Tormoz tizmi ABS - Texnika va texnologiya - Dars ishlanmalar

Dokument ma'lumotlari

Narxi	10000UZS
Hajmi	2.1MB
Xaridlar	0
Yuklab olingan sana	30 Mart 2025
Kengaytma	doc
Bo'lim	Dars ishlanmalar
Fan	Texnika va texnologiya

Sotuvchi

Muslimbek Mirzo

Ro'yxatga olish sanasi 11 Mart 2025

0 Sotish

Tormoz tizmi ABS

Sotib olish

O’ZBEKISTON RESPUBLIKASI OLIY TA’LIM, FAN VA
NOVATSIYALAR VAZIRLIGI
OLIY TA’LIM, FAN VA INOVATSIYALAR VAZIRLIGI
ANDIJON VILOYATI HUDUDIY BOSHQARMASI
ANDIJON SHAHAR 1-SON KASB-HUNAR MAKTABI
AVTOMOBIL LAR TUZILISHI FANIDAN
MARUZA MATNI
TORMOZ TIZMI, ABS
TORMOZ TIZMI

MAVZU: TORMOZ TIZIMI TUZILISHI ABS .
O'quv rejasi:
1. Tormoz boshqarmasining vazifasi.
2. Tormoz mexanizmlari vazifasi, turlari, ishlashi va
konstruksiyasi.
3. Tormoz yuritmasi vazifasi va ishlash prinsipi.
4. Prujina energoakkumulyatorli tormoz kamerasining ishlash
prinsipi.
5. Antiblakrovkalovchi tizimning vazifasi ABS, tuzilishi va
ishlash prinsipi.
1. Tormoz boshqarmasining vazifasi.
Avtomobil t е kis yoki o’zgaruvchan t е zlikda harakatlanadi. Bundan tashqari,
shitob bilan balndalikka va erkinlik bilan pastlikka harakatlanish hollari uchraydi.
Avtomobil haraktlanishining hamma hollarida, vaziyatga qarab, s е kinlatish yoki
to’xtatish va to’xtatilgan avtomobilni o’z holatida qo’zgatmasdan saqlab turish
k е rak
bo’ladi. Shu maqsadda har bir avtomobilda, albatta, ikkita: ish va to’xtatib turish
tormoz tarmog’i bor. Avtomobillarning og’ir yuk ko’taruvchi nusxalarida esa
qo’shimcha extiyotkorlik, yordamchi va ba'zan avariya tormoz tarmoqlari ham
bo’lib,
ularning har biri ma'lum vaziyatda o’z vazifasini bajaradi. Shu nuqtai nazardan
qaralganda, avtomobil yoki avtotransport vositasini tormozlash vazifasini
bajaruvchi
tarmoqlar yig’indisiga tormoz boshqarmasi d е b yuritiladi. Zamonaviy
avtomobillarga
o’rnatiladigan tormoz boshqarmasining muvofiqlashgan tasviriy tizmasi 104-
rasmda
k е ltirilgan.

23.1-rasm. Tormoz boshqarmasining muvofiqlashgan tasviriy tizimi.
Tizmda tasvirlanishicha, avtomobilning tormoz boshqarmasi 4 ta tormoz
tarmog’idan iborat.
Ish tormoz tarmog’i avtomobil har xil sharoitda harakatlanganda uning
t е zligini
kamaytirish yoki darxol to’xtashish vazifasini o’taydi.
Ehti е tkorlik tormoz tarmog’i ish tormoz ishlamasdan qolganda to’xtashi
uchun
k е rak.
To’xtatib turish tormoz tarmog’i to’xtab turgan avtomobilni o’z joyida
ko’zg’almasdan turishini ta'minlaydi. Bu tormoz ba’zan qo’l tormozi deb yuritiladi.
Yordamchi tormoz tarmog’i avtomobilning harakatlanishini uzoq muddat bir
xil

