Ta’minot jarayoni auditi - Iqtisodiyot - Slaydlar

Dokument ma'lumotlari

Narxi	10000UZS
Hajmi	331.9KB
Xaridlar	8
Yuklab olingan sana	18 Mart 2024
Kengaytma	pptx
Bo'lim	Slaydlar
Fan	Iqtisodiyot

Ta’minot jarayoni auditi

Sotib olish

TOSHKENT MOLIYA INSTITUTI
AUDIT KAFEDRASI

MAVZU: TA’MINOT JARAYONI
AUDITI

REJA :
1 . Ta’minot jarayoni auditini tashkil qilish
2. Mol etkazib beruvchilar va pudratchilar
bilan hisob-kitoblar auditi.
3. Asosiy vositalar auditi
4. Nomoddiy aktivlar auditi
5. Tovar - moddiy zahiralar auditini tashkil
etish

Mol etkazib beruvchilar va pudratchilar
bilan hisob-kitoblar auditi.
•
Mol etkazib beruvchi va
pudratchilar, xaridor va
buyurtmachilar bilan hisob-kitoblar
korxonalar xo’jalik faoliyatida eng
ko’p uchraydigan hisob-kitoblardir.

Shuning uchun bunday hisob- kitoblarni tekshirish
quyidagi asosiy ikki yunalish bo’yicha amalga
oshirilishi zarur:
№
1. Olingan moddiy qiymatliklar (ish, xizmatlar) uchun to’lovlar yoki
jo’natilgan tovarlar (bajarilgan ish va xizmatlar) uchun tushgan
summalarning to’g’riligini aniqlash;
2. Moddiy qiymatliklarni kirimga olish va hisobdan chiqarishning to’liqligini
tekshirish ;
Mol etkazib beruvchi va xaridor o’rtasidagi hisob-kitoblar qoidaga ko’ra
naqd pulsiz amalga oshiriladi va ular ikki guruhga bo’linadi:
1) tovar muomalalar bo’yicha ;
2) moliyaviy majburiyatlar bo’yicha ;

Mol etkazib beruvchilar va pudratchilar bilan hisob-
kitoblarni auditorlik tekshiruvidan o’tkazish ham yuqorida
bayon qilingan, barcha hisob-kitob muomalalari uchun
xos bo’lgan umumiy qoidalariga asosan o’tkaziladi.
Hisob - kitob ma’lumotlarining mosligini tekshirish balans
va hisob registrlari ma’lumotlari tengligini aniqlashdan
boshlanadi.

Мол етказиб берувчилар ва пудратчиларга тўланадиган счётлар (6000)нинг бошқа счетлар билан
бо ғ ланиши
Т/р Хўжалик муомалаларининг мазмуни Счётларнинг
бо Ғ ланиши
Дебет Кредит
1 Мол етказиб берувчилардан ўрнатиладиган асбоб-ускуналар келиб
тушди 0710, 0720 6010
2 Капитал қуйилмалар учун мол етказиб берувчилар ва
пудратчиларнинг бажарган ишлари ва кўрсатган хизматлари
юзасидан берилган счётлар тўловга қабул килинди 0810-0890 6010
3 Мол етказиб берувчилардан материаллар келиб тушди
1010-1090 6010
4 Мол етказиб берувчилардан ўстиришга ва боқувга ҳайвонлар келиб
тушди 1110, 1120 6010
5 Мол етказиб берувчилардан турли ТМЗ келиб тушди (1510 счёти
қўлланилганда) 1510 6010
6 Мол етказиб берувчилардан товар-моддий заҳираларни харид
қилишда ҳисобга олинган ҚҚС суммаси 4410 6010
7 Корхона томонидан асосий ва ёрдамчи ишлаб чиқариш, хизмат
кўрсатувчи хўжалик, умумишлабчиқариш ва бошқарув эҳтиёжлари
учун мол етказиб берувчиларнинг бажарган иш ва хизматлари
(жумладан: энергия, газ, буј, сув) қабул қилинди 2010, 2310,
2510, 2710,
9420 6010
8 Яроқсиз маҳсулотни тузатиш ва кафолатли таъмирлаш бўйича мол
етказиб берувчиларнинг кўрсатган хизматлари қабул қилинди 2610 6010
9 Мол етказиб берувчилардан келгуси давр харажатларига тегишли
бўлган иш ва хизматлар қабул қилинди 3190 6010
10 Мол етказиб берувчилардан товарлар келиб тушди 2910-2990 6010
11 Маҳсулотлар, товарлар, иш ва хизматларни сотишда мол етказиб
берувчилар ва пудратчилар кўрсатган иш ва хизматлар қабул қилинди 9410 6010
12 Табиий офатларни тугатиш бўйича мол етказиб берувчилар ва
пудратчиларнинг хизматлари қабул қилинди 9720 6010
13 Мол етказиб берувчилар ва пудратчиларга бўлган қарзлар банкдаги
счётлардан тўланди 6010 5110-
5530
14 Мол етказиб берувчилар ва пудратчиларнинг счетларини тўлашда
олдиндан берилган бўнакларнинг ҳисобга олиниши олиниши 6010 4310-
4330
15 Даъво муддати тугаган кредиторлик қарзлари ҳисобдан чиқарилди 6010 9360
16 Кредиторлик қарзини тўлаш учун мол етказиб берувчига оддий
вексел берилди 6010 6020

Asosiy vositalar auditining maqsadi
Asosiy vositalar harakati va ular bo’yicha amortizatsiya ajratmalari to’g’ri
hisoblanganligi va BHMS talablariga mos aks ettirilganiga ishonch hosil
qilishdan iborat.

Asosiy vositalar bo’yicha audit tekshiruvini o’tkazish
jarayonida auditorning vazifalari quyidagilardan iborat:
- asosiy vositalar harakati va ular bo’yicha amortizatsiya ajratmalarini hisoblashga
nisbatan samarali ichki nazorat tizimining tashkil etilganligini tekshirish va uning sifatini
baholash;
- buxgalteriya tizimi ma’lumotlari va moliyaviy hisobotlarda aks ettirilgan asosiy
vositalar va haqiqatdan ham mavjud va ular bo’yicha hisoblashishlar haqiqatdan ham
ro’y berganligiga ishonch hosil qilish;
- asosiy vositalarning barchasi to’liq hisobga olinganligini tekshirish;
- asosiy vositalar harakati va ular bo’yicha amortizatsiya ajratmalarini hisoblashda
arifmetik amallar to’g’ri bajarilganligini o’rganish;
- balans hisobotida asosiy vositalar haqiqiy qiymatida aks ettirilganligini baholash;
- balans hisobotida debitorlik va kreditorlik qarzlari to’g’ri guruhlashtirilganligiga va agar
zarurat bo’lsa, ular bo’yicha zaruriy qo’shimcha ma’lumotlar ilovalarda to’liq va to’g’ri
keltirilganligiga ishonch hosil qilish.

