Turıstık xızmat turları va ularnıng xususıyatları - Iqtisodiyot - Kurs ishlari

Dokument ma'lumotlari

Narxi	15000UZS
Hajmi	97.8KB
Xaridlar	0
Yuklab olingan sana	14 Noyabr 2025
Kengaytma	docx
Bo'lim	Kurs ishlari
Fan	Iqtisodiyot

Turıstık xızmat turları va ularnıng xususıyatları

Sotib olish

O‘ZBEKISTON RESPUBLIKASI
OLIY TA’LIM, FAN VA INNOVATSIYALAR VAZIRLIGI
GULISTON DAVLAT UNIVERSITETI
IQTISODIYOT KAFEDRASI
“Turizm” FANIDAN
KURS ISHI
Turıstık xızmat turları va ularnıng xususıyatları

2MUNDARIJA
KIRISH ....................................................................................................... 3
1. Turistik xizmatlar tushunchasi va turistik mahsulot ......................... 6
2. Turistik xizmatlar turlari va ularning xususiyatlari ........................ 16
3. ................................................................................................................ Xizmat
ko‘rsatish klasslari va xizmatlar paketi ............................................. 20
4. Rivojlangan davlatlarda turistik xizmatlar sohasi tajribasi ........... 24
5. O‘zbekistonda turistik xizmatlar jozibadorligini oshirish:
muammolar va yechimlar ....................................................................... 29
XULOSA .................................................................................................. 37
FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR ................................................. 40

3KIRISH
Kurs ishining dolzarbligi. Iqtisodiy rivojlanish: Turizm ko‘plab
mamlakatlarda muhim daromad manbai bo‘lib, yangi ish o‘rinlarini
yaratish va kichik biznesni qo‘llab-quvvatlashga xizmat qiladi.
Madaniy muloqot: Turistik xizmatlar orqali turli xalqlar o‘z
madaniyati va an’analarini dunyo bo‘ylab tanitishi mumkin.
Global integratsiya: Zamonaviy dunyoda turizm xalqlar va davlatlar
o‘rtasidagi hamkorlikni mustahkamlaydi. Ekologik ongni oshirish:
Ekoturizm va mas’uliyatli turizm orqali atrof-muhitni himoya qilish
masalalari ommalashmoqda.
Turistik xizmat turlari Turistik xizmatlar ko‘plab turga bo‘linadi va
har biri o‘ziga xos xususiyatlarga ega:
Rekreatsion turizm Dam olish va sog‘lomlashtirish maqsadida
ko‘rsatiladigan xizmatlar. Asosiy mijozlari plyaj kurortlari, sanatoriylar va
tog‘li hududlarga boruvchilardir.
Madaniy-tarixiy turizm Tarixiy yodgorliklar, muzeylar, madaniyat
festivallari va tarixiy joylarga tashriflar.
O‘ziga xos jihati – madaniyat va tarixga qiziquvchi turistlarga
mo‘ljallangan. Eko-turizm Atrof-muhitni himoya qilishga asoslangan
xizmatlar.
O‘rmonlar, milliy bog‘lar va tabiat qo‘riqxonalariga tashrif buyurish
kiradi. Biznes turizmi Konferensiyalar, ko‘rgazmalar va xizmat safarlari
uchun xizmatlar.
Asosiy xaridorlari ishbilarmonlar va korporativ mijozlar. Ekstremal
turizm Faoliyat va sarguzashtlarga asoslangan turizm. Masalan, tog‘ga
chiqish, sho‘ng‘ish, parashyutda sakrash. Dolzarb muammolar va
imkoniyatlar Muammolar: Atrof-muhitga zarar yetkazish, madaniy xilma-
xillikning yo‘qolishi va yuqori raqobat. Imkoniyatlar: Innovatsion

4xizmatlar joriy etish, raqamli texnologiyalar yordamida xizmat sifatini
oshirish.
Kurs ishining maqsadi. Turistik xizmatlar – bu sayohatchilarga
ularning safarlarini yanada qulay va yoqimli qilish uchun taqdim
etiladigan xizmatlar turidir. Turistik xizmatlarning ko‘pligi va xilma-
xilligi mavjud, ular turli yo‘nalishlarga, ehtiyojlarga va sayohatchilarning
qiziqishlariga moslashtirilgan.
Kurs ishining vazifalari. Turizm sohasida xizmatlarning maqsadi
va funksiyalarini yanada samarali bajarishga qaratilgan. Har bir turistik
xizmat turi o‘ziga xos vazifalarga ega bo‘lib, turistlarning ehtiyojlarini
qondirish va sayohatning umumiy sifatini oshirishga yordam beradi.
Kurs ishining ob’yekti. Sayohatchilarni bir joydan boshqasiga
yetkazish uchun ishlatiladigan transport vositalari (avtomobillar,
avtobuslar, poezdlar, samolyotlar, kemalar). Turistlarga turar joy taqdim
etuvchi joylar (mehmonxonalar, yotoqxonalar, apartamentlar, kurortlar,
hostellar). Tarixiy, madaniy, tabiiy yodgorliklar, muzeylar, arxitektura
inshootlari, tabiat manzaralari, ekskursiya hududlari. Turistik joylarda
joylashgan restoranlar, kafelar, oziq-ovqat do‘konlari, oshxonalar.
Kurs ishining predmeti. Transport xizmatlarini taqdim etish
(yo‘lovchilarni xavfsiz va qulay tashish), sayohat vaqtini tejash va
sayohatchilarning harakatlanishini osonlashtirish. Sayohatchilarga turar
joy va uyquni tashkil etish, dam olish uchun qulay sharoitlar yaratish,
xizmatlar va qulayliklar taqdim etish (uyqu xonalarining gigiyenik holati,
ovqatlanish, boshqa qulayliklar). Sayohatchilarga bu yodgorliklar va
manzaralarni tanishtirish, tarixiy va madaniy ma'lumotlarni taqdim etish,
yangi tajribalar orttirishga yordam berish. Sayohatchilarga milliy va
xalqaro taomlarni taqdim etish, ularning ovqatlanish ehtiyojlarini
qondirish, gastronomik tajribalarni taqdim etish. Sayohatchilarga
ko‘ngilochar va dam olish imkoniyatlarini taqdim etish, sayohatni yanada

5qiziqarli va yoqimli qilish, zavqlanish va dam olishni tashkil etish.
Sayohatchilarga turistik joylarga xos suvenirlar, yodgorliklar va boshqa
mahsulotlarni sotish, ularning turizm tajribasini yanada boyitish.
Sayohatchilarga sog‘liqni tiklash, dam olish, stressni kamaytirish,
salomatlikni yaxshilash uchun xizmatlar taqdim etish.
Kurs ishining tuzilishi va tarkibi. Kurs ishi tarkiban kirish, asosiy
qismda 5 ta reja, xulosa va foydalanilgan adabiyotlar ro‘yxatidan iborat.
Kurs ishining umumiy hajmi 40 betdan iborat.

61. Turistik xizmatlar tushunchasi va turistik mahsulot
Bozor iqtisodiyoti sharoitida tadbirkorlar odatdagi muhit sharoiti
tashqarisida bo’lib qoldilar, chunki oldin yagona tovar bo’lib moddiy
mahsulot, aniqrog’i uning torgina qismi – xalq iste’moli tovarlari
hisoblanar edi. Yangi munosabatlar kapital bozori, ishchi kuchlari xizmat
bozori va h.k. kabi bozorning yangi segmentlarini o’zlashtirishni talab
etadi.Chet elda xizmatlar sohasi iqtisodiyotning tez taraqqiy etuvchi
tarmoqlaridan biri hisoblanadi. Dunyodagi rivojlangan mamlakatlarda
yalpi ichki mahsulotida xizmatlar ulushi 60 foizdan ham oshadi.
O’zbekistonda turizm bozorini o’rganish va rivojlantirish uchun, avvalo
turistik xizmatlarning mohiyatini aniqlash zarur.
Xizmat termini xalqaro standartlarda berilishicha – bu ijro etuvchi va
iste’molchi o’rtasidagi bevosita o’zaro ta’sirning natijasidir, hamda
iste’molchi ehtiyojini qondirish bo’yicha ijrochining shaxsiy faoliyati
natijasi hisoblanadi. Bu tushuncha o’z tarkibiga qo’yidagilarni qamrab
oladi:
1. Xizmat iste’molchilari va ijro etuvchilarning o’zaro ta’siri;
2. Ijrochilarning o’zlari tamonidan xizmat ko’rsatish jarayoni
(ya’ni, ma’lum ishlarni bajarish);
3. «Qayta tashkil qilingan mahsulot» yoki «xizmatlar natijasi»
ko’rinishidagi ushbu faoliyat natijalari.
Turistik xizmat – turistlarni mos ravishdagi ehtiyojlarini qondirish
bo’yicha turistik korxona faoliyati natijasi hisoblanadi. Turistik
korxonaning ishi barcha sayohatlarni tashkil qilish bilan birga alohida
xizmatlarni tashkil qilishi ham mumkin.
Boshqa istalgan xizmat turlari kabi turistik xizmatlar o’ziga xos
xususiyatlari bilan farqlanadi, buni shartli ravishda «uchta S » bilan
belgilasak u qo’yidagi xolatda bo’ladi:

