• Всего документов: 5844
  • Число пользователей: 15251

Информация о документе

Цена 50000UZS
Размер 210.3KB
Покупки 1
Дата загрузки 14 Июнь 2025
Расширение docx
Категория Психология

Продавец

Lola Mamurova

Дата регистрации 25 Сентябрь 2024

16 Продаж

Test metodining yutuq va kamchiliklari

oshirilishiga va mamlakatimiz ta'lim tizimining jahon standartlari darajasiga ko'tarilishiga xizmat qiladi. FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR RO'YXATI 1. G'oziyev E. "Umumiy psixologiya". – Toshkent: "O'qituvchi", 2019. – 352 b. 2. Nishonova Z.T., Alimova G.K. "Bolalar psixologiyasi va psixodiagnostikasi". – Toshkent: TDPU, 2020. – 264 b. 3. Davletshin M.G. "Zamonaviy maktab o'qituvchisining psixologiyasi". – Toshkent: "O'zbekiston", 2018. – 296 b. 4. Xaydarov F.I., Xalilova N.I. "Umumiy psixologiya". – Toshkent: "Fan va texnologiya", 2021. – 325 b. 5. Shoumarov G'.B. va boshq. "Psixologik testlar to'plami". – Toshkent: "Sharq", 2018. – 248 b. 6. Karimova V.M. "Ijtimoiy psixologiya". – Toshkent: "Fan va texnologiya", 2019. – 312 b. 7. Abduraxmonov F.R. "Pedagogik psixologiya". – Toshkent: "Noshir", 2020. – 236 b. 8. To'laganova G.Q. "Pedagogik-psixologik diagnostika". – Toshkent: TDPU, 2019. – 187 b. 9. Adizova T.M. "Test metodi: nazariya va amaliyot". – Toshkent: "O'zbekiston", 2018. – 165 b. 10. Qodirov B.R. "Shaxs psixologiyasi". – Toshkent: "Faylasuflar milliy jamiyati", 2021. – 227 b. 11. Mamatqulov X.M. "Psixologik test: yaratish va qo'llash metodikasi". – Toshkent: "Yangi asr avlodi", 2019. – 193 b. 12. G'oziyev E.G. "Psixologiya metodologiyasi". – Toshkent: "Noshir", 2020. – 256 b. 53  PISA tipidagi testlar : Xalqaro baholash dasturida qo'llaniladigan, o'quvchilarning axborotni tanqidiy tahlil qilish qobiliyatini tekshiruvchi murakkab formatdagi testlar. 3. Mantiqiy-strukturaviy metodikalar  "Fishbone" (baliq skeleti) diagrammasi : Muammoni tahlil qilish usuli bo'lib, muammo, uning sabablari va oqibatlarini vizual tarzda ko'rsatadi.  Venn diagrammasi : Ikki yoki undan ortiq tushunchalarni solishtirish, o'xshashlik va farqlarni tahlil qilish.  Kontseptual jadvallar : O'quvchilar berilgan ma'lumotlarni turli parametrlar bo'yicha taqqoslash va xulosalash imkonini beradi. 4. Loyiha asosidagi baholash  Tadqiqot loyihalari : O'quvchilar ma'lum bir mavzuda tadqiqot o'tkazadilar, ma'lumot to'playdilar, uni tahlil qiladilar va xulosalar chiqaradilar.  Portfolio usuli : O'quvchilarning vaqt davomida yaratgan ishlarini to'plab, ularning tahliliy fikrlash qobiliyatini kuzatish imkonini beradi.  Taqdimot va muhokamalar : O'quvchilar o'z tadqiqotlari natijalarini taqdim etadilar va savollarga javob beradilar. 5. Zamonaviy psixologik testlar  Raven progressiv matritsalari : Mantiqiy fikrlash va tahliliy qobiliyatlarni baholaydigan standartlashtirilgan test.  Wechsler test batareyasi : Turli intellektual qobiliyatlarni, shu jumladan tahliliy fikrlashni baholaydigan kompleks test.  Kritik fikrlash testi (Watson-Glaser) : Tanqidiy va tahliliy fikrlashning bir necha komponentini baholash imkonini beradi. 6. O'zini o'zi baholash va refleksiya  O'z-o'zini baholash so'rovnomalari : O'quvchilar o'zlarining tahliliy fikrlash qobiliyatlarini baholash uchun maxsus ishlab chiqilgan anketa va so'rovnomalarni to'ldiradilar.  Refleksiv kundaliklar : O'quvchilar o'z fikrlash jarayonlarini tahlil qilib, qayd etib boradilar. 56 jarayonini tashkil etish, joriy, oraliq va yakuniy nazorat turlarini o'tkazish, jumladan test metodini qo'llash masalalarini tartibga soladi. 6. Davlat ta'lim standartlari. Davlat ta'lim standartlari ta'lim sifatini baholash mezonlarini, jumladan test metodini qo'llash masalalarini o'z ichiga oladi. Har bir ta'lim yo'nalishi bo'yicha ishlab chiqilgan davlat ta'lim standartlarida o'quvchilarning bilim, ko'nikma va malakalarini baholash mezonlari belgilangan. O'zbekistonda test metodini qo'llashning tashkiliy-huquqiy asoslari O'zbekistonda test metodini qo'llashning tashkiliy-huquqiy asoslarini quyidagi masalalar tashkil etadi: 1. Test sinovlarini o'tkazish tartibi. Test sinovlarini o'tkazish tartibi tegishli me'yoriy-huquqiy hujjatlar bilan belgilangan. Bu hujjatlarda test sinovlarini o'tkazish vaqti, joyi, test topshiriqlarining soni, test sinovlarini o'tkazish qoidalari, test natijalarini baholash mezonlari kabi masalalar o'z aksini topgan. 2. Test topshiriqlarini ishlab chiqish va tasdiqlash tartibi. Test topshiriqlarini ishlab chiqish va tasdiqlash tartibi tegishli me'yoriy-huquqiy hujjatlar bilan belgilangan. Bu hujjatlarda test topshiriqlarini tuzuvchi mutaxassislarga qo'yiladigan talablar, test topshiriqlarining mazmuni va murakkablik darajasiga qo'yiladigan talablar, test topshiriqlarini tasdiqlash tartibi kabi masalalar o'z aksini topgan. 3. Test natijalarini baholash mezonlari. Test natijalarini baholash mezonlari tegishli me'yoriy-huquqiy hujjatlar bilan belgilangan. Bu hujjatlarda test natijalarini ball tizimida baholash, o'tish ballini belgilash, test natijalarini e'lon qilish tartibi kabi masalalar o'z aksini topgan. 4. Test natijalarini apellyatsiya qilish tartibi. Test natijalarini apellyatsiya qilish tartibi tegishli me'yoriy-huquqiy hujjatlar bilan belgilangan. Bu hujjatlarda apellyatsiya qilish muddatlari, apellyatsiya komissiyasining tarkibi va vakolatlari, apellyatsiya arizasini ko'rib chiqish tartibi kabi masalalar o'z aksini topgan. 5. Test sinovlari davomida nazorat qilish tartibi. Test sinovlari davomida nazorat qilish tartibi tegishli me'yoriy-huquqiy hujjatlar bilan belgilangan. Bu hujjatlarda test sinovlarini nazorat qiluvchi komissiyaning tarkibi va vakolatlari, 21 3. Psixologik bosim: Ko'p o'quvchilar test topshirish vaqtida psixologik bosimni his qilishlari mumkin, bu ularning haqiqiy bilim darajasini ko'rsatishga to'sqinlik qilishi mumkin. 4. O'zaro aloqalarni qamrab olmaslik: Test metodikasi o'quvchilarning ijtimoiy ko'nikmalarini va hamkorlikda ishlash qobiliyatlarini baholamaydi. 5. Qisqa muddatli natija: Test metodikasi o'quvchilarning bir lahzadagi bilim darajasini ko'rsatadi, ammo uzoq muddatli o'zlashtirish darajasini baholamaydi. Test natijalari tahlili Umumiy o'zlashtirish darajasi: 72% A'lo baholangan o'quvchilar: 4 nafar (22%) Yaxshi baholangan o'quvchilar: 6 nafar (33%) Qoniqarli baholangan o'quvchilar: 5 nafar (28%) Qoniqarsiz baholangan o'quvchilar: 3 nafar (17%) A'lo baholangan o'quvchilar: Yaxshi baholangan o'quvchilar: Qoniqarli baholangan o'quvchilar: Qoniqarsiz baholangan o'quvchilar: 01234567 Test natijalari tahlili Tahlil:  Test savollari bo'yicha o'rtacha ball: 11.6/15 (77%)  Qisqa javobli savollar bo'yicha o'rtacha ball: 9.3/15 (62%)  O'quvchilar test savollariga qisqa javobli savollarga qaraganda yaxshiroq javob berishgan 41 MUNDАRIJА: KIRISH ..................................................................................................................... 3 I BOB. TEST METODINING NAZARIY ASOSLARI ....................................... 6 1.1. Test tushunchasi va uning ta'limda tutgan o'rni ........................................................................... 7 1.2. Testlarning turlari va ularning o'ziga xos xususiyatlari va rivojlanish tarixi ................................. 10 II BOB. TEST METODINING AFZALLIKLARI VA KAMCHILIKLARI . . 23 2.1. Test metodi metodologiyasi ........................................................................... 23 Asosiy maqsadlar ................................................................................................... 23 Tahliliy fikrlashning asosiy komponentlari ........................................................ 25 Baholash metodlari ................................................................................................ 26 1. Test usullari .................................................................................................................................... 26 2. Amaliy topshiriqlar ......................................................................................................................... 26 3. Kuzatuv usullari .............................................................................................................................. 26 4. Portfolio usuli ................................................................................................................................. 27 Baholash mezonlari ............................................................................................... 27 Baholash bosqichlari ............................................................................................. 27 Zamonaviy yondashuvlar ..................................................................................... 27 Tahliliy fikrlashni rivojlantirish uchun tavsiyalar ............................................. 28 2.2. Test metodining afzalliklari va kamchiliklari ............................................................................... 28 Test metodining kamchiliklari. ............................................................................ 32 Ijodiy fikrlashni baholay olmaslik. Test metodining eng asosiy kamchiliklaridan biri - u o'quvchilarning ijodiy fikrlash qobiliyatini to'liq baholay olmasligidadir. Ko'p hollarda testlar o'quvchining ma'lumotni eslab qolish va uni qayta takrorlash qobiliyatini tekshiradi, lekin muammolarni yechish, tanqidiy fikrlash, innovatsion g'oyalarni yaratish kabi yuqori darajadagi kognitiv ko'nikmalarni baholashda cheklanishlar mavjud. ................................................................. 32 III BOB. TEST METODI ORQALI O'QUVCHILARNING TAHLILIY FIKRLASH QOBILIYATINI BAHOLASH ........... 34 3.1. Umumiy o’rta ta’lim maktabi o'quvchilari uchun test metodikasi va natijalari, test metodikasi tavsifi ................................................................................................................................................................... 34 8-sinf o'quvchilari uchun test metodikasi va natijalari test metodikasi tavsifi ........................................... 34 TEST SAVOLLARIDAN NAMUNALAR .......................................................... 35 Test natijalar jadvali ............................................................................................. 35 Test metodikasining yutuqlari .............................................................................. 36 1 mulohaza) qaynash harorati) Qisqa javobli savollar 62% 6-savol (funksiya qiymati) 7-savol (olma narxi) 7. Test metodikalarining qiyosiy tahlili Xususiyat 8-sinf metodikasi 9-sinf metodikasi Izoh Test formati Faqat test savollari Test savollari + qisqa javobli savollar 9-sinf metodikasi kengroq baholash imkonini beradi Test murakkabligi O'rtacha Yuqori 9-sinf metodikasi o'quvchilardan yuqoriroq darajadagi tahliliy ko'nikmalarni talab qiladi Bilim darajasi O'rta O'rta-yuqori 9-sinf savollari murakkabligi yuqoriroq Ko'nikmalar baholanishi Tahliliy fikrlash, mantiqiy mulohaza Mantiqiy- tahliliy fikrlash, amaliy qo'llash 9-sinf metodikasi amaliy ko'nikmalarni kengroq baholaydi Vaqt samaradorligi Yuqori O'rtacha 8-sinf metodikasi vaqt bo'yicha samaraliroq 8. Umumiy xulosa va tavsiyalar Qiyosiy tahlil xulosalari: 1. O'zlashtirish darajasi: 8-sinf o'quvchilarining o'zlashtirish darajasi 9-sinf o'quvchilariga nisbatan bir oz yuqoriroq (75% va 72%). Bu farq test murakkabligi va formatidagi farqlar bilan bog'liq bo'lishi mumkin. 