Temir va tebinbuloq koni

Dokument ma'lumotlari

Narxi	9000UZS
Hajmi	1.1MB
Xaridlar	2
Yuklab olingan sana	30 Sentyabr 2023
Kengaytma	docx
Bo'lim	Kurs ishlari
Fan	Geologiya

Temir va tebinbuloq koni

Sotib olish

Kirish.
Tabiiy resurslar – О ’zbekistonning ishlab chiqaruvchi kuchlarini
rivojlantirish va joylashtirishdagi muhim omildir. О ’zbekiston mustaqilligi e’lon
qilingan kundan boshlab, yer osti va yer ustida tabiat yaratgan resurs
(ne’mat)lardan oqilona foydalanish, respublika iqtisodiyotini yuksaltirishda katta
istiqbollarni ochib beradi.
Mana, o’tgan 2018 yil 12 yanvar kuni O`zbekiston Respublikasi
Prezidentining “Tebinbuloq koni negizida tog`-metallurgiya kompleksi qurilishi”
investisiya loyihasini amalga oshirish ishlarini tashkil etish to`g`risida"gi qarori
qabul qilindi.
Qarorga muvofiq, bu konni o`zlashtirish ikki bosqichda amalga oshiriladi:
2021 yildan boshlab yiliga 1 million tonna po`lat ishlab chiqariladi va majmua
2024 yilda to`liq ishga tushiriladi. Shuningdek, loyihada cho`yan va po`lat olishda
domen bo`lmagan texnologiyani qo`llash nazarda tutiladi. O`zbekiston
Respublikasi Vazirlar Mahkamasining geologiya, yoqilg`i-energetika kompleksi,
kimyo, neft-kimyo va metallurgiya sanoati masalalari kompleksi tomonidan
“Tebinbuloq konida kelgusida cho`yan ishlab chiqarishni yo`lga qo`yish”
loyihasining texnik-iqtisodiy asoslari tasdiqlandi.
Bu yo`nalishdagi ishlarni amalga oshirish maqsadida “O`zbekiston temir
yo`llari” aksiyadorlik jamiyati tarkibida maxsus direksiya tashkil etildi. U
“O`zbekiston temir yo`llari” AJ mablag`lari hisobidan moliyalashtiriladi. Loyihani
amalga oshirish ishlarini tashkil etish va muvofiqlashtirish bo`yicha ishchi
komissiya tuzish belgilandi. Ishchi komissiya zimmasiga loyihani amalga oshirish,
qurilish va qurilish-montaj ishlarining sifatli va o`z vaqtida bajarilishi yuzasidan
mansabdor vazirliklar bilan muassasalar faoliyatini muvofiqlashtirish va
monitoring o`tkazish yuklatilgan.
O`zAning yozishicha, Qoraqalpog`iston Respublikasi Vazirlar Kengashi
O`zbekiston Respublikasi Er resurslari, geodeziya, kartografiya va davlat kadastri
davlat qo`mitasi bilan birgalikda belgilangan tartibda doimiy foydalanish huquqi
2

bilan er maydonlarini ajratish va shu munasobat bilan mahalliy byudjet va boshqa
manbalar hisobidan kompensasiyalar to`lashni ta`minlaydi.
Investisiyalarni jalb etishga yo`naltirilgan yangi dasturga muvofiq 2018-
2019 yillarda Qoraqalpog`iston Respublikasida umumiy qiymati 4,5 trillion
so`mlik 1300 dan ziyod loyiha amalga oshiriladi va qariyb 10 ming ish o`rni
yaratiladi. Jumladan, sanoat tarmoqlarida 492 million dollarlik 232 investisiya
loyihasi amalga oshiriladi. Shuningdek, yoqilgi-energetika va kon-metallurgiya
sohalariga umumiy qiymati 3,4 milliard dollardan ko`proq 5 yirik loyihani kiritish
rejalashtirilgan.
3

1. Temir kimyoviy element
Temir (lot. Ferrum), Fe — Mendeleyev davriy sistemasining VIII guruxiga
mansub kimyoviy element. Tartib raqami 26 ; atom massasi 55,847. Temir 4 ta
barqaror izotop: 54Fe(5,84%), 56Fe(91,68%), 57Fe(2,17%) va 58Fe(0,31%) dan
iborat. Temir qadimdan ishlatib kelingan. Inson dastlab metiorit temirini bilgan.
Temirning qad. xalkdar tilida atalishi bunga dalildir: qad. misrliklar tilida "benipet"
— "osmon temiri" ma nosini bildiradi; qad. yunoncha sideros, lotincha sidus —ʼ
yulduz, osmon jismi bilan bog laydilar. Mil. av. 14-asrlardagi xettlar yozuvida
ʻ
Temir haqida osmondan tushgan metall deb eslanadi. Roman tillarida Temirning
rumocha atalish negizi saklanib qolgan (mas., frans. fer, ital. ferro).
Mil. av. 2000-yillarda Osiyoning garbiy qismida Temirni rudalardan olish
usuli topilgan; shundan keyin Temir Misr, Yunonistonda ham ishlatiladigan bo ldi;
ʻ
jez davrini temir davri egallay boshladi.
Temir tabiatda eng ko p tarqalgan element. Yer po stida massa jihatidan
ʻ ʻ
4,65% Temir bor. Temirning 300 dan ortiq minerallari ma lum bo lib, ular Temir
ʼ ʻ
rudalarining asosini tashkil etadi. Temirning sanoat uchun ahamiyatli rudalariga
magnetit (magnit temirtosh) G e3O4 (tarkibida 72,4% Fe bor), gematit (qizil
ʻ
temirtosh) G e2O3(70% Fe), gyotit (aG eO(ON) yoki G e2O3N2O, lepidokrokit
ʻ ʻ ʻ
uG eO(ON) va gidrogyotit (limonit) G e2O3xN2O (62% ga yaqin G e), siderit
ʻ ʻ ʻ
FeCO3(48,2% Fe), ilmenit FeTiOj (36,8% Fe) va boshqa kiradi. Tabiiy silikatlar
tarkibida ham Temir bor. Bundan tashqari, tabiatda pirit FeS2 ham uchraydi.
Planetalararo fazodan Yerga tushadigan meteoritlar tarkibida 8095% Fe va 520%
Ni bo ladi.
ʻ
Sof Temir oq tusli yaltiroq metall. Zichligi 7,874 g/sm³, suyuqlanish
temperaturasi 1535°, qaynash temperaturasi 2750°. 4 shakl o zgarishga ega (a, r, u
ʻ
va 5T.). Bulardan a Temir hajmiy markazlashgan kub shaklida kristallanadi,
zichligi 7,87 g/sm³, 769° ga qadar barqaror, ferromagnit xossaga ega. Bu
temperaturada oT. o zining ferromagnitligini yo qotib, paramagnit xossa namoyon
ʻ ʻ
4

