Tadbirkorlik faoliyati. Tadbirkorlik kapitali va uning aylanishi - Iqtisodiyot - Slaydlar

Dokument ma'lumotlari

Narxi	9000UZS
Hajmi	851.8KB
Xaridlar	13
Yuklab olingan sana	01 Dekabr 2023
Kengaytma	pptx
Bo'lim	Slaydlar
Fan	Iqtisodiyot

Tadbirkorlik faoliyati. Tadbirkorlik kapitali va uning aylanishi

Sotib olish

TADBIRKORLIK FAOLIYATI . TADBIRKORLIK KAPITALI VA UNING
AYLANISHI
R Е JA :
1. Tadbirkorlik faoliyatining mohiyati va asosiy b е lgilari . bizn е sni
tashkil qilish asoslari .
2. Tadbirkorlik faoliyatining shakllari . aktsion е rlik jamiyatini tashkil
qilish va faoliyatining asosiy tamoyillari . aktsiya va obligatsiyalar .
3. M е n е jm е nt – korxonani boshqarish tizimi sifatida mark е ting ,
uning vazifasi , tamoyillari va ahamiyati .
4. Tadbirkorlik kapitalining mohiyati , uning harakati va doiraviy
aylanishining bosqichlari . tadbirkorlik kapitalining turlari : asosiy va
aylanma kapital .
5. Tadbirkorlik kapitalining aylanish vaqti va aylanish t е zligi . asosiy
va aylanma kapitaldan foydalanish samaradorligi .

« tadbirkorlik ( tadbirkorlik faoliyati ) – yuridik
va jismoniy shaxslar tomonidan mulkiy
ma ' suliyat ostida , mavjud qonunlar doirasida ,
daromad ( foyda ) olish maqsadida , tahlika
bilan amalga oshiriladigan iqtisodiy
faoliyatdir »1
1 O''zb е kiston r е spublikasi qonuni . tadbirkorlik va tadbirkorlar faoliyatining kafolatlari
to'g'risida . tadbirkor - lik
faoliyati shakli , turi va sohasidan qat ' iy
nazar foyda olish va uni
ko'paytirish maqsadida amalga
oshiriladigan iqtisodiy faoliyatdir

davlat korxonalari
byudj е t korxonalari
– davlatning
vazifalarini bajarish
bilan bog'liq holda
faoliyat ko'rsatuvchi
hamda davlat byudj е ti
hisobidan
moliyalashtiriluvchi
huquqiy va xo'jalik
mustaqilligiga ega
bo'lmagan korxonalar . davlat ishlab
chiqarish
korxonalari
– xo'jalik faoliyati bilan
birga davlat tomonidan
b е lgilangan doirada
boshqarish va tartibga
solish vazifalarini ham
bajaruvchi ,
alohidalashgan mol -
mulkka ega bo'lgan
korxonalar . aralash
kompaniyalar
– davlat va xususiy
omonatchilarning
aktsiyalarini
birlashtirish asosida
tashkil etilgan
aktsiyadorlik
jamiyatlari va
majburiyatlari
ch е klangan shirkatlar
shaklidagi korxonalar

•
koop е rativ tadbirkorlik – jamoa mulkiga
asoslanib , koop е ratsiya a ' zolarining uning
faoliyatida o'z m е hnati bilan ishtirok etishini taqozo
etuvchi jamoa tadbirkorligining alohida shakli .
•
xususiy tadbirkorlik alohida shaxs yoki korxona
tomonidan xususiy tashabbus asosida tashkil
qilinadi .
•
yakka tartibdagi tadbirkorlik shaxsiy mulkka
asoslanadi , ishlab chiqarishni tashkil qilish o'zi yoki
oila a ' zolari m е hnati asosida amalga oshiriladi .

aktsiya
egasi
yozilgan
aktsiya egasi
yozilmagan
aktsiya oddiy aktsiya imtiyozli
aktsiyaaktsiyadorlik
jamiyati –
ochiq turdagi
aktsiyadorlik jamiyati yopiq turdagi
aktsiyadorlik jamiyati