Ўзбекистон Республикаси Солиқ кодекси, 2019 йил ;O’zbekiston Respublikasi «Buxgalteriya hisobi to’g’risida»gi Qonuni. Yangi tahriri, 2016 yil 13
aprelda tasdiqlangan ;
«Инвентаризация вақтида аниқланган мол-мулкнинг камомади ва ортиқчасини бухгалтерия ҳисоби
ва солиққа тортиш тартиби ҳақида»ги низом. 2001 йил 20 июнда 56/2001-38-сон билан
Ўзбекистон Республикаси Молия вазирлиги ва Давлат солиқ қўмитаси томонидан тасдиқланган.
2001 йил 23 июлда 1054-сон билан Ўзбекистон Республикаси Адлия вазирлиги томонидан
рўйхатга олинган .Ўзбекистон Республикаси Вазирлар Маҳкамасининг 1999 йил 5 февралдаги 54-сонли «Маҳсулот
(ишлар, хизматлар)ни ишлаб чиқариш ва сотиш бўйича харажатлар таркиби ҳамда молиявий
натижаларни шакллантириш тартиби ҳақида»ги низом (ўзгартиришлар билан).Ўзбекистон Республикаси «Аудиторлик фаолияти тўғрисида»ги Қонуни. , 2021 йил 25
февралда 677-сон билан тасдиқланган ;ASOSIY VOSITALAR AUDITINING ME’YORIY ASOSLARI

«Хўжалик юритувчи субъектларнинг молиявий-хўжалик фаолияти бухгалтерия ҳисоби счётлар режаси
ва уни қўллаш ҳақида» йўриқнома 21-сонли БҲМС. 2002 йил 9 сентябрда 103-сон билан
Ўзбекистон Республикаси Молия вазирлиги томонидан тасдиқланган ва 2002 йил 23 октябрда
1181-сон билан Адлия вазирлиги томонидан рўйхатга олинган«Балансдаги асосий воситаларни ҳисобдан чиқариш тартиби ҳақида» низом. 2001 йил 28 февралда
26-сон билан Ўзбекистон Республикаси Молия вазирлиги томонидан тасдиқланган ;
5-сонли «Асосий воситалар» Ўзбекистон Республикаси БҲМСси. 2003 йил 9 октябрда 114-сон билан
Ўзбекистон Республикаси Молия вазирлиги томонидан тасдиқланган ва 2004 йил 20 январда
1299-сон билан Адлия вазирлиги томонидан рўйхатга олинган ;Молиявий ҳисобот шаклларини тўлдириш қоидалари. Ўзбекистон Республикаси Молия
вазирлигининг 2002 йил 27 декабрдаги 140-сонли буйруғи;«2001 йил 1 январь ҳолатига кўра асосий воситаларни қайтадан баҳолаш тартиби ҳақида»ги низом.
2001 йил 2февралда РА-01/8-6а, 17-03/113А, 2001-32-сонлар билан Ўзбекистон Республикаси
Макроиқтисодиёт ва статистика вазирлиги, Молия вазирлиги ва Давлат солиқ қўмитаси қарори
билан тасдиқланган ;АСОСИЙ ВОСИТАЛАР АУДИТИНИНГ МЕЪЁРИЙ АСОСЛАРИ

Асосий
воситалар
аудитининг
асосий
вазифаларига
мувофиқ
текширувни
етти йўналишга
ажратиш
мумкин: - асосий воситалар мавжудлиги ва
сақланишининг аудити;
- асосий восталар ҳаракатининг аудити;
- асосий воситалар бўйича эскириш
тўғри ҳисобланганлигининг аудити;
асосий воситалар қабул қилиниши
бўйича операцияларни текшириш;
- асосий воситалар тугатилиши тўғри
ҳисобга олинганлигини текшириш;
- асосий воситаларни таъмирлаш бўйича
харажатлар асосланганлигини текшириш;
- асосий воситаларга оид операциялар
тўғри солиққа тортилганлигини
текшириш.

Асосий воситалар ҳисобини текшириш бўйича ички назорат тизимининг аҳволини
аниқлаш тести
№ Тест саволининг мазмуни Жавоблар
Ҳа Йўқ Эслатма
Асосий воситаларни ҳисобдан чиқариш бўйича комиссия тузиш
тўғрисида буйруқ борлиги? √
Ҳисоб юритиш сиёсати тўғрисидаги буйруқда асосий
воситаларни инвентаризация қилиш усуллари ва муд-
датлари кўрсатилганми? √
Инвентаризация белгиланган муддатларда ўтказилганми?
√
Асосий воситалар охирги марта қачон инвентаризация
қилинган? √ 2 йил олдин
Инвентаризация натижалари ҳисобда акс эттирилганми? Сўнги 2 й.да
инв-я ўтка-ган
Асосий воситаларни сақлаш ва ишлатиш жойлари ҳисоб
регистрида акс эттирилганми? √
Асосий воситаларнинг фойдаланиш жойларида сақланиши учун
масъул шахсларни тайинлаш тўғрисида буйруқлар борлиги? √
Асосий воситаларни сақлаш учун масъул шахслар билан тўлиқ
моддий жавобгарлик тўғрисида шартномалар тузилганми? √
Корхонада асосий воситалар ҳисобига доир дастлабки
ҳужжатларнинг унификацияланган шакллари
қўлланиладими? √ Тўлиқ эмас

Асосий воситалар ҳисоби бўйича ҳужжатлар айланиш режа-
графиги тузилганми? √
Бош бухгалтер томонидан ҳужжатлар айланиш режа-графигига
риоя қилиш устидан назорат амалга оширилганми? √
Асосий воситалар объектлари ёнгин ва бошқа табиий офатлардан
суғурта қилинганми? √
Асосий воситалар туркумланганми?
√
Инвентарь карточкалар мавжудми ва улар ишлатиладими?
√
Аналитик ҳисоб маълумотлари синтетик ҳисоб регистрлари
билан таққосланганми? √ Ҳа, фақат баланс
ту-зиш пай-тида
Асосий воситаларни ҳисобдан чиқариш бўйича далолатномалар
ва бошқа ҳужжатлар раҳбар томонидан тасдиқланганми? √
Корхонада ижарага олинган (оператив молияланадиган лизинг)
асосий воси-талар мавжудми? √
Амортизация ҳисоблаш усули танланганми?
√ Чизиқли усул
қўлланилади
Таъмирлаш харажатларини ҳисобга олиш варианти танланганми?
√ Ҳақиқий
харажатлар
бўйича

2-жадвал
Асосий воситалар аудитининг дастури
№ Аудиторлик тадбирлари
(амаллари)нинг рўйхати Ўтказиш
даври Ижрочилар Аудиторнинг ишчи
ҳужжатлари
1 Асосий воситалар мавжудлиги ва
сақланишининг аудити Йил
давомида Аҳмедов З.Д.
Ким А.А.
1.1 Асосий воситаларни қабул қилиш бўйича
комиссиялар тузилганлигини текшириш Ҳар
чоракда Аҳмедов З.Д. Буйруқлар, фармойишлар
1.2 Асосий воситаларни сотиб олиш-сотиш
шартномалари расмийлаштирилганлигини
текшириш Ҳар
чоракда Ким А.А. Шартномалар,
келишувлар
1.3 Келишув нархлари бўйича баённомалар
расмийлаштирилганлигини текшириш Ҳар
чоракда Аҳмедов З.Д. Баснномалар,
келишувлар, буйруқлар
1.4 Асосий воситаларни қабул қилиш-топшириш
далолатномаларида уларнинг дастлабки
қиймати тўғри акс этилганлигини текшириш Ҳар
чоракда Ким А.А. Қабул қилиш-топшириш
далолатномалари,
инвентарь варақалар,
рўйхатга олиш
дафтарлари
1.5 Объектлар қуриб битказилгани ва
жиҳозлангани ёки тиклаш ва қисман
тугатилганидан кейин уларнинг дастлабки
қиймати тўғри акс эттирилганлигини
текшириш Ҳар
чоракда Аҳмедов З.Д. Лойиҳа-смета
ҳужжатлари, буйруқлар,
инвентаризация
далолатномалари
1.6 Корхона бухгалтериясида асосий
воситаларнинг синтетик ва таҳлилий ҳисоби
ва улардан фойдаланиладиган жойларда
моддий жавобгар шахсларнинг ишлари
қандай ташкил этилганлигини баҳолаш Ҳар
чоракда Ким А.А. Дастлабки ҳужжатлар,
ҳисоб регистрлари, ҳисоб
сиёсати

