• Всего документов: 5844
  • Число пользователей: 15251

Информация о документе

Цена 29500UZS
Размер 7.2MB
Покупки 0
Дата загрузки 20 Май 2025
Расширение docx
Категория Дошкольное и начальное образование

Продавец

orazaliyeva shaxnoza

Дата регистрации 15 Февраль 2024

36 Продаж

Tarbiyachi va uning jamiyatda tutgan oʻrni 2

mas’ul shaxsdir. Uning vazifalari ko‘p qirrali va dolzarb bo‘lib, pedagogik, axloqiy, ijtimoiy va psixologik jihatlarni o‘z ichiga oladi. Tarbiyachi – bu bolalar uchun birinchi o‘qituvchi, birinchi psixolog, birinchi do‘stdir. Uning bilimdonligi, madaniyati va mehribonligi jamiyatda sog‘lom avlodni shakllantirishda poydevor bo‘lib xizmat qiladi. Shu bois, tarbiyachining asosiy vazifalari – bolani sevish, tushunish, uni kamolotga yetaklash va kelajakka ishonch bilan yo‘naltirishdir Tarbiyachi — bu bolalik dunyosining yo‘lboshchisi, jamiyatning ma’naviy poydevorini barpo qiluvchi fidoyi kasb egasidir. Maktabgacha yoshdagi bolalarning dastlabki ijtimoiy tajribasi, ma’naviy-axloqiy qarashlari, muomala madaniyati aynan tarbiyachining rahbarligida shakllanadi. O‘rganilgan mavzu asosida xulosa qilish mumkinki, tarbiyachining asosiy vazifalari: bolaga g‘amxo‘rlik qilish, uni tarbiyalash, bilim berish, sog‘lig‘ini asrash, ma’naviy-axloqiy qadriyatlarni singdirish va ijtimoiy hayotga tayyorlashdan iborat. U pedagogik mahorat bilan bir qatorda mehribonlik, sabr- toqat, halollik va mas’uliyat kabi shaxsiy fazilatlarga ega bo‘lishi zarur. Zamonaviy jamiyatda tarbiyachiga qo‘yilayotgan talablar tobora ortib bormoqda. Bu esa ushbu kasb egasidan o‘z ustida tinimsiz ishlashni, doimiy o‘rganishni va yangiliklarga ochiq bo‘lishni talab qiladi. Shu bois, tarbiyachilarni qo‘llab-quvvatlash, ularning bilimini oshirish va ijtimoiy maqomini yuksaltirish jamiyat oldidagi muhim vazifalardan biri bo‘lib qoladi. 18 qayd qilingan tarkibiy qismlari pedagogning kasbiy xususiyatlarini boyitadi va uni mohirlik sari yetaklaydi va tarbiyachida pedagogik mahorat malakalarining tarkib topishiga yordam beradi. Ammo, o‘z kasbining mohir ustozi bo‘lish uchun faqatgina ularga tayanib, ish tutish kutilgan natijani bermasligi mumkin. Buning uchun muntazam ravishda pedagogik fikrlash, pedagogik o‘ylash, pedagogik ish tutish lozim bo‘ladi. Bu deganimiz, o‘z faoliyatini pedagogik hodisalarni, vaziyatlarni tahlil qilish, ularning har bir bog‘lanish joylarini anglashga intilish, kunlik natijalarni mustaqil ravishda tahlil qilishi va yangi ta’lim-tarbiyaga doir g‘oyalarni avvalgilari bilan taqqoslay olishga odatlanishi ham lozim bo‘ladi. Asosiy pedagogik-psixologik muammolarni topa olish ularni hal etishning eng qulay yo‘llarini topish ustida o‘ylashi kerak. Insonparvarlik – insonning qadri erkinligi baxt-saodati, teng huquqliligi to‘g‘risida insoniylikning barcha tamoyillarini yuzaga chiqarish uchun shart- sharoitlar yaratib berish haqida g‘amxo‘rlik qilishni ifodalovchi tushuncha. Pedagoglarning individual psixologik xususiyatlarini inobatga olgan holda o‘z imkoniyatlaridan to‘g‘ri foydalanish; oldindan aniqlanayotgan vaziyatlarga nisbatan to‘g‘ri munosabatda bo‘lish, o‘zgalar muvaffaqiyatini oqilona baholash, moddiy va ma’naviy rag‘batlantirishda adolatlilik. Samimiylik – atrofdagi kishilar bilan munosabatda sofdillik, vijdonlilik ifodalanadigan shaxsiy sifat. Vatanni sevish – ona yurtiga, ota-onasiga va yor-u do‘stlariga sadoqatli bo‘lish va e’tiqod qilish; mustaqil respublikamiz konstitutsiyasi va qonunlari, davlatimiz ramzlari, milliy urf-odatlar va umuminsoniy qadriyatlarga sodiqlik. Fidoyilik – tabiiy boyliklardan oqilona foydalanish, muhofaza qilish, ota- bobolarimiz qoldirgan madaniy meroslarni to‘plash, o‘rganish, avaylab saqlash va targ‘ib qilish. 24 Xulosa Xulosa o‘rnida shuni ta’kidlash kerakki, bolalarni rivojlantiruvchi markazlarda faoliyat yuritishlari ularni maktab ta’limiga tayyorlashda har tomonlama yetuk aqliy va jismoniy barkamol bo‘lib ulg‘ayishlariga, ularda milliy qadriyatlar va urf-odatlarga sodiq bo‘lib shakllanishlari uchun zamin yaratadi, ularning kasb-hunarga bo‘lgan qiziqishlarini orttiradi. Tarbiyachi yosh avlodni xalqimizning munosib farzandlari qilib tarbiyalashdek muhim va faxrli shu bilan birga ma’suliyatli vazifani bajaradi.Tarbiyachining siyosiy yetukligi bolalarni tarbiyalash sifati uchun xalq va jamiyat oldidagi o z ma’suliyatini anglashga ta’limʻ –tarbiya ishlarini hal etishga ijodiy yondashishga o z mahoratini doimo ʻ faollashtirib borish va hamkasblarning ishdagi o sishiga ko maklashuviga yordam ʻ ʻ beradi.Tarbiyachi o zi yashab turgan o lka hayotini bilishi tabiat vajamiyat ʻ ʻ omillarini tushunishi uchun ijtimoiy faol bo lishi kerak ʻ MTT dagi murabbiy va tarbiyachilarning shaxsiy xislatlariga ularning bolalar jamoasidagi vazifalari, ularning ish faoliyatidagi fidoyiligi, bolasevarligi, bolaning istiqboliga qiziqishlari bilan aniqlanadi . Zamonaviy jamiyatda tarbiyachi shaxsining o‘rni va ahamiyati ortib bormoqda. Kurs ishining birinchi bobida tarbiyachining bolalar hayotidagi roli, ularning jismoniy, aqliy va axloqiy rivojlanishiga ko‘rsatgan ta’siri tahlil qilindi. Shuningdek, o‘zbek pedagog olimlarining tarbiyachi shaxsi haqidagi fikrlari orqali bu kasbning nazariy asoslari va ahamiyati yoritildi. Ikkinchi bobda esa tarbiyachining pedagogik mahoratini oshirish yo‘llari, kasbiy rivojlanish jarayonlari hamda zamonaviy tarbiyachi imiji qanday bo‘lishi kerakligi haqida mulohazalar yuritildi. Tarbiyachining shaxsiy sifatlari, zamon talablariga mos kasbiy fazilatlari, ijtimoiy maqomi haqida fikrlar ilgari surildi. Yakuniy xulosa sifatida aytish mumkinki, tarbiyachi nafaqat bolalarning ta’lim-tarbiyasi, balki jamiyat taraqqiyotining muhim omillaridan biridir. Ularning bilim, madaniyat, axloq va yurakdan fidoyilik bilan olib borayotgan mehnatlari orqali sog‘lom, ongli, ma’naviyatli avlod tarbiyalanadi. 31 6. Ota-onalar va tarbiyachi o‘rtasida hamkorlikni kuchaytirish . Bolani har tomonlama rivojlantirishda tarbiyachi va ota-onaning birgalikdagi harakati muhim. Shu sababli, oilaviy-pedagogik muloqotni tashkil etish, maslahatlar, ochiq eshik kunlarini yo‘lga qo‘yish tavsiya etiladi. 33 donishmandlar zimmasiga ishonib topshirilgandir. Ushbu holat yosh avlod tarbiyasi uning tashkil etilishi mazmunini faqat shaxs kamolotini emas, balki jamiyat taraqqiyotini ta’minlashda muhim ahamiyatga ega ekanligini anglatadi. Demak, tarbiyachi-maxsus pedagogik, psixologik va mutaxassisligi bo‘yicha yetuk bilimli va yuksak fazilatli shaxs sanaladi. Shuning uchun zamonaviy tarbiyachi murabbiy qiyofasida quyidagi fazilatlarni namoyon eta olishi kerak. Zamonaviy murabbiy o‘zini mutaxassisligi bo‘yicha chuqur puxta bilimga ega bo‘lish, o‘z ustida tinimsiz ishlashi kerak. Tarbiyachi maktabgacha tarbiya pedagogikasi va psixologiya, fiziologiya fanlarining asoslarini bilishi, ta’lim- tarbiya jarayonida bolalarning yoshi va psixologik xususiyatlarini inobatga olgan holda faoliyatni tashkil etishi kerak. Tarbiyachi ta’lim-tarbiya jarayonida samarali shakl, metod va vositalaridan unumli foydalana olish imkoniyatiga ega bo‘lishi kerak. Tarbiyachi yuksak darajadagi pedagogik mahoratga, chunonchi kommunikativlik layoqatiga ega bo‘lishi, pedagogik texnika, nutq, yuz, qo‘l, oyoq va gavda harakatlari, mimika, jest, pantomimika) qonuniyatlarini chuqur o‘zlashtirib olishi lozim. Tarbiyachi bolalarni kuzata oladigan, ularning xulqi, xatti-harakati sabablarini to‘g‘ri tahlil qilib, unga ta’sir etuvchi vositalarni qo‘llay oladigan bo‘lishi kerak.Yosh avlodni kerakli bilim, malaka, ko‘nikmalardan xabardor qilish uchun tarbiyachi nutq madaniyatiga ega bo‘lishi va uning nutqida quyidagi xususiyatlar aks etishi kerak. • Nutqning aniqligi. • Nutqning irodaviyligi. Nutqning sofligi (uning turli sheva so‘zlaridan xoli bo‘lib), faqat adabiy tilda ifoda etish, jargon (muayyan kasb yoki