Talabalarni masofaviy o’qitish tizimi bo’yicha internet tizimini ishlab chiqish - Texnika va texnologiya - Kurs ishlari

Dokument ma'lumotlari

Narxi	20000UZS
Hajmi	93.8KB
Xaridlar	0
Yuklab olingan sana	03 Iyun 2025
Kengaytma	docx
Bo'lim	Kurs ishlari
Fan	Texnika va texnologiya

Sotuvchi

Nurali Axmedov

Ro'yxatga olish sanasi 24 Oktyabr 2024

12 Sotish

Talabalarni masofaviy o’qitish tizimi bo’yicha internet tizimini ishlab chiqish

Sotib olish

Talabalarni masofaviy o’qitish tizimi bo’yicha
Internet tizimini ishlab chiqish.
Mundarija:
KIRISH
I. Ta’limda INTERNET texnologiyasidan foydalanish
1.1. Ta`lim sohasida Internet texnologiyalaridan foydalanish
1.2. Uzluksiz ta’lim tizimida talabalarni mas о faviy o’qitishning ahamiyati
II. M О DUL T ЕХ N О L О GIYALARI AS OS IDA O’QITISHNI TASHKIL
ETISH
2.1. LMS Moodlening funksional imkoniyatlari
2.2. Moodle tizimida qo`llaniladigan testlarning turlari
XULOSA
KIRISH

Bugungi kunda talabalarga sifatli talim berishni tashkil qilishda ilmiyt ех nika taraqqiyoti
mahsuli bo’lgan zam о naviy a х b о r о t t ех n о l о giyalari va uning m о ddiy as о si-k о mpyut е rlar х izmatidan
k е ng f о ydalanib el е ktr о n darslik va qo’llanmalar tashkil etish va internet manbalaridan, hamda
masofadan o’qitishning dasturiy vositalaridan foydalanish davr taq о zasi bo’lib q о lm о qda.
Aynan shu maqsadda a х b о r о t t ех n о l о giyalaridan f о ydalanish, muta х assislarning umumiy
ma’lum о ti va kasbiy tayyorgarligining sifatini о shirish uchun jah о n and о zalariga jav о b b е ruvchi
a х b о r о t t ех n о l о giyalarini ta’lim jarayoniga tadbiq etishimiz ham muhim ahamiyat kasb etadi.
“Moodle” tizimi zam о naviy inf о rmatsi о n t ех n о l о giyalar va mas о fali o’qitishning mumkin bo’lgan
unumli t ех n о l о giyalaridandir. Yangi t ех n о l о giyalar n е gizida (masalan,
“Moodle” tizimida) individuallashtirilgan ta’lim m е t о dikasini ishlab chiqish, talabaning bilimlarini
shakllantirish va tak о millashtirish vazifalarini ham hal qiladi. Ta’lim jarayonida mas о fali o’qitish
t ех n о l о giyalaridan f о ydalanish ta’lim mazmuni, shakllari va usullarining o’zgarishiga kuchli ta’sir
ko’rsatadi.
ASOSIY QISM

1.1. Ta`lim sohasida Internet texnologiyalaridan foydalanish
O’zbekiston Respublikasi birinchi Prezidenti I.A.Karimovning 2001 yil Oliy
Majlisning 5-sessiyasida so’zlagan nutqida axborot texnologiyalari va kompyuterlarni
jamiyat hayotiga, kishilarning turmush tarziga, maktab va oliy ta’lim muassasalariga jadallik
bilan olib kirish g`oyasi ilgari surilgan edi. Ularning tashabbuslari bilan Vazirlar
Mahkamasining 2001 yil 23 maydadagi 230-sonli «2001-2005 yillarda kompyuter va
axborot texnologiyalarini rivojlantirish», shuningdek, «Internet»ning xalqaro axborot
tizimlariga keng kirib borishini ta’minlash dasturini ishlab chiqishni tashkil etish
choratadbirlari to’g`risida»gi Qarorlari qabul qilindi. 2002 yil 30 mayda O’zbekiston
Respublikasi birinchi Prezidentining «Kompyuterlashtirishni yanada rivojlantirish va
axborot-kommunikatsiya texnologiyalarini joriy etish to’g`risida»gi Farmoni va uning
ijrosini amalga oshirish yuzasidan Vazirlar Mahkamasining 2002 yil 6 iyundagi «20022010
yillarda kompyuterlashtirish va axborot-kommunikatsiya texnologiyalarini rivojlantirish
dasturi» to’g`risidagi Qarori e’lon qilindi.
Bulardan ko’rinadiki, hozirgi paytda ta’limga axborot texnologiyalarini jadal tatbiq
etish, ta’lim jarayonini kompyuterlashtirish asosiy masalaga aylangan.
Kadrlar tayyorlash milliy dasturida informatika va axborot texnologiyalarini o’quv
jarayoniga keng tadbiq qilish masalasi ko’ndalang qo’yilgan. Unda, shuningdek, axborot
texnologiyalari va informatika sohasida kadrlar tayyorlash, shu jumladan Internet
texnologiyalarini barcha sohalarda keng joriy qilish dolzarb masalasi ekanligi alohida uqtirib
o’tiladi.
O’zbekistonda axborot-kommunikatsiya texnologiya (AKT) larini yanada
rivojlantirish, har bir sohaga tatbiq qilish, mutaxassislarning kompyuter savodxonligini
oshirish kabi masalalar davr talabiga muvofiq yechilmoqda.
Hozirgi paytda axborot kommunikatsiyasi rivojlanishining asosiy omillari
EHM larning turli sohalarda tobora keng qo’llanib borayotganligidadadir. Kompyuter
texnologiyalarining qo’llanish sohasining kengayishi, axborot texnologiyalarining yaratilishi
jamiyat hayotining barcha sohalarida ya’ni ishlab chiqarishda, fanda, ta’limda, tibbiyotda va
boshqa jabhalardagi rivojlanish ya’ni tezkor axborot almashinuviga, qisqa vaqtda
axborotlarni qayta ishlash, o’z vaqtida manbaga uzatishga olib kelmoqda.
Internet-texnologiyalar asosida o‘qitishda sub’ektlarning yashash joyi, o‘qitish vaqti
hech qanday ro`l o‘ynamaydi. O‘qitish avtonom ravishda olib borilishi mumkin.

Ushbu o‘qitish texnologiyasida o‘quvchi va o‘qituvchilar o‘rtasida elektron pochta orqali
interfaol masloxatlarni tashkil etish va o‘quv jarayoniga tegishli boshqa ma’lumotlar bilan
axborot ayirboshlash mumkin. Internet- texnologiyalar ta’limda elektron darsliklardan,
vertual stendlardan, elektron ensiklopediyalardan, annimatsion multimedia majmualaridan
foydalanishga, shuningdek sub’ektlarni bilimini nazorat qilishning test usulini joriy etishga
asoslangan.
Zamonaviy o’qituvchining jamiyatni axborotlashtirish sharoitida ishlashga
tayyorligini belgilab beradigan quyidagi axborot-kommunikativ salohiyatlar muhim
hisoblanadi:
- Kasbiy vazifalarni informatikaning zamonaviy vositalari va metodlarini
axborotkommunikativ texnologiyalardan foydalangan holda bajara olish malakasi;
- Kasbiy faoliyatda axborot-kommunikativ texnologiyalardan foydalanish borasida
tayyorgarlik darajasini real aks ettiruvchi, shakllanib ulgurgan shaxsiy sifatlari;
- Vaziyatni to’g`ri baholash va pedagogik faoliyatda axborot-kommunikativ
texnologiyalardan foydalangan holda samarali qarorlar qabul qila oladigan predmetmaxsus
bilimlarni tashkil etish imkoniyatiga ega bo’lish.
Yangi axborot muhitining an`anaviy muhitdan prinsipial farqi, uning o’ziga xos
kichik texnologik tizimdan iboratligidadir. Zero, istalgan ta`lim muassasasi
axborotkommunikativ texnologiyalarining ta`lim jarayoniga integratsiyasi, ta`limning
boshqa barcha didaktik, tashkiliy, iqtisodiy, nazariy-metodologik jihatdan kichik tizimlardagi
tub o’zgarishlar bilan kechadi.
Axborot ta`lim muhiti imkoniyatlaridan samarali foydalanish uchun pedagogning
iste`molchi sifatida o’zi mo’ljaldagi texnik imkoniyatlarining to’liq to’plamini egallagan
bo’lishi talab etiladi.
AKT dan ta`lim jarayonida foydalanish, ta`lim samaradorligini oshirish uchun katta
imkoniyat hisoblanadi. Jumladan, o’qitish jarayoni bilan AKT dan foydalanib o’qitish
orasidagi farqni bilib olish qiyin emas.
Bunda nafaqat tinglash, o’qish balki o’quvchilar bir dars jarayonida mustaqil ta`lim
olish, olingan nazariy bilimni amalda kuzatish va mavzuni mazmunidagi yangilikni tadqiq
qilish imkoniyatiga ega bo’ladilar.
Axborot – so’zi lotincha «informatio» so’zidan kelib chiqqan bo’lib, «tushuntirish,
bayon etish» - degan ma’nolarni anglatadi. Ko’p hollarda «axborot» so’zi o’rnida
«berilganlar» degan ancha farq qiluvchi so’zi ham ishlatiladi. Axborot – aniq va amalda

