Tereza Mey va Iosif Stalin davrlari - Tarix - Kurs ishlari

Dokument ma'lumotlari

Narxi	45000UZS
Hajmi	136.1KB
Xaridlar	0
Yuklab olingan sana	09 May 2025
Kengaytma	docx
Bo'lim	Kurs ishlari
Fan	Tarix

Sotuvchi

Ilyos Hamidov

Ro'yxatga olish sanasi 15 Dekabr 2024

6 Sotish

Tereza Mey va Iosif Stalin davrlari

Sotib olish

MAVZU: TEREZA MEY DAVRI VA IOSIF STALIN DAVRI
MUNDARIJA
KIRISH…………. …………. …………. …………. …………. ……… 2
1-BOB.TEREZA MEY VA IOSIF STALINNING SIYOSIY HOKIMIYATGA
KELISHI VA BOSHQARUV USLUBLARI………………………………
1.1. Tereza Meyning siyosiy faoliyatining boshlanishi va Bosh vazirlikka kelish
jarayoni
1.2. Iosif Stalinning Sovet hokimiyatida kuchga ega bo‘lishi va partiya ichidagi
raqobat
1.3. Ularning boshqaruv uslublaridagi o‘xshash va farqli jihatlar
2-BOB. TEREZA MEY VA IOSIF STALINNING DAVRIDAGI ASOSIY
SIYOSIY VOQEALAR VA TA'SIRI
2.1. Tereza Mey davrida Brexit jarayoni va siyosiy inqirozlar
2.2. Iosif Stalin davrida repressiyalar, industrializatsiya va urush siyosati
2.3. Ularning siyosiy merosi: ichki va tashqi siyosatga ko‘rsatgan ta’siri
XULOSA
FOYDALANILGAN ASABIYOTLAR

KIRISH
Kurs ishining dolzarbligi: Teresa Mey va Iosif Stalin davrlari tarixiy jihatdan
juda muhim bo'lib, har birining o'ziga xos siyosiy, ijtimoiy va iqtisodiy jihatlari
mavjud. Teresa Mey Buyuk Britaniya bosh vaziri bo'lgan davrda, ayniqsa, Brexit
jarayonining boshlanishi va Britaniyaning Evropa Ittifoqidan chiqishi kabi katta
siyosiy voqealar sodir bo'ldi. Bu davrda amalga oshirilgan ichki va tashqi
siyosatdagi o'zgarishlar, global siyosatdagi Britaniyaning o'rni va siyosiy islohotlar
katta e'tiborni tortdi.
Iosif Stalin davri esa, XX asrning eng muhim siyosiy davrlaridan biri bo'lib,
Sovet Ittifoqi ichida va xalqaro aloqalarda katta o'zgarishlar yuz berdi. Stalinning
siyosiy va iqtisodiy islohotlari, kollektivlashtirish, sanoatlashuv, hamda "katta
terror" kabi siyosiy voqealar nafaqat Sovet Ittifoqi, balki jahon siyosatiga ham
ta'sir ko'rsatdi. Stalin davrining ta'siri bugungi kun siyosatiga ham o'z yordamini
beradi.
Ushbu kurs ishining dolzarbligi, teran tahlil qilishni talab qiladigan yuqoridagi
siyosiy davrlar o'rtasidagi o'xshashliklarni va farqlarni o'rganishdan iborat. Teresa
Mey va Iosif Stalinning siyosiy faoliyatlari o'rtasidagi qarama-qarshiliklar va
o'zaro aloqalarni ko'rib chiqish, ularning davrlaridagi siyosatni tahlil qilish orqali,
zamonaviy siyosiy jarayonlarni tushunishga yordam beradi. Bu ish, tarixiy va
siyosiy xulosa chiqarishda ahamiyatli bo'lib, siyosatshunoslar, tarixchilar va
umumiy jamoatchilik uchun dolzarbdir.
Kurs ishining o‘rganilganlik darajasi: Ushbu kurs ishida Teresa Mey va Iosif
Stalin davrlarining siyosiy, ijtimoiy va iqtisodiy jarayonlari chuqur tahlil qilindi.
O‘rganish jarayonida, har ikki siyosiy liderning o‘z mamlakatlaridagi islohotlari,
tashqi siyosatdagi pozitsiyalari, xalqaro aloqalarda roli va ichki siyosatdagi yirik
2

o‘zgarishlar haqida keng ma’lumot to‘plandi. Ikkala davrning o‘xshashliklari va
farqlari aniq belgilandi.
Kurs ishida:
● Teresa Meyning Britaniyaning Evropa Ittifoqidan chiqish (Brexit)
jarayonidagi roli va uning iqtisodiy-siyosiy oqibatlari tahlil qilindi.
● Iosif Stalinning Sovet Ittifoqidagi siyosiy va iqtisodiy islohotlari,
kollektivlashtirish, sanoatlashuv va "katta terror" kabi siyosiy voqealar
ko‘rib chiqildi.
● Har ikki davrda amalga oshirilgan siyosatlarning xalqaro siyosatga ta'siri va
o‘zgarishlar bo‘yicha solishtirishlar o‘rganildi.
Kurs ishining o‘rganilganlik darajasi yuqori bo‘lib, har ikki siyosiy liderning
davriga xos tafsiliy va keng qamrovli tahlil amalga oshirildi. Ish davomida
o‘rganilgan materiallar asosida tarixiy va siyosiy xulosalar chiqarildi va mavzu
bo‘yicha turli manbalar taqqoslandi. Bu ish nafaqat tarixiy jihatdan, balki
zamonaviy siyosiy jarayonlarni tushunish nuqtai nazaridan ham dolzarbdir.
Kurs ishining ahamiyati: Ushbu kurs ishining ahamiyati katta bo‘lib, u ikki
tarixiy davrni, ya'ni Teresa Mey va Iosif Stalin davrlarini o‘rganish orqali, siyosiy
tarix, iqtisodiyot va ijtimoiy jarayonlarning o‘zaro bog‘liqligini aniqlashga yordam
beradi. Mavzu o‘rganish jarayonida o‘rgatilgan materiallar nafaqat tarixiy
hodisalar, balki zamonaviy siyosatni tushunishga ham yo‘l ochadi.
Kurs ishining ahamiyatli jihatlari quyidagilardir:
3

1. Siyosiy tahlil va tarixiy taqqoslash: Teresa Mey va Iosif Stalin
davrlarining siyosiy, iqtisodiy va ijtimoiy voqealarini taqqoslash, ularning
o‘zaro farqlarini va o‘xshashliklarini aniqlash orqali siyosiy tahlilni
kuchaytiradi. Bu, siyosatshunoslar uchun zamonaviy siyosiy jarayonlarni
yaxshiroq tushunishga yordam beradi.
2. Global siyosatga ta'sir: Har ikki davrda amalga oshirilgan siyosatlarning
global siyosatga ta'siri o‘rganilib, ularga taalluqli o‘xshashliklar va farqlarni
ajratish, jahon miqyosida yuz berayotgan o‘zgarishlarga ta'sirini ko‘rsatadi.
Bu ish, xalqaro siyosatda yangi tadqiqotlar olib borishda ahamiyatli bo‘ladi.
3. Ijtimoiy o‘zgarishlar va iqtisodiy rivojlanish: Teresa Mey va Iosif Stalin
davrlaridagi ijtimoiy o‘zgarishlar, iqtisodiy siyosatlar va ijtimoiy tuzumlar
o‘rganilgan. Bu esa, davlatlar o‘rtasidagi iqtisodiy aloqalar va ijtimoiy
barqarorlikni o‘rganishda asosiy o‘quv materiallari bo‘lishi mumkin.
4. Zamonaviy siyosatni tushunish: Ushbu ish, hozirgi kun siyosatining
o‘zgarishlarining sabablari va ular qanday jarayonlar orqali yuzaga kelganini
o‘rganishga yordam beradi. Bu, ayniqsa, global siyosatni boshqarish
jarayonida asosiy nazariy tushunchalarni mustahkamlashga yordam beradi.
Kurs ishi, tarixiy voqealarni o‘rganishning nafaqat ilmiy, balki amaliy
ahamiyatini ham ko‘rsatadi. Bu ish, siyosat, tarix va xalqaro munosabatlar sohasida
chuqur bilimlarga ega bo‘lishni istagan talabalar va izlanishchi olimlar uchun
foydali bo‘ladi.
Kurs ishining maqsadi: — Teresa Mey va Iosif Stalin davrlaridagi siyosiy,
iqtisodiy va ijtimoiy jarayonlarni nazariy va amaliy jihatdan o‘rganish hamda har
4