tezlikda saqlab turish yoki juda kichik tezlikda harakatlanishni rostlash vazifasini
bajaradi.
Ko’pchilik avtomobillarda yordamchi tormoz tarmog’i vazifasini dvigatelni
tormozlash maromida ishlatib bajariladi. Og’ir yuk avtomobillarida, avtobus va
tirkamalarda, bu maqsadda maxsus tormoz tarmog’i – sekinlatgich qo’llaniladi.
Avtomobillarda qo’llaniladigan tormoz tarmoqlari qanday vazifani bajarishidan
qat’i
nazar, ular energiya manbai va bitti yoki bir nechta tormoz mexanizmlardan iborat
bo’ladi. Birlamchi tormoz tarmog’i avtomobilning harakatlanishini uzoq muddat bir
xil
t е zlikda saqlab turishini ta'minlaydi.
Tormoz tarmog’ining ishlashi uchun k е rakli bo’lgan en е rgiya bilan
ta'minlovchi
tuzilmalar yig’indisi en е rgiya manbai d е b ataladi.
En е rgiya manbaidan tormoz m е xanizmlarida en е rgiya uzatuvchi tuzilmalar
yig’indisi tormoz yuritmasi d е b ataladi. Tormoz yuritmalari m е xanik, gidravlik
yoki
pn е vmatik yuritmali bo’lishi mumkin.
Tormoz yuritmasi quyidagi qismlardan tashkil topgan:
1) boshqarish qismi vositasida en е rgiya manbaidan tormoz m е xanizmlariga
uzatilayotgan en е rgiya miqdor jixatdan rostlab turiladi. Bularga tormoz krani,
asosiy
tormoz silindri. To’xtatib turish va yordamchi tormoz tarmog’ining qo’l yuritmasi
kiradi;
2) ijro etuvchi qism - tormoz yuritmasidan tormoz m е xanizmiga en е rgiyani
uzatuvchi tuzilma.
Pn е vmatik yuritmali tarmoqda ijro etuvchi sifatida tormoz kam е rali yoki
silindrlari, gidravlik yuritmali tarmoqda esa g’ildirak tormoz silindrlari ishlatiladi.
Tormoz tizimining tuzilishi. Tormoz tizimi umumiy ko'rnishda tormoz
mexanizmlaridan va ularning yuritmalaridan tashkil topgan (105-rasm). Tormoz
mcxanizmlari tizim ishlagan paytda g'ildiraklarning aylanishiga to'sqinlik qiladi.
natijada, g'ildiraklar bilan yo'l orasida avtomobilni to'xtatuvchi tormozlash kuchi
hosil
bo'ladi. Tormoz mexanizmlari (2) bevosita avtomobilning oldingi va orqa
g'ildiraklariga
joylash-tiriladi.
Tormoz yuritmasi kuchi haydovchi oyog'idan tormoz mexanizm-lariga
uzatadi. U
asosiy tormoz silindri (5) va tormoz pedaii (4), gidrovakuumli kuchaytirgich (1)
hamda

ularni tutashtiruvchi, ichiga suyuqlik to'ldirilgan naychalardan (trubkalardan) (3)
iborat.
23.2-rasm. Tormoz tizimining shakli.
Tormoz tizimi quyidagi tartibda ishtaydi: tormoz pedali bosilganda, asosiy
silindr
porsheni suyuqlikni itaradi va suyuqlik g'ildirak tormoz mexanizmlariga oqib
boradi.
Suyuqlik amalda siqilmaganligj bois, trubkalardan.oqib borib bosim kuchini tonnoz
mexanizmlariga uzatadi. Tormoz mexanizmlari bu kuchni g'ildiraklarning aylanish
qarshiligiga o'zgartirib beradi va tormozlanish sodir bo'iadi. Agar tormoz pedali
qo'yib
yuborilsa, suyuqlik asosiy tormoz sllindriga qaytadi va g'ildirak tormozlanishdan
ozod
bo'iadi. Gidrovakuumli kuchaytirgich (1) tormoz tizimini boshqarishni
ycngillashtiradi,
chunki u g'ildirak tormoz mexanizmlariga uzatiladigan qo'shimcha kuchni hosil
qiladi. Avtomobillar tormoz tizimining ishonchliligini oshirish uchun yuritmada
tormoz tizimi qisman ishlamay qolgan paytda yuritmaning ishga yaroqliligini
saqlab
qolishga imkon beruvchi turlicha qurilmalar ishlatiladi. FA3-24 "Bojira"
avtomobilida