qiladi va RT. ga aylanadi, lekin bu vaqtda uning kristallik tuzilishida deyarli
o zgarish bo lmaydi. 917° da rT. uT. ga (zichligi 7,59 g/sm³, 1000°da) aylanadi.ʻ ʻ
1394° da polimorf o zgarish sodir bo lib, uT. 8T. ga (zichligi 7,41 g/sm³)
ʻ ʻ
aylanadi; 5T 1535° da suyuqlanadi. Suyuq Temirning zichligi 7,024 g/sm³ (1538°
da), 6,962 g/sm³ (1600°), 6,76 g/sm³ (1800°). Temir elektr tokini yaxshi o tkazadi.
ʻ
Temir odatdagi temperaturada passiv, lekin nam havoda tez zanglaydi.
Qizdirilganida deyarli barcha metallmaslar bilan reaksiyaga kirishadi. Temir
suyultirilgan kislotalar bilan reaksiyaga kirishib, kislorodsiz sharoitda 2 valentli
Temir tuzlarini hosil qiladi; konsentrlangan HNO3 va H2SO4 da Temir
passivlanadi. Temir odatdagi sharoitda ishqorlarda erimaydi. Temir o z
ʻ
birikmalarida Q2, Q3 valentli, lekin uning —2, Q4 va Q6 valentli mahsulotlari
ham ma lum. Temir ko pgina kompleks birikmalar hosil kiladi. Mac, kaliy
ʼ ʻ
geksatsianoferrat (II) — K4 [Fe(CN)6] — sariq rangli kristall modda (sariq qon
tuzi). Bu tuz eritmadagi G e3Q ionini ochishda qo llanadi. Kaliy geksatsianoferrat
ʻ ʻ
(III) — K3[Fe(CN)6] — zaharli qizg ish kristall modda (qizil qon tuzi) analitik
ʻ
kimyoda Fe2Q ionini ochishda ishlatiladi. Temir texnikada, asosan, cho yan va
ʻ
po lat holida olinadi. Tarkibidagi uglerod miqdoriga ko ra, Temir yumshoq Temir
ʻ ʻ
(<0,2%S), po lat (0,21,7%S) va cho yan (1,75%S)ga bo linadi. Texnikada temir va
ʻ ʻ ʻ
uning rudalari qora metallar deb ataladi. Texnik sof Temir elektromagnitlar
o zaklari va elektr mashinalari yakorlari, akkumulyatorlar plastinalari uchun
ʻ
materialdir. Temir kukuni payvandlashda, shuningdek, misni sementatsiyalashda
ishlatiladi. Temirning sun iy radioaktiv izotoplari 55/ye(T|G 2q2,6 soat) va 59/ye
ʼ ʻ
(T|G 2q 45,6 sutka) — izotop indikatorlar.
ʻ
Temir zamonaviy texnika uchun eng zarur metallardan biri. Lekin sof Temir
yumshoq bo lgani uchun oz ishlatiladi. Temir birikmalari sanoat, qishloq xo jaligi.
ʻ ʻ
va qurilish ishlarida keng qo llanadi.
ʻ
Hayvon organizmlari va usimliklarda urta hisobda 0,02% Temir buladi. U
qondagi gemoglobin tarkibiga kiradi, kislorod almashinuvi va oksidlanish
jarayonlarida ishtirok etadi. O zida ko pgina miqdorda Temir to playdigan
ʻ ʻ ʻ
5

organizmlar (konsentratorlar) ham bor (mas., temir bakteriyalar 17— 20% gacha
Temir to playdi). Hayvon va o simliklar organizmidagi Temir oqsillar bilanʻ ʻ
bog langan buladi. O simliklarda Temir yetishmasa, usishi sekinlashadi va
ʻ ʻ
xlorofill hosil bulishi kamayadi, ko payib ketsa ham zarar qiladi, mas., sholi kam
ʻ
don tugadi. Odam va hayvonlar Temirni ovkatdan oladi (jigar, go sht, tuxum,
ʻ
dukkakli donlar, non, yorma, lavlagida Temir ayniqsa ko p bo ladi). Odam
ʻ ʻ
organizmi uchun bir kechakunduzda 60– 100 mg Temir kerak. Tarkibida Temir
bo lgan dorilar (qaytarilgan Temir, Temir laktak, Temir glitserofosfat, Temir (II)
ʻ
sulfat, Blo tabletkasi, ferramid, gemostimulin va boshqalar) Temir yetishmaydigan
kasalliklarda hamda kuvvat dori sifatida ishlatiladi.
Temir birikmalari. Temirning bir nechta karbonili ma lum. Pentakarbonil
ʼ
G e(SO)5 — sariq rangli, uchuvchan, zaharli suyuqlik. Suyuqlanish temperaturasi
ʻ
—20°, qaynash temperaturasi 102,5°, zichligi 1460 kg/m³; 60° da parchalana
boshlaydi. Organik erituvchilarda eriydi. 180—200° va 16—20 MPa bosim ostida
G eQ5SO> G e(SO)5 reaksiyasi asosida olinadi. G e2(SO)9 — oltinsimonsariq
ʻ ʻ ʻ
kristallar; parchalanish temperaturasi 100°. Organik erituvchilarda oz eriydi.
Havoda astasekin oksidlanadi. Osongina dissotsiyalanadi:G e2(SO)9 ^G e(SO)5
ʻ ʻ
QG e(SO)4; hosil bo lgan G e(SO)4 tezda turli ligandlarni (fosfinlar, to yinmagan
ʻ ʻ ʻ ʻ
organik birikmalar va boshqalar) biriktirib olib komplekslar beradi. G e(SO)5 ni
ʻ
fotoliz qilish yo li bilan olinadi. G e3(SO)|2 — qoramtiryashil kristallar; 140—
ʻ ʻ
150° da parchalanadi. Organik erituvchilarda oz eriydi. G e2(SO), ni qizdirish
ʻ
yo li bilan olinadi. Temir karbonillari magnitlar, magnitofon lentalariga
ʻ
yugurtiriladigan o ta yupqa qatlam, turli detallar, pigmentlar, ferritlar,
ʻ
katalizatorlar tayyorlash uchun qo llanadigan karbonil temir kukunlari ishlab
ʻ
chiqarish.da, temirorganik birikmalar sintezida ishlatiladi.
Temirning kristallogidrat ko rinishidagi nitratlari olingan. Geksagidrat
ʻ
Fe(NO,)26H2O — och yashil kristallar. Suyuqlanish temperaturasi 60,5°. 100 g
suvda 24° da 86,95 g (suvsiz tuz hisobida) eriydi. Suvsiz Fe(NO,)2 va uning
gidratlari beqaror, xavoda osongina oksidlanadi. Nonagidrat Fe (NO3)39H2O —
och binafsha rangli gigroskopik kristallar. Suyuqlanish temperaturasi 50,1°;
6

