Информация о документе

Цена 65000UZS
Размер 872.4KB
Покупки 0
Дата загрузки 12 Октябрь 2024
Расширение docx
Раздел Диссертациии
Предмет Транспорт

Продавец

Эргашев Бахромжон

Дата регистрации 11 Октябрь 2024

0 Продаж

Temir yo‘l stansiyalarida tashish jarayoniga jalb qilingan ishchilarning mehnat sharoitlarini tadqiqot qilish

ERGASHEV BAHROMJON OLIMJON O‘G‘LI Temir yo‘l stansiyalarida tashish jarayoniga jalb qilingan ishchilarning mehnat sharoitlarini tadqiqot qilish Magistr darajasini olish uchun DISSERTATSIYA MAGISTIRLIK DISSERTATSIYASI ANNOTATSIYASI Har qanday temir yo’l stansiyalarida tashishni tashkil etuvchi va harakatni boshqaruvchi xodimlar asosiy ishchilar hisoblanadi. Ushbu soha xodimlarining o‘z lavozim majburiyatlarini o‘z vaqtida va belgilangan tartiblar asosida aniq bajarishi stansiya ish ko‘rsatkichlarining bajarilishiga bevosita bog‘liqdir. B.O. Ergashevning magisterlik dissertatsiyasida xatarlarni, shu jumladan inson omili bilan bog‘liq bo‘lganlarni aniqlash, baholash va kamaytirishning ilmiy asoslangan tizimini joriy etish orqali ishlab chiqarish jarayonlari xavfsizligini ta’minlashning proaktiv paradigmasiga allaqachon sodir bo'lgan nomaqbul hodisalarga reaktsiyaga o‘tish kamaymaydi. Faqat raqam baxtsiz hodisalar, shuningdek, harakat xavfsizligini buzish, shuningdek, butun temir yo‘l majmuasining ishlashiga ta’sir qiluvchi infratuzilma ob’ektlarining ko‘plab nosozliklar o‘rganib tadqiq etilgan. ABSTRACT MASTER’S THESIS Employees who organize transportation and manage traffic at any railway stations are the main workers. The employees of this field perform their duties in a timely manner and according to the established procedures, directly depends on the performance of the station's performance indicators. B.O. In Ergashev's master's thesis, the transition to the proactive paradigm of ensuring the safety of production processes by introducing a scientifically-based system of identifying, evaluating and reducing risks, including those related to the human factor, does not reduce the reaction to the undesirable events that have already occurred. Only the number of accidents, as well as violations of traffic safety, as well as numerous failures of infrastructure facilities that affect the operation of the entire railway complex, have been studied. MUNDARIJA Kirish . …... .............................................................................. 3 I BOB . “О‘zbekiston temir yо‘llari” AJ Toshkent MTU, Tо‘qimachi stansiyasini tuzilishi, texnologik jarayoni va mehnat xavfsizligini ta’minlashning asosiy muammolar i …….. ……………………………………..……... 7 1. 1. Rivojlаngаn dаvlаtlаrdа temir yо‘l stаnsiyalаridа tаshish jаrаyonigа jаlb qilingаn ishchilаrning mehnаt shаroitini о‘rgаnilishi vа kо‘rilаyotgаn chorаlаr…………...… .…………… 7 1. 2. “О‘ zbekiston temir y о‘ ll а ri ” А J Toshkent MTU , T о‘ qim а chi st а nsiyasini tuzilishi , texnik t а vsifi v а st а nsiya xodiml а rini sht а t t а rkibini о‘ rg а nish …… ……………………………………….. 13 1. 3. О‘zbekiston temir yo‘llari” AJ stansiyalarida tashish jarayoniga jalb qilingan ishchilarning mehnat sharoitini ta'sir qiluvchi mehnat sharoitlari holatini baholash…………………………. … 22 I bo‘lim bo‘yicha xulosa ...…………………..……………… ..... 29 II BOB . Stansiyada tashish jarayoniga jalb qilingan ishchilarning mehnat sharoitini yaxshilash bo‘yicha tashkil qilingan integratsiyalashgan axborot-tahlili. ............................................ 30 2. 1. Tashish jarayonida xavf va xavflarning oldini olishning mavjud yondashuvlari va usullari. …………………………………………….... 30 2. 2. Tashish jarayonida ishtirok etadigan xodimlarining risklarni boshqarish asosida mehnat xavfsizligi va sog ’ lig ’ ini muhofaza qilish strategiyasini ishlab chiqish .……………………... ……………………....................... 35 2. 3. Temir yo ‘ l transportida mavjud bo ‘ lgan xavflarni baholash usullari va xavfsizlik choralari boyicha xavfsizlik modulinini yaratish …………………………………………………………………. 40 II bo‘lim bo‘yicha xulosa ...…………………..…………… ....... 51 III BOB . “О‘zbekiston temir yо‘llаri” АJ temir yo‘l transportida mehnat xavfsizligini oshirish, xavf-xatarlarni nazorat qilish va oldini olish.............…………………. …………........................... 5 2 3. 1. Tashish jaroyinida mehnatni muhofaza qilish holatini nazorat qilish tizimi……………………………………………………………………. 5 2 3. 2. Temir yo‘l transportida baxtsiz hodisa oqibatida kelib chiqadigan zararlarni baholash usullarini takomillashtirish……… ………………. 55 III bo‘lim bo‘yicha xulosa ...………...…………………… ......... 6 2 Umumiy x ulosa .... ……………………………………… .. 6 3 Adabiyotlar ro‘yxati …………………………………… .. 65 Ilovalar …………………………………………………… 69 KIRISH Mehnatni muhofaza qilishni tashkil etish va boshqaruv tizimini joriy etish muammosi XX asrning 60-yillaridan boshlab olimlar, mutaxassislar va keng jamoatchilik e'tiborini tortdi. Bunday sharoitda mehnatni muhofaza qilishning muvozanatli boshqaruv tizimini (OTMS) yaratish tez o'zgaruvchan tashqi va ichki omillar sharoitida boshqaruv samaradorligini oshirish imkonini beradi. О‘zbekiston Respublikasining “Temir yо‘l transporti tо‘g‘risida”gi Qonunining 10-moddasiga muqofiq temir yо‘l transportini boshqarish markazlashtirilgan tartibda amalga oshiriladi va temir yо‘l transportining tashish jarayoni bilan bog‘liq faoliyatiga aralashishga hech kimning haqqi yо‘qdir [1]. Temir yo‘l transporti xalq xo‘jaligining tarmoqlaridan biri bo ‘ lib, unda mehnat xavfsizligini ta ’ minlash ustuvor vazifalardan biri hisoblanadi. Ishlab chiqarishdagi shikastlanishlar bilan bog‘liq baxtsiz hodisalar va yo‘l harakati xavfsizligi qoidalarini buzish bilan bog‘liq baxtsiz hodisalar tahlili shuni ko‘rsatadiki, ularning asosiy sababi insonning noto‘g‘ri harakatlaridir. Tizimda “odam - texnik tizim - ishlab chiqarish muhiti” inson “eng zaif bo‘g‘in” bo‘lib, butun tizimning ishonchliligi va xavfsizligini belgilaydi. Normativ-huquqiy hujjatlar talablarini buzganlik uchun, ayniqsa, katta moddiy zarar va odamlarning qurbon bo lishiga olib kelgan baxtsiz hodisalarʻ uchun qonun hujjatlarida jinoiy javobgarlikgacha bo lgan jiddiy jazo choralari ʻ ko zda tutilgan. Biroq, statistika shuni ko‘rsatadiki, ushbu xavfsizlik choralari ʻ samarasizligicha qolmoqda. Shunday ekan, inson omilining rolini baholashda nafaqat aybdorlarni qidirish va jazolash, balki inson resurslarini samarali boshqarish va texnologik jarayonlarni takomillashtirish bo‘yicha ularning noto‘g‘ri harakatlari sabablarini chuqur tahlil qilish muhim vazifa hisoblanadi. Inson omilining ta'sirini kamaytirish uchun temir yo‘l transporti, bu oxir-oqibatda iqtisodiy zarar xavfini kamaytirishga imkon beradi, bu ishchilarning shikastlanish chastotasiga va umuman transport jarayonining xavfsizligiga sezilarli ta‘sir qiladi. Xatarlarni, shu jumladan inson omili bilan bog‘liq bo‘lganlarni aniqlash, baholash va kamaytirishning ilmiy asoslangan tizimini joriy etish orqali ishlab chiqarish jarayonlari xavfsizligini ta’minlashning proaktiv paradigmasiga allaqachon sodir bo'lgan nomaqbul hodisalarga reaktsiyaga o‘tish kamaymaydi. Faqat raqam baxtsiz hodisalar, shuningdek, harakat xavfsizligini buzish, shuningdek, butun temir yo‘l majmuasining ishlashiga ta’sir qiluvchi infratuzilma ob’ektlarining ko‘plab nosozliklar mavjud. Yuqoridagilarning barchasi mavzuning dolzarbligini, dissertatsiya tadqiqotining maqsadi va vazifalarini belgilaydi va tanlangan mavzuning dolzarbligini asoslaydi. Tadqiqot ob’yekti temir yo‘l transportida mehnatni muhofaza qilishni boshqarishning mavjud tizimi, temir yo‘l transporti xodimlarining mehnat sharoitlari, temir yo'l transportining texnik vositalari, magistral va sanoat temir yо‘l stansiyalari olingan. Tadqiqot predmeti temir yo ‘ l transportida xavf va xavflarning oldini olish bo ‘ yicha uslubiy baza va mavjud tizimdir. Olimlarning temir yo‘l transportida mehnatni muhofaza qilish sohasidagi ilmiy ishlari, mehnatni muhofaza qilish va xavfsizlikni ta’minlash bo‘yicha mavjud vositalar va me ’ yoriy-huquqiy baza, shuningdek, temir yo‘l transportini rivojlantirish bo‘yicha dasturiy yo‘riqnoma asosini tashkil etadi. Ilmiy-tadqiqot ishining maqsad va vazifalari . Temir yo‘l transportida mehnat xavfsizligini yaxshilash uchun inson omilini boshqarishning nazariy, texnologik, uslubiy asoslari va amaliy yechimlarini ishlab chiqishdir. Ushbu maqsadga erishish uchun quyidagi vazifalarni hal qilish kerak: 1. T emir yo ‘ l transportida ishlab chiqarish faoliyati xavfsizligini ta ’ minlash muammolarining hozirgi holatini tahlil qilish.; 2. Inson omilining ishlab chiqarish jarayonlari xavfsizligiga ta’sirini baholash uchun yondashuvni aniqlang va modelini ishlab chiqish. 3. Inson omili rolini kamaytirish maqsadida texnologik jarayonlarni loyihalash va amalga oshirish bosqichlarida xavflarni aniqlash va baholash bo‘yicha yechimlarni ishlab chiqish va asoslash. 4. Mehnat xavfsizligini ta’minlash va inson omili ta’sirini kamaytirish maqsadida kasbiy xavflarni boshqarish tizimidan foydalanish samaradorligini ishlab chiqish va asoslash. 5. Taqdim etilgan ishlanmalarni temir yo’l transportida qo ‘ llash bo'yicha amaliy yechimlarni taklif qilish va ularning samaradorligini baholash . Ilmiy adabiyotlar tahlili. Temir yo’l transportida mehnat xavfsizligini yaxshilash muammolari mahalliy va xorijiy olimlar tomonidan atroflicha o‘rganilgan. Jumladan, Olimlarning ishlari temir yo‘l transporti ob’yektlarida mehnat xavfsizligi muammolarini o‘rganishga bag‘ishlangan: Aksenova V.A., Kaptseva V.A., Kosareva B.I., Levina B.A., Lisenkov V.M., Medvedev V.I., Nazarova V.P., Ponomareva V.M., Popova V.G., B.N., Raxman. Filippova V.N., Chernova E.D., Shevandina M.A. bu borada ma’lum bir tavsiyalar ishlab chiqqan. Tadqiqotda qo‘llanilgan uslublarning qiqacha tavsifi. Tadqiqotda ehtimolliklar nazariyasi, matematik statistika, matematik modellashtirish va statistik tahlil, algoritmlar va dasturiy ta’minot asos qilib olingan. Dissertasiya ishida nazariyasi va uslubiyotiga yetakchi mahalliy, xorijiy olimlar va mutaxassislarning asarlari, Temir yo’l transportida mehnat xavfsizligini yaxshilash uchun inson omilini boshqarishning nazariy, texnologik, uslubiy asoslari va amaliy yechim yuzasidan olib borilgan amaliy ishlar, ilmiy-amaliy konferensiyalar materiallari va resurslari, avtoreferatlar, xorijiy ilmiy jurnallar, dissertasiyalar va internet resurslaridan foydalanildi. Ilmiy ishning axborot-statistik bazasini “O‘zbekiston temir yo‘llari” AJning Tashishni tashkil etish boshqarmasi, Mehnat muxofazasi, texnik va sanoat xavfsizligi boshqarmasi, Texnik-texnologik nazorat boshqarmasi ma lumotlari tashkil etadi.ʼ Tadqiqot natijalarning nazariy va amaliy ahamiyati. Tadqiqot natijalarini 7070100 – Harakat xavfsizligi va uni tashkil etish (temir yo’l transporti) mutaxasisliklari uchun “Temir yo‘l transportida tashishni tashkil etish va boshqarish” va “Hayot faoliyati xavfsizligi” fanidan dars berishda qo‘llash mumkin. Dissertatsion ishda ishlab chiqarilgan tavsiyalar magistral va sanoat temir yо‘l transportida ishi poyezdlar harakati va manyovr ishlarini tashkil etish bilan bog‘liq bо‘lgan xodimlarning faoliyatini ratsional tashkillashtirishga imkon tug‘diradi. Tadqiqotning ilmiy yangiligi. Tashish jarayoniga jalb qilingan ishchilar tomonidan xavfsiz va qulay mehnat sharoitlarini yaratish, ishlab chiqarishdagi baxtsiz hodisalarning oldini olish va kamaytirish bo‘yicha olib borilayotgan ishlar temir yo‘lchilarning ishlab chiqarish jarohatlarining pasayish tendentsiyasini saqlab qolish imkonini beradi, ammo bu ko‘rsatkichlar hali ham umumEvropa ko‘rsatkichlaridan sezilarli darajada yuqori. Masalan, Germaniyada ular ish joyida 4 baravar kam, Fransiyada 5,5 baravar, Yaponiyada 2,5 baravar. Temir yo ‘ l transportida texnologik jarayonlar ishlab chiqarish jarayonlarining asosini tashkil etadi, ularning eng muhim qismi bo'lib, uning amalga oshirilishi sifatiga butun temir yo'l uzilishiga bog'liq kompleksdir. Temir yo’l transportida xavf xatarni oldini olishni optimallashtirishning asosiy mezonlaridan biri -texnologik jarayonlarni optimallashtirish xavfsizligi-muhim vazifa bo'lib, uning hal etilishi inson rolini kamaytiradigan faktor ishlab chiqarish faoliyatini amalga oshirish zarurligi tadqiq etilgan. Ilmiy ish tavsifi. Dissertasiya kirish, asosiy qism (uchta bo‘lim), umumiy xulosa va adabiyotlar ro‘yxatidan iborat. I bob. “О‘ZBEKISTON TEMIR YО‘LLARI” AJ TEMIR YO‘L TRANSPORTIDAGI MEHNAT XAVFSIZLIGINI TA’MINLASH MUAMMOLARI 1.1. Rivojlаngаn dаvlаtlаrdа temir yо‘l stаnsiyalаridа tаshish jаrаyonigа jаlb qilingаn ishchilаrning mehnаt shаroitini о‘rgаnilishi vа kо‘rilаyotgаn chorаlаr Temir yo ‘ l transportida turli tadbirlar har doim xavfsizlik nuqtai nazaridan baholangan. Transport jarayonlarining texnik vositalari va texnologiyalarining xavfsiz ishlashi temir yo ‘ l xavfsizligi tizimlarining asosiy vazifasidir . Temir yo‘l transportida harakat xavfsizligi - bu yo'lovchilarning hayoti va sog'lig'iga, tashilayotgan yuklarning xavfsizligiga, infratuzilma ob'ektlari va temir yo'l transportining harakat tarkibi xavfsizligiga, ekologik xavfsizlikka tahdid qilish ehtimolini kamaytirishga qaratilgan tashkiliy va texnik chora-tadbirlar majmui.