2. Baholar bo'yicha taqsimlanish: 9-sinfda "4" (yaxshi) bahosini olgan o'quvchilar foizi yuqoriroq (33% va 27%), 8-sinfda esa "5" (a'lo) va "3" (qoniqarli) baholarini olgan o'quvchilar foizi yuqoriroq. 47 5 1 6 Qodirova Gulnoza 14 11.5 25.5 4 1 7 Ismoilov Behzod 13 12 25 4 1 8 Xusanova Dilfuza 7 6 13 2 Test metodikasining yutuqlari 1. Kompleks baholash: Metodika o'quvchilarning bilim va ko'nikmalarini test savollari va qisqa javobli savollar orqali har tomonlama baholaydi. 2. Amaliy ko'nikmalarni tekshirish: Qisqa javobli savollar o'quvchilarning nafaqat mavzuni tushunish, balki amalda qo'llash qobiliyatlarini ham tekshiradi. 3. Tabaqalashtirilgan yondashuv: Turli murakkablik darajasidagi savollar orqali o'quvchilarning har xil darajadagi qobiliyatlarini aniqlash mumkin. 4. Chuqur tahlil imkoniyati: Testning ikki qismdan tarkib topganligi o'quvchilarning bilim va ko'nikmalaridagi kuchli va zaif tomonlarini aniqroq aniqlash imkonini beradi. 5. Yuqori ishonchlilik: Testning ko'p savollari va turli formatdagi savollari uni tasodifiy omillar ta'siridan himoya qiladi va natijalarning ishonchliligini oshiradi. 6. Tizimli fikrlashni rivojlantirish: Test savollari o'quvchilarni tizimli fikrlashga va bilimlarni turli kontekstlarda qo'llashga undaydi. Test metodikasining kamchiliklari 1. Vaqt chegaralanganligi: 60 daqiqa vaqt ba'zi o'quvchilar uchun barcha savollarni chuqur o'ylab javob berishga yetmasligi mumkin. 2. Sub'yektivlik elementi: Qisqa javobli savollarni tekshirish jarayonida o'qituvchining sub'yektiv fikri ta'sir qilishi mumkin. 40 baholanmasligi kabi tanqidlar mavjud. Shuning uchun ham, test metodining afzalliklari va kamchiliklarini chuqur o'rganish, ularni tahlil qilish va takomillashtirish yo'llarini aniqlash bugungi kun ta'lim tizimi uchun dolzarb masalalardan biri hisoblanadi. Kurs ishining obyekti: Psixologik diagnostikada qo'llaniladigan test metodlari va ularning amaliyotda qo'llanilish jarayoni. Kurs ishining predmeti: Test metodlarining psixodiagnostikadagi samaradorligi, ularga xos bo'lgan yutuq va kamchiliklarning ilmiy-amaliy tahlili. Kurs ishining maqsadi: Ta'lim jarayonida qo'llaniladigan test metodining afzalliklari va kamchiliklarini aniqlash hamda uni takomillashtirish yo'llarini ishlab chiqish. Kurs ishining vazifalari: 1. Test metodining nazariy asoslarini o'rganish; 2. Test metodining turlarini aniqlash va ularning xususiyatlarini tahlil qilish; 3. Test metodining rivojlanish tarixini o'rganish; 4. Test metodining afzalliklari va kamchiliklarini aniqlash; 5. Test metodidan samarali foydalanish bo'yicha tavsiyalar ishlab chiqish. Tаdqiqоt bаzаsi: Tоshkеnt shahri Shayxontohur tumаni 84-mаktаning 8-sinf о’quvchilаri ning 15 nаfаri, 9 -sinf о’quvchilаri ning 18 nаfаri tаnlаb оlindi. Tаdqiqоt mеtоd i : 1. O'quvchilarning tahliliy fikrlash qobiliyatini baholash metodikasi Kurs ishining ilmiy аhаmiyаti Test metodining ilmiy ahamiyati pedagogika va psixologiya fanlarining rivojlanishida muhim o'rin tutadi. Test metodlarini tahlil qilish orqali ta'lim jarayonidagi baholash mexanizmlarining nazariy asoslarini chuqurroq tushunish imkoniyati yaratiladi. Bu sohadagi tadqiqotlar baholash nazariyasi, bilimlarni o'lchash metodologiyasi va pedagogik diagnostika kabi ilmiy yo'nalishlarning takomillashuviga xizmat qiladi. Test metodlarining yutuq va kamchiliklarini ilmiy jihatdan o'rganish orqali zamonaviy pedagogikaning tadqiqot metodlari kengayadi. Bu esa o'quvchilarning bilim olish psixologiyasi, kognitiv jarayonlarning xususiyatlari va ta'lim natijalari 5  Psixologik maslahat berish uchun asos bo'lishi  Mutaxassislar (psixologlar) tomonidan o'tkazilishi c) Kasbiy testlar Bu testlar ishga qabul qilish, kasbiy malakani aniqlash yoki kasbiy sertifikatsiya uchun qo'llaniladi. Kasbiy testlarning o'ziga xos xususiyatlari:  Muayyan kasbiy faoliyat uchun zarur bo'lgan bilim va ko'nikmalarni tekshirishi  Ishga qabul qilish jarayonida tanlov mezoni bo'lishi  Kasbiy sertifikatsiya tizimining bir qismi bo'lishi  Ish beruvchilar va kasbiy tashkilotlar tomonidan qo'llanilishi 4. Tuzilishi bo'yicha testlar a) Gomogen testlar Bu testlar bir turdagi savol va topshiriqlardan tashkil topadi. Gomogen testlarning o'ziga xos xususiyatlari:  Tuzish va baholash jarayonining soddaligi  O'quvchilar uchun tushunarli va qulay bo'lishi  Muayyan bilim yoki ko'nikmani chuqur tekshirish imkoniyati  Qo'llanilish sohasining chegaralanganligi b) Geterogen testlar Bu testlar turli turdagi savol va topshiriqlardan tashkil topadi. Geterogen testlarning o'ziga xos xususiyatlari:  Bilimlarni har tomonlama tekshirish imkoniyati  O'quvchilarning turli kognitiv qobiliyatlarini baholash imkoniyati  Test natijalarining ishonchliligini oshirishi  Tuzish va baholash jarayonining murakkabligi 5. Murakkablik darajasi bo'yicha testlar a) Oddiy testlar Bu testlar asosiy faktik ma'lumotlarni, tushunchalarni va oddiy aloqalarni tekshirishga yo'naltirilgan. Oddiy testlarning o'ziga xos xususiyatlari:  Barcha o'quvchilar uchun mo'ljallanganligi 13 Shaxsga oid yoki shaxslilik testlari: shaxsning ustanovkasi, qadriyatlarga munosabati, emotsional holatlari, motivatsiyasi, shaxslararo munosabatdagi sifatlari, xulq-atvorining tipik shakllari va hokazolarni o`rganishga, o`lchashga, aniqlashga yordam beradi. Ular shaxsni o`rganish shkalalari, so`rovnomalari va bilim jarayonlarini o`lchash, baholash, o`zini o`zi baholashga yo`naltirilgan bo`ladi. Shuningdek, subyektivlikni aks ettiruvchi tekstlar tizimini ham qamrab oladi. 2 Proyektiv testlar (lotincha rgospevglo oldinlab, ilgarilab namoyon etish ma`nosini bildiradi): proyeksiya natijalarini psixo-logik talqin qilishga asoslangan shaxsni yaxlit o`rganishga qaratil-gan metodlar majmuasi proyektiv testlar deyiladi. Psixologik himo-yalanishdan tashqari, favquloddagi vaziyatda individualligini o`ziga xos namoyish etish kabilarda mujassamlashadi. Bunday testlar tur-kumi assotsiativ (tugallanmagan gaplar yoki hikoya), ekspressiv (psi- xodrama, o`yinlar, ishbilarmandlik o`yinlari, sotstrening, erkin mavzuda rasm chizish) turlariga ajratiladi. Shaxsning ichki dunyosi mohiyatini subyektning shaxsan o`zi to`laroq namoyish etishga xizmat qiladi. Shunday qilib, testlar qatoriga yutuqqa (maqsadga) erishish testlari (ular darsliklarda berilgan bilim, malaka darajalarini baholashga qaratilgan), intellekt testlari (aqliy taraqqiyot darajasini o`lchashga mo`ljallangan), shaxslilik testlari (inson irodasi, emotsiyasi, qiziqishi, motivatsiyasi va hulqini baholashga yo`nalti- rilgan diagnostik metodlardan iboratdir), shaxs “loyihasi” (proyektiv) testlari (savollarga bitta aniqjavob berish talab qilinadi, javoblarni tahlil qilib, shaxs xususiyatlarining “loyihasi” ishlab chiqiladi), qobiliyat testlari, xotira testlari kiradi. Endi testga ayrim misollar keltiramiz. Ortiqcha so`zni chiqarib tashlang: A) Yenisey, Dnepr, Sirdaryo, Amur (javob: Dnepr - u Yevropada joylashgan); B) Petrozavodsk, Ijevsk, Siktivkar, Abakan (javob: Abakan - u Osiyoda joylashgan). 2 To'rayev S. "Ta'limda test nazariyasi va amaliyoti". – Toshkent: "O'qituvchi", 2017. – 224 b. 9 1. Texnologiyalardan foydalanish : a) Elektron testlar va simulyatsiyalar b) Maxsus dasturiy ta'minotlar c) Onlayn platformalardagi interaktiv topshiriqlar 2. Rubrikalardan foydalanish : a) Tahliliy fikrlashning turli jihatlarini baholash uchun aniq mezonlar ishlab chiqish b) Har bir mezon bo'yicha ballni belgilash 3. O'z-o'zini baholash va tengdoshlar tomonidan baholash : a) O'quvchilarning o'z ishlari va boshqalarning ishlarini tahlil qilishi b) Refleksiya orqali o'z fikrlash jarayonlarini tushunish Tahliliy fikrlashni rivojlantirish uchun tavsiyalar 1. Ochiq savollardan ko'proq foydalanish 2. Muammoli vaziyatlarni yaratish 3. Munozara va debatlarni tashkil etish 4. O'quvchilarni o'z nuqtai nazarlarini asoslashga undash 5. Guruh bilan ishlash metodlaridan foydalanish Ushbu metodika o'quvchilarning nafaqat bilimlarini, balki fikrlash qobiliyatlarini ham baholash imkonini beradi, bu esa zamonaviy ta'limning muhim vazifalaridan biridir. 2.2. Test metodining afzalliklari va kamchiliklari Test metodi bugungi kunda ta'lim tizimida keng qo'llaniladigan baholash usuli hisoblanadi. Bu metodning keng tarqalishiga uning qator afzalliklari sabab bo'lgan. Quyida test metodining asosiy afzalliklari batafsil ko'rib chiqiladi. 7 1. Obyektivlik va xolislik. Test metodining eng muhim afzalliklaridan biri — bu obyektivlik va xolislikdir. An'anaviy baholash usullarida o'qituvchining shaxsiy munosabati, kayfiyati, o'quvchiga bo'lgan munosabati kabi omillar ta'sir ko'rsatishi mumkin. Test metodida esa barcha o'quvchilar bir xil sharoitlarda, bir xil topshiriqlarni bajaradilar va bir xil mezonlar asosida baholanadilar. 7 G'oziyev E.G. "Psixologiya metodologiyasi". – Toshkent: "Noshir", 2020. – 256 b. 28 7. Ta'lim mazmunini takomillashtirish a) O'quv dasturlari va materiallarining tahliliy fikrlashni rivojlantirishdagi samaradorligini baholash b) O'quv materiallarini tahliliy fikrlashni faollashtiruvchi topshiriqlar bilan boyitish c) Tahliliy fikrlashga yo'naltirilgan o'quv resurslarini yaratish 8. Ta'lim sifatini monitoring qilish d) Ta'lim muassasasi miqyosida o'quvchilarning tahliliy fikrlash darajasini baholash e) Ta'lim natijalarini milliy va xalqaro standartlar bilan taqqoslash f) Ta'lim siyosati va strategiyalarini ishlab chiqish uchun empirik ma'lumotlar to'plash 9. Kasbiy hayotga tayyorgarlikni baholash a) Zamonaviy jamiyatda talab qilinadigan tahliliy fikrlash ko'nikmalarini shakllantirish b) Kelajakdagi kasbiy faoliyatda zarur bo'ladigan kompetensiyalarni rivojlantirish c) Hayot davomida o'z-o'zini rivojlantirish uchun asos yaratish 10. O'quvchilarning motivatsiyasini oshirish a) O'quvchilarda o'z intellektual qobiliyatlarini rivojlantirishga qiziqish uyg'otish b) Tahliliy fikrlash natijalarini ko'rsatish orqali o'quvchilarni rag'batlantirish c) O'quvchilarning o'z fikrlash potensialini anglashga yordam berish O'quvchilarning tahliliy fikrlash qobiliyatini baholash ta'lim jarayonining muhim qismi hisoblanadi. Bu metodika o'quvchilarning axborotni tahlil qilish, mantiqiy xulosalar chiqarish va muammolarni hal etish ko'nikmalarini aniqlashga yordam beradi. Tahliliy fikrlashning asosiy komponentlari 25 4. Sun'iy intellekt texnologiyalarining test jarayonida qo'llanilishi - test natijalarini tahlil qilish, o'quvchilarning bilim darajasini prognoz qilish va individual ta'lim yo'llarini shakllantirish uchun sun'iy intellekt algoritmlaridan foydalanish. 5. Virtual va kengaytirilgan reallik texnologiyalarining test jarayonida qo'llanilishi - o'quvchilarning amaliy ko'nikmalarini baholash uchun virtual muhitdan foydalanish. O'zbekistonda test metodining rivojlanish tarixi O'zbekistonda test metodining joriy etilishi va rivojlanishi mustaqillik yillaridan keyin boshlangan. Test metodining O'zbekiston ta'lim tizimida joriy etilishining asosiy bosqichlari: 1993 yilda O'zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining qarori bilan Ta'limda Test markazi tashkil etildi. Bu markaz test metodini O'zbekiston ta'lim tizimida joriy etish va rivojlantirish bo'yicha ishlarni boshladi. 1994 yildan boshlab oliy ta'lim muassasalariga kirish imtihonlarida test metodidan foydalanila boshlandi. Dastlab test sinovlari faqat ayrim fanlar bo'yicha o'tkazilgan bo'lsa, keyinchalik barcha fanlar bo'yicha test sinovlari joriy etildi. 