xuddi shu maqsadda ajratkich qo'ilaniladi. Bu ajratkich tormozlash chog'ida tizimda
nosozlik yuzaga keiganda, yuritmadagi shu nosoz qismni avtomatik ravishda uzib
qo'yadi.
Tormoz tizimining ko'rib chiqilgan ishlash prinsipi' gidravlik yuritmaga cga
bo'lgan tormoz lizimining asosiy elementlarining o'zaro ta'sirlashuvini tasavvur
etishga
imkon beradi. Agarda tormoz tizimining yuritmasida siqilgan havo ishlatilsa, u
holda
bunday yuritma pnevtnatik yitritma deb, bordi-yu bikr (qattiq) tortqitar yoki metall
tross
ishlatilsa mexanik yuritma deb ataladi.
Tormoz tizimining asosiy qismlari .
23.3 - rasm. Tormoz tizimining sodda ko’rinishi
Bu ko’rinishda biz quyidagilarni kuzatishimiz mumkin. Tormoz tizimini
suyuqlik bilan boshqaradigan qurilma 1 ni ichki tuzilishini tasvirlaydigan bo’lsak,
bunda pedal 2 ga bog’langan o’q ya’ni porshen mavjud bo’lib, porshen asosiy
silindrni
ichida ilgarilanma harakatlanadi. Porshen turtkini pedal 2 dan olib, tormoz
suyuqligini
siqib 75 ÷100 M Π a (700 ÷ 1000 kgk/sm 2 ) bosimni ta’minlab, tormoz truba 4 lari

orqali yuqori bosimni oldi va orqa g’ildiraklardagi tormor baraban 5 lariga yoki
diskalariga yetkazib, bajaruvchi tormoz mexanizmlarini ishlashiga olib keladi.
Bunda
esa bajaruvchi tormoz mexanizmlaridagi tormoz kalodkalari ishga tushib tormoz
diskasi
yoki barabanlarni qisadi, natijada avtomobil sekinlashadi ya’ni tormozlanadi.
2. Tormoz mexanizmlari vazifasi, turlari, ishlashi va konstruksiyasi.
Avtomobilning harakatlanishiga majburiy qarshilik ko’rsatish va qarshilik
quchini o’zgartirish uchun mo’jallangan tuzilma tormoz m е xanizmi d е b ataladi.
Zamonaviy avtomobillarning ish, yordamchi va to’xtatib turish tormoz
tarmoqlarida
tormoz m е xanizmi sifatida friktsion tuzilmalar ishlatiladi. Bularda majburiy
qarshilik
aylanuvchi (rotorli) va aylanmaydigan (statorli) qismlar vositasida ishqalanish
kuchini
o’zgartirib hosil qilinadi. D е mak, avtomobil t е zligini kamaytirish uchun tormozlash
natijasida uning kin е tik en е rgiyasining bir qismini, batamom to’xtatish uchun esa
bu
en е rgiyaning hammasini ishqalanish hisobiga yo’qotish k е rak.
Tormoz m е xanizmi avtomobil g’ildiraklarida (ish tormozi) yoki kuch
uzatmaning
kardanli valida ( to’xtatib turish tormozi) o’rnatiladi. Avtomobillarda asosan
friktsion tormoz m е xanizmi ko’llanilib, ularning aylanuvchi d е tallari barabanli,
diskli , aylanmaydigan d е tallari esa kolodka yoki tasma shaklida bo’ladi.

23.4-rasm. Barabanli tormoz mexanizmi
Gidravlik yuritmali bo'lgan barabanli tormoz mexanizmi (107-rasm),
a) tayanch diskka (3) o'rnatilgan, friksion ustqo'ymali ikkita kolodkadan (2) iborat.
Kolodkalarning pastki uchlari layanchga (5) sharnirli birlktirilgan, yuqorigi uchlari
esa, polat suxariklar orqali, g'ildirakdagi kiruvchi silindrning (1) porshenlariga
tiraladi. Cho'ziluvchi prujina (6) kolodkalarni silindr (1) porshenlariga siqib turadi
va
tormoz ishlamay turgan holatida kolodkalar hilan tormoz barabani (4) orasidagi
tirqishni ta'minlaydi. Yuritmadan suyuqlik g'ildirak silindriga kirib kelganda uning
porshenlari ikki tomonga harakatlanadi va kolodkalarni g'ildirak gupchagi bilan
birga
aylanayotgan tormoz barabaniga tekkunga qadar keradi. Kolodkalarni barabanga
ishqalanishidan yuzaga kelgan ishqalanish kuchi g'ildirakni tormozlaydi.
Suyuqlikrnng g'ildirak silindridagi porshenlarga ko'rsalayotgan bosinii
to'xtatilgandan