[1] So‘nggi yillarda temir yo‘l transportida texnologiya, ishlash usullari va iqtisodiyotida sezilarli o‘zgarishlar ro‘y berdi. Temir yo‘llarni elektrlashtirish, avtomatlashtirish, telemexanika, kompleks mexanizatsiyalash, hisoblash va mikroprotsessor texnologiyalari asosida texnik qayta jihozlash bo‘yicha ko‘p ishlar qilindi. Temir yo'llar yil davomida har kuni kechayu kunduz ishlaydi. Temir yo'l transporti xodimlari mehnatining o'ziga xosligi yuk va yo'lovchilarni tashishda texnologik jarayonlarning uzluksizligi, mehnat va dam olishni tashkil etishning maxsus shakllari, transport xavfsizligini ta'minlash talablari bilan bog'liq. Mehnat kodeksi xodimlarning mehnatini tartibga solishning umumiy normalarini belgilaydi va muayyan sohalarda mehnat faoliyatining o'ziga xos shartlarini sanoat uchun mahalliy normativ hujjatlarda aks ettirishni nazarda tutadi. Shunday qilib, ish vaqti va dam olish vaqti rejimining xususiyatlari, jamoat temir yo'l transportida ishchilarning ayrim toifalari uchun mehnat sharoitlari tasdiqlangan. ish poezdlar harakati bilan bevosita bog'liq. Temir yo‘l transportida yuqori darajadagi xavfsizlikni ta’minlash hozirgi kunda ham davlat, ham temir yo‘l tashuviga mas’ul tashkilotlarning birlamchi vazifalaridan biri hisoblanadi. Mamlakatimiz iqtisodiyoti uchun alohida ahamiyatga ega bo‘lgan temir yo‘l transporti xavfsizligi har doim ham alohida dolzarb muammo bo‘lib qolmoqda. Temir yo'l transporti shunday texnologik tizimlardan biri bo'lib, unda poezdlar harakati xavfsizligini ta'minlash vazifalari bilan bir qatorda o'z kasbiy funktsiyalarini bajarish uchun yuqori mas'uliyatni belgilaydigan xodimlar bir vaqtning o'zida xavf-xatarga duchor bo'ladilar. Bu omillar ularning ta'siri tufayli kasbiy kasallik xavfini ham, ishchilarning charchoqlari tufayli yuzaga kelishi mumkin bo'lgan baxtsiz hodisa xavfini ham o'z ichiga oladi. Mehnat faoliyatining o'ziga xos xususiyatlarini aniqlash uchun biz temir yo'lchilarning mehnat sharoitlarini umumiy tahlil qilamiz. Birinchidan, texnologik operatsiyalarning aksariyati temir yo'l stantsiyalari xodimlari tomonidan kuniga 24 soat, asosan ochiq havoda va har qanday ob- havoda amalga oshiriladi. Ishchilar ushbu operatsiyalarni stansiya navbatchisi yoki manyovr dispetcheri rahbarligida guruhlarga bo‘lib bajaradilar, ularning harakatlarining to'g'riligiga poezdlar harakati xavfsizligi ham, temir yo'ldagi barcha ishchilarning xavfsizligi ham bog‘liq. Ikkinchidan, poyezd tuzuvchilari va ularning yordamchilarining ish joylari - vagon tezligini regulyatorlari, navbatchi strelka strelkalari, texnik kabinet operatorlari, yo'l slesarlari, poezdlarni qabul qiluvchilar - harakatlanuvchi tarkibda temir yo'l ichida yoki unga yaqin joyda joylashgan. Bunday sharoitda manyovr operatsiyalarini bajarishda ishchilar katta xavfga duchor bo'ladilar, bu poezdlar avtomobillar bilan oldinga siljiganida kuchayadi. Uchinchidan, ish joylarining etarli darajada yoritilmaganligi sharoitida temir yo'lchilarning to'qnashuvi va shikastlanish xavfi ortadi. Kuchli shovqinlar temir yo'lchilarning xavfli signallarini o'chiradi. Yo'llarda ko'p sonli vagonlar, poyezdlar va manyovr poyezdlarning harakati yo'llarda ishchilarning ko'rish sharoitlarini yomonlashtiradi. To'rtinchidan, temir yo'l stantsiyalarining katta qismi elektrlashtirilgan uchastkalarda joylashgan. Xavfsizlik qoidalariga rioya qilinmasa, kontakt simidagi kuchlanish elektr toki urishi xavfini keltirib chiqaradi. Beshinchidan, tez yonuvchi, portlovchi va zaharli moddalar, katta hajmli, chang va boshqa yuklar stansiyalarda ishlov beriladigan vagonlarda tashiladi. Bularning barchasi stansiya yo'llarida ishlash xavfning kuchayishi bilan bog'liq, va stansiya, postlar, bog'lar va yo'llarda navbatchi bo'lganlar, manyovr dispetcherlari hayoti uchun mas'uliyatni anglash tufayli katta psixo-emotsional tanglikni boshdan kechirmoqda, deb hisoblashga asos beradi. Tahlil shuni ko'rsatdiki, harakatlanuvchi tarkibning temir yo'lchilar bilan to'qnashuvining asosiy sabablari ishlab chiqarish va mehnat intizomini buzish hisoblanadi. Ko'pincha, to'g'ridan-to'g'ri temir yo'llarda va poezdlar yaqinida ish ishchilar tomonidan mastlik holatida amalga oshiriladi, bu ko'pincha jarohatlarga, shu jumladan o'limga olib keladi. Poyezd tuzuvchilar va yo‘l majmuasi ishchilari o‘rtasida harakatlanuvchi tarkibning to‘qnashuvi oqibatidagi jarohatlar darajasi yuqoriligicha qolmoqda.. Temir yo'l transportida harakat xavfsizligini ta’minlaydigan profilaktika chora-tadbirlari kompleksini amalga oshirish orqali ta’minlanadi: - harakat xavfsizligi holatini tahlil qilish, to‘siqlarni aniqlash, ularni bartaraf etish choralarini ishlab chiqish va amalga oshirish; - temir yo‘l kesishmalari va boshqa texnik transport vositalarini ta’mirlash va texnik xizmat ko‘rsatish sifatini oshirish bo'yicha uzluksiz ishlarni amalga oshirish; - poezdlar harakati bilan bog‘liq lavozimlarga nomzodlarni professional tanlash; - xodimlarning texnik tayyorgarligini tashkil etish va ularning malakasini oshirish, nostandart vaziyatlarda amaliy harakat ko‘nikmalarini rivojlantirish; - temir yo‘lda nojo‘ya xatti-harakatlar bilan bog‘liq vaziyatlarning xavflilik darajasini aholiga yetkazish uchun yo‘lovchilar tomonidan xavfsizlik choralarini o‘rganishga qaratilgan tadbirlarni tashkil etish va o‘tkazish. Temir yo‘l transportida amalga oshirilayotgan islohotlar nafaqat harakatlanuvchi tarkib tarkibini, balki tashish jarayonining barcha ishtirokchilari o‘rtasidagi munosabatlar tizimini va ularning muammolarni, shu jumladan, harakat xavfsizligini ta’minlash masalalarini hal qilishdagi yondashuvlarini ham o‘zgartirdi. Har doim temir yo‘l transportida texnik vositalarning ishonchliligini oshirish, ularni yetarli miqdorda egallash va joriy etish, doimiy ravishda takomillashtirish bo‘yicha maqsadli ishlar amalga oshirilgan.[2] Dasturlar ilmiy tadqiqotlarning ustuvor yo‘nalishlarini belgilaydi. Shuningdek, xavfli yuklarni tashishni takomillashtirish chora-tadbirlari, jumladan, xavfli yuklarni tashishning yangi qoidalari va ularni temir yo‘l orqali tashishda xavfli yuklar bilan bog‘liq favqulodda vaziyatlarni bartaraf etish tartibini ishlab chiqish ko‘zda tutilgan. Poyezdlar harakati xavfsizligini va yuklarning xavfsizligini yaxshilash bo‘yicha chora-tadbirlar quyidagilardan iborat: - temir yo‘l transportida, xavfli yuklarni tashishda harakat xavfsizligini ta’minlashga qaratilgan asosiy qonunchilik va boshqa huquqiy hujjatlarni, shuningdek, tashish jarayonini tashkil etish talablarini bajarish tartibini tartibga soluvchi va ushbu talablarni buzganlik uchun javobgarlik belgilovchi normativ hujjatlarni ishlab chiqish; - poyezdlar harakati bilan bog'liq temir yo‘l xodimlarini kasbiy tanlash va tayyorlash usullari va vositalarini ishlab chiqish. Poyezd va stansiya ishini boshqarishning intellektual tizimlarini, tashish jarayonini modellashtirish va tahlil qilish uchun axborot tizimlarining yangi avlodlarini yaratishga, situatsion markazlarni shakllantirishga alohida e’tibor qaratilmoqda, ularning kompleks joriy etilishi sinergik samaraga erishishni ta’minlaydi. Bu sohada innovatsiyalarni joriy etish talab etadi. 1.1-jadval Temir yo‘l transportida mehnatni muhofaza qilishni boshqarish tizimini ishlab chiqish va ta’minlash va uning sifatini oshirish bosqichlari Bosqich Ishning mazmuni Kutilgan natija 1-bosqich Ishni tashkil etish 1.1. Ishni tashkil etish to'g'risida qaror qabul qilish tizimni takomillashtirish / rivojlantirish. Loyihaning ishchi guruhini shakllantirish. Tizimni takomillashtirish / rivojlantirish bo‘yicha ishchi guruhni tayinlash to'g'risidagi buyruq. Mehnatni muhofaza qilishni boshqarish tizimi bo'yicha seminar rejasi va dasturini muvofiqlashtirish. Tizimni takomillashtirish / rivojlantirish uchun dastlabki ma'lumotlarni muvofiqlashtirish. Ish jadvalini muvofiqlashtirish. Tizim elementlarini bo'limlarga berish.1.2 Ishchi guruhni tayyorlash 1.3 Dastlabki so‘rov tashkilotni boshqarish tizimlari 1.4 Разработка программы работ 1.5 Boshqaruv tizimida mas’uliyat va vakolatlarni taqsimlash 2-bosqich Kontseptsiyani ishlab chiqish 2.1 Xodimlarni tayyorlash Seminarlar rejasi va dasturini, ishtirokchilarning shaxsiy tarkibini muvofiqlashtirish. Belgilangan mutaxassislarni kelishilgan muddatda tayyorlash. Kontseptsiya loyihasi (siyosat) Rahbar tomonidan konsepsiya (siyosat)ni imzolash2.2 Kontseptsiyani ishlab chiqish 2.3 Tashkilot va uning xodimlari bilan kontseptsiyani muhokama qilish 3-bosqich 1-darajali tizim hujjatlarini ishlab chiqish 3.1 Tizim hujjatlarining tuzilishi va tarkibini aniqlash boshqaruv Boshqaruv tizimining hujjatlari va tartiblari ro‘yxati. Hujjatlarni ishlab chiqish jadvali. Mos kelmasliklarni aniqlash. Tizim elementlari uchun yetishmayotgan hujjatlarni o‘rnatish. Qo‘llanmaning birinchi nashrlarining chiqarilishi.3.2 Rivojlanish uchun batafsil reja- jadvalni tayyorlash va tizim hujjatlarini muvofiqlashtirish 3.3 Qo‘llashning haqiqiy holatini tahlil qilish me’yoriy-texnik hujjatlar, ko'rsatmalar, blankalar, jurnallar. 4-bosqich 2-darajali hujjatlarni ishlab chiqish 4.1 Hujjatlashtirilgan tartiblarni ishlab chiqish xavfsizlik (2-darajali hujjatlar) Hujjatli xavfsizlik tartib- qoidalarining birinchi nashrini chiqarish. Nazorat tizimi hujjatlarini kelishilgan qayta ko‘rib chiqishni chiqarish. Birinchi nashrlarning chiqarilishi.4.2 Tizimning ishlab chiqilgan hujjatlarini muhokama qilish va ularning kelishuvlari Ishlab chiqarish omillarining turli darajadagi xavfliligi va zararliligi mavjud bo'lganda, birinchi navbatda, mavjud ishlab chiqarish omillari darajasini pasaytirish, mehnatni muhofaza qilish sharoitlarini ta'minlash, ish joylarini sertifikatlash natijalari bo‘yicha tavsiyalarni amalga oshirish, ish joylarini sertifikatlash usullarini ishlab chiqish uchun texnik yechimlar talab qilinadi. Taqdim etilgan material temir yo'l transportida harakat xavfsizligini ta'minlashning barcha masalalarini qamrab olmaydi. Tashish jarayonini ta'minlovchi turli xo‘jaliklarda uni tashkil etishning o‘ziga xos xususiyatlari tufayli bu muammo juda keng va xilma-xildir. So‘nggi paytlarda poyezdlar harakati xavfsizligini ta’minlashning zamonaviy vositalarini yaratish va joriy etish hamda tashish jarayonlarini boshqarishning barcha darajalarida xavfsiz ishlarni maqsadli, tizimli va mazmunli tashkil etish orqali poyezd va manyovr ishlarida harakat xavfsizligini ta’minlashga erishildi. Bu ishda hal qiluvchi ahamiyatga ega poyezdlar harakati xavfsizligi buzilishiga olib keladigan sabablarni o‘z vaqtida aniqlash va bartaraf etishga qaratilgan profilaktika va profilaktika tadbirlardir. Shunday qilib, maqsadga erishish - poyezd va manyovr ishlarida harakat xavfsizligi darajasini oshirish - harakat xavfsizligini ta'minlash bo‘yicha me’yoriy-texnologik hujjatlar talablarini aniq bilish va so‘zsiz bajarish, xodimlarning harakatlari ustidan zarur nazoratni amalga oshirishga bog‘liq. 1.2. “О‘zbekiston temir yо‘llаri” АJ Toshkent MTU, Tо‘qimаchi stаnsiyasini tuzilishi, texnik tаvsifi vа stаnsiya xodimlаrini shtаt tаrkibini о‘rgаnish Qabul qilingan temir yo‘l transportida tarkibiy islohot bo‘yicha 2025-yilgacha bo‘lgan asosiy maqsad va vazifalar: yuk tashishga bo‘lgan bozor talabini qondirish, xizmatlar samaradorligi va sifatini oshirish, davlat, yuridik va jismoniy shaxslarning temir yo‘l transportiga bo‘lgan ehtiyojlarini qondirish kabi vazifalar belgilab berilgan. Bunday yangi ijtimoiy-iqtisodiy sharoitda “O‘zbekiston temir yo‘llari” AJning ishlab chiqarishda band bo‘lgan kishilar salomatligini asrash bo‘yicha ijtimoiy mas’uliyatini oshirish zarurati yaqqol ko‘zga tashlanadi. Stansiya ish xarakteriga kо‘ra yuk stansiyasi hisoblanib, 2-toifaga oid deb topilgan. Stansiya yaqinidagi peregonlar va poyezdlar harakatlanishidagi asosiy signalizatsiya va aloqa vositalari. Toq yо‘nalishda: Tо‘qimachi stansiyasi – Toshkent-Markaziy-Yо‘lovchi stansiyasi, ikki izli, toq va juft yо‘nalishli, ikki tomonlama blokirovka, elektrlashtirilgan. Tо‘qimachi stansiyasi – Hamza stansiyasi – bir izli, ikki tomonlama blokirovka, elektrlashtirilgan. Toq tezyurar toq «Afrosiyob» yо‘lovchi elektr poyezdlarining harakati Tо‘qimachi stansiyasi – Toshkent-Markaziy-Yо‘lovchi stansiyasi peregonining toq III-bosh yо‘li bо‘ylab, avtoblokirovka signallari bо‘yicha amalga oshiriladi. Juft yо‘nalishda: Tо‘qimachi stansiyasi – Rahimov stansiyasi – ikki izli, о‘tish svetoforlarisiz avtoblokirovka, elektrlashtirilgan. Tо‘qimachi stansiyasi – Sergeli stansiyasi – bir izli, ikki tomonlama avtoblokirovka, elektrlashtirilgan. Tо‘qimachi stansiyasi – Toshkent-janubiy stansiyasi – bir izli, о‘tish svetoforlarisiz avtoblokirovka, elektrlashtirilgan. Juft tezyurar toq «Afrosiyob» yо‘lovchi elektr poyezdlarining harakati Tо‘qimachi stansiyasi – Rahimov stansiyasi peregonining toq II-bosh yо‘li bо‘ylab amalga oshiriladi. Uzel ichidagi birikuvlar: Sergeli stansiyasi – Rahimov stansiyasi orasidagi biriktiruvchi bosh yо‘l IIIAP – bir izli, ikki tomonlama avtoblokirovka, elektrlashtirilgan. 1.1.-jadval Shoxobcha yо‘llar rо‘yxati va ularning qо‘shilish (birikish) joylari № Shoxobcha yо‘l unga xizmat kо‘rsatish uchun mо‘ljallangan korxona (tashkilot) nomi Tegishliligi Qо‘shilish (birikish) joyi va shoxobcha yо‘l chegarasi Harakatlanuvchi tarkibning shoxobcha yо‘ldan chiqishining oldini olish uchun muhofaza vositalari mavjudligi 1 RMZ tajriba- ta’mirlash mexanika zavodi Shoxobcha egasi №30 yо‘ldagi 123 str. GPP – ogoh. ustuncha. 123 str. Yо‘q 2 “ Fayz Foundation ” MCHJ Shoxobcha egasi №38 yо‘l davomidagi 121 str. GPP – sv.M21. Yо‘q 3 « Yakkasaroy texnopark » MCHJ Shoxobcha egasi Yо‘q 4 Izoh. Shoxobcha yо‘lga eltadigan darvoza har doim yopiq holatda bо‘lishi shart. Boshqa xizmatlar va tashkilotlar ixtiyoriga berilgan stansiya yо‘llarining qо‘shilishlari (birikmalari), yо‘llar orasidagi chegaralarni kо‘rsatgan holda: 1. UTTK yо‘llari (№№ 27, 41, 40): str. №№ 86, 117; chegara – str. 86 ramali relsning ulog‘i, M 59 manyovr svetofori izo ulog‘i. 2. Toshkent yо‘l masofasi (PCH-2) yо‘llari; str. №20; chegara – M18 manyovr svetofori izo ulog‘i. 3. REP (VCHD-2) yо‘llari; Tо‘qimasi st. №44 ulanish yо‘li davomiga str. №9; chegarasi – M-33 manyovr svetofori izo ulog‘i qarshisida о‘rnatilgan “REP chegarasi” belgisi. 