Suv ta‘minoti tizimini avtomatlashtirish - Texnika va texnologiya - Kurs ishlari

Dokument ma'lumotlari

Narxi	100000UZS
Hajmi	847.5KB
Xaridlar	0
Yuklab olingan sana	01 Oktyabr 2024
Kengaytma	docx
Bo'lim	Kurs ishlari
Fan	Texnika va texnologiya

Sotuvchi

Шерзод Маликов

Ro'yxatga olish sanasi 01 Oktyabr 2024

0 Sotish

Suv ta‘minoti tizimini avtomatlashtirish

Sotib olish

O‘ZBEKISTON RESPUBLIKASI
TOG‘-KON SANOATI VA GEOLOGIYA VAZIRLIGI
NAVOIY DAVLAT KONCHILIK VA TEXNOLOGIYALAR
UNIVERSITETI
“Avtomatlashtirish va boshqaruv” kafedrasi
31sG-20 TJA guruhi talabasi
Namozov Maxmudning
“Texnologik jarayonlarni avtomatlashtirish” fanidan
“Suv ta‘minoti tizimini avtomatlashtirish”
mavzusidagi
KURS LOYIHASI
Navoiy 202 4

« TASDIQLAYMAN »
«Avtomatlashtirish va b oshqaruv»
kafedrasi mudiri :
___ _________ PhD dots. Kadirov Yo.B.
« » _______ __ 202 4-yil
KURS LOYIHASI
Fan: Texnologik jarayonlarni avtomatlashtirish
Guruh 31sG20 TJA Namozov Maxmudning
( F.I.Sh.)
TOPSHIRIQ
1.Kurs loyihasi mavzusi : “ Suv ta‘minoti tizimini avtomatlashtirish”
2. Tushuntirish yozuvining tuzilishi: Texnologik qism, Avtomatlashtirish
sxemalarini tuzish, funksional sxema, mnemo sxe ma, hisobiy qismdan iborat.
3. Qo‘llanmalar:____________________________________________________
4. K L bajarish davri : Reja _______ __ Bajardi. ___ _ ___________
Kurs loyihasining
baholanishi Bajarish va
rasmiylashtirish Himoya Savol-
javoblar Umumiy Sana
Baho Maksimal 5 5 5 5
To‘palangan
Rahbar: ____________ ____________
Komissiya a’zolari : _ _______________________
_ _______________________
_ _______________________

MUNDARIJA
KIRISH
I. TEXNOLOGIK QISM………………………………………….………
1.1 Suv ta'minoti tiziminining tavsifi ………………………………….…...
1.2 Suv ta'minoti tizimining asosiy elementlari ……………………………
II. AVTOMATLASHTIRISH SXEMALARINI TUZISH.........................
2.1 Suv ta'minoti tiziminini obyekti sifatida tahlili.......................................
2.2 Suv ta'minoti jarayonining avtomatlashtirishning funksional sxemasini
ishlab chiqish…………….……………..………………………………
2.3 Suv ta'minoti jarayonini avtomatlashtirishning prinspial-elektrik
sxemasining tavsifi ……………...….……….......……………………..
2.4 TRACE MODE paketida loyihalash
Mnemosxema…………………...............................................................
2.5 Avtomatlashtirish jarayonidagi nazorat o’lchov asboblari ro’yhati……
III. HISOBIY QISM………………………………….………………..
3.1 Suv ta'minoti jarayonida foydalanish apparatining tavsifi va
hisobi……
3.2 Suv ta'minoti tiziminining balans tenglamalari va xarakterestikalari ….
XULLOSA
ADABIYOTLAR.

KIRISH
Avtomatlashtirish vositalaridan foydalanmasdan ilmiy-texnikaviy taraqqiyotni
tezlashtirish va ishlab chiqarishni intensivlashtirish mumkin emas.
Avtomatlashtirishning zamonaviy bosqichining xarakterli xususiyati shundaki, u
kompyuter texnikasidagi inqilobga, mikroprotsessorli kontrollerlardan keng
foydalanishga, shuningdek, robototexnika, moslashuvchan ishlab chiqarish tizimlari,
integratsiyalashgan loyihalash va boshqarish tizimlarining jadal rivojlanishiga
asoslanadi. SCADA tizimlari.
Zamonaviy avtomatlashtirish vositalari va tizimlaridan foydalanish quyidagi
muammolarni hal qilish imkonini beradi:
• texnologik parametrlarning uzluksiz o'zgarishi, manba materiallarining
xususiyatlari, atrof-muhit o'zgarishi va operator xatolarini hisobga olgan holda,
jarayonni ma'lum ishlab chiqaruvchi kuchlar uchun erishish mumkin bo'lgan maksimal
mahsuldorlik bilan o'tkazish;
• texnologik jihozlar rejimlarini tezkor qayta qurish, bir turdagi asbob-uskunalar
bo‘yicha ishlarni qayta taqsimlash va hokazolar yo‘li bilan mahsulot assortimenti
bo‘yicha ishlab chiqarish rejasi dinamikasini doimiy hisobga olgan holda jarayonni
boshqarish;
• odamlar uchun zararli yoki xavfli sharoitlarda jarayonlarni avtomatik ravishda
boshqarish.
Belgilangan vazifalarni hal qilish texnologik jarayonlar va ishlab chiqarish uchun
mavjud va yangi ishlab chiqilgan avtomatlashtirish tizimlarini loyihalash va
modernizatsiya qilish bilan bog'liq masalalarning butun majmuasini o'z ichiga oladi.
Suv ta'minoti va kanalizatsiya bilan ta'minlaydigan ob'ektlarni avtomatlashtirish
suv ishlab chiqarish va tashishning texnologik jarayonining samaradorligini oshirish,
energiya xarajatlarini kamaytirish, iste'molchilarni suv bilan ta'minlash sifati va
ishonchliligini oshirish uchun zarurdir. Maqolada sanoat korxonasining artezian
quduqlari va suv olish stantsiyalarini avtomatlashtirish, shuningdek, turar-joy
binosining suv ta'minotini boshqarish sxemasi muhokama qilinadi.
NDKTU EMF KL 5311000 T.Y. varoq
3
O ‘ lch Varaq Hujjat № Imzo Sana

Zamonaviy suv ta'minoti va kanalizatsiya tizimlari murakkab tuzilmalar,
mexanizmlar va qurilmalar majmuasi bo'lib, ularning barcha qismlari birgalikda aniq va
nosozliklarsiz ishlashi kerak. Ularga suv olish inshootlari, suv tozalash stansiyalari, suv
ta'minoti va kanalizatsiya tarmoqlari, ularga xizmat ko'rsatish moslamalari, nasos
stantsiyalari kiradi.
Bu inshootlarda bir qator gidravlik, fizik-kimyoviy va mikrobiologik jarayonlar
amalga oshiriladi. Avtomatlashtirish ob'ektlari sifatida suv ta'minoti va kanalizatsiya
tizimlarining asosiy xususiyatlari quyidagilardan iborat:
ishonchli uzluksiz ishlash kafolatini nazarda tutuvchi yuqori darajadagi mas'uliyat;
doimiy o'zgaruvchan yuk sharoitida tuzilmalarning ishlashi;
inshootlarning ish rejimining manba suv sifatining o'zgarishiga bog'liqligi;
tuzilmalarning hududiy tarqoqligi va ularning ishini bir markazdan
muvofiqlashtirish zarurati;
texnologik jarayonning murakkabligi va yuqori sifatli suvni tozalashni ta'minlash
zarurati;
nasos agregatlarining eng tejamkor ishlashini ta'minlash zarurati;
muayyan hududlarda baxtsiz hodisalar sodir bo'lgan taqdirda ish qobiliyatini
saqlab qolish zarurati.
Suv ta'minoti va oqava suv tizimlarining quyidagi tarkibiy qismlarini
avtomatlashtirish mumkin:
artezian quduqlari;
1, 2-ko'taruvchi stansiyalari, kuchaytiruvchi nasos stansiyalari;
filtr stantsiyalari;
diktant nuqtalari tarmoqlarini qurish;
kanalizatsiya nasos stansiyalari va tozalash inshootlarini avtomatlashtirish.
Ushbu kurs loyihasi suv ta'minoti tizimini avtomatlashtirishni o'rganadi.
Suv ta'minoti tizimi avtomatlashtirish ob'ekti sifatida
Ko'p iste'molchilar suvga muhtoj: har xil sifat va turli miqdorda. Har bir korxona
uchun zarur bo'lgan suv miqdori va sifati uning asosiy ishlab chiqarishining xususiyati
NDKTU EMF KL 5311000 T.Y. varoq
4
O ‘ lch Varaq Hujjat № Imzo Sana