7Sezilmaslik. Turistik xizmatlar moddiy mahsulot bo’lib
hisoblanmaydi. Ular ijtimoiy – madaniy (nomoddiy) sohalarga tegishli
bo’ladi, chunki iste’molchini ijtimoiy-madaniy xizmatlarga bo’lgan
ehtiyojini jismoniy, intelletual, ma’naviy va h.k. ehtiyojini qondirish
bo’yicha xizmatlarni ijro etuvchilar faoliyati aniqlaydi. Ularni harid
vaqtida ko’rish yoki baholash mumkin emas. Bunday xizmatlar ob’ekti
bo’lib, shaxsan iste’molchi hisoblanadi (turist);
Servisni va iste’molchini o’zaro bog’liqligi. Xizmatlar iste’molchi
va ijro etuvchilarning o’zaro ta’siri natijasidan tashkil topganligi sababli,
turistik xizmatlarni ko’rsatish jarayoni (ishlab chiqarish) iste’mol bilan
birga parallel ravishda yuz beradi. Ma’lumki, moddiy shaklda tavarlarni
ishlab chiqarish, uni sotuvidan oldin bo’ladi, faqat undan keyingina
iste’mol jarayoni boshlanadi;
Saqlanmaslik. Turistik xizmatlarning saqlanmasligi (saqlash
mumkin emasligi). Turistik xizmatlarning hayotiy sikli moddiy tovardan
tubdan farq qiladi, xususan saqlash bosqichining mavjud bo’lmaganligi
bilan turistik xizmatlarni saqlanmasligi bozor kon’yukturasini yaxshilab
o’rganishni, talab va taklifni mo’tonosibligini talab etadi,chunki xizmatlar
talab bo’lmaganga qadar «omborlarda» turib qoladigan mahsulot emas.
Turistik xizmatlar tarkibida asosiy va qo’shimcha xizmatlar bilan
farqlanadi. Turistik korxonalar ko’rsatadigan asosiy xizmatlarga
qo’yidagilar kiradi:
 Tashishni tashkil etish bo’yicha xizmatlar;
 Joylashtirish;
 Turistlarni ovqatlantirish;
Turistik korxonalar ko’rsatadigan qo’shimcha xizmatlarga
qo’yidagilar kiradi:
 Sayohatni (ekskursiyani) tashkil etish bo’yicha xizmatlar;
 Turistlarni sug’urtalash bo’yicha xizmatlar;

8 Gid (turistlarga izoh, tushuntirish beruvchi shaxs), gid-tarjimon
xizmatlari;
 Turistlarni yashab turgan joyidan uning vaqtinchalik kelib tushgan
joyigacha -mamlakatgacha va teskari (transfer) tashish bo’yicha, hamda
sayohat shartlarida ko’zda to’tilgan mamlakat hududida (vaqtinchalik
kelgan joyidan) istalgan boshqa tashishlar bo’yicha xizmatlar;
 Texnikani ta’mirlash bo’yicha xizmatlar;
 Prokat bo’yicha xizmatlar;
 Valyuta ayirboshlash;
 Telefon xizmati;
 Pochta xizmati;
 Maishiy xizmat ko’rsatish xizmatlari;
 Plyajlardan foydalanish xizmatlari va h.k.
Bunday bo’linish iste’mol hususiyatlari nuqtai nazaridan olib
qaraganda, ahamiyatli farqlar yo’qligi sababli shartlidir. Yo’llanmada
qayd qilingan va asosiy dasturga kiritilgan xizmatlar asosiy hisoblanadi.
Qo’shimcha xizmatlarni yetib kelgan joyida turistni o’zi mustaqil harid
qiladi. Ular yo’llanma narxiga kirmaydi.
Ko’pgina holatlarda turistik asosiy xizmatlarga transport xizmatlari,
joylashish va ovqatlantirish xizmatlaridan tashkil topadi. Ammo, tanishuv
(ekskursion), malakaviy ish turizmi, sport, diniy maqsadlarda sayohatlar
tashkil etilganda qo’shimcha xizmatlar ham ushbu turlarning asosini
tashkil etadi. Asosiy va qo’shimcha xizmatlar o’rtasidagi farq, ularni
dastlabki harid qilingan yo’llanma paketiga kiritilgan xizmatlardan tashkil
topadi. Turistlarga nomoddiy xizmatlardan tashqari moddiy xizmatlar
yoki maxsus mahsulotlar taqdim etilishi mumkin, masalan shahar rejasi,
metro haritasi, suvenirlar, turistik jihozlar.
Shunday qilib O’zbekistonda turizm bozorini o’rganish va
rivojlantirish jarayonida, kelgusida turizmni asl mohiyatini belgilovchi

9qo’yidagi uchta jihatlarni hisobga olishni xozirgi davr talab qilmoqda:dam
olish va ko’ngil ochar faoliyat sifatida;bevosita turizmga xizmat qiluvchi
tarmoqni qamrab oluvchi biznes sifatida;turizm bozoriga yo’naltirilgan
moddiy ishlab chiqarish va xizmat ko’rsatish tarmog’i korxonasining
faoliyati sifatida.
Bugungi kunda turizm sohasi tez sur’atlarda rivojlanmoqda va
uning muhim ijtimoiy hamda iqtisodiy ahamiyatga ega bo’lishi quyidagi
omillar bilan belgilanadi:
 mahalliy daromadni o’stiradi;
 yangi ish o’rinlarini yaratadi;
 turistik xizmatlar ishlab chiqarish bilan bog’liq bo’lgan barcha
sohalarni rivojlantiradi;
sayyohlik markazlarida ijtimoiy va ishlab chiqarish infratuzilmasini
rivojlantiradi;
xalq hunarmandchilik markazlari faoliyatining rivojlanishini tezlashtiradi
va yangi yo’nalishlarini shakllantiradi;
mahalliy aholi yashash darajasining va sifatining o’sishini ta’minlaydi;
valyuta tushumlari miqdorining o’sishiga yordam beradi; ishsizlik
muammosini ijobiy hal qiladi.
O’zbekiston Respublikasining «Turizm to’g’risida»gi Qonunidagi
ayrim moddalarda turistik xizmatlar bilan bog’liq tushunchalarning ta’rifi
berilgan. Jumladan, Qonunning 3-moddasida turistik xizmatlar
tushunchasi haqida: «turistik xizmatlar turistik faoliyat subyektlarining
joylashtirish, ovqatlantirish, transport, axborot-reklama xizmatlari
ko’rsatish borasidagi, shuningdek, turistlarning ehtiyojlarini qondirishga
qaratilgan boshqa xizmatlar», deb ta’riflanadi. Qonunning 11- moddasi
«Turistik sayohat va turistik xizmatlar majmui», deb nomlanib, unda
quyidagi fikrlar bayon qilinadi: «Turistik sayohat yakka tartibda yoki
turistlar guruhi tarkibida amalga oshiriladi.