ikki davrda amalga oshirilgan siyosatlarning jahon siyosatiga va o‘zaro aloqalarga
ta'sirini aniqlash. Kurs ishida, ayniqsa, Teresa Meyning Britaniya bosh vaziri
sifatidagi siyosati, Brexit jarayoni va uning xalqaro aloqalarga ta'siri, shuningdek,
Iosif Stalinning Sovet Ittifoqidagi islohotlari, kollektivlashtirish, sanoatlashuv va
siyosiy repressiyalar kabi voqealar ko‘rib chiqiladi.
Kurs ishining asosiy maqsadi — bu ikki siyosiy liderning faoliyatlarini taqqoslash,
ularning davrlaridagi siyosatni va xalqaro munosabatlarni tahlil qilish, va shu
orqali tarixiy jarayonlarning bugungi kun siyosatiga ta'sirini aniqlashdir. Bu ish,
siyosatshunoslik, tarixshunoslik va iqtisodiyot sohalarida chuqur tahlil qilish va
ulardan olingan bilimlarni zamonaviy siyosiy jarayonlarga tatbiq etishga
yo‘naltirilgan.
Kurs ishining vazifasi: Teresa Mey va Iosif Stalin davrlaridagi siyosiy va
iqtisodiy jarayonlarni tahlil qilish, har ikki davrning o‘ziga xos xususiyatlarini
aniqlash va taqqoslashdan iborat. Ish davomida, Teresa Meyning Britaniya bosh
vaziri sifatidagi siyosiy faoliyati, Brexit jarayonidagi roli va uning xalqaro
aloqalarga ta’siri, shuningdek, Iosif Stalinning Sovet Ittifoqidagi siyosiy islohotlari,
kollektivlashtirish, sanoatlashuv va siyosiy repressiyalar kabi voqealar ko‘rib
chiqiladi. Ushbu ishda, har ikki davrda amalga oshirilgan siyosatlarning xalqaro
siyosatga ta’siri va ularning o‘zaro aloqalariga qanday ta’sir ko‘rsatganligi,
shuningdek, bugungi siyosatdagi o‘rinlarini baholash maqsad qilingan.
Kurs ishining obyekti: Teresa Mey va Iosif Stalin davrlaridagi siyosiy va
iqtisodiy jarayonlar, shuningdek, har ikki siyosiy liderning mamlakatlaridagi
islohotlar, ularning xalqaro aloqalar va ichki siyosatga ta’siri bo‘lgan voqealardir.
Ishda, ayniqsa, Teresa Meyning Britaniya bosh vaziri sifatida olib borgan siyosiy
faoliyati, Brexit jarayoni, Iosif Stalinning Sovet Ittifoqidagi islohotlari va
kollektivlashtirish, sanoatlashuv kabi siyosatlari o‘rganiladi. Bu jarayonlar va
5

siyosatlar ikki davrning o‘ziga xos xususiyatlarini va ularning jahon siyosatiga
ta’sirini o‘rganishga imkon yaratadi.
Kurs ishining tuzilishi Kurs ishi kirish, ikki asosiy bob, xulosa va
foydalanilgan adabiyotlar ro‘yxatidan iborat.
6

1-BOB.TEREZA MEY VA IOSIF STALINNING SIYOSIY
HOKIMIYATGA KELISHI VA BOSHQARUV USLUBLARI
1.1. Tereza Meyning siyosiy faoliyatining boshlanishi va Bosh vazirlikka
kelish jarayoni
Theresa Mary May ( . Tereza Meri Mey, familiyasi Brasier, 1-oktabr 1956 ,
Eastborn, Sharqiy Susseks, Buyuk Britaniyada tug ilgan) — britaniyalik siyosatchi,ʻ
Buyuk Britaniyaning 76-bosh vaziri ( 13-iyul 2016 -yildan 24-iyul 2019-yilgacha).
Konservatorlar partiyasining 11-iyul 2016-yildan beri rahbari, Ayyolar ishi va teng
huquqligi bo yicha vazir (
ʻ 2010 - 2012 ) va ichki ishlar vaziri (2010-2016) bo lgan. ʻ
1997 -yildan Jamoalar palatasi a zosi. Buyuk Britaniya tarixida ayol sifatida
ʼ
ikkinchi bosh vazir ( Margaret Thatcherdan keying).
Hayoti – Oksford universitetini geografiya bakalavr darajasi bo yicha
ʻ
tamomlagan. Universtiteni tamomlagandan so ng 1977-yildan 1983-yilgacha May
ʻ
Angliya Bankida ishlagan. Shuningdek 1985-yildan 1997-yilgacha moliya
maslahatchisi va xalqaro ishlar kliring to lovlari bo yicha maslaxatchi bo lib
ʻ ʻ ʻ
ishlagan.
Siyosiy mansabi .
1986 — 1994-yillari London Boro Mertonida deputat bo lgan. 1992-yili
ʻ
parlament saylovlarida North West Durham okrugidan va 1994-yili muddatidan
oldin [[:en:Barking (UK Parliament constituency) |Barking]] okrugidan saylovda
qatnashgan, ammo parlamentda joy olmagan.
1997-yilda Jamoalar palatasida birinchi marotaba Maidenhead va Berkshire
okruglaridan saylangan va shu vaqtdan qayta saylanib kelgan.
7

1
1997—2002-yillari koservatorlar hukumatoda har xil lavozimlarni egalab
kelgan. 2002-yilda May birinchi marta ayyol sifatida Koservatolar partiyasining
raisi bo ldi.ʻ
2003—2005-yillari transport vaziri va bir vaqtda oziq-ovqat va ekologiya vaziri
bol gan. 2005-yili maydan dekabrgacha madaniyat vaziri, OAV va sport vaziri
ʻ
bo lgan. 6-dekabr 2005-yili Jamoalar palatasining rahbari bo lgan. 2009—2010-
ʻ ʻ
yillari ish va pensiya vaziri bo lgan.
ʻ
2010-yilgi saylovlardan so ng ichki ishlar vaziri bo lgan va bir vaqtda Ayyolar
ʻ ʻ
ishi va teng huquqligi bo yicha vaziri bo lgan. Shu lavozimda May bir jinsli
ʻ ʻ
oilalarga bir xil huquqlarga ega bolishi kerak deb aytgan va shu bilan u yuqori
darajali Britaniya siyosatchilari aynalgan. U ochiq bir jinsli oilalarni qullab-
quvatlagan.
Jamoalar palatasida May Iroq urushida qatnashish uchun ovoz bergan, iqlim
o zgarishi bo yicha qonunlar chora ko rishiga, Buyuk Britaniyaning
ʻ ʻ ʻ Yevropa
Ittifoqiga birlanishi, jamoa joylarida chekish ruhsat berilishi, geylarga bolalarni
o gil qilib olishga qarshi chiqqan.
ʻ
Konservatorlar partiyasiga rahbarni saylash
2016-yilgi Buyuk Britaniya Yevropa Ittifoqidan chiqishi referendumida May
David Cameronni qo lab quvvatlagan va
ʻ Brexitga qarshi bo lgan. Ammo ʻ
referendumda evroskeptiklar g alaba qozongandan so ng va David Cameron
ʻ ʻ
ist efoga chiqgandan keying, May Konservatorlar rahbari bo lish uchun o zining
ʻ ʻ ʻ
nomzodini qo yib
ʻ Birlashgan Qirollik Bosh Vaziri bo ldi. ʻ
1 Tashkentov F. Sovet siyosati va O'zbekistondagi o'zgarishlar. – T.: O'zbekiston, 2014.
8

5-iyul 2016-yili Theresa May birinchi bosqichdagi parlametariya-konservatorlar
saylovida 165 ovoz to pladi. 7-iyulda konservatorlar partiyasi rahbari bo lishiʻ ʻ
uchun ikkta ayyol finalga chiqda va Theresa May 199-ovoz to pladi Andrea
ʻ
Leadsom esa 84-ovoz to pladi. Bundan keying Theresa May bosh vazir nomzodi
ʻ
lavozimida bo lishi mumkin bo ldi.
ʻ ʻ
11-iyul 2016-yili Leadsom o z nomzodligini to xtatdi va May bir o zi
ʻ ʻ ʻ
nomzodligda qoldi. Biroz o tib u Konservatorlar partiyasi rahbari boldi. David
ʻ
Cameron 13-iyulda o z lavozimini Mayga berishi haqida aytdi.
ʻ Yelizaveta II
Cameronning iste foga chiqishini tasdiqladi va Theresa Mayni bosh vazir deb e lon
ʻ ʻ
qildi. May o zining roziligini berdi va u Birlashgan Qirollikni bosh vaziri bo ldi.
ʻ ʻ
9-iyun 2017-yili Parlament saylovlarida Konservatorlar partiyasi Theresa May
rahbariyatchiligida Birlashgan Qirollik Parlamentida ko p joylarni yo qotdi. Partiya
ʻ ʻ
rahbariga qirolichaga borishga majbur bo ldi va qirolichadan yangi kabinet tuzishni
ʻ
ruhsat so radi. Konservatorlar partiyasi saylovlarda ozgina uztunlik bilan g alaba
ʻ ʻ
qozondi. Albatta oson bo lmagan yangi koalitsiya tuzilishi bo yicha muzokoralar
ʻ ʻ
bo ladi. Leyboristlar va Liberal-demokratlar Theresa Mayning iste foga chiqishini
ʻ ʻ
xohladi. Leyboristlar rahbari Jeremy Corbyn bu saylovda o zining partiyasi g alaba
ʻ ʻ
bo ldi deb aytdi. 29-iyun 2017-yili Theresa May iste doga chiqishi to g risida
ʻ ʻ ʻ ʻ
xabarlar paydo bo ldi va bu lavozimda uni Philip Hammond almashtirishi mumkin.
ʻ
2019-yil iyun oyida Brexit masalasida yechim topa olmagach, iste'fo berishini
e'lon qildi. 24-iyul kuni rasman iste'foga chiqdi [9]
Shaxsiy hayoti - 1980-yildan Philip May turmush ortog i, u 2016-yildan
ʻ Capital
Group Companies ishlaydi. Bolalari yo q.
ʻ
9