va ko'lami bilan belgilanadi. O'z navbatida, korxonaning samaradorligi ko'pincha uni
kerakli parametrlarga ega suv bilan ta'minlashni tashkil etishga bog'liq.
Ko'pgina korxonalar uchun suv ta'minotini bir necha daqiqaga ham to'xtatish
mahsulotning katta nuqsonlarini va ko'pincha alohida texnologik qurilmalar va
qurilmalarning favqulodda ishdan chiqishini anglatadi.
Past sifatli suv (iflos, qattiq va boshqalar) bilan ta'minlash ham nuqsonlarga,
texnologik qurilmalarning mahsuldorligi va samaradorligining pasayishiga va ko'pincha
alohida elementlarning favqulodda ishdan chiqishiga olib keladi.
Ishlab chiqarishga texnologik jarayonlarni avtomatik boshqarish tizimining joriy
etilishi natijasida suv ta’minoti tizimining ishonchliligi sezilarli darajada oshirilib,
korxonaning yuqori mahsuldorligi ta’minlanmoqda.
NDKTU EMF KL 5311000 T.Y. varoq
5
O ‘ lch Varaq Hujjat № Imzo Sana

I. TEXNOLOGIK QISM
1.1 Suv ta'minoti tiziminining tavsifi
Suv turli xil iste'molchilar tomonidan turli xil ehtiyojlar uchun ishlatiladi. Biroq,
suv iste'molining barcha turlarini uchta asosiy toifaga qisqartirish mumkin.
A. Maishiy va ichimlik suvi iste’moli.
Ushbu toifada suv iste'mol qilinadi:
1) korxona ishchilari va xizmatchilarining chanqog'ini qondirish, ovqat tayyorlash
va oshxona va bufetlarda idishlarni yuvish;
2) korxona ishchilari va xodimlarini dush va lavabolarda yuvish uchun;
3) zavod kirxonalarida, tozalash binolarida, ustaxonalarda va hokazolarda yuvish
uchun;
4) yashil maydonlarni, yo'laklarni va boshqalarni sug'orish uchun.
B. Ishlab chiqarish va texnik suv iste'moli.
Ushbu suv iste'molchilari birlashtirilgan. Bunday holda, suv iste'mol qilinadi:
1) ishlab chiqarish mahsulotlari va texnologik qurilmalarni sovutish uchun
sovutish suvi sifatida, jarayon yoki uskunaning kerakli harorat darajasini ta'minlash
uchun.
Masalan, uskunani yonishdan himoya qilish, sovutish moslamalaridagi sovutgich
bug'ini kondensatsiya qilish uchun, bug 'turbinasi agregatlaridagi suv bug'lari, sovutish
kompressorlari va boshqalar. Bunday holda, suv odatda ifloslanmaydi, faqat isitiladi. Bu
suv iste'molchilari guruhi sanoat suvining umumiy miqdorining 70-90 foizini iste'mol
qiladi;
2) bug 'qozonlarida, bug'lanish sovutish tizimlarida va boshqa qayta tiklash
qurilmalarida bug' hosil qilish uchun.
Ushbu iste'molchilar guruhi barcha ishlab chiqarish suvining 2 dan 20% gacha
iste'mol qiladi;
3) turli materiallarni, mashinalarni, qismlarni yuvish, gazlarni nam tozalash,
ventilyatsiya chiqindilari va boshqalar uchun. Suv kuchli ifloslangan bo'ladi;
4) gidravlik tashish, materiallarni gravitatsiyaviy boyitish, gidravlik kulni tozalash
uchun. Ifloslanish ham kuchli, asosan mexanik aralashmalar tufayli;
NDKTU EMF KL 5311000 T.Y. varoq
6
O ‘ lch Varaq Hujjat № Imzo Sana

5) eritmalar, elektrolitlar va boshqalarni tayyorlash uchun. Bu kimyo va rudani
qayta ishlash (ruda flotatsiyasi) sanoati, elektrokimyoviy ishlab chiqarish va boshqalar
uchun xosdir;
6) murakkab foydalanish uchun. Bunda suv sovutish, singdirish, tashish va hokazo
muhit sifatida xizmat qiladi.
Masalan, chiqindi gazlarini tozalash, nam koksni o'chirish, shlak granulyatsiyasi va
boshqalar.
3) – 6) guruh iste’molchilari ishlab chiqarish suvining umumiy miqdorining 5 dan
15% gacha iste’mol qilishlari mumkin.
B. Olovli suv iste'moli.
Suv yong'in va ichki yong'inlarni o'chirish uchun ishlatiladi.
1.2 Suv ta'minoti tizimining asosiy elementlari
Suv ta'minoti tizimi - bu iste'molchilarni kerakli miqdorda va kerakli sifatda suv
bilan ta'minlash uchun tuzilmalar majmuasi.
Suv ta'minoti tizimi quyidagi tuzilmalarni o'z ichiga oladi:
a) suv olish inshootlari (suv olish);
b) suv ko'taruvchi inshootlar (nasos stantsiyalari);
v) suvni tozalash, qayta ishlash va sovutish qurilmalari;
d) suv quvurlari va suv ta'minoti tarmoqlari;
e) minoralar va tanklar. Bu suvni saqlash va to'plash uchun tartibga soluvchi va
zaxira tanklardir.
Suv ta'minoti tizimining tarkibi va dizayniga mahalliy atrof-muhit sharoitlari, suv
ta'minoti manbai va suv iste'moli xarakteri katta ta'sir ko'rsatadi. Shuning uchun, ba'zi
hollarda, ba'zi tuzilmalar etishmayotgan bo'lishi mumkin. Masalan, tortishish
tizimlarida nasos stantsiyalari yo'q, artezian quduqlaridan suv ta'minoti tizimlarida
tozalash inshootlari yo'q, yagona iste'mol grafigi, suv minoralari yoki suv omborlari
o'rnatilmagan va hokazo.
Korxonalar bir vaqtning o'zida bir nechta suv ta'minoti tizimiga ega bo'lishi
mumkin. Masalan, sanoat, texnik, maishiy va ichimlik maqsadlari uchun alohida
tizimlar.
NDKTU EMF KL 5311000 T.Y. varoq
7
O ‘ lch Varaq Hujjat № Imzo Sana

NDKTU EMF KL 5311000 T.Y. varoq
8
O ‘ lch Varaq Hujjat № Imzo Sana

II. AVTOMATLASHTIRISH SXEMALARINI TUZISH
2.1. Suv ta'minoti tiziminini obyekti sifatida tahlili
To'g'ridan-to'g'ri oqim tizimi maishiy ichimlik va yong'inga qarshi suv ta'minoti
uchun ishlatiladi. Ba'zi hollarda u sanoat va texnik suv ta'minoti uchun ham ishlatiladi.
1-rasmda to'g'ridan-to'g'ri oqimli suv ta'minoti tizimidagi asosiy elementlarning
munosabatlari sxemasi ko'rsatilgan. Aynan shu sxema bo'yicha shaharlar, qishloqlar va
boshqa aholi punktlari suv bilan ta'minlanadi.
1-rasm. To'g'ridan-to'g'ri suv ta'minoti tizimining sxemasi:
1 - suv olish; 2.1 - 1-ko'taruvchining nasos stantsiyasi; 3.1 – tabiiy suv tozalash
inshootlari; 3.2 - ifloslangan oqava suvlarni tozalash qurilmalari; 4.1 - toza suv idishi;
5 - suv o'tkazgichlari; 6 – suv minorasi (suv ombori); 7.1-7.6 - suv iste'molchilari
(ustaxonalar, binolar); 8 – suv ta’minoti tarmog‘i; 9 - chiqindi suvlarni yig'ish uchun
quvurlar tarmog'i; 10 - suvni sovutish moslamasi.
Ushbu tizim ishlaganda, suv manbadan suv olish moslamasi 1 yordamida olinadi
va 1-ko'taruvchi nasos stantsiyasining (PS 1) nasoslari tomonidan tozalash inshootlariga
uzatiladi.
Bu erda suv odatda tortishish kuchi bilan oqadi. Kerakli sifatga qadar tozalangan,
tozalangan suv idishida yig'iladi 4.1. Bu yerdan 2-ko'taruvchi (PS 2) nasos
stansiyasining nasoslari suv quvurlari 5 orqali korxona hududiga suv etkazib beradi.
Suv quvurlaridan suv suv ta'minoti tarmog'iga 8 kiradi va iste'molchilarga yetkaziladi.
NDKTU EMF KL 5311000 T.Y. varoq
9
O ‘ lch Varaq Hujjat № Imzo Sana