ishlatiladigan xabardir. Berilgan(ma’lumot)lar esa, xabar va kuzatishlarni o’z ichiga oladi.
Biror zaruriyat bo’yicha imkoniyat tug`ilganda, masalan, narsa to’g`risidagi bilimini oshirish
paytida u axborotga aylanadi.
Umuman axborot – keng ma’noda: haqiqiy dunyoni aks etishi; tor ma’noda: saqlash,
uzatish, o’zgartirish va boshqarish predmetidan iborat ixtiyoriy ma’lumotlardir.
Zamonaviy mazmunda – axborot – odamlar orasidagi, odamlar bilan jonli va jonsiz
tabiat, xususan EHM orasidagi ma’lumot almashinuvi bo’lib, keng ma’nodagi ilmiy
tushunchadir.
Informatika – insoniyat faoliyatining bir sohasi bo’lib, u axborotni hosil qilish, saqlash
va kompyuter yordamida ularni qayta ishlash, shu bilan bir qatorda tadbiq muhiti bilan
o’zaro bog`liq bo’lgan jarayonlarning aloqadorliklarini o’z ichiga oladigan ko’nikma va
vositalar tizimidir.
Axborot texnologiyalari – axborotni yig`ish, saqlash, uzatish, o’zgartirish, qayta ishlash
usul va vositalari yig`indisidan iborat.
O’qitishning yangi axborot texnologiyasi deganda – faqat o’quv tarbiya jarayonga
qo’llanishi mumkin bo’lgan eng yangi axborot texnologiyalarni tushuniladi.
Yangi axborot texnologiyalari - turli toifali foydalanuvchilar tomonidan EHM asosida
axborot olish va qayta ishlash bo’yicha xizmatlar bilan ta’minlashdan iborat.
Axborot texnologiyalari – ijtimoiy hayotining barcha sohalari uchun axborot yaratish,
to’plash, uzatish, saqlash, va qayta ishlash hisoblash texnikasi va aloqa tizimlaridan
foydalanishdir.
O’qitishdagi informatsion va telekommunikatsion texnologiyalar - bu talabalarga
kompyuterlar va telekommunikatsiya vositalari yordamida axborot uzatish usul va
metodlarining majmui, bilimlarni o’zlashtirishni tekshirish, real hayotda olingan bilimlarni
qayta ishlash va ulardan foydalanish.
Dasturli ta’minot boshqaruvchi muhit bo’lib, talabaning harakat-larida sodir bo’ladigan
vaziyatga qarab, mos javob beradi. Dastur ta’minoti maxsus ishlab chiqilgan yoki o’qitishda
qo’llanishga moslangan bo’ladi.
O’qitishda qo’llaniladigan dastur ta’minoti vazifasiga qarab quidagicha tavsiflanadi:
- o’quv materialining interaktivligi, multimediyaligi, katta hajm va
gipermatnliligini ta’minlaydigan elektron intellektual darsliklar asosida avtomatik o’qitish
tizimlari;

- mikromirlar deb ataluvchi fanga yo’naltirilgan muhitlar;
- laboratoriya mashg`ulotlari;
- trenajyorlar;
- ma’lumotnoma tizimlar; - kompyuterli o’yinlar.
Avtomatlashtirilgan o’qitish tizimi o’quv kursini yoki uning katta bo’limini mustaqil
o’zlashtirishga imkon yaratadi. Bu tizim o’zida oddiy darslik, masalalar to’plami,
laboratoriya mashg`ulotlari, ma’lumotnoma va o’zlashtirilgan axborotni tekshiruvchi ekspert
xususiyatlarini mujassamlantirgan:
- materialni o’rganishning maqbul yo’lini ta’minlaydi, ya’ni talabaga nazariyani
o’zlashtirish va misollar hamda namunaviy masalalarni yechish ko’nikmalarini
ishlab chiqish navbat-tartibini mustaqil tashkil etishiga, shuningdek olgan bilim
va ko’nikmalari sifatini o’zi tekshirishiga imkon beradi;
- tahlil va tadqiqotchilik faoliyati ko’nikmalarini singdiradi; - o’quvchining
vaqtini tejashga imkon beradi.
Fanga yo’naltirilgan muhit o’quv dasturlari paketidan iborat bo’lib, ma’lum klass
ob’ektlari bilan ish ko’rishga, ular o’rtasidagi munosabatni va ob’ektlar hamda munosabatlar
ustida olib boriladigan ishlarni bajarishga, shuningdek ob’ektlarni va ularning xossalarini
yaqqol tasavvur etishga imkon beradi.
Talaba muhit ob’ektlari bilan ish ko’rganda topshirilgan didaktik masalaga erishish,
yoki mustaqil tadqiqotlarni bajarishni maqsad qilib qo’yadi.
Tekshiruvchi dasturlar bilimlar sifatini tekshirish va baholash uchun
mo’ljallangan.Ular o’quvchiga: javobni umum qabul qilingan shaklga maksimal
yaqinlashtirilgan hollda kiritish; tekshirish natijalarini saqlash, yig`ish, raspechatka olish
(qog`ozga ko’chirish) va statistik tahlil qilish; javobning shakli va sintaktik (gapning
tuzilish) savodliligidan qat’iy nazar, adekvat baho olish imkonini berishi lozim.
Ma’lumotnoma tizimlari – bu ma’lumotnomaga o’xshagan turli
o’quv
axborotlarini saqlash va o’quvchiga ko’rsatish uchun mo’ljallangan dasturlardir. Bu
dasturlarda o’quv materiali iyerarxik tartibda joylashtiriladi va axborotni turli belgilariga

qarab tez izlab topish mumkin bo’ladi. Ular kontekst ma’lumotni olish, saqlash va nusha
chiqarishni ta’minlaydi.
Videokompyuterli o’qitish texnologiyasi – talabalarning faol bilish, bilim orttirish
jarayonlarini rag`batlantiruvchi texnologiyadir. Bu texnologiya o’quv axborotlarining verbal
va tasavvurli shakllarini birgalikda namoyon etish, o’qitish jarayonini maqsadlarga
moslashtirish imkonini beradi. Talabalar kompyuter bilan individual o’qitilganda darslarda
kommunikativ faoliyat ko’rsata olmaydi, bundan tashqari, muammoli o’qitish zaminidagi
evristik aspekt yo’qqa chiqadi..
O’qitishning videokompyuterli modelini ochiq tizim sifatida qarab, unga o’qitishning
boshqa an’anaviy vositalari qo’shilishi mumkin. Albatta, har bir alohida holda verbal-vizual
va tasvirli axborotning salmog`i o’zgarishi mumkin. Bularning barchasi kompyuterli va
videotexnologiyalar tasvirlash vositalarining mazmuni va xususiyatlariga va mazkur
mavzuni o’rganishda erishish lozim bo’lgan didaktik maqsadlarga bog`liq.
Hozirgi kunda kompyuterlar ta’lim tizimida asosan to’rt yo’nalishda foydalanilmoqda:
-o’rganish ob’ekti sifatida;
- o’qitishning texnik vositalari sifatida;
- ta’limni boshqarishda; - ilmiy-pedagogik
izlanishda.
Kompyuterli o’qitishning afzalliklari juda ko’p: o’quvchilarda ma’lum malakalarni
shakllantirish vaqti qisqaradi; mashq qilinadigan topshiriqlar soni oshadi; o’quvchilarning
ishlash sur’ati jadallashadi; kompyuter tomonidan faol boshqarishni talab qilinishi natijasida
o’quvchi ta’lim sub’ektiga aylanadi; o’quvchilar kuzatishi, mushohada qilishi qiyin bo’lgan
jarayonlarni modellashtirish va bevosita namoyish qilish imkoniyati hosil bo’ladi;
kommunikatsiya vositalaridan foydalangan holda darsni uzoqdagi manbalar bilan ta’minlash
imkoniyati hosil bo’ladi; kompyuter bilan muloqot didaktik o’yin xarakterini oladi va bu
bilan o’quvchilarda o’quv faoliyatiga motivatsiya kuchayadi va hokazo.
Kompyuterli ta’lim jarayonida ta’lim o’quvchi va kompyuter orasidagi munosabatlarga
ko’ra tashkil etiladi, boshqariladi, nazorat qilinadi.
Kompyuterli ta’limni tashkil etish – o’quvchi bilan o’quv materiali o’rtasidagi
bog`lanishni kompyuter vositasida yo’lga qo’yish. O’quvchi bilan o’quv materiali o’rtasidagi
bog`lanishni tashkil etish uchun ta’lim loyihalanadi. O’quvchilarning o’quv ishlarini tashkil
etish, ular faoliyatini rag`batlantirish tegishli vositalar asosida modellashtiriladi.