1999 yilda "Ta'lim to'g'risida"gi Qonun va "Kadrlar tayyorlash milliy dasturi" qabul qilindi. Bu hujjatlarda ta'lim sifatini baholashning zamonaviy usullarini, jumladan test metodini joriy etish masalalari o'z aksini topdi. 2002 yilda Davlat test markazi tashkil etildi. Bu markaz ta'lim sifatini baholash va nazorat qilish, test sinovlarini o'tkazish, test topshiriqlarini ishlab chiqish bo'yicha ishlarni amalga oshira boshladi. 2004 yildan boshlab umumta'lim maktablarida yakuniy attestatsiya jarayonida test metodidan foydalanila boshlandi. 2012 yildan boshlab oliy ta'lim muassasalariga kirish uchun test sinovlari bir kunning o'zida, yagona test sinovlari shaklida o'tkazila boshlandi. 2018 yildan boshlab oliy ta'lim muassasalariga kirish uchun test sinovlarida blokli tizim joriy etildi. Bu tizimga ko'ra, abituriyentlar majburiy fanlar (ona tili, 18 15-17 ball: "Yaxshi" (4) 10-14 ball: "Qoniqarli" (3) 0-9 ball: "Qoniqarsiz" (2) TEST SAVOLLARIDAN NAMUNALAR 1. Agar a + b = 15 va a - b = 7 bo'lsa, a × b nechiga teng? A) 49 B) 54 C) 56 D) 60 2. Quyidagi ketma-ketlikning keyingi hadini toping: 3, 7, 15, 31, ... A) 63 B) 47 C) 65 D) 127 3. Agar Nodira kitobni o'qishni boshlasa, u kuniga 25 sahifa o'qiydi. Kitobda 300 sahifa bor. Nodira kitobning yarmini o'qish uchun necha kun kerak bo'ladi? A) 12 B) 6 C) 8 D) 10 4. To'g'ri kelmaydigan so'zni toping: olma, nok, pomidor, anor, uzum. A) Olma B) Uzum C) Pomidor D) Anor 5. "Agar hamma gullar chiroyli va hamma atirgullar gullardir, u holda hamma atirgullar chiroylidir." Bu mulohaza: A) To'g'ri B) Noto'g'ri C) Aniqlab bo'lmaydi D) Ma'lumot yetarli emas Test natijalar jadvali № O'quvchining F.I.Sh. To'g'ri javoblar soni Ball Baho 1 Rahimov Jahongir 19 19 5 2 Karimova Sevinch 17 17 4 3 Usmonov Sherzod 14 14 3 4 Ahmedova Nigora 16 16 4 5 Qodirov Behzod 20 20 5 6 Sultonova Malika 18 18 5 7 Olimov Rustam 12 12 3 8 Shermatova Aziza 15 15 4 9 Qosimov Jasur 10 10 3 1 0 Mahmudova Nilufar 13 13 3 1 Zokirov Sardor 8 8 2 35 Test nomi: 9-sinf o'quvchilarining mantiqiy-tahliliy ko'nikmalarini baholash metodikasi Maqsad: Ushbu test metodikasi 9-sinf o'quvchilarining tahliliy fikrlash, muammolarni hal qilish va tushunchalarni amalda qo'llash qobiliyatlarini kompleks baholashga mo'ljallangan. Test yo'nalishi: Mantiqiy fikrlash, tahliliy yondashuv va amaliy ko'nikmalar Test tuzilishi: Test 25 ta savoldan iborat Savol turlari: test savollari (15 ta) va qisqa javobli savollar (10 ta) Test bajarish uchun ajratilgan vaqt: 60 daqiqa Test savollari uchun har bir to'g'ri javob - 1 ball Qisqa javobli savollar uchun har bir to'g'ri javob - 1.5 ball Maksimal ball: 30 Baholash mezonlari: 26-30 ball: "A'lo" (5) 21-25 ball: "Yaxshi" (4) 15-20 ball: "Qoniqarli" (3) 0-14 ball: "Qoniqarsiz" (2) Test savollaridan namunalar 1. Funksiya y = 3x² - 4x + 5 ning hosilasini toping. A) 6x - 4 B) 6x² - 4 C) 3x - 4 D) 6x + 4 2. Qo'shimcha axborotga ega bo'lmagan holda quyidagi mantiqiy mulohazaning to'g'riligini aniqlang: "Agar Toshkent O'zbekistonning poytaxti bo'lsa, u holda Dublin Irlandiyaning poytaxti emas". A) To'g'ri B) Noto'g'ri C) Aniqlab bo'lmaydi D) Yetarli ma'lumot yo'q 3. Quyidagi jadvalning o'rniga qanday son kelishi kerak? 2, 6, 12, 20, ?, 42 A) 30 B) 32 C) 28 D) 36 4. Suvning qaynash harorati necha gradus Selsiy? A) 0°C B) 32°C C) 100°C D) 212°C 38  O'quvchilarning bilim darajasini xalqaro standartlarga mosligini baholash imkoniyati. Standartlashtirilgan testlar yordamida ta'lim tizimining samaradorligini obyektiv baholash va uni takomillashtirish yo'llarini aniqlash mumkin. 6. Mustaqil o'qish va o'z-o'zini baholash imkoniyati. Test metodi o'quvchilarga o'z bilimlarini mustaqil ravishda tekshirish va baholash imkonini beradi. O'quvchilar test topshiriqlarini bajarish orqali o'z bilimlaridagi bo'shliqlarni aniqlashlari va ularni to'ldirishlari mumkin. Zamonaviy ta'lim platformalarida mavjud bo'lgan onlayn test tizimlari o'quvchilarga istalgan vaqtda, istalgan joyda o'z bilimlarini tekshirish imkonini beradi. Bu esa o'quvchilarning mustaqil ta'lim olish ko'nikmalarini rivojlantirishga yordam beradi. Bundan tashqari, test natijalariga ko'ra, o'quvchilar o'z bilimlarini qaysi yo'nalishda takomillashtirish kerakligini aniqlab olishlari mumkin. Bu esa ta'lim jarayonini individuallashtirish imkonini beradi. 7. Motivatsiyani oshirish. Test metodi o'quvchilarning motivatsiyasini oshirishga xizmat qiladi. Test natijalariga ko'ra, o'quvchilar o'z bilim darajasini boshqa o'quvchilar bilan solishtirishlari va o'z ustida ishlash uchun motivatsiya olishlari mumkin. Test sinovlarining mavjudligi o'quvchilarni muntazam ravishda o'quv materialini o'zlashtirish va takrorlashga undaydi. O'quvchilar test sinovlariga tayyorgarlik ko'rish jarayonida o'quv materialini chuqur o'rganadilar va o'z bilimlarini mustahkamlaydilar. Zamonaviy test tizimlarida qo'llaniladigan o'yin elementlari (masalan, balllar, reytinglar, mukofotlar) o'quvchilarning motivatsiyasini yanada oshiradi va ta'lim jarayonini qiziqarli qiladi. 8. Moslashuvchanlik va ko'p qirralik. Test metodi turli ta'lim bosqichlarida, turli fanlar bo'yicha va turli maqsadlarda qo'llanilishi mumkin. Test topshiriqlari turli formatlarda (ko'p variantli testlar, to'g'ri/noto'g'ri testlar, moslik testlari va boshqalar) tuzilishi mumkin, bu esa ularning qo'llanilish doirasini kengaytiradi. 31 Muloqot qobiliyati, jamoada ishlash, muammolarni hal qilish, tadqiqot o'tkazish kabi murakkab ko'nikmalarni test orqali baholash juda qiyin. Bu esa ta'lim jarayonida muhim bo'lgan bir qator ko'nikmalarni e'tibordan chetda qoldirishga olib keladi. Noto'g'ri tuzilgan test savollari, javob variantlaridagi kamchiliklar, tushunarsiz ko'rsatmalar va boshqa texnik kamchiliklar test natijalarining ishonchliligini pasaytiradi. O'qitish usullariga salbiy ta'sir . Ko'p hollarda o'qituvchilar "testga o'qitish" (teaching to the test) usulini qo'llashga majbur bo'ladilar, ya'ni o'quv dasturini to'liq qamrab olish o'rniga faqat testda chiqadigan mavzularga e'tibor qaratishadi. Bu esa ta'limning umumiy sifatiga salbiy ta'sir ko'rsatadi. Test natijalaridan kelib chiqib o ' quvchi haqida to ' liq xulosa qilish mumkin emas . Test natijasi o'quvchining faqat ma'lum bir vaqtdagi, ma'lum bir sharoitdagi bilim darajasini ko'rsatadi, lekin uning umumiy salohiyati, motivatsiyasi va rivojlanish traektoriyasi haqida to'liq ma'lumot bermaydi. 33 Test metodikasining kamchiliklari ...................................................................... 36 Test natijalari tahlili .............................................................................................. 37 9-sinf o'quvchilari uchun test metodikasi va natijalari ............................................................................... 37 test metodikasi tavsifi ............................................................................................ 37 Test savollaridan namunalar ................................................................................ 38 Test natijalar jadvali ............................................................................................. 39 Test metodikasining yutuqlari .............................................................................. 40 Test metodikasining kamchiliklari ...................................................................... 40 Test natijalari tahlili .............................................................................................. 41 8-sinf va 9-sinf o'quvchilarining test natijalarining qiyosiy tahlili ............................................................... 42 1. Umumiy ma'lumotlar qiyosi ............................................................................. 42 ................................................................................................................................. 43 ................................................................................................................................. 43 2. Baholar bo'yicha taqsimlanish qiyosi .............................................................. 43 ................................................................................................................................. 44 ................................................................................................................................. 44 3. Baholash mezonlari qiyosi ................................................................................ 44 4. Eng yuqori va eng past natijalar qiyosi ........................................................... 45 ................................................................................................................................. 45 5. Gender bo'yicha natijalar qiyosi ...................................................................... 45 ................................................................................................................................. 46 ................................................................................................................................. 46 6. Savollar turlari bo'yicha natijalar (9-sinf uchun) .......................................... 46 7. Test metodikalarining qiyosiy tahlili ............................................................... 47 8. Umumiy xulosa va tavsiyalar ........................................................................... 47 Qiyosiy tahlil xulosalari: ..................................................................................................................... 47 Tavsiyalar: .......................................................................................................................................... 48 3.2. Tahliliy fikrlash komponentlarini baholashda test topshiriqlarining xususiyatlari ........................................................................................................... 48 1. Murakkablik darajasi ....................................................................................... 