1 2 3 4 5
1.7 Корхонада асосий воситаларни
таъмирлаш харажатлари ҳисоби бўйича
амал қилинаётган тартибни текшириш
ва баҳ о лаш Ҳар
чоракда Аҳмедов З.Д. Ҳисоб сиёсати,
буйрукдар, сметалар,
ҳисоботлар
1.8 Асосий воситаларни қайта бах о ла ш
натижаларини гекшириш О п ераци
ялар
содир
этилган
сари Ким А.А. Буйруқлар,
далолатномалар,
инвентаризация
ҳужжатлари, ҳисоб
регистрлари
1.9 Асосий воситаларнинг охирги
инвснтаризация натижаларини
текшириш Йил
давоми д а Аҳмедов З.Д. Инвентаризация
ҳужжатлари, дастлабки
ҳужжатлар, ҳисоб
регистрлари
1.10 Корхона бухгалтерияси томонидан
асосий воситалар бўйича ҳисоб
варақалари ва белгиланган моддий
жавобгар шахслар бўйича
инвентаризация рўйхатлари юритилиши
тартиби билан танишиш Ҳар
чоракда Ким А.А. Ҳисоб варақалари,
инвентаризация
ҳужжатлари. буйруқлар,
моддий жавобгарлик
бўйича шартномалар
1.11 Корхона бухгалтерияси амалдаги
меъёрий ҳужжатлар билан
таъминланганлигини текшириш Ҳар
чоракда Аҳм е дов З.Д. Буйруқлар,
фармойишлар
1.12 Мавжуд асосий воситалар ҳисоботда
акс эттирилганлигини тскшириш Ҳар
чоракда Ким А.А. Ҳисобот шакллари

3. Асосий воситалар мавжудлиги в а
сақланишини текшириш
Ушбу вазифани амалга ошириш мақсадида аудитор томонидан қуйидагилар текширилади:
корхонада асосий воситаларни қабул қилиш ва унинг натижаларини расмийлаштириш
бўйича комиссия тузилганлиги;
асосий воситаларни қабул қилиш-топшириш далолатномаларида уларнинг дастлабки
қиймати тўғри кўрсатилганлиги;
объектлар қуриб битказилгани ва жиҳозланганидан кейин ёки тиклаш ва қисман
тугатилганидан кейин уларнинг дастлабки қиймати тўғри акс эттирилганлиги.асосий воситаларни сотиб олиш-сотиш шартномалари расмийлаштирилганлиги;

Асосий воситалар қуйидагилар натижасида корхона балансига киритилади:а) капитал
қўйилмалар
тугаганидан сўнг
тикланган
объектни қабул
қилиш-
топшириш;
б) олди-
сотди
шартномас
и бўйича
объектни
сотиб олиш;
в) устав
сармоясига
таъсисчи
улуши
кўринишид
а келиб
тушиш;
г) текинга
келиб туш иш
(ҳадя
ш артномаси
бўйича); д)
айирбош
лаш;
е) товар-
моддий
захиралар
таркибила
н ўтказиш;
ж) узоқ
муддатли
ижара
(лизинг)
шартномаси
бўйича олиш;
и) қиймати
белгиланган
асосий
воситаларга
капитал
қўйилмалар;
к) асосий
воситаларнин
г ортиқча
(ҳисобга
олинмаган)
объектларини
аниқлаш.

Асосий воситаларнинг келиб тушиши асосий
воситаларни қабул қилиш-топшириш (ички
ҳаракати) далолатномаси (юк хати) билан (АВ-1-
шакли), унга илова қилинган мазкур объектнинг
техник ҳужжатлари билан биргаликда
расмийлаштирилади.
Асосий воситалар қуйидагилар натижасида корхона баланси ҳисобидан чиқарилади:
тугатиш;
сотиш;
айирбошлаш
;
текинга бериш; устав сармоясига
муассис улуши
сифатида бериш;узоқ муддатли ижара
(лизинг) шартномаси
бўйича бериш;
камомад ёки
йўқотишнинг
аниқланиши; иштирокчилар
таркибилан
иштирокчининг
чиқиб кетиши.

Асосий воситалар ишга яроқсизлигини аниқлаш учун корхонада
махсус комиссия тузилади. Объектнинг тугатилиши комиссия томонидан
тузилган асосий воситаларни Ҳисобдан чиқариш бўйича далолатнома (АВ-
3-шакли) би ла н расмийлаштиради. Далолатнома корхона раҳбари
томонидан тасдиқланади, бухгалтер эса варақага объект чиқарилган сана
ва далолатнома рақамини қайд этади.
Асосий воситалар ишлатиладиган жойларда (корхона устахоналари
ва бўлимларида) асосий воситаларнинг инвентарь рўйхатлари (АВ-9-шакли)
юритилади, уларда ишлатишда бўлган асосий воситалар объектлари бўйича
қисқа маълумотлар келтирилади.
Келиб тушган, ҳисобдан чиқарилган ва корхона ичида
ҳаракатланган асосий воситаларнинг инвентарь варақалари, тегишли
ёзувлардан кейин ҳисобот ойининг охиригача, тахлаб қўйилмасдан алоҳида
сақланади. Бу шунинг учун зарурки, мазкур варақалар асосида асосий
воситаларнинг хар ойлик эскириши ҳисобланади, бундан ташқари, жорий
ой якунлангандан кейин ушбу ойдаги ёзувлари бўлган варақа асосий
воситалар табақалаштирилган турлари бўйича гуруҳлаштирилади, ҳар бир
тури бўйича қабул қилиниши ва ҳисобдан чиқарилиши айланмалари
жамланади ва асосий воситалар ҳаракатини ҳисобга олиш варақаларига
ёзиб қўйилади.

Асосий воситалар тўғри баҳоланганлигини текшириш лозим, зеро нотўғри баҳолаш
нафақат умумий ҳолатни нотўғри акс этиши, балки қуйидагиларга олиб келиши мумкин:
эскириш
нотўғри
ҳисоблани
шига; солиқлар
суммаси
нотўғри
ҳисоблан
ишига; бухгалтерия (молиявий) ҳисоботда
асосий воситалар қиймати нотўғри
акс эттирилишига.
Асосий воситалар ҳаракати бўйича операцияларнинг ау диторлик текширувида
қуйидагиларга алоҳида эътибор ни қаратиш лозим:
асосий воситаларни Устав капиталига бадал сифатида ў т казишда уларнинг дастлабки
қиймати, эскириши ва топ ши риш вақтидаги келишув нархи кўрсатилган рўйхат мав жу длиги.
Рўйхатга топшираётган корхона муҳри билан тасдиқланган қабул қилиш-топшириш
далолатномасининг иккинчи нусхаси ва ўтказилаётган объектлар бўйича техник ҳужжатлар
илова қилинганлиги;