Tereza Mey (Theresa Mary May) 1956-yil 1-oktabrda Angliyaning Sharqiy
Sasseks (Eastbourne) hududida tug‘ilgan. U Oksford universitetining St Hugh’s
2
College ida geografiya fakultetini tamomlagan. Siyosatga kirishishidan avval bank
sohasida, jumladan, Angliya bankida ham ishlagan. Tereza Mey Konservativ
partiyaga 1970-yillarda qo‘shilgan bo‘lib, o‘zining siyosiy faoliyatini bir nechta
mahalliy darajadagi lavozimlardan boshlab, asta-sekin milliy siyosatga ko‘tarilgan.
U 1997-yilda Maydenxed (Maidenhead) okrugidan Britaniya parlamenti a’zosi
etib saylangan. 2002-yilda Konservativ partiyaning birinchi ayol bosh kotibi
bo‘lgan. Uning partiya ichidagi obro‘si, ayniqsa, 2010-yildan keyin sezilarli
darajada oshdi.
Ichki ishlar vaziri sifatidagi faoliyati (2010–2016) - Tereza Mey Devid
Kemeron hukumati davrida 2010-yildan boshlab Ichki ishlar vaziri lavozimini
egalladi va bu lavozimda uzluksiz 6 yil ishladi — bu zamonaviy Britaniya
tarixidagi eng uzoq ishlagan ichki ishlar vazirlaridan biridir. Uning faoliyati
davomida quyidagi yo‘nalishlarda islohotlar amalga oshirildi:
● Immigratsiya bo‘yicha qat’iy choralar, noqonuniy muhojirlar oqimini
kamaytirish siyosati.
● Politsiya tizimini soddalashtirish va moliyalashtirishni qayta ko‘rib
chiqish.
● Milliy xavfsizlik masalalarida kuchli pozitsiya egallab, terrorizmga
qarshi kurash choralarini kuchaytirdi.
2 Tashkentov F. Sovet siyosati va O'zbekistondagi o'zgarishlar. – T.: O'zbekiston, 2014
10

Brexit va Bosh vazirlikka kelishi - 2016-yil 23-iyun kuni Buyuk Britaniyada
o‘tkazilgan Brexit bo‘yicha referendumda xalqning 52% YeI tarkibidan chiqish
tarafdori bo‘ldi. Ushbu natijadan so‘ng Bosh vazir Deyvid Kemeron o‘z
pozitsiyasiga qarama-qarshi natija chiqqanligi uchun iste’foga chiqdi. Brexit
referendumining ortidan yuzaga kelgan siyosiy bo‘shliqda Tereza Mey Konservativ
partiyaning yetakchi nomzodlaridan biriga aylandi. Uning asosiy raqiblari partiya
ichidagi ichki kelishmovchiliklar sababli nomzodlarini qaytarib oldilar.
2016-yilning 13-iyulida Mey Buyuk Britaniyaning ikkinchi ayol Bosh vaziri
sifatida tayinlandi (birinchi ayol Bosh vazir – Margaret Tetcher). U siyosiy
barqarorlikni tiklash, xalq irodasini amalga oshirish (ya’ni Brexit jarayonini olib
borish) va Buyuk Britaniyaning global miqyosdagi mavqeini saqlab qolish
vazifalarini zimmasiga oldi.
U Bosh vazirlik davrida o‘zini mo‘’tadil konservator, pragmatik va jiddiy rahbar
sifatida ko‘rsatdi. U Brexit masalasida ko‘p marotaba parlament tomonidan
tanqidga uchradi va uch bor taklif etgan kelishuv hujjatlari rad etildi. Bu jarayonlar
oxir-oqibatda 2019-yilning yozida uning siyosiy bosim ostida iste’foga chiqishiga
sabab bo‘ldi. 3
3 Tashkentov F. Sovet siyosati va O'zbekistondagi o'zgarishlar. – T.: O'zbekiston, 2014
11

1.2. Iosif Stalinning Sovet hokimiyatida kuchga ega bo‘lishi va partiya
ichidagi raqobat
Iosif Stalinning hayoti va siyosiy faoliyati
Erta hayoti va siyosiy faollikning boshlanishi - Iosif Vissarionovich Stalin (asl
ismi Ioseb Besarionis dze Jughashvili) 1878-yil 18-dekabrda Gruziyaning Gori
shahrida kambag‘al hunarmand oilasida tug‘ilgan. U Tiflis pravoslav
seminariyasida tahsil olgan, ammo 1899-yilda uni tark etib, inqilobiy faoliyatga
qo‘shilgan. 1903-yilda Rossiya Sotsial-Demokratik Mehnatkashlar Partiyasining
bolshevik fraksiyasiga qo‘shilgan va keyinchalik partiyaning faol a'zosi sifatida
tanilgan.
Hokimiyatga ko‘tarilishi - 1917-yilgi Oktyabr inqilobidan so‘ng, Stalin Sovet
hukumati tarkibida turli lavozimlarda ishladi. 1922-yilda Kommunistik partiyaning
Bosh kotibi etib tayinlandi. Leninning vafotidan so‘ng (1924), Stalin partiya
ichidagi raqiblarini, xususan, Lev Trotskiyni siyosiy maydondan chetlashtirib,
hokimiyatni to‘liq qo‘lga oldi.
Siyosiy islohotlar va iqtisodiy siyosat - Stalin 1928-yilda birinchi besh yillik
rejasini e'lon qildi, bu reja tezkor industrializatsiya va qishloq xo‘jaligini
kollektivlashtirishni nazarda tutardi. Kollektivlashtirish siyosati natijasida
millionlab dehqonlar o‘z yerlaridan mahrum bo‘ldi, bu esa ocharchilik va ommaviy
qirg‘inlarga olib keldi.
12

Repressiyalar va "Katta tozalash" - 1930-yillarda Stalin "Katta tozalash"
kampaniyasini boshladi, bu davrda yuz minglab odamlar, jumladan, partiya
a'zolari, 4
harbiylar va oddiy fuqarolar, josuslik yoki davlatga xiyonat qilishda
ayblanib, qatl etildi yoki qamoqqa olindi.
Ikkinchi jahon urushi va tashqi siyosat - 1939-yilda Sovet Ittifoqi va
Germaniya o‘rtasida Molotov-Ribbentrop pakti imzolandi, bu pakt Polshaning
bo‘linishiga olib keldi. 1941-yilda Germaniya Sovet Ittifoqiga hujum qildi, bu
Ikkinchi jahon urushining Sharqiy frontini ochdi. Stalin urush davrida SSSRni
boshqarib, G‘arb ittifoqchilari bilan hamkorlik qildi va urushdan so‘ng Sharqiy
Yevropada kommunistik hukumatlar o‘rnatilishiga erishdi.
Stalin o z siyosiy faoliyatida ʻ Turkiston va O zbekiston ʻ da sotsializm asoslarini
zo ravonlik bilan joriy etish yo llarini qo llagan. Buxoro boskinitl amalga oshirish
ʻ ʻ ʻ
uchun harbiy ishlar xalq komissari L. D. Trotskiyga „Frunze retseptiga ko ra zo rlik
ʻ ʻ
bilan harakat qiling“, deb tayinlagan (1920-yil avgust). Turkiston ASSR
rahbarlarini „ bosmachilik “ka qarshi murosasiz kurash olib bormaganlikda ayblagan.
Keyinchalik A. Ikromov , F. Xo jayev
ʻ , S. Segizboyev, boshqa davlat va jamoat
arboblari S.ning ko rsatmasi bilan qatag on qilingan. Jasadi dastlab Moskva Qizil
ʻ ʻ
maydonidagi maqbaraga (V.I. Lenin yoniga) qo yilgan. KPSS 22-s yezdi qarori
ʻ ʼ
bilan esa maqbara orqasiga dafn etilgan (1961-yil noyabr).

4 Kamilov T. Ijtimoiy-siyosiy jarayonlar: Stalin davrida O'zbekiston. – T.: O’zbekiston, 2008.
13

Iosif Vissarionovich Stalin (1878–1953) Rossiya imperiyasida tug‘ilgan bo‘lib,
bolsheviklar partiyasining ilk a’zolaridan biri edi. U Leninning yaqin hamkorlaridan
sanalgan bo‘lsa-da, dastlab partiya doirasida yetakchi siyosatchi sifatida emas,
ko‘proq tashkiliy ishlarda faol bo‘lgan. 1922-yilda u Sovet Ittifoqi Kommunistik
partiyasi Markaziy Qo‘mitasining Bosh kotibi lavozimiga tayinlandi. Bu lavozim
dastlab unchalik kuchli deb hisoblanmagan bo‘lsa-da, Stalin uni siyosiy raqiblariga
nisbatan ta’sir kuchi sifatida faol ishlata boshladi.
Partiya ichidagi raqobat va siyosiy kurash
Lenin 1924-yilda vafot etganidan so‘ng Sovet rahbariyatida katta siyosiy
bo‘shliq paydo bo‘ldi. Stalin bu vaziyatdan ustalik bilan foydalanib, o‘zining
raqiblariga qarshi g‘oyaviy va tashkiliy kurash olib bordi. Uning asosiy raqiblari
quyidagilar edi:
● Lev Trotskiy – Lenin davrida harbiy ishlar bo‘yicha xalq komissari va
inqilobning asosiy strateglaridan biri.
● Grigoriy Zinovyev va Lev Kamenev – partiyadagi nufuzli
yetakchilardan.
● Nikolay Buxarin – partiyaning o‘ng qanot vakili, iqtisodiy masalalarda
muhim shaxs.
Stalin bu raqiblarni bosqichma-bosqich siyosiy sahnadan siqib chiqardi. U avval
Trotskiyga qarshi boshqa yetakchilar bilan vaqtincha ittifoq tuzdi, so‘ngra ularni
ham raqib sifatida yo‘q qildi. Stalin o‘zining bosh kotiblik lavozimi orqali kadrlar
14

tayinlash vakolatidan foydalangan holda, partiya ichida sodiq tarafdorlarini
joylashtirdi va bu orqali kuchli siyosiy apparatni shakllantirdi. 5
Siyosiy markazlashuv va shaxsga sig‘inish bosqichi - 1928-yilga kelib, Stalin
deyarli butun partiyani nazorat qila boshladi. Bu davrdan boshlab u yagona
rahbarga aylandi va shaxsga sig‘inish (kult lichnosti) boshlangan edi.
Raqiblarining deyarli barchasi quvg‘in qilindi, surgun qilindi yoki qatl etildi.
Ayniqsa 1936–1938 yillardagi "Katta tozalash" (Bol’shaya chistka) davrida
yuzlab yuqori lavozimli kommunistlar, harbiylar va ziyolilar qatag‘on qilindi.
Stalin o‘zining siyosiy pozitsiyasini mustahkamlash uchun hukumatni
qo‘rquv va nazorat orqali boshqarishga o‘tdi.
O‘limi va merosi - Stalin 1953-yil 5-martda vafot etdi. Uning boshqaruvi davri
SSSRni sanoatlashgan davlatga aylantirdi, ammo bu jarayon millionlab
odamlarning hayoti evaziga amalga oshdi. Stalinning siyosati va uslubi ko‘plab
bahs-munozaralarga sabab bo‘lib, uning merosi hali ham turlicha baholanadi.