1.2-jadval Asosiy va tashkilotlar ixtiyoriga berilgan stansiya yо‘llari Й Yo ‘l- lar № Yо‘llar nima uchun mо‘ljallangan Y о‘lni cheklab turgan strelkalar Uzunligi, metrlarda S hartli vagonl ardagi sig‘imi Yо‘lda mavjud jihaozlar d d an g g acha C che gar a ustunc halar orasid a F oydali E lektr izolyat siya K ontakt tarmog ‘i A LS qurilm asi 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 1АP Аsosiy yо‘l. Juft vа toq yо‘lovchi, odаm tаshiydigаn, yuk poyezdlаrini о‘tkаzish uchun 59 5А 730 431 - xa xa xa IIАP Аsosiy yо‘l. Juft vа toq yо‘lovchi, odаm tаshiydigаn, yuk poyezdlаrini о‘tkаzish uchun 7 1А 642 364 - xa xa IIIАP Аsosiy, ulаydigаn (biriktiruvchi) yо‘l. Juft vа toq yо‘lovchi, odаm tаshiydigаn, yuk poyezdlаrini о‘tkаzish uchun 5А 13А 600 520 - xa xa xa IVАP Аsosiy yо‘l. Juft vа toq yо‘lovchi, odаm tаshiydigаn, yuk poyezdlаrini о‘tkаzish uchun 59 13А 555 351 - xa xa xa II Аsosiy yо‘l. Juft yо‘lovchi, odаm tаshiydigаn poyezdlаrni Sv N2 Sv CH2 996 883 59 xa xa xa о‘tkаzish uchun qbul qiluvchi- jо‘nаtuvchi yо‘l. Yuqori tezlikdа hаrаkаtlаnuvchi juft “Afrosiyob” elektr poyezdlаrini о‘tkаzish uchun III Аsosiy yо‘l. Juft yо‘lovchi, odаm tаshiydigаn poyezdlаrni о‘tkаzish uchun qbul qiluvchi- jо‘nаtuvchi yо‘l. Yuqori tezlikdа hаrаkаtlаnuvchi toq “Afrosiyob” elektr poyezdlаrini о‘tkаzish uchun Sv N3 Sv CH3 1120 1090 74 xa xa xa 5 Juft vа toq yuk poyezdlаri uchun qаbul qiluvchi- jо‘nаtuvchi yо‘l. Chiqаriluvchi 42 83 1226 1082 73 xa xa yo‘q 6 Juft vа toq yuk poyezdlаri uchun qаbul qiluvchi- jо‘nаtuvchi yо‘l. Chiqаriluvchi 42 83 1226 1073 73 xa xa yo‘q 7 Juft vа toq yuk poyezdlаri uchun qаbul qiluvchi- jо‘nаtuvchi yо‘l. Chiqаriluvchi 36 105 1179 970 65 xa xa xa 8 Juft vа toq yuk poyezdlаri uchun qаbul qiluvchi- jо‘nаtuvchi yо‘l. Chiqаriluvchi 36 105 1179 1017 69 xa xa xa 18 Juft vа toq yuk poyezdlаri uchun qаbul 74 69 939 900 60 xa xa xa qiluvchi- jо‘nаtuvchi yо‘l. Chiqаriluvchi 19 Juft vа toq yuk poyezdlаri uchun qаbul qiluvchi- jо‘nаtuvchi yо‘l. Chiqаriluvchi 74 69 889 820 55 xa xa yo‘q Boshqа yо‘llаr: 24А Yurish yо‘li. Ulаnish joyi REPdа 9 Sv M33 263 263 - xa yo‘q yo‘q 25 Yuk ortish- tushirish yо‘li 86 89 428 296 19 yo‘q yo‘q yo‘q 26 Yuk ortish- tushirish yо‘li 38 86 987 372 25 yo‘q yo‘q yo‘q 29 Tortib chiqаrishgа mо‘ljаllаngаn 20 berk 141 136 8 xa yo‘q yo‘q 30 Boshi berk muhofаzа yо‘li 127 123 117 117 7 yo‘q yo‘q yo‘q 36 Muhofаzа boshi berk yо‘li 9 berk 49 49 - yo‘q yo‘q yo‘q 38 Ulаnish joyi 67 35 79 79 - xa yo‘q yo‘q 39 Boshi berk muhofаzа yо‘li 121 berk 89 89 - yo‘q yo‘q yo‘q 42 Boshi berk muhofаzа yо‘li 7А berk 42 42 - yo‘q yo‘q yo‘q 43 Boshi berk muhofаzа yо‘li 15А berk 60 60 - yo‘q yo‘q yo‘q 44 Ulаnish joyi 5 119 200 200 - xa yo‘q yo‘q 45 Boshi berk muhofаzа yо‘li 119 А berk 41 41 - yo‘q yo‘q yo‘q ‘q Izoh. 1. Kаttа tezlikdа hаrаkаtlаnuvchi toq “Аfrosiyob” elektrpoyezdlаrini fаqаt № III аsosiy yо‘ldаn, juftlаrini esа № II аsosiy yо‘ldаn о‘tkаzilishigа ruxsаt berilаdi. Fаvquloddа holаtlаrdа “Аfrosiyob” elektrpoyezdi stаnsiya yon yо‘llаridаn yoki peregonning notо‘g‘ri yо‘lidаn YAYM (YEDS) boshlig‘ining buyrug‘igа binoаn о‘tkаzilishigа yо‘l qо‘yilаdi. 2. Yuk poyezdlаrining №№ II, III аsosiy yо‘llаrdаn fаqаt fаvquloddа hollаrdа о‘tkаzilishigа ruxsаt etilаdi. 3. №5А vа №13А strelkаlаr orаsidа joylаshgаn IIIАP ulаnish (birikish) yо‘lidа vаgonlаrni qoldirish, hаmdа juft vа toq yuk poyezdlаrni (lokomotivlаrni) tо‘xtаtish tа’qiqlаnаdi. Xаvfli yuklаr vа portlovchi mаteriаllаr, nogаbаrit yuklаr ortilgаn poyezdlаr qаbul qilish, jо‘nаtish vа о‘tkаzish uchun, hаmdа xаvfli yuklаr vа portlovchi mаteriаllаr ortilgаn vаgonlаr tо‘xtаb turishi uchun mо‘ljаllаngаn yо‘llаr (1.5 b.dа sаnаb о‘tilgаnlаri). Xаvfli yuklаr vа portlovchi mаteriаllаr ortilgаn poyezdlаr qаbul qilish, jо‘nаtish vа о‘tkаzish uchun mо‘ljаllаngаn yо‘llаr: II, III, IIАP, IIIАP, IVАP, 5, 6, 7, 8, 18, 19 Xаvfli yuklаr vа portlovchi mаteriаllаr ortilgаn vаgonlаr vа suyultirilgаn gаzlаr tаshiydigаn sisternаlаrning poyezd tаrkibidаn tаshqаri tо‘xtаb turishi uchun mо‘ljаllаngаn yо‘llаr. Аnа shundаy vаgonlаr turgаn yо‘llаrgа eltаdigаn strelkаlаr qаysi holаtdа о‘rnаtilishi, strelkаlаrning qulflаnish tаrtibi vа ulаr kаlitlаrining sаqlаnish joyi kо‘rsаtilаdi: Xаvfli yuklаr vа portlovchi mаteriаllаr (PM) uzoq muddаt tо‘xtаb turаdigаn stаnsiyalаrdа quyidаgilаr kо‘zdа tutilmаgаn: Yuk oqib ketishi, tо‘kilishi yuz bergаn, yong‘in yuzаgа kelgаn holаtlаrdа аvаriya kаrtochkаsidа kо‘rsаtilgаn chorа-tаdbirlаrni bаjаrish uchun xаvfli yuk ortilgаn vаgonlаrni yо‘nаltirish kerаk bо‘lgаn yо‘llаr (joy): №25 yо‘l, №89 strelkаli о‘tkаzgich (mаrkаzlаshtirilgаn) №19 yо‘l yо‘nаlishidа belgilаb qо‘yilаdi, №86 strelkаli о‘tkаzgich – (qо‘ldа boshqаrilаdigаn) UTTK yо‘llаri yо‘nаlishidа deb belgilаnаdi. №89 strelkаli tutqichgа qizil qаlpoqchа ilib qо‘yilаdi. Strelkаlаr tаmbаlаsh tо‘sqichlаrigа qulflаnib, ulаrgа osmа qulflаr osilаdi. Qulf kаlitlаri DSPdа sаqlаnаdi. Nogаbаrit yuklаr ortilgаn poyezdlаrni qаbul qilish, jо‘nаtish vа о‘tkаzish uchun mо‘ljаllаngаn yо‘llаr: Bаrchа nogаbаritlilik dаrаjаlаrigа egа yuklаr ortilgаn poyezdlаrni quyidаgi yо‘llаrdаn о‘tkаzish ruxsаt etilаdi: II, III, 5, 7, 8, IАP, IIАP, IIIАP, IVАP. 6 yо‘ldаn – 1 dаn 5 dаrаjаgа qаdаr quyi nogаbаritlilik dаrаjаsigа, 1 dаn 4 dаrаjаgаchа yonlаmа, hаmdа 3 dаrаjа yuqori nogаbаritlilikkа egа yuklаr ortilgаn poyezdlаrni о‘tkаzish ruxsаt etilаdi. Strelkаli xо‘jаlik: 1.3-jadval Mаrkаzlаshtirilgаn strelkаlаr Post №№ Post tаrkibigа kirgаn strelkаlаr №№ Strelkаlаrni о‘tkаzuvchi tаshkilot Strelkаning hаrаkаtlаnuvchi tаrkibdаn bо‘sh ekаnligigа ishonch hosil qilish tаrtibi Qurilmаlаr normаl ishlаshidа Qurilmаlаr nosoz bо‘lgаn holdа 1 2 3 4 5 DSP kо‘rsаtmа berish-ijro posti 18 , 20/22, 24, 30, 36, 38, 42, 74. DSP Boshqаrish аppаrаtining nаzorаt аsboblаri kо‘rsаtmаlаrigа kо‘rа shаxsаn DSP, bо‘sh DSP, bosh konduktor, DS, DS о‘rinbosаri doklаdigа binoаn1A/3A, 5A/7A, 5/7, 9, 1/3, 39, 43/45, 53, 59, 69, 83, 89, 105, 115, 119/119A, 13A/15A, 11. Izoh: №№35, 67 strelkаlаri Toshkent yо‘l mаsofаsi tomonidаn vаqtinchаlik mаrkаzlаshtirilmаgаn vа №91 strelkа vаqtinchа demontаj qilingаn (qismlаrgа аjrаtilgаn), loyihаgа qаdаr yotqizilishigа qаdаr Krestovinаsi qо‘zаluvchаn (burilаdigаn) о‘zаkli mаrkаzlаshtirilgаn strelkаlаr: Post (kolonkа) №№ Postdаn (kolonkаdаn) boshqаrilаdigаn strelkаlаr №№ Strelkаlаr kim tomonidаn о‘tkаzilаdi vа Strelkаning hаrаkаtlаnuvchi tаrkibdаn bо‘sh ekаnligigа ishonch hosil qilish tаrtibi Qurilmаlаr normаl ishlаshidа Qurilmаlаr normаl ishlаshidа 1 2 3 4 5 Yо‘q Mаhаlliy boshqаrishgа о‘tkаzilishi mumkin bо‘lgаn mаrkаzlаshtirilgаn strelkаlаr Post (kolonkа) №№ Postdаn (kolonkаdаn) boshqаrilаdigаn strelkаlаr №№ Strelkаlаr kim tomonidаn о‘tkаzilаdi vа Strelkаning hаrаkаtlаnuvchi tаrkibdаn bо‘sh ekаnligigа ishonch hosil qilish tаrtibi Qurilmаlаr normаl ishlаshidа Qurilmаlаr normаl ishlаshidа 1 2 3 4 5 Yо‘q Mаrkаzlаshtirilmаgаn strelkаlаr: Tumаnlаr №№ Post №№ Post tаrkibigа kirgаn strelkаlаr № Strelkаlаrnin g normаl holаti Strelkаlаrni qulflаsh tizimi Qulflаngаn strelkаlаlаr kаliti Strelkаlаr yoritilishi № kimdа sаqlаnаdi 1 2 3 4 5 6 7 yо‘q Strelkаli post nаvbаtchisi tomonidаn xizmаt kо‘rsаtilmаydigаn, mаrkаzlаshtirilmаgаn strelkаlаr Tumаn lаr № № Tumаnlаr gа kirgаn strelkаlаr №№ Strelkаlаrning normаl holаti Strelkа lаrni qulflаs h tizimi Strelkаlаr kim tomonidа n о‘tkаzilаd i Strelkаlаrg а kim texnik xizmаt kо‘rsаtаdi vа tozаlаydi Qulflаngа n strelkаlаlа r kаliti kimdа sаqlаnаdi Strelkа lаr yoritili shi 1 2 3 4 5 6 7 8 Yо‘l №№ 25, 26, 30 86, 123 О‘rnаtilmаgаn yо‘q DSD PCH-2 yо‘q yо‘q Yul UTTK 88, 125, 127, 129 О‘rnаtilmаgаn yо‘q DSD PCH-2, UTTK xizmаtchil аri yо‘q yо‘q Yul PCH-2 1, 2, 3 О‘rnаtilmаgаn yо‘q DSD PCH-2 yо‘q yо‘q Mаrkаzlаshtirish postlаri operаtorlаri, strelkаli postlаr nаvbаtchilаri ish tumаnlаri vа mаjburiyatlаri Ish tumаni Xizmаtchi kimning operаtiv bо‘ysinuvidа Bаjаrilаdigаn mаjburiyatlаri 1 2 3 1.4-jadval SSB qurilmаlаrining normаl ishi izdаn chiqqаnidа qо‘llаnаdigаn jihozlаrning sаqlаnаdigаn joylаri Jihoz nomi Sаqlаnish joyi Soni Kurbellаr №№ 1 2 3 4 Kurbellаr DSP dа MPS Posti 2 1, 2 Osmа qulflаr 20 1 dаn 20 gаchа Qizil qаlpoqchаlаr 20 “ Kuchl а nish olib q о‘ yildi ” t а blichk а l а ri 4 Sаrаlаsh tepаliklаri, tortib chiqаrish yо‘llаri vа ulаrdаgi uskunаlаr Qurilmаl аr nomlаri Qаysi yо‘nаlishg а ishlаshi Yaqinlаshi b kelish yо‘llаri soni Sаrаlаs h yо‘llаri soni Vаgon sekinlаshtirgichlаri soni vа turi Sаrаlаsh ishini аmortizаsiyalа sh vositаlаri mаvjudligi1- pozitsiy a 2- pozitsiy a 3- pozitsiy a 1 2 3 4 5 6 7 8 YО‘Q Stаnsiya yо‘llаridа boshmoq о‘rnаtgichlаr vа boshmoq olib tаshlаgichlаr bor-yо‘qligi: Yо‘llаr yoki Qurilmаlаrnin Miqdori vа tizimi pаrklаr g joylаshgаn joyi boshmoq о‘rnаtgichlаr boshmoq olib tаshlаgichlаr 1 2 3 4 YО‘Q Stаnsiya yо‘llаridа vаgonlаrni mаhkаmlаsh uchun mаxsus qurilmаlаr bor-yо‘qligi Yо‘llаr vа pаrklаr Qurilmаlаrning joylаshgаn joyi Soni, tipi 1 2 3 YО‘Q 1.5-jadval Yо‘lovchi vа yuk qurilmаlаrining yо‘llаri Yо‘l №№ Qurilmаlаr nomlаnishi Uzunligi yoki fronti (metrlаr yoki fiz. vаgonlаrdа) 1 2 3 II Yо‘lovchilаr uchun mо‘ljаllаngаn pаst plаtformа 180,9 II-III Yо‘lovchilаr uchun mо‘ljаllаngаn pаst plаtformа 180,9 II yо‘l ustidаn yuqoridаn о‘tgаn piyodаlаr kо‘prigi, II-III yо‘llаr orаsidа perrongа chiqish imkoni bilаn Stаnsiya yо‘llаridа poyezd lokomotivlаrini ekipirovkаlаsh, аvtotormozlаrni sinаb kо‘rish, jonivorlаrni sug‘orish uchun qurilmаlаr mаvjudligi Yо‘l №№ Qurilmаlаr nomlаnishi Uzunligi yoki fronti (metrlаr yoki fiz. vаgonlаrdа) 1 2 3 YО‘Q 1.6-jadval Stаnsiya yо‘llаrining yoritilishi Qаyerdа о‘rnаtilgаnligi Miqdori Mаchtаlаri Ulаrdаgi girlyandаlаr, yoritgichlаr Boshqа yoritish nuqtаlаri Ulаrdаgi projektorlаr Ksenon lаmpаlаr 1 2 3 4 5 II-III yо‘l orаsidаgi perrondа 16 7 v а 8 y о‘ ll а r ustid а gi toq b о‘ g ‘ iz 2 St а nsiyaning b а rch а y о‘ ll а ri ustid а n о‘ tg а n juft b о‘ g ‘ iz 6 Poyezdlаrni qаbul qilish vа jо‘shnаtish vа mаnyovr ishlаrini аmаlgа oshirish kо‘rsаtmа punktlаri orаsidа аloqа turlаri Boshqаruv punktlаri soni Аloqа turlаri vа u kim bilаn о‘rnаtilishi Telefon Telefon DSP, MRS posti Poyezd dispetcheri, Toshkent-yо‘lovchi, DSP, MRS posti Poyezd dispetcheri, Toshkent-yо‘lovchi, DSP, MRS posti Toshkent-Jаnubiy, Xаmzа, Sergeli, Rаximov DSPsi, SSB vа аloqа mexаnigi, STS operаtori, REP (VCHD-2) dispetcheri, energodispetcher, PCH-2 yо‘l ustаsi, UTTK (VP) nаvbаtchisi, PK- 2+300 mаshinаlаr о‘tish joyi nаvbаtchisi, DS bilаn tо‘g‘ridаn- tо‘g‘ri, LOM bilаn telefon аloqаsi. АTS: 43-614 Toshkent-Jаnubiy, Xаmzа, Sergeli, Rаximov DSPsi, SSB vа аloqа mexаnigi, STS operаtori, REP (VCHD-2) dispetcheri, energodispetcher, PCH-2 yо‘l ustаsi, UTTK (VP) nаvbаtchisi, PK- 2+300 mаshinаlаr о‘tish joyi nаvbаtchisi, DS bilаn tо‘g‘ridаn- tо‘g‘ri, LOM bilаn telefon аloqаsi. АTS: 43-614 STS operаtori DSP bilаn tо‘g‘ridаn- tо‘g‘ri. АTS: 43-614 STS operаtori DSP bilаn tо‘g‘ridаn- tо‘g‘ri. АTS: 43-614 STS operаtori Tovаr idorаsi АTS: 43-661, № 43-609 Tovаr idorаsi АTS: 43-661, № 43-609 Tovаr idorаsi Boshqаruv punktlаri soni Аloqа turlаri vа u kim bilаn о‘rnаtilishi Boshqаruv punktlаri soni Аloqа turlаri vа u kim bilаn о‘rnаtilishi Boshqаruv punktlаri soni 1.3. О‘zbekiston temir yo‘llari” AJ stansiyalarida tashish jarayoniga jalb qilingan ishchilarning mehnat sharoitini ta’sir qiluvchi mehnat sharoitlari holatini baholash Har qanday temir yo‘l stansiyalarida tashishni tashkil etuvchi va harakatni boshqaruvchi xodimlar asosiy ishchilar hisoblanadi. Ushbu soha xodimlarining o‘z lavozim majburiyatlarini o‘z vaqtida va belgilangan tartiblar asosida aniq bajarishi stansiya ish ko‘rsatkichlarining bajarilishiga bevosita bog‘liqdir. Stansiyalarda ushbu sohada quyidagi xodimlar xizmat ko‘rsatadi: 1. Stansiya navbatchisi (DSP); 2. Manyovr dispetcheri (DSTS); 3. Saralash tepaligi navbatchisi (DSPG); 4. Park navbatchisi (DSPP); 5. Saralash tepaligi operatori (signalchi); 6. Stansiya navbatchi qoshidagi operator; 7. Poyezd tuzuvchisi (DSD) ; 8. Vagonlar harakat tezligini muvofiqlashtiruvchisi (RSDV); 9. Poyezd konduktori; 10. Markazlashg an post operatori; 11. Strelka li posti navbatchisi. Ushbu xodimlar har doim smenani qabul qilishdan oldin mehnat muhofazasi bo‘yicha kirish instruktajidan o‘tkaziladi va o‘z imzolari bilan tasdiqlaydi. Soha xodimlari uchun tushlik vaqti belgilanmagan va poyezd va manyovr ishlari yo‘qligida ish joyida ovqatlanishga ruxsat beriladi. Temir yo’l stansiyalari tashishni tashkil etuvchi va harakatni boshqaruvchi xodilarining ish vaqtlari quyidagicha:  kunduzgi smena – soat 8-00 dan 20-00 gacha;  tungi smena – soat 20 -00 dan 8 -00 gacha. O‘zbekiston Respublikasi temir yo’llaridan texnikaviy foydalanish qoidalariga asosan yuq orida keltirib o‘tilgan lavozim va kasblarga 18 yoshdan kichik bo‘lgan shaxslarga ruxsat berilmaydi hamda ishga kiruvchi shaxslar tegishli ishlarni bajarishga yaroqli ekanliklarini aniqlash uchun tibbiy ko‘rikdan o‘tkaziladi. Keyinchalik ushbu xodimlarning davriy tibbiy ko‘rikdan o‘tishlari “O‘TY” AJ boshgaruvi raisi va tegishli vazirlik, idora va korxonalarning rahbarlari belgilagan tartibda amalga oshiriladi.[3] Hozirgi kunda temir yo’l stansiyalari tashishni tashkil etuvchi va harakatni boshqaruvchi xodimlari “O‘TY” AJ boshqaruv raisining 20.11.2006 yil 334N - sonli buyrug‘i bilan belgilangan tartiblarga asosan, ya’ni 55 yoshgacha har yili 55 yoshdan katta xodimlar esa, yiliga ikki marta tibbiy ko‘rikdan o‘tkaziladi. Hozirgi vaqtda temir yo'l transportida xodimlar mehnatini muhofaza qilishning korporativ kontseptsiyasi mavjud emas, xavf va xavflarning oldini olish bo'yicha mavjud tizim etarli darajada samarali emas. 1. M uhandislik va texnologiyaning jadal rivojlanishi va o ‘ zgarishi; 2. X avfli yoki nomaqbul hodisalarning sabab-oqibat munosabatlarini chuqur har tomonlama tahlil yet masli gi ; 3. T exnologik asbob-uskunalar xavfsizligini va ish joylarida mehnat sharoitlarini baholashning eskirgan tizimi; 4. H odisalarni retrospektiv tahlil qilish asosida tuzatish choralarini ishlab chiqish. Shu bois temir yo‘l transportida zamonaviy texnologik xavfsizlik tizimini yaratishni ta’minlash uchun yangicha yondashuv va usullar zarur. Yangi xavfsizlik tizimining asosiy asosiy elementi xavflarni boshqarishga asoslangan mehnat xavfsizligi va sog‘lig‘ini muhofaza qilishni boshqarish strategiyasi bo‘lishi kerak, bu esa mehnat xavfsizligini boshqarish va xodimlarning ishlab chiqarish va kasbiy xavfini oldini olishga imkon beradi. Belgilangan vazifalarni hal qilish uchun quyidagi chora-tadbirlar amalga oshiriladi: - xavfli ishlab chiqarish ob'ektlarida ishlab chiqarishdagi shikastlanishlar, baxtsiz hodisalarning oldini olish va ularning oqibatlarini minimallashtirish bo'yicha kompleks profilaktika chora-tadbirlari amalga oshirish; - mehnatni muhofaza qilish, atrof-muhit va sanoat xavfsizligi sohasida jahon hamjamiyatining transport tizimlari bilan xalqaro hamkorlik va sheriklikni rivojlantirish; - xalqaro shartnomalar, federal va mintaqaviy darajadagi qonunlar, sanoat, korporativ standartlar va ushbu masalalarni tartibga soluvchi me'yoriy hujjatlar talablariga rioya qilish. Temir yo ‘ l transportida mehnat muhitining xavfli omillariga quyidagilar kiradi: harakatlanuvchi ob'ektlar (harakatlanuvchi tarkib, mashinalar, mexanizmlar, kranlar va boshqalar); - elektr toki; - elektr tarmoqlari, shu jumladan elektrlashtirilgan temir yo ‘ llarning aloqa tarmog ‘ i; - elektr qurilmalari, transformatorlar, distribyutorlar, elektr yuritmali mashinalar va mexanizmlar, shu jumladan elektr harakat tarkibi; - obyektlarning yetarli darajada yoritilmaganligi; Temir yo‘l transportida sodir bo'lgan baxtsiz hodisalar va avariyalar aksariyati bevosita shaxsning noto‘g‘ri xatti-harakatlari yoki zarur bo‘lgan vaziyatdagi o‘z vazifalariga beparvo munosabati bilan bevosita bog‘liq. emir yo'l transportida mehnat sharoitlari o'ziga xosdir; Xodimlarning 70% qandaydir harakatlanuvchi obyektlar bilan bog‘langan, ya’ni. shikastlanish xavfi bilan ya’ni ushbu vaziyatga tezkor va zarur qarorlarni qabul qilishga ulgurmaydi.