Tarmoqqa ulangan tartibga soluvchi tank 6 suv iste'moli cho'qqilarining
nasoslarning ishlashiga ta'sirini yumshatish imkonini beradi NS 2. U suv ta'minoti
tarmog'ining istalgan nuqtasida o'rnatilishi mumkin.
Barcha chiqindi suvlar suv olish joyining quyi oqimidagi (pastidagi) manbaga
quyiladi. Agar kerak bo'lsa, bu suv oqizishdan oldin tozalanadi va sovutiladi. Bunday
holda, tizim 3.2 va 10 qurilmalarini taqdim etadi.
To'g'ridan-to'g'ri suv ta'minoti tizimining kamchiliklari:
a) barcha elementlarning ishlashi maksimal kunlik oqimni qoplash shartidan
tanlanishi kerak. Bu tuzilmalar hajmini va tizimning barcha elementlarining kuchini
oshiradi, bu uning narxini oshiradi. Nasos agregatlarining ko'pincha dizayndan tashqari
rejimda ishlashi tufayli o'ziga xos energiya sarfi ham ortadi;
b) etarli suv oqimi bo'lgan manba talab qilinadi. Ko'pincha u korxonadan uzoqda
joylashgan va uzoq suv quvurlarini qurish kerak. Bu ham yuqori xarajatlarga va
tizimning ishonchliligini pasayishiga olib keladi;
v) to'g'ridan-to'g'ri oqim tizimida barcha chiqindi suvlar tabiiy suv omborlariga
tashlanadi. Bu suv omborlari ekologik muvozanatni buzmasdan, bu chiqindilarni
o'zlashtira olish qobiliyatiga ega bo'lishi kerak.
To'g'ridan-to'g'ri oqim tizimi eng yuqori sifatli suv ta'minotini ta'minlaydi. Bu faqat
suvni qayta ishlatish istisno qilingan hollarda mumkin. Bu maishiy va ichimlik suvi
ta'minoti va yong'inga qarshi suv ta'minotida.
Texnik suv ta'minotida ko'pincha tozalash inshootlarisiz qilish mumkin, bu
tizimning narxini pasaytiradi va uning ishonchliligini oshiradi.
Suv ta'minoti jarayonini avtomatlashtirilgan boshqarish tizimini ishlab chiqishda
nazoratchi bilan o'zaro ta'sir qiluvchi dasturiy ta'minot bilan avtomatlashtirilgan
operator ish stantsiyasini amalga oshirish kerak. Shuningdek, jarayonning holati va
ob'ektga ta'sir qiluvchi aktuatorlar haqida ma'lumot beradigan zarur sensorlarni aniqlash
kerak.
Quruq sut ishlab chiqarish jarayonini avtomatlashtirilgan boshqarish tizimining
blok-sxemasi 2-rasmda keltirilgan.
NDKTU EMF KL 5311000 T.Y. varoq
10
O ‘ lch Varaq Hujjat № Imzo Sana

2-rasm – Blok sxemasi
NDKTU EMF KL 5311000 T.Y. varoq
11
O ‘ lch Varaq Hujjat № Imzo Sana

3-rasm. Suv uzatish tizimining struktur sxemasi
2.2. Suv ta'minoti jarayonining avtomatlashtirishning funksional sxemasini
ishlab chiqish
Funktsional sxema suv ta'minoti tizimining umumiy tuzilishini va asosiy va
yordamchi uskunalarni ulash usulini belgilaydi.
Funktsional sxemani tuzishda quyidagi masalalar hal etiladi: qayta ishlangan iliq
suvni yig'ish va saqlash, uni tozalash va sovutish, sovutilgan suvni iste'molchiga etkazib
berish, qayta ishlangan suvning issiqligidan to'liq foydalanish, magistralning maqsadi va
turi. uskunalar.
Energiyani tejaydigan suv ta'minoti tizimida aylanma suvning asosiy miqdori
issiqlik nasoslarining evaporatorlarida, qolganlari - atmosfera suvini sovutadigan
qurilmalarda sovutilishi kerak, ulardan eng samaralisi fan sovutish minoralaridir.
3 MVtgacha bo'lgan umumiy isitish, shamollatish va issiq suv ta'minoti yuklari
uchun NT - 300 va NT - 500 turdagi issiqlik nasoslaridan foydalanish tavsiya etiladi,
NDKTU EMF KL 5311000 T.Y. varoq
12
O ‘ lch Varaq Hujjat № Imzo Sana

ularning texnik tavsiflari nominal rejimda jadvalda keltirilgan. 2.1 Ilovalar 2. Ushbu
issiqlik nasoslari regenerativ konstruktsiyaga muvofiq ishlab chiqariladi va elektr
dvigateli, kondensator, evaporatator, regenerativ issiqlik almashtirgich, termostatik
klapanlar, asboblar bloki va yog 'tizimiga ega bo'lgan moyli vintli kompressordan
iborat. yog 'sovutgich. Freon R-12 ishchi vosita sifatida ishlatiladi. Issiqlik nasoslarining
kondensatorida va yog 'sovutgichida isitish uchun suv isitiladi.
NT-300 va NT-500 issiqlik nasoslari 100% dan 40% gacha bo'lgan silliq ishlash
nazoratiga ega. Isitilgan suvning haroratini saqlashning aniqligi 1 0C. Issiqlik nasoslari
yuqori darajadagi avtomatlashtirishga ega bo'lib, xizmat ko'rsatuvchi xodimlarning
turishini smenada 30 daqiqagacha oshirish imkonini beradi. Issiqlik nasoslari avtomatik
himoyaning quyidagi turlari bilan jihozlangan: tushirish bosimining oshishiga,
assimilyatsiya bosimining pasayishiga, moylash rejimining buzilishiga, tushirish
haroratining oshishiga, moylash materialining haddan tashqari qizib ketishiga qarshi.
Qayta ishlangan suv odatda sezilarli ifloslantiruvchi moddalarni o'z ichiga olmaydi
va to'g'ridan-to'g'ri yoki filtrlar orqali issiqlik nasoslarining bug'lanish moslamalariga
etkazib berilishi mumkin. Issiq suvni tayyorlash uchun energiya sarfini kamaytirish
uchun issiqlik nasoslarining evaporatatorlari oldida dastlabki issiqlik almashtirgichni
o'rnatish tavsiya etiladi. Aylanma suvning harorati sovuq suv haroratidan yuqori bo'lishi
sharti bilan aylanma suvning issiqligidan foydalangan holda issiq suv ta'minoti
tizimidagi bo'yanish sovuq suvni birlamchi isitish uchun xizmat qiladi.
Issiqlik nasosining kondensatorlarini isitish tizimiga ulash to'g'ridan-to'g'ri bo'lishi
mumkin va issiq suv ta'minoti tizimiga ajratuvchi issiqlik almashtirgich yordamida
oraliq yopiq sxema orqali.
Santrifüj konsol nasoslari aylanma suv va issiqlik nasoslari davrlarida suv bilan
ta'minlash uchun ishlatiladi.
Issiqlik nasoslarini o'rnatish uchun issiqlik almashtirgich sifatida yuqori tezlikda
suv-suv seksiyali isitgichlar qo'llaniladi.
Energiyani tejaydigan texnik suv ta'minoti tizimining tuzilgan funktsional sxemasi
tushuntirish xatida keltirilgan. Funktsional sxemada suv ta'minoti tizimining elementlari
har bir funktsional guruh uchun an'anaviy standart grafik tasvirlar ko'rinishida birma-bir
NDKTU EMF KL 5311000 T.Y. varoq
13
O ‘ lch Varaq Hujjat № Imzo Sana