Ta’lim jarayonida foydalanishga mo’ljallangan ko’plab elektron o’quv materiallari
yaratilganki, unga elektron darslik, elektron o’quv qo’llanma, o’rgatuvchi dastur vositalari
kabilarni misol qilib ko’rsatish mumkin. Ular o’zida boshqarilish imkoniyati, interfaol
uslublar, sun’iy intellekt elementlari, hissiy moslashuvchanlik kabi xususiyatlar
muvjudligiga ko’ra ta’limda ma’lum samaradorlikni ta’minlaydi.
Kompyuterlarni o’quv jarayonida qo’llash quyidagilarga imkon beradi:
- o’quvchilarda bilish ehtiyojini shakllantiradi;
- o’quvchilarning bilish faoliyatini faollashtiradi;
- o’quvchilarda fanni o’rganishga qiziqishni oshiradi;
- kompyuter bilan ishlashni o’rganishga bo’lgan ishtiyoqni oshiradi;
- kompyuterlardan foydalanish bilan bog`liq dunyoni ilmiy bilishning hozirgi
zamon metodlari bilan tanishtiradi;
- ta’limda o’quvchining individuallik darajasini oshiradi;
- o’quvchilarning ijodkorlik qobiliyatini rivojlantiradi;
- materiallar mazmunining xilma-xilligini ta’minlaydi;
- ta’limda foydalaniladigan o’quv materiallari doirasini kengaytiradi;
- ta’limda ko’rgazmalilikni kuchaytiradi;
- o’quvchilarning o’z-o’zini nazorat qilishi, ya’ni baholash jarayonining
omillarini kengaytiradi va h.k.
Kompyuterli ta’lim tamoyillari:
-ilmiylik
-tizimlilik va ketma-ketlik
-ko’rgazmalilik
-o’quvchilar faoliyatini individuallashtirish
-nazariyaning amaliyot bilan aloqadorligi

-tushunarlilik
-fanlararo, ham fan ichidagi bog`liqlikni ta’minlash
-fanning turmush bilan bog`liq bo’lishi -
bilish faoliyatini faollashtirish
-izlanishga o’rgatish
Pedagogik, kompyuter va axborot texnologiyalar ta’lim jarayonini tashkil etish,
tayyorlash, ilmiy-metodik materiallar bilan ta’minlash, ta’lim jarayonini amalga oshirish,
ta’lim natijalarining sifatini baholashdan iborat bo’lgan yaxlit tizimda o’z ifodasini topadi.

1.2. Uzluksiz ta’lim tizimida talabalarni mas о faviy o’qitishning ahamiyati
Mamlakatimiz ta’lim tizimida sezilarli o‘zgarishlar ro‘y berayotganligi kun sayin
yaqqol ko‘rinib bormoqda. Turli ta’lim shakllari qatori ayniqsa, masofadan o‘qitish (MO‘)
keng qo‘llanilayotgatligi ham quvonchli hol
Ushbu uslubning ko‘plab afzallik tomonlari borligi ko‘pchilikka ayon. Barcha oliy
o‘quv yurtlarida masofadan o‘qitish texnika va texnologiyasini amalga oshirish borasida
qator ishlar olib borilmoqda. Axborot texnologiyalarni rivojlanishi masofadan o‘qitishni
tashkil etishga yangicha yondashuvni taqozo etadi. Masofadan o‘qitishni tashkil etishni
hozirgi zamon modellarining asosida kommunikatsiya va tarmoq texnologiyalari yotadi.
Ushbu texnologiyalar axborotdan foydalanuvchilarga keng qamrovli yo‘l ochib berish bilan
birga ularni muhofaza etish muammosini keltirib chiqaradi.
Masofadan o‘qitishda o‘qituvchi bilan tinglovchining orasida to‘g‘ridan-to‘g‘ri
muloqotning yo‘qligi ham ba’zi muammolarni keltirib chiqaradi. Masalan, muammoli
o‘qitish jarayonini tashkil etishda ma’lum qiyinchiliklar paydo bo‘ladi. Tinglovchini yetuk
mutaxassis qilib tayyorlashda muammoli o‘qitishni tashkil etish muloqotni telekonferensiya
orqali amalga oshirish mumkin. Ammo, bu bilan muammoni to‘la hal etib bo‘lmaydi. Ushbu
muammoni hal etish uchun qo‘shimcha o‘quv materiallarni ishlab chiqish lozim bo‘ladi.
Bular qatorida turli darajadagi muammoli topshiriqlar, muammoli vaziyat hosil qiluvchi
ko‘rsatmalar va hokazolar bo‘lishi maqsadga muvofiq.
1.2.1-chizma. Kompyuterli ta’lim bosqichlari.
Hozirgi zamon talabiga to‘liq javob beradigan mutaxassisni tayyorlash bu — davr
talabidir. Hozirgi vaqtda respublikamizda yosh avlodni tarbiyalash, o‘qitish, bilim berish,
zamonaviy axborot texnologiyalarga yaqindan yondashish hamda yangi texnika va
texnologiyalar bilan ishlashni o‘rgatish maqsadida juda ko‘p ijobiy ishlar amalga oshirilib
borilmoqda. Ulardan asosiysi, «Masofadan o‘qitish texnika va texnologiyasi»dir. Shu nuqtai

nazardan yosh avlodni masofadan o‘qitish tizimiga tayyorlash bosqichlarini quyidagi
ko‘rinishda amalga oshirish mumkin: Hozirgi axborot texnologiyalar jadal rivojlanib
borayotgan davrda masofaviy o‘qitish katta ahamiyat kasb etmoqda. Chunki ta’limning bu
turi shu paytgacha mavjud bo‘lgan ta’lim turlaridan o‘zining ayrim ijobiy tomonlari bilan
ajralib turadi. MO‘ ning kunduzgi va boshqa ta’lim turlaridan farqli jihati shundaki, mazkur
ta’lim turiga juda keng aholi ommasini jalb qilish mumkin. MO‘ o‘zida kunduzgi va sirtqi
ta’lim turlarining ijobiy xususiyatlarini mujassam etadi. Shu jihatlariga ko‘ra MO‘ hozirgi
kundagi istiqbolli ta’lim turlaridan biri hisoblanadi. MO‘ asosida ta’lim berish uchun o‘qish
istagida bo‘lgan aholining muayyan qismini ta’lim muassasasi joylashgan yerga yig‘ish shart
emas. Ikkinchidan, tinglovchi yoki o‘quvchi tomonidan ortiqcha sarf — xarajat qilish
zarurati bo‘lmaydi. Uchinchidan, bu ta’lim turiga jalb qilinuvchilarning yosh
cheklanishlarini istisno qilish mumkin. MO‘ ga jalb qilinuvchi kontingentni quyidagi
ijtimoiy guruhlarga mansub bo‘lgan shaxslar tashkil qilishi mumkin:
• ikkinchi oliy yoki qo‘shimcha ma’lumot olish, malaka oshirish va qayta tayyorgarlik o‘tash
istagida bo‘lganlar;
• mintaqaviy hokimiyat va boshqaruv rahbarlari ;
• an’anaviy ta’lim tizimining imkoniyatlari cheklanganligi sababli ma’lumot olaolmagan
yoshlar;
• o‘z ma’lumot maqomini zamonaviy talablar darajasiga ko‘tarish istagida bo‘lgan firma va
korxonalar xodimlari;
• ikkinchi parallel ma’lumot olishni xohlagan tinglovchilar;
• markazdan uzoqda, kam o‘zlashtirilgan mintaqalar aholisi;
• erkin ko‘chib yurishi cheklangan shaxslar;
• jismoniy nuqsonlari bo‘lgan shaxslar;
• harbiy xizmatda bo‘lgan shaxslar va boshqalar.
O‘zbekiston sharoitida MO‘ni tashkil qilish katta samara beradi. Hozirgi davrda ta’limning
bu turidan keng miqyosda foydalanish lozim. Mazkur ta’lim turini joriy qilish bilan bog‘liq
ayrim muammolarning kelib chiqishi tabiiy. Lekin ularni imkoniyat darajasida hal qilishga
erishish mumkin. Masalan, dastlabki paytda televideniyedan foydalanish katta samara