10Turistik xizmatlar majmui transport xizmati ko’rsatishni, yashash,
ovqatlantirish, ekskursiya xizmati ko’rsatish, madaniy, sport dasturlarini
tashkil etish, turistlar bo’sh vaqtini mazmunli o’tkazish va boshqa
xizmatlarni o’z ichiga oladi». Qonunning 10moddasi: «Turistik
xizmatlarni sertifikatlashtirish», deb nomlanib, unda quyidagi jumlalarni
o’qiymiz: «Turistik xizmatlar majburiy sertifikatlashtirilishi lozim.
Turistik xizmatlarni sertifikatlashtirish va sertifikat berish qonun
hujjatlarida belgilangan tartibda amalga oshiriladi. Turistik faoliyat
subyektining turistik xizmatlarni majburiy sertifikatlashtirishdan bosh
tortishi, turistik xizmatlarni sertifikatlashtirishning natijasi salbiy bo’lishi,
shuningdek, sertifikatning amal qilishini bekor qilish turistik faoliyatni
amalga oshirish uchun berilgan litsenziyaning amal qilishini to’xtatib
qo’yishiga yoki litsenziyadan mahrum qilishga sabab bo’ladi».
Qonunning 12moddasi: «Turistik xizmatlar ko’rsatish shartnomasi», deb
nomlanib, quyidagi fikrlar bayon etiladi: «Turistik xizmatlar shartnoma
asosida ko’rsatiladi. Shartnomada ko’rsatilgan xizmatlarning ko’lami va
sifati, taraflarning huquqlari hamda majburiyatlarini, haq to’lash va hisob-
kitoblar tartibini, shartnomaning amal qilish muddatini va uni
bajarmaganlik yoki lozim darajada bajarmaganlik uchun javobgarlikni,
shuningdek, taraflarning kelishuviga ko’ra boshqa shartlarni belgilaydi».
Bizning nazarimizda, turistik xizmatlar sayohat davomida turistning
barcha ehtiyojlarini qondirishga va ta’minlashga qaratilgan hamda xizmat
ko’rsatish sohasidagi aniq maqsadga yo’naltirilgan harakatlar to’plami
bo’lib, ular turizm maqsadlariga, turiga va turistik xizmatning qanday
yo’naltirilganligiga to’la javob berishi kerak.
Turistik xizmatlar – turist va ekskursant ehtiyojlarini qondirish va
ta’minlashga qaratilgan, xizmat sohasidagi bir maqsadga yo’naltirilgan
harakatlar to’plami bo’lib, ular turizm maqsadlariga, xarakteriga va
turistik xizmatning qanday yo’naltirilganligiga javob berishi hamda

11umuminsoniy tamoyillarga qarshi bo’lmasligi kerak. Davlat standarti
ta’rifiga ko’ra, turistik xizmatlar – turistlarning ehtiyojlarini qondirish
faoliyati bilan shug’ullanuvchi turizm tashkilotlarining faoliyati
mahsulidir.
Xizmatlar – bu iste’mol tovarlarining o’ziga xos turidir. Xizmat
bevosita iste’mol jarayonida yuzaga keladi va alohida holda bo’lmaydi, bu
xizmatning moddiy tovarga nisbatan asosiy farqidir. Bundan tashqari,
tovar iste’molchiga olib kelib beriladi, turistik xizmatda esa iste’molchi
bevosita xizmatning amalga oshiriladigan joyiga olib boriladi. Shuning
uchun ham turistik xizmatlarni shakllantirish va sotish moddiy tovarlarni
sotishga aloqador bo’lgan qonunlar asosida emas, balki boshqa qonunlar
majmui bilan boshqariladi.
Turistik xizmatlar ikki turga bo’linadi: asosiy va qo’shimcha
turistik xizmatlar. Ularning bir-biridan farqli tomonlari quyidagilardan
iborat:
1- jadval
Asosiy
xizmatlar Qo’shimcha xizmatlar
Turpaketga kiritiladigan
xizmatlardir (masalan: tashish,
joylashtirish, ovqatlantirish va b.). Qo’shimcha turistik
xizmatlar esa turpaketga
kiritilmaydi.
Asosiy turistik xizmatlar
sayohatni boshlashdan oldin sotib
olingan, ya’ni to’lov oldindan
amalga
oshirilgan bo’ladi. Qo’shimcha turistik xizmatlarda to’lov –
xizmatdan foydalanish jarayonida amalga
oshiriladi.
Yuqoridagi farqlardan kelib chiqqan holda, qo’shimcha turistik
xizmatlar deganda, turpaketda nazarda tutilmagan, turist sayohat
davomida o’zining qo’shimcha to’lovi asosida amalga oshiriladigan
xizmatlar tushuniladi.

12Butunjahon turizm tashkiloti qo’shimcha turistik xizmatlarning 400
ta turini keltirib o’tgan. Qo’shimcha turistik xizmatlarning ahamiyati
shundaki, unda turist paydo bo’lgan ehtiyojlarini to’laqonli qondiradi,
ma’lum bir vazifalarni bajarishda o’zini urintirmaydi (masalan:
mehmonxonada yashayotganida kiyimini tozalash yoki dazmollash uchun
mehmonxona xodimlariga murojaat qiladi). Turist qo’shimcha turistik
xizmatlar tufayli to’la dam olishga erishadi. Natijada o’z sayohatidan
ko’ngli to’ladi. Qo’shimcha turistik xizmatlardan turist ikki xil vaziyatda
foydalanadi:
Turpaketning tanaffus qismida yoki turist bo’sh qolgan vaqtda
foydalanadigan xizmatlar (masalan, kechqurin Registon maydonida
namoyish etiladigan ovozli va nurli panoramaning tomoshasi).
Asosiy xizmatlar ko’rsatilishi davomida yoki turist ehtiyojidan
kelib chiqqan holda foydalanadigan xizmatlar (masalan, qo’shimcha gid
xizmati).
Turistga birinchi vaziyatdagi qo’shimcha turistik xizmatlarni
ko’rsatish uchun quyidagilarga e’tibor berish kerak: turistlar qiziqishlarini
inobatga olib, iloji boricha turistlarga faqat yaxshi kayfiyat
bag’ishlaydigan qo’shimcha xizmatlar taqdim etish o’rinli hisoblanadi.
Shu o’rinda bu xizmatlar turistga ijobiy taassurot qoldira olishi kerak.
Masalan: o’zbek milliy to’ylariga va oilalarga olib borish, turistni milliy
konsert, festivallarga taklif etish. Buning uchun respublikada turistlarga
xizmat qiladigan milliy ansambl guruhlarini tashkil etish maqsadga
muvofiq bo’ladi; turist uchun yangilik bo’lgan va bunday vaziyatga oldin
duch kelmagan qo’shimcha turistik xizmatlarni ko’rsatish. Masalan:
Samarqandda bir-biriga masofa jihatidan yaqin joylashgan yodgorliklar
(Amir Temur maqbarasi, Registon maydoni, Bibixonim masjidi,
Shohizinda ansambli va boshqalar)ga sayohat qilishda turistlarni tuya, ot-
aravalarda olib borish chuqur taassurot qoldiruvchi xizmatlar turiga kiradi.

13Buning uchun shu yodgorliklar joylashgan hududda maxsus piyoda
turistik yo’laklar tashkil etib, turistiktomosha hududiga aylantirish kerak;
turistlarni milliy urf-odatlar va an’analar bilan tanishtirish orqali milliy
hunarmandchilik va kasanachilik jarayonlarida bevosita qatnashishini
tashkil etish. Yoki o’zbek milliy taomlarining pishirilish jarayonini
tomosha qilish kabi xizmatlar ko’rsatish. Buning uchun mamlakatimizda
hunarmandchilik, kasanachilik va milliy oshxonalarni turizm sohasiga jalb
qilib, bu sohalarni rivojlantirish.
Turistga ikkinchi vaziyatdagi qo’shimcha turistik xizmatlarni
ko’rsatish uchun quyidagilarga e’tibor berish kerak: mehmonxonalardagi
qo’shimcha turistik xizmatlarni rivojlantirish. Bu xizmatlarga: nomerga
taom yoki mehmon buyurtmalarini yetkazib berish xizmati, kiyim
tozalash va dazmollash xizmati, seyf xizmati, telefon, internet, pochta
xizmatlari, trenajyor zali xizmati, basseyn (ochiq yoki yopiq), massaj,
sauna, sartarosh xizmati, texnikani ta’mirlash xizmati, valyuta
ayriboshlash xizmati, ijara xizmati va boshqalar. ovqatlanish
korxonalarida qo’shimcha turistik xizmatlar maxsus turist buyurtmasi va
tanloviga asosan ko’rsatiladigan xizmatlardir.
Qo’shimcha turistik xizmatlardan turist ketma-ket ravishda ham
foydalanishi mumkin. Ya’ni turist bo’sh vaqtida shahardan tashqariga
tog’li manzaralarni ko’rish uchun borganda, valyuta almashtirish xizmati,
avtomobil ijara xizmati, qo’shimcha ovqatlanish xizmati (shahardan
tashqarida) dan ketma-ket foydalanadi. Xulosa qilib aytganda, qo’shimcha
turistik xizmatlar nafaqat tashkil qilinishi va taklif qilinishi, balki sifatli va
foydali ravishda ko’rsatilishi kerak.
Turistik mahsulot. Turizm xizmat bozori o’ziga xos hodisa bo’lib,
uning ta’sir doirasi turistik mahsulotni yaratish va iste’molchilar
o’rtasidagi iqtisodiy munosabatlar bilan ifodalanadi.