so'ng cho'ziluvchi prujina (6) kolodkalarni boshlang'ich vaziyalga qaytaradi va
tormozlanish sodir bo'lmaydi.
Barabanli tormozning ko'rib chiqilgan konstruksiyasida harakat-lanish
yo'nalishi bo'yicha oldingi va orqa kolodkalarning notckis yeyili-shi sodir bo'ladi.
Bunga asosiy sabab shuki. oldinga harakatlanishda tormozlanish paytida, oldingi
kolodka g'ildirakning aylanishiga qarshi yo'nalishda ishlaydi va barabanga orqadagi
kolodkaga qaraganda katta kuch bilan siqiladi. Shu boisdan oldingi va orqa
kolodkalarning yeyilishini tenglashtirish uchun oldingi ustqo'yma orqadagidan
uzunroq qilinadi yoki ma'lum muddatdan so'ng kolodkalar o'rnini almashtirish
tavsiya
cliladi. Barabanli mexanizmning boshqacha konstruksiyasida kolodkalar tayanchi
tormozlash diskining qarama-qarshi tomonlarida joylashadi va kolodka yuritmalari
alohida gidrosilindrli bo'ladi. Bunday chizma bo'yicha jihozlangan mcxanizmlarda,
shu
yo'l bilan katta tormozlash momentiga va har bir g'ildirakdagi kolodkalarni bir tekis
yeyilishiga erishiladi
3. Tormoz yuritmasi vazifasi va ishlash prinsipi.
Asosiy silindr ish tarmog’ida boshqaruvchi qism vazifasini bajaradi.
Zamonaviy
avtomobil asosiy silindrlarining o’ziga xos konstruksiyasi 5-rasmda keltirilgan.
Uning
ishlash uslubini GAZ-24 “Volga” avtomobili asosiy silindri misolida ko’rib
chaqamiz
(108 - rasm, a ). tormozlanmagan vaziyatda korpus 1 dagi suyuqligi ishchi
bo’shliqqa
barqarorlash teshikchasi 3 orqali oqib o’tadi. Pedal bosilishi bilan turtkich 10
porshen 8
bilan manjet 7 ni itarib, barqarorlash teshikcha 3 ni berkitadi. Natijada silindrda
bosim
ko’tariladi, chiqarish klapani ochiladi va tormoz suyuqligi g’ildirak silindrlariga
kiradi.
Bosim kuchlari ta’sirida bu silindrlardagi porshenlar ikki tomonga siljib,
g’ildirak
tormoz mexanizmlarini ishlatadi, natijada avtomobil harakati tormozlanadi. Agar
pedalni bosish to’xtatilsa, bu holda qaytarish prujinasi 6 porshen 8 ni dastlabki
holatiga
siljitadi. Tormoz suyuqligi esa g’ildirak silindrlaridan asosiy silindrga kiritish
klapani 5
orqali qaytadi. Pedalni birdaniga qo’yib yuborilganda porshen orqaga tez