[4] Qabul qilingan temir yo‘l transportida tarkibiy islohot bo‘yicha 2025-yilgacha bo‘lgan asosiy maqsad va vazifalar: yuk tashishga bo‘lgan bozor talabini qondirish, xizmatlar samaradorligi va sifatini oshirish, davlat, yuridik va jismoniy shaxslarning temir yo‘l transportiga bo‘lgan ehtiyojlarini qondirish kabi vazifalar belgilab berilgan. Bunday yangi ijtimoiy-iqtisodiy sharoitda “O‘zbekiston temir yo‘llari” AJning ishlab chiqarishda band bo‘lgan kishilar salomatligini asrash bo‘yicha ijtimoiy mas’uliyatini oshirish zarurati yaqqol ko‘zga tashlanadi. Jamiyatda xavfsiz va qulay mehnat sharoitlarini yaratish, ishlab chiqarishdagi baxtsiz hodisalarning oldini olish va kamaytirish bo‘yicha olib borilayotgan ishlar “O‘zbekiston temir yo‘llari” AJ xodimlarining ishlab chiqarish jarohatlari darajasining pasayish tendensiyasini saqlab qolish imkonini bermoqda. Biroq, bu ko'rsatkichlar hali ham umumiy ko'rsatkichlardan sezilarli darajada yuqori (1- Diagramma.). 1.3.1.-rasm. 2017–2020 yillar davomida “UTY” AJda ishlab chiqarish jarohatlari dinamikasi. 2020 yilda "O'zbekiston temir yo'llari" AJ uchun umum iy baxtsiz xodisalar ko'paydi: - umumiy-5% ga (umimiy avariyalar 42 ta, 2019 yilda-40 ta) - natijasi o‘lim bilan tugagan-13,5% gacha (9 ta, 2019 yilda -8 ta). Umumiy shikastlanishlar chastotasi koeffitsienti (1000 ta xodim uchun jarohatlanganlar soni) 2019 yilga nisbatan umuman kompaniyada 8% ga ko‘paydi va 2020 yilda O‘zbekiston temir yo'llari xodimlarining jarohatlanishi va o'limiga olib kelgan avariyalarning asosiy turlari quyidagilar edi: yo'l-transport hodisalari; to'qnashuv, zarba, harakatlanuvchi tarkib bilan siqish; elektr toki urishi; balandlikdan va harakatlanuvchi harakatlanuvchi tarkibdan tushish va boshqalar. (2-Diagramma). Qo'qond MTU 22% O'zbekko'mir AJ 22% Toshkent MTU 11%Buxoro MTU 11%Qo'ngirat MTU 11% Termiz MTU 22%2020 yil davomida o'limga olib keladigan holatlar soni MTU va davlat korxonalarining kesimida Qo'qond MTU O'zbekko'mir AJ Toshkent MTU Buxoro MTU Qo'ngirat MTU Termiz MTU 1.3.2-rasm. 2020 yil davomida natijasi o‘lim tugagan hodisalar soni MTU va O‘zbekko‘mir AJ (misolida). Baxtsiz hodisalarning asosiy sabablarini tahlil qilish shuni ko'rsatadiki, ularning muhim qismi (50-75%) inson omili bilan bog'liq. Shunday qilib, sanoat jarohatlarining asosiy sabablari:[5] - ishlarni ishlab chiqarishni qoniqarsiz tashkil etish va nazorat qilish; - mehnat va ishlab chiqarish intizomini buzish; - texnologik jarayonning buzilishi. Mutlaq raqamlarda: 2020 yilda temir yo'l tarmog'ida 42 kishi jarohat olgan, ularning 9 nafari o'lim bilan, 40 kishi jarohat olgan, 8 nafari 2019 yilda vafot etgan. Mehnatni muhofaza qilishni boshqarishga tizimli yondashuv ishlab chiqarish jarayonlarining umumiyligini, ularning aloqalari va o'zaro ta'sir tamoyillarini belgilaydi, minimal narxlarda kerakli natijalarga erishishga olib keladigan jarayonlarni aniqlaydi. Bu sizga eng muhim jarayonlarga e'tibor qaratish va tekshirish (audit), baholash va keyingi yangilanishlar orqali xavfsizlikni boshqarish tizimining mehnatini doimiy ravishda takomillashtirishga imkon beradi. Natijada, tashkilotning ushbu sohadagi samaradorligi va samaradorligi oshadi. Taklif etilayotgan yondashuv va vositalar mavjud mehnat muhofazasini boshqarish tizimini takomillashtirishga imkon beradi, bu esa ishlab chiqarish jarohatlari va kasb kasalliklari xavfini kamaytirishga yordam beradi; xodimlar uchun yanada qulay mehnat sharoitlarini yaratish va O'zbekiston Temir yo'llari AJning ijtimoiy mas'uliyatli ish beruvchi sifatida qulay imidjini yaratishga olib keladi. Mehnat sharoitlari va mehnatni muhofaza qilishni yaxshilash, temir yo'lchilar uchun kasbiy xavf darajasini pasaytirish uchun quyidagi chora-tadbirlarni amalga oshirishni taklif qilinadi: 1) boshqaruvning turli darajalari, shu jumladan mahalliy uchun mehnatni muhofaza qilish bo'yicha normativ hujjatlarni qayta ko'rib chiqish va ishlab chiqish; 2) kasbi va bajarilgan ish turlari bo'yicha temir yo'lchilarning mehnatini muhofaza qilish bo'yicha yo'riqnomalar ro'yxatini yangilash; 3) mehnat xavfsizligini ta'minlash bo'yicha profilaktika ishlarini olib borish maqsadida temir yo'lchilarni mehnatni muhofaza qilishga o'rgatish; 4) temir yo‘lchilarning poyezdlar harakati va yo‘lovchilarga xizmat ko‘rsatish xavfsizligini ta’minlash bilan bevosita bog‘liq bo‘lgan mehnat va dam olish rejimlariga rioya etilishi ustidan nazoratni kuchaytirish; 5) kasbiy kasalliklarning oldini olish, nogironlikni o'z vaqtida aniqlash, tahlil qilish, hisobga olish va oldini olish maqsadida temir yo'lchilarni majburiy tibbiy ko'rikdan o'tkazish; 6) mehnatni muhofaza qilishni boshqarish tizimini joriy etishni ta'minlash va ish joylarini mehnatni muhofaza qilish standartlari talablariga muvofiqlashtirish uchun mehnat sharoitlarini maxsus baholashni o'tkazish sifatini oshirish; 7) temir yo'llarda rejalashtirish va ishchilarni xavfli hududlardan olib chiqish va harakatlanuvchi tarkibning ishchilar bilan to'qnashuvini oldini olishga qaratilgan zamonaviy texnik vositalarni joriy etish; 8) elektr shikastlanishining oldini olish bo'yicha chora-tadbirlarni rejalashtirish; 9) sanitariya va obodonlashtirish binolarining mehnatni muhofaza qilish va ishlab chiqarish sanitariyasi standartlari talablariga muvofiqligini ta'minlash; 10) mikroiqlim sharoitlarini mehnatni muhofaza qilish standartlari talablariga muvofiqlashtirish bo'yicha tadbirlarni rejalashtirish; Temir yo'lchilarning mehnat sharoitlari va xavfsizligini yaxshilash bo'yicha chora-tadbirlarni iqtisodiy baholash ijtimoiy samaradorlik bilan chambarchas bog'liq bo'lib, u quyidagi ko'rsatkichlarda ifodalanadi: 1) noqulay mehnat sharoitida ishlaydigan xodimlar sonini bo'shatish natijasida mehnat unumdorligini oshirish va vaqtincha mehnatga qobiliyatsizlik tufayli yo'qotishlarni kamaytirish hisobiga ish vaqti fondini ko'paytirish; 2) mehnat sharoitlarini yaxshilash bo'yicha ko'rilayotgan chora-tadbirlar natijasida noqulay mehnat sharoitida bo'lgan xodimlar sonini qisqartirish orqali nafaqalar va kompensatsiyalarni to'lash uchun qo'shimcha xarajatlarni kamaytirishda yillik tejash; 3) tejashning kadrlarni tayyorlash va qayta tayyorlashga ta'siri va buning natijasida kadrlar almashinuvining kamayishi; 4) xodimning mehnat qobiliyatini oshirish samarasi, uning qiymati mehnatni muhofaza qilish tadbirlarini amalga oshirish bilan bog'liq. Temir yo'l yo'lovchilar uchun ham, temir yo'l transporti xodimlari uchun ham xavfli ob'ekt hisoblanadi. Temir yo'l transportida xavfli hududlarga quyidagilar kiradi: umumiy foydalanishdagi va nodavlat temir yo'l yo'llari, vokzallar, yo'lovchi platformalari va poezdlar harakati va manyovr ishlari bilan bog'liq boshqa temir yo'l transporti ob'ektlari. Ishlab chiqarish jarayonlarining xavfsizligini ta'minlash, temir yo'lchilarning shikastlanishi va kasbiy kasalliklarini kamaytirishga faqat barcha himoya usullarini kompleks qo'llash orqali to'liq erishish mumkin. Bu boradagi yutuqlar texnikaviy taraqqiyot, ishlab chiqarishni mexanizatsiyalash va avtomatlashtirish bilan chambarchas bog‘liq bo‘lib, xavfsizlik, sog‘liq va inson mehnat faoliyatini ta’minlaydigan mehnat sharoitlarini yaratishga qaratilgan. Temiryo'lchilarning ishlab chiqarishdagi shikastlanishlari va o'limining asosiy sababi mehnatni muhofaza qilish qoidalariga e'tibor bermaslikdir. Temir yo'l transportida texnologik jarayonlar ishlab chiqarish jarayonlarining asosini tashkil etadi, ularning eng muhim qismi bo'lib, uning amalga oshirilishi sifatiga butun temir yo'l uzilishiga bog'liq kompleksdir. Temir yo’l transportida xavf xatarni oldini olishni optimallashtirishning asosiy mezonlaridan biri - texnologik jarayonlarni optimallashtirish xavfsizligi-muhim vazifa bo'lib, uning hal etilishi inson rolini kamaytiradigan faktor ishlab chiqarish faoliyatini amalga oshirish zarur. Bunday muammoni hal qilish texnologik jarayon modelini qurmasdan amalga oshirilishi qiyin, modellashtirish apparati esa miqdoriy xususiyatlar va baholarni olish imkoniyatini ta'minlashi kerak. I bob bo‘yicha xulosa 1 . Har qanday temir yo’l stansiyalarida tashishni tashkil etuvchi va harakatni boshqaruvchi xodimlar asosiy ishchilar hisoblanadi. Ushbu soha xodimlarining o‘z lavozim majburiyatlarini o‘z vaqtida va belgilangan tartiblar asosida aniq bajarishi stansiya ish ko‘rsatkichlarining bajarilishiga bevosita bog‘liqdir. 2. Kadrlarni oqilona tanlash, joylashtirish va o‘qitish orqali ishlab chiqarishdagi shikastlanishlar xavfini kamaytirish maqsadida ishlab chiqilgan modelni temir yo‘l transportida qo‘llash bo‘yicha amaliy yechimlar taklif etiladi. 3. Temir yo'l transportida ishlab chiqarishdagi shikastlanishlarning asosiy sababi (sabablarning umumiy sonining 50 - 75%) texnik xodimlarning noto'g'ri harakatlari ekanligi ko'rsatilgan. II bob. Stansiyada tashish jarayoniga jalb qilingan ishchilarning mehnat sharoitini yaxshilash bo‘yicha tashkil qilingan integratsiyalashgan axborot-tahlili 2.1. Tashish jarayonida xavf va xavflarning oldini olishning mavjud yondashuvlari va usullari Mehnatni muhofaza qilishni yaxshilashning samarali usullaridan biri bu mehnatni muhofaza qilish madaniyatini joriy etish bo'lib, uning ajralmas qismi barcha xodimlarni tashkilotga jalb qilish va xavfsiz mehnat sharoitlarini ta'minlashdir. Ayni paytda mazkur tizim doirasida amalga oshirilayotgan jarayonlarni avtomatlashtirish ishlari olib borilmoqda. Mehnatni muhofaza qilish bo‘yicha amaldagi qonunchilik talablariga to‘liq javob beradigan uch bosqichli nazoratni almashtiriladi. Uni amalga oshirishning asosiy maqsadi kompaniyaning barcha xodimlarini mehnatni muhofaza qilish, ishlab chiqarishdagi shikastlanishlar va kasbiy kasalliklarning oldini olish, keyin olingan ma’lumotlarni tahlil qilish, xavf omillarini baholash va aniqlangan qonunbuzarliklarni bartaraf etish choralarini ishlab chiqishni boshqarishga jalb qilishdir. Tarkibiy bo‘linmada mehnatni muhofaza qilish holatini vizual kuzatish imkonini beradi, har bir mezon bo‘yicha ball bilan xavfsiz mehnat sharoitlarini ta’minlash bo'yicha shaffof o‘z-o‘zini tekshirish tizimini shakllantiradi, shuningdek, qoidabuzarliklarni baholash imkoniyati va ularni bartaraf etish choralarini ishlab chiqish uchun ish joylarida mehnatni muhofaza qilish sohasidagi nomuvofiqliklar. Audit (tekshirish) - kelishilgan audit mezonlarini amalga oshirish darajasini belgilash maqsadida auditorlik dalillarini olish va ularni ob’ektiv baholashning tizimli, mustaqil va hujjatlashtirilgan jarayoni; X avfsizlik - hech qanday xavfning yo ‘ qligi; Xavfsiz mehnat sharoitlari - zararli va (yoki) xavfli ishlab chiqarish omillarining ishchilarga ta'siri istisno qilinadigan yoki ularning ta’sir darajasi belgilangan meyorlardan oshmaydigan mehnat sharoitlari; xavfli ishlab chiqarish omili - ishlab chiqarish omili, uning ta'siri xodimga uning shikastlanishiga olib kelishi mumkin; kasb kasalligi - sug urtalangan shaxsning zararli (zararli) ishlab chiqarishʻ (ishlab chiqarish) omili (omillari) ta sirida bo lish natijasida yuzaga kelgan va ʼ ʻ kasbiy mehnat qobiliyatini vaqtincha yoki doimiy yo qotishiga sabab bo lgan ʻ ʻ surunkali yoki o tkir kasalligi; ʻ mehnatni muhofaza qilish - mehnat faoliyati davomida xodimlarning hayoti va sog‘lig‘ini saqlash tizimi, shu jumladan huquqiy, ijtimoiy-iqtisodiy, tashkiliy-texnik, sanitariya-gigiyena, davolash-profilaktika, reabilitatsiya va boshqa tadbirlar; ish joyi - xodim bo‘lishi kerak bo‘lgan yoki o‘z ishi bilan bog‘liq holda kelishi kerak bo‘lgan va bevosita yoki bilvosita ish beruvchining nazorati ostida bo‘lgan joy; ish qobiliyati - insonning talab etiladigan vaqt oralig‘ida topshirilgan sifatida ishning aniq miqdorini bajarish qobiliyatini tavsiflaydigan organizmning fiziologik va psixologik funksiyalari imkoniyatlari bilan belgilanadigan insonning holati; ishlab chiqarish muhiti - mehnat faoliyati jarayonida xodimga ta’sir ko‘rsatuvchi kimyoviy, biologik, fizik va ijtimoiy omillarning yig‘indisi; mehnat sharoitlari - xodimning ish layoqati va sog‘lig‘iga ta’sir ko‘rsatuvchi ishlab chiqarish muhiti va mehnat jarayoni omillari yig‘indisi; zararli ishlab chiqarish omili - ta’siri xodimning kasallikka chalinishiga olib kelishi mumkin bo‘lgan ishlab chiqarish omili; xavfli ishlab chiqarish omili - ta’siri xodimning jarohat olishiga sabab bo‘lishi mumkin bo‘lgan ishlab chiqarish omili. Miqdoriy tavsifiga va amal qilishining davomiyligiga bog‘liq ravishda ayrim zararli ishlab chiqarish omillari xavfli bo‘lishi mumkin; mehnatning xavfsiz shart-sharoitlari - zararli va (yoki) xavfli ishlab chiqarish omillarining xodimga ta’siri istisno etiladigan yoxud ularning ta’siri darajasi belgilangan normativlardan ortiq bo‘lmagan mehnat sharoitlari holati; xavfsiz mehnat sharoitlari - zararli va (yoki) xavfli ishlab chiqarish omillarining xodimga ta’siri istisno qilinadigan yoki ularning ta’sir qilish darajasi belgilangan meyorlardan oshmaydigan mehnat sharoitlari holati; mehnatni muhofaza qilish va xavfsizlikni boshqarish tizimi - umumiy boshqaruv tizimining bir qismi bo'lib, korxona faoliyati bilan bog‘liq mehnatni muhofaza qilish va mehnatni muhofaza qilish xavfini boshqarishga yordam beradi. U korxonaning mehnatni muhofaza qilish siyosatini ishlab chiqish, amalga oshirish, amalga oshirish, ko‘rib chiqish va qo‘llab-quvvatlash uchun tashkiliy tuzilmani, rejalashtirishni, mas’uliyatni, amaliyotni, protseduralarni, jarayonlarni va resurslarni o‘z ichiga oladi; mehnat sharoitlarini maxsus baholash - ishlab chiqarish muhiti va mehnat jarayonining zararli va (yoki) xavfli omillarini aniqlash va ularning haqiqiy qiymatlarining og‘ishini hisobga olgan holda xodimga ta’sir darajasini baholash bo'yicha izchil amalga oshirilayotgan yagona chora-tadbirlar majmui. mehnat sharoitlari - xodimning ishlashi va sog'lig'iga ta'sir qiluvchi mehnat muhiti va mehnat jarayoni omillari majmui. Temir yo‘l transportida texnologik jarayonlar ishlab chiqarish jarayonlarining asosini tashkil etadi, ularning eng muhim qismi bo‘lib, uning amalga oshirilishi sifatiga butun temir yo‘l uzilishiga bog‘liq kompleksdir. Temir yo‘l transportida xavf xatarni oldini olishni optimallashtirishning asosiy mezonlaridan biri - texnologik jarayonlarni optimallashtirish xavfsizligi-muhim vazifa bo‘lib, uning hal etilishi inson rolini kamaytiradigan faktor ishlab chiqarish faoliyatini amalga oshirish zarur. Bunday muammoni hal qilish texnologik jarayon modelini qurmasdan amalga oshirilishi qiyin, modellashtirish apparati esa miqdoriy xususiyatlar va baholarni olish imkoniyatini ta’minlashi kerak. Jamiyatda xavfsiz va qulay mehnat sharoitlarini yaratish, ishlab chiqarishdagi baxtsiz hodisalarning oldini olish va kamaytirish bo‘yicha olib borilayotgan ishlar “O‘zbekiston temir yo‘llari” AJ xodimlarining ishlab chiqarish jarohatlari darajasining pasayish tendensiyasini saqlab qolish imkonini bermoqda. Biroq, bu ko‘rsatkichlar hali ham umumiy ko‘rsatkichlardan sezilarli darajada yuqori (2.1.1-rasm). 