14Turistik mahsulot turizm maqsadlari va jarayonida turistning
ehtiyojl
arini qondirish uchun yetarli bo’lgan, barcha turistik xizmatlar,
ishlar, tovarlar va ta’minot vositalari hamda turpaketga kiritilgan boshqa
turistik xizmatlar majmuidan iborat. Turistik mahsulot (turpaket)
xizmatlar harakatining 24 soatdan ortiq vaqtiga ega yoki tunab qolish
(joylashtirish) va joydan-joyga ko’chib o’tish (yuk tashish) ni o’z ichiga
oladi. Turistik mahsulot barcha ko’rsatilgan xizmatlar va barcha
xarajatlarni o’z ichiga olgan umumiy narx bo’yicha taklif etiladi, uning
iste’mol xususiyatlari esa shartnoma shartlari asosida amalga oshiriladi. 1
Turist turistik mahsulotlar (turistik xizmatlar, ishlar va tovarlar)
iste’molchisidir. Turistik mahsulotlar – turistik asosiy xizmatlardan
(bronlashtirish, transfert, joylashtirish, ovqatlantirish, ekskursiyalar),
qo’shimcha xizmatlar turistik ishlardan (foto xizmati, sug’urta, axborot,
moliya, bank xizmati) va turistik tovarlardan (esdalik sovg’alar, xilma-xil
tur tovarlari, iste’mol tovarlari – parfyumeriya, tamaki, spirtli ichimliklar,
maishiy texnika, kiyim-kechak) iboratdir.
Agar turistik xizmatlar ko’rsatish jarayonini sinchiklab kuzatadigan
bo’lsak, unda turizm tashkilotchilari (turoperatorlar) aynan xizmat
ko’rsatish bilan emas, balki turistlarning ehtiyojlariga qarab, turistik
mahsulotni shakllantiradilar va ularning turli kombinatsiyalarini tuzadilar,
buning evaziga ular foiz ko’rinishida mukofot oladilar. Shunday qilib,
turizm tashkilotchilari turistlar va xizmat ko’rsatuvchilar o’rtasida
vositachi vazifasini o’taydilar.
Turizm tashkilotchilari nima bilan savdo qiladilar va turistik
yo’llanma yoki vaucherni xarid qilgan turist bevosita nimaga ega bo’ladi?‖
degan savol tug’iladi. Agar ushbu jarayon diqqat bilan o’rganilsa, unda
turist
ushbu yo’llanmaning o’rnatilgan muddatida turistik xizmatdan
1
Ivatov I. Restoran menejmenti. O’quv qo’llanma. T.: Iqtisodiyot, 2007.

15foydalanish huquqiga ega bo’ladi. Turistik yo’llanma (vaucher) bu
turistning yoki turistlar guruhining tur tarkibiga kiruvchi turistik
xizmatlarga bo’lgan huquqini belgilovchi va bunday xizmatlar
ko’rsatilganligini tasdiqlovchi hujjat hisoblanadi.
«Tur – muayyan yo’nalish bo’yicha turistik xizmatlar majmui
(joy bandlash, joylashtirish, ovqatlantirish, transport, rekreatsiya,
ekskursiya va boshqa xizmatlar) bilan ta minlangan aniq‟
muddatlardagi turistik sayohat», deb belgilangan. Yuqoridagi
fikrlardan kelib chiqib, turmahsulot bo’yicha turistik xarajatlar tarkibi
quyidagi holatda bo’ladi:
1-rasm. Turmahsulotning turistik xarajatlar bo’yicha tarkibi.
Turistik xarajatlar tarkibida ko’rsatilganidek, turist sayohat uchun
qiladigan umumiy xarajatlarining o’rtacha 50 foizi – tur (turpaket)ni sotib
olishga ishlatadi, 30 foizi – qo’shimcha turistik xizmatlardan
foydalanishga sarflanadi, 20 foizi esa – tovar (sotib olish: suvenir va
sovg’alar) xarajatlarini tashkil etadi.
1-rasmdan ko’rinib turibdiki, asosiy xizmatlar turist xarajatlarining
asosini tashkil etsa-da, qo’shimcha xizmatlar uchun turist qolgan bor

16pulining aksariyat qismini sarflar ekan.Turistlarga nomoddiy xizmatlardan
tashqari moddiy xizmatlar yoki maxsus mahsulotlar taqdim etilishi
mumkin, masalan, shahar rejasi, metro xaritasi, suvenirlar, turistik jihozlar
va b.
2. Turistik xizmatlar turlari va ularning xususiyatlari
O zbekistonda so nggi yillarda turizm tarmoqlariga qaratilayotganʻ ʻ
yuqori e tibor natijasida yurtimizga tashrif buyurayotgan mahalliy va
ʼ
xorijiy mehmonlar hamda sohada faoliyat yuritayotgan tadbirkorlik
subyektlariga qulay sharoitlar, turizm infratuzilmasini yana-da
rivojlantirishga yo naltirilgan keng ko lamli ishlar amalga oshirilyapti.
ʻ ʻ
Jumladan, turizm tarmoqlari hamda joylashtirish vositalarida xizmat
turlarining yaqqol ortishi va yuqori servis salohiyatining yo lga
ʻ
qo yilganini kuzatish mumkin.
ʻ 2
Bu borada Vazirlar Mahkamasining 2020-yil 10-iyuldagi 433-son
qarori bilan “Turistik xizmatlarni sertifikatlashtirish va turistik industriya
obyektlarini tasniflash tartibi to g risidagi Nizom” tasdiqlangan.
ʻ ʻ
Ushbu Nizom talablariga binoan esa sertifikatlashtirish ishlarini
amalga oshirish o zining samarali natijasini berdi.
ʻ
Sababi turizm xizmatlarini sertifikatlashtirishning eski tizimi o zini
ʻ
oqlamagan, ko p yillar davomida turizm xizmatlari sifat va xavfsizlik
ʻ
borasidagi standartlarga javob bermasdi. Turizm xizmatlari uzoq
davrlardan qolgan va dolzarbligini yo qotgan, xalqaro talablarga javob
ʻ
bermaydigan standartlar asosida sertifikatlashtirilar edi.
Endi markaz qoshida Turizm xizmatlarini standartlashtirish
sohasidagi texnik qo mita tashkil etilgan. Hozirgi kungacha ushbu texnik
ʻ
qo mita tomonidan xalqaro talablar bilan uyg unlashtirilgan 14 ta davlat
ʻ ʻ
standarti ishlab chiqilgan bo lib,
ʻ so nggi ʻ yillarda ular asosida
2
Aliyeva M.T., Umarjonov A. Turistik mamlakatlar iqtisodiyoti. –T:. Moliya, 2005.

17sertifikatlashtirilgan joylashtirish vositalarida ko rsatiladiganʻ
xizmatlarning xavfsizligi va sifatini ta minlash sezilarli darajada oshdi.
ʼ
Shuningdek, mehmonxona biznesi vakillariga qulaylik yaratish
hamda xizmat ko rsatish sifatini yana-da oshirish maqsadida
ʻ
mehmonxona xizmatlarini ko rsatish bo yicha bazaviy ko nikmalarni
ʻ ʻ ʻ
shakllantirishga ko mak beruvchi joylashtirish vositalari xodimlari uchun
ʻ
matn va audio materiallaridan tashkil topgan mobil ilova ishlab chiqilgan.
Xususan, “housekeeping”, “reception” va ofitsiant xizmat turlari
bo yicha maxsus mahorat darsi tarzidagi videoroliklar tayyorlanib, keng
ʻ
jamoatchilik va soha vakillari orasida taqdim qilinib, targ ibot olib
ʻ
borilyapti.
Ayni vaqtda ham Markazda ikkita sertifikatlashtirish organi tashkil
etilgan bo lib, ular tizimli ravishda faoliyat yuritib kelyapti, deb xabar
ʻ
beradi Turizm va sport vazirligi matbuot xizmati.
Hujjat bilan quyidagilar tasdiqlandi:
Turistik xizmatlarni sertifikatlashtirish va turistik industriya
obektlarini tasniflash tartibi to‘g‘risidagi nizom ;
Fuqarolar yig‘inlariga «Turizm mahallasi», «Turizm qishlog‘i» va
«Turizm ovuli» maqomini berish to‘g‘risidagi nizom .
Norma’ning yozishicha , nizomda nazarda tutilmagan turistik
xizmatlarning alohida turlari, shu jumladan umumiy ovqatlanish
tashkilotlari (restoranlar) xizmatlari, turistlarga ko‘rsatiladigan transport
xizmatlari ixtiyoriy asosda sertifikatlashtiriladi.
Turoperator, joylashtirish vositasi, tog‘ chang‘isi trassalari va plyaj
xizmatlari bo‘yicha turizm faoliyati faqat belgilangan tartibda tegishli
sertifikatlar olingandan keyin va ularning amal qilish muddati davomida
amalga oshirilishi mumkin.
Sertifikatning amal qilish muddati, berilgan sertifikatni har yili
inspeksiya nazoratini o‘tkazgan holda uch yildan iboratdir. Sertifikatning