6. АСОСИЙ ВОСИТАЛАРГА ЭСКИРИШНИ ҲИСОБЛАШ
ТЎҒРИЛИГИНИ ТЕКШИРИШ
Эскириш - бу асосий воситалар қийматини, ҳисобот даври давомида тизимлашган
услубда, босқичма-босқич ишлаб чиқарилган маҳсулот (ишлар, хизматлар) қийматига
ўтказишдир.
Асосий воситаларга эскириш ҳисоблашни аудит текширувидан ўтказаётганда
аудиторнинг вазифаси асосий воситаларга нисбатан эскиришни ҳисоблаш усуллари тўғри
қўлланилганини текшириш ва тасдикданган меъёрларига риоя қилинаётганини назорат
қилишдан иборат. Асосий воситалар объектлари бўйича ҳар ойда эскириш ҳисобланишининг
тўғри амалга оширилганлиги катта аҳамиятга эга. Чунки эскириш меъёрларининг билмаган
ҳолда ёки атайин белгиланган нормадан ошириш ёки камайтириш маҳсулот (ишлар, хизматлар)
таннархини нотўғри аниқлашга, бинобарин, олингаи фойда ва бюджетга тўловлар
миқдорларини нотўғри ҳисоблашга олиб келади. Натижада мижоз молиявий ҳисоботнинг
бухгалтерия баланси ва молиявий натижалари тўғрисидаги ҳисоботларида корхона молиявий
ҳолати ва молиявий натижаларга доир маълумотлар БҲМС талабларига мос бўлмаган тартибда
келтирилади.
Амортизация ажратмаларининг меъёрлари ҳар бир инвентарь объектнинг дастлабки
қийматига нисбатан белгиланган фоиз ҳисобида аниқланади. Уларнинг бир ойлик меъёри бир
йиллик меъёрнинг 1/12 миқдорида белгиланади.
Асосий воситаларнинг янгиланишида корхоналар ва ташкилотларнинг манфаатларини
ошириш мақсадида уларнинг фаол қисми (машина, ускуна, транспорт воситалари) бўйича
тезлаштирилган эскириш меъёрлари қўлланилади, яъни, ушбу маблағларнинг дастлабки
қиймати ишлаб чиқариш ва муомала харажатларига, эскириш бўйича кўзда тутплган
меъёрлардан ташқари қисқароқ вақтда тўлиқ ўтказилиши мумкин. Бунинг учун корхоналарга
эскириш меъёрларини кўпи билан икки маротаба ошириш рухсат этилган.

5-сон «Асосий воситалар» номли БҲМС га мувофиқ асосий воситаларга
амортизация ҳисоблашнинг қуйидаги усуллари тавсия қилинади:
Бир текис (тўғри
чизиқли) усул; Бажарилган
ишлар ҳажмига
мутаносиб усул
(ишлаб чиқариш
усули); Асосий
воситалар
фойдали хизмат
қилиш муддати
йиллар
сонининг
йиғиндиси
бўйича ҳисобдан
чиқариш усули
(кумулятив
усул); Камайиб
борувчи қолдиқ
усули.

Амортизация ажратмалари
ҳисоблаш йиллик суммаси
қуйидагича аниқланади:
Бир текис (тўғри чизиқли)
усулда - муайян асосий
восита объектининг
дастлабки қиймати,
амортизация меъёри ва
фойдали хизмат қилиш
муддатидан келиб чиқиб
аниқланади. Камайиб борувчи қолдиқ усули
исталган қатъий ставка (%)
қўлланилиши мумкин. Бундай ставка
(%) сифатида кўп ҳолларда бир текис
(тўғри чизиқли) усулда қўлланиладиган
амортизация меъёрининг иккига
кўпайтирилган миқдори олинади ва
ҳар йил бошидаги қолдиқ қийматидан
шу йил учун эскириш суммаси
ҳисоблаб чиқарилади.

Аудит ўтказиш жараёнида эскиришни ҳисоблашда асосий воситаларнинг барча объектлари ҳисобга
олинганлиги, асосий воситалар ҳаракати ҳисобга олинган ҳолда эскириш ҳисобланганлиги, эскириш меъёрлари
тўғри қўлланилганлиги текширилади.
Ер участкаларига амортизация ҳисобланмайди. Шунингдек қуйидаги асосий воситалар бўйича
амортизация ҳисобланмайди:
маҳсулдор
қорамоллар ;кутубхона
фондлари
ҳокимиятлар
га бўйсунадиган
ободонлаштириш
иншоотлари; қонун
ҳужжатларида
белгиланган
тартибда
консерва ц иялашга
ўтказилган
фондлар; музей
қимматликлари;
архитектура ва
санъат
ёдгорликлари;
умумий
фойдаланишдаги
автомобиль йўллари; тўлиқ
амортизацияланган
асосий воситалар.

Асосий воситалар объектлари бўйича эскириш, ушбу объект
бухгалтерия ҳисобига олинган ойдан кейинги ойнинг биринчи
санасидан бошлаб ҳисобланади ва ушбу объектнинг қиймати тўлиқ
қоплангани ёки хусусий эгалик қилиш ҳуқуқи ёки бошқа мулк ҳуқуқи
тугатилгани муносабати билан бухгалтерия ҳисобилан чиқарилгунгача
қадар давом этади.
Асосий воситалар объектлари бўйича эскиришни ҳисоблаш ушбу
объект бўйича эскириш тўлиқ қопланган ёки у бухгалтерия ҳисобилан
чиқарилган ойдан кейинги ойнинг биринчи куни тўхтатилади. Асосий
воситалар объектлари бўйича ҳисобланган эскириш бухгалтерия
ҳисобида у тегишли бўлган ҳисобот даври бўйича акс этилади ва
корхона ушбу ҳисобот даврида фаолият натижалари қандай
бўлганлигидан қатъи назар ҳисобланади.
Асосий воситалар объектлари бўйича ҳисобланган эскириш
бухгалтерия ҳисобида акс этилиши тегишли суммалар алоҳида счётда
жамлаш йўли билан амалга оширилади.

5. Асосий воситалар ҳаракати билан боғлиқ муомалалар аудити.
Аудитор асосий воситалар ҳисобдан чиқарилишини текшириш чоғида ҳисобдан чиқарилиш сабабини,
муомаланинг мақсадга мувофиқлигини ва қонунийлигини аниқлайди.
ҚҚС = 100000 х 20 : 120 = 16667 сўм:
Дебет 9210-«Асосий воситаларнинг чиқиб кетиши» - 16667 сўм,
Кредит 6410-«Бюджетга тўловлар бўйича қарзлар» - 16667 сўм;
- Асосий воситани сотишдан фойда олинди (500000 -400000 - 16667) = 83333 сўм:
Дебет 9210-«Асосий воситаларнинг чиқиб кетиши» - 83333 сўм,
Кредит 9310-«Асосий воситаларнинг чиқиб кетишидан фойда» - 83333 сўм.
Аудиторлик текшируви жараёнида тўлиқ амортизация қилинган асосий воситаларни бепул беришдан
кўрилган зарарлар мазкур асосий воситаларнинг бошланғич (тиклаш) қиймати ҳамда берилган ойдан олдинги
ойнинг 1-санасига ҳисоблаб ёзилган ва бераётган тараф томонидан тўланадиган ҚҚС суммасига кўпайтирилган
эскириш ўртасидаги фарқ сифатида аниқланади.
Бошланғич қиймати 932000 сўм бўлган компьютер бошқа корхонага бепул берилган, эскириш суммаси
- 400000 сўм.
Асосий воситани бепул беришдан кўрилган зарар суммаси қуйидагига тенг: 932000 - 400000 = 532000
сўм. Ушбу муомалаларга қуйидагича проводка берилади:
- баланс қиймати ҳисобдан чиқарилди:
Дебет 9210-«Асосий воситаларнинг чиқиб кетиши» - 932000 сўм,
Кредит 0150-«Компьютер жиҳозлари ва ҳисоблаш техникаси» - 932000 сўм;
- эскириш қиймати ҳисобдан чиқарилди:
Дебет 0250-«Компьютер жиҳозлари ва ҳисоблаш техникасининг эскириши - 400000 сўм,
Кредит 9210-«Асосий воситаларнинг чиқиб кетиши» - 400000 сўм;
- Компьютерни бепул беришдан зарар кўрилди (932000- 400000) = 532000 сўм:
Дебет 9430-«Бошқа операцион харажатлар» - 532000 сўм,
Кредит 9210-«Асосий воситаларнинг чиқиб кетиши» - 532000 сўм.