2.1.1.-rasm. 2017–2020 yillar davomida “O‘TY” AJda ishlab chiqarish jarohatlari dinamikasi. Quyidagi guruhlarga bo‘linishi mumkin bo'lgan texnologik jarayonlarni modellashtirish va rasmiylashtirish usullari mavjud: algebraik rasmiy tizimlar, til rasmiy tizimlari, til-algebraik tizimlar. Birinchi bosqichda eng muhim texnologik jarayonlarni aniqlash uchun ekspert-statistik tahlil usuli qo‘llaniladi.(2.1.2-rasm) Xususan, mavjud statistik ma'lumotlar asosida infratuzilma obektlarini ekspluatatsiya qilishda aniqlangan turli xil hodisalar (nosozliklar) ning chastotasi 2017201820192020 0 5 10 15 20 25 30 35 40 4530 4140 42 7 98 9 17 22 2417 6 108 16“ O‘zbekiston temir yo‘llari” aks iyadorlik jamiyati dagi baxtsiz hodisalar yengil holatlar turli og'ir oqibatlari bo'lgan holatlar natijasi o'lim bilan tugagan umumiy avariyalar aniqlanadi, shundan keyin baxtsiz xodisalar o'rtasidagi muvofiqliklar aniqlanadi. So‘ngra voqea turlari va infratuzilma obyektlarini ekspluatatsiya qilishning texnologik jarayonlari o‘rtasidagi aloqani o‘rnatiladi. Shunday qilib, eng muhim texnologik jarayonlar aniqlanadi. Muammoni murakkablashtirishi mumkin, bu esa boshqa ko‘rsatkichni, ya’ni har bir hodisadan potentsial zararni baholash imkonini beradi. Voqealar chastotasi va potentsial zararning kombinatsiyasi eng xavfli texnologik jarayonlarni aniqlaydi. 2.1.2.-rasm. Ishlab chiqarish jarohatlarining sabablari guruhlari Ishlab chiqarish omillarining har xil xavfli va zararli darajalari mavjud bo‘lganda, birinchi navbatda, mavjud ishlab chiqarish omillari darajasini pasaytirish, mehnat xavfsizligini ta’minlash, ish joylarini attestatsiya qilish natijalari asosida tavsiyalarni bajarish va “xavfsiz ish tajribasi”ni joriy etish usullarini ishlab chiqish uchun texnik yechimlar zarur. Quyidagi maqsadlarni amalga oshirish orqali mehnatni muhofaza qilishni boshqarish samaradorligini oshirish orqali “O‘zbekiston Temir Yo‘llari” AJ da mehnatni muhofaza qilish bo‘yicha shikastlanishlarni kamaytirish va behuda xarajatlarni kamaytirish bo‘yicha quyidagi ishlar olib zarur: 1. Mehnatni muhofaza qilish va xavfsizlik bo'yicha meyoriy-uslubiy hujjatlarning mavjudligini oshirish (mehnatni muhofaza qilish bo‘yicha qoidalar va yo‘riqnomalarni ishlab chiqish va qayta ko‘rib chiqish rejasiga muvofiq); 2. Ishga jalb qilingan xodimlar (tarkibiy bo‘linmaning rahbarlari va muhandislari, ishning bevosita rahbari, jabrlanuvchi) o‘rtasida ishlab chiqarishdagi baxtsiz hodisalarning yuzaga kelishiga inson omilining ta’sirini kamaytirish. 3. Mehnatni muhofaza qilish sohasida ratsionalizatorlik takliflarining mavjudligi (yaratilgan, ishlab chiqilgan va/yoki amalga oshirilgan ratsionalizatorlik takliflari hisobga olinadi). 4. Xodimning ishlab chiqarishdagi baxtsiz hodisaga jalb qilinishining kamayishi (baza yiliga nisbatan foizda). Metodika mehnatni muhofaza qilish talablarining buzilishini, baxtsiz hodisaga olib kelgan xodimlarning xavfli harakatlarining sabablarini ob’ektiv tahlil qilish va ushbu hodisada ishtirok etgan xodimlarning javobgarlik ulushini aniqlash uchun mo‘ljallangan. 2.2. Tashish jarayonida ishtirok etadigan xodimlarining risklarni boshqarish asosida mehnat xavfsizligi va sog‘lig‘ini muhofaza qilish strategiyasini ishlab chiqish. “O‘zbekiston Temir Yo‘llari” AJ ishlab chiqarish faoliyatini isloh qilishning hozirgi bosqichida mehnatni muhofaza qilishni boshqarishning joriy tizimi uning samaradorligini sezilarli darajada oshirish yo'lida rivojlanmoqda. hal qilinishi kerak bo'lgan asosiy muammolar: - baxtsiz hodisalar sonini va ularning oqibatlarini kamaytirish bo ‘ yicha ishlab chiqilgan dasturlar va tadbirlar shakllantiriladi ; - bir qator ishlarda mehnat sharoitlarini baholash tizimi va texnologiyasi yetarli darajada samarali va ishonchli emas; - xodimlarga tibbiy-profilaktika yordami ko‘rsatish tizimi hozirgi kunda sezilarli modernizatsiyani talab qilishi; Uslubni qo‘llash sharti “Mehnat sharoitlari bo‘yicha ish joylarini attestatsiyadan o‘tkazish tartibi” ning 36-bandini bajarish - mehnatni muhofaza qilish bo‘yicha davlat me‘yoriy talablariga muvofiq 1 amalga oshiriladi. Mehnat sharoitlarini yaxlit baholashni hisoblashda quyidagi ko‘rsatkichlar qo‘llaniladi: - ish joyidagi zararli mehnat sharoitlari P ish - ish joylarining shikastlanish xavfi darajasi P shikast - shaxsiy himoya vositalari bilan ta‘minlash P shaxsiy Ish joyidagi zararli mehnat sharoitlari ko‘rsatkichi (P ish ) quyidagicha aniqlanadi: P ish = 1 – (  P Х +  P B +  P M +  P O Т +  Pg) ∙ ( в ∙ gp) / 10 (2.1)  P Х - ish joyidagi mehnat sharoitlarining biologik ko‘rsatkichi, mg/m3.  P B - ish joyidagi infratovush ko‘rsatkichi, dB.  P M - ish joyidagi mikroiqlim ko‘rsatkichlari, dB.  P M - ish joyidagi ishning og'irligi, kg ∙m.  P G - muvofiq mehnatni umumiy gigienik baholash ko‘rsatkichi.  в - ish muhiti va ish jarayoni har bir omilning og‘irlik (ahamiyati) koeffitsientlari. gp - ishlab chiqarish muhitining har bir omili uchun gigienik me'yordan oshib ketish darajasini ko'rsatadigan nisbiy qiymat. Ishlab chiqarish omillarining har xil xavfli va zararli darajalari mavjud bo'lganda, birinchi navbatda, mavjud ishlab chiqarish omillari darajasini pasaytirish, mehnat xavfsizligini ta’minlash, ish joylarini attestatsiya qilish natijalari asosida tavsiyalarni bajarish va “xavfsiz ish tajribasi”ni joriy etish usullarini ishlab chiqish uchun texnik yechimlar zarur. Ta’minlashni optimallashtirish va jamoaviy va individual himoya vositalaridan foydalanish, 1 ulardan foydalanishni o‘rgatish va ulardan foydalanishni nazorat qilish uchun keng sanitariya-ma‘rifiy ishlar eng muhim yo‘nalishlardir. Ushbu chora-tadbirlar oldini olish muammolaridan birini ishchilarning aksariyati uchun ish sharoitlarini optimallashtirish kerak. Sxematik modelda tizimli xavfsiz ishlash algoritmi tavsiflangan bo‘lib, yondashuv pozitsiyasidan mehnatni muhofaza qilishni boshqarish vositasi chegaralar, asosiy elementlarning mavjudligi, tizim elementlarining ierarxik tuzilishi, ularning aloqalari va o'zaro ta'siri, shuningdek tashqi muhit bilan bog ‘ liqligi bilan tavsiflanadi. Unda mehnatni muhofaza qilish kontseptsiyasi (siyosati), tashkiliy tuzilma, faoliyatni rejalashtirish, javobgarlik, zarur mehnatni muhofaza qilishni ta’minlash maqsadlariga erishish uchun amaliy harakatlar, protseduralar, jarayonlar va resurslar, shuningdek samaradorlikni tahlil qilish va tizimni takomillashtirish tartiblari belgilanadi. 2.2.3-rasm. Temir yo‘l xodimlarining ish joyidagi sog‘liq muammolarini oldini olishning sxematik modeli. Mehnat muhiti sifatini baholash va standartlashtirish usullari, usullari va vositalarini takomillashtirish xodimlarga ta'sir qiluvchi xavfli va zararli ishlab chiqarish omillarini to ‘ g ‘ ri baholash imkonini beruvchi tashkiliy, texnik va boshqaruv yondashuvlari va tadbirlari majmuasini o ‘ z ichiga oladi. 1-modul - mehnat sharoitlarini baholash va yaxshilash uchun innovatsion yondashuvlar, usullar va vositalarni joriy etish → xizmatlarning butun hayoti davomida mehnat sharoitlari xavfsizligini baholash → xavfsizlik sohasidagi innovatsiyalardan foydalanish → texnologik jarayonda resurs va energiyani tejash. jarayonlar → ish maydoni monitoringida ekspert axborot tizimlaridan foydalanish. 2-modul - mehnat xavfsizligini ta’minlash → ustuvor kasblar bo'yicha xodimlarning mehnat salomatligi xavfini baholash → xavf baxtsiz hodisaning yuzaga kelishi → kasbiy kasallik xavfi → kasbiy salomatlik xavfini yaxlit baholash uchun yondashuvni yaratish. 3-modul - vaqtni himoya qilish → “xavfsiz ish tajribasi” mezonini ishlab chiqish → qisqartirilgan ish vaqti → qo‘shimcha ta’til → imtiyozli pensiya ta’minoti. Ishlab chiqilgan strategiyani amalga oshirishning asosiy parametrlari: 1. Mehnatni muhofaza qilish masalalari bo‘yicha o‘qitilgan kadrlarni tayyorlash darajasini oshirish. 2. Mehnatni muhofaza qilishni boshqarish tizimi ko‘rsatkichlarining muvofiqligini oshirish. 3. Baxtsiz hodisalar chastotasini kamaytirish. 4. Mehnatni muhofaza qilish va xavfsizlik bo'yicha meyoriy-metodik hujjatlarning mavjudligini oshirish. 5. Ishlab chiqarishdagi baxtsiz hodisalarning yuzaga kelishiga inson omilining ta ’ sirini kamaytirish. 6. Mehnatni muhofaza qilish va uchuvchisiz texnologiyalarni joriy etish sohasida ratsionalizatorlik takliflarining mavjudligi. 2.3. Temir yo‘l transportida mavjud bo‘lgan xavflarni baholash usullari va xavfsizlik choralari boyicha xavfsizlik modulinini yaratish Temir yo‘l transportidagi texnologik jarayonlar ishlab chiqarish jarayonlarining asosini tashkil qiladi, ular ularning eng muhim qismi bo‘lib, ularni avtomatlashtirishni amalga oshirish sifati butun temir yo‘l majmuasining ishlashiga bog‘liq. Avtomatlashtirishning asosiy afzalligi - saqlangan ma'lumotlarning ortiqcha miqdorini kamaytirish va shuning uchun foydalanilgan xotira hajmini tejash, ortiqcha nusxalarni yangilash uchun bir nechta operatsiyalarning narxini pasaytirish va bir xil obyekt haqidagi ma'lumotlarni turli obyektlarda saqlash tufayli nizolar ehtimolini yo'q qilishdir. joylar, axborot ishonchliligi darajasini oshirish va axborotni qayta ishlash tezligini oshirish; ichki oraliq hujjatlarning haddan tashqari ko'pligi, turli jurnallar, papkalar, ilovalar va boshqalar, bir xil ma’lumotlarni turli xil oraliq hujjatlarga qayta-qayta kiritish. Shuningdek, obyektni qidirish parametrlari ko'rsatilgan maxsus ekran shakllaridan amalga oshiriladigan ma'lumotni avtomatik qidirish vaqtni sezilarli darajada qisqartiradi. Access ma'lumotlar bazasining tarkibiy birliklari jadvallar, so'rovlar, shakllar, hisobotlar, sahifalar, makroslar va modullardir. Jadvallar - bu ma'lumotlar kiritiladigan ob’yektlar. Shakllar - bu ma'lumotlar bazasi jadvallarining alohida ma'lumotlari bilan ishlash uchun mo'ljallangan ob’yektlar . Shakllar yordamida siz ma'lumotlarni jadvallarga kiritishingiz, ularni tahrirlashingiz va o'chirishingiz, shuningdek, ma'lumotlarga kirishni cheklashingiz va ularni faqat ko'rish rejimida ko'rsatishingiz mumkin. So'rovlar - hisob-kitoblarni amalga oshirish, kerakli ma'lumotlarni ma'lum mezonlar bo'yicha ajratib olish, ma'lumotlar bazasiga kiritilgan ma'lumotlarni filtrlash imkonini beradigan ob’yektlar. Hisobotlar - natija ma'lumotlarini ekranda ko'rsatish va kerakli shaklda chop etish imkonini beruvchi ob’yektlar. Intranetga ulanish imkonini beruvchi ob’yektlardir . Makrolar ma'lumotlar bazasi makrolari bo'lib, ma'lumotlar bazasi ma'lumotlari bilan bir xil turdagi operatsiyalarni tez va oson bajarishga imkon beradi. ularni qayta ishlash uchun Access dasturiga kiritilgan asboblar yetarli bo'lmasa yoki ulardan foydalanish qulay bo'lmasa. Xususan, mavjud statistik ma'lumotlar asosida infratuzilma obyektlarini ekspluatatsiya qilishda aniqlangan turli xil hodisalar (nosozliklar) ning chastotasi aniqlanadi, shundan keyin baxtsiz xodisalar o'rtasidagi muvofiqliklar aniqlanadi. So‘ngra voqea turlari va infratuzilma ob'yektlarini ekspluatatsiya qilishning texnologik jarayonlari o'rtasidagi aloqani o'rnatiladi. Shunday qilib, eng muhim texnologik jarayonlar aniqlanadi. Muammoni murakkablashtirishi mumkin, bu esa boshqa ko'rsatkichni, ya'ni har bir hodisadan potentsial zararni baholash imkonini beradi. Voqealar chastotasi va potentsial zararning kombinatsiyasi eng xavfli texnologik jarayonlarni aniqlaydi. Mavzu sohasining axborot modelini qurish ob’yektlarni, ularning atributlari va birlamchi kalitlarini tanlashni, sub'ektlar o'rtasidagi munosabatlarni aniqlashni o'z ichiga oladi. Relyatsion ma'lumotlar modelining grafik tasvirining umumiy qabul qilingan turi ER diagrammasi bo'lib, unda ob’yektlar havolalar bilan bog'langan to'rtburchaklar bilan tasvirlangan. Bunday grafik tasvir matn tavsifiga nisbatan ma'lumotlar bazasi tuzilishini tushunishni osonlashtiradi. ER modellarining asosiy afzalliklari:  ko'rinish;  modellar ko'p sonli ob’yektlar va atributlarga ega ma'lumotlar bazalarini loyihalash imkonini beradi. ER modellari ko'plab ma'lumotlar bazasi kompyuter yordamida loyihalash tizimlarida amalga oshiriladi. IDEF1X xossalari bo yicha o xshash, biroq bir yoki bir nechta xususiyatlarʻ ʻ bilan bir-biridan noyob tarzda ajralib turadigan misollar to plamini/to plamini ʻ ʻ tavsiflaydi. Har bir misol ob’yektning amalga oshirilishidir, shuning uchun . IDEF1X dagi ob’yekt real dunyo ma'lumotlar xaritalarining mavhum to'plami bo'lgan IDEF1 dagi ob’yektdan farqli o'laroq, real dunyo misollarining aniq to'plamini tavsiflaydi. Haqiqiy yoki mavhum ob’yektlarning ( shaxs , joy, narsa, hodisa, holat, tushuncha, g'oya, ob’yekt va boshqalar) umumiy atributlari yoki xususiyatlariga ega bo'lgan va ular haqida ma'lum bir misollar yig'indisi borliqdir . ma'lumotlar saqlanishi kerak. ER modellarining asosiy elementlari:  ob’yektlar (ob’yektlar);  ob’yekt atributlari;  ob’yektlar orasidagi aloqalar bu alohida ob’yektlar to'plami - misollar va bu ob’yektlarning barchasi boshqacha. Aloqa - bu sub'ektlar o'rtasidagi funktsional bog'liqlik. Har bir ob’yekt o'ziga xos xususiyatlarga ega. Atribut - ob’yektning uning namunasini tavsiflovchi xususiyati. Grafik jihatdan ulanish ikki ob’yektni