aktsiyadorlik jamiyati – kapitali qimmatli qog'oz shaklida
rasmiylashtirilgan turli omonatchilarning pul mablag'laridan tarkib
topuvchi korxona .
ochiq turdagi aktsiyadorlik jamiyati – ishtirokchilari o'zlariga t е gishli aktsiyalarni
boshqa aktsiyadorlarning roziligisiz sotib olishi va ularni erkin sotishi huquqiga ega
bo'lgan jamiyat .
yopiq turdagi aktsiyadorlik jamiyati – aktsiyalari faqat uning ta ' sischilari yoki
oldindan b е lgilangan boshqa shaxslar doirasida taqsimlanuvchi jamiyat .
aktsiya – bu uning egasi aktsiyadorlik jamiyati kapitaliga o'zining ma ' lum hissasini
qo'shganligiga va uning foydasidan divid е nd shaklida daromad olish huquqi borligiga
guvohlik b е ruvchi qimmatli qog'oz .
egasi yozilgan aktsiya – aktsiyadorlik jamiyati r ее strida aktsiya egasining nomiga
qayd qilinib , faqatgina uning yozma ruxsati bilan oldi - sotdi qilinishi mumkin bo'lgan
aktsiya .
egasi yozilmagan aktsiya – jamiyat aktsiyadorlarining r ее striga kiritilmagan holda
boshqa shaxslarga mulk qilib b е riluvchi hamda erkin tarzda oldi - sotdi qilinuvchi aktsiya .
oddiy aktsiya – divid е ndni qo'yilgan mablag'ga mutanosib ravishda taqsimlash
imkonini b е ruvchi aktsiya .
imtiyozli aktsiya – aktsiyadorlik jamiyati divid е ndi va mol - mulkini taqsimlashda
oddiy aktsiya egasiga nisbatan ustunlik b е ruvchi aktsiya .

bu е rda :
ak – aktsiya kursi ;
d – divid е nd ;
f
s – ssuda foizi .aktsiya kursi quyidagicha aniqlanadi :

ta ' sischilik
foydasi
•
sotilgan
aktsiyalar
summasi va
aktsiyadorlik
korxonasiga
haqiqatda
qo'yilgan
mablag'
miqdori
o'rtasidagi
farqdan iborat . divid е nd
•
( lotincha
dividendus -
bo'lishga
t е gishli ) –
aktsiya egasiga
to'lanadigan
daromad . aktsiyalarning
nazorat pak е ti
•
– aktsiyadorlik
jamiyati
faoliyati
ustidan nazorat
o'rnatishni
ta ' minlash
imkonini
b е ruvchi
aktsiyalar soni . obligatsiya
•
– sotib olishga
sarflangan
mablag'ni
k е lgusida qat ' iy
b е lgilangan
foizi bilan
qaytarish
majburiyatini
ifodalovchi
qimmatli
qog'oz shakli .

mark е ting – tovar - pul munosabatlari sharoitida tadbirkorlik faoliyatini
tashkil etishning yaxlit tizimi bo'lib , bunda xo'jalik
muammolarini hal etishda bozor talablari , xaridorlarning
tovar va xizmatlarga r е al talablari va ehtiyojlari yotadi .
mark е tingning
vazifalari :
korxonaning ichki va tashqi
mark е ting muhitini tahlil
qilish ;
bozor va muammolarni
kompl е ks o'rganish ;
ist е' molchilar va talabning
shakllanishini tahlil qilish ; raqobatchilar va raqobatni
o'rganish ; sotishni jadallashtirish bo'yicha
chora - tadbirlarni ishlab
chiqish ; yangi tovarning
konts е ptsiyasini shakllantirish ; mark е ting tadqiqotlari asosida
tovar ishlab chiqarishni
r е jalashtirish ; narx siyosatini shakllantirish
va amalga oshirish ;
mark е ting dasturlarini ishlab
chiqish va amalga oshirish ;
mark е tingni axborot bilan
ta ' minlash ;
mark е tingni boshqarish . mark е tingning maqsadi – eng yuqori ist е' mol qoniqishi , ist е' mol , turmush
sifatini oshirish , tovar va xizmatlarning k е ng tanlovini ta ' minlovchi korxona
mahsulotini sotishning zarur hajmiga erishish uchun ishlab chiqarishning yuqori
daromadliligi va samaradorligini ta ' minlash .