taqdim etiladi va elementlar orasidagi quvurlar faqat asosiylari bilan ko'rsatilgan va
strelkalar bilan ta'minlangan, tashilayotgan muhitning yo'nalishini, turini va faza
holatini aniqlaydigan raqamli va harfli belgilar. Issiqlik pompasini o'rnatish sxemalari
uchun eng tipik belgilar: 1 - suv, 14 - moy, 18 - freon, n - bug ', w - suyuqlik, t - issiq /
issiq / o'rta, x - sovuq muhit.
Misol tariqasida, 1-rasmda aylanma suvning issiqligidan eng to'liq foydalanadigan
sanoat korxonasi uchun energiya tejovchi texnik suv ta'minoti tizimining funktsional
sxemasi ko'rsatilgan. 2 - jarayonning P-h sxemasi.
Sanoat korxonasi sexidan qayta ishlangan issiq suv BTV issiq suv idishiga yig'iladi
va N2 nasoslari bilan F filtri orqali GR sovutish minoralari va TN issiqlik nasoslarining
bug'latgichlari I ga beriladi, ularda aylanma suv sovutiladi. Keyin sovutilgan qayta
ishlangan suv sanoat korxonasi sexiga kiradi. H4 nasoslari sovutish minoralaridan
ustaxonaga sovutilgan suv etkazib beradi. Aylanma suvni sovutish, shuningdek, issiq
suv ta'minoti tizimiga suv ta'minoti tarmog'ining bosimi ostida etkazib beriladigan suv
ta'minoti tizimidan sovuq suv bilan PT oldingi issiqlik almashtirgichida ham sodir
bo'ladi. Ikkinchi isitish bosqichi RT ajratish issiqlik almashinuvchisi bo'lib, unda issiq
muhit oraliq kontaktlarning zanglashiga olib keladi. Oraliq zanjirdagi suvning aylanishi
H1 nasoslari, suvni isitish moy sovutgichlari MO va issiqlik nasoslarining K
kondensatorlari tomonidan ta'minlanadi. Kengaytirish tanki RB H1 nasoslarini ishga
tushirishni osonlashtiradi va shuningdek, mumkin bo'lgan qochqinlarni qoplaydigan
oraliq kontaktlarning zanglashiga olib keladigan suv bilan to'ldirishga xizmat qiladi.
Issiq suv ta'minoti tizimidan suv olishni qisqartirish davrida suvning aylanishi NZ
nasoslari tomonidan ta'minlanadi. Issiqlik moslamalari va havo isitgichlaridan suv
oraliq konturga loy tutqich G orqali kiradi.
Issiqlik pompasi TN regenerativ issiqlik almashtirgich RTO bilan jihozlangan, bu
termostatik kengaytirish klapanida energiya yo'qotishlarini kamaytiradi. Sovutilgan
aylanma suv bug'latgich I ga beriladi, u erda uning issiqligi qaynoq suvga chiqariladi.
2-qism texnologik ob'ektning funktsional sxemasi bo'lib, unda sensorlar turi,
sensorlarning joylashuvi, shuningdek aktuatorlar va ishga tushirish moslamalarining
joylashuvi ko'rsatilgan. Funktsional sxema 4-rasmda ko'rsatilgan.
NDKTU EMF KL 5311000 T.Y. varoq
14
O ‘ lch Varaq Hujjat № Imzo Sana

4-rasm. Tizimning funktsional sxemasi
Sensorni o'rnatish joylarini asoslash:
• Sensor NS 2-1 1-nasosni boshqarish uchun mo'ljallangan;
• pH sensori 4-1 1-bakandagi suvning pH qiymatini o'lchash uchun mo'ljallangan;
• LE 4-2 va 4-3 datchiklari 1-bakandagi suv darajasini ko'rsatish uchun
mo'ljallangan;
• Sensor NS 5-1 2-nasosni boshqarish uchun mo'ljallangan;
• Sensor NS 6-1 3-nasosni boshqarish uchun mo'ljallangan;
• Sensor LE 7-1 2-bakandagi suv darajasini ko'rsatish uchun mo'ljallangan.
2.3. Suv ta'minoti jarayonini avtomatlashtirishning prinspial-elektrik
sxemasining tavsifi
NDKTU EMF KL 5311000 T.Y. varoq
15
O ‘ lch Varaq Hujjat № Imzo Sana

So'nggi paytlarda sanoatda tayyor algoritmlar (asosiy va zaxira nasoslarning
ishlashini nazorat qilish, quvur liniyasida bosim ta'minlanmagan bo'lsa, ishlaydigan
nasosni o'chirish va boshqalar) yordamida ozuqa nasoslarini boshqarishni
ta'minlaydigan maxsus mikroprotsessorli qurilmalar ishlab chiqarilmoqda. Bunday
qurilmalarga OWEN kompaniyasining SAU-MP qurilmalarini misol qilib keltirish
mumkin.
Barcha suv ta'minoti sxemalari bosim tomonidan aniqlanishi mumkin bo'lgan
nasosning g'ayritabiiy ish sharoitlaridan himoya qilishni ta'minlashi kerak.
Minora nasos agregatlarini avtomatlashtirish uchun har xil turdagi avtomatik
boshqaruv stantsiyalari qo'llaniladi: PET (aloqa stantsiyasi), kontaktsiz SHET (pologik
elementlar) va "Kaskad" [30, p. 265J, mikroprotsessorli o'ziyurar qurol-M2 [28J. Ular
tankdagi suv darajasiga qarab nasosni avtomatik ishga tushirish va to'xtatish, elektr
motorini qisqa tutashuv oqimlaridan, texnologik ortiqcha yuklardan va ta'minot
tarmog'ining fazalaridan birida kuchlanish yo'qolganda ortiqcha yuklardan himoya
qilishni ta'minlaydi.
Avtomatik ish rejimida, agar minorada suv bo'lmasa, yuqori va pastki darajadagi
SLL SLH kontaktlari (elektrodlari) ochiq, KV rölesi oqim pallasida va uning kontaktlari
bo'linma pallasida chiqariladi. magnit starter KM1 yopiq. Magnit starter KM1 ishga
tushiriladi va nasos motorini M yoqadi. Shu bilan birga, HL2 signal chiroq pallasida
starter kontakti yopiladi, bu elektr nasos blokining ishlayotganligini ko'rsatadi.
Minorada suv to'planganda, birinchi navbatda pastki darajadagi SLL kontaktlari
suv bilan bloklanadi (KV o'rni o'z-o'zini blokirovka qilish davri tayyorlanadi), so'ngra
yuqori darajadagi SLH kontaktlari va KV o'rni quvvat oladi. KV uzilish kontaktlari
KM1 magnit starter bobini quvvat manbai pallasini buzadi. Nasosi motori o'chadi, bu
HL1 chiroq bilan ko'rsatiladi. Qayta ishga tushirish, suv sathi pastroq SLL darajasidan
pastga tushganda sodir bo'ladi.
Nasos blokining favqulodda ish sharoitlaridan himoya qilish quyidagicha ishlaydi.
KM1 starter ishga tushirilganda, CT vaqt rölesi bobini quvvat oladi. Nasos suv bilan
ta'minlay boshlaydi, uning bosim trubkasidagi bosimi oshadi va ma'lum bir qiymatda SP
bosim o'tkazgichining kontaktlari ochiladi. CT vaqt rölesi bobini oqim pallasidan
NDKTU EMF KL 5311000 T.Y. varoq
16
O ‘ lch Varaq Hujjat № Imzo Sana

chiqariladi va nasos ishlashda davom etadi. U daraja sensori signallari asosida
avtomatik ravishda o'chiriladi yoki yoqiladi.
Agar biron sababga ko'ra bosim quvuridagi bosim tiklanmasa, SP bosim
o'tkazgichining kontaktlari yopiq qoladi. Ammo ma'lum vaqtdan so'ng, KT.1 vaqt rölesi
kontaktlari KM1 magnit starterining lasan pallasida ochiladi, bu nasosning elektr
motorini tarmoqdan uzib qo'yadi. KT vaqt rölesi o'zining KT.2 yopish kontaktlari orqali
quvvat oladi. HL3 ogohlantirish chirog'i nasos blokining favqulodda o'chirilishini
bildiradi. Bosim tugmasi SP nasos blokining motorini bo'sh turishdan himoya qiladi.
Nasos blokiga o'rnatilgan elektrodning quruq ishlaydigan sensori ham himoya vositasi
sifatida ishlatiladi. Quduqda suv bo'lmasa, nasosni o'chiradi. Nasos blokini boshqarish
sxemasida (7.59-rasmga qarang) quruq ishlaydigan sensori Scx uchun ulanish davrlari
nuqta chiziq bilan ko'rsatilgan.
Shaklda. 7.60-rasmda "Kaskad" qurilmasining elektr sxemasi ko'rsatilgan bo'lib, u
suv idishidagi suv sathi yoki bosimini avtomatik boshqarishni, mahalliy boshqaruvni va
favqulodda vaziyatlarda elektr motorini o'chirishni ta'minlaydi ("quruq yugurish", "
haddan tashqari yuk", "qisqa tutashuv"). Avtomatik darajani boshqarish bilan (SA
kalitining "AU" pozitsiyasi) quvvat kontaktlarning zanglashiga olib, QF elektron
to'xtatuvchisi tomonidan ta'minlanadi. Agar idishdagi suv darajasi past darajadagi
elektroddan past bo'lsa, SL1 va SL2 davrlari ochiq va KV1 rölesi M nasosini yoqadigan
KM quvvat pallasida kontaktni yopadi.
NDKTU EMF KL 5311000 T.Y. varoq
17
O ‘ lch Varaq Hujjat № Imzo Sana