soha mutaxassislarga xos so‘zlar), varvarizm (muayyan millat tilida bayon etiladigan nutqqa o‘zga millatlarga xos so‘zlarning o‘rinsiz qo‘llanilishi), vulgarizm (harakat qilish, so‘kishda qo‘llaniladigan so‘zlar) hamda kontselyarizm (o‘rinli bo‘lmagan vaziyatlarda 8 ham, har birining insonni kamolga yetkazishida o‘z o‘rni va xususiyati borligini alohida ta’kidlaydi. Xalq pedagogikasi tarbiyaning ko‘p omillaridan foydalanishi bilan (tabiat, mehnat, turmush, odat, san’at, din, ona tili), uslublar katta boyligi bilan (ishontirish, misol, talab, buyruq, tushuntirish, rivoyat, o‘rganish va mashq, istak va farovonlik, afsun, qasamyod, iltimos, maslahat, ishora, ma’qullash, gina, ko‘ndirish, taqiqlash, po‘pisa va hokazo) va tarbiya vositalari (o‘yin, sanoqlar, topishmoqlar, maqollar, qo‘shiqlar, ertak va afsonalar, rivoyatlar) bilan kuchli. Xalq pedagogika xazinasi tarbiyani xalq turmushi bilan g‘oyaviy bog‘lanishini mustahkamlashda muhim o‘rin egallaydi. Bu xazinalar ijodiy yondashganda yosh avlodni tarbiyalashda katta samara berdi. Xalq pedagogikasining turli vositalari katta o‘zgarishlarga uchradi. Bu o‘zgarishlar tarbiyaga ham salbiy ta’sir etdi. Bugun istiqlol g‘oyalari ruhida qadimgi xalq an’anasini tiklash, ta’minlash tarbiyada boy rang-barang xalq pedagogikasidan foydalanish davri keldi. Zamonaviy tarbiya ishida o‘zining mohiyatini yo‘qotmagan xalq pedagogikasining g‘oyaviy xazinasi va buyuk yutuqlari sifatida epos, ertak, lapar, maqol, tez aytish, topishmoq kabi janrlar bugun yosh avlodni tarbiyalashda katta ahamiyatga ega 16 Bu ta’rifni yaxshi tushunib, uning ma’no-mohiyatini tahlil etadigin bo‘lsak, ushbu ta’rifda pedagogik mahorat tushunchasi mazmuniga kiradigan quyidagi masalalarni ajratish mumkin bo‘ladi: a. Umumiy madaniyatning yuqori darajasi hamda bilimdonlik va aql- zakovatining yuksak ko‘rsatkichi. b. O‘zining o‘qitayotgan faniga doir keng va bilim sohibi. c. Pedagogika, umumiy va pedagogik - psixologiya kabi fanlar sohasidagi bilimlar bilan qurollanganlik, ulardan o‘qitish va tarbiyalash ishlari tajribasida erkin va ustalik bilan foydalana bilish. d. O‘quv-tarbiyaviy ishlar metodikasini egallangan bo‘lishi. Mustaqil O‘zbekistonda qurilayotgan demokratik huquqiy davlatda faoliyat ko‘rsatadigan pedagog qanday bo‘lishi kerak? Hozirgi zamon pedagogining shaxsi uchun eng muhim asos - bu insonparvarlik. Pedagog juda yuksak darajadagi madaniyatga ega bo‘lgan shaxs. Hozirgi zamonda o‘zi o‘qiyotgan fan sohasidagi yutuqlardan, yangiliklardan xabardor bo‘lishi kerak. Tarbiyalanuvchilarga har kuni mashg‘ulotlarni o‘rgatib borish uchun o‘zi muntazam o‘qib, o‘rganib, o‘z bilimini to‘ldirib, chuqurlashtirib borishi kerak. Demak, pedagog, pedagogik mahoratining asosiysi o‘z ustida mustaqil o‘qishidir. O‘zbekiston mustaqillikka erishgandan keyin ta’lim-tarbiya sohasida, milliy axloq-odobni qayta tiklash borasida, milliy urf-odatlar, ana’nalarni joy- joyiga qo‘yish, milliy qadiriyatlarni yanada rivojlantirish xususida buyuk burilishlar bo‘lgani barchaga ayon. Davlatning buyuk kelajagi, albatta, yoshlarni chuqur bilim va pokiza odob-axloqli qalb egasi ekanligini yoddan chiqarmaslik lozim. Mahorat - bu yuqori va yuksalib boruvchi tarbiya va o‘qitish san’atidan iborat. Pedagog o‘z ishining ustasi, o‘z fanini chuqur biluvchi, fan va san’atning mos sohalari bilan yaxshi tanish, amalda umumiy va yoshlar psixologiyasini yaxshi tushunuvchi, o‘qitish va tarbiyalash metodikasini har tamonlama biluvchi hamda yuqori madaniyatga ega bo‘lgan mutaxassisdir. Bo‘lajak mutaxassislarning 20 Doimiy bog‘chalar ham ota-onalari ishga ketganda bolalarga qarab turadigan tashkilotga aylanib qolgan edi Oxirgi 20 yil ichida respublikamizda maktabgacha ta’lim tashkilotlari uchun yangi binolar qurilmadi. 2016-yilning 29-dekabrida O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining “2017-2021-yillarda maktabgacha ta’lim tizimini yanada takomillashtirish chora-tadbirlari to‘g‘risida”gi qarori qabul qilinib, maktabgacha ta’lim tizimini rivojlantirish bo‘yicha 2017-2021-yillarga mo‘ljallangan dastur ishlab chiqildi. Bolalarni har tomonlama intellektual, axloqiy, estetik va jismoniy rivojlantirish uchun sharoitlar yaratildi. Maktabgacha ta’lim tashkilotlarining moddiy-texnik bazasini mustahkamlash, o‘quv-metodik ta’minotni yaxshilash, bolalarning sog‘lom ovqatlanishini tashkil etish, tarbiyachi-pedagoglarning mehnatini rag‘batlantirishning samarli mexanizmi ishlab chiqildi. Maktabgacha ta’lim tizimining tubdan isloh qilinishi bilan uni boshqaruv mexanizmi ham takomillashtirildi. Ya’ni, res publikamizda 2017-yil gacha ta’lim tizimini boshqaruvchi 2 ta vazirlik – Oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi hamda Xalq ta’limi vazirligi bo‘lib, maktabgacha ta’lim tashkilotlari Xalq ta’limi vazirligi tasarrufida faoliyat olib borgan. 2017-yilda O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining “Maktabgacha ta’lim tizimi boshqaruvini tubdan takomillashtirish chora-tadbirlari to‘g‘risida”gi Farmoni hamda “O‘zbekiston Respublikasi maktabgacha ta’lim vazirligi faoliyatini tashkil etish to‘g‘risida”gi qarori qabul qilindi [ 3 ] va O‘zbekiston Respublikasi tarixida birinchi marta Maktabgacha ta’lim vazirligi tashkil etildi. Maktabgacha ta’lim tashkilotlarini nazorat qilish va boshqarish bo‘yicha mustaqil organ yaratildi. Bunday vazirlik dunyoning boshqa biror mamlakatida mavjud emas. Quyidagilar vazirlikning vakolatlari etib belgilandi: - maktabgacha ta’lim sohasida yagona davlat siyosatini ishlab chiqish va amalga oshirish; 3 Qonun hujjatlari ma’lumotlari milliy bazasi, 30.09.2017 й ., 06/17/5198/0043- сон ; 09.10.2020 y 11 I BOB. ZAMONAVIY JAMIYATDA TARBIYACHINING ROLI 1.1. Tarbiyachining jamiyatdagi ro‘li va bolalar rivojlanishiga ta’siri Tarbiyachi yosh avlodimizni xalqimizning munosib farzandlari qilib tayyorlashdek muhim, faxrli ish bilan birga mas’uliyatli vazifani bajaradi. Tarbiyachining siyosiy yetukligi bolalarni tarbiyalash sifati uchun xalq hamda jamiyat oldidagi o‘z mas’uliyatini anglashga, ta’lim-tarbiya vazifalarini ijodiy yondashishga, o‘z mahoratini doimo takomillashtirib borish va ishdagi o‘rtoqlarini o‘sishiga yordam beradi. Demak, tarbiyachi avvalo, bilimli bo‘lishi, o‘zi yashab turgan hayot, tabiat va jamiyatning qonuniyatlarini tushunishi, ijtimoy faol bo‘lishi, umumiy va maktabgacha tarbiya pedagogikasini, bolalar ruhiyati, fiziologiyasi va yosh xususiyatlarini tushunishi kerak. Shuningdek, pedagogik tar biyachining hodisalarni tahlil qilishga ilmiy nuqtai nazardan yondashuvi bolani har tomonlama rivojlantirish muvaffaqiyatini belgilaydi. Bugungi kunda respublikamiz rahbariyati tarbiyachilarning faoliyatini yuqori baholamoqda. Yosh avlodni komil inson qilib, kamolot sari yetaklashdagi erishgan yutuqlari uchun tarbiyachilar metodist, katta metodist tarbiyachi va boshqa shunga o‘xshash unvonlar bilan taqdirlanadilar. Ularga respublika miqyosidagi unvonlar beriladi. Xalq ta’limi xodimlari orasidan respublika, viloyat, tuman kengashlariga deputatlar saylanishi ularga bo‘lgan chuqur hurmat va ishonchni bildiradi. Respublikamizda amalga oshirilayotgan tub islohotlar bugungi kunda bog‘chada, akademik litsey va kasb-hunar kolleji hamda oliy o‘quv yurtlarida shakllanayotgan avlodning ijobiy xulq-atvor me’yorlari va qoidalarini, ilmiy bilim asoslarini, kasb-hunar, malaka va ko‘nikmalarni har tomonlama puxta egallab borishini talab qiladi. Buning uchun o‘sib kelayotgan yosh avlodni bilimlar bilan qurollantirish, milliy qadriyatlarimiz, ma’naviyatimizni singdirish, jahon madaniyati, milliy madaniyatimiz durdonalari bilan tanishtirish, ularni jismoniy sog‘lom, ma’naviy yetuk qilib tarbiyalashdek vazifalar qo‘yildi. Davlat ahamiyatiga molik bunday vazifani amalga oshirishda umumta’lim maktablari bilan bir qatorda xalq ta’limining boshlang‘ich bo‘limi bo‘lgan bolalar