18asl nusxasi bevosita sertifikatlashtirish obektida turadi va u uchinchi
shaxslarga berilmaydi. Amaldagi sertifikatsiz turoperatorlik, joylashtirish
vositalari, tog‘ chang‘isi trassalari va plyaj xizmatlari bo‘yicha turizm
faoliyatini amalga oshirish qonunchilikda belgilangan tartibda
javobgarlikka sabab bo‘ladi.
Sanab o‘tilgan xizmatlarni sertifikatlashtirish, ularga toifa berish,
shuningdek sertifikatlashtirilgan xizmatlarning standartlashtirish bo‘yicha
normativ hujjatlar talablariga muvofiqligining inspeksiya nazoratini
o‘tkazish Turizmni rivojlantirish davlat qo‘mitasi huzuridagi «Turizm
xizmatlarini sertifikatlash markazi» DUK tomonidan amalga oshiriladi.
Sertifikatlashtirish Nizomga 1-ilovada keltirilgan sxema bo‘yicha amalga
oshiriladi.
Oilaviy mehmon uylari va xostellar xizmatlarini sertifikatlashtirish
soddalashtirilgan holda, ularni o‘rganish dalolatnomasi asosida amalga
oshiriladi. Ushbu obektlar to‘g‘risidagi ma'lumotlar Oilaviy mehmon
uylari va xostellar yagona reyestriga kiritiladi.
Sertifikatlashtirish uchun ariza beruvchi Markazga elektron shaklda
Markazning rasmiy veb-sayti orqali ariza va unga ilova qilingan hujjat va
ma'lumotlarni yuboradi.
Nizomda turoperatorlik, joylashtirish vositasi, tog‘ chang‘isi
trassalari va plyaj xizmatlarini sertifikatlashtirish uchun taqdim etiladigan
hujjatlar ro‘yxati, shuningdek sertifikatlashtirish tartibi ko‘rsatilgan.
Ariza beruvchi o‘zining turistik industriya obektlariga toifa
berilishiga da'vogar bo‘lsa, bu to‘g‘rida arizada ko‘rsatib o‘tilishi kerak.
Turistik industriya obektlarini baholash vaqtida komissiya ushbu obektni
tasniflash tizimiga binoan uning tegishli toifaga muvofiqligini aniqlaydi.
Mehmonxonalar toifalari yulduzlar ko‘rinishidagi belgi bilan
belgilanadi va beshta toifa bo‘yicha tasniflanadi. Oliy toifa – besh yulduz,
eng past toifa – bitta yulduz.

19Tog‘ chang‘isi trassalari to‘rtta toifa bo‘yicha tasniflanadi: yashil
rang – o‘rganuvchilar uchun; ko‘k rang – murakkablikning quyi darajasi;
qizil rang – murakkablikning o‘rta darajasi; qora rang – murakkablikning
yuqori darajasi.
Plyajlar uchta toifaga tasniflanadi: ko‘k bayroq – I toifadagi plyaj
uchun; yashil bayroq – II toifadagi plyaj uchun; sariq bayroq – III
toifadagi plyaj uchun. Shuningdek Nizomda quyidagilar qayd etilgan:
sertifikatlashtirish natijalari bo‘yicha qarorlar qabul qilish tartibi; sertifikat
berish tartibi; ko‘rsatilayotgan xizmatlar ro‘yxatini kengaytirish va
qisqartirish bo‘yicha sertifikatlashtirish tartibi; sertifikatlashtirish
obektining inspeksiya nazorati tartibi; yashirin baholash tartibi;
sertifikatni qayta rasmiylashtirish, uning dublikatini berish tartibi.
Fuqarolar yig‘iniga turizm mahallasi maqomini berishdan asosiy
maqsadlar quyidagilar hisoblanadi: fuqarolar yig‘inida azaldan saqlanib
qolgan moddiy va madaniy merosini, urf-odatlari va turmush tarzini
saqlash, ilgari surish va targ‘ib qilish; xorijiy va mahalliy turistlarni keng
jalb qilish; turizmni barqaror rivojlantirish, turistlar uchun qulay shart-
sharoitlar yaratish; mahalliy aholining madaniyati va an'analarini
ommalashtirish; turizm mahallasining ekologiyasini hamda tabiiy
boyliklarini asrash va yaxshilash; fuqarolar yig‘ini hududida istiqomat
qiluvchi fuqarolarning ijtimoiy-iqtisodiy holatini yaxshilash; fuqarolar
yig‘ini hududida yangi ish o‘rinlarini yaratish; turizm xizmatlari sifatini
belgilangan talablarga muvofiqlashtirish; turizm xizmatlarini ko‘rsatishda
qonun talablariga rioya qilish.
Fuqarolar yig‘ini turizm mahallasi maqomini olishi uchun quyidagi
talablar va shartlarga javob berishi lozim: fuqarolar yig‘ini hududida
xorijiy va mahalliy turistlarni qabul qilish uchun kamida 20 ta oilaviy
mehmon uylarining mavjudligi; fuqarolar yig‘ini hududida turistlarga
kamida 5 ta sifatli turistik xizmatlarni taqdim etish (turar joy va (yoki)

20ovqatlanish xizmatlaridan tashqari); fuqarolar yig‘ini hududida mahalliy
ishlab chiqarilayotgan esdalik sovg‘alari mahsulotlarini (kamida bitta
savdo nuqtasi) sotish shoxobchalarini tashkil etish; fuqarolar yig‘ini
hududida turizmning quyidagi turlaridan birini tashkillashtirish: ekoturizm
(geoturizm); agroturizm (qishloq); etnografik; madaniy va tarixiy;
fuqarolar yig‘ini hududida turistlar va ekskursantlar xavfsizligini
ta'minlash; zarur ko‘rsatkichlarni o‘zbek, rus va ingliz tillarida mavjudligi;
birinchi tibbiy yordam ko‘rsatish imkoniyatining mavjudligi va boshqalar.
Shuningdek Nizomda quyidagilar belgilangan: fuqarolar yig‘ini
turizm mahallasi maqomini olishi uchun zarur bo‘lgan hujjatlar; fuqarolar
yig‘iniga turizm mahallasi maqomini berish haqidagi arizalarni ko‘rib
chiqish va qaror qabul qilish tartibi; fuqarolar yig‘inining huquqlari,
vakolatli davlat organining turizm mahallasi faoliyatini takomillashtirish
bo‘yicha vazifalari.
3. Xizmat ko‘rsatish klasslari va xizmatlar paketi
Jahon sayyohlik tashkiloti (UNWTO) bugun yangi nom va brend
bilan yangi davrga qadam qo‘ymoqda: BMT turizmi. Ushbu yangi brend
bilan Tashkilot o'zining Birlashgan Millatlar Tashkilotining turizm
bo'yicha ixtisoslashgan agentligi va rivojlanish bo'yicha turizmning global
yetakchisi sifatidagi maqomini yana bir bor tasdiqlaydi, ijtimoiy va
iqtisodiy o'zgarishlarni "odamlar va sayyora" doimo markazda bo'lishini
ta'minlaydi.
Bunga Tashkilot nomini o'zgartirish, UNWTOdan BMT
turizmiga o'tish kiradi . Shu bilan birga, yangi brend hikoyasi puxtalik
bilan ishlab chiqilgan bo'lib, u BMT turizmining markaziy missiyasi va
ustuvorliklariga to'liq mos keladi. Ushbu rivoyat uchta asosiy xabar
atrofida to'g'ri keladi: BMT global altruistik tashkilot sifatida, butun