bog'laydigan yoki ob’yektdan o'ziga olib boruvchi chiziq sifatida tasvirlangan. Shu bilan birga, ob’yekt bilan bog'lanishning "o'rnatish" joyida ob’yekt to'rtburchagiga uch nuqtali yozuv qo'llaniladi, agar ulanishda ushbu ob’yekt uchun ob’yektning ko'plab nusxalari ishlatilishi mumkin bo'lsa va bitta- agar ob’yektning faqat bitta nusxasi ulanishda ishtirok eta oladigan bo'lsa, kirish nuqtasi. Majburiy bog'lanish uchi qattiq chiziq bilan, ixtiyoriy havola uchi esa singan chiziq bilan ko'rsatilgan. Avtomatlashtirilgan tizim deganda ilg'or dasturiy ta'minot, kompyuter texnologiyalari va aloqa vositalaridan foydalanish asosida boshqaruv ma'lumotlarini yig'ish, to'plash, saqlash, qidirish, qayta ishlash va himoya qilish usullari va usullari, shuningdek ushbu ma'lumotlarni taqdim etish usullari tushuniladi. Uni amalga oshirish uchun aniq avtomatlashtirilgan tizimning tuzilishi uchta komponentning mavjudligini nazarda tutadi: hisoblash, aloqa va tashkiliy jihozlardan iborat texnik vositalar to'plami; tizimli (umumiy) va amaliy dasturlardan iborat dasturiy ta'minot tizimi; boshqaruv faoliyatini qo'llab- quvvatlashning aniq avtomatlashtirilgan tizimi doirasida boshqaruv va texnik xodimlarning ishini tashkil etish bo'yicha yo‘riqnoma va meyoriy-uslubiy materiallarni o‘z ichiga olgan tashkiliy va uslubiy ta’minot tizimi. Biznes jarayonlari - bu iste’molchilar uchun ma'lum mahsulot yoki xizmatlarni yaratishga olib keladigan o'zaro bog'liq harakatlar yoki vazifalar ketma-ketligi. Biznes jarayonlari ko‘pincha biznes-jarayonlar sxemasi yordamida tasvirlanadi. Biznes jarayoni iste'molchi talabidan boshlanib, uni qondirish bilan tugaydi. Biznes jarayoni o'ziga xos xususiyatlarga ega bo‘lgan, ammo asosiy biznes jarayonining maqsadiga erishishga qaratilgan bir nechta kichik jarayonlarga bo‘linishi mumkin. Biznes jarayonlarini tavsiflashda turli xil metodologiyalar va tegishli belgilar qo‘llaniladi, masalan: IDEF0, IDEF3, DFD. Ma’lumotlar bazasi dizaynerlarining yanada qulay va kuchli domenni modellashtirish vositalariga bo'lgan ehtiyojlari ma’lumotlarning semantik modellari yo‘nalishini keltirib chiqardi. Har qanday ishlab chiqilgan semantik ma’lumotlar modeli, xuddi relyatsion model kabi, tarkibiy, manipulyatsiya va integral qismlarni o‘z ichiga olgan bo'lsa-da, semantik modellarning asosiy maqsadi ma’lumotlar semantikasini ifodalash imkoniyatini ta'minlashdir. Eng oddiy ER diagrammasini tuzishdir. ER diagrammasi oddiygina relyatsion modelga amalga oshiriladi: obyekt jadvalga aylanadi, identifikator atributlari asosiy kalitlarga aylantiriladi va qolgan atributlar ustunlarga aylantiriladi. Axborot tizimini loyihalash bosqichida ma'lumotlar modeli shakllanadi. Dizaynerlar tahlil natijalarini dastlabki ma'lumot sifatida oladi. Dizayn bosqichining yakuniy mahsulotlari quyidagilardir:  ma'lumotlar bazasi sxemasi (tahlil bosqichida ishlab chiqilgan ER modeli asosida);  tizim modullari uchun spetsifikatsiyalar to'plami (ular funktsional modellar asosida qurilgan). Asosiy optimallashtirish mezonlaridan biri xavfsizlik bo‘lgan loyihalash va amalga oshirish bosqichlarida texnologik jarayonlarni optimallashtirish muhim vazifa bo’lib, uni hal qilish inson omilining rolini kamaytiradi, ishlab chiqarish faoliyatini amalga oshirish sifatini oshiradi. Bunday muammoni hal qilish texnologik jarayonning modelini qurmasdan amalga oshirish qiyin, modellash apparati miqdoriy xarakteristikalar va baholarni olish imkoniyatini ta'minlashi kerak. Birinchi bosqichda eng muhim texnologik jarayonlarni aniqlash uchun ekspert-statistik tahlil usuli qo ‘ llaniladi. Aniqrog i, mavjud statistik ma lumotlarʻ ʼ asosida infratuzilma ob yektlarining ekspluatatsiyasi jarayonida aniqlangan har xil ʼ turdagi hodisalar chastotasi aniqlanadi, shundan so ng tafovutlar chastotalar ʻ bo yicha tartiblanadi. Keyin ekspert hodisalar turlari va infratuzilma obyektlarini ʻ ishlatishning texnologik jarayonlari o'rtasidagi bog‘liqlikni o‘rnatadi. Shunday qilib, eng muhim texnologik jarayonlar aniqlanadi. Yana bitta ko‘rsatkichni qo‘shish, ya’ni har bir aniq hodisadan mumkin bo'lgan zararni baholash orqali hal qilinayotgan muammoni murakkablashtirish mumkin. Hodisa chastotasi va potentsial zararning kombinatsiyasi eng xavfli jarayonlarni aniqlaydi. Ikkinchi bosqichda eng muhim yoki xavfli texnologik jarayonlar rasmiylashtiriladi va usulga muvofiq funktsional tarmoq shaklida parchalanadi. Bundan tashqari, agar texnologik jarayonni optimallashtirish masalasini hal qilish zarur bo ‘ lsa, texnologik operatsiyalarning tegishli parametrlari aniqlanadi . Ishlab chiqarish omillarining har xil xavfli va zararli darajalari mavjud bo'lganda, birinchi navbatda, mavjud ishlab chiqarish omillari darajasini pasaytirish, mehnat xavfsizligini ta'minlash, ish joylarini attestatsiya qilish natijalari asosida tavsiyalarni bajarish va “xavfsiz ish tajribasi”"ni joriy etish usullarini ishlab chiqish uchun texnik yechimlar zarur. 2.3.1-rasmda taqdim etilgan algoritm (usul) bo'yicha funktsional tarmoq shaklida eng muhim yoki xavfli texnologik jarayonlarni rasmiylashtirish va dekompozitsiya qilish amalga oshiriladi. Bundan tashqari, agar kerak bo‘lsa, texnologik jarayonni optimallashtirish muammosini ushbu rasmdagi algoritm- formulalar bilan hal qilish kerak bo‘lgan texnologik operatsiyalarning tegishli parametrlarini aniqlaydi (operatsiyani xatosiz bajarish ehtimoli, operatsiya vaqti, operatsiya xarajatlari). 2.3.1.- rasm . Texnologik jarayonni loyihalash va amalga oshirish bosqichlarida texnologik xatarlarni aniqlash va baholash algoritmi Algoritm - texnologik jarayonlarni loyihalash va amalga oshirish bosqichlarida inson omilining ta ' sirini kamaytirish uchun tavsiya etilgan yechimlarni amalga oshirishga yordam beradi va yechimlar yangi yaratilgan yoki qayta ishlanadigan texnologik jarayonlar uchun eng samarali hisoblanadi , chunki ular nafaqat ishlab chiqilgan texnologik jarayonni tahlil qilish imkonini beradi . Ishlab chiqilgan algoritm - yechimlar yangi yaratilgan yoki qayta ishlanadigan texnologik jarayonlar uchun eng samarali xavfsiz usulalrdan biri hisoblanadi , chunki ular nafaqat ishlab chiqilgan texnologik jarayonlarni tahlil qilish imkonini beradi va shu bilan birgalikda : - ijro operatsiyalari tarmog‘ini va qaror qabul qilish tarmog‘ini tavsiflashga imkon beradi; - inson omili tufayli texnologik jarayonning samaradorligini pasaytirishga imkon beruvchi baxtsiz xodisalarni tahlilini amalga oshirish; - texnologik jarayondagi o‘zgarishlarning barcha mumkin bo‘lgan variantlarini ko‘rsatish; - bir butun sifatida operatsiyalari va jarayonining samaradorligi, sifati, ishonchlilik ko‘rsatkichlarini miqdoriy baholash sifatida ularni foydalanib, texnologik jarayonlarni optimallashtirish uchun imkon beradi. Har bir blokda kamida bitta boshqaruv (nazorat) o'qi bo'lishi kerak. Boshqaruv har doim blokning yuqori qismiga kiradi. Boshqaruv odatda qoidalar, ko'rsatmalar, kompaniya siyosati, protseduralar yoki standartlar shaklida taqdim etiladi. Bu hech narsani o'zgartirmasdan faoliyatga ta'sir qiladi. Boshqaruv amalni bajarishni boshlash yoki tugatish tartibini tavsiflash uchun ham ishlatilishi mumkin. Chiqish (bo'shatish) strelkalari blok tomonidan ishlab chiqarilgan material yoki ma’lumotdir. Har bir blokda kamida bitta chiqish (ozod qilish) o‘qi bo‘lishi kerak. Mahsulot ishlab chiqarmaydigan jarayonlarni umuman modellashtirmaslik yaxshiroqdir. Amalga oshirish mexanizmlari - bu harakatning bajarilishini ta’minlaydigan resurslar. Bajarish mexanizmi sifatida faoliyatni amalga oshirishni ta’minlaydigan kompaniya xodimlari, mashinalari yoki uskunalari ko'rib chiqilishi mumkin. Agar bu blokning ishlashi uchun muhim emasligi aniqlansa, mexanizm o'qi o'tkazib yuborilishi mumkin. Tahlil qilinadigan mavzu uchun biz BPWin 4.0 yordamida kontekst diagrammasini tuzamiz: 2.3.2.- rasm. Kontekst diagramma Dekompozitsiyasi bloklarning batafsil tavsifini berish uchun biznes jarayonlarini modellashtirishda qo'llaniladi. Ushbu harakatlarning har biri o‘z navbatida parchalanishi mumkin. Har safar blok parchalanganda yangi diagramma yaratiladi. Parchalanishlar soni cheklanmagan va butunlay modelda ko'rsatilishi kerak bo'lgan murakkablik darajasiga bog‘liq. Biz kontekst diagrammasini 4 ta funktsional blokga ajratamiz (2.7.-rasm). - Xar bir hodisaning sodir bo'lish chastotasi aniqlash va tahlil qilish; - Yuz bergan xodisalar o'rtasida muvofiqlashtirish; - Xavf-yoqori operatsiyalar u-n kamaytirish bo'yicha chora-tadbirlar ishlab chiqish; - Xavf-yuqori operatsiyalar u-n kamaytirish bo'yicha chora-tadbirlar ishlab chiqish; 2.3.3-rasm. IDEF0 diagrammasi Simulyatsiya qilingan tizimda ma'lumotlarni uzatish va qayta ishlash mexanizmlarini hujjatlashtirish uchun ma'lumotlar oqimi diagrammasi (Data Flow diagrammalar ). DFD diagrammalari odatda tashkilotning hujjat aylanishi tizimining joriy ishini tasavvur qilish uchun tuziladi. Ko'pincha DFD diagrammalari IDEF0 da amalga oshirilgan biznes-jarayon modeliga qo'shimcha sifatida ishlatiladi. Ma'lumotlar oqimi diagrammasi ish jarayonini va axborotni qayta ishlashni tavsiflash uchun ishlatiladi. IDEF0 singari, DFD ham tegishli faoliyat tarmog'i sifatida modellashtirilgan tizimni ifodalaydi. Ular korporativ axborotni qayta ishlash tizimlarida joriy ish jarayoni operatsiyalarini yanada vizual ko'rsatish uchun IDEF0 modeliga qo‘shimcha sifatida foydalanish mumkin. DFD ning asosiy maqsadi har bir ish o'z kirishlarini qanday qilib chiqishga aylantirishini ko'rsatish va bu ishlar o'rtasidagi munosabatlarni ochib berishdir. Har qanday DFD diagrammasida vazifalar, tashqi obyektlar, o'qlar (ma'lumotlar oqimlari) va ma'lumotlar omborlari bo'lishi mumkin. Keyinchalik, tizimni ma'lumotlar oqimi diagrammasi (DFD) yordamida modellashtiramiz.(2.8.-rasm). 2.3.4-rasm. DFD diagrammasi. Barcha jadvallar axborot modeli asosida tuziladi va har bir obyekt alohida jadvalga mos keladi. Kalit maydonlar obyektlarning asosiy kalitlariga mos keladi. Ma'lumotlar sxemasi ma'lumotlar bazasining grafik tasviridir. U turli xil Access obyektlari tomonidan bir nechta jadvallar orasidagi munosabatlarni aniqlash uchun ishlatiladi. Misol uchun, bir nechta bog'liq jadvallar ma'lumotlarini o'z ichiga olgan shakl yaratganingizda, ma'lumotlar sxemasi ushbu jadvallardagi maydonlarga avtomatik, izchil kirishni ta'minlaydi. Bundan tashqari, jadvallarni sozlashda o'zaro bog'liq ma'lumotlarning yaxlitligini ta'minlaydi. Jadvallar o'rtasidagi munosabatlar kalit maydonlardagi mos qiymatlar o'rtasidagi munosabatlarni o'rnatadi, odatda ikkala jadvalda bir xil nomga ega bo'lgan maydonlar o'rtasida. Ko‘pgina hollarda, har bir yozuv uchun yagona identifikator bo‘lgan bitta jadvaldagi kalit maydoni boshqa jadvaldagi tashqi kalit bilan bog‘lanadi. Bog‘lanishni o‘rnatishning zaruriy sharti bog‘langan maydonlarning turi va formati bo‘yicha mos kelishidir. Bizning ma’lumotlar bazamiz bir-ko‘p munosabatlar turidan foydalangan. Jadvallar o‘rtasidagi munosabatlarning eng ko‘p qo‘llaniladigan turi bittadan ko‘pga bog‘liqdir. Birga ko'p munosabatda A jadvalidagi har bir yozuv B jadvalidagi bir nechta yozuvga ega bo‘lishi mumkin, ammo B jadvalidagi yozuv A jadvalidagi bir nechta mos yozuvlarga ega bo‘lishi mumkin emas. Ma’lumotlar bazasi sakkizta o'zaro bog‘langan jadval sifatida amalga oshiriladi. II bob bo‘yicha xulosa 1. Temir yo‘l transportida mehnat xavfsizligi va poyezdlar harakati xavfsizligini ta’minlash muammosining joriy holati tahlili o‘tkazildi, bu esa ishlab chiqarishdagi shikastlanishlar va poyezdlar harakati xavfsizligi qoidalarini buzish sabablarida inson omilining roli ustunligini (50-75%) ko‘rsatdi. 2. Temir yo‘l transportida texnika va texnologiyalarni takomillashtirish, mehnatni muhofaza qilishni boshqarishning yangi vositalari va harakat xavfsizligini boshqarish tizimini joriy etish noxush hodisalar sonini kamaytiradi, lekin ularda inson omilining roli yuqoriligicha qolmoqda. 3. Temir yo‘l infratuzilmasidagi texnik vositalarning nosozliklari va ishchilar tomonidan ishlarni bajarish texnologiyasini buzishning korrelyatsion tahlili natijalari ushbu nomaqbul hodisalar o‘rtasidagi bog‘liqlikdan dalolat beradi. Texnik jihozlarning nosozliklarining asosiy ulushi inson omili bilan bog‘liq, shuning uchun xodimlarning noto‘g‘ri harakatlarini kamaytirishga qaratilgan tuzatish va profilaktika choralarini amalga oshirish poezdlar harakati xavfsizligini oshiradi. 4. Funktsional tarmoqlar usuli va tahlil qilish usuliga asoslangan riskga asoslangan yondashuvdan foydalangan holda ularni loyihalash va amalga oshirish bosqichlarida inson omili rolini kamaytirish maqsadida texnologik jarayonlarni optimallashtirish bo‘yicha samarali yechimlar va amaliyotlar taklif etilayotgan va asoslantirilgan. III Bob . “О‘zbekiston temir yо‘llаri” АJ temir yo‘l transportida mehnat xavfsizligini oshirish, xavf-xatarlarni nazorat qilish va oldini olish 3.1. Tashish jaroyinida mehnatni muhofaza qilish holatini nazorat qilish tizimi Bosh muhandis, mehnatni muhofaza qilish bo‘yicha mutaxassis, texnolog, shuningdek, tajribali o‘rta bo‘g‘in rahbarlaridan iborat tarkibiy bo‘linma tarkibida tuzilgan ishchi guruh a’zolari xavf-xatarni baholash jarayonida ekspert vazifasini bajaradi. Bundan tashqari, xodimlarning o'zlari ish xavfsizligiga ta'sir qiluvchi turli omillar bo'yicha ularning fikrlarini hisobga olish uchun ekspert sifatida jalb qilinadi Chiziqli tarkibiy bo'linmalarda professional xavflarni baholash jarayonining bosqichlari 3. 1.1- rasmda ko ‘ rsatilgan. 3.1. 