berishi mumkin. Hozirgi kunda televideniye orqali ayrim fanlar bo‘yicha o‘quv
mashg‘ulotlari tashkil qilinib kelinyapti. Lekin ko‘rsatuvlarning samaradorligi hali yetarli
darajada emas. Birinchidan, bu ko‘rsatuvlar asosan kunduzi namoyish etiladi. Ikkinchidan,
uning metodikasini yanada takomillashtirish kerak.
Mazkur o‘quv mashg‘ulotlari bazasida MO‘ tashkil qilinadigan bo‘lsa, u holda mazkur
ta’lim turining tashkiliy — uslubiy tomonlarini qayta ko‘rib chiqish kerak bo‘ladi. Yuqorida
ta’kidlanganidek, MO‘ kunduzgi va sirtqi ta’lim turlarining xususiyatlarini o‘zida
mujassamlashtiradi. Shunday ekan, uni tashkil qilishda sirtqi ta’lim turining ayrim
elementlaridan ham foydalanish mumkin. O‘tgan asr 80- yillarida abituriyentlarning kirish
imtihonlariga tayyorlash maqsadida sirtqi tayyorlov kurslari tashkil etilgandi. Kurs xodimlari
tomonidan abituriyentga tegishli fanlarda mutaxassislar ishlab chiqqan vazifa va
topshiriqlarning variantlari pochta orqali yuborilardi. Ma’lum bir muddatda abituriyent o‘zi
bajargan vazifa va topshiriqlarni tekshiruv uchun kurslar manziliga jo‘natishi yuborilgan
vazifa va topshiriqlar o‘qituvchi tomonidan tekshirilib, qisqa mulohazalar yozilib
abituriyentga ma’lum qilinishi lozim edi. MO‘ni tashkil qilishdagi eng muhim masalalaridan
biri professor o‘qituvchilarni tanlashdir. Mazkur ta’lim turini amalga oshirish uchun
o‘qituvchilar eng tajribali va tashkilotchi professor — o‘qituvchilar orasidan tanlab olinishi
lozim. Chunki MO‘ boshqa ta’lim turlaridan farqli bo‘lib, uning samaradorligini oshirish
ko‘p jihatdan o‘qituvchining bilimdonligi, tashkilotchilik va boshqaruvchilik xususiyatlariga
bog‘liqdir. Chunki MO‘ ga jalb qilinuvchi o‘qituvchi bir paytning o‘zida mohir pedagog,
dono maslahatchi va tajribali boshqaruvchi bo‘lishi kerak. MO‘ ni tashkil qilishning
dastlabki davrida respublika aholisining demografik xususiyatlaridan kelib chiqib, tegishli
viloyat yoki mintaqa markazlarida MO‘ punktlarini yaratish kerak. Mazkur tuzilma joylarida
MO‘ ni tashkil qilish bo‘yicha mas’ul etib belgilanishi lozim. Keyingi bosqichlarda bir yoki
turli yo‘nalishlarga ixtisoslashgan bir necha oliy ta’lim muassasalarida MO‘ markazlari
tashkil qilinishi mumkin.
«Ta’lim to‘g‘risida»gi O‘zbekiston respublikasi qonuni va «Kadrlar tayyorlash milliy
dasturi» maqsad va vazifalari bosqichma — bosqich ro‘yobga chiqarilishida zamonaviy
axborot texnologiyalari va tizimlarning roli muhim ahamiyat kasb etishi hammaga ayondir.
Zamonaviy axborot texnologiyalariga: multimediya, bir tildan ikkinchi tilga tarjima qilish,
bir alifbodan ikkinchi bir alifboga o‘tkazish, kompyuterli test nazorati, skaner texnologiyasi,
internet, elektron pochta, Web — texnologiya, elektron virtual kutubxona, masofadan turib
ta’lim berish, taqdim etish texnologiyasi, sun’iy tafakkur tizimlari va boshqalar kiradi.

«Kadrlar tayyorlash milliy dasturi» to‘liq amalga oshishidan ko‘zlangan
maqsadlarning naqadar ezgu ekanini inobatga olsak, bugungi kunga kelib o‘qitish
tizimlarining har biri jabhasida ilg‘or texnologiyalardan foydalanish zarurati alohida
dolzarblik kasb etayotganini sezish qiyin emas. Hammamiz guvohimizki, kundalik hayotimiz
va istiqbolimiz ravnaqi uchun muhim ehtiyoj sanalmish tom ma’nodagi ta’lim tizimiga
zamonaviy axborot texnologiyalarining jalb etilishi tobora oldingi o‘ringa chiqib borayapti.
Buni ko‘plab maxsus ta’lim muassasalari, akademik litseylar, kasb-hunar kollejlari va
yetakchi oliy o‘quv yurtlari hamda akademiyalar misolida ko‘rish mumkinki, ayni kunlarda
ulardagi o‘quv jarayonini, masalan, bilim olish samarasini o‘zgartirishga sarflanadigan
vaqtning keskin qisqarishida va bilimlarni xotirada olib qolishning keskin ortishida namoyon
etuvchi multimedia vositalarisiz tasavvur etib bo‘lmaydi.
1-bosqich . Bu bosqich bolalar uchun «Tanishuv bosqichi» bo‘lib hisoblanadi. Bu
bosqichda asosiy muammo Respublikamizda hozirda faoliyat ko‘rsatib turayotgan
maktabgacha tarbiya muassasalarini kompyuter bilan jihozlash kerak.
Bolalar maktabgacha tarbiya muassasasida yosh avlodni o‘yinlar, multfilmlar, kalkulyator
hisoblashlari, arifmetik hisoblashlar, turli xil dasturlarni o‘rgatuvchi bolalar
ensiklopediyalari, dam olishlari uchun bolalar musiqasi kabi qiziqarli dasturlar kiritib
o‘rgatish kerak bo‘ladi.
2-bosqich . Bu bosqich asosan oilasida kompyuteri bo‘lgan shaxslarga taalluqlidir.
Hozirgi vaqtda Respublikamiz aholisining oila hisobida oladigan bo‘lsak, ko‘pchilik
xonadonlarida kompyuter bor. Shuning uchun ham bu bosqichni » Jonlanish bosqichi» deb
atash mumkin.
3-bosqich . Bu bosqichda maktab, litsey, kasb-hunar kolleji va boshqalar o‘quvchilari
to‘liq kompyuter tizimiga kirib boradi. Shuning uchun ham bu bosqichni
«adaptatsiya ya’ni, moslashuv» bosqichi deb atash mumkin.
4- bosqich . Bu bosqichda talaba kompyuter bilan to‘liq ishlay bilishi kerak. Talaba
kompyuter avlodini tanlash, qaysi tilda yozish, qaysi dastur tilida ishlash, qaysi operatsiya
tizimlari bilan ishlash, printer, skaner, modem, faks — modem, kompyuter tarmoqlari,
jumladan, Internet, elektron kutubxona va elektron o‘quv qo‘llanmalari bilan ishlash
darajasiga yetilib tayyor bo‘ladi. Shuning uchun ham bu bosqichni «Mustaqil ishlash va
fikrlash» bosqichi deb atash mumkin.
5-bosqich . Quyidagi bosqichda mutaxassis tayyor bo‘ladi. Bu bosqichni

«yetuklik» bosqichi deb atash mumkin. Yetuklik bosqichida mutaxassis kadrlar to‘g‘ridan —
to‘g‘ri korxona, tashkilot, muassasa va firmalarda hech qanday ikkilanmay, o‘z sohasi
bo‘yicha ish boshqarish qobilyatiga ega bo‘ladilar.
Yuqorida taklif qilingan bosqichlarni amalga oshirishda ba’zi bir muammolar ham
mavjud, ya’ni:
a) bolalar maktabgacha tarbiya muassasasini kompyuter bilan ta’minlash;
b) maktablarni to‘liq kompyuter bilan ta’minlash.
Buning uchun hozirgi vaqtda Respublikamizda juda ko‘p katta-katta korxonalarda
hozirgi zamon axborot texnologiyalarning yangi avlodlari bilan ishlab kelinmoqda. Eski
avlodlarini esa, ya’ni 286, 386 rusumli kompyuterlar ishlatilmay, turib qolganlari ham
uchrab turadi.
Respublikamizda kasb-hunar kollejlari bilan oliy o‘quv yurtlarini to‘liq zamonaviy
axborot texnologiyalari bilan jihozlangan desak, hech qanday mubolag‘a bo‘lmaydi. Bu
albatta, kelajak avlodni masofadan o‘qitish tizimiga tayyorlash uchun yaratishga qulayliklar
va shart-sharoitlar bo‘lib hisoblanadi.
Hozirgi vaqtda Respublikamizdagi oliy o‘quv yurtlarining aksariyat qismida
hisoblash texnikasi (XT), avtomatlashtirilgan boshqaruv tizimi (ABT), muallim —
muhandis, axborot va kommunikatsiya texnologiyalari kabi mutaxassisliklari bo‘yicha
kadrlar tayyorlanmoqda.
Buxoro davlat universitetida masofaviy ta’limni tashkil etish uchun olib borilayotgan
ishlar haqida. Masofaviy ta’lim ham sirtqi ta’lim bo‘lib, faqat o‘qituvchi bilan tinglovchi
o‘rtasidagi muloqot kompyuter, telekommunikatsiya qurilmalari va Internet orqali amalga
oshiriladi. O‘quv jarayonida tinglovchi o‘quv materiallarini va topshiriqlarni o‘z
kompyuteriga oladi, bajarilgan test va nazorat ishlarini o‘qituvchiga Internet yoki elektron
pochta orqali yuboradi. Bundan tashqari, tinglovchi o‘z o‘qituvchisi va uslubiyotchisiga
savollar bilan murojaat qilishi va ularga o‘z vaqtida javob olishi mumkin.
Farg‘ona politexnika instituti yetarli darajada kadrlar salohiyatiga va
moddiytexnikaviy bazaga hamda axborot texnologiyalarini keng joriy qilish va
telekommunikatsiya tarmoqlaridan unumli foydalanish imkoniyatiga ega bo‘lgan holda
masofaviy ta’limni tashkil qilish va uni qo‘llashga oid ishlarni olib bormoqda. Masofaviy
ta’limni tashkil qilish va o‘quv jarayoniga tatbiq qilish bo‘yicha tadbirlar ishlab chiqilgan.