zichligi 1810 kg/m³.100 g suvda 20° da 82,48 g (suvsiz tuz hisobida) eriydi.
Geksagidrat Fe(NO3)36H2O — rangsiz, gigroskopik kristallar; zichligi
1680 kg/m³; suvda, etanolda, atsetonda eriydi. Temir nitrat gidratlari Temir
qirindilariga 20—30% li HNO3 eritmasini ta sir ettirib olinadi. Suvni tozalashdaʼ
koagulyant, gazlamalarni bo yashda xurush sifatida, oksid kattalizatorlar sintezida
ʻ
qo llanadi.
ʻ
Temir oltingugurt bilan sulfidlar hosil qiladi: Temir (P)sulfid FeS, Temir
disulfid FeS2 va boshqa Tabiiy Temir sulfidlari (pirit va markazit FeS2, pirrotin
Fe7S8) Yer po stida keng tarqalgan (qarang
ʻ Oltingugurt ) Temir ning 2 ta xloridi
ma lum: Temir (II) xlorid G eS12 va Temir (Sh)xlordi G eS13 Temir (II) xlorid
ʼ ʻ ʻ
G eS12 rangsiz kristallar; oksidlanishi sababli havoda sarg ayadi. Suyuqlanish
ʻ ʻ
temperaturasi 677°, qaynash temperaturasi 1026°; zichligi 3,162 g/sm³. Suvda,
etanolda, atsetonda eriydi. Temir qirindilariga 500° da gaz holatdagi xlorid kislota
ta sir ettirib yoki G eS13ni vodorod bilan kaytarib olinadi. Organik sintezda
ʼ ʻ
katalizator, G eS13 olishda, antianemik preparatlar komponenti sifatida qo llanadi.
ʻ ʻ
Temir(Sh)xlorid G eS13 — to q kizil tusli kristallar. Suyuqlanish
ʻ ʻ
temperaturasi 309°, qaynash temperaturasi 320°; zichligi 2,898 g/sm³. Suvda,
spirtda, atsetonda eriydi. Tabiatda molizit minerali ko rinishida uchraydi. 400—
ʻ
500° da Temirga quruq holdagi xlor yoki 500° da G e2O3 ga xlorid kislota ta sir
ʻ ʼ
ettirib hosil qilinadi. Suvni tozalashda koagulyant, gazlamalarni bo yashda xurish,
ʻ
katalizator sifatida, analitik kimyoda SCN~, Sn2Q ionlarini ochishda, fenol va
yenollarni aniklashda qo llanadi.
ʻ
7

$2. Temir va uning birikmalarining xossalari Temirning tabiatda uchrashi. Temir yer po stlog ini 5.1% ni tashkilʻ ʻ etadi. Fe VI-VII asrdan boshlab ma’lum, oltindan 4 va kumushdan 7 marotaba qimmat hisoblangan. Temirning asosiy birikmalari: Fe 2 O 3 – qizil temirtosh, gematit. Fe 3 O 4 magnitli temirtosh, 2Fe 2 O 3 *3H 2 O – limonit, qo ng ir temirtosh, FeCO ʻ ʻ 3 – siderit, temir shpati, FeS 2 – pirit, temir kolchedani. Fe elementining davriy sistemadagi o rni. ʻ  Kimyoviy belgisi Fe;  Davr 4;  Qator 4;  Guruh 8;  Valentligi 2, 3;  Metall;  Tartib raqami 26;  Atom massasi 56;  Kislorodli birikmasi Feo, Fe2O3, Fe3O4;  H2 birikmasi yo q; ʻ  Atom tuzilishi +26 )2)8)4)2;  P = +26;  E = -26;  N = 30;  Elektron konf. 1s 2 2s 2 3s 2 3p 6 3d 6 4s 2 ; Fe moddasining fizik xossalari . Toza temir – kumushsimon oq rangli, havoda tezda xiralashuvchi, yetarlicha yumshoq va bolg alanuvchan, kuchli magnit ʻ xossalariga ega metall bo lib, issiqlik va elektr tokini yaxshi o tkazadi, suyuqlanish ʻ ʻ xarorati 1534,83C, qaynash xarorati 2770C, zichligi 7874 kg\m 3 izotop soni 16 ta. 8$

Temir moddasining kimyoviy xossalari.
3Fe+2O
2 →Fe
3 O
4 ; Fe+S=FeS
Fe+2HCl→FeCl
2 +H
2
2Fe+6H
2 SO
4 →Fe
2 (SO
4 )
3 +3SO
2 +6H
2 O
2Fe+3Cl
2 →2FeCl
3
2Fe+N
2 →2FeN4
Fe+6H
2 O+3O
2 →4Fe(OH)
3
Fe elementining birikmalari.
+2 oksidlanish darajasiga mansub birikmalar: FeO, Fe(OH)
2 , FeCl
2 Aralash
birikmalar (+2 va +3) Fe
3 O
4 , FeO, Fe
2 O
3. +3 oksidlanish darajasiga mansub
birikmalar: Fe
2 O
3 , Fe(ON)
3 , FeCl
3 . Fe elementining birikmalarini aniqlash uchun
ularga xos sifat reaksiyalarni bajariladi.
1-tajriba: 3FeSO
4 + 2K
3 (Fe(CN)
6 ) → Fe
3 (Fe(CN)
6 )
2 + 3K
2 SO
4
2-tajriba: 4FeCl
3 + 3K
4 (Fe(CN)
6 )
3 ) →Fe
4 (Fe(CN)
6 )
3 + 12KCl
3-tajriba: FeCl
3 + 3NH
4 SCN → Fe(SCN)
3 + 3NH
4 Cl
1-tajribada turbunkul ko k cho kmasi hosil bo ladi.ʻ ʻ ʻ
2-tajribada berlin lazuri cho kmasi hosil bo ladi.
ʻ ʻ
3-tajribada to q tusli cho kma hosil bo ladi.
ʻ ʻ ʻ
FeCl
3 +3NaOH→Fe(OH)
3 +3NaCl;
Fe(OH)
3 →Fe
2 O
3 +3H
2 O;
4Fe(OH)
2 +2H
2 O+O
2 →4Fe(OH)
3 ;
Ishlatilishi. Temir boshqa elementlar orasida inson uchun eng katta
ahamiyatga ega metaldir. Zamonaviy texnikaning barcha sohalari temir va uning
qotishmalari bilan chambarchas bog liq. Amaliyotda toza temirdan kamroq, lekin
ʻ
uning qotishmalari hisoblangan – po lat va cho yandan juda keng miqyosda
ʻ ʻ
foydalaniladi. Ularning ahamiyati shu darajada kattaki, ular alohida – qora metallar
deb, boshqa metallardan ajralgan. Bu to g risida ma’lumotni keyinroq beramiz.
ʻ ʻ
Biologik ahamiyati. Temir moddasi ion holida juda ko plab o simliklar,
ʻ ʻ
hayvonlar organizmida uchraydi va fermentlar tizimiga kiradi. U qonda kislorod va
karbonat angidridni tashiydigan eritratsitlarning asosini tashkil etadi, oziq
9