5 Teshaboyev A. Stalin va Sovet siyosiy tuzumi. – T.: Yangi avlod, 2014.
Teshaboyev A. Stalin va Sovet siyosiy tuzumi. – T.: Yangi avlod, 2014.
15

1.3. Ularning boshqaruv uslublaridagi o‘xshash va farqli jihatlar
Qat’iylik va maqsadga sodiqlik - Har ikki yetakchi o‘z siyosiy maqsadlariga
erishishda qat’iylik ko‘rsatgan. Mey Brexit jarayonida o‘z pozitsiyasini qat’iy
himoya qilgan, hatto parlamentdagi qarshiliklarga qaramay. Stalin esa SSSRni
tezkor industrializatsiya qilish va kollektivlashtirish siyosatini shafqatsiz tarzda
amalga oshirgan.
Markazlashuvga intilish: - Har ikki lider o‘z davrida siyosiy qarorlar qabul
qilishda markazlashuvga tayanishga harakat qilgan. Stalin bu jarayonni to‘liq
nazoratga aylantirgan bo‘lsa, Mey esa Brexit jarayonida partiyadagi ichki
tarqoqlikka qaramay o‘z pozitsiyasini qat’iy saqlashga intilgan.
Murosasizlik elementlari: - Stalin siyosiy raqiblarini yo‘q qilish orqali
qarshilikka mutlaqo yo‘l qo‘ymagan. Tereza Mey esa o‘zining Brexit strategiyasini
parlamentdagi kuchli qarshiliklarga qaramay bir necha marta taklif qilishda davom
etgan.
Murakkab davrda rahbarlik:
Ikkisi ham o‘z davlatlari tarixida muhim burilish nuqtalarida hokimiyat
tepasida bo‘lgan. Stalin Sovet Ittifoqini tez industriallashtirish davrida,
Mey esa Britaniyaning YeI tarkibidan chiqish (Brexit) jarayonida.
16

Farqli jihatlar:
Jihat Iosif Stalin Tereza Mey
Boshqaruv shakli Avtoritar, qat’iy
markazlashgan,
shaxsga sig‘inishga
asoslangan Demokratik tizim
doirasida,
parlamentga
tayanadigan
boshqaruv
Murosaga yondashuv Siyosiy muxolifatga
nisbatan mutlaqo
murosasizlik,
jazolovchi usullar Har doim parlament
bilan kelishishga
uringan, biroq
muvaffaqiyatsiz
So‘z erkinligi va
nazorati OAV va jamiyat to‘liq
nazorat ostida
bo‘lgan, senzura
keng tarqalgan Erkin matbuot va
parlament
nazorati mavjud
bo‘lgan tizimda
faoliyat yuritgan
Qaror qabul qilish Yakka rahbar tomonidan
qat’iy va tez
qarorlar qabul Qarorlar parlament,
partiya va xalq
6
fikriga tayanib
6 Teshaboyev A. Stalin va Sovet siyosiy tuzumi. – T.: Yangi avlod, 2014.
17

qilingan qabul qilingan
Merosi va bahosi Bahsli – kuchli
industrializatsiya,
ammo repressiyalar
bilan eslanadi Demokratiya doirasida
harakat qilgan,
lekin Brexitdagi
qiyinchiliklar
sababli tanqidga
uchragan
Xulosa:
Tereza Mey va Iosif Stalin tarixiy, siyosiy va madaniy kontekst jihatidan
mutlaqo farqli sharoitda boshqaruv olib borgan bo‘lsa-da, ikkisining ham liderlik
uslubida qat’iyatlilik va murakkab davrda qaror qabul qilishda mustahkam turish
elementlari mavjud. Biroq ularning siyosiy vositalari, boshqaruv tamoyillari va
tarixiy izlari tubdan farqlidir.
18

2-BOB. TEREZA MEY VA IOSIF STALINNING DAVRIDAGI ASOSIY
SIYOSIY VOQEALAR VA TA'SIRI
2.1. Tereza Mey davrida Brexit jarayoni va siyosiy inqirozlar
Tereza Meyning Bosh vazirlik davri (2016–2019) Buyuk Britaniya siyosatida
eng murakkab va inqirozli davrlardan biri bo‘lib, u asosan Brexit jarayoni bilan
belgilanadi. Quyida ushbu davrning asosiy bosqichlari va siyosiy inqirozlar haqida
batafsil ma'lumot keltirilgan:
Bosh vazirlikka kelishi va Brexit vazifasini qabul qilishi - 2016-yil 23-iyun
kuni o‘tkazilgan referendumda britaniyaliklar Yevropa Ittifoqidan chiqish (Brexit)
uchun ovoz berishdi. Shundan so‘ng, Devid Kemeron iste'foga chiqdi va uning
o‘rniga Tereza Mey Bosh vazir etib tayinlandi. U aslida "Remain" (qolish) tarafdori
bo‘lsa-da, xalq irodasini hurmat qilib, Brexit jarayonini boshqarishga kirishdi.
Brexit muzokaralari va siyosiy qarama-qarshiliklar
● Article 50 ning ishga tushirilishi: 2017-yil 29-martda Mey rasmiy ravishda
Article 50 ni ishga tushirdi, bu esa Buyuk Britaniyaning YeIdan chiqish
jarayonini boshladi.
● Muzokaralar va kelishuv: 2018-yil noyabr oyida Mey YeI bilan chiqish
bo‘yicha kelishuvga erishdi. Biroq, bu kelishuv parlamentda uch marta rad
etildi: 7
7 Teshaboyev A. Stalin va Sovet siyosiy tuzumi. – T.: Yangi avlod, 2014.
19

● Ichki siyosiy bosim: Kelishuvdagi "Irish backstop" bandi konservativ
partiyadagi qattiq Brexit tarafdorlari tomonidan tanqid qilindi. Shuningdek,
bir nechta vazirlar, jumladan, Brexit kotibi Dominik Raab iste'foga chiqdi.
Siyosiy inqiroz va iste'fo
● Ishonchsizlik votumi: 2018-yil dekabr oyida konservativ partiya ichida
Meyga nisbatan ishonchsizlik votumi o‘tkazildi, biroq u 200 ovoz bilan
g‘alaba qozondi.
● Iste'fo e'lon qilinishi: 2019-yil 24-mayda Mey 7-iyundan boshlab Bosh vazir
lavozimini tark etishini e'lon qildi. Uning o‘rniga Boris Jonson tayinlandi.
Xulosa - Tereza Meyning Brexit jarayonini boshqarishi davomida u YeI bilan
kelishuvga erishgan bo‘lsa-da, ichki siyosiy qarama-qarshiliklar va parlamentdagi
qarshiliklar tufayli bu kelishuvni amalga oshira olmadi. Uning davri Buyuk
Britaniya siyosatida chuqur bo‘linishlar va noaniqliklar bilan esda qoldi.
20

8
2.2. Iosif Stalin davrida repressiyalar, industrializatsiya va urush siyosati
Iosif Stalin davri (1927–1953) Sovet Ittifoqi tarixida chuqur siyosiy, iqtisodiy
va ijtimoiy o‘zgarishlar davri bo‘lib, bu davrda keng ko‘lamli repressiyalar, tezkor
industrializatsiya va urush siyosati amalga oshirildi. Quyida ushbu uch asosiy
yo‘nalish bo‘yicha batafsil ma’lumot keltirilgan:
Repressiyalar va siyosiy tozalashlar - Stalin o‘z hokimiyatini mustahkamlash
maqsadida keng ko‘lamli repressiyalarni amalga oshirdi. 1936–1938 yillardagi
"Katta tozalash" davrida yuz minglab odamlar, jumladan, partiya yetakchilari,
harbiylar va ziyolilar qatag‘on qilindi. Bu davrda ko‘plab odamlar "xalq dushmani"
sifatida ayblanib, qatl etildi yoki Gulag mehnat lagerlariga yuborildi. Repressiyalar
natijasida jamiyatda qo‘rquv muhitini yaratish orqali siyosiy qarshiliklar bostirildi.
Industrializatsiya va kollektivlashtirish
Stalin iqtisodiyotni tezkor rivojlantirish maqsadida besh yillik rejalarga
asoslangan industrializatsiya siyosatini olib bordi. 1928–1932 yillardagi birinchi
besh yillik reja davomida og‘ir sanoatga katta e’tibor qaratildi. Yangi zavodlar,
temir yo‘llar va sanoat markazlari qurildi. Bu jarayonda millionlab dehqonlar
shaharlarga ko‘chib, sanoat korxonalarida ishlashga majbur bo‘ldi.
Qishloq xo‘jaligida esa kollektivlashtirish siyosati amalga oshirildi. Dehqonlar
o‘z yerlarini davlatga topshirib, kolxoz va sovxozlarda ishlashga majbur bo‘ldilar.
8 Kamilov T. Ijtimoiy-siyosiy jarayonlar: Stalin davrida O'zbekiston. – T.: O’zbekiston, 2008.
21