Tadbirda ko‘zda tutilgan reja asosida institutda masofaviy ta’limni tashkil etish bo‘yicha
ishlar quyidagi to‘rt yo‘nalish bo‘yicha bo‘lingan:
Masofaviy ta’limda ishtirok etuvchilar bilan olib boriladigan tashkiliy va o‘quv uslubiy
ishlar.
Masofaviy ta’limda qo‘llaniladigan axborot va telekommunikatsiya texnologiyalar
bilan tanishish, o‘rganish va kerakli texnikaviy imkoniyatlarga ega bo‘lgan kompyuter va
dasturiy majmuani yaratish bo‘yicha ishlar. Masofaviy ta’lim uchun o‘quv uslubiy
materiallarini yaratishga oid ishlar. Masofaviy ta’limda qo‘llaniladigan o‘quv materiallari
texnologiyasini o‘rganish va uni joriy qilish bo‘yicha ishlar. Qurilayotgan jamiyat XXI asrda
axborot jamiyatiga aylanib borishi kerak. Bu yo‘lda axborot savodxonlik targ‘iboti iqtisodiy
va huquqiy savodxonlikni o‘zida qamragan holda ma’naviy jamiyatimiz kishilari orasida
keng yoyiladi. Bunda interaktiv ta’lim kuchga kiradi va binobarin, mazkur ta’limning
pedagogikasi shakllanadi.
Interaktiv ta’lim o‘qitishning, muloqotning distant uslubida, qolaversa, bu usulni
amalga oshiruvchi bir qancha interaktiv (audio, video, elektron anjumanlar, tele va ovoz
kommunikatsiyalari, yerning sun’iy yo‘ldoshlari orqali o‘zaro aloqa va b.) va nointeraktiv
texnologiyalar vositasida olib boriladi. Kelajakda umumrivojlanishning yetakchi
jabhalaridan bo‘lib qoluvchi interaktiv masofaviy ta’limning ommaviylashishida Internet
«on-line» ning roli, telekommunikatsiya-larning o‘rni, barcha insonlarning Internetga
barobar ochiq tashrif eta olishi uchun ajoyib yo‘lak WWW (Web) texnologiyasini yaratgan
olim Tim Berners Lining xizmati beqiyosdir.
Dunyoda interaktiv ta’limning ko‘plab bazalari vujudga kelayapti, jumladan,
Britaniya Ochiq Universitetiga qarashli masofaviy ta’lim Umumjahon markazining
ma’lumotlar bazasini misol qilib keltirish mumkin. Distant uslubida o‘qitishning Xalqaro
Kengashi faoliyat ko‘rsatyapti, «D — Learning» — masofaviy ta’lim olayotgan
tinglovchilarning soni kun sayin ortib borayapti. Masofadan turib o‘qitish uslubining
tafsiloti, uning ta’limdagi ijodiylik, mustaqil o‘rganish imkoniyati, ilm olish uchun vaqtni
taqsimlashdagi erkinlik kabi ko‘plab afzalliklari mamlakatimizdagi yirik olimlarning
pedagogik izlanishlarida aks ettirilgan, risolalarida keng yoritilganini e’tirof etish joiz.
Shunisi quvonarliki, mamlakatimizda ziyolilarning, jumladan, pedagoglarning, yangi
avlodning tarbiyasiga e’tiborli barcha kishilarning, ayniqsa, tinglovchi yoshlarning
zamonaviy kompyuter va telekommnikatsiya texnologiyalari vositasidagi interaktiv ta’limga,
xususan, on-line ta’limiga, Internetga qiziqishi va intilishlari katta.

Yurtimiz O‘zbekiston kuchli iqtisodiyotga ega bo‘lgan, ezgu istiqbolli huquqiy davlat
qurar ekan, xalqimizning axborot savodxonligini hamda huquqiy madaniyatini oshirish hayot
va zamon talabidir. Bu talabni — maqsadni ro‘yobga chiqarishda asoslari endi
shakllanayotgan interaktiv ta’lim xizmatga kirishishi kerak. Masofaviy o‘qish ta’lim
berishda ikki asosiy yondashishni izohlab beradi — bular kengaytirish va transformatsiya
modellaridir. Kengaytirish modelida o‘qitish texnologiyasi hozirgi ana’naviy usuldan
deyarli, farq qilmaydi.
Transformatsiya modeli o‘qituvchi va tinglovchi hamkorligi uchun axborot —
kommunikatsiya texnologiyalari vositalarini o‘zida mujassam qiladi. Masofaviy ta’limning
bu zamonaviy usul va texnologiyalari nazariy va amaliy ta’lim pedagogikasiga virtual sinf,
o‘quv telekommunikatsiya loyihalari, koordinator, teskari aloqa, moderator, muloqot
texnologiyasi, kompyuter aloqasi, telekonferensiya kabi yangi tushuncha va terminlarni olib
kirdi. Bu texnologiya deyarli raqamli aloqaga asoslangan bo‘lib, o‘z ichiga multimediya
dasturlari va gipermediyalarni olib, bu esa o‘quvchiga axborot massivlarini o‘zlashtirish
tartibini nazorat qilish usullarini kuzatib borish imkonini beradi.
Masofaviy o‘qishning ko‘p muhitliligi o‘quv dasturlarini rejalashtirish va kurslarini
ishlab chiqish tamoyillarida o‘z aksini topadi. Masofaviy ta’lim tinglovchilarni talablarini
qondirishga yo‘naltirilib, texnologiyalarni turli — tumanliligiga ustivorlik beradi.
Hozirgi kunda masofaviy ta’lim AQShda mukammal shakllangan bo‘lib, uning
vujudga kelishi 1970 yillar oxiriga borib taqaladi. Avvalida masofaviy ta’lim sohasida o‘quv
muassasalari yakka holda faoliyat olib bordilar. 1980 yillarda yo‘ldosh teleko‘rsatuvlar
rivojlanib borishi bilan, bu o‘quv kurslari ustida bir necha o‘quv muassasalari hamkorlikda
ish olib bordilar. Global kompyuter tarmoqlarining shiddat bilan rivojlanishi inson
faoliyatining hamma sohasiga, shu jumladan, ta’lim olish sohasiga ham katta ta’sir ko‘rsatdi.
Shu tufayli ayni damdagi masofaviy ta’lim zamonaviy axborot — kommunikatsiyalar,
jumladan, internet tarmog‘i imkoniyatlaridan keng foydalangan holda olib borishga
asoslanadi. AQSh ta’limi tarixida masofaviy o‘qitish milliy universitetlari, masofaviy ta’lim
yordamida olingan yangi mutaxassisliklar, ilmiy darajalar vujudga kelgan. Misol qilib,
Kolorada shtati davlat universitetining ma’muriy ish yurituvchi magistri, Chikago davlat
universiteti informatika, Jorj Vashington Universitetining ta’limni boshqarish, Penselviya
davlat universitetining akustika magistri va Merilend Universitetining yadro fizikasi
bakalavri darajalarini ko‘rsatish mumkin.
Masofaviy ta’lim respublikamizda ta’lim tizimiga yangi kirib kelayotgan usul bo‘lib,
hozirgi kunda bu jarayonga jiddiy e’tibor berib kelinmoqda va uning asoslari yaratilmoqda.