moddalarni organizmning barcha qismiga yetkazib beradi, qonni gemoglabin bilan
taminlaydi, kamqonlikda dori-darmon sifatida ishlatiladi. O simliklarda fotosintezʻ
jarayonini ta’minlab beradi. Temir moddasi muskul to qimalarida 0,0185, ilikda
ʻ
0,03-3,85, qonda 447mg/l miqdorda bo ladi.
ʻ
Olinishi . Birikmalaridan elektroliz qilish yo li bilan olinadi.
ʻ FeCl
2 → Fe + Cl
2
10

3. Tebinbuloq temir koni
Axborot va ommaviy kommunikatsiyalar agentligida «O’zbekiston
temiryo’llari» AJ mutasaddilari ishtirokida matbuot anjumani bo’lib o’tdi. Unda
2018 yil 2 yanvardagi Prezident Farmoni bilan tasdiqlangan «Tebinbuloq koni
bazasida kon-metallurgiya kompleksi qurilishi» loyihasini yo’lga qo’yishda
amalga oshirilayotgan ishlar, kombinatning taxminiy portreti haqida batafsil
ma'lumot berildi.
Mazkur kompleksning qurilishi mahalliy xomashyodan foydalangan holda
zamonaviy po’lat ishlab chiqarishni tashkil etish hisobiga o’z metallurgiya
majmuasini tashkil etish, eksport salohiyatini oshirish va importni kamaytirishni
maqsad qiladi. Loyiha 2024 yilgacha foydalanishga topshirilishi rejalashtirilgan.
Tebinbuloq koni negizida kon-metallurgiya majmuasini qurish direksiyasi
direktor o’rinbosari Aziz Alimovning ma'lumot berishicha, kompleksning ishlab
chiqarish quvvati yiliga 1,5 million tonnani tashkil etadi. Geologik qidiruvlar
natijasiga ko’ra, konda 2 milliard tonna xomashyo zaxirasi mavjud. Kondan yiliga
33 million tonna ruda qazib olinib, undan 1,5 millon tonna temir olinishi
mo’ljallanmoqda. Mazkur kon zaxirasi 50 yilgacha yetishi taxmin qilinmoqda.
Kompleks yiliga 900 ming tonna armatura, 225 ming tonna sim, 375 ming tonna
burchak, shveller va boshqa qurilish uchun kerakli xomashyolar ishlab chiqarish
quvvatiga ega bo’ladi. Majmua 2 mingdan ortiq kishini ish bilan ta'minlashi
kutilmoqda. Mahsulotning 35 foizi eksportga yo’naltiriladi.
Direksiya direktori Botir Rustamovning so’zlariga ko’ra, po’latning kishi
boshiga ulushi AQShda 600-700 kilogramm, o’rta rivojlangan davlatlarda 200-300
kilogramm, O’zbekiston esa 60-70 kilogrammni tashkil etadi.
«Bu rivojlangan davlatlarga qiyoslaganda ancha past ko’rchatkich.
Mamlakatning po’latga ehtiyojini qondirish uchun bu ko’rsatkichlarni oshirish
kerak. Tebinbuloq konidan ham shu maqsadda foydalaniladi», deya Botir
Rustamovning so’zlarini keltirmoqda Kun.uz muxbiri.
11

Ma'lum qilinishicha, O’zbekistonda temir rudasi qazib olish mumkin bo’lgan
uchta manba mavjud. Toshkent viloyati Parkent tumanidagi Suyun ota konida 30
foizgacha temir bo’lib, zaxira atigi 25 million tonnani tashkil etadi. Samarqanddagi
Temirkon manbasida 100 million tonnagacha zaxira mavjud. Lekin ularda ruda
ancha chuqurlikda joylashgani, zaxira ham kamligi bois qazib olish xarajat
jihatidan manfaatli emas.
Qoraqalpog’istondagi Tebinbuloq koni sovet davridayoq ochilgan bo’lib,
o’sha davrda ham bu kondan yaxshi mahsulot olish mumkinligi tasdiqlangan.
Konning hozirda mo’ljallanayotgan 350 metr chuqurligida 2 milliard tonna ruda
aniqlangan. Keyinchalik 800 metrgacha chuqurlikka borib, yana ruda olinishi
ehtimoli bor.
«Mazkur kondagi rudada 13 foiz temir mavjud. Bu katta ko’rsatkich emas.
Aslida 65 foiz temir bo’lgan hududda rudani qazib olish manfaatli hisoblanadi. Bu
kondan olingan temirga vanadiy va titan metallini qo’shib, konsentratsiyasini 68
foizga yetkazish kutilmoqda. Bu mahsulotning sifatini va mustahkamligini ham
oshiradi», deydi direksiya direktori.
Mas'ullarning so’zlariga ko’ra, hozirda temir bilan ishlayotgan yagona
korxona «O’zmetkombinat» hisoblanadi. U yiliga 1 million tonna tayyor mahsulot
ishlab chiqarishi mumkin, lekin ikkilamchi xomashyo asosida ishlaydi. Ya'ni uning
ishlashi uchun metallolom talab etiladi.
«Yaqin o’tmishdagi 15 yil davomida har bir tashkilotning metallolom
topshirish bo’yicha rejasi bo’lgan. Bu reja ko’rsatkichlari metallolomni import
qilish hisobiga kamaygan. Lekin import xaridining narxi baland. Yiliga 2
mln. tonna metallolom kiritish uchun 2 milliard AQSh dollari xarajat qilinadi.
Vaholanki, ishlab chiqarish hajmining oshishi hisobiga bu xomashyoni import
qilishga ehtiyoj ham, xarajat ham oshib boradi», deya ta'kidladi Botir Rustamov.
12