48 2  O'quvchilarning bilim darajasini differensiatsiyalash imkoniyati  O'quv jarayonini rejalashtirish uchun ma'lumotlar berishi b) Shakllantiruvehi testlar Bu testlar o'quv jarayonida o'quvchilarning bilimlarini shakllantirish va mustahkamlash uchun qo'llaniladi. Shakllantiruvehi testlarning o'ziga xos xususiyatlari:  O'quv materialini o'zlashtirishga yordam berishi  O'quvchilarning o'z-o'zini baholash ko'nikmalarini rivojlantirishi  O'quv jarayonida faol ishtirok etishga undashi  Bilimlarni mustahkamlash uchun qo'shimcha imkoniyat yaratishi c) Yakuniy testlar Bu testlar o'quv kursining yakunida o'quvchilarning bilim darajasini aniqlash uchun qo'llaniladi. Yakuniy testlarning o'ziga xos xususiyatlari:  O'quv kursining barcha asosiy mavzularini qamrab olishi  O'quvchilarning umumiy bilim darajasini aniqlash imkoniyati  O'quv kursining samaradorligini baholash imkoniyati  Rasmiy sertifikatsiya uchun asos bo'lishi 3. Qo'llanilish sohasi bo'yicha testlar a) Pedagogik testlar Bu testlar o'quvchilarning bilim, ko'nikma va malakalarini baholash uchun qo'llaniladi. Pedagogik testlarning o'ziga xos xususiyatlari:  O'quv dasturi mazmuniga moslashtirilganligi  O'quvchilarning o'zlashtirish darajasini aniqlash imkoniyati  Ta'lim jarayonini boshqarish vositasi sifatida xizmat qilishi  O'qituvchilar tomonidan yaratilishi va qo'llanilishi b) Psixologik testlar Bu testlar shaxsning psixologik xususiyatlarini, qobiliyatlarini, qiziqishlarini aniqlash uchun qo'llaniladi. Psixologik testlarning o'ziga xos xususiyatlari:  Shaxsning individual xususiyatlarini aniqlash imkoniyati  Kasbiy yo'nalishni aniqlashga yordam berishi 12 2. Ta'lim jarayonini individuallashtirish a) Har bir o'quvchining shaxsiy xususiyatlarini hisobga olgan holda ta'lim jarayonini rejalashtirish b) Qobiliyatli o'quvchilar uchun qo'shimcha murakkablikdagi topshiriqlarni ishlab chiqish c) Qiynalayotgan o'quvchilarga maqsadli yordam ko'rsatish 3. O'quv jarayonining samaradorligini oshirish a) O'qitish metodlarining tahliliy fikrlashni rivojlantirishdagi samaradorligini baholash b) Ta'lim dasturlari va uslublarni takomillashtirish c) Innovatsion pedagogik yondashuvlarni joriy etish uchun ma'lumotlar olish 4. O'quvchilarning rivojlanish dinamikasini kuzatish a) Vaqt o'tishi bilan o'quvchilarning tahliliy qobiliyatlari rivojlanishini kuzatish b) Tahliliy fikrlash ko'nikmalari shakllanishidagi bo'shliqlarni aniqlash c) O'quvchilarning intellektual o'sishini xronologik ravishda tahlil qilish 5. Tahliliy fikrlashning zaif tomonlarini aniqlash va bartaraf etish d) O'quvchilarning tahliliy fikrlashidagi muammoli sohalarni aniqlash e) Aniqlangan muammolarni bartaraf etish bo'yicha alohida ta'lim strategiyalarini ishlab chiqish f) Tahliliy fikrlashning ayrim komponentlarini (mantiqiy, tanqidiy, ijodiy) rivojlantirish uchun maxsus mashqlarni tanlash 6. O'z-o'zini baholash ko'nikmalarini shakllantirish g) O'quvchilarning o'z fikrlash jarayonlarini tushunish va baholash qobiliyatini rivojlantirish h) Metakognitiv ko'nikmalarni (o'z fikrlash jarayonlari haqida fikrlash) shakllantirish i) O'quvchilarni o'z bilim va ko'nikmalarini refleksiv tahlil qilishga o'rgatish 24 Test savollari bo'yicha Test savollari bo'yicha o'rtacha ball: Qisqa javobli savollar bo'yicha o'rtacha ball: Xulosa: Test natijalari ko'rsatishicha, o'quvchilarning aksariyati (83%) testni muvaffaqiyatli topshirgan. Eng yuqori natijani Mirzayeva Kamola (30 ball) ko'rsatgan. Qisqa javobli savollarda o'quvchilar nisbatan ko'proq qiynalishgan, bu o'quvchilarning tahliliy fikrlash va amaliy ko'nikmalarini yanada rivojlantirish kerakligini ko'rsatadi. Qoniqarsiz baho olgan o'quvchilar bilan qo'shimcha mashg'ulotlar o'tkazish tavsiya etiladi. 8-sinf va 9-sinf o'quvchilarining test natijalarining qiyosiy tahlili 1. Umumiy ma'lumotlar qiyosi Ko'rsatkich 8-sinf 9-sinf Farq O'quvchilar soni 15 18 +3 Test savollari soni 20 25 +5 Test davomiyligi 40 daqiqa 60 daqiqa +2 0 daqiqa Maksimal ball 20 30 +10 O'rtacha ball 14.8 21.6 +6.8 O'zlashtirish darajasi 75% 72% -3% 42 c) Tarkibiy qismlarni ajratish va ularning o'zaro bog'liqligini aniqlashga d) Muammoning asl sabablarini topishga yo'naltirishi kerak 7. Metakognitiv faoliyatni talab qilish Samarali test topshiriqlari nafaqat javobni topish, balki o'quvchining o'z fikrlash jarayonini tahlil qilish, baholash va tuzatish qobiliyatini ham tekshirishi lozim. Ushbu xususiyatlar tahliliy fikrlash komponentlarini har tomonlama va samarali baholash imkonini beradi, bu esa o'quvchilarning ushbu muhim ko'nikmani rivojlantirishlariga yordam beradi. 50 9-sinf Maksimal ball O'rtacha ball 9-sinf Maksimal ball O'rtacha ball 2. Baholar bo'yicha taqsimlanish qiyosi Baho 8-sinf (soni) 8-sinf (foizi) 9-sinf (soni) 9-sinf (foizi) Farq (foizda) "5" (A'lo) 4 27% 4 22% -5% "4" (Yaxshi) 4 27% 6 33% +6% "3" (Qoniqarli) 5 33% 5 28% -5% "2" 2 13% 3 17% +4% 43 4. Test metodini qo'llashning huquqiy asoslarini takomillashtirish masalalari. Test metodini qo'llashning huquqiy asoslarini takomillashtirish masalalari hali to'liq hal etilmagan. Bu muammoni hal qilish uchun test metodini qo'llashning huquqiy asoslarini muntazam takomillashtirib borish, xalqaro tajribadan foydalanish kabi mexanizmlarni joriy etish zarur. Shunday qilib, O'zbekistonda test metodini qo'llashning huquqiy asoslari ushbu metoddan ta'lim sifatini baholash va nazorat qilish vositasi sifatida samarali foydalanish imkonini beradi. Biroq, bu huquqiy asoslarni takomillashtirish, ularni xalqaro standartlarga moslashtirish bo'yicha ishlarni davom ettirish zarur. II BOB. TEST METODINING AFZALLIKLARI VA KAMCHILIKLARI 2.1. Test metodi metodologiyasi O'quvchilarning tahliliy fikrlash qobiliyatini baholash metodikasining asosiy maqsadlari quyidagilardan iborat: Asosiy maqsadlar 1. O'quvchilarning fikrlash darajalarini aniqlash a) O'quvchilarning mavjud tahliliy fikrlash ko'nikmalarini aniqlash b) Ularning intellektual rivojlanish bosqichini belgilash c) Sinf yoki guruh ichidagi o'quvchilarning tahliliy qobiliyatlarini qiyosiy tahlil qilish 23 Qonunning 19-moddasida ta'lim sifatini baholash tizimi haqida so'z yuritiladi. Unda ta'lim oluvchilarning bilim, ko'nikma va malakalarini nazorat qilish va baholash tizimini yaratish va rivojlantirish masalalari belgilangan. Qonunning 14-moddasida ta'lim oluvchilarning bilim darajasini davlat ta'lim standartlari asosida baholash zarurligi ta'kidlangan. Bu esa test metodini qo'llashning huquqiy asoslaridan biri hisoblanadi. 2. "Kadrlar tayyorlash milliy dasturi". "Kadrlar tayyorlash milliy dasturi" (1997 yil 29 avgustda qabul qilingan) ta'lim tizimini isloh qilishning asosiy yo'nalishlarini belgilab bergan. Ushbu dasturda ta'lim sifatini baholashning zamonaviy usullarini, jumladan test metodini joriy etish masalalari o'z aksini topgan. Dasturning 3.3-bandida ta'lim sifatini nazorat qilish tizimini takomillashtirish zarurligi, ta'lim muassasalarida test sinovlarini o'tkazish va natijalarni baholash tizimini joriy etish masalalari belgilangan. 3. O'zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining "Davlat test markazi faoliyatini tashkil etish to'g'risida"gi Qarori. O'zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining "Davlat test markazi faoliyatini tashkil etish to'g'risida"gi Qarori, ta'lim muassasalarida test sinovlarini o'tkazish va natijalarni baholash tizimini joriy etish masalalarini tartibga solgan. Ushbu qaror bilan test metodini ta'lim tizimida qo'llashning tashkiliy-huquqiy asoslari yaratilgan. 4. O'zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining "Oliy ta'lim muassasalariga o'qishga qabul qilish tartibini takomillashtirish to'g'risida"gi Qarori Ushbu qaror bilan oliy ta'lim muassasalariga o'qishga qabul qilish tartibi belgilangan. Qarorda oliy ta'lim muassasalariga kirish uchun test sinovlarini o'tkazish, test topshiriqlarini tuzish, test natijalarini baholash va apellyatsiya qilish tartibi o'z aksini topgan. 5. O'zbekiston Respublikasi Oliy va o'rta maxsus ta'lim vazirligining me'yoriy-huquqiy hujjatlari. O'zbekiston Respublikasi Oliy va o'rta maxsus ta'lim vazirligining bir qator me'yoriy-huquqiy hujjatlari oliy ta'lim muassasalarida o'quv 20 1.1. Test tushunchasi va uning ta'limda tutgan o'rni "Test" so'zi ingliz tilidan olingan bo'lib, "sinov", "tekshirish" ma'nolarini anglatadi. Ta'lim sohasida test deganda, o'quvchi yoki talabalarning bilim darajasini, ko'nikma va malakalarini, qobiliyatlarini baholash uchun mo'ljallangan standartlashtirilgan topshiriqlar tizimi tushuniladi. Test metodi - bu ta'lim jarayonida o'quvchilarning bilim, ko'nikma va malakalarini tekshirish va baholash uchun qo'llaniladigan pedagogik o'lchov vositasi hisoblanadi. 1 Test, ayniqsa, odamning qanday kasbni egallash mumkinligini, kasbga yaroqliligi yoki yaroqsizligi, iste`-dodlilar, iqtidorlilar va aqli zaiflarni aniqlashda kishilarni saralashda keng qo`llaniladi. Test metodining qimmati tajribaning ilmiylik darajasiga, tekshiruvchining mahoratiga va qiziqishiga, yig`ilgan psixologik ma`lumotlarning obyektivligi va ularni ilmiy tahlil qila bilishga bog’liqdir. 1905 yildan, ya`ni franiuz psixologi A. Bine va uning shogirdi A. Simon insonning aqliy o`sish va iste`dod darajalarini o`lchash imkoniyati borligi g`oyasini olg`a surganidan keyin psixologiyada test metodi qo`llana boshlandi. Chet el psixologlari testlarni shaxsning iste`dod darajasini aniqlash vositasi deb bildilar. Biroqtest tekshirilayotgan hodisalarning psixologik mezoni hisoblanmaydi. Ma`lumki, bir muam-moning yechimini izlash turli psixologik vositalar bilan amalga oshiriladi. Jahon (AQSH, Yevropa va hokazo) testologlari tadqiqot obyektlarini o`zlashtirib turadigan va qobiliyat, tafakkur, bilim ko`nikma hamda malakalarni aralash holda o`rganishga intiladilar. Sinash jarayonida sinaluvchilarning emotsional holati va salomatligiga bog`liq ruhiy kechinmalarni inobatga olmaydilar. Sobiq Ittifoq psixologlari K.M. Gurevich, V.A. Krutetskiy va boshqalar qo`llaydigan testlar tubdan boshqacha prinsip asosida tuzilgan. Ular testlarningtafakkur ko`rsatkichi (indikatori) bo`lishi uchun harakat qildilar va muayyan yutuqlarga erishdilar. Shuningdek, tafakkur ja-rayonining sifat xususiyatlarini bilmay turib, qobiliyatning mohiyatini yoritib bo`lmaydi, degan qoidaga amal qilgan holda testlardan foydalanmoqdalar. Hozirgi davrda nodir 1 Maxmudov M.H. "Test savollari tuzish metodikasi". – Toshkent: "Yangi asr avlodi", 2018. – 142 b. 7 Bugungi kunda ta'lim sifatini baholash va nazorat qilish masalasi ta'lim tizimining muhim qismi hisoblanadi. Zamonaviy ta'lim tizimida bilim va ko'nikmalarni baholashning turli usullari mavjud bo'lib, ular orasida test metodi alohida o'rin tutadi. O'zbekistonda mustaqillik yillaridan so'ng ta'lim tizimida keng qo'llanila boshlangan test metodi hozirgi kunda ta'lim muassasalarida bilimlarni baholashning eng ommabop usullaridan biriga aylandi. Ayniqsa, oliy ta'lim muassasalariga qabul jarayonida, davlat attestatsiyalarida, turli sertifikatlash jarayonlarida ushbu metoddan keng foydalanilmoqda. Test metodining yutuqlari orasida obyektivlik alohida o'rin tutadi, chunki test topshiriqlarida aniq javoblar bo'lgani sababli, baholash jarayoni subyektiv omillardan xoli bo'ladi va o'qituvchining kayfiyati yoki shaxsiy munosabati ta'sir etmaydi. Test metodining yana bir afzalligi vaqtni tejash hisoblanadi, qisqa vaqt ichida ko'p sonli o'quvchilar bilimini tekshirish va katta hajmdagi ma'lumotlar bilan ishlash imkoniyati yaratiladi, bu esa ta'lim samaradorligini oshiradi. Test metodi kamchiliklaridan eng muhimi ijodiy fikrlashni cheklashi bo'lib, bu usul o'quvchining mustaqil mantiqiy fikrlash, o'z fikrini ifodalash va chuqur tahlil qilish qobiliyatini to'liq namoyon etishga imkon bermaydi. Test metodining yana bir kamchiligi tasodifiy to'g'ri javoblar ehtimoli mavjudligi bo'lib, bu holat o'quvchi bilimini xolisona baholashga salbiy ta'sir ko'rsatadi, chunki o'quvchi o'zi bilmagan savolga ham to'g'ri javob belgilash imkoniyatiga ega bo'ladi. Test metodining kamchiliklaridan yana biri kuchli stress omili hisoblanadi, ko'pgina o'quvchilar uchun vaqt chegarasi, katta mas'uliyat hissi va to'g'ri javobni tanlash zaruriyati jiddiy ruhiy bosim keltirib chiqaradi, bu esa ularning haqiqiy bilim darajasini namoyish etishga to'sqinlik qilishi mumkin. Mavzuning dolzarbligi. Test metodining ta'lim jarayonida qo'llanilishi qator afzalliklarga ega bo'lsa-da, shu bilan birga ma'lum kamchiliklari ham mavjud. Testlar yordamida bilimni baholash jarayonida o'quvchilarning ijodiy fikrlash qobiliyatlari, ularning nutq madaniyati, mantiqiy fikrlash ko'nikmalari to'liq 4 Test natijalarini tekshirish jarayonida ham obyektivlik ta'minlanadi. Ko'p variantli testlarda to'g'ri javob oldindan belgilangan bo'ladi va tekshiruvchi shaxsning subyektiv bahosiga o'rin qolmaydi. Ayniqsa, avtomatlashtirilgan test tizimlarida (kompyuter yordamida o'tkaziladigan testlarda) subyektivlik butunlay bartaraf etiladi. Bundan tashqari, test metodi o'quvchining ijtimoiy kelib chiqishi, oilaviy ahvoli, tashqi ko'rinishi kabi omillardan qat'i nazar, faqat uning bilim darajasini baholash imkonini beradi. Bu esa ta'lim oluvchilarning teng huquqliligini ta'minlashga xizmat qiladi. 