21dunyo bo'ylab odamlarni bog'lash tushunchasi va faollik va harakat
tushunchasi.
Insonlar farovonligini oshirish, tabiiy muhitni muhofaza qilish,
iqtisodiy taraqqiyotni rag‘batlantirish va xalqaro hamjihatlikni qo‘llab-
quvvatlash BMT turizmining asosiy mohiyati bo‘lgan asosiy maqsadlardir.
Qisqartmalardan uzoqlashib, BMT turizmi yanada qulayroq
pozitsiyani egallaydi va o'zining kuchli tomonlaridan foydalanadi:
hokimiyatni bildiruvchi "BMT" va turizm hamma uchun oddiy va mos
tushuncha. Ushbu o'zgarish Tashkilotning a'zoligi tomonidan ma'qullanib,
so'nggi yillarda BMT turizmini chuqur o'zgartirish va qayta ixtiro qilish
uchun birlashgan qo'llab-quvvatlashini ta'kidladi, chunki u yanada
chaqqon, ko'rinadigan va a'zo davlatlar, sheriklar va sektorga yanada
yaqinroq bo'ldi. 160 ta a zo davlat va yuzlab xususiy sektor filiallari bilanʼ
BMTning turizm shtab-kvartirasi Madridda, Ispaniyada va Nara shahrida
(Yaponiya) mintaqaviy bo limlari,
ʻ Osiyo va Tinch okeani, Ar-Riyod
(Saudiya Arabistoni) Yaqin Sharqda, shuningdek, kelgusidagi mintaqaviy
idoralarga ega. Amerika (Rio-de-Janeyro, Braziliya) va Afrika (Marokash)
uchun. Uning ustuvor yo'nalishlari BMTning 2030 yilgacha Barqaror
rivojlanish kun tartibi va uning 17 ta global maqsadlariga muvofiq
barqaror rivojlanish uchun turizmni rivojlantirishga qaratilgan .
Birlashgan Millatlar Tashkiloti Turizmi sifatli ta'limni targ'ib qiladi,
sektorda munosib ish o'rinlarini qo'llab-quvvatlaydi, iste'dodlarni
aniqlaydi va innovatsiyalarni rivojlantiradi va turizm iqlimi va
barqarorligini tezlashtiradi:
BMT Turizm Bosh kotibi Zurab Pololikashvili shunday dedi :
“Jamiyat rivojlanib borar ekan, turizm sohasi ham, boshqa sohalar kabi,
universal miqyosda farovonlik katalizatori bo‘lib xizmat qilishi uchun
o‘zgarishi kerak. Insonlar farovonligini oshirish, tabiiy muhitni muhofaza
qilish,
iqtisodiy taraqqiyotni rag‘batlantirish va xalqaro hamjihatlikni

22mustahkamlash BMT turizmining asosiy mohiyati bo‘lgan asosiy
maqsadlardir. Tashkilot hozirda ko'plab iqtisodiyotlar uchun markaziy
bo'lgan barqaror kuchni boshqarish rolini o'z zimmasiga oladi.
Interbrand ijrochi direktori Borxa Borrero shunday dedi :
“YUNVTOdan BMT turizmiga o‘tish tashkilot uchun muhim yangi
bosqichni anglatadi. Qayta ko'rib chiqilgan nomenklatura bir qator
afzalliklarni taqdim etadi, jumladan, soddalik, yaxshilangan tushunish,
yaxshilangan tushunarlilik va esdalik. Shuningdek, u agentlikning global
turizm industriyasidagi ta'sir doirasini aniqlashtirishga xizmat qiladi.
Brendning yangi elementlari to'g'ridan-to'g'ri, o'zaro bog'liq va turli
auditoriyalar uchun dolzarb bo'lgan aniq va mulkiy imidjning asoslari
hisoblanadi.
«Turistik xizmatlar turistik faoliyat subyektlarining joylashtirish,
ovqatlantirish, transport, axborot-reklama xizmatlari ko‘rsatish borasidagi,
shuningdek, turistlarning ehtiyojlarini qondirishga qaratilgan boshqa
xizmatlar» 3
«Turistik xizmatlar shartnoma asosida ko‘rsatiladi. Shartnomada
ko‘rsatilgan xizmatlarning ko‘lami va sifati, taraflarning huquqlari hamda
majburiyatlarini, haq to‘lash va hisob-kitoblar tartibini, shartnomaning
amal qilish muddatini va uni bajarmaganlik yoki lozim darajada
bajarmaganlik uchun javobgarlikni, shuningdek, taraflarning kelishuviga
ko‘ra boshqa shartlarni belgilaydi». 4
Turistik xizmatlar – turist va ekskursant ehtiyojlarini qondirish va
ta’minlashga qaratilgan, xizmat sohasidagi bir maqsadga yo‘naltirilgan
harakatlar to‘plami bo‘lib, ular turizm maqsadlariga, xarakteriga va
turistik xizmatning qanday yo‘naltirilganligiga javob berishi hamda
umuminsoniy tamoyillarga qarshi bo‘lmasligi kerak. Davlat standarti
ta’rifiga ko‘ra, turistik xizmatlar – turistlarning ehtiyojlarini qondirish
3
O‘zbekiston Respublikasining «Turizm to‘g‘risida»gi Qonunning 3- moddasi
4
O‘zbekiston Respublikasining «Turizm to‘g‘risida»gi Qonunning 12- moddasi

23faoliyati bilan shug‘ullanuvchi turizm tashkilotlari faoliyatining
mahsulidir.
Turistik mahsulotlar-turistik asosiy xizmatlardan (bronlashtirish,
transfert, joylashtirish, ovqatlantirish, ekskursiyalar), qo‘shimcha
xizmatlar turistik-ishlardan (foto xizmati, sug‘urta, axborot, moliya, bank
xizmati) va turistik tovarlardan (esdalik sovg‘alar, xilma-xil tur tovarlari,
iste’mol tovarlari- parfyumeriya, tamaki, spirtli ichimliklar, maishiy
texnika, kiyim-kechak) iboratdir.
«Tur - muayyan yo‘nalish bo‘yicha turistik xizmatlar majmui (joy
bandlash, joylashtirish, ovqatlantirish, transport, rekreatsiya, ekskursiya
xizmatlari va boshqa xizmatlar) bilan ta’minlangan aniq muddatlardagi
turistik sayohat» 5
Xizmat ko‘rsatish klasslari taqdim etilayotgan xizmatlar sifatini
belgilash uchun ishlatiladi.
Turoperator va turagentlar turni sotishda ularni quyidagi
kategoriyalarga ajratishadi:
Lyuks klass - Ushbu klass bo‘yicha turlarni tashkil qilishda odatda
eng yuqori darajali xizmatlar jalb qilinadi. Bunday turlar VIP-xizmat
ko‘rsatish turkumi (razryadi) bo‘yicha taqdim etiladi.
Birinchi klass - bu ham nisbatan yuqori darajali xizmat ko‘rsatish
bo‘lib, 4-5 yulduzli mehmonxonalarga joylashtirish, biznes klass
darajadagi samolyotlarda uchishni, qimmatbaho restoranlarda
ovqatlanishni, individual transfertni, gid xizmatlarini nazarda tutadi. •
Turistik klass - 2-3 yulduzli mehmonxonalarda joylashtirishni,
doimo aviareyslarning iqtisod klasslarida uchishni, shved stoli bo‘yicha
ovqatlanishni, guruhli transfertni nazarda tutuvchi eng ommalashgan
xizmat ko‘rsatish turidir. •
5
O‘zbekiston Respublikasining «Turizm to‘g‘risida»gi Qonunning 3- moddasi