Barcha oliy o‘quv yurtlarida kompyuter sinflari tashkil etilgan bo‘lib, ularning ko‘p qismi
internet global tarmog‘iga ulanish asosida faoliyat ko‘rsatmoqda.
Toshkent moliya institutida 2000 yil 1 -sentabrdan boshlab, iqtisodiy ta’limga Masofaviy
o‘qitish komponentlarini kiritish tajriba loyihasi tatbiq qilishga kirishilgan.
Institutning kunduzgi va sirtqi o‘quv shakllarining barcha fakultetlarida kompyuter sinflari
zamonaviy texnologiyalar bilan jihozlangan. Birinchi bosqichda kredit — iqtisod fakulteti
Internet tarmog‘iga ulangan bo‘lib, qat’iy reja asosida professor — o‘qituvchilar va
tinglovchilar undan bilim va malakalarini oshirishda o‘z faoliyatlarida foydalanib
kelmoqdalar. Tinglovchilarning virtual kitob, virtual kutubxona to‘g‘risida tasavvurlari
kengayib bormoqda.
Institutda masofali o‘qish uslubiy materiallari ( matnlar, audio va video darsliklar,
elektron darsliklar) ayrim fanlarni o‘qitishda foydalanilmoqda va yaxshi natija bermoqda.
Masofadan o‘qitishda asosiy e’tiborni o‘quv — uslubiy materiallarni tayyorlashga qaratish
lozim. O‘quv uslubiy materiallarning sifati Masofadan o‘qitish sifatining eng asosiy
omillaridan biridir.

2.1. LMS Moodlening funksional imkoniyatlari
Moodle PHP dasturlash tilida yozilgan, SQL-ma’lumotlar bazasi asosida ishlaydi
(MySQL, PostgreSQL, Microsoft SQL Server va boshq.). Moodle SCO ob’ektlari bilan
ishlay oladi va SCORM standartini qanoatlantiradi. Moodle arxitekturasi modulli ishlash
prinsipida bo‘lganligi sababli, uning imkoniyatlarini qo‘shimcha plaginlar orqali
kengaytirish mumkin.
Ta’lim (o‘qish) ni boshqarish tizimi–o‘quv faoliyatini boshqarish tizimining asosi
(inglizcha Learning Managment System) bo‘lib, umumiy kirish huquqini ta’minlaydigan
o‘quv on-line materiallarni shakllantirish, boshqarish va tarqatish uchun qo‘llaniladi. Kurs
yaratuvchisi uchun vizual o‘quv muhitida ta’lim berish ketma – ketligi asosida materiallar
osonlik bilan yaratiladi. Tizim tarkibiga turli ko‘rinishdagi individual materiallar, kichik
guruhlarda ishlash uchun loyihalar va barcha talabalar uchun mazmundor hamda
kommunikativ komponentalarga asoslangan o‘quv elementlari kiradi.
Moodle – bu o‘qituvchi (kurs yaratuvchi) lar tomonidan onlayn-kurslarni yaratish
uchun maxsus ishlab chiqilgan sayt tarkibini boshqarish tizimi (Content Management
System - CMS) sifatida ishlatish ham mumkin. Uni ko‘pincha e-learning tizimlarni o‘qitishni
boshqarish tizimlari (Learning Management Systems - LMS) yoki virtual o‘qitish vositasi
(Virtual Learning Environments - VLE) deb ham ataladi.
Moodle - masofaviy ta’lim olish sistemasi quyidagi bosqichlardan iborat:
• Ta’lim berish jarayoniga tayyorgarlik
• Ta’lim berish jarayoni
Moodle sistemasi yordamida masofadan turib ta’lim berish jarayoni juda samarali
bo’lib, bunda talaba o’zi o’rganayotgan fanning boshlangich qismidan boshlab mustaqil
o’rganadi. Har bir ma’ruza turli ko’rinishdagi topshiriq savollari bilan to’ldirib borilgan.
Mavzularga doir topshiriqlarni mustaqil ravishda bajaradi va fan bo’yicha olgan bilim,
ko’nikmalarini orttirib boradi. Agar biror topshiriqni bajara olmasa u holda ma’ruza qismini
qayta takrorlash imkoniyati mavjud.
Ma’ruzaning quyidagi turlari mavjud:
• muammoli ma’ruza
• ma’ruza konferensiyalar

• konspektsiz ma’ruzalar
• mualliflik ma’ruzalari
• ma’ruza – munozaralar
• qaytar aloqa texnikasi kullanilgan ma’ruzalar
• aniq vaziyatni taxlil qilish ma’ruzalari.

O‘qituvchi Moodledan foydalanib o‘z kursini yaratishi, uni matn, yordamchi fayllar,
prezentatsiyalar, so‘rovnomalar va boshqa xil shakldagi materiallar bilan to‘ldirib borish
imkoniyatiga ega. Kursning har bir modulidan so‘ng oraliq nazorat testi o‘tkazilishi mumkin.
Talabalarning topshiriqlarni bajarish natijalariga asosan o‘qituvchi baholar qo‘yishi va
javoblarga izohlar berishi mumkin. Boshqacha aytganda, Moodleni o‘quv materialiini
yaratish va o‘quv jarayoni ishtirokchilari o‘rtasida interaktiv aloqani ta’minlashga xizmat
qiladigan bir markaz deyish mumkin. Moodle o‘qituvchiga nafaqat talabalar bilan teskari
aloqani samarali ravishda tashkillashtirish va ularning bilimini baholash, balki ma’ruza
materiallari va amaliy mashg‘ulotlar tuzilmasini osongina o‘zgartirish uchun vositalar
taqdim etadi.
Saytni boshqarish
Sayt adminstrator tomonidan boshqariladi. Saytni ishga hozirlashning asosiy
xarakteristikalari uni kompyuterga o‘rnatish jarayonida aniq ko‘rsatiladi. Keyinchalik
saytning tashqi ko‘rinishi va dastur versiyasi o‘zgartirilishi mumkin. Shuningdek,
qo‘shimcha modullar va plaginlar yordamida saytning imkoniyatlarini kengaytirish mumkin.
O‘quv jarayonining barcha qatnashchilarining imkoniyatlari
Kursda qatnashuvchilar o‘zlari uchun qayd etish yozuvlarini yaratishlari mumkin;
Foydalanuvchi keyinchalik o‘zi haqidagi ma’lumotlarni (ismu-sharifi, parol va
boshqalar) o‘zgartirishi mumkin;
Har-bir foydalanuvchi o‘zining vaqt zonalarini ko‘rsatishi mumkinn bo‘lib, ular
tizimda ixtiyoriy sanalarni yozishda hisobga olinadi.
Har bir foydalanuvchiga tizim interfeysi tilini tanlash imkoniyati berilgan.

O‘qituvchilar imkoniyatlari o‘qituvchi kurs bo‘yicha to‘liq nazorat vositalariga ega:
ishga hozirlash
xarakteristikalarini o‘zgartirish, kurs mazmunini o‘zgrtirish, o‘qitish;
Har bir kurs elementlarning (resurslar, forumlar, testlar, topshiriqlar, gossariy,
so‘rovlar, anketalar, chatlar, ma’ruzalar, seminarlar, wi-ki, ma’lumot bazalari, SCORM
obyektlar) turli xil naborlarini o‘z ichiga olishi mumkin;
Talabalar topshiriqlarni bajarib bo‘lgach, ularning barcha baholari yagona jurnalga
yig‘iladi va bu jurnal yakunlash ishlarini bajarish, har xil hisobotlar tuzish va ulardan
foydalanishning qulay mexanizmlariga ega;
Turli bloklarning (kalendar, yangiliklar, kutilayotgan hodisalar va boshqalar)
mavjudligi tizimning faoliyat darajasini va undan foydalanish qulayligini oshiradi;
Kurs qatnashchilarining faolligini hisobga olish va kuzatib borish tizimi mavjud bo‘lib, u
ixtiyoriy paytda talaba faolligi haqida kurs bo‘yicha to‘liq va uning qismlari bo‘yicha
alohida ma’lumotlarni olish imkonini beradi;
Elektron pochta bilan integrallashuv tufayli forum xabarlarini tarqatish, o‘qituvchi
izohlarini boshqa xil o‘quv materiallarini talbalarga yetkazish imkoniyatlari mavjud. Asosiy
terminlar izohi
Qayd etish yozuvi (Account) – bu ma’lumotlar bazasidagi yozuv bo‘lib, foydalanuvchi
haqidagi to‘liq ma’lumotlarni o‘z ichiga oladi: familiyasi, ismi, login, parol, elektron pochta
manzili.
Rol (Role) – foydalanuvchining Moodledagi kursga yozilish paytida unga berilgan
(ta’minlangan) vakolatlari nabori:
Administrator (Administrator) . Moodle tizimni sozlash va barcha kurslar bo‘yicha to‘liq
imtiyozlar berilgan foydalanuvchi;
Kurs yaratuvchi Sozdatel kursa (Course creator) . Kurs yaratish, o‘qituvchi, assistentlar
tayinlash, yashirin kurslarni ko‘ra olish vakolatlariga ega foydalanuvchi;
O‘qituvchi Prepodavatel (Teacher) . Kurs materiallarini kiritish, tahrirlash va uni
boshqarish ( qatnashuvchilar ro‘yxatini boshqarish, ishlarni tekshirish, baholarni qo‘yish)
vakolatlariga ega foydalanuvchi;
Assistent (Non-editing teacher) . Faqat kurs materiallarini tahrirlash vakolati berilmagan
O‘qituvchi;
Student (Student) . Kursni o‘rganish imkoniyatlari berilgan foydalanuvchi;