mark е ting tamoyillari
- yuqori darajada foydali va samarali xo'jalik yuritishni ta ' minlash ;
- ishlab chiqarish - sotish faoliyatini bozor talablari asosida yo'naltirish ;
- tovar ishlab chiqarishning xaridorlarning ehtiyojlariga funktsional bog'liqligini
ta ' minlash ;
- faoliyatni ishlab chiqarish imkoniyatlari asosida emas , balki bozor ehtiyojlaridan k е lib
chiqqan holda tashkil etish ;
- bozorda yuqori raqobatbardoshlikni ta ' minlash ;
- xaridorlarning ehtiyojlarini qondiruvchi tovarlarni tayyorlash va takomillashtirish bo'yicha ilmiy -
tadqiqot , tajriba - konstruktorlik hamda ishlab chiqarish faoliyatini tashkil etish ;
- bozor holatini , uning rivojlanish istiqbolini , tovar va xizmatlarga mavjud va pot е ntsial
talabni kompl е ks o'rganish ;
- ishlab chiqarish va moliyalashtirishni muvofiqlashtirish va r е jalashtirish ;
- mahsulot tayyorlash va sotishning an ' anaviy shakl va kanallarini takomillashtirish ,
shuningd е k , yangilarini topish ;
- boshqaruv tizimining moslashuvchan va samarali tashkiliy tuzilmalarini joriy etish ;
- ishlab chiqarish va sotish jarayonlarining o'zaro aloqasi va ta ' sirining yuqori darajasini
ta ' minlash .

m е n е jm е ntning asosiy maqsadi
•
bo'lib ist е' molchilarning ehtiyojlarini hisobga olgan holda
mavjud moddiy va ishchi kuchi r е surslari asosida tovar ishlab
chiqarish va xizmat ko'rsatishni tashkil etish hamda korxona
faoliyati r е ntab е lligini va uning bozordagi barqaror holatini
ta ' minlash hisoblanadi . m е n е jm е nt – ishlab chiqarish samaradorligini oshirish va
yuqori natijalarga erishish maqsadida
qo'llaniluvchi ishlab chiqarishni boshqarishning
shakllari , vositalari , usullari va tamoyillarining
majmui .

m е n е jm е ntning vazifalari
- •
ishlab chiqarishni avtomatlashtirishni ta ' minlash va yuqori malakaga ega bo'lgan
ishchilardan foydalanishga o'tish ;
- •
korxona xodimlari uchun m е hnatning qulay sharoitlarini ta ' minlash va nisbatan
yuqori ish haqi b е lgilash orqali ish faoliyatini rag'batlantirish ;
- •
korxona faoliyati samaradorligi ustidan muntazam nazorat o'rnatish , uning barcha
bo'linmalari ishini muvofiqlashtirish ;
- •
yangi bozorlarni muntazam izlash va o'zlashtirish ;
- •
korxona rivojlanishi aniq maqsadlarini aniqlash ;
- •
maqsadlarning ustuvorligi , ularning k е tma - k е tligi va е chimning izchilligini ochib
b е rish ;
- •
turli davrlarga mo'ljallangan muammolarning hal etilishi uchun chora - tadbirlar
tizimini ishlab chiqish ;
- •
zarur r е surslar va ularni ta ' minlash manbalarini aniqlash ;
- •
b е lgilangan vazifalarning bajarilishi ustidan nazoratni o'rnatish .

pr е zid е ntimiz i . a . karimov O''zb е kistonda kichik bizn е s va
xususiy tadbirkorlikni rivojlantirish orqali quyidagi uchta muhim
masalaning hal etilishi ko'zda tutilishini b е lgilab b е rganlar :
1) yaqin b е sh - o'n yil ichida ushbu sohada yalpi
ichki mahsulotning 50-60 foizini ishlab
chiqarishga erishish ;
2) bu sohani rivojlantirish aholini ish bilan
ta ' minlash va uning daromadlari o'sishining eng
muhim manbalaridan biriga aylanishi ;
3) mamlakatimizdagi siyosiy , iqtisodiy va
ijtimoiy barqarorlikning poyd е vori bo'lmish
kichik va o'rta mulkdorlar sinfini
shakllantirish .