5-rasm. "Kaskad" qurilmasining elektro prisipial sxemasi
"Kaskad" stantsiyasidan bosimni nazorat qilish uchun elektr kontaktli bosim
o'lchagich yoki bosim o'lchagich SP o'rnatilgan bo'lsa ishlatilishi mumkin (SA
kalitining "Masofadagi" holati). Suv darajasi pastroq nazorat qilinadigan qiymatga
tushganda, SP kontakti yopiladi va E1 elektron bloki KV1 o'rni yoqadi. O'rnatilgan vaqt
o'tgandan so'ng, elektron boshqaruv bloki nasosni o'chirish uchun signal beradi. Keyin
tsikl takrorlanadi. Nasosi dvigatelining yuki PA1 ampermetri yordamida nazorat
qilinadi. Favqulodda rejimlar paydo bo'lganda, nasos avtomatik ravishda o'chadi va
favqulodda vaziyat rejimiga qarab boshqaruv panelida "quruq ishlaydigan" yoki
"ortiqcha yuk" chiroq yonadi.
NDKTU EMF KL 5311000 T.Y. varoq
18
O ‘ lch Varaq Hujjat № Imzo Sana

2.3. TRACE MODE paketida loyihalash. Mnemosxema
Boshqaruv xonasi kompyuter va PLC100 kontrollerli boshqaruv kabinasi bilan
jihozlangan (1-rasm). Tekshirish moslamasi Ethernet orqali kompyuterga ulangan.
6-rasm. PLC100 kontrollerli boshqaruv kabinasi
Har bir quduq quyidagi uskunalar bilan jihozlangan: kirish/chiqish modullari, puls
hisoblagichi, yumshoq ishga tushirish moslamasi, 4…20 mA oqim chiqishi bilan bosim
sensori, 4…20 mA chiqishi bilan oqim sensori.
Suv olish stantsiyasi quyidagilar bilan jihozlangan: modullar, impuls
hisoblagichlari, bosim sensorlari, oqim sensorlari va har bir tarmoq nasosi uchun
motorni himoya qilish modullari. Suv idishlari MVA8 moduli va PD100-DI bosim
datchiklari bilan jihozlangan.
PLC100 tekshirgichi barcha quduqlarni va suv olish stantsiyasini o'ralgan juft
kabel yordamida bitta sanoat tarmog'iga ulagan. O'rnatilgan simli tarmoqning umumiy
uzunligi 1700 m ni tashkil etdi, tarmoqqa ICP tomonidan ishlab chiqarilgan ikkita RS-
485 repetitorlari o'rnatildi.
Tizimning imkoniyatlari va funktsiyalari
Kontroller xotirasiga yuklangan dastur IEC 61131-3 standartining ST, CFC
tillaridan foydalangan holda bepul taqdim etilgan CoDeSys dasturlash muhitida ishlab
chiqilgan. Grafik operator interfeysi ham CoDeSys da ishlab chiqilgan. Saqlash
rezervuarlarida ma'lum suv darajasini saqlab turish uchun nasoslar va tanklardagi
ishlaydigan suv sathlari avtomatik ravishda yoqiladi va o'chiriladi.
NDKTU EMF KL 5311000 T.Y. varoq
19
O ‘ lch Varaq Hujjat № Imzo Sana

Suv olish nasoslari suv ta'minoti tizimida zarur bosim hosil qiladi va biri xo'jayin,
boshqalari esa qul bo'lish printsipi asosida ishlaydi. Qo'rg'oshin nasosi bir xil eskirishni
hisobga olgan holda, belgilangan vaqt oralig'ida avtomatik ravishda almashtiriladi. Har
bir nasos uchun ish soatlari qayd etiladi (7-rasm).
7-rasm. PK da har bir nasosning ish vaqtini hisobga olish
Программа контроллера производит диагностику всех аналоговых и
дискретных датчиков, установленных на объектах. Все ошибки протоколируются
и визуализируются по каждому параметру: отkunlikствие связи по RS-485, обрыв,
короткое замыкание, выход за пределы 4…20 мА, достижение аварийных
пределов. В случае выхода из строя датчика диспетчер получает информацию о
характере неисправности (8- rasm ). Если диспетчер своевременно не вмешается в
процесс управления, то система продолжает работу по показаниям других
исправных датчиков либо переходит на обходные ветви алгоритма управления.
Анализируя параметры датчика тока, программа, например, может определить
сухой ход насоса и отключить неисправный насос либо переключить на
исправный. При неисправном датчике давления программа разрешает работать
насосу, при этом контролируются поток и текущий расход воды.
NDKTU EMF KL 5311000 T.Y. varoq
20
O ‘ lch Varaq Hujjat № Imzo Sana

Guruch. 3. Kompyuterdagi nosozlikning tizimi haqida ma'lumot
Dastur signallarni tan olish va tizimdagi har qanday sensorlarning signallarini
e'tiborsiz qoldirish qobiliyatiga ega. Bu sizga haqiqiy boshqaruv jarayoniga
aralashmasdan turli xil favqulodda vaziyatlarni simulyatsiya qilish imkonini beradi va
muhim bo'lmagan holatlarda butun jarayonni to'xtatmasdan ishlashni davom
ettirishingiz mumkin. Dispetcher shaxsiy kompyuterda quduqlarning ish parametrlarini
(4-rasm) va suv olish stansiyalarini, rezervuarlardagi suv sathining ko'rsatkichlarini
kuzatish imkoniyatiga ega:
quduqdagi suv bosimi va suv ta'minoti;
har bir nasosning motor oqimi;
umumiy va joriy suv iste'moli;
joriy nasos holati: ish, to'xtash, nosozlik;
tanlangan ish rejimi: avtomatik, masofaviy, mahalliy, blokirovkalash;
saqlash tanklaridagi suv sathi (foizda);
saqlash tanklarida suvning yuqori va pastki darajalari;
quvur liniyasida suv oqimining mavjudligi.
NDKTU EMF KL 5311000 T.Y. varoq
21
O ‘ lch Varaq Hujjat № Imzo Sana

8-rasm. Artezian quduqlari nasoslari va suv olish stansiyalarining
avtomatlashtirilgan boshqaruv tizimining mnemo sxemasi.
Quduqni boshqarish ekranlari: bino ichidagi havo harorati, suv toshqini, yong'in,
o'g'irlik. Dispetcher masofadan boshqarish rejimini yoqish va quduqlar va suv olish
stantsiyalarining ishlashini kuzatish imkoniyatiga ega: nasoslarni yoqing va o'chiring va
yumshoq starterni qayta ishga tushiring. Vizualizatsiya dasturida siz suv bosimi, vosita
oqimi, lahzali suv iste'moli va tankni to'ldirish darajasidagi o'zgarishlarning grafiklarini
ko'rishingiz mumkin.
2.4. Avtomatlashtirish jarayonidagi nazorat o’lchov asboblari
Funktsional sxemani ishlab chiqish uchun biz birinchi navbatda OTda qanday
turdagi ma'lumotlar ko'rsatilishini aniqlashingiz kerak, ya'ni. datchiklarni o'rnatish
joylarini va ularning xususiyatlarini aniqlash kerak. Biz nazorat ta'sirini amalga
oshirishimiz uchun boshqaruv ob'ektidan fikr-mulohazalarga ham muhtojmiz. Buning
NDKTU EMF KL 5311000 T.Y. varoq
22
O ‘ lch Varaq Hujjat № Imzo Sana

uchun tegishli aktuatorlarni tanlash kerak. Chunki Ishlab chiqilayotgan sxema
funktsional bo'lganligi sababli, echimi u yoki bu aktuatorga yuklangan vazifalarni va
uni o'rnatish joyini aniqlash etarli bo'ladi.
Yuqorida keltirilgan texnologik ob'ektning tavsifi bizga kerakli sensorlarni
aniqlash imkonini beradi:
idishdagi suv darajasi (datchiklar 1, 2-tanklarga o'rnatiladi);
suvdagi pH ko'rsatkichi (1-siste'molga o'rnatilgan);
Sensor va aktuatorlarni tanlash:
1) Darajali datchiklar yordamida idishlardagi suvning kerakli miqdorini nazorat
qilish kerak. Ushbu maqsadlar uchun biz bitta kirish parametri (darajasi), shuningdek,
1,5 mm kichik xatolikka ega bo'lgan kontaktsiz BSU darajali kalitlardan foydalanamiz.
Sensordan chiqadigan signal diskretdir. Funktsional sxemada, GOST 21.404-85 ga
muvofiq darajadagi sensorlar LE harflari bilan belgilanadi.
2) pH nazorati PH-018 (EcoUnit) tomonidan amalga oshiriladi.
9-rasm - PH-018
Qo'llash doirasi: sanoat akvariumlari, suzish havzalari, qozonxonalar, sanoat suv
tozalash tizimlari va boshqalarda pH monitoringi va nazorati.
Texnik xususiyatlari:
• pH o'lchash diapazoni: 0,00 – 14,00
• Avtomatik harorat kompensatsiyasi uchun o'rnatilgan sensor (0 dan 100°C gacha)
NDKTU EMF KL 5311000 T.Y. varoq
23
O ‘ lch Varaq Hujjat № Imzo Sana