Mas'ullar Tebinbuloq koni negizida kon-metallurgiya kompleksining yo’lga
qo’yilishi metallomga bo’lgan talabni qanchalik qondirishi haqidagi savolga ham
javob berishdi.
«Tebinbuloq faqatgina tabiat qo’ynidan olingan toza ruda asosida ishlaydi.
Unga metallolom kerak emas. Lekin «O’zmetkombinat»ning ehtiyoji katta
bo’lgani bois metallolomga bo’lgan talab yo’qolmaydi. Tebinbuloq koni
«O’zmetkombinat»ning issiq eritiluvchi temirga bo’lgan ehtiyojini qoplashi
mumkin», deydi direksiya direktori o’rinbosari.
Tebinbuloq kon-metallurgiya majmuasi faoliyatini yo’lga qo’yishda
Germaniyaning «DMT Group», Avstriyaning «Horst Viesenger Konsulting»
korxonalari bilan hamkorlik qilinmoqda. Kondagi rudadan 3 ming tonna hajmida
Germaniyaning «SGA» ilmiy-tadqiqot laboratoriyasiga yuborilgan bo’lib, unda
rudani boyitish va undan temir moddasini ajratib olish bo’yicha sinov tajribalari
o’tkazilmoqda. Hududdagi mavjud rezervlarni xalqaro JORK kodekciga muvofiq
baholash hamda Bank texnik-iqtisodiy tahlilini o’tkazish jarayonlari kechmoqda.
Tebinbuloq temir koni - Qoraqalpog iston Respublikasining Sulton Uvaysʻ
tog larida, Nukus— To rtko l t.yildan 5–7 km masofada joylashgan. Kon 1937-yil
ʻ ʻ ʻ
topilgan. Urusoy sinig ida quyi devon davriga mansub kremniykarbonatliterrigen
ʻ
va vulkanogenterrigen jinslar orasida joylashgan kuyi karbonning
piroksenitgabbroli intruziv majmuasi bilan bog liq.
ʻ Kon 1937 yildan beri ma'lum
bo'lib, u birinchi marta Nevskiy o'ta asosli jinslarni o'rgangan. Keyingi geologik
ishlar G.Yu. Alferov, D.A. Rubanov, A.P. Agafonov, A.A. Kulesh, K.A.
Keshishyan tomonidan olib borilgan. Qidiruv ishlari jarayonida I.M. Jigarlovskiy
va V.P. 1970-1980 yillarda Strigin, gravimetrik va magnitometrik tadqiqotlar
natijada titanomagnetit mineralining zonalari aniqlandi Neyralizatsiya musbat
magnit anomaliyalari bilan belgilanadi (>2000 HTJ1). 500-600 dan 2100-2250 m
gacha bo'lgan 37 ta anomaliya aniqlandi. konida (anomaliyalar 1-37) prognoz
qilingan resurslar 4,3 mlrd. tonna rudani tashkil qiladi. L.N. tomonidan o'tkazilgan
aeromagnit tadqiqotiga ko'ra Kotlyarevskiy hamkori bilan ishchilar 1969 yilda
13

Tebinbuloq og zidan 2 km shimolda va janubda ijobiy magnit anomaliyalariʻ
yangilandi. Temir rudasi tarkibi bo yicha Uraldagi Kochkanar koniga o xshash,
ʻ ʻ
unda temir 16,2%, titan oksidi — 2,0%, vanadiy oksidi — 0,15%; farqi titan oksidi
1,5 barobar yuqoriligidir. Asosiy minerali — titanmagnetit, u ilmenitning yupqa
plastinkasimon o simtalarini qamrovchi magnetitdan iborat. Rudalar zich xoldor
ʻ
yoki massiv ko rinishda, asosan, o zgaruvchan piroksenitlar bilan bog liq.
ʻ ʻ ʻ
Tarkibida gematit ham uchraydi. Ruda va rudasiz piroksenitlar tarkibida
piritxalkopirit minerallashuvi bilan oltin, sof platina, oltin telluridlari va platina
arsenidlari uchraydi. Genezisi bo yicha kon yakunlangan magmatikruda tanalari
ʻ
joylashgan intruziv jinslarning astasekin sovib borish jarayonlari bilan boglik.
Tebinbuloq temir konik.da bir necha o n ruda tanalari aniklangan. Ularning eng
ʻ
yiriklari konning g arbiy va sharqiy uchastkalarida bo lib, uz. 2400 m, qalinligi
ʻ ʻ
100–400 m, tarqalish chuq. 500 m ga yetadi. Tebinbuloq temir konik.ning
resurslari bir necha mlrd. tonnani tashkil etadi.
14

Prezident Shavkat Mirziyoyev Qorao zak tumanidagi Tebinbuloq koni ʻ
negizida kon-metallurgiya kompleksini qurish loyihasi bilan tanishdi.
Bu konda 1,1 milliard tonna xomashyo rezervi aniqlangan. Dastlabki hisob-
kitoblarga muvofiq, yiliga 33 million tonna ruda qazilib, undan 1,5 million tonna
temir olinishi mo ljallangan.
ʻ
Davlatimiz rahbarining 2018-yil 12-yanvardagi qarorida ushbu investitsiya
loyihasini amalga oshirish choralari belgilangan.
Kon-metallurgiya kompleksi yiliga 900 ming tonna armatura, 225 ming
tonna sim, 375 ming tonna ugolok, shveller va boshqa materiallar ishlab chiqarish
quvvatiga ega bo ladi. Bu katta miqdordagi import o rnini to ldirib, sanoatni
ʻ ʻ ʻ
barqaror rivojlantirishga xizmat qiladi. Bu yerda 2 mingdan ziyod kishi ishlaydi.
Mahsulotlarning 35 foizini eksport qilish ham rejalashtirilgan.
16

Loyihani tayyorlash va amalga oshirishga Germaniyaning “DMT-Group
Consulting” va Avstriyaning “Horst Wiesinger Consulting” korxonalari jalb
etilgan.
Prezidentimiz ushbu kompaniyalar mutaxassislari bilan suhbatlashdi.
Majmua qurilishiga ilmiy jihatdan puxta yondashish, temirdan mahsulot ishlab
chiqarish sohasida ham o ziga xos maktab yaratish kerakligini ta kidladi.ʻ ʼ
Davlatimiz rahbari loyihaning texnik-iqtisodiy asoslarini mukammal ishlab
chiqish, uni amalga oshirishga ko proq yoshlarni jalb etish bo yicha ko rsatmalar
ʻ ʻ ʻ
berdi.
17