1 -rasm. Chiziqli tarkibiy bo ‘ linmalarda professional xavflarni baholash jarayonining bosqichlari Mehnatni muhofaza qilish holatini kundalik baholash uchun xavf va ogohlantirishlar ro'yxati barcha funktsional tarmoqlar uchun umumiy xavf va ogohlantirishlarni aks ettiradi 3.1.1-jadval. Mehnatni muhofaza qilish holatini kundalik (har smenada) baholash uchun barcha funktsional tarmoqlar uchun xavf va ogohlantirishlarning umumiy ro‘yxati 1. Xavfli: 1.1. ishlab chiqarish jarohati, kuyish, zaharlanish, yo'l-transport hodisasi, avariya yoki bo'linma jihozlari va inshootlarida sodir bo'lgan voqea (halokat) olgan xodim 1.2. xodimda alkogol, giyohvandlik, toksik zaharlanish belgilari yoki o'ziga yuklangan ishni bajarish uchun boshqa kontrendikatsiyalar mavjud bo'lsa 1.3. nosoz ishlab chiqarish uskunalari, temir yo'l harakatlanuvchi tarkibi, yuk ko'taruvchi inshootlar, ko'taruvchi va transport vositalari, boshqa mashina va mexanizmlarning ishlash 1.4. xodimlar tomonidan mehnatni muhofaza qilish bo'yicha yo'riqnomalar, temir yo'llarda bo'lish qoidalari, yong'in va elektr xavfsizligi qoidalari, yuk ko'taruvchi inshootlardan, haddan tashqari bosim ostida ishlaydigan uskunalardan foydalanadigan xavfli ishlab chiqarish ob'ektlarida xavfsizlik qoidalarini va boshqa qoidalarni qo'pol ravishda buzish. ish va ishlab chiqarish texnologiyasi ishlari 1.5. poyezdlar, vagonlar harakatlanish zonasida va katta o'lchamdagi joylarda harakatlanuvchi tarkibning o'tishi, himoyalanmagan harakatlanuvchi tarkib ostida bo'lishi, temir yo'llarda ishchilar bilan to'qnashuvning oldini olish uchun lokomotiv brigadasining favqulodda tormozlanishidan foydalanishi. 2. Ogohlantirish: 2.1. himoya, himoya va himoya vositalarining etishmasligi, shamollatish, yoritish moslamalari va boshqa kollektiv himoya vositalarining noto'g'ri ishlashi 2.2. shaxsiy himoya vositalarining yo'qligi, ishlatilmasligi yoki shikastlanishi 2.3. ish buyruqlarini bajarishdagi buzilishlar - ruxsatnomalar va yuqori xavf bilan bog'liq ishlarni bajarish uchun boshqa hujjatlar 3. Diqqat 3.1. ish uchun zarur bo'lgan xizmat ko'rsatadigan asboblar, qurilmalar va aloqa vositalarining yetishmasligi, texnologiyada ko'zda tutilmagan nosoz asboblar va qurilmalardan foydalanish 3.2. ish joylarining qoniqarsiz holati 3.3. xizmat ko'rsatish va texnologik o'tish yo'llarining qoniqarsiz holati, avariya va avariya chiqishlari 3.4. birlamchi yong'inga qarshi uskunalarning yetishmasligi 4. hech qanday qoidabuzarliklar 5. boshqalar Nazoratning birinchi darajasi uchun mas’ul shaxs har kuni ma’lumotlar bazasiga quyidagi ma’lumotlarni kiritish imkoniyatiga ega: - stansiya nomi; - smena turi (kunduzi, kechasi); - qoidabuzarlikni aniqlagan shaxsning to‘liq ismi; - qoidabuzarlikni bajargan shaxsning to‘liq ismi; - xavf turi (xavf va ogohlantirishlar ro'yxatidan (3.2-rasm); - jarohatlar mavjudligi; - aniqlangan qoidabuzarlik; 3.1.2-jadval Xavf ehtimolini baholash Chastota darajasi Chastotasi, f Chastotalar talqini Ball Tavsif Tez-tez f > 10 -2 3 oy davomida 32 Tez-tez sodir bo'lish ehtimoli. Doimiy xavf mavjudligi Ehtimol 5×10 -3 ≤ f < 10 -2 1 yil davomida 16 Takroriy hodisa. Tez-tez sodir bo'lishi mumkin xavfli hodisa kutilmoqda Tasodifiy 10 -3 ≤ f <5×10 -3 3 yil davomida 10 Qayta takrorlanish ehtimoli. Kutilgan xavfli hodisaning takroran sodir bo'lishi Kamdan-kam 5×10 -4 ≤ f < 10 -3 5 yil davomida 5 Stansiyada yil davomida vaqti-vaqti bilan sodir bo'ladigan hodisaning ehtimoli Juda kam 10 -4 ≤ f <5×10 -4 10 yil davomida 2 Voqea ehtimoli dargumon, lekin sodir bo‘lishi mumkin Ehtimoli juda past f ≤ 10 -4 10 yildan ortiq 1 Voqea sodir bo‘lish ehtimoli juda kam Ishlab chiqarishdagi baxtsiz hodisaning sodir bo‘lishiga inson omilining ta’sirini baholash va ushbu hodisada ishtirok etgan xodimlarning javobgarlik ulushini aniqlash metodologiyasiga muvofiq ishlab chiqarishdagi baxtsiz hodisalarning yuzaga kelishiga inson omilining ta’sirini tahlil qilish kerak. Xatarlarni baholash jarayonini boshlash. Markaziy boshqarma bosh muhandisi mehnatni muhofaza qilish bo‘limi mutaxassisining taklifiga binoan yil boshida kasbiy xavflarni boshqarish jarayonini boshlash va markaziy boshqarmada ushbu ishlarga rahbarni tayinlash to‘g‘risida buyruq chiqaradi. Amalga oshirilayotgan chora-tadbirlarning samaradorligi har bir hududiy boshqarma bo‘yicha statistik ma’lumotlar va asosiy xavflarni baholash natijalari asosida hisoblangan tegishli ko‘rsatkichlar reytingi dinamikasini baholash yo‘li bilan aniqlanadi. Reytingning oshishi ushbu ko'rsatkich bo‘yicha tuzatish choralari samaradorligining yomonlashishini, pasayish esa samaradorlikning oshishini ko'rsatadi. Har chorakda, yil davomida hududiy miqyosdagi ish rahbari va chiziqli tarkibiy bo‘linmalardagi ishchi guruhlar ishlab chiqilgan tuzatish chora- tadbirlarining bajarilishini nazorat qiladi. Amalga oshirilgan tadbirlarning samaradorligi statistik ma'lumotlar va xavflarni asosiy baholash natijalari asosida hisoblangan tegishli ko‘rsatkichlar reytingi dinamikasini baholash yo‘li bilan aniqlanadi. 3. 2 . Temir yo‘l transportida baxtsiz hodisa oqibatida kelib chiqadigan zararlarni baholash usullarini takomillashtirish Temir yo‘l stansiyalarida tashish jarayoniga jalb qilingan ishchilarning mehnat sharoitlarida yuzaga keladigan xavfli va zararli omillar, ularning ishchilarga ta’sir qilish xususiyatlari va salomatlik uchun xavflilik darajasini, himoya vositalarini zarur miqdorini aniqlash uslibini texnik-iqtisodiy аsoslash va хаvfli vа tashish jarayoniga yuzaga keladigan zararli omillarni kamaytirish, oldini olish va sog’lig’ini muhofazasi qilish strategiyasini ishlab chiqish kerak. Yo‘lovchi va yuk tashishning katta hajmiga ega bo'lgan temir yo‘l transporti, shu jumladan xavfli va ayniqsa xavfli, baxtsiz hodisalar xavfi yuqori bo'lgan milliy iqtisodiyot tarmoqlariga tegishli. Temiryo‘lchilarning mutlaq ko‘pchiligi o‘ta vijdonli, o‘z vazifalarini beg‘araz bajarib, temir yo‘l tizimining muammosiz ishlashini ta’minlashga harakat qilmoqda. Shu bilan birga, bir qator temir yo‘llarda harakat xavfsizligi holati yomonlashmoqda, mehnat va texnologik intizom darajasi pasaymoqda, avtohalokatlar va baxtsiz hodisalar soni ortib bormoqda. Shu bois, temir yo‘l transportida harakat xavfsizligini ta’minlash, avariya va baxtsiz hodisalar oqibatlarini yumshatishga qaratilgan kompleks chora-tadbirlarda baxtsiz hodisalar oqibatlarini bartaraf etish bo‘yicha keyingi chora-tadbirlarga insonning tezkor aralashuvi muhim ahamiyat kasb etadi. Yaqin vaqtgacha temir yo‘llar eng xavfsiz transport turi hisoblanar edi. Biroq, tadqiqot shuni ko'rsatadiki, temir yo‘l xavfsizlik bo'yicha avtomobil va havo transportidan keyin uchinchi o‘rinda turadi. So‘nggi yillardagi statik ma’lumotlar yo‘lovchi poyezdlari halokati natijasida qurbonlar soni ortganini ko‘rsatadi. Temir yo'l transportida xavfli va o‘ta xavfli yuklarni tashish paytidagi favqulodda vaziyatlar jiddiy zarar, infektsiya va yer osti zaharli moddalarning sezilarli darajada odamlarga zarar yetkazishiga olib keladi. Bunday hodisalarning oqibatlarini bartaraf etishda jabrlanganlarga tibbiy yordam ko‘rsatishdan tashqari, atrof-muhitni muhofaza qilish bo‘yicha kompleks chora-tadbirlar ko‘rish zarur. Barcha baxtsiz hodisalar temir yo'l tarmog'ini boshqarish va tezkor aralashuvni talab qiladi va temir yo'l tizimining xizmat qilish muddati va barqarorligi bunga bog‘liq. Dispetcher darhol to‘g‘ri qaror qabul qilishi, strategiyani tanlashi va butun temir yo‘lda sodir bo'lgan voqeani hisobga olmaganda, eng foydali taktikani hisoblashi kerak. Tanlangan xavfsizlik strategiyasi uchun mas’ul shaxs o'z harakatlarida xavf muammosiga duch keladi. Temir yo‘lda keyingi baxtsiz hodisalarga olib kelishi mumkin bo‘lgan qo‘shimcha xatolik xavfini bartaraf etish uchun haydovchi favqulodda vaziyatda zudlik bilan yaqin atrofdagi stantsiyalarga muhtoj. (Masalan, mas'ul shaxs avariya poyezdidan keyin aylanish yoki poezdni kutish vaqtini aniqlamasa, keyingi to‘qnashuv va boshqa bir qator temir yo‘l hodisalari sodir bo‘lishi mumkin. Avtomatlashtirilmagan gipotetik stansiyada xavfsizlik jarayonlarini ko'rib chiqaylik. Bunday ko'rib chiqish mavjud stansiyalarni hisobga olish tizimining kamchiliklarini aniqlash, shuningdek, stansiyalarni avtomatlashtirish zarurligini ko'rsatish uchun amalga oshiriladi. Tibbiy xizmat faoliyatidagi obyektiv qiyinchiliklar, asosan, temir yo‘l halokati va avariyalari oqibatlarining kattaligiga, shuningdek tibbiy yordamning tabiati va hajmiga ta’sir qiluvchi turli xil o‘ziga xos shartlar va omillar bilan bog‘liq. Ulardan asosiylari:  temir yo‘l xodimlari va poezdlarda, yo‘lovchi platformalarida va vokzal binolarida yo‘lovchilar, shuningdek, atrofdagi hududlar aholisi orasida jabrlanganlarning (ko‘pincha halokatli) muhim kontingenti;  joylashuvi, tabiati va og‘irligi bo‘yicha temir yo'l jarohatlarining tarkibiy xususiyatlari;  tibbiy yordamni o'z vaqtida va kerakli miqdorda ko'rsatish uchun o‘z kuchlari va vositalarining yetishmasligi sharoitida ishlash zarurati;  hisobot hujjatlari tizim tomonidan avtomatik tarzda yaratiladi. Natijada, barcha qog'ozlar bilan ishlash kompyuterlar yordamida amalga oshiriladi, bir nechta qog'ozlar bilan skripka qilishning hojati qolmaydi. Barcha jadvallar axborot modeli asosida tuziladi va har bir obyekt alohida jadvalga mos keladi. Kalit maydonlar obyektlarning asosiy kalitlariga mos keladi. Ma'lumotlar sxemasi ma'lumotlar bazasining grafik tasviridir. U turli xil Access obyektlari tomonidan bir nechta jadvallar orasidagi munosabatlarni aniqlash uchun ishlatiladi. Misol uchun, bir nechta bog‘liq jadvallar ma'lumotlarini o'z ichiga olgan shakl yaratganingizda, ma’lumotlar sxemasi ushbu jadvallardagi maydonlarga avtomatik izchil kirishni ta’minlaydi. Bundan tashqari, jadvallarni sozlashda o'zaro bog'liq ma’lumotlarning yaxlitligini ta’minlaydi. Jadvallar o‘rtasidagi munosabatlar kalit maydonlardagi mos qiymatlar o‘rtasidagi munosabatlarni o‘rnatadi, odatda ikkala jadvalda bir xil nomga ega bo'lgan maydonlar o‘rtasida. Ko‘pgina hollarda, har bir yozuv uchun yagona identifikator bo‘lgan bitta jadvaldagi kalit maydoni boshqa jadvaldagi tashqi kalit bilan bog'lanadi. Bog'lanishni o‘rnatishning zaruriy sharti bog‘langan maydonlarning turi va formati bo‘yicha mos kelishidir. Bizning ma’lumotlar bazamiz bir-ko'p munosabatlar turidan foydalangan. Jadvallar o‘rtasidagi munosabatlarning eng ko'p qo'llaniladigan turi bittadan ko‘pga bog‘liqdir. Birga ko‘p munosabatda A jadvalidagi har bir yozuv B jadvalidagi bir nechta yozuvga ega bo‘lishi mumkin, ammo B jadvalidagi yozuv A jadvalidagi bir nechta mos yozuvlarga ega bo'lishi mumkin emas. Ma'lumotlar bazasi sakkizta o'zaro bog'langan jadval sifatida amalga oshiriladi. Avtomatlashtirishning asosiy afzalligi - saqlangan ma'lumotlarning ortiqcha miqdorini kamaytirish va shuning uchun foydalanilgan xotira hajmini tejash, ortiqcha nusxalarni yangilash uchun bir nechta operatsiyalarning narxini pasaytirish va bir xil obyekt haqidagi ma'lumotlarni turli obyektlarda saqlash tufayli nizolar ehtimolini yo‘q qilishdir. joylar, axborot ishonchliligi darajasini oshirish va axborotni qayta ishlash tezligini oshirish; ichki oraliq hujjatlarning haddan tashqari ko‘pligi, turli jurnallar, papkalar, ilovalar va boshqalar, bir xil ma'lumotlarni turli xil oraliq hujjatlarga qayta-qayta kiritish zarur. Shuningdek, obyektni qidirish parametrlari ko'rsatilgan maxsus ekran shakllaridan amalga oshiriladigan ma'lumotni avtomatik qidirish vaqtni sezilarli darajada qisqartiradi. Avtomatlashtirilgan tizim deganda ilg‘or dasturiy ta’minot, kompyuter texnologiyalari va aloqa vositalaridan foydalanish asosida boshqaruv ma’lumotlarini yig‘ish, to‘plash, saqlash, qidirish, qayta ishlash va himoya qilish usullari va usullari, shuningdek ushbu ma’lumotlarni taqdim etish usullari tushuniladi. Uni amalga oshirish uchun aniq avtomatlashtirilgan tizimning tuzilishi uchta komponentning mavjudligini nazarda tutadi: hisoblash, aloqa va tashkiliy jihozlardan iborat texnik vositalar to‘plami; tizimli (umumiy) va amaliy dasturlardan iborat dasturiy ta’minot tizimi; boshqaruv faoliyatini qo‘llab- quvvatlashning aniq avtomatlashtirilgan tizimi doirasida boshqaruv va texnik xodimlarning ishini tashkil etish bo‘yicha yo‘riqnoma va me’yoriy-uslubiy materiallarni o‘z ichiga olgan tashkiliy va uslubiy ta’minot tizimi. Barcha jadvallar axborot modeli asosida tuziladi va har bir obyekt alohida jadvalga mos keladi. Kalit maydonlar obyektlarning asosiy kalitlariga mos keladi. Ma’lumotlar sxemasi ma'lumotlar bazasining grafik tasviridir. U turli xil Access obyektlari tomonidan bir nechta jadvallar orasidagi munosabatlarni aniqlash uchun ishlatiladi. Misol uchun, bir nechta bog'liq jadvallar ma'lumotlarini o'z ichiga olgan shakl yaratganingizda, ma'lumotlar sxemasi ushbu jadvallardagi maydonlarga avtomatik, izchil kirishni ta'minlaydi. Bundan tashqari, jadvallarni sozlashda o'zaro bog'liq ma'lumotlarning yaxlitligini ta'minlaydi. Jadvallar o'rtasidagi munosabatlar kalit maydonlardagi mos qiymatlar o'rtasidagi munosabatlarni o'rnatadi, odatda ikkala jadvalda bir xil nomga ega bo'lgan maydonlar o'rtasida. Ko'pgina hollarda, har bir yozuv uchun yagona identifikator bo'lgan bitta jadvaldagi kalit maydoni boshqa jadvaldagi tashqi kalit bilan bog'lanadi. Bog'lanishni o'rnatishning zaruriy sharti bog'langan maydonlarning turi va formati bo'yicha mos kelishidir. Bizning ma'lumotlar bazamiz bir-ko'p munosabatlar turidan foydalangan. Jadvallar o'rtasidagi munosabatlarning eng ko'p qo'llaniladigan turi bittadan ko'pga bog'liqdir. Birga ko'p munosabatda A jadvalidagi har bir yozuv B jadvalidagi bir nechta yozuvga ega bo'lishi mumkin, ammo B jadvalidagi yozuv A jadvalidagi bir nechta mos yozuvlarga ega bo'lishi mumkin emas. Ma'lumotlar bazasi sakkizta o'zaro bog'langan jadval sifatida amalga oshiriladi. 3.2.1.