bog‘chalari muhim rol o‘ynaydi. Buning uchun har bir tarbiyachi o‘zini talab va 6 Zamonaviy tarbiyachi imiji va pedagogik sifatlari . Zamonaviy tarbiyachining o‘zini namoyon etuvchi mezonlardan biri uning imiji hisoblanadi. Imij - u o‘zida yetarli darajada his-tuyg‘uga bezalgan obyekt to‘g‘risidagi axborotni qamrab oladi va aniq ijtimoiy munosabat tasavvurini yuzaga keltiradi. Shaxslararo munosabatlarga e’tibor berganimizda, har bir shaxs o‘z munosabatidan kelib chiqib o‘z imijini aks ettiradi. Shu bois munosabat doirasida ularni “imij qadriyat funksiyalari” deb keltirdik. Imijelogiya – har bir insonni jozibador bo‘lishga va insonlarga yorug‘lik ulashishga chaqirish. Imijelogiya – ta’sir ko‘rsatish texnologiyasi. Insonlarga ta’sir ko‘rsatishning 2 usuli mavjud. “Ishontirish usuli” va “Yoqish usuli”. Ulardan so‘nggisi samaraliroq (Blez Paskal). Imij qandaydir sintetik siymo bo‘lib, aniq bir insonga bo‘lgan munosabatda insonlar tafakkurida yuzaga keladigan tashkilot yoki boshqa ijtimoiy obyekt qiyofasidir. Tarbiyachi imiji ta’lim tashkiloti imijiga ta’sir etadi. Shaxsni yuksaltirish imiji - ijobiy imij tufayli shaxsning siymosi uning ma’naviy xislatini namoyon etadi, vizual tarzda uning eng yaxshi xususiyatlari moddiy tarzda gavdalanadi hamda uning individual o‘ziga xosligi ko‘rinadi. Psixologik jozibador xususiyatga ega shaxs, insonlar e’tibori va hurmatiga muqarrar, unga bu bioenergetik quvvat to‘ldirish va tiklash imkonini beradi, bunga undagi ijobiy barqaror xush kayfiyat misol bo‘ladi. Tarbiyachi o‘zining maqsadlariga erishish sari optimist va o‘ziga ishonchi mavjud bo‘lishi kerak. “O‘zini taqdimot qilishning umumiy texnologiyasi”ning 4 ta asosiy texnologik jihatlar mavjud: 1. Qiyofa vizualizatsiyasi 2. Kommunikativ 3. Verbal effekt. 4. Flyuid nurlanish. Agarda inson o‘z imkoniyatlarini to‘g‘ri baholay olsa, u to‘g‘ri yo‘l topa oladi. Uning doim o‘ziga ishonchi bo‘ladi va kasbiy faoliyatida ham shaxsiy hayotda ham omadli bo‘ladi. Zamonaviy tarbiyachi imijining shakllanishiga ta’sir 25 Elektron ta’lim resurslari 1. www.tdpu.uz 2. www.pedagog.uz 3. www.ziyonet.uz 4. www.edu.uz 36 II BOB. TARBIYACHI SHAXSI VA UNING IJTIMOIY MAQOMI 2.1. Tarbiyachi tushunchasi va uning asosiy vazifalari Tarbiyachi — bu maktabgacha yoshdagi bolalar bilan bevosita ishlovchi, ularning har tomonlama rivojlanishi, shaxs sifatida shakllanishi va ijtimoiy moslashuviga yordam beruvchi pedagogik kasb egasidir. U bolalarga nafaqat bilim, balki tarbiya, axloqiy qarashlar va kundalik ko‘nikmalarni singdiradi. Zamonaviy ta’lim tizimida tarbiyachining roli ortib bormoqda. Chunki bola hayotidagi ilk ijtimoiy tajriba, birinchi muloqot va ilk jamoaviy muhit aynan tarbiyachi ishtirokidagi ta’lim tashkilotida shakllanadi. Tarbiyachining asosiy vazifalari quyidagilardan iborat: 1. Ta’limiy vazifalar . Bolalarga atrof-muhit haqidagi dastlabki bilimlarni berish, nutqini rivojlantirish, savodga tayyorlash, tafakkurini, xotira va diqqatini shakllantirish. 2. Tarbiya berish vazifalari . Bolalarda axloqiy, estetik, jismoniy va mehnat tarbiyasini shakllantirish. Do‘stlik, tozalikka rioya qilish, kattalarga hurmat kabi qadriyatlarni o‘rgatish. 3. Psixologik-pedagogik kuzatuv. Har bir bolaning individual xususiyatlarini aniqlash, uning qiziqishi, o‘ziga xos jihatlari va rivojlanish sur’atini kuzatish hamda rivojlanishiga yo‘naltirilgan yondashuvni tanlash. 4. Ota-onalar bilan hamkorlik. Bolaning oilaviy muhiti haqida axborot to‘plash, ota-onalarga pedagogik maslahatlar berish, ularni tarbiya jarayoniga jalb etish. 5. Sog‘lom hayot tarzini targ‘ib qilish. Bola sog‘lig‘ini muhofaza qilish, gigiyena, harakatli o‘yinlar, sport mashg‘ulotlari orqali sog‘lom turmush tarzini shakllantirish. 6. Shaxsiy namuna bo‘lish. Tarbiyachi o‘zining harakati, muomalasi, kiyinish madaniyati, so‘zlari orqali bolalarga ijobiy namuna bo‘lishi kerak. Shunday qilib, tarbiyachi – bu oddiy kasb egasi emas, balki bolaning shaxsiy kamoloti uchun zamin yaratadigan, jamiyatning kelajagiga ta’sir ko‘rsatuvchi 17 Bular jumlasiga Navoiyning mashhur “Hamsa”sini, Avloniyning “Turkiy Guliston yoxud axloq”, Imom al- Buxoriyning “Al-jome as-sahih” hadislar to‘plami kabi ko‘plab yuksak qadr-qimmatga ega asarlarni kiritishimiz mumkin. Xalqimiz tomonidan yaratilgan qadriyatlar va urf-odatlar hamda xalq og‘zaki ijodi namunalari bevosita xalqimiz ruhiyati asosida shakllangan bo‘lib, ular ma’naviy barkamol insonni tarbiyalashda eng muhim ahamiyatga egadir. Ushbu qadriyatlar o‘z navbatida yuqorida sanab o‘tilgan buyuk mutafakkirlarimizni ham tarbiyalab voyaga yetkazgandir. Shunday ekan biz buyuk xalqimiz tomonidan yaratilgan milliy qadriyatlarimiz bilan har qancha faxrlansak arziydi. Bizning burchimiz bunday qadriyatlarni asrab-avaylash va ularni izchil ravishda takomillashtirib borishdir. Ma’lumki, xalqimizning salkam ming yillik tarixi Islom dini bilan chambarchas bog‘langan. Shuning uchun xalqimiz tomonidan yaratilgan milliy qadriyatlarning aksariyati va mutafakkirlarimiz tomonidan yaratilgan ma’naviyat sarchashmalar aynan ana shu din asosida shakllanib, rivoj topib kelgan. Shunday ekan, biz bu dinning urf-odatlariga oqilona yondashib, ularni to‘g‘ri anglab olishga harakat qilishimiz kerak. Chunki, islom dini yuksak tarbiyaviy ahamiyatga ega bo‘lib, doimo millatlar o‘rtasidagi tinchlik-totuvlikni va insoniyatga nisbatan qilinadigan har qanday zo‘ravonlikka qarshi harakatlarni hamda behuda qon to‘kilishiga qarshi g‘oyalarni targ‘ib etib kelgan. O‘zbek xalq pedagogikasida asrlar mobaynida asosiy tushunchalar shakllangan: parvarish, tarbiya, mukammallashtirish, o‘z-o‘zini tarbiyalash, qayta tarbiyalash, nasihat qilish, o‘qitish, ta’lim berish, o‘rgatish. Forobiyning fikricha, insonda go‘zal fazilatlar ikki yo‘l– ta’lim va tarbiya orqali hosil qilinadi: “Ta’lim nazariy fazilatlarni birlashtirsa, tarbiya esa tug‘ma fazilat – nazariy bilimlar va amaliy kasb-hunar, xulq-odob fazilatlarini birlashtiradi, ta’lim so‘z va o‘rganish bilan, tarbiya esa amaliy ish, tajriba bilan amalga oshiriladi, har ikkalasi birlashsa, yetuklik namoyon bo‘ladi...”. Demak, Forobiy ta’lim-tarbiyani o‘zviy birlikda olib borish haqida ta’lim bergan bo‘lsa 15 etuvchi omillar: kiyinish madaniyati, ma’naviy madaniyati, muloqot madaniyati, o‘zini tutish madaniyati. Shuningdek, aqllilik, bilimlilik, ijobiy xulq-atvor, sog‘lik kabilar muhim ahamiyatga ega. Har bir tarbiyachi kompetentligi va kreativligi yuzasidan egallashi lozim bo‘lgan kompetensiya komponentlari asosida o‘zining siymosini yaratadi. - huquqiy kompetentlik; - boshqaruv kompetentligi; - axborot kompetentligi; - kommunikativ kompetentlik; - psixologik-pedagogik kompetentlik; - tashkilotchilik kompetentlik; - kreativ kompetentlik; - innovatsion kompetentlik; - iqtisodiy-moliyaviy kompetentlik. Mashg‘ulotlarda tarbiyachining yetakchilik roli va uni o‘tkazishga tayyorgarligi. Mashg‘ulotda tarbiyachining bolalarda qo‘yadigan talabi, albatta, ularning yoshi va imkoniyatiga mos bo‘lishi kerak. Tarbiyachi kichik guruh bolalarini ikki guruhga bo‘lib mashg‘ulot olib boradi. Tarbiyachi birinchi guruh bolalari bilan mashg‘ulot o‘tkazganda ikkinchi guruh bolalariga enaga qarab turadi. Tarbiyachi dastlabki mashg‘ulotlar jarayonida guruh xonasi, qo‘g‘irchoq va o‘yinchoqlar bilan tanishtirishi kerak. Qo‘g‘irchoqlar yordamida esa mashg‘ulot o‘tkazadi. Tarbiyachi avval bolalarda mashg‘ulotga qiziqish uyg‘otib bersa, keyin mashg‘ulotning hamma uchun majburiyligini bolalar ongiga singdirib boradi. O‘tkazilayotgan mashg‘ulotlar asta-sekin murakkablashtirilib, bolalar xulqiga moslab boriladi. Bolalar mashg‘ulot jarayonida axloq-qoidalarini egallab boradilar. To‘g‘ri o‘tirish, tarbiyachi so‘zini diqqatvchi shaxsiga munosabati; ikkinchisi, o‘qituvchi shaxsining jamiyatga munosabati. O‘qituvchi odobining mohiyati, asosiy mazmuni pedagogik faoliyat uchun muhim bo‘lgan axloqiy sifatlarda ifodalanadi. Umuminsoniy va milliy-axloqiy 26 12. Maktabgacha ta’limga qo‘yiladigan davlat talablari . Toshkent-2017 yil Asosiy adabiyotlar 1. Umumiy pedagogika Qism I. /O.Musurmonova va boshq. – Toshkent, Yoshlar nashriyot uyi, 2020. -376 b 2. Alimxodjayeva S.N. Maktabgacha ta’lim muassasalarida rivojlantiruvchi o‘yin va faoliyatlarni o‘tkazish bo‘yicha tavsiyalar. – Toshkent,. Maktab va hayot. 