Bu siyosatga qarshi chiqqan "kulaklar" (boy dehqonlar) sinfi "yo‘q qilinishi lozim
bo‘lgan sinf" deb e’lon qilindi va ko‘plab kulaklar surgun qilindi yoki qatl etildi.
Kollektivlashtirish natijasida qishloq xo‘jaligi ishlab chiqarishi pasayib, 1932–
1933 yillarda katta ocharchilik yuz berdi. Ayniqsa, Ukraina, Qozog‘iston va
Rossiyaning janubiy hududlarida millionlab odamlar ochlikdan halok bo‘ldi.
Urush siyosati va tashqi siyosiy faoliyat
Stalin davrida Sovet Ittifoqi tashqi siyosatda ham faol bo‘ldi. 1939-yilda
Germaniya bilan Molotov–Ribbentrop paktini imzolab, Sharqiy Yevropada ta’sir
doirasini kengaytirdi. Ikkinchi jahon urushi davrida Sovet Ittifoqi "Buyuk Vatan
urushi" deb atalgan janglarda qatnashdi va nihoyat 1945-yilda g‘alabaga erishdi.
Urushdan so‘ng, Sovet Ittifoqi Sharqiy Yevropada o‘z ta’sirini kuchaytirib,
sotsialistik davlatlar blokini shakllantirdi. Bu esa G‘arb bilan "Sovuq urush"
davrining boshlanishiga olib keldi.

O zbekistonda ʻ Stalin repressiyalari — 1920-yillar so ngidan boshlab 1950- ʻ
yilning boshlarigacha O zbekiston Sovet Sotsialistik Respublikasi
ʻ hududida davom
etgan va O zbekiston aholisining katta qismini qamrab olgan qatag on siyosatining
ʻ ʻ
nomidir. Ushbu yillarda asosan mahalliy partiya va hukumat arboblari, jadidlar va
intellegensiya vakillari, din peshvolari hamda mahalliy boylar qatag on siyosati
ʻ
qurboniga aylangan. Repressiyalar aksilrevolyutsion faoliyat, josuslik, aksilsovet
kayfiyati va vatanga xiyonat motivlarida o tkazilgan. Repressiyalarning faol va
ʻ
qonli nuqtasi 1937—1938-yillarga to g ri kelib (
ʻ ʻ Katta terror ), yuqori turuvchi
organlar va NKVD tomonidan maxsus ishlab chiqilgan qo llanmalar orqali amalga
ʻ
oshirilgan.
22

9
Repressiya sabablari
Iosif Stalin 1930-yillarda
Respublika va butun Sovet Ittifoqi hududida olib borilgan repressiyalar ildizi
Iosif Stalinning yakkahokimlikka erishishi bilan bog liq bo lib, tizimʻ ʻ
idealogiyasidan o zgacha fikrlaydigan har qanday shaxsni trotskiychilik,
ʻ
millatchilik, josuslik va „zararkundandalikda“ ayblab siyosat va jamiyatdan
uzoqlashtirishni ko zda tutgan edi. XX-asrning yarmigacha davom etgan ushbu
ʻ
davrning rasmiy idealogik asosi qilib — Stalinning 1928-yilning iyul oyidagi SIKP
MQning navbatdagi plenumida aytgan „Sotsializmni qurish yo lidagi sinfiy
ʻ
kurashni jadallashtirish“ iqtibosi keltiriladi.
Ammo ba zi manbalarda, xususan
ʼ partiya faxriysi va Stalin lagerlarida jazo
o tagan Z. N. Nemtsovning 1988-yili
ʻ Ogonyok jurnalida e lon qilingan xotiralarida ʼ
9 Kamilov T. Ijtimoiy-siyosiy jarayonlar: Stalin davrida O'zbekiston. – T.: O’zbekiston, 2008.
23

Katta terrorning asosiy sabablaridan biri qilib 1937—1938-yillarda NKVDning
Moskva va Leningrad bo linmalari orasiga kirib olgan ʻ oq gvardiyachilar va
jandarmlarning tizimni sabotaj qilgani ko rsatilgan.
ʻ [1]
Muqaddima Stalinning hokimiyatga kelishi
Rossiya ishchilar sotsial-demokratik partiyasi (bolsheviklar) tashkil qilinganidan
boshlab ichki fraktsion kurashga mahkum bo lsada, ammo
ʻ revolyutsiya va
Fuqarolik urushi davrida bolsheviklar kuchli markazlashgan hokimiyat, birlik va
kuchli xarizmatik liderga ( Vladimir Lenin ) egaligi bilan ajralib turardi.
Ayni damda hokimiyat poygasida mavjud bo lgan
ʻ eser chilar partiya ichidagi
nizolar tufayli ikkiga bo lingan,
ʻ Mensheviklar esa revolyutsiyaga qadar bir nechta
bir-biriga qarshi fraktsiyalarga ajralib ketgan edi. Ushbu partiyalar fonida
bolsheviklar hokimiyatga erishish uchun asosiy nomzoddek ko rinardi.
ʻ

Andrey Yanuarevich Vyshinskiy 1940-1950 yillarda 10
10 Kamilov T. Ijtimoiy-siyosiy jarayonlar: Stalin davrida O'zbekiston. – T.: O’zbekiston, 2008.
24

Fuqarolik urushining so ngiga kelib, bolsheviklar partiyasi uchun qulay vaziyatʻ
shakllandi va bolsheviklar 1922-yilda SSRIga birlashgan RSFSR , Ukraina va
Belorussiya SSR hududlarida deyarli yagona legitim partiyaga aylandi.
Ushbu davrda sovet ittifoqining bosh prokurori etib, o tmishda Leninni hibsga
ʻ
olish uchun orderni imzolagan sobiq menshevik Andrey Vishinskiy tayinlangan.
Ommaviy qatag onlar tashkilotchilaridan biri,
ʻ SSRI prokurori A. Y. Vishinskiy
Bolsheviklar dohiysi Lenin esa bu vaqtga kelib politbyuro a zoligidan boshqa
ʼ
hech qanday rasmiy mansabga ega emas, majlislarga boshchilik qilishdan boshqa
vakolati yo q edi. 1922-yilda Kotibiyat raisi hamda Lenin faoliyatidan
ʻ
qoniqmaydigan Vyacheslav Molotov ga: "MK qo lidagi hokimiyat cheksiz.
ʻ
Imkoniyatlar — keng… Va bu imkoniyatlar ahmoqona byurokratizm ortidan yo qqa
ʻ
chiqarilmoqda" deya yozadi. [2]
Partiya boshqaruvini to g ri tashkil qilish uchun tez orada Bosh kotib lavozimi
ʻ ʻ
tashkil qilinib, ushbu lavozimga Stalin tayinlanadi. Shu tariqa Iosif Stalinning
hokimiyat tepasiga kelishi ta minlanadi.
ʼ
Stalin kotibiyatda. BKP ichidagi kurash
Stalinning partiya MQsiga bosh kotib lavozimida faoliyat yuritishni
boshlaganidan so ng, partiya apparatining ta siri kuchayadi. Partiya chaqiruv
ʻ ʼ
syezdlari va konferensiyalari muddatlari qo pol ravishda buziladi, partiya apparati
ʻ
va hokimiyatda byurokratiya chuqur ildiz ota boshlaydi [3]
. Markaziy qo mita
ʻ
„partiya parlamenti“ vazifasini bajarib, Kotibiyat ijrochi roliga o tib qoladi.
ʻ
Orgbyuro faoliyati nomiga olib borilib, amalda kadrlar masalalari bilan Kotibiyat
shug ullana boshlaydi. Politbyuro har haftalik payshanba kunlari bo lib o tadigan
ʻ ʻ ʻ
yig inlar uyushtirar, amalda esa bir kommunist iqtibosiga ko ra „
ʻ ʻ haftaning qolgan
25

olti kunida Stalin partiyani o z apparati yordamida boshqarar“ʻ edi. 1920-yillarning
so ngiga qadar Stalin o z qo lida shunday hokimiyatni yig adi-ki, jamoat tomonidan
ʻ ʻ ʻ ʻ
bosh kotib lavozimi partiya tuzilmasidagi eng yuqori lavozim deya talqin
qilinadigan holga keladi. Vaholanki BKP Ustavi ga ko ra bu lavozim mavjud
ʻ
emasdi [4]
Stalin tomonidan joriy etilgan ushbu sistema muholiflar tomonidan
„kotibiyat diktaturasi“ deya nom oladi( Buharin tomonidan esa „Kotibiyat rejimi“
deya atalgan) [5]
.
Bu paytda uchinchi insultni o tqazgan Lenin partiya ishlaridan oxir oqibat
ʻ
uzoqlashadi. Kun tartibiga Leninning izdoshi kim bo lishi haqidagi gaplar chiqib
ʻ
qoladi. Kommunistik partiyaning yuqori qatlamlarida ayovsiz kurash ketadi. Inqilob
va fuqarolik urushi davrida partiya ichida ikkinchi odam bo lib
ʻ Trotskiy tanilgan
edi. Trotskiy katta teoretik bo lib, uning qarashlari
ʻ Marksizm ning boshqa ko rinishi ʻ
— Trotskizm ga asos bo lgan. 1924-yildagi partiya syezdida Trotskiyga qarshi og ir
ʻ ʻ
zarba berilib, Trotskizm — „leninizmga qarshi mayda burjualik bilan to yingan
ʻ
qarash“ deya ko p sonli delegatlar tomonidan ta kidlanadi. Trotskiy yuqori
ʻ ʼ
lavozimlardan ozod etiladi. 1927-yili partiyadan haydaladi.
Suratda Mixail Kalinin , Nikolay Buharin , Boris Kamenev , Lev Trotskiy va Iosif
Stalin . 1926-yil. 11
11 Kamilov T. Ijtimoiy-siyosiy jarayonlar: Stalin davrida O'zbekiston. – T.: O’zbekiston, 2008.
Kamilov T. Ijtimoiy-siyosiy jarayonlar: Stalin davrida O'zbekiston. – T.: O’zbekiston, 2008.
26