Mehmon Gost ( Guest) . Kursning ba’zi materiallarni faqatgina ko‘rish imkoniyatlari
berilgan, lekin ular bilan ishlash vakolatlari berilmagan foydalanuvchi.
Kurslarning toifasi Kategorii kursov (Kafedri) Moodle tizimida kurslar toifalari
daraxtsimon tuzilmaga ega.
Kurs (Predmet) – Moodle tizimidagi o‘quv muhiti bo‘lib, uning tarkibiy elementlari
o‘qituvchilar va asssistentlar, tinglovchilar va o‘quv materallaridan iborat. Kurslar
adminstrator yoki kurs yaratuvchi tomonidan o‘qituvchi hamda assistentlar tayinlagan holda
yaratiladi.
Modul (Module) Moodle tizimining dasturiy kengaytmasi bo‘lib, yangi faoliyat turlarini
hosil qilishga mo‘ljallangan.
Moodle tizimida modullarning quyidagi turlari mavjud:
• kurs elementi;
• topshiriq turi;
• savol turi;
• blok;
• filtr;
• kurs formati;
• kurs qatnashchilari.
Kurs elementi, Element kursa, (Activity module) - kurs tarkibidagi interaktiv o‘quv moduli.
Tizimga qo‘yiladigan talablar.
Moodle tizimida ishlash uchun Internet-ulanish mavjud bo‘lishi kerak. Ulanish
tezligining tavsiya etilgan miqdori: 512 Kbit/sek va undan yuqori. Tavsiya etilgan operatsion
tizimlar: Windows XP va uning keyingi versiyalari, Macintosh, Linux. Tavsiya etilgan
brauzerlar: Chrome yoki boshqalar: Internet Explorer 6.0 va uning keyingi versiyalari,
Mozilla Firefox, Opera. Brauzerlar nastroykasida Javascript ssenariylarining bajarilishiga
ruxsat etilishi zarur.
Hujjatlarni ko’rish, o’qish yoki yuklab olish uchun quyidagilar zarur:
Adobe Reader yoki unga o‘xshash boshqa vosita, MS Office dasturlari (Word, Excel,
PowerPoint va boshqalar) yoki Open Office dasturlari. Multimediaga aloqador vazifalarni

bajarish uchun QuickTime va Flash player dasturiy vositalar zarur. Moodle tizimida
foydalanuvchi o‘zini qayd etish uchun elektron pochta mavjud bo‘lishi talab etiladi.
Tashqi ko‘rinish
• Bosh sahifa
• Foydalanuvchi interfeysi
Bosh sahifa
Moodle masofaviy o‘qitish tizimiga kirish uchun internetga ulangan kompyuterda
brazerning manzil yoziladigan satrida http://moodle.buxdu.uz manzilni terish kerak. Tizimga
kirish bilan uning bosh sahifasi ochiladi. Sayt bilan tanishuv uning interfeysini o‘rganishdan
boshlanadi.
Foydalanuvchi interfeysi
Moodle tizimining interfeysi saytning tashqi ko‘rinishini belgilash uchun adminstrator
tomonidan tanlangan shablon asosida shakllantirilib, xususan,
quyidagilardan iborat bo‘lishi mumkin:
• Saytning to‘liq nomi
• Til tanlovi
• Kurslar toifasi blogi
• Blok: sayt yangiliklari
• Blok: Navigatsiya
• Blok: Kirish
Bosh sahifaning interfeysi adminstrator tomonidan maqsad va vazifalardan kelib
chiqib o‘zgartirilishi mumkin. Odatda, uning yuqori qismida saytning to‘liq nomi yoziladi.
Har bir foydalanuvchiga interfeys tilini tanlashga imkoniyat beriladi. Kurs toifalari blogida
kurslarning mavjud toifalar bo‘yicha ro‘yxati beriladi. Kurslarning toifalanishi tizim
adminstratori tomonidan bajariladi. Universitetdagi barcha kurslarni kafedralar bo‘yicha
toifalash maqsadga muvofiq. Toifalash kurslar ro‘yxatini taqdim etish shaklini kerakli kurs
osongina topiladigan qilib tanlashga imkoniyat beradi. Tinglovchi o‘ziga kerakli kursni
qidirish satridan foydalanib topishi ham mumkin.

Navigatsiya blogi saytning muhim qismlarini tez topish va ularga tez o‘tish vazifasiga
xizmat qiladi. Sayt yangiliklari blogi turli xabarlarni birdaniga barcha foydalanuvchilarga
yuborish uchun xizmat qiladi. Yangiliklarni saytga joylashtirish huquqi faqat adminstratorga,
ko‘rib chiqish huquqi esa barcha foydalanuvchilarga berilgan. Bosh sahifada bittadan
o‘ntagacha yangilik joylashtirish mumkin.

2.2. Moodle tizimida qo`llaniladigan testlarning turlari
“Test” atamasi birinchi marta amerikalik psixolog J. Kettel tomonidan 1890 yilda
kiritilgan. “Test” atamasi inglizcha “test” so’zidan olingan bo’lib, tekshirish , nazorat ,
sinov ma’nolarini bildiradi. Pedagogikada “test” atamasi o’ziga xos shaklga va
mazmunga, turli qiyinlik darajasiga ega bo’lgan, o`quvchilar o`zlashtirishi darajasini
xolisona baholash imkoniyatini beradigan topshiriqlar tizimidan iborat.
Kompyuterda test sinovlarini o’tkazish bu - o’qituvchiga qisqa vaqt ichida
talabalarni bilimini haqiqiy baholash imkonini beradi. Yaxshi tuzilgan test talabalarni
muntazam ravishda o’qish jarayoni davomida o’qish va izlanishga undaydi. Testni dars
paytida yoki darsdan tashqari vaqtda mustaqil ta’limda tashkil qilish va o’tkazilishi
mumkin. O’z navbatida kompyuter testlari talabalarda ijobiy taassurot qoldiradi. Test
o’tkazishning ustun tomoni bu kutilayotgan natijalarni tez va avtomatik ravishda
etishiradi. Talabalarning
bilim darajasini tez aniqlab beradi. Test o’tkazish jarayoni albatta tashqi ta’sirlarsiz
talaba o’zining mustaqil fikrini bayon qilgan javoblariga asosan olib boriladi.
Shuning uchun ham hozirgi kunda ko’plab rivojlangan mamlakatlarda o’quv
jarayoni kompyuter texnologiyalari yordamida boshqarilmoqda va test texnologiyalarini
qo’llash mumkin bo’lgan bir qancha tizimlar ishlab chiqilgan. Bu tizimlardan
foydalanish bugungi kunda yaxshi samara bermoqda. Shunday tizimlardan biri bu-
“Moodle” tizimidir. Bu tizim bizga testni barcha turlarini qo`llash orqali talabalar
bilimini nafaqat optimal baholabgina qolmay, balki, ularni qayta-qayta o’qib
o’rganishga undaydi.
Talaba o’z bilim darajasini test sinovlari yordamida mustahkamlaydi va bilimlarni
chuqur o’zlashtirishga harakat qiladi. Bu tizimda talaba o’z ustida ko’p ishlaydi. Bunda
esa tanlanadigan testni turi muhimdir. Bunday imkoniyatlarni Moodle tizimida yaratish
va talabalarga bu tizimda ishlash imkoniyatini berish mumkin.
Test topshiriqlari – ta’lim natijalarini xolisona nazorat qilishning didaktik va texnologik
vositalaridan hisoblanadi.

