Terpenlar - Kimyo - Slaydlar

Dokument ma'lumotlari

Narxi	9000UZS
Hajmi	2.1MB
Xaridlar	2
Yuklab olingan sana	22 Aprel 2024
Kengaytma	pptx
Bo'lim	Slaydlar
Fan	Kimyo

Sotuvchi

Asadillo

Ro'yxatga olish sanasi 22 Aprel 2024

2 Sotish

Terpenlar

Sotib olish

Terpenlar
Reja:
▶ 1.Terpenlar tabiiy birikmalarning muhim sinfi.
▶ 2.Terpenlarning organik kimyo nazariyasi
rivojidagi o’rni.
▶ 3.Mono- va seskviterpenlarni ajratish
(atsiklik, monosiklik, bitsiklik).
Tayanch iboralar: terpen, monoterpen, seskviterpenlar, diterpenlar, triterpenlar, politerpenlar,
kamfora, karotinoidlar, alifatik terpenlar, monosiklik terpenlar, bitsiklik terpenlar,trisiklik
terpenlar

Terpenlar tabiiy birikmalarning muhim sinfi
Terpenlar tabiiy birikmalarning katta guruhi bo’lib, ular ham uglevodorodlar jumlasiga kiradi. Bu
uglevodorodlarning umumiy formulasi (C
5 H
8 )
n bo’lib, odatda n ning qiymati 0 dan 8 gacha bo’ladi.
C
10 H
16 formulaga to’g’ri keladigan uglevodorodlar terpenlar, C
15 H
24 ga to’g’ri keladiganlari seskvi-
terpenlar, C
20 H
32 –diterpenlar, C
30 H
48 –triterpenlar deyiladi. Terpenlar, seskvi- terpenlar va
diterpenlar efir moylarida bo’ladi. Triterpenlar, saponinlar hamda tetraterpenlar tabiatda ko’p
uchraydigan karotinoidlar tarkibida bo’ladi.
Terpenlar 4 guruhga bo’linadi:
1. Alifatik terpenlar
2. Monosiklik terpenlar
3. Bitsiklik
terpenlar 4.Trisiklik
terpenlar
Terpenlar yoki
izoprenoidlar sinfi
o’simlik va
hayvonot
dunyosida keng
uchraydigan
biologik faol
moddalarning katta
guruhini tashkil
etadi.
O’simlik va hayvon organizmlarida mavjud bo’lgan va bir nechta izopren birligini saqlovchi moddalar
terpenlar deb ataladi.
Terpenoidlar (terpenoid, izoprenoid).
Biosintez jarayonida bir nechta uglerod atomini yo’qotgan terpenlar izoprenoidlar deb ataladi.


Rangsiz

Monoterpenlar va seskiterpenlar uchuvchan

D iterpenlar triterpenlar esa bug 'uchuvchi emas .

Tetraterpenlar karotenoidlar deb ataladi va alohida guruh sifatida qaraladi .

Suvdan engilroq bo'lgan xushbo'y suyuqliklar

Organik erituvchida eriydi va odatda suvda erimaydi

Ko'pincha optik faol.

Ochiq zanjirli yoki bir yoki bir nechta qo'sh bog'larga ega bo'lgan tsiklik to'yinmagan
birikmalar.

U vodorod, galogen, kislotalar va boshqalar bilan qo'shilish reaktsiyasiga kiradi . Bir qator
qo'shilgan mahsulotlar antiseptik xususiyatlarga ega.

U polimerlanish va dehidrogenatsiyaga uchraydi

Deyarli barcha oksidlovchi moddalar bilan oson oksidlanadi.