“TEBINBULOQ KONI NEGIZIDA KON-METALLURGIYA
KOMPLEKSI QURILISHI” INVESTITSIYA LOYIHASINI AMALGA
OSHIRISH BORASIDAGI ISHLARNI TASHKILLASHTIRISH
TO’G’RISIDA
[Ko’chirma]
Mashinasozlik, vagonsozlik, avtomobilsozlik, kimyo, neft-gaz va qurilish
tarmoqlari sanoat korxonalarining ishlab chiqarish quvvatlarini yanada
kengaytirish, Tebinbuloq titan-magnetit ruda koni negizida mahalliy xomashyodan
foydalangan holda zamonaviy po’lat quyish korxonasini tashkil etish hisobiga
o’zining metallurgiya kompleksini barpo etish, shuningdek, eksport salohiyatini
oshirish va importni qisqartirish maqsadida
1. O’zbekiston Respublikasi Iqtisodiyot vazirligi, Investitsiyalar bo’yicha
davlat qo’mitasi, Davlat geologiya va mineral resurslar qo’mitasi hamda
“O’zbekiston temir yo’llari” aksiyadorlik jamiyatining kon-metallurgiya
kompleksini 2024-yilda ishga tushirishni nazarda tutgan holda, yiliga 1 million
tonnagacha po’lat mahsulot ishlab chiqarish quvvatiga ega bo’lgan “Tebinbuloq
koni negizida kon-metallurgiya kompleksi qurilishi” investitsiya loyihasi (keyingi
o’rinlarda — loyiha)ni amalga oshirish to’g’risidagi taklifi ma’qullansin.
2. Ma’lumot uchun qabul qilinsinki:
O’zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining Geologiya, yoqilg’i-
energetika kompleksi, kimyo, neft-kimyo va metallurgiya sanoati kompleksi
tomonidan 2017-yilning 27-martida “Keyinchalik cho’yan olinadigan Tebinbuloq
konini ishlatish” loyihasining dastlabki texnik-iqtisodiy asoslanishi tasdiqlangan;
loyihada cho’yan va po’lat olishning domnadan tashqari texnologiyasini
qo’llash nazarda tutilgan;
3. “O’zbekiston temir yo’llari” AJ:
bir oy muddatda “O’zbekiston temir yo’llari” AJ tarkibida Tebinbuloq koni
negizida kon-metallurgiya kompleksi qurilishi va uning ishga tushirilishini
ta’minlash uchun Tebinbuloq koni negizida kon-metallurgiya kompleksi qurilishi
direksiyasi (keyingi o’rinlarda — Direksiya)ni tashkil etsin;
20

O’zbekiston Respublikasi Iqtisodiyot vazirligi, Moliya vazirligi,
Investitsiyalar bo’yicha davlat qo’mitasi bilan birgalikda 2018-yilning 1-apreliga
qadar loyihani amalga oshirishni moliyalashtirishning aniq manbalari bo’yicha
taklif kiritsin.
4. Loyihasi amalga oshirish doirasida:
“O’zbekiston temir yo’llari” AJga qarashli Tebinbuloq koni negizida kon-
metallurgiya kompleksi qurilishi direksiyasi — buyurtmachi etib;
loyiha ishlari bozorida o’zlarini ijobiy tomondan ko’rsata olgan xorijiy
loyiha tashkilotlari, konsultantlari va ekspertlari bilan to’g’ridan to’g’ri
shartnomalar tuzish huquqiga ega bo’lgan Respublika “O’zinjiniring” loyiha
instituti — bosh loyiha tashkiloti etib;
zarur hollarda, aynan shunday loyihalarni ro’yobga chiqarishda amaliy
tajribaga ega bo’lgan xalqaro kompaniyalarni hamda respublikaning
ixtisoslashtirilgan pudrat tashkilotlarini jalb etgan holda konsorsium tuzish huquqi
beriladigan “O’zbekiston temir yo’llari” AJning tegishli tashkilotlari — bosh
pudrat tashkiloti etib belgilansin.
Loyihani amalga oshirish doirasida Direksiya tomonidan qilingan
xarajatlarni moliyalashtirish “O’zbekiston temir yo’llari” AJning o’z mablag’lari
hisobidan amalga oshirilishi, sarflangan xarajatlar keyinchalik ularni qoplash
maqsadida loyihaning umumiy qiymatiga qo’shilishi belgilab qo’yilsin.
5. “Tebinbuloq koni negizida kon-metallurgiya kompleksi qurilishi”
loyihasini amalga oshirish ishlarini tashkillashtirish va muvofiqlashtirish bo’yicha
ishchi komissiya (keyingi o’rinlarda — Ishchi komissiya) ilovaga muvofiq
tarkibda tuzilsin.
21

Ishchi komissiya (A.J. Ramatov) zimmasiga:
loyihani amalga oshirish bilan bog’liq jami masalalar kompleksini o’z
vaqtida va tezkorlik bilan hal etish bo’yicha vazirliklar va idoralar faoliyatini
muvofiqlashtirish, loyiha va qurilish-montaj ishlarining sifatli bajarilishini
ta’minlashga alohida e’tibor qaratish;
Tebinbuloq koni negizida kon-metallurgiya kompleksi obyektlari hamda
loyiha bo’yicha tashqi infratuzilmaning zarur obyektlari qurilishi monitoringini
tashkillashtirish vazifasi yuklansin.
6. “O’zbekiston temir yo’llari” AJ Respublika “O’zinjirining” loyiha
instituti bilan birgalikda 2018-yilning 30-dekabriga qadar “Tebinbuloq koni
negizida kon-metallurgiya kompleksi qurilishi” investitsiya loyihasining ishlab
chiqilgan va belgilangan tartibda kelishib olingan texnik-iqtisodiy asoslanishini
tasdiqlash uchun Vazirlar Mahkamasiga kiritsin.
7. Qoraqalpog’iston Respublikasi Vazirlar Kengashi O’zbekiston
Respublikasining Yer resurslari, geodeziya, kartografiya va davlat kadastri davlat
qo’mitasi bilan birgalikda belgilangan tartibda:
kon-metallurgiya kompleksi qurilishiga doimiy foydalanish huquqi bilan
yer maydonlari, shu jumladan, muhandislik kommunikatsiyalari qurilishi va
xomashyo karyerlari uchun yer maydonlari ajratilishini;
yer maydonlari olib qo’yilishi munosabati bilan (fermer xo’jaliklari
tomonidan ko’rilgan zararlar, qirqilgan daraxtlar uchun va ko’chirilgan
fuqarolarga) mahalliy budjet mablag’lari hamda qonun hujjatlarida taqiqlanmagan
boshqa manbalar hisobidan tovon to’lanishini ta’minlasin.
8. O’zbekiston Respublikasi Axborot texnologiyalari va
kommunikatsiyalarini rivojlantirish vazirligi, “O’ztransgaz” AJ, “O’zbekiston
temir yo’llari” AJ — o’z mablag’lari hisobidan, O’zbekiston Respublikasi
Avtomobil yo’llari davlat qo’mitasi — O’zbekiston Respublikasi Vazirlar
Mahkamasi huzuridagi Respublika yo’l jamg’armasi mablag’lari hisobidan,
Qoraqalpog’iston Respublikasi Vazirlar Kengashi — mahalliy budjet mablag’lari
hisobidan ishlab chiqarish maydonchasidan tashqaridagi zarur muhandislik
22