Huddi shu yilda Stalin repressiyalariga asos bo lgan voqealar bo lib o tadi.ʻ ʻ ʻ
1927-yilning mayida Angliya ning iqtidordagi konservativ hukumati tarixda
Zinovyov maktubi nomi bilan qolgan, bir rus emigrantining Grigoriy Zinovyov
nomidan yozilgan soxta maktubi ortidan SSRI bilan diplomatik munosabatlarni
uzadi. Oradan bir qancha vaqt o tib BKP MQsi
ʻ Pravda gazetasida maqola e lon ʼ
qilib urush xavfidan ogohlantiradi. 7-iyun kuni esa Varshavada monarxistlar
tomonidan sovet elchisi P. L. Voykov o ldiriladi. Bu voqea Stalinning oq
ʻ
gvardiyachilar va monarxizm elementi bo lgan qatlamni repressiya qilishiga olib
ʻ
keladi. Sovet Ittifoqida repressiyalar davri boshlanadi.
O zbekistonning 1920-yillardagi siyosiy hayoti
ʻ
O KPning yaralishi va BKP bilan aloqasi -
ʻ Revolyutsiyadan so ng Turkiston ʻ
hududida hokimiyat bolsheviklar ta siri ostida
ʼ Buxoro , Xorazm va Turkiston
kommunistik partiyalari bolsheviklar va mahalliy jamoat faollari bilan birga yangi
tuzilgan sovet respublikalari qoshida yaratiladi va 1924-yilda birlashtirilib, 1925-
yilning 13-mayidan to 1991-yilning 3-sentyabriga, qadar keyinchalik tashkil etilgan
O zbekiston Sovet Sotsialistik Respublikasi
ʻ hududida yagona legitim partiya
bo lgan —
ʻ O zbekiston Kommunistik partiyasi ʻ ga birlashtiriladi.
Rahbarlar
O zbekiston SSRda repressiyalarning avj nuqtasi ya ni 1937-yilda, qisqa
ʻ ʼ
muddatda 4 ta rahbar almashadi.
● Akmal Ikromov — 1929-yilning dekabridan 1937-yilning
sentyabrigacha, otuvga hukm qilingan;
● Jo ra To rabekov
ʻ ʻ (v. b.) — 1937-yil 5-21-sentyabrda, otuvga hukm
qilingan;
27

● Pavel Yakovlev (v. b.) — 1937-yil 21-27-sentyabrda.
● Usmon Yusupov — 1937-yilning 27-sentyabridan 1950-yilning
apreligacha faoliyat yuritgan.
Aynan Usmon Yusupov davrida repressiyaga ko proq odam uchragan.ʻ
„Troyka“ - 1937—1938-yillarda Sovet ittifoqi hududida NKVD uchligi
(troyka) nomli tuzilma faoliyat olib borgan bo lib, ushbu tuzilma uch kishidan
ʻ
tashkil topgan va otuvga, surgunga hukm qilish bilan shug ullangan
ʻ [7]
. 1937-yilning
30-iyulidan to 19-avgustigacha O zSSRda „troyka“ rahbari bo lib republika ichki
ʻ ʻ
ishlar narkomi Nikolay Zagvozdin faoliyat yuritadi, keyinchalik 1940-yilda
Zagvozdinning o zi ham otuvga hukm qilinadi. 1937-yilning noyabr oyida „troyka“
ʻ
rahbari etib Derenik Apresyan tayinlanadi va 1938-yilning noyabrida u ham
„Germaniya, Italiya, Yaponiya foydasiga josuslik hamda terroristik aktlar
rejalashtirish“ motivlarida ayblanib, bir yildan so ng otib o ldiriladi.
ʻ ʻ
Troykaning qolgan ikki mansabdorlari davomiy tarzda o zgarib borgan, tizimda
ʻ
ikki oy faoliyat olib borgan Akmal Ikromov o rniga, respublika bosh prokurori
ʻ
Boris Sheydlin keladi va bir oygina faoliyat yuritadi. Oktyabr oyida uning o rnini
ʻ
O zSSR birinchi kotibi Usmon Yusupov egallaydi. 1938-yil sentyabrida
ʻ
Usmonovning o rnini vaqtincha
ʻ Abdujabbor Abdurahmonov egallaydi.
Troykaning uchinchi a zosi bo lib avvaliga ikkinchi kotib
ʼ ʻ Sodiqjon Boltaboyev
tayinlanadi va bir oydan so ng hibsga olinadi. 1938-yilning martida o zi faoliyat
ʻ ʻ
yuritgan tizim qurboniga aylanib otuvga hukm qilinadi. So ng ushbu lavozimni
ʻ
ketma ketlikda Jo ra To rabekov,
ʻ ʻ Sulton Segizboyev lar egallaydi.
28

Repressiyalar
Sovet ittifoqida Stalin repressiyalarining bir nechta to lqinlari bo lib o tgan:ʻ ʻ ʻ
● 1920-yillarda — sovet davlati shakllanayotgan vaqtlarda.
● 1930-yillarda — Stalin yakkahokimligi o rnatilayotgan davr.
ʻ
● 1937—1938-yillar — Intellegensiyalarning ommaviy repressiya qilinish
davri.
Stalinning o zi shaxsan O zSSRda 496 kishidan iborat ro yxatga o limga hukm
ʻ ʻ ʻ ʻ
qilish qaroriga imzo chekadi. Ushbu ro yxatdagi 437-kishi qatl qilinib, 59 kishi
ʻ
ozodlikdan mahrum etiladi. Bunday ro yxatdan umumiy 6 ta tuzilgan bo lib, 5
ʻ ʻ
tasiga Vladimir Tsesarskiy , yana bittasiga esa Isaak Shapiro imzo chekkan. Shapiro
tuzgan ro yxat uzun bo lib 293 kishini qamrab olgan va ulardan 248 tasi o limga
ʻ ʻ ʻ
hukm qilingan.
XX-asrning 20-yillari ikkinchi yarmidan boshlab sovetlar davlatchiligi tizimida
o zgarishlar boshlanadi. Stalin yakkahokimlik o rnatishga kirishadi. 20-yillar
ʻ ʻ
so ngida esa sotsializm qurish nomi bilan sinfiy kurashni avj oldiradi. Bu harakat
ʻ
butkul qonunsizlikga olib kelib, har qanday o zgacha fikrlovchi va
ʻ
muholifatdagilarni ayovsiz bostirishga olib keladi. Bu vaqtda O zSSR hududidagi
ʻ
har qanday organ ittifoq markaziga so zsiz bo ysunar, amalda deyarli hech qanday
ʻ ʻ
mustaqillikka ega emas edi. Markaz tizimli ravishda republikaning yuqori
lavozimlariga o z odamlarini yuborar, ular yordamida esa mahalliy kadrlar ustidan
ʻ
va respublikadagi o zgarishlar ustidan qattiq nazorat olib borardi.
ʻ 12
12 Tashkentov F. Sovet siyosati va O'zbekistondagi o'zgarishlar. – T.: O'zbekiston, 2014.
29

Fayzulla Xo jayevʻ
O zbekistonda repressiylar to lqini respublika, millat qarashlari uchun
ʻ ʻ
kurashadigan, o z fikriga ega bo lgan hukumat a zolari, siyosiy boshqaruv organlari
ʻ ʻ ʼ
rahbarlarini qatag on qilishdan boshlanadi.
ʻ Fayzulla Xo jayev ʻ , Akmal Ikromov , D.
Manjari, S. Segizboyev, A. Karimovlar shular jumlasidan. Ushbu shaxslar
respublika liderlari hisoblanib, „shaxsga sig inish“, partiyaning gegemonligi
ʻ
noto g ri ekanligini tushunar, doimiy ta kidlab kelar edi. Qo llarida siyosiy
ʻ ʻ ʼ ʻ
boshqaruv tizimi bo la turib repressiyalarni to xtata olmagan ushbu rahbarlar, oxir
ʻ ʻ
oqibat o sha repressiya mashinasi qurbonlariga aylandilar.
ʻ
O zSSR
ʻ hududida birgina 1938-yilning bahorida 60 foiz tuman, shahar va
viloyat rahbarlari, yilning keyingi yarmida esa 114 nafar huddi shunday
lavozimlardagi rahbarlar repressiyaga uchragan.
1934—1938-yillarda 40 mingdan oshiq inson repressiyaga uchrab, kamida 730
nafar kishi „xalq dushmani“ sifatida qatl qilingan.
30