• Ish muhiti 0-50°C, namlik 95% dan yuqori emas
• Bo'linish qiymati 0,01pH
• Aniqlik +/- 0,02pH
• Oqim chiqishi (kompyuterga ulanish uchun): 4-20 mA
• Kirish empedansi 10*12 Ohm
• Kalibrlash tornavida yordamida kalibrlash (shu jumladan)
• Quvvat: AC 220V, 50Hz
• O'lchamlari 96 x 96 x 160 mm
• Og'irligi 950 g
3) Nimbus MN800 suvni tozalash tizimi sifatida tanlangan.
10-rasm — Nimbus MN800
Bu turli o'lchamdagi saqlash idishidan foydalanish imkoniyatiga ega teskari
osmosdan foydalangan holda yuqori samarali suvni tozalash tizimi.
Tizim manba suvining sifati yomon bo'lgan og'ir sharoitlarda ishlash uchun
mo'ljallangan va past ta'minot bosimi bilan suvni tozalash uchun ham ishlatilishi
mumkin.
Texnik xususiyatlari:
• Imkoniyat: 1900l/kun, 2l/min;
• Bosim, min - 1 atm, maksimal 12 atm;
NDKTU EMF KL 5311000 T.Y. varoq
24
O ‘ lch Varaq Hujjat № Imzo Sana

• tozalash darajasi: barcha erigan moddalarning 96% (shu jumladan organik va
noorganik moddalar);
• Membrananing o'lchami: 2,5 "x25", maksimal tiklanish 33%;
• Membranalar soni – 2;
• pH darajasini pasaytirish uchun 10" kalsit post-filtri (ixtiyoriy);
• Membrana bo'linmalarining korpus materiali - zanglamaydigan po'lat;
• Bosim oshiruvchi nasos, 250 Vt;
• O'lchamlari: 1050x480x405mm, vazni 42kg.
4) Nasoslar dvigatellarni yoqish va o'chirish imkonini beruvchi ishga tushirish
moslamalari bilan jihozlangan bo'lishi kerak. Ushbu qurilmalar analog signallar bilan
ishlaydi. NS funktsional sxemasi bo'yicha belgilash.
5) Tanlangan suv idishlari: RVS-100 va RVS-200 (100 va 200 m3 - mos ravishda
1 va 2 tanklar).
Tanlangan datchiklar, aktuatorlar va ularning joylashuvi, shuningdek, sut kukunini
ishlab chiqarish jarayonini avtomatlashtirilgan boshqarish tizimining blok-sxemasi
texnologik ob'ektni avtomatlashtirilgan boshqaruv tizimida axborot oqimlarining
sxemasini tuzish imkonini beradi.
Sxemada oqimlarning yo'nalishlari, shuningdek, signal turi (analog, raqamli, bit
chuqurligi) ko'rsatilgan.
Axborot oqimi sxemasi 5-rasmda ko'rsatilgan.
11-rasm. Axborot oqimi sxemasi
Kirish oqimlari:
1. 1-idishdagi suv darajasi (1)
2. 1-idozdagi suv darajasi (2)
NDKTU EMF KL 5311000 T.Y. varoq
25
O ‘ lch Varaq Hujjat № Imzo Sana

3. 1-tankdagi suvning pH qiymati
4. 2-tankdagi suv darajasi
Chiqish oqimlari:
1. Pompalash uchun 1
2. Pompa 2
3. Pompa 3
2.4 Avtomatlashtirilgan tizim uchun boshqaruvchi tanlash
Ushbu tizimni boshqarish uchun OWEN PLC 110-30 kontrolleri tanlangan
12-rasm. ARIES PLC 110-39
OWEN PLC110-30 dasturlashtiriladigan mantiqiy kontrollerlar GOST R 51840-
2001 (IEC 61131-2) standartiga to'liq mos ravishda ish lab chiqariladi, bu esa
apparatning yuqori ishonchliligini ta'minlaydi.
Elektromagnit moslashuv nuqtai nazaridan kontrollerlar GOST R 51522-99 (IEC
61326-1-97) va GOST R 51841-2001 bo'yicha A sinfiga mos keladi, bu mahsulotni
takroriy sinovdan o'tkazish bilan tasdiqlangan.
Foydalanish uchun tavsiya etiladi
• HVAC tizimlarida
• Uy-joy kommunal xo'jaligi sohasida (ITP, TsTP)
• Suv xo'jaligini avtomatlashtirilgan boshqarish tizimlarida
• Kichik mashina va mexanizmlarni boshqarish uchun
NDKTU EMF KL 5311000 T.Y. varoq
26
O ‘ lch Varaq Hujjat № Imzo Sana

• Oziq-ovqat mahsulotlarini qayta ishlash va qadoqlash mashinalarini boshqarish
uchun
• Iqlim nazorati uskunalarini nazorat qilish
• Tijorat uskunalarini avtomatlashtirish uchun
• Qurilish materiallari ishlab chiqarishda
Simli va simsiz texnologiyalardan foydalangan holda taqsimlangan boshqaruv va
dispetcherlik tizimlarini qurish uchun maqbuldir.
Hisoblash resurslari
Controller dastlab operatsion tizim bo'lmaganda kuchli hisoblash resurslarini o'z
ichiga oladi:
• ARM9 arxitekturasining yuqori unumdor RISC protsessori, chastotasi Atmeldan
180 MGts;
• katta hajmdagi operativ xotira - 8MB;
• doimiy xotiraning katta hajmi - Flash xotira, 4MB;
• o'zgaruvchan qiymatlarni saqlash uchun doimiy xotira hajmi - 16 KB gacha;
• Tarmoq aloqasi mavjud bo'lmaganda standart sikl vaqti 50 mantiqiy operatsiya
uchun 1ms.
foydalanish shartlari
• Atrof-muhit havosining kengaytirilgan ish harorati oralig'i: minus 10 °C dan +50
°C gacha
• Yopiq portlashdan himoyalangan xonalar yoki agressiv bug'lar va gazlarsiz elektr
jihozlari kabinalari
• Havoning nisbiy namligining yuqori chegarasi namlik kondensatsiyasisiz 25 °C
va undan past haroratlarda 80%;
• Atmosfera bosimi 84 dan 106,7 kPa gacha
Dizayn xususiyatlari
Kontrollerlar ixcham DIN-relsli korpusda ishlab chiqariladi. Umumiy va o'rnatish
o'lchamlari modifikatsiyaga qarab farqlanadi va bo'lim oxirida berilgan.
Kirish/chiqish nuqtalari sonini kengaytirish har qanday o'rnatilgan interfeys orqali
tashqi kirish/chiqish modullarini ulash orqali amalga oshiriladi.
NDKTU EMF KL 5311000 T.Y. varoq
27
O ‘ lch Varaq Hujjat № Imzo Sana

Elektr parametrlari
Har bir kontroller uchun ikkita quvvat varianti:
• o'zgaruvchan tok: (90-265)V, (47...63)Hz;
• to'g'ridan-to'g'ri oqim: (18-29)V.
10 Vtgacha kam quvvat iste'moli.
Interfeyslar va protokollar
Ushbu liniyadagi barcha kontrollerlar bortda bir-biridan mustaqil ishlaydigan juda
ko'p interfeyslarga ega:
• Ethernet;
• uchtagacha ketma-ket portlar;
• Kontrollerni dasturlash uchun USB qurilmasi.
Umuman olganda, ushbu kontroller ishlab chiqilgan avtomatlashtirilgan jarayonni
boshqarish tizimini qondiradi.
NDKTU EMF KL 5311000 T.Y. varoq
28
O ‘ lch Varaq Hujjat № Imzo Sana