1995. – № 4. – B. 13-20. 3. Abdullayeva X.A. Mashg‘ulotlarda faol ta’lim usullaridan foydalanish. – Farg‘ona: FarDU, 2008. 4. Axmedjanov M.M., Xo‘jayev B.Q., Hasanova Z.D. Pedagogik mahorat - Buxoro Davlat universiteti, 2014 5. Do‘stmuhamedova Sh.A., Nishonova Z.T. va boshqalar. Yosh davrlari va pedagogik psixologiya T.: Fan va texnologiyalar 2013 – 343 b. 6. Zunnunov A. Pedagogika tarixi. – T.: Sharq NMK, 2004. – 335 б . 7. Mahkamova M.Yu. Bo‘lajak tarbiyachilarning pedagogik muloqot madaniyatini shakllantirish: Ped.fan.nomz. ... diss. avtoref. – T.: 1999. – 22 b. 8. Muslimov N.A., Usmonboyeva M.H., Sayfurov D.M., To‘rayev A.B. Pedagogik kompetentlik va kreativlik asoslari – Toshkent, 2015. 9. Xoliqov A. Pedagogik mahorat. -T.: Darslik. Iqtisod -moliya, 2011. - 420 b. 10. Qodirova F.R. va boshq. Maktabgacha pedagogika. Maktabgacha ta’lim bakalavriat ta’lim yo‘nalishi talabalari uchun / Toshkent: “Tafakkur” nashriyoti, 2019, 685 b. 11. Shodmonova Sh. Maktabgacha ta’lim pedagogikasi. – T.: Fan va texnologiya, 2008. – 160 b. 12. Tarbiyachining kasbiy kompetenti va mahorati: o‘quv qo‘llanma / Tuzuvchi mualliflar: X. Meliyev, O. Jamoldinova. K. Risqulova. – Тошкент: Zarvaraq nashriyoti, 2021 – 288 б. 35 1.2. Pedagog olimlarning tarbiyachi shaxsi to‘g‘risidagi fikrlari. Qadimgi dunyo falsafa sistemalaridan boshlab pedagogikaning fan sifatida shakllanish jarayoni nazariy tafakkurning taxmin va fikrlashlaridan ilmiy bilim sari harakat qilish jarayoni yuz beradi. Har qanday fan tabiat, jamiyat va tafakkur taraqqiyotining obyektiv qonunlari to‘g‘risidagi bilimlarning yakunidan, jamlashidan ishonarli va umumlashgan bilimlar sistemasidan iborat bo‘ladi. Pedagogika tarbiya haqidagi fandir. Pedagogikaning bosh masalasi – tarbiyadir. Tarbiyadagi keng ma’no ta’lim, rivojlanish, ma’lumot bilan bog‘langan holda barkamol insonni voyaga yetkazishdir . [ 4 ] Dastavval, pedagogik g‘oyalar Aflotun (er.ol.427 - 347 yillar) Arastu (er.ol.384-322 y.) Plutarx (tax.416-tax.327 yillar) Kvintilian (35-95-yillar chamasi) ning falsafiy va siyosiy asarlari, gumanist pedagoglar, sotsial utopistlar T.Mor (1478-1535 ) asarlarida namoyon etila boshladi. Mukammal pedagogik sistemani Yan Amos Komenskiy yaratdi. U o‘z davrining ilg‘or g‘oyalariga tayangan holda “hammani hamma narsaga o‘rgatish“ to‘g‘risida da’vat bilan chiqdi. Uning “Buyuk didaktika” degan katta risolasi nazariy pedagogikaning ilk asarlaridan hisoblanadi. Pedagogikaning ilmiy asoslarini tuzishga J.J.Russo (1712-1858), I.G.Pestolotsiy, A.Destervenrg, R.OUEN (17711-1858), A.N.Radihev (1749-1802), V.G.Belinskiy, A.Gertsen, I.I.Pirogov, N.G.Chernishevskiy (1822-1899), N.D.Dobrolyubov ko‘p yordam qildilar. Pedagogika nazariyasining rivojlanishiga K.D.Ushinskiy buyuk hissa qo‘shdi. Uni rus pedagogikasining otasi deb atashadi. Har qanday fanning ajralib turishi va normal faoliyat ko‘rsatishi uchun uning o‘zida muqarrar shart bo‘lib hisoblanadi. Pedagogika ta’lim-tarbiya maqsadini jamiyat talablariga va o‘quvchilarning yosh xususiyatlariga qarab mazmunan o‘zgarib borishini o‘rgatadi. Tarbiyaning tarkibiy qismlarini va ular o‘rtasidagi bog‘lanishlarni ochib beradi. Shu asosda ta’lim- 4 Umumiy pedagogika Qism I. /O.Musurmonova va boshq. – Toshkent, Yoshlar nashriyot uyi, 2020. - B.14 13 KIRISH Bugungi kunda yurtimizda inson kapitalini rivojlantirish, ayniqsa, maktabgacha ta’lim sifatini oshirish davlat siyosatining ustuvor yo‘nalishlaridan biriga aylangan. Prezidentimiz Shavkat Mirziyoyev bu borada shunday deganlar: “Yangi O‘zbekiston taraqqiyotining hal qiluvchi asosiy omili bu – zamonaviy bilim va tarbiya egallagan, mustaqil fikrlaydigan yosh avloddir.” [ 1 ] Mazkur fikr tarbiyachining jamiyatdagi o‘rni va mas’uliyatini yana bir bor yoritib beradi. Zero, bolalarning ilk ijtimoiylashuvi, ahloqiy qarashlari, nutqi, jismoniy va psixologik rivojlanishi aynan tarbiyachining mehnati bilan bog‘liq. Bugungi kunda O‘zbekistonda milliy istiqlol sharofati tufayli turli jabhalarda har tomonlama qaror topayotgan sharoitlarda jamiyatimizda yuz berayotgan tub ijtimoiy , siyosiy va ma’naviy o‘zgarishlar , umuminsoniy qadriyatlar tizimida shaxs omiliga qo‘yilayotgan yosh avlodning ma’naviy axloqiy, jismoniy va har tomonlama barkamol shaxsni tarbiyalashni taqozo etadi. Demak hozirgi kunda mehr muruvvatlilk tarbiyasi bo‘yicha ilmiy tadqiqot olib borish muhim ahamiyat kasb etadi. Zero, u jamiyat taraqqiyoti va inson farovonligi uchun zaruriy ma’naviy – axloqiy tamoyillardan hisoblanadi. Yosh avlodni tarbiyasi umumxalq ishidir. Mustaqil respublikamizda yuz berayotgan yangilanish va poklanish xalq ta’limiy tizimining mazmunini yangidan shakllantirish va takomillashtirishni taqozo etmoqda. Mamlakatimiz ta'lim tizimida uzoqni ko‘zlab olib borilayotgan islohotlar bugun nafaqat jamoatchiligimiz, balki butun jahonda ham katta e'tibor bilan e'tirof etilmoqda.Bugun yangicha qiyofa kasb etgan, zamon talablari darajasida ta'mirlangan, eng so‘nggi rusumdagi o‘quv jihozlari bilan jihozlangan maktablar orzu emas ayni haqiqatdir. Mamlakatimiz ravnaqi va islohotlarning muvaffaqiyati ko‘p jihatdan xalqning bilim darajasi va dunyoqarashiga bog‘liq. 1 O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti Shavkat Mirziyoyevning nutqidan. Manba: "Yangi O‘zbekiston strategiyasi" , 2021-yil. 4 Mamlakatimizda bolaning jinsi, tili, yoshi, irqiy, milliy mansubligi, e’tiqodi, dinga munosabati, ijtimoiy kelib chiqishi, ota-onasining xizmat turi, ijtimoiy mavqei, turar joyidan qat’iy nazar maktabgacha ta’lim olishi kafolatlanadi. Respublikamizda maktabgacha yoshdagi bolalarni maktabgacha ta’lim tashkilotlariga to‘la qamrab olish va sifatli maktabgacha ta’lim olishi uchun barcha shart-sharoitlar yaratilmoqda. Imkoniyati cheklangan bolalar ham inklyuziv ta’lim olishi mumkin. Inklyuziv ta’lim deganda imkoniyati cheklangan bolalar bilan sog‘lom bolalarning birgalikda ta’lim va tarbiya olishi jarayoni tushuniladi. Hozirgi kunda maktabgacha yoshdagi bolalarning ba’zilari bolalar bog‘chasiga boradi, ba’zilari esa bormaydi. Ular uyda tarbiyalanadilar. Lekin maktabga 1-sinfga kelganida bog‘chaga borgan bolalar bilan bog‘chaga bormagan bolalar birga o‘qitiladi. Ana shu paytda Prezidentimiz Shavkat Mirziyoyev aytganlaridek: “Bog‘chaga borgan bola bilan bog‘chaga bormagan bolani o‘rtasida juda katta farq bor”ligi yaqqol bilinadi. Chunki, bog‘chaga borgan bola bilan bormagan bola o‘rtasidagi farq uning jismoniy rivojlanishida, intellektual salohiyatida, maktab ta’limiga moslashishida, ijtimoiylashuvida, o‘zini tutishi va o‘rtoqlariga munosabatida namoyon bo‘ladi. Shuning uchun Davlatimiz rahbari hamma bolalarning maktabgacha ta’lim tashkilotiga borishi, maktabda o‘qishga tayyorlanishi zarur ekanligini ta’kidlab, “Maqsadimiz kelgusi 3-4 yilda mamlakatimizdagi bog‘cha yoshidagi bolalarni maktabgacha ta’lim tashkilotlariga to‘liq qamrab olishdan iborat va biz bunga, albatta, erishamiz, - deb ishonch bildirdi. [ 2 ] Chunki, uzoq vaqt mobaynida maktabgacha ta’lim tashkilotlarining holati yaxshi bo‘lmagan, bolalar bog‘chalariga yetarli e’tibor qaratilmagan. Doimiy ishlaydigan va mavsumiy bog‘chalar bo‘lgan. Mavsumiy bog‘chalar dala shiyponlarida tashkil etilib, onalar qishloq xo‘jaligi ishlarini bajarayotgan vaqtda enaga bolalariga qarab turgan. 