Abdurauf Fitrat 1908-yilda maslakdoshlari bilan (o rtada)ʻ
O zbekiston aholisining deyarli barcha qatlamini qamrab olgan repressiyalar
ʻ
„sotsializm qurish“ nomi bilan olib borilib, tuxmat va bo xton, yolg on ko rsatma
ʻ ʻ ʻ
berish orqali hukm chiqarilgan. Ko pincha ushbu ko rsatmalar qo rqituv, qatag on
ʻ ʻ ʻ ʻ
qilingan kishining lavozimini egallash yoki idealogik qarashlar ortidan olingan.
Misol uchun taniqli adib Abdulla Qodiriy ga qarshi ko rsatma berganlar orasida
ʻ
yana bir mashxur adib G afur G ulom
ʻ ʻ tilga olinadi [10]
Qatag on qurbonlari orasida ʻ
adabiyot vakillari ham bo lib:
ʻ Abdurauf Fitrat , Abdulla Qodiriy , Abdulhamid
Cho lpon
ʻ , Komil Aliyev , Usmon Nosir , Muhammadsharif So fizoda ʻ , Miyonbuzruk
Solihov lar shular jumlasidan.
Repressiyalarning ilk og irligi markaz tomonidan aynan O zSSRning milliy-
ʻ ʻ
siyosiy qarashlarini himoya qilayotgan mahalliy kadrlar tomon yo naltiriladi.
ʻ
Xiyonat va millatchilik, aksilrevolyutsiya, xalq dushmanlari, burjua malaylari
motivlari bilan ayblangan kadrlarga, o ylab topilgan siyosiy bahonalar bilan „o n
ʻ ʻ
31

sakkizlar guruhi“, „inog omovchi“, „qosimovchi“ laqablari qo yilib, jinoiy ishʻ ʻ
ochiladi. 13
O n sakkizlar guruhi
ʻ
„O n sakkizlar guruhi“ tarkibiga ko zga ko ringan davlat arboblari kiritilib,
ʻ ʻ ʻ
isbotlanmagan faktlar bilan ishni noto g ri olib borish aybi qo yiladi.
ʻ ʻ ʻ Inomjon
Xidiraliyev , Muso Saidjonov , Urumboy Ashurov , R. Rahimboboyev, R. Rafiqov va
boshqalar ushbu ish figurantlari deya tilga olingan. Aslida esa ushbu shaxslar
Markazning shovinistik qarashlariga, milliy kadrlarga nisbatan e tiborsiziligiga
ʼ
qarshi chiqqan, haqiqat uchun kurashganlar. Ushbu harakatlari uchun partiya
organlari tomonidan qattiq tanqidga uchrab, egallab turgan lavozimlaridan ozod
etilgan. Avvaliga qora ro yxatga kiritilib, Katta terror vaqtida deyarli barchasi
ʻ
o limga hukm qilingan.
ʻ
Inog omovchilar -
ʻ O zSSR KP MQning bosmaxonasi raisi va respublikada ʻ
savodsizlikni tugatishning asosiy initsiatorlaridan biri bo lgan
ʻ Rahim Inog omov ʻ ga
qarshi yolg on ayblovlar qo yilishi ortidan, „Inog omovchilar“ deya atalgan bir
ʻ ʻ ʻ
guruh mahalliy arboblarga qarshi ish ochiladi. O zining bir qancha chiqishlari
ʻ
davomida O zbekiston Kompartiyasining mustaqil ish yuritolmasligiga, markaziy
ʻ
organlarning majburlovlariga e tiborini qaratgan R. Inog omovning fikrlarini
ʼ ʻ
qo llab-quvvatlagan bir qancha respublika partiyaviy kadrlari: N. Mavlonbekov,
ʻ
Ergash Isamuhamedov, M. Aliyev kabi kadrlar ushbu guruhga oid deb topiladi.
Markaz bunday chiqishlar va qarashlarni shunchaki qoldirmasdan,
muhokamalardan so ng yuqoridagi kadrlarni egallab turgan lavozimlaridan ozod
ʻ
etadi. Ushbu kadrlar avvaliga qora ro yxatga kiritilib, Katta terror vaqtida deyarli
ʻ
barchasi o limga hukm qilingan.
ʻ
13 Tashkentov F. Sovet siyosati va O'zbekistondagi o'zgarishlar. – T.: O'zbekiston, 2014.
32

Qosimovchilar - 1929-yilda yana bir jinoiy ish sun iy yasalib, Qosimovchilarʼ
nomini oladi. O zSSR oliy sudi raisi bo lgan
ʻ ʻ Sa dulla Qosimov ʼ va uning
hamfikrlari: N. Alimov, B. Sharipov — jami 7 kishi 1929-yilning ikkinchi yarmida
hibsga olinadi. Ularning ishiga siyosiy xarakter berib, millatchilikda, bosmachilik
harakatiga yon bosishda ayblaydilar. Ushbu guruhdagi 4 kishi otuvga hukm qilinib,
qolganlar uzoq muddatli ozodlikdan mahrum qilish jazosi bilan jazolanadilar.
Milliy istiqlol (sobiq Milliy ittihod) tashkiloti
1929-yilda taniqli jadid , O rta Osiyoda jadidchilik harakati yetakchisi, taniqli
ʻ
arbob Munavvarqori Abdurashidxon o g li
ʻ ʻ boshchiligidagi "Milliy istiqlol "
tashkilotining 87 nafar a zosi hibsga olinib, 1931-yilda ushbu firqaning 15 nafar
ʼ
a zosi qatlga hukm etiladi. Qolgan a zolari surgunga jo natiladi. „Milliy Istiqlol“
ʼ ʼ ʻ
firqasining ko pchilik namoyondalari sobiq „Milliy Ittihod“ firqasidan chiqqan
ʻ
bo lib, ushbu firqaning ham
ʻ Mannon Abdullayev (Ramzi) , Nosir Saidov , Hosil
Vosilov , Mahmud Mirxodiyev , Sobir Qodirov kabi namoyondalari o limga hukm
ʻ
etiladi. Keyinchalik ushbu hukm uzoq muddatli qamoq jazosiga o zgartiriladi.
ʻ
Quloqlashtirish - 1930-yilning fevralida respublika hududida „quloqlashtirish“
siyosati nomi bilan, boy xo jaliklar mulki tortib olinish holatlari ko payadi. Ushbu
ʻ ʻ
protsess boshqa respublikalardagi kabi qo pol qonun buzilish va inson huquqlariga
ʻ
zid ravishda olib boriladi. Birgina Toshkent okrugiga qarashli Mirzacho l tumanida
ʻ
75 xo jalik ushbu siyosat qurboniga aylanadi. Ko plab hududlarda nafaqat boy,
ʻ ʻ
balki o rtaxol va kambag al oilalar mulki ham hech qanday sababsiz tortib olinadi.
ʻ ʻ
Birgina 1930-yilda O zbekistondagi 2648 ta xo jalik „quloqlashtirish“ qurboniga
ʻ ʻ
aylanadi. 1930—1933-yillarda respublika hududida 5,5 ming xo jalik tortib olinadi
ʻ
33

14
va aksar holatlarda xo jalik egalari kuch bilan ʻ Ukraina SSR va Sibirga surgun
qilinadi.
Angliyasevarlar klubi - Angliyasevarlar klubi nomi bilan ommaga ma lum
ʼ
bo lgan ushbu ishda asosiy ikki figurant bor:
ʻ G ozi Yunusov ʻ va Aleksey
Mashkovets . Ikkisi ham Toshkent pedagogika instituti xodimlari, til kafedrasi
professorlari bo lgan. Mashkovets institut qoshida „Angliyasevarlar klubi“ nomli
ʻ
klub yaratib, ingliz tili va Angliya tarixini o rganadi. Bu harakatlari uchun Angliya
ʻ
josusligida ayblangan Mashkovets uchun „Tojikiston va pomir strategik yo llari
ʻ
xaritasini“ yaratishda gumonlab, professor G ozi Olim Yunusov ham qatag on
ʻ ʻ
qilinadi. Ushbu ishda Shohid Musayev va Miyonbuzruk Solihov nomlari ham tilga
olinadi.
Yakun - Sovet davrida O zbekiston hududida asosan mahalliy millatlar vakillari
ʻ
qatag on qilingan. Ammo „Stalin ro yxatlari“da tilga olingan shaxslarning ichida
ʻ ʻ
ma lum darajada slavyanlar, yaxudiylar, armanlar ham bor. Gender qiyosida asosiy
ʼ
yuk erkaklar hissasiga to g ri kelib, faqatgina 4 ta ayol o limga hukm qilingan. Buni
ʻ ʻ ʻ
ayrimlar o sha vaqtlarda ayollar ushbu hududda siyosatdan uzoq bo lgani bilan
ʻ ʻ
bog lashadi va ayollar aslida ro yxatda bo lmasada „xalq dushmanlarini berkitish“
ʻ ʻ ʻ
aybi bilan repressiyaga ko p uchraganini ta kidlashadi.
ʻ ʼ
Umumiy qilib aytganda Stalin davrida 100 ming nafardan ortiq o zbekistonliklar
ʻ
repressiyaga uchragan. Ammo O zbekiston qo shni
ʻ ʻ Qozog istonga ʻ qaraganda 2,5
marta kam chaquvlar bergan. intelligensiya va partiya a zolarining rezonansga
ʼ
sabab bo lgan ishlari ko proq yetkazilgan.
ʻ ʻ
14 Tashkentov F. Sovet siyosati va O'zbekistondagi o'zgarishlar. – T.: O'zbekiston, 2014.
34