2. Keng qamrovlilik. Test metodi qisqa vaqt ichida o'quv materialining katta qismini qamrab olish imkonini beradi. An'anaviy baholash usullarida vaqt chegaralanganligi sababli, o'quvchilarning bilimlarini faqat ma'lum bir qism bo'yicha tekshirish mumkin. Test metodida esa turli mavzularga oid ko'p sonli savollarni kiritish orqali o'quvchilarning bilimlarini keng qamrovli baholash imkoniyati yaratiladi. Masalan, 30-40 ta test topshirig'i orqali butun o'quv kursi bo'yicha o'quvchilarning bilimlarini tekshirish mumkin. Bu esa o'quvchilarning umumiy bilim darajasi haqida to'liqroq ma'lumot olish imkonini beradi. Bundan tashqari, test metodi yordamida nafaqat o'quvchilarning faktik bilimlarini, balki ularning turli kognitiv qobiliyatlarini (tahlil qilish, umumlashtirish, xulosalar chiqarish va boshqalar) ham baholash mumkin. 3. Vaqtning tejalishi. Test metodi vaqt resurslaridan samarali foydalanish imkonini beradi. An'anaviy baholash usullarida (masalan, og'zaki so'rov yoki yozma ish) har bir o'quvchini baholash uchun sezilarli vaqt talab etiladi. Test metodida esa bir vaqtning o'zida ko'p sonli o'quvchilarning bilimlarini tekshirish mumkin. Test topshiriqlarini bajarish uchun ham nisbatan kam vaqt talab etiladi. O'quvchilar test topshiriqlarini odatda qisqa vaqt ichida (masalan, bir dars davomida yoki undan ham qisqaroq vaqtda) bajarishlari mumkin. 29 Bir to'g'ri javobli testlar - berilgan variantlar ichidan faqat bitta to'g'ri javob tanlanadi. Bir nechta to'g'ri javobli testlar - berilgan variantlar ichidan bir nechta to'g'ri javoblarni tanlash talab etiladi. Moslik testlari - ikki guruh elementlari orasidagi o'zaro bog'liqliklarni aniqlash talab etiladi. Ketma-ketlikni aniqlash testlari - berilgan elementlarni ma'lum bir mantiqiy ketma-ketlikda joylashtirish talab etiladi. b) Ochiq testlar (erkin javoblar bilan testlar) Bunday testlarda savol yoki topshiriq beriladi, ammo javob variantlari taklif etilmaydi. O'quvchi javobni o'zi shakllantirishi kerak. Ochiq testlarning o'ziga xos xususiyatlari:  Ijodiy fikrlashni baholash imkoniyati  Taxmin qilish imkoniyatining yo'qligi  Tekshirish jarayonining murakkabligi  Baholashning subyektivlik darajasi yuqoriligi  O'quvchilarning nutq madaniyatini rivojlantirishga yo'naltirilganligi Ochiq testlar quyidagi turlarga bo'linadi:  Qisqa javobli testlar - bir so'z yoki ifoda bilan javob berish talab etiladi.  To'liq javobli testlar - to'liq jumla yoki paragraf shaklida javob berish talab etiladi.  Muammoli vaziyatni hal qilish testlari - berilgan muammoli vaziyatni tahlil qilish va yechim topish talab etiladi. 2. Maqsadi bo'yicha testlar a) Diagnostik testlar Bu testlar o'quvchilarning bilim darajasini aniqlash, ularning kuchli va zaif tomonlarini aniqlash uchun qo'llaniladi. Diagnostik testlarning o'ziga xos xususiyatlari:  O'quvchilarning bilimlaridagi bo'shliqlarni aniqlash imkoniyati  Ta'lim jarayonini individuallashtirish imkoniyati 11 2. Ochiq javobli formatlar .................................................................................... 49 3. Real hayotiy kontekst ........................................................................................ 49 4. Komponentlarni alohida baholash ................................................................... 49 5. Ishonchlilik va validlik ...................................................................................... 49 6. Kognitiv jarayonlarni faollashtirish ................................................................ 49 7. Metakognitiv faoliyatni talab qilish ................................................................. 50 XULOSA ................................................................................................................ 51 FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR RO'YXATI ......................................... 53 INTERNET MANBALAR ....................................................................................................................... 54 ILOVALAR ............................................................................................................ 55 1. Blum taksonomiyasi asosidagi baholash metodikasi ...................................... 55 2. Ochiq tipdagi testlar .......................................................................................... 55 3. Mantiqiy-strukturaviy metodikalar ................................................................. 56 4. Loyiha asosidagi baholash ................................................................................ 56 5. Zamonaviy psixologik testlar ............................................................................ 56 6. O'zini o'zi baholash va refleksiya ..................................................................... 56 7. SOLO taksonomiyasi (Structure of Observed Learning Outcomes) ............ 57 KIRISH 3 13. Shodiyev N.Sh. "Ta'limda baholash psixologiyasi". – Toshkent: "Yangi nashr", 2019. – 183 b. 14. Karimova V.M. "Test tuzish texnologiyasi". – Toshkent: "Universitet", 2018. – 142 b. 15. Abdullayeva Sh.X. "Pedagogik mahorat va psixologiya". – Toshkent: "Fan va texnologiya", 2021. – 226 b. 16. Musurmonova O. "Psixologik-pedagogik tashxis usullari". – Toshkent: "O'qituvchi", 2020. – 164 b. 17. Boymurodov N. "Amaliy psixologiya". – Toshkent: "Yangi asr avlodi", 2019. – 205 b. 18. Rasulova F.F. "Test nazorati va uni takomillashtirish". – Toshkent: "Universitet", 2021. – 178 b. INTERNET MANBALAR 1. O'zbekiston Respublikasi Xalq ta'limi vazirligi rasmiy veb-sayti: www.uzedu.uz 2. Milliy ta'lim markazi rasmiy veb-sayti: https://rtm.uz/ 3. Davlat test markazi rasmiy veb-sayti: https://dtm.uz/ 4. Ziyonet axborot ta'lim portali: https://ziyonet.uz/ 5. Ta'lim inspeksiyasi rasmiy veb-sayti: https://tdi.uz/ 54 Tajriba (eksperiment) metodi. Bu metod turli yoshdagi va kasbdagi odamlar (chaqaloq, bola, o`spirin, balog`atga yetgan va qarilar)ning psixikasini chuqurroq, aniqroq tadqiq qilish metodlari ichida eng muhimi hisoblanadi. Eksperiment metodi yordamida sun`iy tushunchalarning shakllanishi, nutqning o`sishi, favqulodda holatdan chiqish, muammoli vaziyatni hal qilish jarayonlari, shaxsning his-tuyg`ulari, xarakteri vatipologik xususiyatlari o`rganiladi. Inson psixikasining nozik ichki bog`lanishlari, munosabatlari, murakkab mexanizmlari tekshiriladi. Buning uchun eksperiment materialini tekshiruvchi sinchkovlik bilan tanlashi, obyekt tarzda har xil holat va vaziyatlarni yaratishi, bunda sinaluvchining yoshi, aql-idroki, xarakter xususiyati, his-tuyg`usi, qiziqishi va saviyasiga, turmush tajribasiga, ko`nikma va malakalariga e`tibor berishi lozim. 3 1.2. Testlarning turlari va ularning o'ziga xos xususiyatlari va rivojlanish tarixi Ta'lim sohasida qo'llaniladigan testlar turli mezonlar asosida tasniflanadi. Har bir test turi o'ziga xos xususiyatlarga ega bo'lib, ular bilimlarni baholashning muayyan vazifalarini hal etishga yo'naltirilgan. Quyida testlarning asosiy turlari va ularning o'ziga xos xususiyatlari haqida ma'lumotlar keltirilgan. 1. Shakli bo'yicha testlar a) Yopiq testlar (qayd etilgan javoblar bilan testlar) Bunday testlarda savol yoki topshiriq beriladi va bir nechta javob variantlari taklif etiladi, o'quvchi ulardan to'g'ri javobni tanlashi kerak. Yopiq testlarning o'ziga xos xususiyatlari:  Tekshirish uchun qulay va tezkor  Obyektiv baholash imkoniyati  Katta hajmdagi materialni qamrab olish imkoniyati  To'g'ri javobni taxmin qilish ehtimoli yuqoriligi  Ijodiy fikrlashni baholashga kam yo'naltirilganligi Yopiq testlar o'z navbatida bir necha turlarga bo'linadi: 3 G'oziyev E. "Umumiy psixologiya". – Toshkent: "O'qituvchi", 2019. – 352 b. 10 O'zbekiston tarixi, matematika) va ixtisoslik yo'nalishiga mos keladigan tanlov fanlari bo'yicha test topshirdilar. 2020 yildan boshlab COVID-19 pandemiyasi sharoitida masofaviy ta'lim keng joriy etildi va online testlash tizimlari rivojlana boshladi. 2021 yilda oliy ta'lim muassasalariga kirish uchun test sinovlari tizimi takomillashtirildi. Ushbu tizimga ko'ra, test topshiriqlari abituriyentlarning nafaqat bilimlarini, balki mantiqiy fikrlash, tahlil qilish qobiliyatlarini ham baholashga yo'naltirildi. Hozirgi kunda O'zbekistonda test metodi ta'lim sifatini baholashning muhim vositasi sifatida qo'llanilmoqda. Test metodi nafaqat oliy ta'lim muassasalariga kirish imtihonlarida, balki joriy, oraliq va yakuniy nazorat jarayonlarida ham keng qo'llanilmoqda. Shunday qilib, test metodining rivojlanish tarixi uning dastlabki oddiy shakllaridan zamonaviy murakkab tizimgacha bo'lgan yo'lni ko'rsatadi. Bu tarixni o'rganish orqali test metodining kuchli va zaif tomonlarini tushunish, uni yanada takomillashtirish imkoniyatlarini aniqlash mumkin. Test metodining O'zbekiston ta'lim tizimida qo'llanilishining huquqiy asoslarini bir qator me'yoriy-huquqiy hujjatlar tashkil etadi. Ushbu hujjatlar test metodini ta'lim jarayoniga joriy etish, uni amalga oshirish tartib-qoidalari, test sinovlarini o'tkazish va natijalarni baholash mezonlarini belgilaydi. 6 O'zbekistonda test metodining huquqiy asoslari 1. O'zbekiston Respublikasining "Ta'lim to'g'risida"gi Qonuni O'zbekiston Respublikasining "Ta'lim to'g'risida"gi Qonuni (1997 yil 29 avgust, yangi tahriri 2020 yil 23 sentabrda qabul qilingan) ta'lim sohasidagi asosiy me'yoriy-huquqiy hujjat hisoblanadi. Ushbu qonunda ta'lim sifatini baholash va nazorat qilish, jumladan test metodini qo'llash masalalari o'z aksini topgan. 6 Mamatqulov X.M. "Psixologik test: yaratish va qo'llash metodikasi". – Toshkent: "Yangi asr avlodi", 2019. – 193 b. 19 3. Gender ko'rsatkichlari: Har ikkala sinfda ham qiz bolalar o'rtacha natijasi o'g'il bolalarnikidan yuqoriroq. Sinflar o'rtasidagi farq o'g'il bolalarda sezilarli darajada kattaroq (-3.2%), qiz bolalarda esa nisbatan kamroq (- 1.8%). 4. Savol turlari bo'yicha: 9-sinf o'quvchilari test savollariga qisqa javobli savollarga qaraganda yaxshiroq javob bergan (77% va 62%). Tavsiyalar: 1. 8-sinf uchun: a) Tahliliy fikrlash bo'yicha ko'nikmalarni yanada rivojlantirish kerak b) Qoniqarsiz baho olgan o'quvchilar (Zokirov Sardor, Ergashev Nodir) bilan qo'shimcha mashg'ulotlar o'tkazish lozim c) O'g'il bolalar bilan individual ishlash strategiyasini rivojlantirish kerak 2. 