Аудитор томонидан мол-мулкни бепул беришдан кўрилган зарарлар тескари ҳисоблаш
йўли билан бераётган корхонада солиққа тортиладиган базага киритилиши текширилади.
Асосий воситалар бошқа корхонанинг устав капиталига бадал сифатида киритилиши
мумкин.
Корхона бошқа корхонанинг устав капиталига бошланғич қиймати 520000 сўм бўлган,
700000 сўм шартнома баҳосига эга бўлган ҳамда эскириш 208000 сўм бўлган компьютерни улуш
сифатида киритди. Ушбу муомалаларга қуйидагича проводкалар берилганлиги текширилади:
Бошланғич қийматни ҳисобдан чиқариш:
Дебет 9210-«Асосий воситаларнинг чиқиб кетиши» - 520000 сўм,
Кредит 0150-«Компьютер жиҳозлари ва ҳисоблаш техникаси» - 520000 сўм;
- эскириш қиймати ҳисобдан чиқарилди:
Дебет 0250-«Компьютер жиҳозлари ва ҳисоблаш техникасининг эскириши 208000 сўм,
Кредит 9210-«Асосий воситаларнинг чиқиб кетиши» - 208000 сўм;
- шартномавий бозор баҳоси бўйича узоқ муддатли инвестициялар:
Дебет 0620-0690-«Узоқ муддатли инвестициялар» - 700000 сўм,
Кредит 9210-«Асосий воситаларнинг чиқиб кетиши» - 700000 сўм.
Ҳисобланган ҚҚС суммаси 64667 (388000 х 20 : 120):
Дебет 9210-«Асосий воситаларнинг чиқиб кетиши» - 64667 сўм,
Кредит 6410-«Бю.джетга тўловлар бўйича қарзлар» - 64667 сўм.
Шартнома қийматининг баланс қийматидан ошиб ке т ишининг акс эпирилиши:
Дебет 9210-«Асосий воситаларнинг бошқача чиқиб кетиши» - 323333 сўм,
Кредит 8520-«Резерв капитали» - 323333 сўм.
Устав каиитшшга бадал киритишда шартнома қийматининг баланс қийматидан ошиб
кетиши корхона даромади бўлиб ҳисобланмайди ва солиққа тортилмайди.

АСОСИЙ ВОСИТАЛАРНИ ТАЪМИРЛАШ
ХАРАЖАТЛАРИНИ ТЕКШИРИШ
Асосий воситалар объектини ишчи ҳолатида сақлаб туриш уларни таъмирлаш
(жорий, ўртача ва капитал тарзда) асосида амалга оширилади.
Жорий таъмирлаш - асосий воситалар объектини ишчи ҳолатида сақлаб туриш
мақсадида амалга ошириладиган таъмирлашдир.
Ўртача таъмирлашда- таъмирланаётган агрегатни қисман ажратиш ва деталларнинг
қисмларини тиклаш ёки алмаштириш амалга оширилади.
Ускуналарва транспорт воситаларини капитал таъмирлаш - агрегатни тўлиқ ажратиб
йиғиш амалга ошириладиган таъмирлашдир, базавий ва корпус деталлари ва узелларини
таъмирлаш, барча эскирган деталлар ва узелларни алмаштириш ёки тиклаш ҳамда агрегатни
йиғиш, созлаш ва синаб кўришдир.
Бинолар ва иншоотларни капитал таъмирлаш - базавий ва корпус деталлари ва
узелларини таъмирлаш, барча эскирган конструкцияларнинг деталлари ва узелларини
алмаштириш ёки тиклаш амалга ошириладиган таъмирлашдир.
Аудитор объектни ишчи ҳолатида тутиб туриш ва ундан фойдаланишдан келгусида
олинадиган иқтисодий фойданинг белгиланган бошланғич суммасини олиш учун амалга
ошириладиган харажатлар улар дахлдор бўлган ҳисобот давридаги харажатлар таркибига
киритилишини текширади.
Ишлаб чиқаришдаги асосий воситаларни ишчи ҳолатида сақлаб туришга доир
харажатлар (техник кўрикдан ўтказиш ва ҳолатини яхшилашга оид харажатлар) ҳамда ишлаб
чиқаришдаги асосий воситалар объектларининг барча турдаги таъмирланишини (жорий,
ўртача, капитал тарзда) ўтказиш харажатлари маҳсулот (ишлар, хизматлар)нинг ишлаб
чиқариш таннархига киритилади, маъмурий ва ижтимоий-маданий вазифаларни амалга
ошириш учун мўлжалланган асосий воситалар объектлари бўйича эса - давр харажатлари
таркибига киритилади.

Агар битта асосий воситада турлича фойдали ишлатиш муддатига эга бўлган бир нечта мустақил объектлар
мавжуд бўлса, тиклаш чоғида ҳар бир бундай объектни алмаштириш, чиқиб кетиши ва мустақил инвентарь
объектини харид қилиш сифатида ҳисобга олинади.
Асосий воситалар фойдаланиш жараёнида уларнинг физик хоссаси йўқолиб боради. Уларни
тиклаш учун корхона таъмирлаш ишларини ўтказиши мумкин.
Аудитор таъмир ишлари бошланишига қадар нуқсонлар қайдномаси асосида тузиладиган
сметаларга мувофиқ ҳар бир объект бўйича меъёрий харажатлар миқдори аниқланганлигини текширади.
Сметада таъмирнинг барча турлари учун харажатлар аниқ бир жиҳоз турини таъмирлашнинг меҳнат
талаблигини тавсифлайдиган мураккаблик бирлигига тўғри келадиган меъёрлар бўйича ёки уларнинг тури
ҳамда режалаштирилган иш ҳажми бўйича харажатлар меъёрлари асосида ҳисоблаб чиқарилганлигига
аудитор апоҳида эътиборни қаратиши лозим.
Корхона асосий воситаларини таъмирлаш пудрат ёки хўжалик усулида бажарилиши
мумкин.
Пудрат усулида бажарилганда корхона таъмирлаш-қурилиш ташкилоти билан пудрат
шартномасини тузади. Хўжалик усулида эса таъмир р кучи билан амалга оширилади.
Иккала усулда ҳам таъмирлаш харажатлари ишлаб чиқариш харажатлари ҳисобилан
қопланади. Бунинг учун эса корхоналарнинг ҳисоб сиёсатига биноан махсус захира ташкил этилиши
мумкин. Ўзбекистон Республикаси Молия вазирлиги рухсати билан зарурат бўлганда, айрим
тармоқларнинг хўжалик юритувчи субъектлари захирани ташкил этади. Захирага ажратмалар
суммаси корхонанинг ўзи мустақил белгилайдиган меъёрий миқдорда ҳар ойда маҳсулот таннархига
ўтказилиб боради