2.3. Ularning siyosiy merosi: ichki va tashqi siyosatga ko‘rsatgan ta’siri
Tereza Meyning siyosiy merosi
Ichki siyosatga ta’siri
● Brexit jarayoni: Mey bosh vazir sifatida Buyuk Britaniyaning Yevropa
Ittifoqidan chiqish (Brexit) jarayonini boshqardi. U YeI bilan chiqish
shartlarini muzokara qildi, ammo bu kelishuv parlament tomonidan bir necha
bor rad etildi, bu esa siyosiy beqarorlikka olib keldi.
● Immigratsiya siyosati: Ichki ishlar vaziri sifatida Mey immigratsiyani
cheklashga qaratilgan qat'iy siyosat yuritdi. Bu siyosat "Windrush"
mojarosiga olib keldi, unda ko‘plab Karib havzasidan kelgan muhojirlar
noqonuniy ravishda deportatsiya qilindi yoki huquqlaridan mahrum etildi.
● Ijtimoiy adolat tashabbuslari: Mey 2015-yilda "Modern Slavery Act"
qonunini qabul qilishda muhim rol o‘ynadi, bu inson savdosiga qarshi
kurashda muhim qadam bo‘ldi.
Tashqi siyosatga ta’siri
● Rossiya bilan munosabatlar: 2018-yilda sobiq rus josusi Sergey Skripal va
uning qizi Yuliya Skripalning zaharlanishi ortidan Mey hukumati Rossiyani
aybladi va 28 davlat bilan birgalikda rossiyalik diplomatlarni chiqarib
yubordi.
35

● Global xavfsizlik va savdo: Mey AQSh bilan yaqin aloqalarni saqlab qoldi,
NATOdagi ishtirokni qo‘llab-quvvatladi va Saudiya Arabistoni bilan qurol
savdosini davom ettirdi, bu esa inson huquqlari tashkilotlari tomonidan
tanqid qilindi.
Iosif Stalinning siyosiy merosi
Ichki siyosatga ta’siri
● Totalitar boshqaruv: Stalin davrida Sovet Ittifoqida markazlashgan, avtoritar
boshqaruv tizimi o‘rnatildi. Siyosiy raqiblar, jumladan, partiya yetakchilari
va harbiylar, "Katta tozalash" davrida repressiyaga uchradi.
● Industrializatsiya va kollektivlashtirish: Stalin besh yillik rejalarga
asoslangan tezkor industrializatsiyani amalga oshirdi. Qishloq xo‘jaligida
kollektivlashtirish siyosati yuritildi, bu esa ocharchilik va millionlab
odamlarning o‘limiga olib keldi.
Tashqi siyosatga ta’siri
● Ikkinchi jahon urushi: Stalin Ikkinchi jahon urushida Sovet Ittifoqining
g‘alabasini ta'minlashda muhim rol o‘ynadi. Urushdan so‘ng, Sharqiy
Yevropada sotsialistik davlatlar blokini shakllantirdi.
● Sovuq urush boshlanishi: Stalin G‘arb bilan raqobatni kuchaytirdi, bu esa
"Sovuq urush" davrining boshlanishiga olib keldi. U 1947–1948 yillarda
AQShning Marshall rejasini rad etdi va G‘arbiy Berlinni blokadaga oldi. 15
15 Tashkentov F. Sovet siyosati va O'zbekistondagi o'zgarishlar. – T.: O'zbekiston, 2014.
36

Tereza Mey va Iosif Stalinning siyosiy merosi ularning boshqaruv uslublari va
siyosiy qarorlarining ichki va tashqi siyosatga ko‘rsatgan ta’siri orqali namoyon
bo‘ladi.
37

XULOSA
Tereza Mey davri va Iosif Stalin davri — tarixda mutlaqo turli siyosiy
tuzumlar, zamonlar va sharoitlarda faoliyat yuritgan ikki rahbarning boshqaruv
davrini ifodalaydi. Ularning faoliyati, qaror qabul qilish uslubi, xalq bilan ishlash
tamoyillari va xalqaro siyosatga munosabatlari keskin farq qiladi.
Iosif Stalin Sovet Ittifoqi kabi totalitar davlatni boshqargan. Uning davrida
davlat apparati qat’iy markazlashgan edi. Har qanday muxolifat jazolandi, siyosiy
repressiyalar keng ko‘lamda olib borildi. Xalq ustidan nazorat kuchaytirildi,
mustaqil fikr va erkin matbuotga joy yo‘q edi. Stalin boshlab bergan
industrializatsiya jarayoni mamlakatni sanoat jihatdan kuchaytirdi, biroq bu oddiy
xalq uchun og‘ir mehnat va qiyinchiliklar bilan kechdi. U tashqi siyosatda kuchli
va ta’sirchan Sovet imperiyasini yaratishga intildi. Biroq uning boshqaruvi ko‘plab
insonlarning hayoti evaziga barpo etildi.
Boshqa tomondan, Tereza Mey demokratik tizimda, Buyuk Britaniyada bosh
vazir lavozimida faoliyat yuritgan. Uning siyosati qonunchilik asosida olib
borilgan, har bir qaror parlament tomonidan ko‘rib chiqilgan. Tereza Mey davrida
Brexit jarayoni eng muhim siyosiy muammolardan biri bo‘lib, u xalq irodasini
amalga oshirish uchun siyosiy bosim ostida ishlashga majbur bo‘ldi. Mayning
boshqaruvi asosan siyosiy barqarorlikni tiklash, iqtisodiy islohotlar va xalqaro
hamkorlikni saqlab qolishga yo‘naltirilgan edi.
Stalin hukmronligi qat’iyatli, lekin zo‘ravonlikka asoslangan bo‘lsa, Meyniki
esa murosaga asoslangan, siyosiy raqobat va ochiqlik muhitida kechgan. Stalin
xalqqa o‘z hukmini zo‘rlik bilan o‘tkazgan bo‘lsa, Mey xalqqa javobgar tarzda
38

harakat qilgan. Stalin davrida xalq qo‘rqitilgan bo‘lsa, Mey davrida esa tanqidiy
fikr erkinligi mavjud edi.
Ikkala rahbar ham o‘z davrining muhim siyosiy arboblari hisoblanadi, biroq
ularning yo‘llari tubdan farq qiladi. Stalin tarixda kuchli, ammo shafqatsiz lider
sifatida qolgan bo‘lsa, Tereza Mey inqirozli davrda mo‘’tadil va murosali siyosat
yuritgan ayol rahbar sifatida tarixga kirdi. Stalin Sovet Ittifoqini jahon siyosatida
kuchli o‘ringa olib chiqqan bo‘lsa-da, uning merosi repressiyalar va inson
erkinligining yo‘q qilinishi bilan baholanadi. Mey esa YeIdan chiqish jarayonida
xalq irodasiga amal qilishga harakat qilgan, ammo siyosiy bosim ostida iste’foga
chiqishga majbur bo‘lgan.
Umuman olganda, Tereza Mey va Iosif Stalin boshqaruvi zamirida turgan
asosiy farq — biri demokratiya, biri esa totalitarizmga asoslangani bilan ajralib
turadi. Shunday bo‘lsa-da, har ikkala rahbar o‘z oldiga qo‘ygan siyosiy
maqsadlarga yetishish uchun qat’iyat ko‘rsatgan. Ularning faoliyati tarixiy saboq
sifatida bugungi siyosatchilar uchun muhim o‘rnak bo‘lib xizmat qiladi.
39

FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR
1. Karimov I.A. Yuksak ma’naviyat – yengilmas kuch . – T.: Ma’naviyat,
2008.
2. Karimov I.A. O‘zbekiston buyuk kelajak sari . – T.: O‘zbekiston, 1999.
3. Karimov I.A. Tarix saboqlari va kelajak sari chorlov . – T.: O‘zbekiston,
1998.
Jo‘raev A. Dunyo siyosati va xalqaro munosabatlar . – T.: Akademnashr,
2020.
4. Po‘latov M. XX asrning yirik siyosiy arboblari . – T.: O‘zbekiston, 2007.
5. Turaev M. Tarixiy shaxslar: siyosat va ijtimoiy jarayonlar . – T.: Fan,
2015.
6. Ismoilov Sh. Yevropa integratsiyasi va Buyuk Britaniya . – T.: Yangi asr
avlodi, 2018.
7. Nurmatov B. Britaniya siyosati tarixi . – T.: Iqtisodiyot, 2019.
8. Tursunov Sh. O'zbekiston va jahon siyosati . – T.: Fan va texnologiya,
2021.
9. Rasulov M. Sovet Ittifoqi va O'zbekiston . – T.: O'zbekiston, 2005.
10. Qodirov I. Sovet davri va uning ijtimoiy ta'siri . – T.: Sharq, 2003.
11. Maxmudov A. Ilk jahon urushidan keyingi davrda O'zbekiston . – T.:
O'zbekiston, 2012.
12. Davronov R. XX asrning ikkinchi yarmi va O'zbekiston . – T.: Yangi
avlod, 2016.
13. Bekmirzaev F. Stalin davri: siyosiy tuzum va jamiyat . – T.: Xalq merosi,
2010.
14. Rakhimov Sh. Siyosiy islohotlar va O'zbekistondagi o'zgarishlar . – T.:
O‘zbekiston, 2017.
40

15. Tashkentov F. Sovet siyosati va O'zbekistondagi o'zgarishlar . – T.:
O'zbekiston, 2014.
16. Kamilov T. Ijtimoiy-siyosiy jarayonlar: Stalin davrida O'zbekiston . – T.:
O’zbekiston, 2008.
17. Murodov D. O'zbekiston va Xitoy: tarixiy aloqalar . – T.: Asos, 2015.
18. Qorqonov K. XX asrda O'zbekistondagi siyosiy jarayonlar . – T.:
Ma’naviyat, 2019.
19. Teshaboyev A. Stalin va Sovet siyosiy tuzumi . – T.: Yangi avlod, 2014.
41

Mavzu: Tereza Mey davri va Iosif Stalin davri kurs ishi

Sotib olish