III. HISOBIY QISM
III.1. Suv ta'minoti jarayonida foydalanish apparatining tavsifi va hisobi
Nasos stantsiyalari.
Maishiy nasos stantsiyalari quduqlar va quduqlardan, boshqa suv manbalaridan
uyni sug'orish va suv bilan ta'minlash uchun mo'ljallangan va markaziy suv ta'minoti
tizimlarida bosimni oshirish uchun ham ishlatilishi mumkin.
Asosiy komponentlar:
· Nasos (er usti yoki suv ostida bo'lishi mumkin) - suv ta'minotini ta'minlaydi.
Yuzaki nasoslar odatda to'g'ridan-to'g'ri gidravlik akkumulyatorga joylashtiriladi. Suv
osti nasoslari quduqqa yoki quduqqa tushiriladi va nasos stantsiyasining qolgan
elementlariga quvur orqali ulanadi.
· Gidravlik akkumulyator - tizimdagi bosimni muammosiz o'zgartirish imkonini
beradi, shuningdek, nasos yoqilganda gidravlik zarbalarni qoplash (oldini olish) uchun
xizmat qiladi. Shlangi akkumulyator, shuningdek, nasos yoqilgunga qadar dastlab krani
suv bilan ta'minlashga xizmat qiladi. Shlangi akkumulyator suv ta'minotini o'z ichiga
oladi, bu ta'minot hajmi tank hajmiga va bosim o'tkazgich sozlamalariga bog'liq.
Shlangi akkumulyator metall rezervuar va rezina membranadan iborat. Membrananing
bir tomonida havo, ikkinchisida esa suv bo'ladi.
· Bosim kaliti - tizimdagi bosimga qarab nasosni yoqish va o'chirish uchun
javobgardir. To'g'ridan-to'g'ri besh tomonlama moslamaga ulanadi.
· Besh tomonlama armatura (besh tomonlama o'rnatish) - ulash elementi. Nasos
stantsiyasining asosiy elementlarini bir butunga ulash imkonini beradi.
· Vibratsiyaga qarshi shlang - nasos stantsiyasining asosiy elementlarini biriga
ulashda uzaytiruvchi element sifatida ishlatiladi.
· Bosim o'lchagich - ma'lumot olish uchun ishlatiladi. Bosim o'lchagich tizimdagi
joriy bosimni ko'rsatadi. Besh tomonlama moslamaga to'g'ridan-to'g'ri biriktiriladi.
Nasos stantsiyasining ishlashi uchun suvni suv olish manbasiga qaytarishning
oldini olish uchun nazorat valfi kerak;
NDKTU EMF KL 5311000 T.Y. varoq
29
O ‘ lch Varaq Hujjat № Imzo Sana

13-rasm. Nasos D 160-122
Ishlash printsipi.
Nasos quduqdan yoki quduqdan suvni gidravlik akkumulyatorga pompalaydi,
keyin gidravlik akkumulyatordan suv uyga beriladi. O'rni nasosni yoqish va o'chirish
bosimini belgilaydi;
Nasos stantsiyasi odatda membrana tankiga o'rnatilgan va bosim o'tkazgich bilan
jihozlangan o'z-o'zidan ishlaydigan nasos deb ataladi. Membran tanki membrana bilan
ikki qismga bo'lingan muhrlangan metall idishdir. Tankning bir qismi bosim ostida havo
bilan to'ldiriladi va nasos ikkinchisiga suv quyadi. O'rnimizni membrana idishidagi
havo va shunga mos ravishda suv ta'minoti tizimidagi suv siqilgan yuqori bosim
chegarasini o'rnatadi. Belgilangan bosimga yetgandan so'ng, nasos o'chiriladi. Endi siz
NDKTU EMF KL 5311000 T.Y. varoq
30
O ‘ lch Varaq Hujjat № Imzo Sana

membrana idishida to'plangan suvdan foydalanishingiz mumkin. Suv oqimi kichik
bo'lsa, nasos har safar yoqilmaydi, lekin suv oddiygina tankdan oqib chiqadi. Va faqat
o'rni bo'yicha o'rnatilgan pastki bosim chegarasiga erishilganda nasos yana yoqiladi.
Ular suv ta'minoti, kanalizatsiya, neft konlari va boshqalar uchun infratuzilma
sifatida ishlatiladi, shuningdek, suv oqimi yoki suv toshqini natijasida suv bosgan past
joylarda suvni olib tashlash uchun ishlatiladi.
Yemni bron qilish usullari.
Ortiqchalik - berilgan ish sharoitida belgilangan funktsiyalarni bajarish uchun zarur
bo'lgan minimal miqdorga nisbatan qo'shimcha elementlar va ulanishlarni kiritish orqali
texnik qurilmalarning ishonchliligini oshirishning samarali usuli.
Quyidagi bron qilish usullari taqdim etilishi kerak:
• energiya uskunalari mavjudligining ma'lum darajasini ta'minlaydigan issiqlik
manbalarida ratsional issiqlik sxemalarini qo'llash;
• issiqlik manbasida zarur zaxira uskunalarni o'rnatish;
• bir nechta issiqlik manbalarining yagona issiqlik transporti tizimiga birgalikdagi
ishini tashkil etish;
• qo'shni hududlarda issiqlik tarmoqlarini bron qilish;
• zaxira nasos va quvurlarni ulashni tashkil etish;
• saqlash tanklarini o'rnatish.
III.2. Suv ta'minoti tiziminining balans tenglamalari va xarakterestikalari ….
Dastlabki ma'lumotlar
Bino balandligi 5 qavatli shahar mikrorayonida 80 ming kishi istiqomat qiladi (N).
Binolar ichki suv ta'minoti va markazlashtirilgan issiq suv ta'minoti bilan kanalizatsiya
bilan jihozlangan.
Suv manbai daryo hisoblanadi. Tabiiy suvning xossalari: loyqaligi – 250 mg/l (M),
rangi – 80° (C).
Geodezik belgilar: nasoslar II lift – 30 m (zn), suv minorasi – 52 m (zb), diktalash
nuqtasi – 38 m (za).
Suv iste'moli normalari va rejimlari
NDKTU EMF KL 5311000 T.Y. varoq
31
O ‘ lch Varaq Hujjat № Imzo Sana

Hisoblangan suv iste'moli aholi punktlari aholisi soni va suv iste'moli me'yorlarini
hisobga olgan holda aniqlanadi.
Aholi punktlarida maishiy va ichimlik iste'moli normasi - bu bitta aholining
maishiy va ichimlik ehtiyojlari uchun kuniga litrda iste'mol qilgan suv miqdori. Suv
iste'moli darajasi binolarning yaxshilanish darajasiga va iqlim sharoitiga bog'liq.
suv iste'moli piezometrik rezervuar tanki
1-jadval. Suv iste'moli me'yorlari
Binolarni takomillashtirish darajasi Aholiga to'g'ri keladigan
o'rtacha kunlik norma
(yilda), l / kun
Ichki suv ta'minoti va kanalizatsiya bilan
jihozlangan binolarni rivojlantirish:
- vannalar yo'q
- vannalar va mahalliy suv isitgichlari bilan
- markazlashtirilgan issiq suv ta'minoti bilan 125–160
160–230
230–350
Sovuq iqlimi bo'lgan hududlar uchun kichikroq qiymatlar va issiq iqlimi bo'lgan
hududlar uchun yuqori qiymatlar qo'llaniladi.
Yil davomida va kun davomida maishiy va ichimlik suvi notekis iste'mol qilinadi
(yozda u qishga qaraganda ko'proq iste'mol qilinadi; kunduzi - tungidan ko'proq).
Aholi punktlarida maishiy va ichimlik ehtiyojlari uchun hisoblangan (yillik
o'rtacha) kunlik suv iste'moli:
Q
kunlik m = q
ж N
ж /1000, м 3
/kunlik; (1)
Q
kunlik m =230* 80000/1000 = 18400 м 3
/kunlik,
Q
j solishtirma suv sarfi (1-jadval)
N
j - aholining taxminiy soni.
Eng yuqori va eng kam suv iste'molining kuniga hisoblangan suv iste'moli, m3 /
kun,
Q
kunlik max = К
kunlik max * Q
kunlik m; (2)
Q
kunlik min = К
kunlik min * Q
kunlik m
Ksut suv iste'molining kunlik notekislik koeffitsienti quyidagilarga teng bo'lishi
kerak:
NDKTU EMF KL 5311000 T.Y. varoq
32
O ‘ lch Varaq Hujjat № Imzo Sana