Termik parchalanishda terpenoidlarning ko'pchiligi mahsulotdan biri sifatida izoprenni
beradi. Termenlar tasnifi

Terpenlarning birinchi vakillari 1887- 89 yillar I.Gperkin, O. Vallax tomonidan
terpintin moyidan (skipidar) dan ajratib olingan. Terpenlarning umumiy formulasi
(C
5 H
8 )
n , ya’ni ular bir nechta izopren birligidan tarkib topadi:
Izopren soniga ko’ra terpenlar quyidagi guruhlarga
ajratiladi: n  2 monoterpenlar (C
10 H
16 ) -2ta izopren
fragmenti
n  3 seskviterpenlar (C
15 H
24 ) -3ta izopren
fragmenti n  4 diterpenlar (C
20 H
32 ) - 4ta izopren
fragmenti n  6 triterpenlar (C
30 H
48 ) - 6ta
izopren fragmenti n  8 tetraterpenlar (C
40 H
64 )
-8ta izopren fragmenti

Alifatik terpenlar
LAVANDA

▶ Monoterpenlar
▶ Monoterpenlarning asosiy manbai xushbo’y o’simliklarning efir moylari
hisoblanadi. Ulardan suv bug’i bilan haydab turli erituvchilar
yordamida ekstraksiya qilinib olinadi. Hozirgi paytda sintez yo’li bilan ham
olinadi.
Keng tarqalgan vakili kamfora Yaponiya va tropik mintaqalarda o’sadigan kamfora
daraxti ( Laurus camphora L .) dan ajratib olingan. Uyurak faoliyatini kuchaytiruvchi
vosita hisoblanadi.
Tibbiyotda, atir- upacilikda, konditer sanoatida keng qo’llaniladigan mentol ham
monoterpenlar sinfiga mansub. Geraniol - monoterpenli spirt, sitral - aldegid sitrusli mevalar
tarkibidan ajratib olingan.
Gul nektarlari monoterpenlari odatda hasharotlarni o’ziga jalb etuvchi moddalar
(attpaktantlar) hisoblanadi. Masalan xmel moyida mirsen va otsimen, lavanda
moyida geraniol izomeri linalool va uning atsetati aniqlangan. Ikkala terpenoid ham yoqimli
landish hidiga ega. Atirgul va geran efir moylarida qimmatbaho xushbo’y modda-(S)-
sitronellol, na'matak gullarining nektarida esa geraniol va nerol bo’ladi.

kamfora daraxti va moyi cho l yalpizi ʻ mentol olinadi
Geraniol osimligi sitral - aldegid litsea kubba yog'i

S itronellol va RodinolCH 2OH CH 2OH
sitronellol atirgul va geranium moylarida uchraydi
sitronella yog'i
sitronella o'simligi CH 2OH CH 2OH

Yalpiz o'simligi
ZiraO
carvoneC
10 H
14 O Bu turli xil efir moylarida, masalan, yalpiz va zira moylarida, optik faol
shakllarda, shuningdek, recemik modifikatsiya sifatida mavjud.
O
carvone

Limonen C
10 H
16
Bu optik faol birikma, limon va apelsin moylarida, s yalpiz moyida, turpentin
moyida mavjud.

Apelsin va limon Turpentin o'simlikLimoneneLimonene

Cineole (C
10 H
18 O)
Bu Evkalptua moylarida uchraydi . Askaridol (C
10 H
16 O
2 )
Kineollar oksidlar, askaridol esa peroksiddir. Bu tabiiy
ravishda chenpodium moyida uchraydi .

Chenpodium yog'iO O
ascaridole

Evkalptus yog'i
O
1,8-Cineole
O O
ascaridole
O
1,8-Cineole

Menthol va mentol
Mentol C
10 H
20 O optik faol birikma, yalpiz moylarida mavjud.
Menton C
10 H
18 O Menton yalpiz moyida uchraydi.

Mentol kristallari Tabiiy mentonOH
Menthol
O
Menthone
OH
Menthol
O
Menthone

▶ Alifatik monoterpenlar kislotalar ta’sirida osongina halqalanadi. Masalan, geraniol
dastlab nerol monoterpenigacha izomerisatsiyalanadi, u esa terpinning digidrooksi
hosilalarigacha halqalanadi. Sis- terpin limonenning kislotali gidrolizi natijasida ham olinishi
mumkin.