9-sinf uchun: d) Qisqa javobli savollar bo'yicha ko'nikmalarni rivojlantirish zarur e) Qoniqarsiz baho olgan o'quvchilar (To'laganov Sanjar, Xolmatov Bobur, Xusanova Dilfuza) bilan qo'shimcha mashg'ulotlar o'tkazish lozim f) Funksiyalar va matematika bo'yicha bilimlarni mustahkamlash kerak 3. Umumiy tavsiyalar: g) O'quv jarayonida amaliy ko'nikmalarni rivojlantirishga ko'proq e'tibor qaratish h) Differensial yondashuvni kuchaytirish i) Har ikki sinf uchun muntazam ravishda qisqa muddatli nazorat ishlarini o'tkazish j) O'zlashtirish darajasi past bo'lgan o'quvchilar uchun qo'shimcha qo'llab- quvvatlash mexanizmlarini ishlab chiqish 3.2. Tahliliy fikrlash komponentlarini baholashda test topshiriqlarining xususiyatlari Tahliliy fikrlash komponentlarini baholash uchun qo'llaniladigan test topshiriqlari quyidagi asosiy xususiyatlarga ega bo'lishi kerak: 1. Murakkablik darajasi 48 XULOSA Test metodi zamonaviy ta'lim tizimida bilimlarni baholashning eng keng tarqalgan va samarali usullaridan biri hisoblanadi. Uning afzalliklari qatoriga obyektivlik, vaqt tejalishi, keng qamrovlilik, natijalarni tez baholash imkoniyati, statistik tahlil qilish mumkinligi kabi xususiyatlarni kiritish mumkin. Biroq, test metodining bir qator kamchiliklari ham mavjud bo'lib, ular orasida ijodiy fikrlashni baholay olmaslik, psixologik bosim, yuzaki o'rganishni rag'batlantirish, murakkab ko'nikmalarni baholay olmaslik kabi muammolarni alohida ta'kidlash lozim. Tadqiqot davomida o'tkazilgan kuzatishlar va tahlillar shuni ko'rsatadiki, test metodining kamchiliklari tufayli o'quvchilar ko'pincha bilimlarni chuqur o'zlashtirish o'rniga testga tayyorgarlik ko'rishga ko'proq vaqt sarflashadi. Bu esa ta'lim maqsadlarining noto'g'ri yo'naltirilishiga olib keladi. O'zbekiston ta'lim tizimida ham test metodi keng qo'llanilsada, uning salbiy oqibatlari etarlicha o'rganilmagan. Jumladan, o'quvchilarning test qo'rquvi (test anxiety), yuzaki o'rganish strategiyalari, ijodiy fikrlashning rivojlanmasligi kabi muammolar hali ham dolzarb bo'lib qolmoqda. Xalqaro tajriba tahlili shuni ko'rsatadiki, turli mamlakatlar test metodidan foydalanishga turlicha yondashadi. AQSh va Sharqiy Osiyo mamlakatlarida (Janubiy Koreya, Xitoy) test metodiga ko'proq e'tibor qaratilsa, Finlandiya kabi davlatlarda testlar soni cheklangan bo'lib, asosiy e'tibor o'qitish sifatiga va o'qituvchilar malakasiga qaratiladi. Xalqaro baholash tizimlari (PISA, TIMSS, PIRLS) esa turli davlatlar ta'lim tizimlarini solishtirish va tahlil qilish imkonini beradi. Bizning mamlakatimiz uchun Finlandiya tajribasi alohida qiziqish uyg'otadi, chunki u test sonini kamaytirgan holda ta'lim sifatini oshirishga erishgan. O'zbekistonda test metodini takomillashtirish bo'yicha olib borilayotgan ishlar va islohotlar ijobiy natijalar bermoqda, ammo hali hal qilinishi lozim bo'lgan 51 1917-1918 yillarda Birinchi jahon urushi davrida AQShda armiyaga qabul qilish uchun birinchi ommaviy intellekt testlari (Army Alpha va Army Beta testlari) qo'llana boshlandi. Bu testlar orqali millionlab askarlarning aqliy qobiliyatlari tekshirildi. 1920-1930 yillarda AQShda Edward Thorndike rahbarligida ta'lim sohasida foydalanish uchun bir qator obyektiv testlar ishlab chiqildi. Bu davrda ta'lim jarayonini optimallashtirishga qaratilgan pedagogik testologiya yo'nalishi shakllana boshladi. 1930-1940 yillarda testlarni standartlashtirish va ularning psixometrik xususiyatlarini o'rganish borasida muhim ishlar amalga oshirildi. Test natijalarini statistik qayta ishlash usullari takomillashtirildi, testlarning validligi va ishonchliligi kabi tushunchalar rivojlantirildi. 1935 yilda amerikalik olim Louis Guttman shkalogramma analizi usulini ishlab chiqdi, bu usul testlarni tuzish va tahlil qilishning yangi imkoniyatlarini yaratdi. 1938 yilda E.L. Thorndike va R.L. Thorndike tomonidan "ta'lim va psixologik o'lchov" jurnali tashkil etildi, bu esa test metodologiyasining yanada rivojlanishiga turtki bo'ldi. Test metodining yanada rivojlanishi va differentsiatsiyalanishi (XX asrning ikkinchi yarmi) XX asrning ikkinchi yarmida test metodi yanada takomillashdi va turli sohalarda keng qo'llanila boshlandi. Bu davrda testlarning nazariy asoslari chuqurlashtirildi, ularning turlari ko'paydi va qo'llanilish sohalari kengaydi. 1950-1960 yillarda testlar natijalarini qayta ishlash va tahlil qilish uchun kompyuter texnologiyalari joriy etila boshlandi. Bu testlarning obyektivligini va ishonchliligini oshirishga xizmat qildi. 1960-1970 yillarda Blum taksonomiyasi asosida bilimlarning turli darajalarini baholashga mo'ljallangan testlar ishlab chiqila boshlandi. Bu testlar o'quvchilarning nafaqat faktik bilimlarini, balki ularni qo'llash, tahlil qilish va baholash ko'nikmalarini ham tekshirish imkonini berdi. 16 o'rtasidagi bog'liqliklarni ochib beradi. Shuningdek, turli xil test metodlarining samaradorligini qiyosiy tahlil qilish innovatsion baholash mexanizmlarini yaratish uchun nazariy asos yaratadi. Kurs ishining аmаliy аhаmiyаti Test metodining amaliy ahamiyati zamonaviy ta'lim tizimida juda katta. O'qituvchilar uchun test metodining yutuq va kamchiliklarini chuqur tushunish orqali ular o'z pedagogik faoliyatida baholash usullarini optimallashtirishga erishadi. Bu bilim o'qituvchilarga test metodlarini boshqa baholash usullari bilan maqsadga muvofiq tarzda uyg'unlashtirish imkonini beradi. Test metodlarining yutuq va kamchiliklarini bilish ta'lim muassasalari rahbarlari va metodistlari uchun ta'lim sifatini nazorat qilish mexanizmlarini takomillashtirishda muhim amaliy qo'llanma vazifasini o'taydi. Shuningdek, ushbu bilimlar asosida yangi, samaraliroq baholash tizimlarini ishlab chiqish va joriy etish imkoniyati yaratiladi, bu esa ta'lim sifatini oshirishga xizmat qiladi. Ta'lim sohasidagi islohotlar davrida test metodlarining yutuq va kamchiliklarini tushunish asosida milliy ta'lim tizimini xalqaro standartlarga moslashtirish, zamonaviy talablarga javob beradigan baholash tizimini joriy etish mumkin. Bu esa ta'lim muassasalari bitiruvchilarining raqobatbardoshligini oshirish, ularning bilim va ko'nikmalarini xalqaro miqyosda tan olinishini ta'minlash imkonini beradi. Kurs ishi mundаrijа, uch bоb, xulоsа hаmdа fоydаlаnilgаn аdаbiytоlаr r о ’yxаtidаn ibоrаt. I BOB. TEST METODINING NAZARIY ASOSLARI 6 4. Individual yondashuvning cheklanganligi: Test barcha o'quvchilar uchun bir xil murakkablikda bo'lib, individual xususiyatlarni hisobga olmaydi. 5. Yozma javob berishni talab qilmasligi: O'quvchilar o'z fikrlarini yozma ravishda ifodalash imkoniga ega emaslar, bu esa ularning muloqot ko'nikmalarini baholashga to'sqinlik qiladi. Test natijalari tahlili Umumiy o'zlashtirish darajasi: 75% A'lo baholangan o'quvchilar: 4 nafar (27%) Yaxshi baholangan o'quvchilar: 4 nafar (27%) Qoniqarli baholangan o'quvchilar: 5 nafar (33%) Qoniqarsiz baholangan o'quvchilar: 2 nafar (13%) Test natijalari tahlili A'lo baholangan o'quvchilar: Yaxshi baholangan o'quvchilar: Qoniqarli baholangan o'quvchilar: Qoniqarsiz baholangan o'quvchilar: Xulosa: Test natijalari ko'rsatishicha, o'quvchilarning ko'pchiligi (87%) testni muvaffaqiyatli topshirgan. Eng yuqori natijani Qodirov Behzod (20 ball) ko'rsatgan. O'zlashtirish darajasi eng past bo'lgan o'quvchilar bilan qo'shimcha mashg'ulotlar o'tkazish tavsiya etiladi. 9-sinf o'quvchilari uchun test metodikasi va natijalari test metodikasi tavsifi 37 1 1 2 Ziyodullaeva Kamola 16 16 4 1 3 To'rayev Bobur 11 11 3 1 4 Alimova Zarnigor 18 18 5 1 5 Ergashev Nodir 9 9 2 Test metodikasining yutuqlari 1. Differensial yondashuv: Ushbu test turli bilim darajasidagi o'quvchilarni aniq baholash imkonini beradi. 2. Vaqt samaradorligi: Test 40 daqiqa davomida o'tkaziladi, bu o'quv jarayoniga minimal ta'sir ko'rsatadi. 3. Obyektivlik: Test mezonlari barcha o'quvchilar uchun bir xil qo'llaniladi, bu esa baholashning xolisligini ta'minlaydi. 4. Ko'nikmalarni kompleks baholash: Test nafaqat bilimlarni, balki tahliliy fikrlash, mantiqiy mulohaza va muammolarni hal qilish ko'nikmalarini ham baholaydi. 5. Natijalarni tez olish: Test natijalarini tezda qayta ishlash va tahlil qilish mumkin. Test metodikasining kamchiliklari 1. Taxminiy javob berish imkoniyati: O'quvchilar javobni bilmasdan ham to'g'ri javobni tasodifan tanlashlari mumkin. 2. Stress holati: Ayrim o'quvchilar test topshirish vaqtida stress holatiga tushishlari mumkin, bu esa haqiqiy bilim darajasini aks ettirmasligi mumkin. 3. Ijodiy fikrlashni to'liq baholamaslik: Test asosan tahliliy fikrlashga qaratilgan bo'lib, o'quvchilarning ijodiy fikrlash qobiliyatini to'liq baholamaydi. 36  Asosiy bilimlarni tekshirishga yo'naltirilganligi  Tuzish va baholash jarayonining soddaligi  Yuqori daraja kognitiv qobiliyatlarni baholay olmasligi b) O'rta murakkablikdagi testlar Bu testlar bilimlarni qo'llash, tahlil qilish va umumlashtirish ko'nikmalarini tekshirishga yo'naltirilgan. O'rta murakkablikdagi testlarning o'ziga xos xususiyatlari:  O'rtacha bilim darajasiga ega o'quvchilar uchun mo'ljallanganligi  Bilimlarni amalda qo'llash ko'nikmalarini tekshirishga yo'naltirilganligi  Murakkab masalalarni hal qilish ko'nikmalarini baholash imkoniyati  Turli kognitiv qobiliyatlarni baholash imkoniyati c) Murakkab testlar Bu testlar yuqori darajadagi kognitiv qobiliyatlarni, ijodiy fikrlash va muammolarni hal qilish ko'nikmalarini tekshirishga yo'naltirilgan. Murakkab testlarning o'ziga xos xususiyatlari:  Yuqori bilim darajasiga ega o'quvchilar uchun mo'ljallanganligi  Ijodiy fikrlash va tanqidiy tahlil qilish ko'nikmalarini baholash imkoniyati  Muammoli vaziyatlarni hal qilish ko'nikmalarini tekshirishga yo'naltirilganligi  Tuzish va baholash jarayonining murakkabligi T estlarning turli turlari mavjud bo'lib, ular o'ziga xos xususiyatlarga ega. 4 Test tuzuvchilar va o'qituvchilar ta'lim jarayonining maqsad va vazifalaridan kelib chiqqan holda, ularning eng maqbul turlarini tanlashlari mumkin. Testning muayyan turi bilimlarni baholashning turli jihatlarini qamrab oladi, shuning uchun ham test metodidan kompleks foydalanish maqsadga muvofiq hisoblanadi. Test metodining tarixi uzoq davrlarni o'z ichiga oladi va turli mamlakatlarda turli yo'nalishlar bo'yicha rivojlanib kelgan. Test metodining rivojlanish tarixini o'rganish orqali uning bugungi kundagi ahamiyati va qo'llanilish doirasini yanada chuqurroq tushunish mumkin. 4 Shoumarov G'.B. va boshq. "Psixologik testlar to'plami". – Toshkent: "Sharq", 2018. – 248 b. 14  Guruh bilan ishlash : Jamoaviy vazifalarni bajarish jarayonida o'quvchilarning tahliliy fikrlash qobiliyatlarini kuzatish. 