-rasm. “Ma’lumotlar sxemasi ” Kompaniya xodimlari bilan sodir bo'lgan baxtsiz hodisalar uchun to'lovlar bo'yicha “O‘zbekiston temir yo‘llari”ga yetkazilgan zarar ma’lum muammoni keltirib chiqaradi. “O‘zbekiston temir yo‘llari” tarkibiy bo‘linmalari xodimlari bilan sodir bo‘lgan ishlab chiqarishdagi baxtsiz hodisalar natijasida etkazilgan umumiy moddiy zarar asosiy 5 ta element o‘z ichiga oladi: - baxtsiz hodisadan to'g'ridan-to'g'ri moliyaviy yo'qotishlar, ya'ni shikastlangan vagonlar, binolar, inshootlarning narxi U tt , so‘m; - baxtsiz hodisalar tekshirish xarajatlari U ht , so‘m; - odamlarning o'limi, shikastlanishi (stansiya xodimlari) bilan bog'liq ijtimoiy- iqtisodiy yo'qotishlar U sht so‘m; - yangi ishga qabul qilinganlarni kasbga o'qitish va qayta tayyorlash xarajatlari U mat so‘m; Ishlab chiqarishdagi baxtsiz hodisa natijasida yetkazilgan umumiy moddiy zarar U umum = U tt + U ht + U sht + U mat , so‘m; (3.1) Baxtsiz hodisalar va ularni sabablarini tekshirish xarajatlarini aniqlash U ht =U L +U r ; U R - baxtsiz hodisalarni tekshirish xarajatlar, so‘m; U L - avariya oqibatlarini bartaraf etish bilan bog‘liq xarajatlar, so‘m; Y yilda C sabab tufayli X stansiya xodimining shikastlanish xavfi quyidagi formula bo‘yicha hisoblanadi:Rircy = N ircy Niy ×Yirsy , so‘m/yil (3.2) Nircy −¿ Y yilda C sabab tufayli u stansiya r bo‘linmasi xodimlarining ishlab chiqarish jarohatlari soni; Niy−¿ X stansiyaning Y yilidagi xodimlari soni; Y irsy − ¿ Y yilda C sabab tufayli stansiya xodimlariga kasbiy jarohatlar natijasida jami zarar, so‘m; Ushbu zarar baxtsiz hodisalar natijasida yuzaga kelgan zararni qoplash summasi sifatida belgilanishi mumkin: R = ∑ R g.r. + ∑ R t.r. + ∑ R m.v so‘m/yil (3.3) ∑ R g.r. - ishchilarning o‘limi bilan bog‘liq xarajatlar, so‘m; ∑ R t.r. - ishchilarning shikastlanishi bilan bog‘liq xarajatlar, so‘m; ∑ R m.v - sug‘urta qildiruvchiga ishlab chiqarishdagi baxtsiz hodisa tufayli etkazilgan ma’naviy zararni ayblovchi tomonidan qoplash xarajatlari, so‘m; Kasbiy shikastlanish xavfini hisoblash natijalari xavf matritsalarida umumlashtiriladi, ular yillik bo'limlar bo'lib, ular ishlab chiqarish jarohati va etkazilgan shikastlanishning baholangan omillarini birlashtiradi. Kasbiy xavflarni faqat travmatik holatlar bo'yicha mavjud statistik ma'lumotlar asosida baholash xavflarni boshqarishning keyingi bosqichlarini amalga oshirish uchun yetarli emas. III bob bo‘yicha xulosa 1. Temir yo‘l transportining tarkibiy bo‘linmalarida ishlab chiqarish jarohatlari xavfini baholash modeli ishlab chiqildi va asoslandi, bu bizga birinchi marta xavflarni baholash jarayonini chiziqli darajada rasmiylashtirishga imkon beradi. 2. Jarayonni tahlil qilish metodologiyasi ishlab chiqilgan bo'lib, u ishlab chiqarish jarohatlarining eng muhim xavflarini aniqlash va inson omilining rolini kamaytirish imkonini beruvchi ekspert baholash usullari asosida maqsadli tuzatish choralarini shakllantirish imkonini beradi. 3. Mo del turli baxtsiz hodisalar va ishlab chiqarish jarohatlarining jamoaviy va individual xavfini oldini olish shakllari va vositalarini o'z ichiga oladi. Ushbu model ni amalga oshirish quyidagilarga imkon beradi: - mehnat sharoitlarini yaxshilash, ishlab chiqarishdagi shikastlanishlar va kasb kasalliklarini kamaytirish; - ishlab chiqarishda kasallanish va shikastlanishlar natijasida yuzaga keladigan ijtimoiy va iqtisodiy yo'qotishlarni kamaytirish; - mehnatni muhofaza qilish sohasidagi ijtimoiy sheriklik subektlarining o‘zaro hamkorligi va faoliyatini muvofiqlashtirishni takomillashtirish; 4. Temir yo‘l transportida ishlab chiqarishdagi shikastlanishlarning asosiy sababi (sabablarning umumiy sonining 50 - 75%) texnik xodimlarning noto‘g‘ri harakatlari ekanligi ko‘rsatilgan. 5. “Inson - texnik tizim - ishlab chiqarish muhiti” tizimining tarkibiy qismlarini ifodalashga rasmiylashtirilgan yondashuv taklif etiladi, bu matematik modellashtirish usullari asosida inson omilining ta'sirini baholash va tahlil qilish imkoniyatlarini kengaytirish imkonini beradi. Umumiy xulosa 1. Temir yo‘l transportida mehnat xavfsizligini ta’minlash muammosining tahliliy tahlili o‘tkazildi. Aniqlanishicha, ayni paytda temir yo‘l transportida 225 ta kasb-hunar, 354 mingta ish o‘rni mavjud bo‘lib, ularda 756 ming kishi, 95 ming ish o‘rni yoki 358,5 ming ishchi zararli mehnat sharoitlarida band. Zararli mehnat sharoitlari bo'lgan ish o'rinlarining umumiy sonining eng katta ulushini quyidagi ishlab chiqarish omillariga ega bo'lgan ishlar egallaydi: mehnat og'irligi - 45%, shovqin - 42%, mehnat zichligi - 29%, umumiy tebranish - 10%, kimyoviy omil - 7%, mikroiqlim - 6%, mahalliy tebranish - 5%. 2. Temir yo ‘ l transporti korxonalarining ish joylarida xavf va xavf- xatarlarning oldini olish uchun O‘zbekiston temir yo'llari ishlab chiqarish faoliyatida xodimlarning xavf-xatarlarini boshqarish asosida mehnat xavfsizligi va sog ‘ lig ‘ ini muhofaza qilishni boshqarish strategiyasi ishlab chiqildi va amalga oshirildi. 3. Mo del turli baxtsiz hodisalar va ishlab chiqarish jarohatlarining jamoaviy va individual xavfini oldini olish shakllari va vositalarini o'z ichiga oladi. Ushbu model ni amalga oshirish quyidagilarga imkon beradi: - mehnat sharoitlarini yaxshilash, ishlab chiqarishdagi shikastlanishlar va kasb kasalliklarini kamaytirish; - ishlab chiqarishda kasallanish va shikastlanishlar natijasida yuzaga keladigan ijtimoiy va iqtisodiy yo'qotishlarni kamaytirish; - mehnatni muhofaza qilish sohasidagi ijtimoiy sheriklik subektlarining o‘zaro hamkorligi va faoliyatini muvofiqlashtirishni takomillashtirish; 4. Mehnat xavfsizligini nazorat qilish vositalarini rejalashtirish va amalga oshirish mezonlarini o'zgartirish jarohatlar bilan bog'liq vaziyatdan uchta asosiy mezonni hisobga olgan holda, filiallar va ularning tarkibiy bo'linmalarida mehnatni muhofaza qilishni boshqarish rejimlari bilan tekshirishlarni bog'lashga o'tishni nazarda tutadi: - vaqt omiliga ko‘ra; - tegishli rahbarning buyrug'i bilan tezkor tuzatish choralarini ko‘rish uchun maqsadli tekshirishlar o‘tkazish; - tarkibiy bo‘linma kasbiy xavfni hisoblash asosida qabul qilinishi mumkin bo‘lmagan zonaga kirganda; ADABIYOTLAR RO‘YXATI 1. О ‘zbekiston Respublikasining “Transporti t о ‘g‘risida”gi Qonuni, 2021 y. 2. Устав железной дороги Республики Узбекистан. 2008 г. 3. Правила перевозок грузов. Ч-1. М.: Транспорт, 1983 – 472 с. 4. О ‘zbekiston respublikasi temir yo’llarida poyezdlar harakati va manyovr ishlari bo‘yicha yo‘riqnoma. Т.: O ‘ zdavtemiryo’lnazorat , 2015 – 152 b . 5. O‘zbekiston Respublikasi temir yo’llaridan texnikaviy foydalanish qoidalari. Т . : O‘zdavtemiryo’lnazorat, 2013 – 93 b. 6. Басаков, М.И. Охрана труда (безопасность жизнедеятельности в условиях производства) Учебно-практическое пособие. - М.: ИКЦ "МарТ"; Ростов н/Д: Издательский центр "МарТ", 2003 -154 с. . 7. Адилова Н.Д. Оптимизаsия внутренних перевозок металлургического комбината (на примере АО «АрселорМиттал Темиртау»): диссертаsия ... доктора философии (PhD). – Алматы: КазАТК, 2018. – 140 с. 8. Овечкина, Ж.В. Гигиена труда и профилактика производственного травматизма путевых рабочих железнодорожного транспорта : дис. д-ра мед. наук : 14.00.07 / Овечкина Жанна Васильевна. – М., 2006. – 209c 9. Рашидов В. А., Буронов И. Б. Изучение тяжести и напряженности трудового проsесса поездных диспетчеров железной дороги // Молодой ученый 2016 год №8.6 , С . 10-12 ; 10. Худойкулов Ж. Б. Разработка оздоровительных мероприятий для улучшения условий труда диспетчеров ГАЖК «Узбекистон темир йуллари» // Молодой ученый 2017 год №1.2 , С. 50-52. 11. Пути снижения влияния человеческого фактора на безопасность производственных процессов / В.А. Аксенов, А.М. Завьялов, Ю.В. Завьялова и др. // Техносферная и экологическая безопасность на транспорте (Санкт-Петербург, 26–28 октября 2016 г.) : материалы V юбилейной междунар. науч.-практ. конф., – СПб., 2016. – C. 6-9. 12. Р.З. Нурмухамедов. Управление эксплуатаsионной работой железных дорог // Учебное пособие. Ташкент, 1990. 387-390 с . 13. Журавлева О. П. С трессоустоичивост и способност к оперированию информаsией в структуре профессионально важных качеств поездных диспетчеров, обеспечивающих безопасност движения // Автореферат Санкт-Петербург , 2005 год ; 14. Курбанова Ш.И . Физиологические исследования, проводимые у диспетчеров железнодорожного транспорта // Молодой ученый 2017 год № 23.2, С. 16 - 18 . 15. Карауловская Е.А. Н аучное обоснование оптимизаsии условий труда диспетчеров н а железнодорожном транспорте в системе безопасности д вижения поездов // Автореферат Нижний Новгород , 2007 год ; 16. S. Popkin, J. Gertler, S. Reinach. A preliminary examination of railroad dispatcher workload, stress, and fatigue // Federal Railroad Administration, Office of Research and Development, Washington, D.C 2001 year. 17. Isabel Schütz, Anselmo Stelzer. Improving dispatching software in railway engineering // Journal Science Direct 2015 year №3, 2929 -2936 page . 18. Бондарев, И.П. Человеческие факторы в формировании безопасного поведения / И.П. Бондарев. // Стратегии обеспечения психологической безопасности в условиях неопределенности; материалы V Международного симпозиума. – Екатеринбург: 2014. – С. 75-80. 19. Воронsов В.И. О sенка рисков в работе поездного диспетчера и методы их минимизаsии // Современные технологии. Системный анализ. Моделирование 2015 год № 3 , С. 169-175; 20. Алиев О.Т. Воздействие вредных и опасных факторов условий труда на машинистов локомотивов [Текст] / О.ТАлиев // Известия петербургского университета путей сообщения.- 2015.- Выпуск 4 (45). С. 21-28. 21. Сулайманов С. Улучшение условий труда операторов путём совершенствования виброаккустических параметров мобильных хлопковых машинотракторных агрегатов: дис….докт. техн. нау : 25.06.01 / Сулайманов Суннатулла. СПб., 1992. 586 с. 22. Урманов В .А., Сидикназаров К.М. Безопасност жизнедеятельности // Учебное пособие. Ташкент, 2008. – С. 64-81. 23. Салимов У.З. Лебедов О.В. «Исследование антропометрических данных населения Республики Узбекистан для разработки оптимальных эргономических параметров» - Доклады Академик Наук Республики Узбекистан №3, Ташкент, 2005 г., стр. 35-38. 24. Алиев О.Т. Психофизиологические методы, для определения профессиональной пригодности машинистов железнодорожного транспорта [Текст ] / О.Т. Алиев, О.И. Копытенкова // Науковедение. – 2014. - № 5 (24) – С. 1-9. 25. H. Zeier . Workload and psychophysiological stress reactions in air traffic controllers // Journal Ergonomics 1994 year, 37(3):525-39 page . 26. В ысоsкий В . З . Коэффиsиент загрузки диспетчера УВД к ак показател безопасности полетов // Н аучный В естник МГТУ ГА 2006 год № 99, С. 149-151. 27. Власова А.В. Коэффиsиент загрузки диспетчера УВД как показател уровня управления безопасностью полётов// Научный вестник ГосНИИ ГА, № 22, 2018-С.103-108. 28. Ванюкова В. В. Гигиеническая оsенка условий труда и состояние здоровья операторов системы управления движением судов // Автореферат Владивосток , 2005 год ; 29. Tae Jin Kim, Poong Hyun Seong. Influencing factors on situation assessment of human operators in unexpected plant conditions // Journal Annals of Nuclear Energy 2019 year №132, 526-536 page . 30. Linfei Yin, Qi Gao, Lulin Zhao, Bin Zhang, Tao Wang, Shengyuan Li, Hui Liu. A review of machine learning for new generation smart dispatch in power systems // Journal Engineering Applications of Artificial Intelligence 2020 year №88, 103372. 31. Кашуба В.А., Бышевеs Н.Г., Сергиенко К.Н., Колос Н.А. Моделирование раsиональной позы системы “человек-компьютер” // Педогогика физический культуры и спорта 2007 год, С. 59-67. стр. 32. Расчет загрузки дежурного по станsии Ростов Товарный / https://studopedia.ru/8_174002_kosvennie-metodi.html (дата обращения 25.03.2021 г.). 33. Расулов М.Х. Организаsия железнодорожных перевозок: теория и практика: монография. – Tашкент: Ilm-ziyo zakovat, 2019. – 400 с. 34. Шапкин, А.С. Теория риска и моделирование рисковых ситуаций / А.С. Шапкин, В.А. Шапкин. – М. : Дашков и К, 2005. – 880 с. 35. Журавел А.И. Себестоимост железнодорожных перевозок. Новосибирск, 2000 г. 36. Экономика железнодорожного транспорта / Род. ред. Терешиной Н.П., Лапидуса Б.М., Трихункова Н.Ф. / М.: Транспорт, 2006 г. 37. Xudayberganov S.Q., Aripov N.Q., Suyunbayev Sh.M., Kamaletdinov Sh.Sh. Temir yo’ldan foydalanish ishlarini boshqarish (2-qism). O‘quv qo‘llanma. ToshtYMI, T.: 2017 – 116 b. 38. Rasulov М.Х., Suyunbayev SH.M., Masharipov M.N., Axmedova M.D. Temir yo’l uchastkalari va yo‘nalishlari ishini boshqarish texnologiyasi (1- qism). O‘quv qo‘llanma. – T.: “Complex print” nashriyoti, 2021. – 233 b. 39. Suyunbayev Sh.M. Temir yo’l uchastkalari va yo‘nalishlari ishini boshqarish texnologiyasi (2-qism). O‘quv qo‘llanma. – T.: “Transport” nashriyoti, 2021. – 150 b. 40. Alex Landex, Anders H. Kaas, Sten Hansen. Railway operation. Report 2006-4. Denmark: Centre for Traffic and Transport, 2006 – 168 р . 41. Theeg G., Vlasenko S. (eds.): Railway Signalling & Interlocking - International Compendium. Eurailpress, 2009 - 448 p. 42. https://product-stm.ru/tem2m#rec316465774 43. https://www.sites.google.com/site/tagapoezd/tagsredstva/teplovoz/tem2 44. www.gdm.ru 45. www.miit-inf.ru ILOVALAR

MUNDARIJA

 Kirish .….................................................................................3
I BOB.“О‘zbekiston temir yо‘llari” AJ Toshkent MTU, Tо‘qimachi stansiyasini tuzilishi, texnologik jarayoni va mehnat xavfsizligini ta’minlashning asosiy muammolari……..……………………………………..……...7
1.1.Rivojlаngаn dаvlаtlаrdа temir yо‘l stаnsiyalаridа tаshish jаrаyonigа jаlb qilingаn ishchilаrning mehnаt shаroitini о‘rgаnilishi vа kо‘rilаyotgаn chorаlаr…………...… .……………7
1.2.“О‘zbekiston temir yо‘llаri” АJ Toshkent MTU, Tо‘qimаchi stаnsiyasini tuzilishi, texnik tаvsifi vа stаnsiya xodimlаrini shtаt tаrkibini о‘rgаnish      ……………………………………………..13
1.3.О‘zbekiston temir yo‘llari” AJ stansiyalarida tashish jarayoniga jalb qilingan ishchilarning mehnat sharoitini ta'sir qiluvchi mehnat sharoitlari holatini baholash…………………………. …22
 I bo‘lim bo‘yicha xulosa ...…………………..……………….....29
II BOB.Stansiyada tashish jarayoniga jalb qilingan ishchilarning mehnat sharoitini yaxshilash bo‘yicha tashkil qilingan integratsiyalashgan axborot-tahlili.............................................30
2.1.Tashish jarayonida xavf va xavflarning oldini olishning mavjud yondashuvlari va usullari. ……………………………………………....30
2.2.Tashish jarayonida ishtirok etadigan xodimlarining risklarni boshqarish asosida mehnat xavfsizligi va sog’lig’ini muhofaza qilish strategiyasini ishlab chiqish.……………………...…………………….......................35
2.3.Temir yo‘l transportida mavjud bo‘lgan xavflarni baholash usullari va xavfsizlik choralari boyicha xavfsizlik modulinini yaratish………………………………………………………………….40
  II bo‘lim bo‘yicha xulosa ...…………………..…………….......51
III BOB.“О‘zbekiston temir yо‘llаri” АJ temir yo‘l transportida mehnat xavfsizligini oshirish, xavf-xatarlarni nazorat qilish va oldini olish.............………………….…………...........................

 

52

3.1.Tashish jaroyinida mehnatni muhofaza qilish holatini nazorat qilish tizimi……………………………………………………………………. 52
3.2.Temir yo‘l transportida baxtsiz hodisa oqibatida kelib chiqadigan zararlarni baholash usullarini takomillashtirish……… ……………….55
 III bo‘lim bo‘yicha xulosa ...………...…………………….........62
 Umumiy xulosa ....………………………………………..63
 Adabiyotlar ro‘yxati ……………………………………..65
 Ilovalar ……………………………………………………69
Купить