24Iqtisod klass - Eng arzon xizmat ko‘rsatish turidir. Odatda iqtisod
klassdan talabalar va kam ta’minlanganlar foydalanadi. Ushbu klass
dasturlari yuqori darajada bo‘lmagan xizmatlarni kam miqdorda taqdim
etishni ko‘zda tutadi.
Xizmatlar paketi (to‘plami)-turoperator tomonidan yaratilgan bo‘lib,
ma’lum xizmatlar to‘plamidan: tashish, joylashtirish, ovqatlanish,
ekskursiyalar va h.k.dan iborat turistik mahsulotdir.
Tur va uning paketini shakllantirishda turistlar bilan ishlashning
ikki varianti mavjud:
Buyurtmali turlar sotilishi Buyurtmali turlarni sotishda dasturni
shakllantirish va xizmatlar tarkibini yaxlitlash turist xohishiga binoan,
uning bevosita ishtirokida amalga oshiriladi.
Inklyuziv turlar sotilishi Bu oldindan rejalashtirilgan va dam
olishning yoki turizmning ma’lum turi, hamda turistlarning ma’lum
ijtimoiy guruhiga va uning yoniga yo‘naltirilgan qat’iy xizmatlar
to‘plamidir.
4. Rivojlangan davlatlarda turistik xizmatlar sohasi tajribasi
Bugungi kunda globallashuv natijasida turizmga alohida e’tibor
qaratilmoqda. Turizm sanoati asosiy daromad manbaiga aylangan va yalpi
ichki mahsulotning asosiy qismini tashkil etgan mamlakatlar: Birlashgan
Arab Amirliklari va Yevropa davlatlarining turizm industriyasidan
daromad olishining asosiy sabablari va turistlarni jalb qiluvchi
tarmoqlarning jadal rivojlanishi. , davlatimiz turizmga alohida e’tibor
qaratmoqda, davlat byudjetidan ajratilayotgan mablag‘lar va turizmni
rivojlantirish yaqin kelajakda bu turizmning gullab-yashnashiga sabab
bo‘lishi mumkin. Dubayda turizm industriyasi bo'yicha bir necha turdagi
tadqiqotlar o'tkazildi. Biroq ular Dubayda turizm sanoati qanday rol
o‘ynashini ko‘rsata olmadilar. Uning maqsadi shundaki, ushbu tadqiqot

25Dubayda turizmning rolini va turizmning o'sishini o'rganadi, shuningdek,
Dubayda turizm sanoatining rivojlanishini qo'llab-quvvatlovchi tegishli
ma'lumotlarni oladi. Joriy maqolada turizmning o'sishiga yordam beruvchi
infratuzilma, strategiyalar va madaniyat muhokama qilinadi. Dubaydagi
va dunyodagi eng baland bino Burj Xalifaning qurilishi shaharning
sayyohlik intilishlaridan dalolatdir. Tadqiqot shuningdek, eng yaxshi
sayyohlik yo'nalishlari, odamlar Dubayga tashrif buyuradigan eng yaxshi
o'nta mamlakat, shuningdek, dunyoning gavjum aeroportlari bilan bog'liq.
Dubaydagi sanoat, jumladan, yo'llar va aeroportlar kabi madaniy va
infratuzilmani rivojlantirish. Natijalar shuni ko'rsatadiki, madaniy va diniy
xilma-xillik, mehmondo'stlik va infratuzilma mamlakatni yaxshilaydi va
Dubayning turizm sanoati rivojlanishiga hissa qo'shadi. Dubai Expo 2020
va Shaykh Mohammed Vision 2020 mukofotlari kabi boshqa diqqatga
sazovor joylar ham muhokama qilinadi.
Turizm - jismoniy shaxsning manbalardan daromad olish, doimiy
yashash joyini tark etish, sayohat qilish bilan bog'liq faoliyat bilan
shug'ullanmasdan, mamlakatda vaqtincha bo'lishi. Keling, dunyoni
o'zgartirgan beshta sayohatchini eslaylik. Sababi, geografik kashfiyotlar
natijasida dunyo xaritasi yangi bosqichda shakllandi. Bugungi kunda
turizmning rivojlanishi ana shu kashfiyotlarga tayanadi. Quyida biz dunyo
xaritasidagi asosiy erta sayohatchilarni tushuntiramiz. Birlashgan Arab
Amirliklari (BAA) — Yaqin Sharqdagi davlat, Arabiston yarim orolining
sharqiy tomonida joylashgan. U ettita amirlikdan tashkil topgan, jumladan
Abu-Dabi (poytaxt), Dubay, Sharja, Ajman, Fujayra, Ras al-Xayma va
Umm Al-Quvayn. BAA o'zining zamonaviy infratuzilmasi, o'sib
borayotgan iqtisodiyoti, hashamatli xaridlari va sayyohlik joylari bilan
mashhur. Birlashgan Arab Amirliklarining rasmiy tili arab tilidir, ammo
ingliz tili keng tarqalgan va biznes va hukumatda qo'llaniladi.
Mamlakatda 10 millionga yaqin aholi istiqomat qiladi, dunyoning turli

26davlatlaridan kelgan muhojirlarning yuqori foizi. Birlashgan Arab
Amirliklari neft va gaz qazib olishga katta bog'liq bo'lgan turli
iqtisodiyotga ega, ammo u turizm, moliya va ko'chmas mulk kabi boshqa
sohalarga ham diversifikatsiya qilingan. Xususan, Dubay o'zining
osmono'par binolari, hashamatli mehmonxonalari va savdo markazlari
bilan mashhur bo'lgan yirik global biznes markazi va sayyohlik
maskanidir. BAA federal mutlaq monarxiya bo lib, prezident davlatʻ
boshlig i, bosh vazir esa hukumat boshlig i hisoblanadi. Abu Dabining
ʻ ʻ
hukmron oilasi Al Nahayan oilasi mamlakatda muhim hokimiyatga ega.
BAA o'zining qat'iy qonunlari va qoidalari, jumladan jamoat xatti-
harakatlari, kiyinish kodi va spirtli ichimliklarni iste'mol qilish qoidalari
bilan mashhur. Biroq, keyingi yillarda mamlakatda ayollarga ko'proq
huquq va erkinliklar berish kabi ilg'or bo'lishga harakat qilindi. Umuman
olganda, BAA o'z aholisi va mehmonlari uchun yuqori hayot sifatini taklif
qiluvchi zamonaviy va kosmopolit mamlakatdir. Birlashgan Arab
Amirliklari (BAA) zamonaviy arxitekturasi, hashamatli xaridlari, madaniy
diqqatga sazovor joylari va toza plyajlari bilan mashhur sayyohlik
maskani hisoblanadi. BAAdagi yettita amirlikning har biri tashrif
buyuruvchilar uchun noyob tajribalarni taqdim etadi, Dubay va Abu-Dabi
eng mashhur sayyohlardir. manzillar. Dubay Burj Xalifa (dunyodagi eng
baland bino), Palm Jumeira (texnogen orol) va Dubai Mall kabi diqqatga
sazovor joylari bilan mashhur.
Tashrif buyuruvchilar yuqori darajadagi butiklarda xarid qilish, jahon
darajasidagi restoranlarda ovqatlanish va ziravorlar, to'qimachilik va oltin
sotiladigan an'anaviy bozorlarni (bozorlarni) kashf qilishlari mumkin.
BAA poytaxti Abu-Dabi o'zining madaniy diqqatga sazovor joylari,
jumladan, Shayx Zayed masjidi, Amirliklar saroyi va Abu-Dabidagi Luvr
bilan mashhur. Shahar, shuningdek, cho'l safari, suv sporti va golf kabi
ochiq
havoda o'ynashni taklif qiladi. Sharja, Ajman va Fujayra kabi