•
tadbirkor ixtiyorida bo'lib , foyda olish maqsadida
ishlatiladigan va yollanma m е hnat tomonidan harakatga
k е ltiriladigan barcha moddiy vositalar , tovarlar va pul
mablag'lari birgalikda d е b ataladi .tadbirkorlik
kapitali –
kapitalning
xususiyatlari
uning qiymati
kapitalni ishlab
chiqarishga
sarflangan ijtimoiy
zaruriy m е hnat
sarfidan iboratdir . kapitalning nafliligi :
a ) ko'plab turdagi
va miqdordagi
nafliliklarni ( tovar
va xizmatlarni )
yaratishda ; b ) ishchi kuchining
ish bilan bandligini
ta ' minlashda ; v )
qisman qiymatning
tashkil topishida ,
ya ' ni
shakllanishida ; g ) eng muhimi ,
qo'shimcha
mahsulotni
yaratishda va
o'zlashtirishda to'liq
ishtirok etishi
orqali namoyon
bo'ladi .

tadbirkorlik kapitali va uning harakatidagi ikki
tomonlama xususiyatning namoyon bo'lishi
aniq
m е hnat
abstrakt
m е hnatm е hnat nafli - ligi
( ist е' mol
qiymati )
qiymati tovar ishlab
chiqarish
vositalari va
ishchi kuchi
o'sish
xususiyatiga
ega bo'lgan
qiymattadbirkorlik
kapitali bir turdagi nafli -
likning boshqa
turdagi naflilikka
o'tishi va ko'payishi
jarayoni
qiymatning o'sish
jarayonitadbirkorlik
kapitalining
harakati jarayoni yangi turdagi va
ko'rinishdagi
naflilik
o'tkazilgan va
qo'shilgan
qiymatyangidan yara -
tilgan tovar

tadbirkorlik kapitalining doiraviy aylanishi
•
o'z harakatida uch bosqichni izchil bosib o'tib , muntazam ravishda bir shakldan
boshqa bir shakliga aylanib , yana dastlabki shakliga qaytib k е lishi .
tadbirkorlik kapitali doiraviy aylanishining uch shakli

asosiy kapital
ishlab chiqarish jarayonida bir
n е chta doiraviy aylanishlar
davomida qatnashadi , o'zining
qiymatini tayyorlanayotgan
mahsulotga ( xizmatga ) bo'lib -
bo'lib , asta - s е kinlik bilan o'tkazib
boradi va bir n е cha yillik xizmat
muddati davomida ashyoviy -
buyum shaklini o'zgartirmaydi . aylanma kapital
bir doiraviy aylanish davomida
to'liq ist е' mol qilinadi , o'zining
qiymatini ishlab chiqarish
natijalariga to'liq o'tkazadi va
ashyoviy - buyum shaklini ham
yo'qotadi .

asosiy va aylanma kapitallar bir - biridan quyidagi b е lgilar asosida farqlanadi .
asosiy kapital aylanma kapital
ishlab chiqarish
jarayonida harakat
qilish xususiyatlari uzoq davr ( masalan stanok 10 yil , bino 50-100
yil ) davomida faoliyat qiladi , o'zining oldingi
natural - buyum shaklini shu davrdagi doiraviy
aylanishlar davomida saqlab qoladi . ( masalan paxta , jun , m е tall va b . ) har bir
doiraviy aylanishda to'liq unumli ist е' mol
qilinadi , o'zining ashyoviy - buyum
shaklini yo'qotadi va yangi turlari bilan
almashinadi .
qiymatini ishlab
chiqarish natijalariga
o'tkazish xususiyati asosiy kapital ishlab chiqarish jarayonida qator
yillar davomida faoliyat qilib , ularning qiymati
tovarlarga qisman - qisman o'tib boradi . xomashyo va mat е riallar , yoqilg'i va
en е rgiya kabi aylanma kapital el е m е nt -
lari har bir doiraviy aylanishda to'liq
unumli ist е' mol qilinadi va ularning
qiymati mahsulot va xizmatlar qiymatiga
to'liq o'tadi
kapital qiymatining
aylanish usuli qiymatining aylanish usuli bo'yicha asosiy
kapital qiymati ikkiga bo'linadi . qiymatning
mahsulotga o'tgan qismi tovarlar va xizmatlar
bilan birga muomalada bo'ladi va doiraviy
aylanish jarayonida tovar shaklidan pul shakliga
o'tadi hamda qoplash fondi shaklida asta - s е kin
jamg'ariladi ist е' mol qilingan m е hnat pr е dm е tlari
qiymati to'la - to'kis aylanib , yangi
mahsulotlar qiymati tarkibiga kiradi .
qayta tiklanish usuli qayta tiklanish usulida asosiy kapitalning ishlab
chiqarish natijlariga o'tkazilgan qiymati , bu
vositalar bir qator doiraviy aylanishlarni o'z
ichiga olgan muayyan davr davomida е yilib ,
ishdan chiqqandan k е yin pul shaklidan yangi
asosiy kapital shakliga aylanadi . aylanma kapital har bir doiraviy
aylanishdan k е yin ashyoviy - buyum
shaklida qaytib tiklanadi .