tarmoqlari va infratuzilma obyektlari, jumladan, energiya ta’minoti, gaz ta’minoti,
suv ta’minoti, kanalizatsiya, aloqa, temir yo’llar va avtomobil yo’llari boradigan
inshootlar loyihalashtirilishi hamda qurilishini ta’minlasin.
“O’zbekenergo” AJ o’z mablag’lari hisobidan 2019-yilning 1-yanvariga
qadar Tebinbuloq koni negizida barpo etilayotgan kon-metallurgiya kompleksi
qurilish maydonchasidagi obyektlar tashqi energotizimlarga ulanishini,
shuningdek, 2019 — 2024-yillar davrida — kon-metallurgiya kompleksi
qurilmalarini energiya bilan ta’minlash uchun Shimoli-g’arbiy energotizim uzeli
kengaytirilishi va modernizatsiya qilinishini ta’minlasin.
9. Istisno tariqasida, Axborot texnologiyalari va kommunikatsiyalarini
rivojlantirish vazirligi, Qishloq va suv xo’jaligi vazirligi, Uy-joy kommunal xizmat
ko’rsatish vazirligi, Avtomobil yo’llari davlat qo’mitasi, “O’zbekiston temir
yo’llari” AJ, “O’zbekenergo” AJ, “O’ztransgaz” AJga loyihani amalga oshirish
doirasida:
Keyingi tahrirga qarang.
2020-yilning 1-yanvariga qadar loyiha-smeta hujjatlarini ishlab chiqish
bilan bir vaqtda loyihani amalga oshirishga;
eng yaxshi takliflarni tanlab olish asosida, belgilangan tartibda import
shartnomalari bo’yicha vakolatli organlarda ekspertiza hamda yuklarni ortib
jo’natishdan oldingi inspeksiyani albatta o’tkazgan holda tovarlar (ishlar,
xizmatlar)ni, shu jumladan, “tayyor holda topshirish” sharti bilan yetkazib berish
to’g’risidagi shartnomalarni mahsulot ishlab chiqaruvchi zavodlar yoki ularning
rasmiy dilerlari (distribyutorlari) bilan tender (tanlov) savdolarini o’tkazmasdan
tuzishga;
zarur hollarda — loyiha yechimlarining obyektlarni ekspluatatsiya qilish
ishonchliligi va xavfsizligi talablariga muvofiqligini aniqlash, shuningdek, kon-
metallurgiya kompleksi obyektlari qurilishini texnik jihatdan kuzatishni
tashkillashtirish maqsadida, aynan shunday loyihalarni loyihalashtirish va amalga
oshirish masalalarida amaliy tajribaga ega bo’lgan ixtisoslashtirilgan xorijiy ilmiy-
23

tadqiqot institutlari, konsultantlarni tanlov asosida (tender savdolari o’tkazmasdan)
jalb etishga ruxsat berilsin.
10. Loyihani amalga oshirish doirasida 2025-yilning 1-yanvariga qadar
bosh pudrat va bosh loyiha tashkilotlari, shuningdek ularning subpudratchilari
O’zbekiston Respublikasida ishlab chiqarilmaydigan, o’rnatilgan tartibda
tasdiqlanadigan ro’yxatlarga binoan olib kelinadigan, shu jumladan, “vaqtincha
olib kirish” bojxona rejimida olib kelinadigan materiallar, xomashyo, uskunalar,
qurilish texnikasi, mashina va mexanizmlar, texnologik hujjatlar, jihozlar,
butlovchi buyumlar va ehtiyot qismlar, asbob va priborlar, maxsus ahamiyatdagi
transport vositalari, kompyuter texnikasi, shuningdek, metall prokati boj to’lovlari
to’lashdan (bojxona yig’imlaridan tashqari) ozod qilinsin.
11. O’zbekiston Respublikasi Davlat arxitektura va qurilish qo’mitasi
loyiha hujjatlarining davlat ekspertizasini hamda investitsiya loyihasini amalga
oshirish doirasida qurilish-montaj ishlarining sifatli bajarilishi ustidan tegishli
davlat arxitektura-qurilish nazoratini ta’minlasin.
12. “Sanoatgeokontexnazorat” Davlat inspeksiyasi Tebinbuloq koni
negizida kon-metallurgiya kombinatini loyihalash, qurish va foydalanishga
topshirishda sanoat xavfsizligi talablariga og’ishmay rioya etilishi ustidan tizimli
nazoratni ta’minlasin.
Keyingi tahrirga qarang.
13. O’zbekiston Respublikasi Tashqi ishlar vazirligi “O’zbekiston temir
yo’llari” AJning buyurtmanomalariga binoan, loyihani amalga oshirishda
qatnashayotgan xorijiy mutaxassislarga kirish vizalari konsullik va boshqa
yig’imlar undirilmagan holda rasmiylashtirilishini ta’minlasin.
14. O’zbekiston Respublikasi Ichki ishlar vazirligi “O’zbekiston temir
yo’llari” AJning buyurtmanomalariga binoan, loyihani amalga oshirishda
qatnashayotgan xorijiy mutaxassislarga ko’p martalik vizalar berilishi va muddati
uzaytirilishini, ular vaqtincha yashaydigan joyda vaqtinchalik ro’yxatga olish va
uning muddatini uzaytirishni davlat boji undirmasdan belgilangan tartibda
ta’minlasin.
24