harakatanib,
uning siyraklanishi hosil bo’lmasligi kerak.
Bu maqsadda porshenda teshikcha mo’ljallangan bo’lib, manjetda esa o’q
bo’ylab
ariqcha yasalgan. Tormoz suyuqlik chiqarish teshikchasi 2 orqali porshen
bo’shlig’ini
doim to’ldirib turadi. Porshen orqaga tez harakatlanishi paytida esa yuqorida aytib
o’tilgan porshen teshikchasi va manjetda yasalgan ariqcha orqali porshen ketidagi
bo’shliqqa suyuqlik kiritilib, siyraklanish hosil bo’lishiga yo’l qo’yilmaydi. Kiritish
klapani 5 ikki vazifani bajaradi:
1) tarmoqqa kirib qolgan havoni yuritmadan chiqarib yuborish paytida asosiy
silindrga havo kirib qolishidan saqlaydi, ya’ni tormoz suyuqligini bir tomonga
o’tkazadi;
2) yuritma tormozlanmagan vaziyatda undagi ortiqcha bosimni 0.06…0,12
M Π a
(0.6…1,2 kgk/sm2) da saqlab turadi. Bu bosim barabanli tormoz mexanizmlarida
yuritmani doim tormozlashga tayyor turishini ta’minlaydi. Lekin bunday ortiqcha
bosim
diskli tormoz mexanizmlarida kolodka va disklarning bir – biriga tegib qolishiga
olib
keladi. Natijada mexanizm qizib, tarmoqning aniq ishlashi sustlashadi. 5 - rasm, b
da
VAZ avtomobilining tandem turidagi ikki tarmoqli asosiy silindri keltirilgan. Bu
turdagi
asosiy silindrning korpusi 1 da ikkita porshen 8 joylashgan bo’lib, ular yordamida
korpus ikkita bo’linmaga ajratilgan. Bo’linmaning har biri maxsus teshiklar orqali
oldingi hamda ketingi g’ildirak silindrlarining naychalari bilan ulangan. Asosiy
silindr bo’linmasidagi manjet 7 porshen 8 ning bo’yniga kiygazilgan bo’lib,
tormozlanmagan
vaziyatda porshen prujina 6 ta’sirida manjetdan ajralib cheklagich vint 9 ga tiraladi.
Tormoz suyuqligi porshen va manjet oralig’ida hosil bo’lgan tirqishdan porshen 8
korpusida parmalangan radius bo’ylab yo’nalgan teshikdan o’tib, g’ildirak
silindrlariga
boradi. Pedal bosilishi bilan asosiy silindr turtkichi 10 porshen 8 ni chap tomonga
suradi. Shunga ko’ra porshen va manjet oralig’idagi tirqish berkiladi va birinchi
bo’linmada bosim ortadi. Natijada ikkinchi bo’linmada joylashgan porshen o’ng
tomonga surilib, ular orasidagi tirqish berkiladi va bu bilan ulangan shaxobchada
ham
bosim ortadi. Agar birinchi shaxobchadagi suyuqlik oqib ketsa, shu bo’linmaning
porsheni ikkinchi bo’linmaning porshenini bevosita harakatga keltiradi. Shuning
uchun

tormoz pedalining yo’li uzunroq qilib tanlanadi. Ikkinchi bo’linmadagi suyuqlik
oqib
ketsa, uning porsheni birinchi bo’linma orqasida hosil bo’lgan bosim ta’sirida
oxirgacha
surilib, birinchi shaxobchaning ishlashiga sharoit tug’diradi.
23.5- rasm. Asosiy tormoz silindrlari:
a -GAZ-24 „Volga“ avtomobilining bir tarmoqli asosiy tormoz silindri, b -VAZ-2106
avtomobilining ikki tarmoqli asosiy tormoz silindri.
5. Antiblakrovkalovchi tizimning vazifasi, tuzilishi va ishlash prinsipi.
Gidroyuritmali tormoz kuchaytirgich
Tormoz yuritmasining kuchaytirgichi tormozlashga sarflanadigan kuchni
orttirib,
tormozlashni yengillashtirish uchun xizmat qiladi. Gidroyuritmali tormoz
tarmog’iga
o’rnatiladigan kuchaytirgichlar uchun xizmat qiladi.
Gidroyuritmali tormoz tarmog’iga o’rnatiladugan kuchaytirgichlar uchun tashqi
energiya manbai sifatida siqilgan havo vositasi ishlaydigan pnevmokuchaytirgich