2 O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti Shavkat Mirziyoyevning Oliy Majlisga yo‘llagan Murojaatnomasi. - Xalq so‘zi. 2018-yil, 28-dekabr 10 Mavzuning dolzarbligi. Tarbiyachi – bu nafaqat kasb egasi, balki kelajak avlodning yo‘lini yorituvchi, ularning jamiyatga moslashuvi va ijtimoiy qadriyatlarni o‘zlashtirishida muhim shaxsdir. Shu bois, bugungi kunda tarbiyachilarni tayyorlash, ularning ijtimoiy maqomi va faoliyatini chuqur o‘rganish dolzarb masalaga aylangan. Kurs ishining maqsadi: Tarbiyachining jamiyatdagi o‘rni, uning pedagogik va axloqiy faoliyatini o‘rganish, kasbga qo‘yiladigan talablar, ijtimoiy rolini tahlil qilish. Kurs ishining vazifalari  Tarbiyachi tushunchasini ilmiy asoslash;  Uning shaxsiy va kasbiy fazilatlarini aniqlash;  Tarbiyachining bolalar rivojlanishiga ta’sirini ko‘rsatish;  Ota-onalar va jamiyat bilan hamkorlikdagi rolini yoritish. Kurs ishining obyekti: Maktabgacha ta’lim tashkilotlarida faoliyat yurituvchi tarbiyachilar. Kurs ishining predmeti: Tarbiyachining kasbiy faoliyati, ijtimoiy roli, shaxsiy sifatlari va ta’lim-tarbiya jarayonidagi ishtiroki. Kurs ishining ilmiy yangiligi Ishda zamonaviy yondashuvlar asosida tarbiyachining jamiyatdagi roli yangicha qarashlar bilan yoritilgan, bugungi islohotlar kontekstida kasbga bo‘lgan talablar tahlil qilingan. Mavzuni o‘rganilganlik darajasi: Mazkur mavzuga oid tadqiqotlar O. Q. To‘xtayeva, D. J. Jo‘rayev, M. M. Mo‘minova, R. A. Mavlonova, N. X. Xolmatova kabi pedagog olimlarning asarlarida yoritilgan. Kurs ishi tuzilishi . Kirish, asosiy qism, 2 bob, 4 bo’lim, xulosa va tavsiyalar, foydalanilgan adabiyotlardan tashkil topgan. 5 Hozirgi kunda ta’lim-tarbiyadan ko‘zda tutilayotgan maqsadlarga erishish, pedagoglarning xilma-xil faoliyatini uyushtirish, ularni bilimli, odobli, e’tiqodli, mehnatsevar, erkin fikrli, ongli, barkamol inson qilib o‘stirish pedagoglar zimmasiga yuklatilgan. Bu maqsad quyidagi vazifalarni yechish orqali hal etiladi: – pedagogik mahoratning nazariy-metodologik asoslari bilan qurollantirish; – pedagogik mahoratning pedagogik texnika, pedagogik muloqot, pedagogik nazokat, pedagogik qobiliyat kabi tarkibiy qismlari haqidagi malakalarni yechish; – pedagogik mahoratni mustaqil shakllantirish ko‘nikmalarini hosil qilish; – egallangan pedagogik-psixologik bilimlar asosida shaxsiy pedagogik mahoratni yaratish malakalarini hosil qilish. Tarbiyachi pedagogik kasbi sohasida: bolalarni sevish va ular bilan ishlashga qiziqish, pedagogik ishni sevish, ruhiy pedagogik ziyraklik va kuzatuvchanlik, pedagogik nazokat, pedagogik tasavvur, tashkilotchilik qobiliyati, haqqoniylik, dilkashlik, talabchanlik, qat’iylik va maqsadga intilish, vazminlik, o‘zini tuta bilish, kasbiy layoqatlilik. Shuningdek, tarbiyachi bilim sohasiga saviya, ma’naviy ehtiyoj va qiziqish, intellektual qiziqish, yangilikni his qila bilishi lozim. Faoliyatlar kishini o‘ziga duch kelgan hodisalarni tahlil qilish va umumlashtirish tajribasi bilan boyitadi. Pedagogik malaka – egallagan bilim va ko‘nikmalarni faoliyatning ma’lum turini egallab olish, yaxshi bajara olish qobiliyatidir. Shuni alohida qayd qilib o‘tmoq zarurki, pedagoglik kasbi murakkab va mas’uliyatli kasbdir. Ushbu kasbning sharafliligi va murakkabligi shu bilan belgilanadiki, u doimo ongning yagona sohibi bo‘lgan inson bilan muloqotda bo‘ladi. Ongli va tirik jonzot esa aqliy, ruhiy hamda jismoniy jihatdan doimo rivojlanishda bo‘ladi. Shuning uchun, u bilan doimo muloqotda bo‘lganda, unga ta’sir ko‘rsatish uchun muntazam ravishda psixologiya, tarbiya nazariyasi kabi fanlarni mukammal o‘rganib, o‘z kasbiy mahorati ustida muttasil ish olib borishi kerak. Bu tarbiyachilarda pedagogik – psixologik va metodik tayyorgarlikni ta’minlaydi. Tarbiyachining pedagogik mahorati - pedagogik jarayonda tarkib topadi. Pedagogik jarayon esa kasbiy va shaxsiy tayyorgarlikni yo‘lga qo‘yib, bo‘lajak mutaxassisni mehnatga, 22 - ilg‘or xorijiy tajribani hisobga olgan holda maktabgacha yoshdagi bolalarni har tomonlama intellektual, axloqiy, estetik va jismoniy rivojlantirish uchun shart- sharoitlar yaratish; - respublikada davlat va nodavlat maktabgacha ta’lim tashkilotlari orasida sog‘lom raqobat muhitini yaratish hisobiga barcha bolalarning maktabgacha ta’lim tashkilotlariga bosqichma-bosqich qamrab olinishini ta’minlash; - nodavlat maktabgacha ta’lim tashkilotlariga turli imtiyozlar berish; - maktabgacha ta’lim va tarbiyaning muqobil shakllarini amaliyotga joriy etish; - zamonaviy innovatsion pedagogik texnologiyalarni, ta’lim va tarbiyaning samarali shakllari hamda usullarini ta’lim-tarbiya jarayoniga, nodavlat sektoriga joriy etish; - milliy madaniy-tarixiy qadriyatlarni aks ettiruvchi va bolalikdan kitob o‘qishga qiziqishni uyg‘otuvchi o‘quv-metodik, didaktik materiallar, o‘yin va o‘yinchoqlar, badiiy adabiyotlar bilan ta’minlash; - maktabgacha ta’lim tashkilotlari rahbar va pedagog kadrlarini qayta tayyorlash va malakasini oshirish; - maktabgacha ta’lim tashkilotlari xodimlarini moddiy rag‘batlantirish tizimini yaratish va tajribali, yuqori malakali va kasbiy jihatdan puxta tayyorlangan pedagog kadrlar hamda tarbiyachilarni ta’lim-tarbiya jarayoniga jalb qilish; - maktabgacha ta’lim tashkilotlari tarbiyalanuvchilarining ratsional va belgilangan me’yorlar asosida sog‘lom va to‘g‘ri ovqatlanishini ta’minlash. Mazkur vazifalarni bajarishda ta’lim sohasida raqobat muhitini shakllantirish, maktabgacha yoshdagi bolalarning sifatli ta’lim olishini ta’minlash talab etiladi. Buning natijasida turli shakllardagi maktabgacha ta’lim tashkilotlarini ochishga va ularning sonini ko‘paytirishga ehtiyoj tug‘iladi. Bundan asosiy maqsad, birinchi navbatda maktabgacha ta’lim tizimi faoliyatini tubdan o‘zgartirish, ikkinchidan, bolalarning maktabgacha ta’lim tashkilotlariga qamrovini keskin oshirishdan iborat bo‘ldi. 12 tarbiya sohasidagi tajribalarni umumlashtiradi, tarbiyaning kelgusidagi rivojlanish istiqbollarini, yo‘llarini ko‘rsatib beradi. Shuningdek u maktab, hunar-texnika bilim yurti va maktabdan tashqari tarbiya tashkilotlari xodimlarini ham nazariy, ilg‘or tajribalar bilan qurollantiradi. Ota-onalarga yoshlarni to‘g‘ri tarbiyalash, o‘qitishdagi mahoratini yanada takomillashtirish yo‘lida amaliy tavsiyalar beradi. “Pedagogika” faniga tavsif berilganda “ta’lim”, “tarbiya” hamda “ma’lumot” degan so‘zlarni ishlatdik. Bu so‘zlar o‘zaro bog‘langan bo‘lib, bir-birini to‘ldiradi. Ularni pedagogikaning asosiy kategoriya tushunchalari deb qaraymiz. Bulardan tashqari “o‘quvchi”, “o‘qituvchi”, “usul”, “intizom”, “jamoa”, “irsiyat”, “muhit”, “direktor” va hokazo tushuncha - nomlar mavjudki, bu haqida mavzular yuzasidan fikr yuritilganda alohida to‘xtalamiz. Ma’lumki, tarbiya tushunchasi o‘sib kelayotgan avlodda hosil qilgan bilimlar asosida aqliy kamolot - dunyoqarashini insoniy e’tiqod, burch va ma’suliyatni, jamiyatimiz kishilariga xos bo‘lgan axloqiy fazilatlarni yaratishdagi maqsadni ifodalaydi. Shu ma’noda tarbiya deb tarbiyachi o‘zi xohlagan sifatlarini tarbiyalanuvchilarga singdirish uchun ularning ruhiyatiga ma’lum maqsadga ko‘ra tizimli ta’sir ko‘rsatishiga aytiladi. Tarbiya bola tug‘ilgandan boshlab, umrining oxirigacha davom etadigan jarayonidir. Shu tufayli tarbiya so‘zi ko‘p vaqtlarda ta’lim, ma’lumot jarayonlariga kiradigan ishlarning mazmunini ham anglatadi. Endi biz shular xususida o‘zimizning fikr-mulohazalarimizni bildirib o‘tmoqchimiz. Xalqimizning buyuk mutafakkirlari bo‘lmish Imom al-Buxoriy, Abu Ali Ibn Sino, Abu Rayxon Beruniy, Abu Nasr Forobiy, Bahouddin Naqshbandiy, Alisher Navoiy, Mirzo Ulug‘bek, Mirzo Bobur, Abdurauf Fitrat, Abdulla Qodiriy, Botu, Maxmudxo‘ja Behbudiy va boshqa shu kabi ko‘plab buyuk ajdodlarimiz tomonidan yaratilgan ma’naviyat sarchashmalari o‘zining tarbiyaviy ahamiyatga, ma’rifatni targ‘ib etish xususiyatlariga va ibratlilik xususiyatlariga ega ekanligi tufayli hozirgi kunga qadar o‘z qadr-qimmatini yo‘qotmay kelmoqda. 