Асосий воситалар аудити аудиторлик текширувининг муҳим объектларидан бири бўлиб,
ундаги ўрганиладиган масалалар кенг қамровли ва уларнинг барчасини қуйидагича
умумлаштириш мумкин:
•
асосий воситалар мавжудлиги ва сақланиш ҳолати устидан назорат ўрнатишни
таъминлаш (объектларни асосий воситалар қаторига киритишнинг тўғрилиги; асосий
воситаларнинг тўғри туркумланиши; асосий воситалар аналитик ҳисоби ва асосий
воситалар учун моддий жавобгарликни ташкил этиш; аналитик ва синтетик ҳисоб
ҳамда ҳисобот маълумотларининг мослиги);
•
асосий воситалар кирими ва чиқимига доир муомалаларни дастлабки
ҳужжатлаштириш ҳамда ҳисобда акс эттириш; асосий воситалар кирими ва чиқимига
доир муомалаларни синтетик ҳисоб регистрларида акс эттириш; асосий воситалар
кирими ва чиқимига доир муомалаларни солиққа тортиш;
•
асосий воситаларга амортизация ҳисоблаш ва ҳисобда акс эттириш (асосий
воситаларнинг фойдали хизмат қилиш муддатини аниқлашнинг тўғрилиги);
амортизация ҳисоблаш усулларини қўллашнинг қонунийлиги ва тўғрилиги;
жадаллаштирилган амортизация усулини қўллашнинг қонунийлиги; амортизация
ажратмалари ҳисоб-китобларининг тўғрилиги; амортизация ажратмаларини ҳисобда
акс эттиришнинг тўғрилиги);
•
асосий воситаларни тиклашни - таъмирлаш, замонавийлаш-тириш ва қайта
жиҳозлашни ҳисобда акс эттириш (муомалаларни ҳужжатларда расмийлаштириш;
таъмирлаш усуллари; таъмирлаш харажатларини таннархга олиб боришнинг
тўғрилиги; асосий воси-таларни қайта жиҳозлаш ва замонавийлаштиришга доир
муома-лаларни ҳисобга олиш;

•
асосий воситалар корхона бухгалтериясидаги синтетик ва аналитик ҳисобининг
ҳолатини баҳолаш; белгиланган қоидаларга мувофиқ корхонанинг ўзига қарашли
(0110-0199 счётлар), жорий тартибда ижарага олинган (001-счёт) ва молиявий лизинг
асосида олинган асосий воситаларни (0310-счёт) сақлаш жойларида моддий жавобгар
шахслар бўйича ҳисобга олишнинг ташкил этилишини баҳолаш;
•
корхонанинг ўзига қарашли ва молияланадиган лизинг асо-сида олинган асосий
воситалар бўйича ойлик эскириш ҳисоб-ланишининг тўғрилигини текшириш (0211-
0299-счётлар). Чунки, бу маълумотлар реализация қилинадиган маҳсулот (иш,
хизмат)лар таннархининг (2010, 2310, 2510, 2710 счётлар дебети) шаклланиши билан
боғлиқ бўлиб, оқибатда корхонанинг молиявий натижалари (баланс фойдаси ёки
зарари)га ва бюджетга тўланадиган фойда (даромад) солиғининг миқдорига таъсир
этади;
•
асосий воситаларнинг сотиб олиниши ва ҳисобдан чиқа-рилиши ҳамда уларни юридик
ва жисмоний шахслардан ижарага олиш билан боғлиқ муомалалар бўйича солиқ
қонунчилигига риоя қилинишини текшириш;
•
асосий воситаларни хўжалик ва пудрат усулларида (капитал ёки жорий) таъмирлаш
харажатларини ҳисобга олишнинг кор-хонада амал қилинаётган тартибини, корхонада
бир йилга қабул қилинган ҳисоб юритиш сиёсати дан келиб чиққан ҳолда баҳолаш ва
текшириш (асосий воситаларни таъмирлаш учун резервга маблағ ажратиш
механизмидан фойдаланиб ёки фойдаланмасдан);
•
агар аудитор билан тузилган шартномада келишилган бўлса, корхонада асосий
воситалардан фойдаланишни вақт оралиғи ва қуввати бўйича корхонанинг ишлаб
чиқариш хусусиятлари ҳисобга олинган ҳолда таҳлил қилиш;
•
асосий воситаларни баҳолаш ва қайта баҳолаш натижа-ларини текшириш.

Аудитор асосий воситалар аудитини бошлашда хўжаликка келиши билан
биринчи навбатда қуйидагиларни аниқлаши зарур:
•
корхонанинг асосий воситалар ҳисобини ташкил қилиш бў-йича
текширилаётган ҳисобот давридаги ҳисоб юритиш сиёсати, унинг ўтган
ҳисобот давридагига нисбатан ўзгариши билан танишиш;
•
асосий воситаларнинг сўнгги инветаризация(ашёвий рўй-хат)дан ўтказилиши
ва унинг натижаларини аниқлаш;
•
асосий воситаларни сўнгги қайта баҳолаш материаллари ва уларнинг ҳисобда
акс эттирилиши билан танишиш. Бунда аудитор Ўзбекистон Республикаси
Молия Вазирлиги, Макроиқтисодиёт ва статистика вазирлиги, Ўзбекистон
Республикаси Давлат мулк қўмитасининг тегишли меъёрий ҳужжатларига
мувофиқ корхона балансида турадиган ва қайта баҳоланган асосий воситалар
тик-ланиш қиймати бўйича акс эттирилишини назарда тутиши лозим.
•
корхонада асосий воситаларни ҳисобдан чиқариш бўйича доимий комиссия
ташкил этилиши: асосии воситаларни фой-даланиш жойларида сақлаш учун
жавобгар шахслар ҳақида буйрук (фармойиш) нинг мавжудлигини текшириш,
шунингдек, улар билан шахсан тўла моддий жавобгарлик тўғрисида
шартнома лар тузилганлигини аниқлаш;

•
тадбиркор сифатида рўйхатга олинган ва рўйхатга олин-маган
юридик ҳамда жисмоний шахслар билан асосий воситалар
ижараси бўйича тузилган шартнома ларни ўрганиш:;
•
бухгалтерияда асосий воситалар картотекаси (АВ-6 ва АВ-8
шаклидаги инвентар карточкалар) ва компъютерда ёки қўлда
бажа-риладиган вариантдаги аниқ инвентарь рўйхати (АВ-9 шакл)
юри-тилишига ишонч ҳосил қилиш лозим;
•
ишдан бўшаб кетган моддий жавобгар шахслар ҳақида
маълумотлар (буйруқлар, ходимлар рўйхати)ни ўрганиш ;
•
асосий воситалар ҳисобини юритиш қоидалари баён қилин-ган
амалдаги меъёрий ҳужжатлар ва асосий воситалар ҳисобига доир
ягона шаклдаги (унификацияланган) идоралараро дастлабки
ҳужжатларнинг шакллари билан корхона бухгалтерияси қай дара-
жада таъминланганлигини аниқлаш.