К
kunlik max = 1,1–1,3
К
kunlik min = 0,7–0,9
K
kunlik max ning kattaroq qiymatlari kichik aholiga ega shaharlar uchun, kichikroq
qiymatlar esa katta aholiga ega shaharlar uchun olinadi. K
kunlik min uchun esa aksincha.
Q
kunlik max = 1,3 * 18400 = 23920 м 3
/ kunlik
Q
kunlik min =
0,7 * 18400 = 12880 м 3
/ kunlik
Hisoblangan soatlik suv sarfi, m3/soat,
q
ч max = К
ч max * Q
kunlik max /24; (3)
q
ч min = К
ч min * Q
kunlik min /24,
Suv iste'molining soatlik notekislik koeffitsienti quyidagi ifodalardan aniqlanadi:
К
ч max = б
max * в
max ;
К
ч min = б
min * в
min,
Bu erda b - binolarning yaxshilanish darajasini hisobga oladigan koeffitsient:
b max = 1,2–1,4; b min = 0,4-0,6 (b max uchun kichikroq qiymatlar va b min
uchun kattaroq qiymatlar binolarni yuqori darajada yaxshilash uchun olinadi);
c – aholi punktlarida yashovchilar sonini hisobga olgan koeffitsient (2-jadvalga
muvofiq qabul qilingan).
Jadval 2. Koeffitsient qiymati
Koeffisent Aholi soni, ming kishi
2,5 4 6 10 20 50 100 300
в
max 1,6 1,5 1,4 1,3 1,2 1,15 1,1 1,05
в
min 0,1 0,25 0,25 0,4 0,5 0,6 0,7 0,85
К
ч max = 1,2* 1,1= 1,32;
К
ч min = 0,6 * 0,7= 0,42;
q
ч max = 1,32 * 23920/24 = 1315,6 м 3
/ ч
q
ч min = 0,42 * 12880 /24 = 5409,6 м 3
/ч
NDKTU EMF KL 5311000 T.Y. varoq
33
O ‘ lch Varaq Hujjat № Imzo Sana

14-rasm. Suv iste'molining bosqichma-bosqich jadvali va birinchi va ikkinchi
ko'tarilish nasos stantsiyalari tomonidan suv ta'minotining kunlik jadvallari
Suv minorasi idishining quvvati suv iste'moli va ikkinchi ko'tarilish nasos
stantsiyasining ishlashining kombinatsiyalangan jadvallari yordamida aniqlanishi
mumkin. Hisoblash natijalari suv minorasi tankining tartibga soluvchi rolini aks
ettiruvchi 4-jadvalda keltirilgan.
Suv minorasi tankining tartibga solish quvvati idishdagi maksimal va minimal
qolgan suv o'rtasidagi farqdir. 4-jadvaldan quyidagicha: (2,7 - 0,4) = kunlik iste'molning
2,3%:
W
р = Q
kunlik max * 2,3/100 = 23920
*2,3/100 = 550,16 м 3
NDKTU EMF KL 5311000 T.Y. varoq
34
O ‘ lch Varaq Hujjat № Imzo Sana

XULOSA
Kurs loyihasida suv tizimini S7-1200 kotrolleri asosida boshqarishning sonli
dasturli tizimi ishlab chiqilgan. Loyihada texnik va texnologik hisob kitoblar olib borildi,
asosiy va yordamchi dastgohlar tanlandi va hisoblandi,shuningdek loyihaning umumiy
reja hajmi hisob kitobi ishlab chiqildi va ular loyihani iqtisodiy jihatdan samaradorligini
va ekologik jihatdan xavfsizligini ko’rsatadi. Asosiy texnik iqtisodiy ko’rsatkichlar
loyixani iqtisodiy jihatdan samaradorli deb ko’rsatadi va investitsiya kiritishga munosib
sanaladi.
Hozirgi vaqtda suv ta'minoti jarayonida ishtirok etadigan ko'plab
takomillashtirilgan texnologiyalar paydo bo'ldi. Xususan, suvni bakteriologik
ifloslantiruvchi moddalardan tozalash va tozalash va unga yaxshi organoleptik
xususiyatlar berish texnologiyalari.
Ushbu sanoat uchun etarli mablag 'bo'lsa, uning rivojlanishi va texnologiyasini
yaxshilashga umid qilish mumkin.
Taklif etiladigan kurs loyihasining tuzilmasi quyidagicha: Kirish, Texnologik qism,
Hisobiy qism.
Ishning kirish qismida mavzuning dolzarbligi, ishning maqsadi va bajarilgan ishning
qisqacha mazmuni bayon etilgan.
Kurs loyihasining texnologik qismida xavsizlik tizimi uchun qo’llanilgan
kontrollerlar, tok manbai, relelar, har xil parametrlarni o’lchovchi datchiklar va tutun
detektorida kechadigan jarayonlar va ularni avtomatlashtirish boshqarish usullari keng
yoritilgan.
Hisobiy qismida esa sovutish tizimida foydalanilgan ALS-335 monoblogi qurilmasi
yordamida avtomatlashtirish va boshqarish ko’rilgan bo’lib, ularning rostlash qonunlari
ko’rib chiqilgan.
Iqtisodiy qismida esa har bir sarf bo’ladigan xarajatlar o’rganilib chiqilgan. Ya’ni
elektr tarmog’i xarajatlari, montaj ishlari xarajatlari, ishchi kuchi xarajatlari va
amortizatsiya xarajjatlari ko’rib chiqilgan.
NDKTU EMF KL 5311000 T.Y. varoq
35
O ‘ lch Varaq Hujjat № Imzo Sana

Foydalanilgan adabiyotlar ro ‘ yxati
1. Avtomatlashtirilgan boshqaruv va jarayonni boshqarish diagrammalarini o'qitish
usuli / Ed. A.S. Klyuev. - M.: Energoatomizdat, 1991. - 432 b.
2. Medvedev A.E. 140604 (180400) "Sanoat korxonalari va texnologik
komplekslarini avtomatlashtirish " ixtisosligi bo'yicha talabalar uchun kurslarni ishlab
chiqish bo'yicha dastur va ko'rsatmalar - Kemerovo: KuzGTU, 2004. - 42 b.
3. Medvedev A.E. Avtomatlashtirish jarayonlari va jihozlarini joriy etish qoidalari. -
Kemerovo: KuzGTU, 2006. - 56 b.
4. Konyux V.L. Ishlab chiqarishni kompyuterlashtirishni avtomatlashtirish.
Qo'llanma, 1 qism. - Kemerovo: 2003. - 118 b.
5. Medvedev A.E. Kompressorlarni avtomatlashtirish tizimi. Laboratoriya ishlarini
bajarish uchun qo'llanmalar. - Kemerovo: KuzGTU, 2007. - 31 b.
6 .Mirziyoyev Sh.M. Qonun ustuvorligi va inson manfaatlarini ta ‘ minlash – yurt
taraqqiyoti va xalq farovonligining garovi.-T.:O’zbekiston,
7. Mirziyoyev Sh.M. Erkin va farovon, demokratik O ‘ zbekiston davlatini birgalikda
barpo etamiz. T.:O ‘ zbekiston,
8. Mirziyoyev Sh.M.Milliy taraqqiyot yo’limizni qat’iyat bilan davom ettirib, yangi
bosqichga ko’tarilamiz. T.:O’zbekiston,
9. Mirziyoyev Sh. Tanqidiy tahlil, qat’iy tartib intizom va shaxsiy javobgarlik – har
bir rahbar faoliyatining kundalik qoidasi bo’lishi kerak. T.:O’zbekiston,
10. Mirziyoyev Sh. Buyuk kelajagimizni mard va olijanob xalqimiz bilan birga
ko’ramiz. T.:O’zbekiston,
11. Mirziyoyev Sh.M. O’zbekiston: Milliy istiqlol, iqtisod, siyosat mafkura. 1- tom
T .: O ’ zbekiston ,
12. A втоматизированные информационные технологии в экономике. / Под
редаксией проф. Титоренко Г.А. - M.: Компьютер, ЮНИТИ, 1998 г.
13. Internet to‘plamlari.
NDKTU EMF KL 5311000 T.Y. varoq
36
O ‘ lch Varaq Hujjat № Imzo Sana

Sotib olish