▶ Seskviterpenlar
▶ Seskviterpenlar kimyosining rivojlanishi Sveytsariyalik olimlar L.Rujichka,
A.Eshenmozer va ayniqsa X.Shints, F.Bolman tadqiqotlari bilan bog’liq.
Seskviterpenlar asosan turli o’simliklarning efir moylarida va smolalar (balzam)da
uchraydi. Ularga xushbo’y modda dendrolazin, iris moyida uchraydigan va mashhur
hamda noyob fransuz atiri tayyorlashda ishlatiladigan bitsiklik keton- akoron kiradi.

▶ Diterpenlar
Diterpenlar tabiatda keng tarqalgan. Ularga xlorofill va va tokoferollar tarkibida
uchraydigan fitol, A vitamini, abiyetin kislotasi, insektitsid sis- oz kislotasiva boshqa
birikmalar kiradi.

▶ Tetraterpenlar
▶ Tetraterpenlar guruhiga tabiiy birikmalar – karotinlar mansubdir.
Ksantofillar, likopinlar, ksantinlar oziq- ovqat sanoatida bo’yovchi moddalar
sifatida ishlatiladi.

▶ Politerpenlar
▶ Terpenlarning bu guruhiga kauchuk (sis-1,4- poliizopren), guttapercha (trans-1,4-poliizopren)
va poliprenollar kiradi. Tabiiy kauchuklarning ahamiyati, ishlatilish sohalari hammaga
ma’lum. Poliprenollar bo’yicha tadqiqotlar so’nggi yillarga to’g’ri keladi. Aniqlanishicha, ular
hujayra qobiqlariining polisaxaridlari biosintezida muhim ahamiyatga ega
▶ Tabiiy va sintеtik kauchuklar. Tabiiy kauchuk gеvеya, gvayulla, kоksagiz, tausagiz va bоshqa
kauchukli o‘simliklarning sutsimоn shirasi ( latеksi )dan оlinadigan yuqоri mоlеkulyar elastik
mоddadir. Janubiy Amеrika hindlari bu sutsimоn shirani kaо chоu (“Kaо”- daraхt , “chоu”-
yig‘lash) ya’ni daraхt ko‘z yoshi dеb ataganlar. Kеyinchalik bu mоddaning хоssalarini
o‘rgangan fransuz оlimlari unga kauchuk dеb nоm bеrdilar.
▶ Qatоr trоpik mamlakatlarda kauchuk hоzir ham ko‘p miqdоrda gеvеya daraхtidan оlinadi.
Tabiiy kauchukning tuzilishini o‘rganishda Vilyams, Tildеn va ayniqsa K.Garriеs ishlari katta
rоl o‘ynadi. Bu оlimlar tabiiy kauchuk izоprеnning pоlimеri ekanligini aniqladilar.

Dunyo bo'ylab ko'plab kasalliklarni davolash uchun ishlatilgan .
taksol va uning hosilalari kabi saratonga qarshi dorilar sifatida ishlatiladi .
Ko'plab xushbo'y moddalar va yoqimli hidlar uning yoqimli hidi tufayli terpenlardan iborat.
Terpenlar va uning hosilalari artemisinin va tegishli birikmalar kabi antimalarial dorilar
sifatida ishlatiladi.
Oziq-ovqat, dori-darmonlar, kosmetika, gormonlar, vitaminlar va boshqalar sohasida turli xil
rol.
An'anaviy o'simlik vositalarida o'rni.
Evkaliptning hidiga doljin, chinnigullar va zanjabilning ta'mini, kungaboqardagi sariq rangni
va pomidordagi qizil rangni qo'shing.
Hayvonlardagi steroidlar va sterollar biologik ravishda terpenoid prekursorlaridan ishlab
chiqariladi. Ishlatilishi

terpenlar mavzusida slayd

Sotib olish