14 Xodimning shaxsiy fazilatlari sirasiga iymon-e’tiqodi, dunyoqarashi, ijtimoiy ehtiyoj va faolligi, odob-axloqi, fuqarolik burchlarini his qilishi, ma’naviyati, dilkashligi, talabchanligi, qat’iyligi va maqsadga intilishi, insonparvarligi, huquqiy bilimdonligi va hokazolar kiradi. Bular rahbar va xodimiga kasbiy xususiyatlarni o‘zida tarbiyalab borishga ko‘maklashadi. Pedagogik nazokat (takt) – tarbiyachining pedagogik maqsadga muvofiq, foydali, qimmatli harakatlarining o‘lchovi, me’yori va ta’sir vositasining chegarasi sifatida xarakterlanadi. Pedagogik mahoratning qayd qilingan tarkibiy qismlari o‘qituvchining kasbiy xususiyatlarini boyitadi va uni mohirlik sari yetaklaydi va o‘qituvchi-tarbiyachida pedagogik mahorat malakalarining tarkib topishiga yordam beradi. Ammo, o‘z kasbining mohir ustozi bo‘lish uchun faqatgina ularga tayanib, ish tutish kutilgan natijani bermasligi mumkin. Buning uchun muntazam ravishda pedagogik fikrlash, pedagogik o‘ylash, pedagogik ish tutish lozim bo‘ladi. Bu deganimiz, o‘z faoliyatini pedagogik hodisalarni, vaziyatlarni tahlil qilish, ularning har bir bog‘lanish joylarini anglashga intilish, kunlik natijalarni mustaqil ravishda tahlil qilishi va yangi ta’lim-tarbiyaga doir g‘oyalarni avvalgilari bilan taqqoslay olishga odatlanishi ham lozim bo‘ladi. Asosiy pedagogik - psixologik muammolarni topa olish ularni hal etishning eng qulay yo‘llarini topish ustida o‘ylash ham kerak. Hozirgi kunda ta’lim-tarbiyaning insonparvar, demokratik xarakterda ekanligi, ta’lim oluvchilarni erkin, mustaqil fikr yuritishga va ongli intizomga o‘rgatish, intellektual va ma’naviy-axloqiy jihatdan tarbiyalash, o‘qituvchidan chuqur bilimga, kasbiy malaka va ko‘nikmalarga, yuksak axloqiy fazilatlarga ega bo‘lishni talab qiladi. Shu jihatdan o‘qituvchining ta’lim oluvchilar bilan munosabatida “Pedagogik takt” muhim pedagogik qobiliyat sifatida e’tirof etiladi. 30 2.2. Tarbiyachining pedagogik mahoratini oshirish yo‘llari va tarbiyachining pedagogik sifatlari Pedagoglik kasbi o‘z mohiyatiga ko‘ra individualdir. Har bir pedagogning hayotiy o‘rni o‘z ishining ustasi bo‘lishi, usta (master) juda ilg‘or, bilimdon yoki o‘z ishini mohirlik bilan bajaruvchi deb ifodalanadi. Pedagoglik mahorati uning faoliyatida ko‘rinadi. Pedagog eng avvalo, pedagogik jarayon qonuniyatlari va mexanizmlarini yaxshi egallagan bo‘lishi lozim. Shu ma’noda pedagogning umumlashgan malakalari, uning pedagogik texnikasi katta ahamiyatga ega. Pedagogik mahoratga erishish pedagogning muayyan shaxsiy sifatlari bilan amalga oshadi. Pedagogik mahorat yuksak darajada pedagogik faoliyatining taraqqiy etishini, pedagogik texnikani egallashni, shuningdek, pedagog shaxsi, uning tajribasi, fuqarolik va kasbiy mavqeini ifodalaydi. Pedagogik mahorat kategoriya sifatida o‘zining ilmiy asoslariga ega. So‘nggi yillardagi ilmiy yondashuvlar bu holatga nisbatan quyidagicha xulosa qilishga imkon berdi: pedagogik mahorat kasbiy faoliyatdagi induviduallikning yorqin ko‘rinishi sifatida tushuniladi. Pedagogik mahorat kategoriyasi kasbiy faoliyat nuqtai nazaridan kishi induvidualligini xarakterlaydi. Xo‘sh, pedagogik mahorat nima? Uning mohiyati nimadan iborat? Unga qanday erishsa bo‘ladi? Hozirgi zamon pedagogika va psixologiya sohasidagi ilmiy manbalarda pedagogik mahorat tushunchasiga nisbatan turlicha izohlarga duch kelamiz. Bu tushuncha mohiyatining aniqroq ta’rifi “Pedagogik ensiklopediya”da berilgan ta’rif pedagogik mahorat mazmun-mohiyatini ancha to‘g‘ri yoritadi: “Tarbiya va o‘qitishda yuqori darajaga erishish va uni doimo takomillashtirib borish imkonini ta’minlovchi san’at bo‘lib, talabaga mehr qo‘ygan va o‘z kasbini sevgan, har bir pedagogning qiladigan ishi. O‘z ishining mohir ustasi bo‘lgan pedagog bu yuksak daraja madaniyatli, o‘z fanini chuqur biladigan, fanning yoki san’atning tegishli sohalarini yaxshi tahlil eta oladigan, tarbiyalash va o‘qitish uslubiyatini mukammal egallagan mutaxassisdir”. 19 rasmiy nutqda so‘zlash) so‘zlaridan xoli bo‘lishi va pedagogning nutqi sodda, ravon va tushunarli bo‘lishi kerak. Har bir bola tug‘ilgandan oilada tarbiya oladi. Uch yoshdan maktabgacha ta’lim tashkilotiga boradi. Maktabgacha ta’lim uzluksiz ta’lim tizimining birinchi – boshlang‘ich bo‘g‘ini hisoblanadi. Maktabgacha ta’lim tashkilotlari “bolalar bog‘chasi” deb ham yuritiladi. Sog‘lom va barkamol bola shaxsini tarbiyalash va maktabga tayyorlashda bolalar bog‘chasining ahamiyati katta. Chunki millatning sog‘lom genofondini tarbiyalash shu tizimdan boshlanadi. Maktabgacha yosh – tug‘ilgandan boshlang‘ich ta’lim olishgacha bo‘lgan yosh davri, ya’ni 0 yoshdan 6-7 yoshgacha bo‘lgan davr hisoblanadi. Maktabgacha ta’lim mak tabgacha yoshdagi bolalarni har tomonlama rivojlantirib, boshlang‘ich ta’limda muvaffaqiyatli o‘qishini davom ettirishga ko‘maklashadi. Maktabgacha ta’lim – maktabgacha yoshdagi bolalar qiziqishi, iqtidori, individual ruhiy va jismoniy xususiyatlari, madaniy ehtiyojlarini inobatga olgan holda hamda bolada ma’naviy me’yorlarning shakllanishi, hayotiy va ijtimoiy tajriba egallanishini ko‘zda tutgan, har tomonlama rivojlantirishga qaratilgan yaxlit jarayondir. Maktabgacha ta’lim tashkiloti zimmasiga bir qator vazifalar yuklatiladi: – bolaning maktabgacha ta’lim olishini ta’minlash; – bolaning jismoniy, aqliy va ma’naviy jihatdan rivojlanishini ta’minlash; – bolalar uchun qulay muhit yaratish, imkoniyati cheklangan bolalar uchun zamonaviy inklyuziv maktabgacha ta’lim va tarbiya olishini ta’minlash; – bolalarda Vatanga muhabbat, oilaga hurmat bilan munosabatda bo‘lish, xalq an’analari va urf-odatlariga hurmat, o‘ziga va atrofdagilarga ongli munosabatda bo‘lishni tarbiyalash; – bola shaxsini shakllantirish, ijodiy qobiliyatlarini rivojlantirish; – boshlang‘ich ta’lim olishga tayyorlash, ijtimoiy moslashuvini ta’minlash; – bolani har tomonlama rivojlantirish, tarbiyalash va ta’lim olishini ta’minlashda oilaga ko‘maklashish va ijtimoiy-pedagogik yordam ko‘rsatish. 9 nazorat qila bilishi davlatimiz maktabgacha tarbiya tashkilotlari oldiga qo‘ygan talablarni amalga oshirishning garovidir. Bunga quyidagilar kiradi: 1. Bolaning sog‘lig‘ini saqlash va mustahkamlash. 2. Aqliy qobiliyatini o‘stirish. 3. Milliy qadriyatimiz va ma’naviyatimizning g‘oya viy, aqliy tamoyillariga mos keluvchi e’tiqod va qarashlarini tarkib toptirish. 4. Ona Vatanga muhabbatini, ijtimoiy faollikni shakllantirish. 5. Yosh avlodda o‘rtoqlik, do‘stlik hissini, halollik va mehnatsevarlikni tarkib toptirish. Demak, yuqorida keltirilgan sifatlarni tarkib toptirish o‘sib kelayotgan yosh avlodni tarbiyalash vazifasining hamma tomonlarini qamrab ololmaydi. Lekin tarbiyachi ishlarga asoslanib, bolalarni mustaqil hayotga va mehnatga tayyorlash ishini ma’lum bir maqsad bilan samaraliroq amalga oshirish mumkin. Bola shaxsini shakllantirishda tarbiyachi alohida ahamiyat kasb etadi. Ayniqsa, har bir bolaning shaxs sifatida shakllanishida javobgar ekanligini taqozo etadi. Shunga ko‘ra, tarbiyachi bolalarga kundalik hayotda, o‘yinlarda, mashg‘ulotlarda, birgalikdagi mehnat faoliyatida, ular bilan bo‘ladigan muomalada, muloqotda ibrat, namuna bo‘lishi bolani har tomonlama diqqat bilan o‘rganishi, uning shaxsiy xususiyatlarini, qobiliyatlarini bilishi, pedogogik nazokatini namoyon qilishi, bolalarning xulq-atvori ish natijalarini haqqoniy baholashi va ularga o‘z vaqtida yordam ko‘rsata olishi hamda oilaviy ahvoli bilan qiziqishi zarur hisoblanadi. Demak, ta’lim tizimida olib borilayotgan islohotlar muvaffaqiyatini ta’minlash ta’lim tashkilotlarida faoliyat olib borayotgan tarbiyachi murabbiylarning ma’naviy qiyofasi hamda kasbiy mahoratlariga ham bog‘liqdir. Bolani tarbiyalash nihoyatda qiyin va murakkab jarayon bo‘lib, juda qadimdan ushbu faoliyatga jamiyatning yetuk kishilari jalb etilgandir. Xususan, qadimgi Gretsiya va Rim tarixidan yaxshi bilamizki, miloddan avvalgi davrlarda ham yosh avlod tarbiyasi o‘zining ma’naviy qiyofasi va aqliy qobiliyati bilan jamiyat a’zolari o‘rtasida yuksak hurmat e’htiromga sazovor bo‘lgan kishilar, ya’ni 7 FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR RO‘YXATI. Siyosiy adabiyotlar 1. O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining 2017-yil 30-sentabrdagi PQ-3305-son “O‘zbekiston Respublikasi Maktabgacha ta’lim vazirligi faoliyatini tashkil etish to‘g‘risida”gi qarori. 