15. O’zbekiston Respublikasi Bandlik va mehnat munosabatlari vazirligi
“O’zbekiston temir yo’llari” AJning buyurtmanomalariga binoan, yuqori malakali
xorijiy mutaxassislarni O’zbekiston Respublikasiga jalb etishga ruxsatnomalar
berilishi (muddati uzaytirilishi)ni, shuningdek, ushbu xorijiy fuqarolarga
O’zbekiston Respublikasi hududida mehnat faoliyati bilan shug’ullanish huquqiga
tasdiqnomalar berilishini (muddati uzaytirilishini) belgilangan tartibda haq
undirilmasdan ta’minlasin.
16. O’zbekiston Respublikasi Iqtisodiyot vazirligi, Oliy va o’rta maxsus
ta’lim vazirligi, Moliya vazirligi 2018/2019 o’quv yilidan boshlab respublikaning
ixtisoslashgan oliy o’quv yurtlarida Tebinbuloq koni negizida kon-metallurgiya
kompleksi uchun mutaxassislar tayyorlashni tashkil qilsin.
17. Mazkur qarorning ijrosini nazorat qilish O’zbekiston Respublikasi Bosh
vazirining birinchi o’rinbosari — “O’zbekiston temir yo’llari” aksiyadorlik
jamiyati boshqaruvi raisi A.J. Ramatov va O’zbekiston Respublikasi Bosh
vazirining o’rinbosari — “O’zbekneftgaz” AJ boshqaruvi raisi A.S. Sultonov
zimmasiga yuklansin.
25

Xulosa
Xulosa qilib aytganda, O zbekiston boy tog -kon sanoatiga, qulayʻ ʻ
infratuzilmaga ega. Ko plab konlar ochiq holda o zlashtirilishi mumkin.
ʻ ʻ
Foydali komponentlarni yuqori sifatda chiqarib olish imkonini beradigan
mineral xomashyolarni qayta ishlash texnologiyalari mavjud.
Jumladan, Qoraqalpog iston ko plab turdagi foydali qazilmalarga boyligi
ʻ ʻ
sababli hududda sanoatning mutlaqo yangi tarmoqlari paydo bo lmoqda.
ʻ
Prezidentimiz Shavkat Mirziyoyevning kuni kecha Qoraqalpog istonga tashrifi
ʻ
chog ida ma lum qilinganidek, Tebinbuloq koni negizida kon-metallurgiya
ʻ ʼ
kompleksi qurilishi ham iqtisodiy, ham ijtimoiy jihatdan dolzarb ahamiyat kasb
etadi.
Mazkur ruda konlarining prognoz ko rsatkichlari 4,3 milliard tonnagacha
ʻ
bo lgan rudani tashkil etadi.
ʻ
Tebinbuloq konining ishga tushirilishi ruda bo yicha ichki iste molni to la
ʻ ʼ ʻ
qoplabgina qolmay, ushbu metallni eksport qilish ham mumkin bo ladi.
ʻ
Tebinbuloq konida metall tarkibi 16-18 foizni tashkil etadi. Biroq uning R1+R2
toifasi bo yicha zaxiralari 3500,0 million tonnadan 4300,0 million tonnagacha deb
ʻ
baholanmoqda. Bu mazkur metallni ko p hajmda ishlab chiqarish imkonini beradi.
ʻ
Mutaxassislar fikri Tebinbuloq koni negizida keng turdagi qurilish
materiallarini ishlab chiqaradigan korxonani tashkil etish bo yicha kelgusi
ʻ
ishlanmalarning istiqbolli ekanini anglatadi.
O zbekiston hududidagi yirik temir rudasi obyekti bo lgan Tebinbuloq
ʻ ʻ
konining qulay iqtisodiy sharoiti (konning ochiq o zlashtirilishi, temir yo l,
ʻ ʻ
maagistral gaz, suv quvurlari, elektr uzatish liniyalarining yaqinligi, inson
resurslarining mavjudligi) hisobga olinganda, unga Qoraqalpog istonda temir va
ʻ
qurilish materiallarini ishlab chiqarish xomashyo bazasi, deb qarash mumkin.
Bu yerda rudani boyitish va metall konsentratini ishlab chiqarish bo yicha
ʻ
korxona tashkil etishdan tashqari “O zmetkombinat” singari quvvatli metallurgiya
ʻ
kombinatini barpo etish ham mumkin. Negaki, hisob-kitoblar bunday korxonalar
daromadli bo lishini ko rsatmoqda.
ʻ ʻ
26

Demak, Tebinbuloq konidagi boy zaxirani hisobga olgan holda bu yerda
yana qo shimcha fabrikalarni qurish maqsadga muvofiq.ʻ
Ishonch bilan aytish mumkinki, Tebinbuloq konini o zlashtirish ham ushbu
ʻ
hududni, ham mamlakatimizni dunyodagi yirik metall ishlab chiqaruvchilardan
biriga aylantiradi.
27

Foydalanilgan adabiyotlar ro’yxati:
Asosiy adabiyotlar:
1. Alisov B, Xoreev A. Ekonomicheskaya i sotsialnaya geografiya mira. M.:
Prosvehenie,
2001.
2.
G. Asanov, M.Nabixonov, I.Safarov. O’zbekiston iqtisodiy va ijtimoiy
geografiyasi.
T.: O’qituvchi, 1994 y.
3.
Baxritdinov B.A. va boshqalar. Jahon ijtimoiy-iqtisodiy geografiyasi. T.: 2008.
4.
Boltaev M.J. Markaziy Osiyo davlatlari iqtisodiy va ijtimoiy
geografiyasi.-“Universitet”
nashriyoti. Toshkent. 2003.
5.
Pardaev G’.R. Markaziy Osiyo davlatlari iqtisodiy va ijtimoiy geografiyasi.
-“Universitet”
nashriyoti. Angren-2003 y.
6.
Qayumov A., Pardaev G’.R., Islomov I. Markaziy Osiyo mamlakatlari iqtisodiy
va
ijtimoiy geografiyasi. Toshkent-2015.
7.
A.Soliev. O’zbekiston hududlari ijtimoiy-iqtisodiy rivojlanishi. T.: “Mumtoz
so’z”.
2010 y.
8.
M.Sokol. Ekonomik geographi. UK. London. 2011.
9.Sh.M.Sharipov.,
V.N.Fedorko., N.I.Safarova., V.A.Rafiqov- Geografiya (Amaliy
geografiya)-10-sinflar
uchun. “O’zbekiston Milliy entsiklopediyasi”-Davlat ilmiy
nashriyoti.,
Toshkent-2017 yil.-141-b.
10.
A.Qayumov., I.Safarov., M.Tillaboev-Jahon iqtisodiy-ijtimoiy geografiyasi-
9sinflar
uchun. “O’zbekiston”-2014 yil.-224-b.
28

Temir va tebinbuloq koni

Sotib olish

Dokument ma'lumotlari

Sotuvchi

Temir va tebinbuloq koni

O'xshash dokumentlar