4. Portfolio usuli  O'quvchilarning vaqt davomida bajargan ishlarini to'plash va tahlil qilish orqali ularning rivojlanishini kuzatish. Baholash mezonlari Tahliliy fikrlash qobiliyatini baholashda quyidagi mezonlar qo'llaniladi: 1. Aniqlik - o'quvchining tushunchalarni to'g'ri tushunishi va qo'llashi 2. Izchillik - fikrlarning mantiqiy bog'liqligi va ketma-ketligi 3. Asoslash qobiliyati - o'z nuqtai nazarini dalillar bilan asoslay bilish 4. Muqobil yechimlarni ko'ra bilish - turli yechim variantlarini tahlil qila olish 5. Axborotni tanqidiy baholash - ma'lumotlar ishonchliligini tekshira olish Baholash bosqichlari 1. Tayyorgarlik bosqichi : a) Baholashn maqsadini aniqlash b) Baholash metodlarini tanlash c) Baholash mezonlarini ishlab chiqish 2. Baholashni o'tkazish : a) Tanlangan usullar yordamida o'quvchilarning tahliliy fikrlash qobiliyatlarini tekshirish b) Ma'lumotlarni to'plash va qayd etish 3. Natijalarni tahlil qilish : a) To'plangan ma'lumotlarni qayta ishlash b) Har bir o'quvchining kuchli va zaif tomonlarini aniqlash 4. Xulosalar chiqarish : a) O'quvchilarning tahliliy fikrlash qobiliyatini rivojlantirish bo'yicha tavsiyalar ishlab chiqish b) Natijalarni o'quvchilar va o'qituvchilar bilan muhokama qilish Zamonaviy yondashuvlar 27 testlar qatoriga psixologlardan Rorshax, Rozensveyg, Kettell, Vartegg, Veksler, Meyli, Ayzenk, Anaztazi, Raven va boshqalar ijodining namunalarini ki-ritish mumkin. Psixologiyada testlar quyidagi turkumlarga, turlarga ajratilgan holda qo`llaniladi. Eng keng tarqalgan testlar qatoriga: Bilim, ko`nikma va malakalarni egallaganlik darajasini aniq-lashga qaratilgan diagnostik metodlardan biri maqsadga (yutuqqa) erishuv testlari yoki pedagogik testlar deb nomlanadi; Bu tur harakat testlari (mexanizmlar, materiallar, instrument kabilardan foydalanishga mo`ljallangan), yozma testlar (maxsus blankalardagi savollardan bitta to`g`risini topishga yoki rasmdan muhim tomonini ajratishga yo`naltirilgan), og`zaki testlar (savollar tizimi umumiy ga`lim va kasb ta`limida tayyorgarlik darajasini aniklaydi). Insonningakl idroki, aql zakovati, aqliy qobiliyati va fikrlash darajasini o`lchashga mo`ljallangan testlar intellekt testlari deyiladi; - ular verbal va noverbal shakllarda tuzilgan bo`lib, aqliy imkoniyat, uquvchanlik, topqirlik, zehn, farosatlilik, aqliy taraqqiyot darajasini aniqlash uchun xizmat qiladi; - test topshiriqlari yo`riqnomasida analogiyaga, umumlashtirishga, tushunchalarga, tavsif-lashga mantiqiy munosabatni aniqlash talab etiladi. Ijodiyot (kreativlik) testlari shaxsning ijodiy qobiliyatlarini o`rganish va baholashga mo`ljallangan bo`ladi; ular ijodkor shaxsning hayotiy tajribasini tahlil qilishga va ijodkor shaxsning individual xususiyatlarini (ijodiy tafakkur va uning mahsuldorligi: egiluvchanligi, tezkorligi topqirligi, originalligi, tanlov-chanligi, konstruktivligi va hokazo) o`rganishga yo`naltiriladi. Mezonga mo`ljallangan (kriterial oriyentirlangan) testlartek-shiriluvchidan egallagan va kasbiy topshiriqlarni bajarish uchun yetarli yoki yetarli emasligini aniqlashga mo`ljallangandir. Mezon (kriteriya) sifatida muayyan bilimlar tizimi mavjud yoki mavjud emasligi xizmat qiladi. Mezonning yaratilishi uning mantiqiy- psixologik tuzilishini taxlil qilish asosida quriladi. Bunda metodika bilan mezonning psixologik mutanosibligi, relevantligi oldindan hisobga olinishi lozim. 8 bolalar O'g'il bolalar Qiz bolalar1313.5 1414.5 1515.5 16 8-sinf 8-sinf O'g'il bolalar Qiz bolalar18.5 1919.5 2020.5 2121.5 2222.5 23 9-sinf 9-sinf 6. Savollar turlari bo'yicha natijalar (9-sinf uchun) Savol turi O'rtacha to'g'ri javoblar foizi Eng qiyin savol(lar) Eng oson savol(lar) Test savollari 77% 2-savol (mantiqiy 4-savol (suvning 46 muammolar mavjud. Xususan, testlarning validligi va ishonchliligi masalasi, test savollari sifati, test natijalarini interpretatsiya qilish va ulardan samarali foydalanish kabi jihatlar muhim ahamiyatga ega. Shuningdek, test metodini boshqa baholash usullari bilan uyg'unlashtirib qo'llash zarurati tobora ortib bormoqda. Test metodini takomillashtirish uchun yuqori darajadagi kognitiv ko'nikmalarni baholaydigan test savollari ishlab chiqish, test formatlarini diversifikatsiya qilish, texnik sifatni oshirish, zamonaviy texnologiyalardan foydalanish, baholash tizimini kompleks yondashuvga asoslash, o'qituvchilar malakasini oshirish va test natijalaridan samarali foydalanish amaliyotini yo'lga qo'yish kabi choralarni ko'rish maqsadga muvofiq. Tadqiqot natijalariga ko'ra, test metodi ta'lim tizimida o'zining o'rniga ega bo'lsa-da, uni yagona va asosiy baholash vositasi sifatida qo'llash maqsadga muvofiq emas. Test metodi portfolio, loyiha ishlari, og'zaki imtihonlar, amaliy ko'nikmalarni baholash kabi boshqa usullar bilan birgalikda qo'llanilganda eng yaxshi natijalarni beradi. Shuningdek, testlarni ishlab chiqish va qo'llash jarayonida tadqiqotlar natijalariga asoslangan zamonaviy yondashuvlardan foydalanish muhim ahamiyatga ega. O'zbekiston ta'lim tizimida test metodini takomillashtirish uchun quyidagi yo'nalishlarda ishlarni kuchaytirish tavsiya etiladi: test tuzuvchilar va o'qituvchilarning malakasini oshirish; test sifatini baholash tizimini joriy etish; testlarni standartlashtirish jarayonlarini takomillashtirish; test natijalaridan foydalanish bo'yicha ilmiy asoslangan tavsiyalar ishlab chiqish; test metodini boshqa baholash usullari bilan uyg'unlashtirib qo'llash tajribasini rivojlantirish; ta'lim muassasalarida test metodidan foydalanish bo'yicha monitoring tizimini yaratish. Test metodi to'g'ri qo'llanilganda va boshqa baholash usullari bilan uyg'unlashtirilganda ta'lim sifatini oshirish, o'quvchilarning bilim va ko'nikmalarini obyektiv baholash, ta'lim tizimini rivojlantirish bo'yicha asosli qarorlar qabul qilish imkonini beradi. Bu esa ta'lim sohasidagi islohotlarning muvaffaqiyatli amalga 52 (Qoniqarsiz) "5" (A'lo) "4" (Yaxshi) "3" (Qoniqarli) "2" (Qoniqarsiz)0%5%10%15%20%25%30%35% 8-sinf "5" (A'lo) "4" (Yaxshi) "3" (Qoniqarli) "2" (Qoniqarsiz)0%5%10%15%20%25%30%35% 9-sinf 3. Baholash mezonlari qiyosi Baho 8-sinf mezonlari 9-sinf mezonlari "5" (A'lo) 18-20 ball (90-100%) 26-30 ball (87-100%) "4" (Yaxshi) 15-17 ball (75-85%) 21-25 ball (70-83%) "3" (Qoniqarli) 10-14 ball (50-70%) 15-20 ball (50-67%) 44 Test topshiriqlari turli murakkablik darajalarida bo'lishi kerak. Bu oddiy tahlillardan tortib, murakkab tizimli masalalarni hal qilishgacha bo'lgan ko'nikmalarni baholash imkonini beradi. 2. Ochiq javobli formatlar Tahliliy fikrlashni to'liq baholash uchun test savollari: a) Ko'p variantli testlar bilan birga ochiq javobli savollarni o'z ichiga olishi b) Muammoga yechim izlash jarayonini tavsiflab berish imkoniyatini taqdim etishi c) Fikrlash va mulohaza yuritish jarayonini ko'rsatish talab qilinishi kerak 3. Real hayotiy kontekst Test topshiriqlari: a) Real hayotdagi vaziyatlarga asoslangan bo'lishi b) Mavhum emas, aniq kontekstda berilishi c) O'quvchining bilimlarini amalda qo'llash qobiliyatini sinashi kerak 4. Komponentlarni alohida baholash Tahliliy fikrlashning turli komponentlarini baholash uchun test topshiriqlari quyidagilarni o'lchash imkonini berishi lozim: a) Axborotni tahlil qilish qobiliyati b) Mantiqiy xulosalar chiqarish ko'nikmasi c) Muammolarni hal qilish strategiyalarini qo'llash d) Tanqidiy va tizimli fikrlash qobiliyati 5. Ishonchlilik va validlik Test topshiriqlari: a) Aniq belgilangan mezonlar asosida baholanishi b) O'quvchining haqiqiy bilim va ko'nikmalarini aniq aks ettirishi c) Natijalarning takrorlanuvchanligi va barqarorligini ta'minlashi kerak 6. Kognitiv jarayonlarni faollashtirish Test topshiriqlari o'quvchilarni: a) Ma'lumotlarni taqqoslash va qarama-qarshi qo'yishga b) Gipotezalarni ilgari surish va tekshirishga 49 III BOB. TEST METODI ORQALI O'QUVCHILARNING TAHLILIY FIKRLASH QOBILIYATINI BAHOLASH 3.1. Umumiy o’rta ta’lim maktabi o'quvchilari uchun test metodikasi va natijalari , test metodikasi tavsifi 8-sinf o'quvchilari uchun test metodikasi va natijalari test metodikasi tavsifi Test nomi: O'quvchilarning tahliliy fikrlash qobiliyatini baholash metodikasi Maqsad: Ushbu test metodikasi 8-sinf o'quvchilarining tahliliy fikrlash, mantiqiy mulohaza yuritish va muammolarni hal qilish qobiliyatlarini baholashga mo'ljallangan. Test yo'nalishi: Tahliliy fikrlash va mantiqiy mulohaza Test tuzilishi: Test 20 ta savoldan iborat Har bir savol uchun 4 ta javob varianti berilgan (faqat bitta to'g'ri javob) Test bajarish uchun ajratilgan vaqt: 40 daqiqa Har bir to'g'ri javob uchun 1 ball Maksimal ball: 20 Baholash mezonlari: 18-20 ball: "A'lo" (5) 34 Test metodining paydo bo'lishi va ilk davri (XIX asr oxiri - XX asr boshlari) Test metodining ilmiy asoslangan tarixi XIX asrning oxiri - XX asrning boshlariga borib taqaladi. Bu davrda psixologiya fanining mustaqil fan sifatida shakllanishi va eksperimental metodlarning rivojlanishi natijasida birinchi psixologik testlar ishlab chiqila boshlangan. 1879 yilda nemis psixologi Vilhelm Vundt Leypsig universitetida dunyodagi birinchi psixologik laboratoriyani tashkil etadi. Bu laboratoriyada insonning psixik xususiyatlarini o'rganish uchun turli tajribalar o'tkazilgan. Shu davrda ingliz olimi Frensis Galton insonning jismoniy va aqliy qobiliyatlarini o'lchash metodikasini ishlab chiqadi. U insonning sensor va motor reaksiyalarini o'lchash orqali uning aqliy qobiliyatlarini baholash mumkinligini taxmin qilgan. 5 1890 yillarda amerikalik psixolog James McKin Kettell "Mental test" (aqliy test) atamasini ilk bor ilmiy muomalaga kiritadi va bir qator psixologik testlarni ishlab chiqadi. U testlarni standartlashtirish va natijalarni miqdoriy jihatdan baholash g'oyasini ilgari suradi. 1905 yilda fransuz psixologlari Alfred Bine va Teodor Simon bolalarning aqliy rivojlanishini baholash uchun birinchi intellekt testini ishlab chiqadilar. Bu test bolalarning yosh xususiyatlarini hisobga olgan holda tuzilgan bo'lib, keyinchalik Bine-Simon shkalasi deb nomlangan. Ushbu test key intellekt koeffitsienti (IQ) tushunchasining shakllanishiga asos bo'ldi. 1916 yilda amerikalik psixolog Lyuis Terman Bine-Simon testini qayta ishlaydi va uni Amerika sharoitlariga moslashtiradi. Bu test Stanford-Bine testi deb nomlandi va keng qo'llana boshlandi. Test metodining rivojlanishi va keng tarqalishi (XX asrning birinchi yarmi) XX asrning birinchi yarmida test metodi psixologiya sohasidan ta'lim sohasiga ham kirib keldi. Bu davrda testlar bilimlarni baholashning muhim vositasi sifatida tan olina boshlandi. 5 Adizova T.M. "Test metodi: nazariya va amaliyot". – Toshkent: "O'zbekiston", 2018. – 165 b. 15 test sinovlari davomida yo'l qo'yilmaydigan harakatlar, qoidabuzarliklar aniqlangan taqdirda ko'riladigan choralar kabi masalalar o'z aksini topgan. Xalqaro tajribadan foydalanish O'zbekistonda test metodini qo'llashning huquqiy asoslarini yaratishda xalqaro tajribadan keng foydalanilgan. Xususan, AQSh, Buyuk Britaniya, Germaniya, Yaponiya, Janubiy Koreya kabi rivojlangan mamlakatlarning test metodini qo'llash bo'yicha tajribasi o'rganilgan va milliy xususiyatlarni hisobga olgan holda joriy etilgan. Bundan tashqari, O'zbekiston xalqaro baholash dasturlari (PISA, TIMSS, PIRLS) bilan hamkorlik qilish orqali milliy ta'lim tizimini baholashning xalqaro standartlarga moslashtirish borasida ishlar olib bormoqda. Test metodini qo'llashning huquqiy asoslaridagi muammolar va ularni hal qilish yo'llari O'zbekistonda test metodini qo'llashning huquqiy asoslarida quyidagi muammolar mavjud: 1. Test sinovlarini o'tkazish jarayonida ochiqlik va shaffoflikni ta'minlash masalalari. Test sinovlarini o'tkazish jarayonida ochiqlik va shaffoflikni ta'minlash masalalari hali to'liq hal etilmagan. Bu muammoni hal qilish uchun test sinovlarini o'tkazish jarayonini video kuzatuv tizimi orqali nazorat qilish, test natijalarini onlayn rejimda e'lon qilish kabi mexanizmlarni joriy etish zarur. 2. Test topshiriqlarining sifatini ta'minlash masalalari. Test topshiriqlarining sifatini ta'minlash masalalari hali to'liq hal etilmagan. Bu muammoni hal qilish uchun test topshiriqlarini tuzuvchi mutaxassislarni tayyorlash va malakasini oshirish, test topshiriqlarining validligi va ishonchliligini oshirish kabi mexanizmlarni joriy etish zarur. 3. Test natijalarini baholash jarayonida subyektivlikni bartaraf etish masalalari. Test natijalarini baholash jarayonida subyektivlikni bartaraf etish masalalari hali to'liq hal etilmagan. Bu muammoni hal qilish uchun test natijalarini baholashning avtomatlashtirilgan tizimlarini joriy etish, test natijalarini baholash mezonlarini aniq belgilash kabi mexanizmlarni joriy etish zarur. 