yoki
dvigatelning kiritish quvuridagi siyraklanish natijasida ishlaydigan siyraklash
kuchaytirgich (vakuum kuchaytirgich) va ayrim hollarda esa yuqori bosimli nasos
yordamida haydalgan katta bosimli suyuqlik energiyasidan foydalanib ishlaydigan
gidrokuchaytirgich qo’llaniladi.
Antiblokirovkali elektron tormoz tizimining vazifasi.
Hozirgi kunda eng dolzarb masalalardan biri bu, avtomobilni yuqori
harakatlanishda xech qanday muammolarsiz uni to’xtatib olishdir. Chunki
avtomobillar
yuqori tezlik bilan tormozlanishda ko’ngilsiz voqealarni keltirib chiqarmoqda.
Hozirda
biz ABS iborasini ko’p marotaba eshitib kelmoqdamiz.
ABS bu (Antiblokier system) ya’ni avtomobil to’liq tormozlanganda ish
sharoitidan qat’iy nazar masalan, quruqlikda, asfaltda va shuning bilan birgalikda
namlikda yoki muzlikda va qorda hamma g’ildiraklarning tormozlanib qolishini
himoya
qiladi. Antiblokir tizimi bu haqiqiy stabilashuvni va avtomobilning
boshqariluvchanligini, tormozlanishni esa sekinlashtirib boradi.
Antiblokir tizimni ishlashi bir nechta faktorlarga bog’liq. Masalan,
avtomobilning
dvigateli ishga tushganda va tezda uning tezligi 5 – 7 km/h ga etishganda, ABS
ishlashga tayyorgarligi boshlanadi. Avtomobil 12 knm/h yo’lni bosib o’tgandan
so’ng,
shu yo’l oraligida Antiblokir tizimi to’liq ishlash uchun tayyor bo’ladi, ya’ni
tormozlashda kerak bo’ladigan bosimni hosil bo’lishi uchun shuncha vaqt kerak
bo’ladi.
Tormozlashda Antiblokir tizim uchun kerak bo’ladigan bosim 100 - 150 M Π a ni
tashkil
etadi.
ABS elektron tormoz tizimining qismlari .
Antiblokir (ABS) tizimi quyidagilarni o’z ichiga oladi (111 - rasm). G’ildirak
sensori (sensor – ma’lumot be ььь ruvchi) 1 har bir g’ildirakga tishli g’ildirak bilan
o’rnatiladi va har bir g’ildiraklarning harakat tezligini 3 elektron boshqarish
tizimiga
beradi. U 3 esa har bir g’ildirakni tezligini o’rganib chiqib bir vaqtning o’zida qaysi
g’ildirakni tormozlanishi to’g’risida gidravlik yuritma 2 tizimiga yuboradi. Shu
tariqa
g’ildiraklarni to’satdan tormozlanishini himoyalaydi. Kontrol chiroqlari esa tormoz
suyuqligining holatini va elektron boshqarish tizimini ishlayotganligi to’g’risidagi
ma’lumotni haydovchiga yetkazib beradi.

23.6 - rasm. Avtomobilning (ABS) Antiblokir tizimi soddalashgan tasviriy
chizmasi.
Agar ABS tizim avtomobilda ishlamay qolsa, oddiy gidravlik tormoz tizimi
ishga
tushadi. Demak, ABS tizimi bu avtomobil tormoz tizimiga o’rnatilgan qo’shimcha
yordamchi qurilmadir.
ABS tizimni tashkil qiluvchi qismlar.
Aylanishlar sonini sezuvchi va g’ildiraklarning impulsi (zenzor)
Aylanishlarni sezuvchi (sensor) magnet o’zagidan va cho’lg’amdan tashkil
topadi. Aylanishlarni sezuvchi Generatorni ishlash prinsipiga o’xshashib ketadi.
G’ildiraklar aylanadi va shuning bilan birgalikda Rotor, g’ildirak zenzori esa
ma’lum
bir oraliqda turadi. G’ildirakning aylanishi bilan zenzordagi magnet maydoni
o’zgaradi
va cho’lgam O’zgaruvchankuchlanishni ishlab chiqaradi.
U quyidagicha ishlaydi (112- rasm). G’ildiraklarning aylanma harakati orqali
impuls g’ildiragi aylanishlarni sezuvchining bosh qismida harakatlanib boradi.
Tishning
orasida va tishning tillarida magnet maydoni o’zgarib boradi. Buning ichida
cho’lgam
sinusdiagrammasi (113-rasm) ko’rinishidagi o’zgaruvchan kuchlanishni ishlab
chiqaradi. Sinusdiagrammasi ko’rinishidagi Frequenz ya’ni “ + ” va “ - “ larning
doimiylagi g’ildiraklarning aylanishiga bog’liq.
Agar aylanishlar soni kichik bo’lsa, kichk kuchlanishni. Agar katta bo’lsa,
yuqori
kuchlanishni tashkil qiladi. Tishli g’ildirak bilan aylanishlarni sezuvchi zenzorning
oraliq masofasi kichik bo’lsa, yuqori kuchlanishni, aksincha katta bo’lsa, kichk
kuchlanishlarni ishlab chiqaradi