Test sinovlari yordamida barcha o`quvchilarning bilimini bir vaqtda tekshirish, ularni
mashg’ulotlarga puxta tayyorgarlik ko’rishga, mustaqil o`qish ko`nikmalarini
rivojlantirishga o`rgatish, intizomini mustahkamlash kabi imkoniyatlar yaratiladi.
Birinchi bosqich testlar:
1. Tanib olish testlari - “ha” yoki “yo`q, “to’g’ri” yoki “noto’g’ri” deb javob
beriladigan savoldan iborat bo’ladi. Topshiriqda albatta, o`quvchi bilishi yoki
xususiyatlari haqida tasavvurga ega bo’lishi lozim bo’lgan ob’yekt haqida so’raladi. Bu
kabi testlarga biz To’g’ri/Noto’g’ri shakldagi tetlarni misol keltirishimiz mumkin.
2. Farqlash testlari - bir yoki bir necha to’g’ri javobga ega bo’lgan testlar. Bu turdagi
testlarga biz Yopiq turdagi ko’p tanlovli testlarni misol keltirishimiz mumkin.
3. Qiyoslash testlari - o’rganilgan obyektlarda umumiylik yoki farqlarni topish
so’raladi, bunda qiyoslanayotgan xususiyatlar yoki parametrlar topshiriq shartida berilgan
bo’ladi.
4. Bir necha variantli test-topshiriqlar - topshiriq sharti va barcha kerakli boshlang’ich
ma’lumotlar beriladi, javoblar variantlari keltiriladi. O`quvchi berilgan topshiriq
yechimini va to’g’ri javob qaysi ekanligini ko’rsatishi kerak. Ikkinchi bosqich testlari:
1. Ma’lumotni eslash testlari - test savoli beriladi, javob variantlari berilmaydi.
O`quvchi javob uchun kerakli ma’lumotlarni eslash asosida to`g`ri javobni topishi kerak.
2. To’ldirish testlari - topshiriqda har xil shakldagi ma’lumot – matn, formula (tenglama),
chizma yoki grafik beriladi va o`quvchi tushirib qoldirilgan ma’lumotni to’ldirishi
kerak.
3. Konstruktiv testlar - o`quvchi javobni topish uchun, masalan, formulani yozishi,
teoremani isbotlashi yoki grafikni chizib berishi lozim.
Uchinchi bosqich testlar
1. Ijodiy qobiliyat testlari - o’zlashtirilgan ko’nikma va malakalarni yangi sharoitlarda,
amaliyotda ishlatish so’raladi.
Moodle texnologiyasida qo’llaniladigan testlarning bir qancha turlari bor va ular
quyidagilar:
• Yopiq turdagi testlar,
• Ochiq turdagi testlar(qisqa javob testlari),

• Moslikni tekshirish testlar,
• Raqamli testlar,
• Ta`riflash testlar,
• To`g`ri/Noto’g’ri javobli testlar,
• Hisoblanayotgan testlar,  Esse testlar.
Yopiq turdagi testlarda- o’quvchi javob berishi kerak bo’lgan savol yoziladi. Bu
savolga javob variantlari ham yoziladi, ya`ni bitta variantga aniq, to’g’ri javob yoziladi.
Boshqa javoblarga esa kalit so’z yoki formula, belgi, simvol, harflarni o`zgartirib, tushirib
qoldirib noto’g’ri javob variantlari tuziladi. Topshiriq shartidan keyin to’g’ri javob va 1-3
ta to’g’riga o’xshagan, lekin to’g’ri bo’lmagan javob variantlari keltiriladi.
Ochiq turdagi testlar(qisqa javob testlari)da - o’quvchi javob berishi kerak
bo’lgan savol yoziladi. Bunday test savollarini yechganda o`quvchining vazifasi
yetishmayotgan kalit so’z yoki ma’lumotni yozish. Savolni shunday tuzish lozimki,
topilishi kerak bo’lgan kalit so’z gapning oxirida bo’lsin, aks holda savolning
mazmunini anglash qiyinlashadi. Topshiriq tinglovchi uchun topshiriqni bajarishga
ko’rsatma bilan boshlanadi. Masalan, “tushirib qoldirilgan so`zni toping”, kabi.
Moslikni tekshirish testlarida- o’quv materialiga asoslangan holda, bir xil
xususiyatlarga ega bo’lgan ma’lumotlardan ikkita ustun tuziladi. O’ng tarafdagi ustunda
so’zlar chap tarafdagi ustundan bir nechta ortiq bo’lishi ham mumkin. Javoblarni
tekshirish qulay bo’lishi uchun chap tarafdagi ustunni raqamlar bilan, o’ng tarafdagi
ustunni harflar bilan belgilang. O`quvchi o’ng tarafdagi ustunda berilgan ma’lumotlarga
chap ustundagi qaysi ma’lumotlar mos kelishini topishi kerak.
Raqamli testlar. Bu turdagi testlar asosan qisqa javobli testlarga o’xshaydi. Farqi
shundaki, raqamli testlarda javob varianti kiritilganda mumkin bo’lgan xatolik bo`lishi
mumkin. Qisqa javobli testlarda esa bunday holat yo’q. Masalan Raqamli testlarda
to’g’ri javob varianti 30 soni bo’lsa, agar xatolikni 5 deb olsak unda 25 soni bilan 35
orasidagi sonlardan bittasini to’g’ri deb qabul qiladi.
Ta`riflash testlar. Bu tipdagi savollar asosan test hisoblanmaydi, ya’ni javob
variantlari bo’lmaydi. Uni vazifasi biror bir tekstni ko`rsatishdan iborat.
Biz bunday tipdagi ko’rsatmalarni keyingi savollar guruhini tasnifini ko’rsatish uchun
ishlatishimiz mumkin.

To`g`ri/Noto’g’ri javobli testlar. Bu turdagi testlarda savolga javob sifatida Rost,
Yolg’on ya’ni To’g’ri, Noto’g`ri javoblaridan bittasi tanlandi.
Javob sifatida rasm bo’lishi ham mumkin.
Hisoblanayotgan testlar. Bu tipdagi testlarda savol formula asosida kiritiladi.
Savolga javob hisoblashni bajarilgandan keyin beriladi. Savolga kiritilgan formula
shablon yordamida yoziladi. Shablonlar abs, cos, sin, log10, log, th, max, min, atan, sqrt
kabi ko’rinishda ham bo’lishi mumkin.
Esse testlari. Bu tipdagi testlarda savol matn yoki tasvir ko’rinishida bo’ladi.
Talaba javobni Esse formatida yozadi. Esse savolini tuzish uchun uchta maydonni
to’ldirish kerak:
• Savol sarlavhasi
• Savol matni
• Teskari aloqani
Talabani savolga bergan javobini o`qituvchi o’qib chiqib keyin baholaydi.
Baholab bo’lgandan keyin esa o`qituvchi talaba bergan javobga izoh yozadi. Bu tipdagi
testlarning boshqa tipdagi testlardan asosiy farqi ham shunda.

XULOSA
Xulosa qilib aytganda, Respublikamiz oliy o‘quv yurtlarida masofaviy o‘qitish
tizimini tatbiq qilish, uni yanada yaxshi yo‘lga qo‘yish uchun chet davlatlarning tajribasini
o‘rganmoq hamda multimedia — elektron darsliklar, elektron kutubxonalar, audio va video
darsliklar yaratishga jiddiy e’tibor bermoq lozim.
Mamlakatimizda amalga oshirilayotgan ta’lim tizimidagi islohotlarni o‘tkazishda yangi
axborotlar texnologiyalaridan unumli foydalanish muhim ahamiyat kasb etmoqda.
“Kadrlar tayyorlash milliy dasturi”ning ikkinchi bosqichida ta’lim muassasalarining moddiy
texnik va axborot bazasini mustahkamlash hamda ilg‘or pedagogik texnologiyalar bilan
ta’minlash masalasiga alohida e’tibor berilgan. Shuning uchun oliy ta’lim muassasalari,
kasb-hunar kollejlari hamda akademik litseylarda yangi pedagogik texnologiyaning
masofadan o‘qitishni joriy qilish borasida keng ko‘lamdagi ishlar amalga oshirilyapti.
Ayniqsa Moodle tizimining masofaviy ta’lim sifatida joriy qilinishi ta’lim olishning
samaradorligini yanada oshiradi deb o’ylayman.

Foydalanilgan adabiyotlar:
1. I.A.Karimov. “Yuksak ma'naviyat - yengilmas kuch” T.: Ma'naviyat, 2008.
2. I.A.Karimov. “Barkamol avlod - O’zbekiston taraqqiyotining poydevori”. T.:
Sharq, 1997.
3. Kadrlar tayyorlash milliy dasturi. T.,1997.
4. A.S Makarenko. “Pedagogicheskie sochineniya v 8 tomax Pedagogika” 1983. M.:
5. Jaaffar, M. Foreword to the Proceedings of the Second national ELT Conference
"Curriculum, Testing and New Technologies in ELT". 27-28 March, 2002, p.3.
6. Sayt MoodleDocs – http://docs.moodle.org/ru
7. Sayt http://www.moodle.org/

Talabalarni masofaviy o’qitish tizimi bo’yicha

Sotib olish