22 ILOVALAR O'quvchilarning tahliliy fikrlash qobiliyatini baholash metodikasi haqida ma'lumot Tahliliy fikrlash qobiliyati o'quvchilarning zaruriy kognitiv ko'nikmalaridan biri bo'lib, bu qobiliyatni to'g'ri baholash ta'lim jarayonining muhim tarkibiy qismidir. Quyida o'quvchilarning tahliliy fikrlash qobiliyatini baholash uchun qo'llaniladigan asosiy metodikalar haqida ma'lumot berilgan: 1. Blum taksonomiyasi asosidagi baholash metodikasi Blum taksonomiyasi o'quvchilar fikrlash qobiliyatini olti darajaga ajratadi: bilish, tushunish, qo'llash, tahlil qilish, sintez va baholash. Tahliliy fikrlash qobiliyatini baholash uchun quyidagi usullar qo'llaniladi:  Tahliliy savollardan foydalanish : O'quvchilardan "Taqqoslang...", "Farqini ko'rsating...", "Tahlil qiling...", "Ajratib ko'rsating..." kabi so'rovlar orqali tahliliy fikrlashni baholash.  Kontseptual xaritalar tuzish : O'quvchilar tushunchalar orasidagi bog'liqlikni vizual tarzda ko'rsatishlari kerak.  Sabab-oqibat diagrammalarini yaratish : Biror hodisa yoki jarayonning sabablarini va oqibatlarini aniqlash va analiz qilish. 2. Ochiq tipdagi testlar  Essay tipidagi savollar : O'quvchilar mavzuni chuqur tahlil qilib, o'z fikrlarini asoslab berishlarini talab qiluvchi yozma ishlar.  Muammoli vaziyatlar tahlili (Case-study) : Real hayotiy vaziyatlar beriladi va o'quvchilar bu vaziyatlarni har tomonlama tahlil qilishlari kerak. 55 5. "Barcha insonlar xato qiladi. Muallimlar ham insonlar. Demak, barcha muallimlar xato qiladi." Bu qanday xulosa chiqarish usuli? A) Induksiya B) Deduksiya C) Analogiya D) Sintez 6. Qisqa javobli savol: Funksiya y = x³ - 3x² + 2 ning x = 2 nuqtadagi qiymatini hisoblang. 7. Qisqa javobli savol: Agarda 5 kg olma 60,000 so'm tursa, 7.5 kg olma necha so'm turadi? Test natijalar jadvali № O'quvchining F.I.Sh. Test savollari Qisqa javobli savollar Jami ball Baho 1 Ibrohimov Umid 14 13.5 27.5 5 2 Asadova Saida 12 10.5 22.5 4 3 Nizomov Jahongir 13 12 25 4 4 O'rozova Dilnoza 15 13.5 28.5 5 5 Abdurahmonov Rustam 10 9 19 3 6 Ikromova Nilufar 14 12 26 5 7 To'laganov Sanjar 8 6 14 2 8 Ganiyeva Zarina 12 9 21 4 9 Toshpo'latov Nodir 11 7.5 18.5 3 1 0 Mirzayeva Kamola 15 15 30 5 1 1 Jo'rayev Ulug'bek 9 7.5 16.5 3 1 2 Soliyeva Feruza 10 8.5 18.5 3 1 3 Nuriddinov Sherali 13 10.5 23.5 4 1 4 Nazarova Maftuna 12 9 21 4 1 Xolmatov Bobur 8 5 13 2 39 1970-1980 yillarda adaptiv testlash g'oyasi rivojlandi. Adaptiv testlarda savollarning murakkablik darajasi o'quvchining oldingi javoblariga qarab avtomatik ravishda tanlanadi, bu esa testning samaradorligini va ishonchliligini oshirish imkonini beradi. 1980-1990 yillarda test nazariyasi va metodologiyasi yanada takomillashdi. Item Response Theory (IRT) – test savollariga javob berish nazariyasi rivojlandi. Bu nazariya test savollarining murakkablik darajasi bilan o'quvchilarning bilim darajasi o'rtasidagi bog'liqlikni matematik jihatdan ifodalash imkonini berdi. 1990-2000 yillarda kompyuter texnologiyalarining rivojlanishi natijasida kompyuter asosida testlash (Computer-Based Testing - CBT) va internet orqali testlash (Web-Based Testing - WBT) tizimlari shakllandi. Bu tizimlar test jarayonini avtomatlashtirish, natijalarni tezkor qayta ishlash va tahlil qilish imkonini berdi. Zamonaviy davrdagi test metodining rivojlanishi (XXI asr) XXI asrda test metodi ta'lim sohasida yanada keng qo'llanila boshlandi va yangi texnologiyalar bilan boyitildi: 2000-2010 yillarda elektron ta'lim platformalari (Learning Management System - LMS) keng joriy etildi. Bu platformalarda test metodi o'quvchilarning bilimlarini baholashning asosiy vositalaridan biri sifatida qo'llanildi. 2010 yildan boshlab mobil qurilmalar uchun testlash dasturlari (Mobile Testing Applications) rivojlana boshladi. Bu dasturlar o'quvchilarga istalgan joyda va istalgan vaqtda o'z bilimlarini tekshirish imkonini berdi. Zamonaviy davrda test metodi quyidagi yo'nalishlarda rivojlanmoqda: 1. Adaptiv testlashning takomillashtirilishi - o'quvchilarning individual xususiyatlarini hisobga olgan holda testlash jarayonini optimallashtirishga yo'naltirilgan tadqiqotlar. 2. Autentik testlashning rivojlanishi - real hayotiy vaziyatlarga yaqinlashtirilgan test topshiriqlarini ishlab chiqish va qo'llash. 3. Ko'p o'lchovli testlashning joriy etilishi - o'quvchilarning bilim, ko'nikma va malakalarini kompleks baholash imkonini beruvchi testlarni yaratish. 17 Test natijalarini tekshirish va baholash jarayoni ham tez amalga oshiriladi. Ayniqsa, avtomatlashtirilgan test tizimlarida natijalar darhol aniqlanadi va o'quvchilarga ma'lum qilinadi. Vaqtning tejalishi nafaqat o'qituvchilar, balki o'quvchilar uchun ham muhimdir. O'quvchilar test topshiriqlarini bajarish uchun kam vaqt sarflab, o'quv materialini o'zlashtirish uchun ko'proq vaqt ajrata oladilar. 4. Natijalarni qayta ishlash va tahlil qilish qulayligi. Test natijalarini qayta ishlash va tahlil qilish jarayoni an'anaviy baholash usullariga nisbatan ancha qulay. Test natijalarini statistik jihatdan qayta ishlash orqali o'quvchilarning bilim darajasi, mavzuni o'zlashtirish darajasi, qiyinchilik tug'dirgan savollar va boshqa ko'rsatkichlar haqida ma'lumot olish mumkin. Zamonaviy test tizimlari test natijalarini avtomatik ravishda qayta ishlash va turli statistik hisobotlarni (masalan, to'g'ri javoblar foizi, o'rtacha ball, eng ko'p xato qilingan savollar va boshqalar) shakllantirish imkonini beradi. Bu esa o'qituvchilarga ta'lim jarayonini tahlil qilish va takomillashtirish uchun qimmatli ma'lumotlar beradi. Bundan tashqari, test natijalarini uzoq vaqt davomida saqlash va ularni dinamikada kuzatish imkoniyati mavjud. Bu esa o'quvchilarning bilim darajasidagi o'zgarishlarni kuzatish va ta'lim jarayonining samaradorligini baholash imkonini beradi. 5. Standartlashtirilganlik. Test metodi standartlashtirilgan baholash usuli hisoblanadi. Standartlashtirilganlik deganda, barcha o'quvchilar uchun bir xil sharoitlar, bir xil topshiriqlar va bir xil baholash mezonlarining mavjudligi tushuniladi. Standartlashtirilganlik quyidagi afzalliklarga ega:  Turli o'quv muassasalaridagi o'quvchilarning bilim darajasini solishtirish imkoniyati.  Ta'lim sifatini mintaqaviy va milliy darajada monitoring qilish imkoniyati.  Ta'lim tizimidagi muammolarni aniqlash va ularni bartaraf etish imkoniyati. 30 Test topshiriqlarining murakkablik darajasini o'quvchilarning yosh xususiyatlari va bilim darajasiga qarab o'zgartirish mumkin. Bu esa test metodidan turli toifadagi o'quvchilar bilan ishlashda foydalanish imkonini beradi. Zamonaviy adaptiv test tizimlari o'quvchining bilim darajasiga qarab, test topshiriqlarining murakkablik darajasini avtomatik ravishda o'zgartirish imkonini beradi. Bu esa test metodining samaradorligini yanada oshiradi. Test metodining kamchiliklari. Test metodi ta'lim tizimida keng qo'llaniladigan baholash usuli bo'lsa-da, uning bir qator kamchiliklari mavjud bo'lib, ular test natijalarining ishonchliligini va amaliy qiymatini pasaytirishi mumkin. 8 Ijodiy fikrlashni baholay olmaslik . Test metodining eng asosiy kamchiliklaridan biri - u o'quvchilarning ijodiy fikrlash qobiliyatini to'liq baholay olmasligidadir. Ko'p hollarda testlar o'quvchining ma'lumotni eslab qolish va uni qayta takrorlash qobiliyatini tekshiradi, lekin muammolarni yechish, tanqidiy fikrlash, innovatsion g'oyalarni yaratish kabi yuqori darajadagi kognitiv ko'nikmalarni baholashda cheklanishlar mavjud. Test topshirish jarayoni ko'pchilik o'quvchilar uchun katta psixologik bosim hisoblanadi. "Test qo'rquvi" (test anxiety) deb nomlanuvchi bu holat natijasida, hatto bilimli o'quvchilar ham test sharoitida o'z bilimlarini to'liq namoyon eta olmaydilar. Natijada test natijalari o'quvchining haqiqiy bilim darajasini aks ettirmay qoladi. Test metodiga tayyorgarlik ko'rish jarayonida o'quvchilar ko'pincha mavzuni chuqur tushunishdan ko'ra, ma'lumotlarni yuzaki yodlashga ko'proq e'tibor qaratishadi. Bu esa haqiqiy bilim olish o'rniga, faqat testdan o'tish uchun kerak bo'lgan ma'lumotlarni vaqtinchalik eslab qolishga olib keladi. Testlar ko'pincha muayyan madaniy kontekst yoki tajribaga asoslangan bo'ladi, shuning uchun turli ijtimoiy-madaniy guruhlardan bo'lgan o'quvchilar uchun adolatsiz bo'lishi mumkin. Bu test natijalarida noxolis farqlarni keltirib chiqaradi. 8 Musurmonova O. "Psixologik-pedagogik tashxis usullari". – Toshkent: "O'qituvchi", 2020. – 164 b. 32 "2" (Qoniqarsiz) 0-9 ball (0-45%) 0-14 ball (0-47%) 4. Eng yuqori va eng past natijalar qiyosi Ko'rsatkich 8-sinf 9-sinf Eng yuqori natija (ball) 20 (Qodirov Behzod) 30 (Mirzayeva Kamola) Eng yuqori natija (foiz) 100% 100% Eng past natija (ball) 8 (Zokirov Sardor) 13 (Xolmatov Bobur, Xusanova Dilfuza) Eng past natija (foiz) 40% 43% Eng yuqori natija (ball) Eng past natija (ball)05101520253035 8-sinf 9-sinf 5. Gender bo'yicha natijalar qiyosi Jinsi 8-sinf soni 8-sinf o'rtacha bali (%) 9-sinf soni 9-sinf o'rtacha bali (%) Farq (foizda) O'g'il bolalar 8 14.1 (70.5%) 9 20.2 (67.3%) -3.2% Qiz 7 15.7 (78.5%) 9 23.0 (76.7%) -1.8% 45  360 darajali baholash : O'qituvchilar, sinfdoshlar va o'quvchining o'zi tomonidan kompleks baholash. 7. SOLO taksonomiyasi (Structure of Observed Learning Outcomes) Biggs va Collis tomonidan ishlab chiqilgan bu metodika o'quvchilarning javoblarini strukturaviy murakkablik darajasiga ko'ra baholaydi:  Prestrukturaviy : O'quvchi mavzuni tushunmaydi  Unistrukturaviy : Bitta aspektni ko'ra oladi  Multistrukturaviy : Bir nechta aspektni ko'radi, lekin bog'liqligini ko'rmaydi  Relatsion : Turli aspektlar orasidagi bog'liqliklarni tahlil qila oladi  Kengaytirilgan abstrakt : Yuqori darajada umumlashtirish va yangi g'oyalar yaratish O'quvchilarning tahliliy fikrlash qobiliyatini baholash kompleks yondashuvni talab qiladi. Eng yaxshi natijaga erishish uchun yuqorida keltirilgan metodikalarning bir nechtasini kombinatsiyalashgan holda qo'llash maqsadga muvofiq. Baholashda nafaqat natija, balki fikrlash jarayoni ham hisobga olinishi lozim. 57 Tahliliy fikrlash qobiliyatini baholashda quyidagi asosiy komponentlarga e'tibor qaratiladi: 1. Ma'lumotlarni tahlil qilish - o'quvchilarning turli ma'lumotlarni tushunish, saralash va ulardan kerakli xulosalar chiqarish qobiliyati 2. Sabab-oqibat munosabatlarini aniqlash - hodisalar o'rtasidagi bog'liqliklarni ko'ra olish 3. Mantiqiy fikrlash - ketma-ketlikda va izchil fikr yuritish qobiliyati 4. Muammolarni hal qilish - muammoni aniqlash, uni hal qilish yo'llarini izlash va eng samarali yechimni tanlash 5. Tanqidiy fikrlash - ma'lumotlarni ishonchlilik nuqtai nazaridan baholash va turli nuqtai nazarlarni tahlil qilish Baholash metodlari 1. Test usullari  Ko'p variantli testlar : O'quvchilarga mantiqiy savollar va muammolar taqdim etiladi, ular esa to'g'ri javobni variantlar orasidan tanlashlari kerak.  Ochiq savollar : O'quvchilar o'z javoblarini erkin shaklda ifodalaydilar, bu ularning fikrlash jarayonini kuzatish imkonini beradi.  Mantiqiy topshiriqlar : Muayyan mantiqiy qoidalardan foydalanishni talab qiluvchi topshiriqlar. 2. Amaliy topshiriqlar  Case-study : O'quvchilarga real vaziyatlar taqdim etiladi, ular esa muammoni tahlil qilib, yechim taklif qilishlari kerak.  Loyiha tayyorlash : O'quvchilar ma'lum bir mavzu bo'yicha tadqiqot o'tkazadilar va natijalarni taqdim etadilar.  Muammoli vaziyatlar : O'quvchilarga hal qilinishi kerak bo'lgan muammoli vaziyat beriladi. 3. Kuzatuv usullari  Muhokama va debatlar : O'quvchilarning munozara jarayonidagi ishtirokini kuzatish va baholash. 26

Test metodining yutuq va kamchiliklari

Купить