23.7 -rasm. Aylanishlar sonini sezuvchi gildirak zenzorining tasviriy chizmasi
23.8 - rasm. Gildirak zenzoridan hosil bo’layotgan o’zgaruvchan kuchlanishni
Sinus o’qidagi diagramma ko’rinishi.

23.9 - rasm. A y lanishlar sonini sezuv chi gildirak zenzorining
av t omobilda
k o’rinishi .
Aagar g’ildiak zenzorining qarshiligi 1 ÷ 1,3 k Ω bo’lsa, undagi signal yo’q
bo’lsa, g’ildirakning podshipnigi buzilgan bo’ladi hamda tishli g’ildirakda kirlanish
bor
bo’ladi. G’ildirak harakatlanayapti ABS ni boshqaruvchi elektorn boshqarish tizimi
g’ildirak zenzoridan xech qanday signal olmaydi. Elektorn boshqarish tizim esa
haydovchiga ogohlantirish chirog’ini yoqadi. Bularning hammasi mexanik
xatolardir
(23.9 - rasm).
BS tormoz tizimining gidroyuritmasi.
Diaganaliga joylashgan Tormozlanishni aylanasiga boshqaaruvchi 4 klapanli
yoki
4 – Kanali tormoz gidravlik yuritmasini 100 - rasmda ko’rishimiz mumkin.
Oldingi va ketingi ko’priklardagi tormozlanishni tarqalishi 3 – kanalli tizimda
joylashgan. Tormoz bosimi orqa g’ildiraklarda umumiy ravishda boshqariladi.
Gidravlik yuritma esa har bir g’ildiraklar uchun alohida tormoz bosimini tartibga
solib
turadi. Bu Individual tartibga solish deganidir. Qora rangdagi plastik korpusda
elektr
bilan ta’minlovchi qismi ya’ni magnet klapani uchun rele va orqaga itaruvchi nasos
uchun ham rele joylashgan.
Bu gidravlik yuritma xech qachon buzilmaydi. Buzilsa ham buni sozlab
bo’lmaydi. Butunlay almashtiriladi. Bu mexanizm ishlash davriga bog’liq. Buni

ishlash
davrini uzoqlashtirish uchun talab qilingan km da tormoz suyuqligini almashtirib
turilsa
va tormoz suyuqligi bakini ham zich saqlasa ishlash davri uzayadi.
25.9 - rasm. ABS tormoz tizimidagi gidravlik yuritmaning tasviriy
chizmasi va avtomobilda joylanish tasviri
ABS tormoz tizimi o’rnatilgan avtomobillarda quyidagi ikki qizil va sariq
rangdagi kontroll chiroqlari avtomobilning ichki qismida joylashgan ( 25.10- rasm).
Ular
quyidagilarni anglatadi
25.10- rasm. ABS tormoz tizimi uchun kontroll chiroqlari.
A nt iblok ir t ormoz t izimining af zallik lari

Nazorat uchun savollar
1. Tormoz sistemasining vaziasini aytib bering?
2. Avtomobil tormoz boshqarmasi nechta tormoz tarmog’idan iborat?
3. Tormoz tizimining tuzilishini so’zlab bering?
4. Tormoz tizimini tasvirlab bering?
5. Tormoz mexanizmining vazifasi?
6. Gidravlik yuritmali tormoz qismlarining konstruktiv xususiyatlari nimadan
iborat?

TORMIZ TIZMI ABS

Sotib olish