Асосий воситалар аудитида аудиторлик амалларни бажариш кетма-кетлиги
Баланс
(1-ш ак л)
Бош дафтар
№ 13 – АСК журнал - ордер
0110-0199, 0210-0299, 0310, 8310, 8320, 8330
счетлар б у йича оборот ведомостлар
Асосий воситалар инвентар рўйхати
АВ-7 шакл) (ёки дафтари) Асосий воситаларни са қ лаш
жойлари б ў йича инвентар р ў йхати
(АВ-9) (ёки дафтари)
Асосий воситалар картотекаси (АВ-6 ва
бош=а шакллар)
Асосий воситаларни қ абул
қ илиш-топшириш далолатномаси
(АВ-1, АВ-2 шакллар) Асосий воситаларни ҳ исобдан
чи қ ариш далолатномаси (АВ-3, АВ-
4 шакллар)1 1
5
1
4
1
3
1
2
1
1
1
0
9
52
3
4 6
87

№ Кўрсаткичлар м. с. № Кўрсаткичлар м. с. Фарқи
минг
сўм %
1 Асосий воситаларнинг
бошланғич қиймати:
а)йил бошига (010-сатр, 3-
устун)
б)йил охирига (010-сатр, 4-
устун) 143261, 0
149118, 0 1 Асосий
воситаларнинг
бошланғич қиймати:
а)йил бошига (010-сатр,
3-устун)
б)йил охирига (010-сатр,
4-устун ) 143261, 0
149118, 0 -
2 Асосий воситаларнинг
эскириши:
а) йил бошига (011-сатр, 3-устун)
б)йил охирига (011-сатр, 4-устун ) 17776, 0
26009, 0 2 Асосий воситаларнинг
эскириши:
а) йил бошига (011-сатр, 3-
устун)
б)йил охирига (011-сатр, 4-
устун 17776, 0
26009, 0
-
3 Асосий воситаларнинг қиймати:
а) йил бошига (012-сатр, 3-устун)
б)йил охирига (012-сатр, 4-устун) 125485, 0
123109, 0 3 Асосий воситаларнинг
қиймати:
а) йил бошига (012-сатр, 3-
устун)
б)йил охирига (012-сатр, 4-
устун) 125485, 0
123109, 0
-Молиявий ҳисоботнинг асосий воситаларга доир ҳисобот шакллари
кўрсаткичларининг ўзаро мослигини текшириш.

Асосий воситаларни ҳисобдан чиқаришда қўшилган қиймат солиғини
ҳисоблаш учун солиққа тортиладиган базани аниқлаш хусусиятлари.
Ҳисобдан чиқарилиш
сабаби. Солиқ ҳисоблаш тартиби (асос бўлувчи
меъёрий ҳужжат)
Асосий воситаларни сотиш ва
текинга бериш. Асосий воситалар сотилганда ёки текинга
берилганда солиққа тортиладигин айланма қўшилган
қиймат солиғи қўшилмаган, корхонада вужудга келган
нархлар билан аниқланади, лекин у асосий
воситаларнинг қолдиқ қийматидан паст бўлмаслиги
керак.
Асосий воситаларни текинга берувчи корхона
солиқ тўловчи бўлиб ҳисобланади .
Қуриб битгазилиб,
фойдаланишга топширилган
объектлар, турар жойлар ва
алоҳида хонадонлар сотилганда. Қуриб битгазилган объектлар бўйича солиққа
тортиладиган айланма шартномавий нархлар
асосида ишларни бажариш жараёнида бутловчи
қисмлар ва хизматларнинг нархлари ўзгаришини
ҳисобга олган ҳолда аниқланадиган, бажарилган
ишлар учун тақдим этиладиган ҳисоб
ҳужжатларидаги қиймати миқдорида белгиланади.

уларни сотиш
натижасида; чет корхоналар ва
шахсларга
текинга бериш;
тўзиб кетганлиги ва
маънавий эскириши
сабабли уларни
тугатиш натижасида; камомад ва табиий
офатлар натижасида. Асосий воситаларнинг ҳисобдан чиқарилиши қуйидаги
сабабларга кўра рўй беради:

асосий воситаларни таъмирлаш учун қилинган харажатларни акс эттириш
тартиби;объектларни асосий воситалар ва айланма маблағлар қато-рига олиб
бориш учун улар қийматининг белгиланган чегаралари;
асосий воситаларни инвентаризация қилиш муддатлари;ҳисобот йилининг 1 январ ҳолатига асосий воситаларни қайта баҳолаш
кўзда тутилганлиги қийматидан қатъий назар асосий воситалар қаторига олиб бориладиган
объектлар рўйхати;Аудитор корхонанинг ҳисоб сиёсати тўғрисидаги буйруқда
баён қилинган - асосий воситаларни ҳисобга олишни
текширишда
асосий воситалар мавжудлиги ва ҳаракатига доир муома-лаларни ҳисобга
олиш учун ишчи счётлар режаси да белгиланган счётлар рўйхати

Tovar-moddiy zaxiralar - keyinchalik
sotish maqsadida normal faoliyat
yuritish jarayonida tutib turiladigan va
ishlab chiqarish jarayonida mavjud
bo’lgan, shuningdek turli vazifalarni
amalga oshirish uchun
foydalaniladigan moddiy aktivlar

TOVAR-MODDIY ZAXIRALAR
TARKIBI
ISHLAB CHIQARISH ZAXIRALARI
TUGALLANMAGAN ISHLAB CHIQARISH
TAYYOR MAHSULOT
TOVARLAR

TOVAR-MODDIY ZAXIRALAR AUDITINING MAQSADI
•
Tovar-moddiy zaxiralarning saqlanishi, tejamli
va oqilona ishlatilishi, hisobga olishning
to’g’ri tashkil etilishini aniqlashdan iborat

TMZAUDITINING ASOSIY YO’NALISHLARI
•
TMZ bo’yicha hisob siyosatining qoidalarini o’rganish
•
TMZga doir ichki nazorat tizimining ishonchlilik darajasini baholash
•
moddiy javobgar shaxslar tomonidan tovar hisobotlarini tuzish va belgilangan
muddatlarda buxgalteriyaga topshirilishini o’rganish
•
tovar-moddiy qiymatliklarning hisobot sanasiga tarkibini tahlil qilish
•
tanlab inventarizatsiya qilinadigan ob’ektlar va pozitsiyalarini aniqlash
•
tovar-moddiy zahiralar harakatini tahlil qilish
•
tovar-moddiy zahiralarni baholashning to’g’riligi

TOVAR-MODDIY ZAXIRALAR AUDITINING MA’LUMOT MANBALARI
moddiy qiymatliklarni qabul qilish,
hisobga olish, saqlash va harakati
bilan bog’liq me’yoriy hujjatlar hisob siyosati to’g’risidagi buyruq
tovar-moddiy zahiralar bilan bog’liq
muomalalarni rasmiylashtirishga
doir dastlabki hujjatlar t ashkiliy - huquqiy hujjatlar va
materiallar
tovar-moddiy zahiralarni hisobga
olishga doir buxgalteriya hisobi
registrlari va buxgalteriya
hisobotlari moddiy javobgar shaxslar bilan
to’liq moddiy javobgarlik to’g’risida
tuzilgan shartnoma

TMZLAR QOLDIQLARINI AKS ETTIRISHGA TA’SIR QILUVCHI MUOMALALAR
QUYIDAGILAR NATIJASIDA YUZAGA KELADI
moliyaviy hisobotning buzilishi
•
oldingi davrlarda hisobdan
chiqarilgan TMZlar inventarizatsiya
ma’lumotlariga qo’shilishi;
•
yo’ldagi tovarlarni yoki sotib
bo’lingan tovarlarni ikki marta
hisobga olish
•
uchinchi shaxslar omborida
saqlanayotgan ishlab chiqarish
zahiralari qoldig’ining oshirib
ko’rsatilishi
•
balansdan tashqari schyotlarda
hisobda turgan TMZlar ham
inventarizatsiya ma’lumotlariga
qo’shilishi suiiste’mol qilishlar
•
TMZlarning o’g’irlanishi
•
olingan tovarlar hujjatlarda
ko’rsatilganidan kam yoki sifatsiz
bo’lsa, ularni qabul qilish uchun
mas’ul shaxslarning mol etkazib
beruvchilardan pora olish hollari
•
haqiqatda yo’q xaridorlarning
rekvizitlarini ko’rsatish yo’li bilan
jo’natish hujjatlarini qalbakilashtirish