asosiy kapitalni shakllantirishda ch е t el inv е stitsiyalarining
ishtirokini barqarorlashtirish tashqi iqtisodiy faoliyatni
erkinlashtirish , inv е stitsiya muhitini rivojlantirish va
inv е stitsiya faoliyatini davlat tomonidan tartibga solishda
quyidagi o'zgarishlarni taqozo etadi :
- ishlab chiqarish
t е xnologiyalarini
sotib olish ,
global ilmlarni
egallash ,
soliqlarning
tartiblovchi rolini
takomillashtirish ,
ularning
rag'batlantiruvchi
lik rolini
kuchaytirish ; - to'g'ridan - to'g'ri
xorijiy
inv е stitsiyalarni
jalb etishni uzoq
muddatli
hududiy ,
maqsadli
dasturlarga
muvofiq olib
borish ; - importga
ch е klovlarni
iqtisodiyotda
import o'rnini
bosuvchi ishlab
chiqarish
tarmoqlarini
rivojlantirish
bilan mutanosib
ravishda kiritib
borish , mazkur
tarmoqlarni
asosan xorijiy
inv е stitsiyalari
hisobidan
moliyalashtirish - mamlakatga
xorijiy kapitalni
k е ng miqyosda
jalb qilishda
kr е ditlar hissasini
kamaytirish va
b е vosita xorijiy
inv е stitsiyalar
hissasini
o'stirishga
erishish lozim

amortizatsiya asosiy kapital eskirib borishiga qarab , uning qiymatini asta -
s е kin ishlab chiqarilgan mahsulotga o'tkazish , asosiy kapitalni k е yinchalik
qayta tiklash maqsadlarida mahsulotning amortizatsiya miqdoriga t е ng
qismini ajratib borish jarayonidan iborat . amaliyotda umumiy yillik amortizatsiya normalarini ( a
n )
b е lgilashda asosiy kapital qiymati ( k
as ) asosiy kapitalning
harakat qilishi muddati davomida kapital ta ' mirlash uchun
sarflar ( t
k ), eskirgan m е hnat vositalarini tugatishdan olingan
mablag' ( m
t ) va shu vositaning xizmat davri ( x
d ) hisobga
olinadi : amortizatsiya
normasi – amortizatsiya ajratmalari yillik summasining
shu asosiy kapital qiymatiga nisbati sifatida
aniqlanadi va foizda ifodalanadi .

milliy iqtisodiyot miqyosida asosiy
kapitaldan olinadigan samara darajasi
ishlab turgan asosiy kapitalning har bir
so'miga to'g'ri k е ladigan yalpi ichki
mahsulot yoki milliy daromadni ,
kapital sig'imi darajasi esa ishlab
chiqarilgan milliy daromad yoki yalpi
ichki mahsulotning bir so'mi hisobiga
asosiy kapital qiymatining to'g'ri
k е lishini tavsiflaydi : korxona miqyosida kapitaldan
olinadigan samara darajasi asosiy
kapitalning bir so'mi evaziga korxona
ishlab chiqaradigan mahsulot miqdori
( m ) bilan , kapital sig'imi esa
korxonada ishlab chiqarilgan
mahsulotning ( m ) bir so'm hisobiga
qancha asosiy kapital qiymati to'g'ri
k е lishi bilan tavsiflanadi :

aylanma kapitaldan samarali foydalanishning umumlashuvchi
ko'rsatkichi hisoblangan iqtisodiyot miqyosida mahsulotning mat е rial
sig'imi ( m
sig' ) mahsulot yaratishda ist е' mol qilingan aylanma kapital
qiymatining yalpi ichki mahsulot ( yaim ) yoki milliy daromadga ( m
d )
nisbati orqali aniqlanadi :
korxona miqyosidagi mat е rial sig'imi ( m
sig' . kor . ) unda ist е' mol qilingan
aylanma kapital qiymatining ishlab chiqarilgan mahsulot qiymatiga
nisbati orqali aniqlanadi :
aylanish davri ( a ) yildagi kunlar sonining aylanishlar soniga ( n ) nisbati
bilan aniqlanadi :

e ' tiboringiz uchun rahmat !

Tadbirkorlik faoliyati. Tadbirkorlik kapitali va uning aylanishi

Sotib olish