2. O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining 2016-yil 29-dekabrdagi PQ-2707-son “2017-2021-yillarda maktabgacha ta’lim tizimini yanada takomillashtirish chora-tadbirlari to‘g‘risida”gi qarori. 3. O‘zbekiston Respublikasining ilk va maktabgacha yoshdagi bolalarga qo‘yiladigan “Davlat talablari”. 2018-yil 3-iyul, ro‘yxat raqami 3032. 4. “Ilk qadam” davlat o‘quv dasturi O‘zbekiston Respublikasi Maktabgacha ta’lim vazirligining 2018-yil 7-iyuldagi 4-sonli hay’at yig‘ilishi qarori bilan tasdiqlangan va nashr etilgan dasturi. 5. Maktabgacha ta’lim tashkilotlarida qisqa muddatli guruhlar faoliyatini tashkil etishda tarbiyachilarni tayyorlash bo‘yicha trening moduli. T.: 2017-y. 6. “Bolangiz maktabga tayyormi?” O‘zb Res. Xalq ta’limi vazirligi Respublika ta’lim markazi, Ma’rifat-Madadkor nashriyoti. 7 .O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining, 2017-2021 yillarda maktabgacha ta’lim tizimini yanada takomillashtirish chora – tadbirlari to‘g‘risida”gi qarori, 2016 yil 29 dekabr 8 . O‘zbekiston Respublikasi Xalq talimi vazirligining amaldagi qaror va buyruqlari. (2010-2016 y.y.) 9 .“Maktabgacha ta’lim tizimini tubdan takomillashtirish chora – tadbirlari to‘g‘risida” 2017 yil 9 sentyabr 10 .O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining Farmoni “Maktabgacha ta’lim tizimi boshqaruvini tubdan takomillashtirish chora – tadbirlari to‘g‘risida”gi 2017- yil 30 sentyabr 1 1 .O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining Qarori “O‘zbekiston Respublikasi maktabgacha ta’lim vazirligi faoliyatini tashkil etish to‘g‘rsida” 2017 yil 30 sentyabr 34 hayotga tayyorlash uchun davlat, jamiyat, millat va kelajak avlod oldida javob beradigan mutaxassislarni tayyorlashga xizmat qiladi. Shuning uchun, pedagog shaxsiy va kasbiy fazilatlar egasi bo‘lishi lozim. Pedagogning shaxsiy fazilatlari sirasiga iymon-e’tiqodi, dunyoqarashi, ijtimoiy ehtiyoj va faolligi, odob-axloqi, fuqarolik burchlarini his qilishi, ma’naviyati, dilkashligi, talabchanligi, qat’iyligi va maqsadga intilishi, insonparvarligi, huquqiy bilimdonligi kabilar kiradi. Bular tarbiyachilarda kasbiy xususiyatlarni o‘zida tarbiyalab borishga ko‘maklashadi. Pedagogik madaniyat – tarbiyachilik burchi, mas’uliyati, qadr-qimmati, vijdoni, axloqiy e’tiqodini nazarda tutib, pedagogning talabchanligi, adolati, komilligi, rostgo‘yligi, to‘g‘riligini anglatadi. Pedagogik mahorat tizimida pedagogik nazokat (takt) – pedagogning pedagogik maqsadga muvofiq, foydali, qimmatli harakatlarining o‘lchovi, me’yori va ta’sir vositasining chegarasi sifatida xarakterlanadi. Pedagogik mahoratning 23 xodim jamoalari to‘g‘ri tushunishlari lozim. Har bir pedagog xodim, o‘z faoliyatini turli xil sharoitlarda va jamoalarda insonlar ta’sirida amalga oshiradi. Tarbiyachining mahoratini to‘la amalga oshirish uchun, avvalo, pedagogik mahorat tushunchasining mohiyat-mazmunini bilish, uning barcha komponentlari to‘g‘risida ma’lumotga ega bo‘lib, ularning birligi, izchilligini ta’minlash lozim. Chunki ularning birining o‘zgarishi, tabiiy holda ikkinchisining o‘zgarishiga olib keladi. Natijada pedagogik mahorat to‘laqonli mazmunga ega bo‘lmay, uni egallash qiyin bo‘lib qolishi mumkin. Pedagogik nazokat – bu tarbiyachining shunday shaxsiy (bolajonligi, xayrixohligi, insonparvarligi, mehribonli-gi, samimiyliligi, nazokati va h.k.) va kasbiy (bilimdonligi, zukkoligi, fidoyiligi, ijodkorligi, eruditsiyasi va h.k.) fazilatlarini belgilaydigan xususiyatki, u o‘z mutaxassisligini chuqur va atroflicha bilishida, pedagogik-psixologik va metodik tayyorgarligida, yosh avlodga bilim berish, o‘qitish, tarbiyalash va rivojlantirishning qulay yo‘llarini izlab topib, amaliy faoliyatga qo‘llashida namoyon bo‘ladi. Shunday qilib, tarbiyachi insoniylik, mehnatsevarlik va fidoyilik kabi ma’naviy-axloqiy fazilatlarni o‘zida tarkib toptirishi lozim. Shuni alohida qayd qilib o‘tmoq zarurki, tarbiyachilik kasbi murakkab va mas’uliyatli kasbdir. Ushbu kasbning sharafliligi va murakkabligi shu bilan belgilanadiki, u doimo ongning yagona sohibi bo‘lgan inson bilan muloqotda bo‘ladi. Ongli va tirik jonzot esa aqliy, ruhiy hamda jismoniy jihatdan doimo rivojlanishda bo‘ladi. Shuning uchun, bola bilan doimo muloqotda bo‘lganda, unga ta’sir ko‘rsatish uchun muntazam ravishda psixologiya, tarbiya nazariyasi kabi fanlarni mukammal o‘rganib, o‘z kasbiy mahorati ustida muttasil ish olib borishi kerak. Bu tarbiyachidan pedagogik-psixologik va metodik tayyorgarlikni ta’minlaydi. Pedagogik nazokat pedagogik jarayonda tarkib topadi. Pedagogik jarayon esa kasbiy va shaxsiy tayyorgarlikni yo‘lga qo‘yib, mehnatga, hayotga tayyorlash uchun davlat, jamiyat, millat va kelajak avlod oldida javob beradigan mutaxassislarni tayyorlashga xizmat qiladi. Shuning uchun xodim shaxsiy va kasbiy fazilatlar egasi bo‘lishi lozim. 29 MUNDARIJA KIRISH .......................................................................................................................................................... 4 I BOB. ZAMONAVIY JAMIYATDA TARBIYACHINING ROLI ............................................................................. 6 1.1. Tarbiyachining jamiyatdagi ro‘li va bolalar rivojlanishiga ta’siri ............................................................ 6 1.2. Pedagog olimlarning tarbiyachi shaxsi to‘g‘risidagi fikrlari. ................................................................ 13 II BOB. TARBIYACHI SHAXSI VA UNING IJTIMOIY MAQOMI ....................................................................... 17 2.1. Tarbiyachi tushunchasi va uning asosiy vazifalari ............................................................................... 17 2.2. Tarbiyachining pedagogik mahoratini oshirish yo‘llari va tarbiyachining pedagogik sifatlari ............. 19 Xulosa ........................................................................................................................................................ 31 FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR RO‘YXATI. ............................................................................................... 34 3 ANNOTATSIYA Ushbu kurs ishida zamonaviy jamiyatda tarbiyachining tutgan o‘rni, uning bolalar rivojlanishiga ko‘rsatadigan ta’siri hamda kasbiy faoliyatining asosiy jihatlari chuqur tahlil qilingan. Birinchi bobda tarbiyachining jamiyatdagi o‘rni, yosh avlod tarbiyasiga qo‘shgan hissasi, shuningdek, pedagog olimlarning tarbiyachi shaxsi haqida bildirgan ilmiy qarashlari bayon etilgan. Bu orqali tarbiyachi kasbining ijtimoiy ahamiyati yoritiladi. Ikkinchi bobda tarbiyachi tushunchasi, uning asosiy vazifalari, kasbiy faoliyatdagi mas’uliyati va jamiyatdagi ijtimoiy maqomi haqida so‘z boradi. Shuningdek, tarbiyachining pedagogik mahoratini oshirish yo‘llari, unga qo‘yiladigan kasbiy-pedagogik talablar, zarur sifat va ko‘nikmalar muhokama qilingan. Ishda nazariy manbalar bilan bir qatorda amaliy tajribalarga ham tayanilgan. Kurs ishining yakunida mavzu bo‘yicha umumiy xulosalar chiqarilgan hamda tarbiyachilarning malakasini oshirish, kasbiy faoliyatini takomillashtirishga oid tavsiyalar berilgan. Kurs ishining xulosa va tavsiyalar qismida esa mavzuga oid bo‘lgan aniq xulosalar va maktabgacha ta’lim tizimida mavzu bo‘yicha tegishli xulosa va ta vsiya lar berilgan. Bundan tashqari o‘rganilgan masalalar bo‘yicha aniqlangan kamchiliklarni bartaraf etish va yutuqlarni ommalashtirishga doir aniq takliflar berilgan. Kurs ishini tayyorlashda adabiyot va manbalar , normativ-huquqiy hujjatlar, ilmiy va ommaviy adabiyotlar hamda maktabgacha ta’lim tizimiga tegishli hujjat lardan foydalanilgan. 