HISOBGA OLINMAGAN OSHIQCHA MATERIALLAR VA TAYYOR MAHSULOTLAR QUYIDAGI YO’LLAR BILAN VUJUDGA KELISHI
MUMKIN
•
tayyor mahsulotlarni tayyorlash mobaynida xom-ashyolarni
almashtirish
•
xom-ashyo va materiallarni topshiruvchilarning og’irlikdan urib
qolishi, namligini oshirib ko’rsatish va ularning navlarini pasaytirish
•
tayyor mahsulotlarni xaridorlarga jo’natish mobaynida o’lchovdan,
hisobdan va tarozidan urib qolishlar
•
moddiy qiymatliklarni yuklash, tashish, tushirish yoki saqlash
mobaynida yo’qolgan deb asossiz dalolatnomalar tuzish va shunga
o’xshash

•
Hujjatsiz (schyot-fakturasiz) olingan materiallarni tekshirish
ayrim xususiyatlarga ega. Ular 6010 - «Mol etkazib
beruvchilarga va pudratchilarga to’lanadigan schyotlar»
schyoti bo’yicha yuritiladigan hisob registrida har bir olingan
materiallar bo’yicha alohida so’ngi kirim qilingan partiya
bahosi bo’yicha aks ettirilishi lozim. Bunda raqam o’rniga
«fakturlanmagan» belgisi qo’yiladi. Auditor bunday moddiy
qiymatliklarni kirim qilishga doir yozuv hisobda qanday aks
ettirilganligini aniqlashi zarur. Chunki, keyingi oyda mol etkazib
beruvchilar hujjatlarining kelib tushishiga qarab, ushbu
yozuvlar mol etkazib beruvchilarning hisob-kitob hujjatlariga
asosan materiallarni haqiqiy sotib olish bahosi bo’yicha kirim
qilish bilan bir vaqtning o’zida tuzatilishi (storno qilinishi)
kerak.
•

HUJJATSIZ MOL OLINGAN HOLATLAR MAVJUD BO’LGANIDA
AUDITOR QUYIDAGILARNI TEKS H IRADI
•
qabul qilish dalolatnomalarini tuzish tartibiga qanday
rioya qilinayotganligi
•
hujjatlarsiz olingan moddiy qiymatliklarni kirim
qilishning to’liqligi va to’g’riligi
•
baho belgilashning to’g’riligi
•
mol etkazib beruvchilarning qarama-qarshi hujjatlari
kelib tushganda qilingan tuzatish (korrektirovka) larning
to’g’riligi

MODDIY QIYMATLIKLARNI TEKSHIRISHDA AUDITOR
QUYIDAGILARNI ANIQLASHI LOZIM

•
to’g’ri bajarilishini yo’ldagi moddiy qiymatliklar va
schet-fakturasiz jo’natilgan moddiy qiymatliklarni
hisobga olish ishlari
•
balansda ko’rsatilgan, yo’ldagi moddiy qiymatliklar
qoldiqlarining haqqoniyligi
•
1000-«Materiallarning pul ifodasidagi harakati»
qaydnomasining to’g’ri yuritilishini
•
zimmalarida moddiy qiymatliklar qoldiqlari hisobda
turgan moddiy javobgar shaxslarning hammasi ham har
oyda moddiy hisobotlarni topshirishini

MODDIY QIYMATLIKLARNI TEKSHIRISHDA AUDITOR
QUYIDAGILARNI ANIQLASHI LOZIM
•
Materiallarning asossiz ravishda hisobdan chiqarilishini
va hisobdan chiqarilgan materiallarning soni va
qiymatiga keyin topshirilgan hisobot bo’yicha
o’zgartirishlar qilinishi
•
moddiy qiymatliklar ishdan bo’shagan xodimlar
hisobida turgan hollar borligini
•
kelib tushgan moddiy qiymatliklar hisob baholari
bo’yicha qiymatining 6 yoki 7-jurnal orderlarda aks
ettirilgan baholar bo’yicha qiymatiga mos kelishini

MODDIY QIYMATLIKLARNI TEKSHIRISHDA AUDITOR
QUYIDAGILARNI ANIQLASHI LOZIM
•
sarflangan va sotilgan materiallar hamda foydalanishga berilgan
va ishga yaroksizligi tufayli hisobdan chiqarilgan inventar va
xo’jalik jihozlarning balans va balansdan tashqari schyotlarida
to’g’ri hisobga olinganligini
•
moddiy qiymatliklarning amaldagi tannarxini ularning
hisob baholari bo’yicha qiymatidan farq to’g’ri
aniqlanganligini va hisobdan chiqarilganligini
•
hisob baholarini qo’llash qiyin bo’lgan inflyatsiya
sharoitlarida moddiy qiymatliklarni baholash usuli
borasida sub’ektda qanday hisob yuritish siyosati
ko’llanilayotganligini

MODDIY QIYMATLIKLARNI TEKSHIRISHDA AUDITOR QUYIDAGILARNI
ANIQLASHI LOZIM
•
transport-tayyorlov xarajatlarining tarkibi to’g’ri aniqlanganligi va hisobga
olinayotganligi
•
moddiy qiymatliklarning harakatiga doir muomalalar 16-qaydnomada
to’g’ri va to’liq aks ettirilganligini
•
jo’natilgan moddiy qiymatliklar uchun xaridorlar zimmasidagi qarzlarning
haqqoniyligini
•
da’vo qilish muddati tugagan, to’lash muddati o’tkazib yuborilgan
qarzlarning bor-yo’qligini

MODDIY QIYMATLIKLARNI TEKSHIRISHDA AUDITOR QUYIDAGILARNI
ANIQLASHI LOZIM
•
xaridorlar tomonidan qisman aktseptlangan yoki bankka to’liq summada
to’lash rad qilingan, bankka inkassoga qo’yilgan schetlar bor-yo’qligini,
bunday hollarda qanday choralar ko’rilganligini
•
omborxona xo’jaligining ahvolini; moddiy qiymatliklarning saqlanish
sharoitlarini
•
materiallar miqdor va sifat ko’rsatgichlari bo’yicha to’g’ri qabul
qilinganligini
•
moddiy javobgar shaxslar tomonidan moddiy qiymatliklarni saqlash va
hisobga olish tartibi to’g’risidagi yo’riqnomaning bajarilishini, ularni
saqlash qoidalarining buzilish sabablarini

MODDIY QIYMATLIKLARNI TEKSHIRISHDA AUDITOR QUYIDAGILARNI
ANIQLASHI LOZIM
•
sub’ekt omborxonasi hududidan moddiy qiymatliklarning transportda yoki
transportsiz olib chiqib ketilishi ustidan nazoratning ta’minlanishini
•
omborxona binolarining texnik xolatini
•
moddiy qiymatliklar biriktirib qo’yilgan xodimlar bilan to’liq moddiy
javobgarlik to’g’risida yozma shartnoma tuzilganligini
•
moddiy qiymatliklarning omborxonadagi harakati to’g’ri va o’z vaqtida
rasmiylashtirilishini

MODDIY QIYMATLIKLARNI TEKSHIRISHDA AUDITOR QUYIDAGILARNI
ANIQLASHI LOZIM
•
ishonchnomalarni berish va ulardan foydalanishga doir nazorat
qoidalariga rioya qilinishini
•
moddiy qiymatliklarning ishlab chiqarishga oid xarajatlarini to’g’ri
hisobdan chiqarilishini
•
materiallarni qayta ishlash uchun chetga berishning to’g’ri
rasmiylashtirilishini
•
moddiy qiymatliklarni saqlash va tashishda tabiiy kamayish
me’yorlariga muvofiq ularning kamomadi va yo’qolishlarini hisobdan
chiqarishning asoslanganligi

ЭЪТИБРОИНГИЗ
УЧУН РАҲМАТ!

Ta’minot jarayoni auditi

Sotib olish