2 fazilatlar barcha kishilar, hamma kasb egalari, jumladan, o‘qituvchitarbiyachilar uchun ham juda zarurdir. Axloqiy fazilatlar mehnat jarayonida kishining xulqi, fe’l-atvorini tartibga solib turuvchi axloqiy qoidalar normalar, talablar, mezonlar shaklida ifodalanadi. Axloq normalari davlatning turli qonunlari bilan amalga oshiriladigan huquq normalaridan farq qilib, ommaviy odat va namuna kuchi, jamoatchilikning fikri ta’sirida yuzaga keladi. Boshqacha qilib aytganda, ijtimoiy voqelik shaxs oldiga ma’lum axloqiy talablar qo‘yadi, bu talablar axloq normasi, axloqiy fazilatlar shaklida ifodalanadi. Jamiyat o‘z faoliyati va istiqboli uchun xizmat qiladigan axloq normalari, talablari, mezonlarini belgilaydi. Tarbiyachi umuminsoniy va milliy-axloqiy fazilatlarni o‘zlashtirib olishi, tajribada qo‘llashi, o‘zining dunyoqarashi, mafkurasi va axloqiy tajribasi bilan taqqoslashi lozim. Fikrlash va his etish, turmushda sinab ko‘rish natijasida umuminsoniy va milliy-axloqiy sifatlar, qoidalar, normalar o‘qituvchining o‘z axloqiy fazilatiga, e’tiqodiga aylanadi. Bular tarbiyachining dunyoqarashi, fikr va mulohazalari bilan qo‘shilib, bozor iqtisodiyotiga asoslangan jamiyat qurish sharoitida uning o‘rni va rolini belgilaydi O‘qituvchi odobining normalari har bir muallimning shaxsiy fikriga, axloqiy fazilati va e’tiqodiga aylanishi lozim. Axloqiy e’tiqod va sifatlar tarbiyachining mashg‘ulotlari jarayonida, tarbiyaviy ishlarida, ota-onalar bilan muomala- munosabatlarida, kundalik turmushda o‘zining shaxsiy namunasi bilan axloqiy ta’sir o‘tkazishida ko‘zga tashlanadi. Pedagogik takt tarbiyachi axloqining amaliy ko‘rinishlaridan biridir. Tarbiyachi xulqining natijalari uning yoshlarga axloqiy ta’sirining samaradorligida, axloqiy tarbiya sohasida erishgan yutuqlarida namoyon bo‘ladi. Tarbiyachi odobining asosiy sifatlari umuminsoniy va milliy-axloqiy fazilatlar, tushunchalariga mos keladi va ularni pedagogik faoliyat bilan bog‘liq tarzda bir qadar oydinlashtiradi, aniqlaydi. Insonparvarlik, vatanparvarlik, milliy g‘urur, baynalmilalchilik, adolat, yaxshilik qilish, burch, qadr-qimmat, mas’uliyat, vijdon, halollik, rostgo‘ylik, poklik, talabchanlik kabi axloqiy fazilatlar tarbiyachi 27 O‘ZBEKISTON RESPUBLIKASI MAKTABGACHA VA MAKTAB TA’LIMI VAZIRLIGI NIZOMIY NOMIDAGI TOSHKЕNT DAVLAT PЕDAGOGIKA UNIVЕRSITЕTI “Himoyaga ruxsat etaman” O quv va uslubiy ishlar bo yicha ʼ ʼ ……………….. ________“___” ________2024 y. “Maktabgacha ta’lim tashkiloti tarbiyachisi” yo‘nalishi 7- guruh tinglovchisi Utanazarova Yulduz Shodiyorovnaning “Tarbiyachi va uning jamiyatda tutgan o rni” mavzusidagi ʻ KURS ISHI Malakaviy loyixa ishi rahbari: Z.T Radjapova Tinglovchi: Y.Sh. Utanazarova TOSHKENT-2025 1 Zamonaviy tarbiyachi:  pedagogik jihatdan savodli,  axloqan yetuk,  bolalar bilan individual ishlay oladigan,  ota-onalar va jamiyat bilan hamkorlik qiladigan,  o‘z ustida tinimsiz ishlaydigan shaxs bo‘lishi lozim. Shu sababli, tarbiyachilarni har tomonlama qo‘llab-quvvatlash, ularning kasbiy salohiyatini oshirish va ijtimoiy maqomini mustahkamlash dolzarb vazifalardan biridir. Tavsiyalar 1. Tarbiyachilar malakasini muntazam oshirish . Maktabgacha ta’lim sohasida faoliyat yuritayotgan tarbiyachilar uchun doimiy seminar-treninglar, metodik mashg‘ulotlar tashkil etish zarur. Bu ularning zamonaviy pedagogik texnologiyalarni egallashiga xizmat qiladi. 2. Tarbiyachilarning ijtimoiy maqomini oshirish .Tarbiyachi kasbiga bo‘lgan hurmatni oshirish, ularning mehnatini moddiy va ma’naviy rag‘batlantirish tizimini kuchaytirish lozim. Bu ularni kasbiga yanada mas’uliyat bilan yondashishga undaydi. 3. Kasbiy etika va axloqiy me’yorlarni mustahkamlash . Har bir tarbiyachining axloqiy fazilatlari – mehribonlik, sabr-toqat, halollik, adolat – bolalar tarbiyasida muhim rol o‘ynaydi. Shu bois, tarbiyachilarni axloqiy tayyorgarlikdan o‘tkazish bo‘yicha maxsus dasturlar ishlab chiqilishi lozim. 4. Pedagog olimlar bilan amaliy aloqalarni kengaytirish . Tarbiyachilar o‘z faoliyatida ilmiy asoslangan yondashuvlarga tayana olishi uchun ularni pedagog olimlar, psixologlar bilan yaqindan hamkorlik qilish imkoniyatlari kengaytirilishi kerak. 5. Zamonaviy tarbiyachi imijini shakllantirish . Tarbiyachining tashqi ko‘rinishi, nutqi, muomalasi, madaniyati va kasbiy saviyasi – uning ijtimoiy timsolini belgilaydi. Shu bois, pedagogik kollej va institutlarda tarbiyachi imijiga alohida e’tibor qaratilishi lozim. 32 odobida pedagoglik faoliyati bilan bog‘liq ravishda tahlil qilinadi. Ta’lim oluvchilarga yaxshilik qilish, tarbiyachi burchi, tarbiyachilik sha’ni, qadr-qimmati, tarbiyachilik mas’uliyati, tarbiyachilik vijdoni, talabchanlik va adolatli bo‘lish, tarbiyachining ma’naviy qiyofasi halolligi, pokligi, rostgo‘yligi kabilar tarbiyachi axloqining muhim fazilatlari hisoblanadi. Ularni chuqur va puxta o‘zlashtirish bo‘lajak tarbiyachi uchun katta amaliy ahamiyat kasb etadi. Pedagogik nazokat . Bugungi kunda davlatimiz tomonidan ta’limga qaratilayotgan e’tibor barcha pedagog xodimlarning o‘z ustida ishlashi, tinmay izlanish olib borishi ta’lim sohasiga yosh mutaxassislarning kelib qo‘shilishiga imkoniyat yaratmoqda, bu esa o‘z navbatida ta’lim tashkilotsi pedagog xodimlar oldiga yanada yangi vazifalar qo‘yadi. Ma’lumki, inson har doim o‘sish va rivojlanishdadir. Shunday ekan, inson kamolotiga ta’sir etuvchi omillarnig ilmiy-nazariy mohiyatini barcha pedagogik 28 mahoratini oshirishda ma’ruza darslarining o‘rni qanchalik zarur bo‘lsa, seminar mashg‘ulotlarining o‘rni ham shunchalik muhimdir. Pedagogik mahorat - bu tarbiyachining shunday shaxsiy (bolajonligi, xayrixohligi, insonparvarligi, mehribonligi va h.k.) va kasbiy (bilimdonligi, zukkoligi, fidoyiligi, ijodkorligi, eruditsiyasi va h.k.) fazilatlarini belgilaydigan xususiyatki, u o‘z fanini chuqur va atroflicha bilishda, psixologik va metodik tayyorgarlikda, yoshlarni o‘rgatish, tarbiyalash va rivojlantirishning optimal yo‘llarini izlab topib, amaliy faoliyatda qo‘llashida namoyon bo‘ladi Pedagoglik sharafli, lekin juda murakkab kasb. Yaxshi pedagog bo‘lish uchun pedagogik nazariyani egallashning o‘zigina yetarli emas. Chunki pedagogik nazariyada bolalarni o‘qitish va tarbiyalash haqida umumiy qonun-qoidalar, umumlashtirilgan uslubiy g‘oyalar bayon etiladi, yosh individual xususiyatlarini e’tiborga olish ta’kidlanadi. Maktabgacha ta’lim hayoti kichik pedagogik jarayon bo‘lib, juda xilma-xildir. Pedagogik jarayonda turli vaziyatlar uchrab turadi. Bu esa pedagogdan keng bilimdonlikni, puxta amaliy tayyorgarlikni, yuksak pedagogik mahorat va ijodkorlikni talab qiladi. Shuning uchun bugungi kun tarbiyachisi: • pedagogik faoliyatga qobiliyatli, ijodkor, ishbilarmon; milliy madaniyat va umuminsoniy qadriyatlarni, dunyoviy bilimlarni mukammal egallagan, diniy ilmlardan ham xabardor, ma’naviy barkamol; • O‘zbekistonning mustaqil davlat sifatida taraqqiy etishiga ishonadigan, vatanparvarlik burchini to‘g‘ri anglagan, e’tiqodli fuqaro; • ixtisosga doir bilimlarni, psixologik, pedagogik bilim va mahoratni, shuningdek, nazariy ilmlarni mukammal egallagan; • pedagoglik kasbini va bolalarni yaxshi ko‘radigan, har bir bola ulg‘ayib, yaxshi inson bo‘lishiga chin ko‘ngildan ishonadigan, ularning shaxs sifatida rivojlanib, inson sifatida kamol topishiga ko‘maklashadigan; • erkin va ijodiy fikrlay oladigan, talabchan, adolatli, odobli bo‘lmog‘i darkor. Davlatimiz xalq ta’limi sohasida o‘rtaga qo‘yayotgan vazifalarni bajarish ko‘p jihatdan pedagogga bog‘liq. 21

“Tarbiyachi va uning jamiyatda tutgan oʻrni” 

Купить