27boshqa amirliklar ham sayyohlar uchun diqqatga sazovor joylar, jumladan,
tarixiy joylar, muzeylar va tog'lar, plyajlar va vadilar (vodiylar) kabi
tabiiy go'zalliklarni taklif etadi. BAA, shuningdek, hashamatli dam olish
maskanlari va mehmonxonalari bilan mashhur bo'lib, ularning aksariyati
hashamatli va erkalash tajribasini izlayotgan yuqori darajadagi
sayohatchilarga xizmat qiladi. Mamlakatda sohil bo'yidagi hashamatli
kurortlardan cho'l dam olish maskanlari va butik mehmonxonalargacha
bo'lgan turli xil turar joy variantlari mavjud. So'nggi yillarda BAA
turistlarni jalb qilish uchun Dubai Shopping Festival, Abu Dabi Art va
Dubai Food Festival kabi madaniy-ko'ngilochar tadbirlarga sarmoya
kiritmoqda. Mamlakatda, shuningdek, Dubay Jahon kubogi ot poygasi va
Abu-Dabi Gran-prisi kabi xalqaro sport tadbirlari o'tkaziladi. Umuman
olganda, BAA zamonaviy qulayliklar, madaniy tajribalar va tabiiy
go'zalliklarning uyg'unligini taklif etadi, bu esa uni butun dunyo bo'ylab
sayyohlar uchun izlanadigan manzilga aylantiradi.
Rasmiy statistik ma’lumotlarga ko‘ra, har to‘rt sayyohdan uchtasi
Dubayga dam olish uchun keladi, har o‘ninchi sayyoh esa oilasi va
do‘stlari bilan tashrif buyuradi. 2022-yilning yanvar-iyun oylari orasida
bir kechada Dubayga 7,12 million xorijiy sayyoh tashrif buyurdi, bu
2021-yilning shu davrida Dubayga tashrif buyurgan 2,52 million
sayyohga nisbatan 183 foizga ko‘pdir. Juda issiq iqlimi tufayli Dubay
qishki sayohat va dam olish maskani hisoblanadi. . Sayyohlar uchun eng
mashhur oylar noyabr, dekabr va yanvar. Bu oylarda yozgi issiqlik
allaqachon pasaygan, ammo suv harorati hali ham suzish uchun qulay.
Sayyohlar sonining navbatdagi kichik cho'qqisi mart-aprel oylariga to'g'ri
keladi. Sayyohlar orasida eng kam mashhur oylar maydan oktyabrgacha,
BAAda issiq mavsum boshlanadi va o'rtacha harorat 35-40'C ga etadi.
Mintaqaviy nuqtai nazardan, G'arbiy Yevropa mintaqasi BAAga kelgan
sayyohlarning asosiy ulushini tashkil etdi, bu 2022 yilning birinchi olti

28oyida jami xalqaro tashrif buyuruvchilarning 22 foizini tashkil etdi. Fors
ko'rfazi mamlakatlari hukmronlik qilishda davom etdi, bu umumiy
xalqaro tashrifchilarning 34 foizini tashkil etdi.
Dubayning ishonchli va afzal manzil sifatida yaqin atrofdagi
bozorlardan tashrif buyuruvchilarni doimiy jalb qilishini ta'kidlaydi . Bu
hududlardan keyingi o rinlarda Janubiy Osiyo, Rossiya, MDH va Sharqiyʻ
Yevropa 16% ulushi bilan birga 2022-yilning birinchi yarmida jami
tashrif buyuruvchilarning 11% ni tashkil etadi. Keng jug rofiy qamrov
ʻ
Dubayning keng miqyosdagi trafikni jalb qilish bo yicha
ʻ
diversifikatsiyalangan strategiyasini aks ettiradi. har qanday mintaqaga
haddan tashqari qaramlik bilan bog'liq xavflarni kamaytiradigan turli
mamlakatlar va tashrif buyuruvchilar segmenti. O'zbekiston Markaziy
Osiyodagi boy tarixga, rang-barang madaniyatga ega mamlakatdir. meros
va ajoyib arxitektura. So‘nggi yillarda O‘zbekiston turizm industriyasini
rivojlantirish va o‘zini sayyohlik yo‘nalishi sifatida tanitish ustida
ishlamoqda.
Quyida O zbekistondagi turizmning asosiy jihatlari keltirilgan:
ʻ
Tarixiy va madaniy diqqatga sazovor joylar: O zbekiston qadimiy Ipak
ʻ
yo li bo yidagi bir qancha tarixiy shaharlar, jumladan, Samarqand,
ʻ ʻ
Buxoro va Xivaning vatani hisoblanadi. Bu shaharlar o‘zining yaxshi
saqlanib qolgan islom me’morchiligi, jumladan, asrlar davomida qurilgan
madrasa, masjid va maqbaralar bilan mashhur. Samarqanddagi Registon,
Buxorodagi Ark qo‘rg‘oni, qadimiy Xiva sayyohlarning diqqatga sazovor
joylaridan. Ipak yo li merosi: O zbekiston qadimgi Ipak yo li savdo
ʻ ʻ ʻ
yo lining asosiy to xtash joyi bo lgan va uning shaharlari Sharq va G arb
ʻ ʻ ʻ ʻ
o rtasidagi muhim savdo markazlari bo lib xizmat qilgan. Bugungi kunda
ʻ ʻ
tashrif buyuruvchilar ushbu qadimiy savdo tarmog‘i haqida hikoya
qiluvchi muzeylar, bozorlar va tarixiy joylar orqali O‘zbekistonning Ipak
yo‘li merosi bilan tanishishlari mumkin. Oshpazlik tajribalari: O'zbek

29oshxonasi o'zining boy ta'mi, ziravorlardan foydalanish va mazali taomlari
bilan mashhur. Mehmonlar palov (go'sht va sabzavot bilan pishirilgan
guruch), lag'mon (noodle sho'rva), shashlik (grilda pishirilgan go'sht) kabi
o'zbek milliy taomlarini tatib ko'rishadi.
O‘zbekiston bo‘ylab oziq-ovqat bozorlari va restoranlari mamlakat
oshxonasidan tatib ko‘rish imkonini beradi. Tabiiy go'zallik: O'zbekiston
faqat tarixiy shaharlardan iborat emas; Shuningdek, Qizilqum cho‘li,
Tyan-Shan tizmasidagi tog‘lar, Chorvoq suv ombori kabi ajoyib tabiiy
landshaftlarga ega. Ochiq havoda ishqibozlar ushbu tabiiy hududlarda
piyoda sayr qilish, lager va tuya trekking kabi mashg'ulotlardan
bahramand bo'lishlari mumkin. Viza islohotlari: O‘zbekiston viza
islohotlarini, jumladan, elektron vizalar va ko‘plab mamlakatlar fuqarolari
uchun vizasiz kirishni amalga oshirish orqali sayyohlarning mamlakatga
borishini osonlashtirdi. Bu O‘zbekistonga ko‘proq tashrif buyuruvchilarni
jalb qilish va turizmni rivojlantirishga xizmat qildi.
5. O‘zbekistonda turistik xizmatlar jozibadorligini oshirish:
muammolar va yechimlar
O‘zbekiston Respublikasi Turizmni rivojlantirish davlat qo‘mitasi
turizmning rivojlanishi va mamlakatning sayyohlik salohiyatidan yetarli
darajada foydalanishga to‘siq bo‘layotgan asosiy sabablarni ma'lum qildi.
Muammolar va yechimlar O‘zbekiston Prezidentining «O‘zbekiston
Respublikasida o‘rta istiqbolda turizmni rivojlantirish bo‘yicha
Kontseptsiyasini hayotga tatbiq etish choralari to‘g‘risida»gi qarori
loyihasida taqdim etilgan. Hujjat matni Normativ-huquqiy hujjatlar
muhokamasi saytida joylashtirilgan .
Hujjatda qayd etilishicha, milliy sayyohlik mahsulotlarining raqobat
bardoshligiga yashash va aviaparvozlar uchun yuqori narxlar, servis
darajasining cheklanganligi, muhandislik, transport va ijtimoiy

30infratuzilmalarning nomukammalligi, qulay sayyohlik axborot ta'minoti
(navigatsiya va axborot markazlari) mavjud emasligi, malakali
kadrlarning tanqisligi, O‘zbekistonni xorijda targ‘ib qilishning zaifligi
jiddiy muammolardir.
Bundan tashqari, sayyohlar uchun ma'muriy va iqtisodiy to‘siqlar,
viza tartiblari, turizm faoliyati bilan shug‘ullanishda (litsenziyalash va
sertifikatlash) davlat nazoratining o‘ta kuchli ekani shunday muammolar
sirasiga kiradi.
«Turizmning o‘sish sur'atini va iqtisodiyotning boshqa sohalari,
aholi farovonligi o‘sishiga ijobiy ta'sirini e'tiborga olgan holda hamda
atrof-muhitni muhofaza qilish bo‘yicha choralar qabul qilish zaruratidan
kelib chiqib, turizm sohasi mamlakat taraqqiyotining barqaror o‘sishida
eng kuchli vositalardan biri bo‘lishi kerak», — deya ta'kidlanadi
loyihada.
Sayyohlik (turizm) sohasi dunyo iqtisodining eng jadal
rivojlanayotgan sohalaridan biridir. Uning keng qamrovli taraqqiyoti esa,
ko‘plab mamlakatlar uchun katta daromad manbaiga aylanib bormoqda.
BMTning Jahon sayyohlik tashkiloti ma'lumotida 2015 yilda dunyo
bo‘yicha 1 milliard 184 million sayyoh qayd etilgan bo‘lsa, 2016 yil
yakuni bo‘yicha bu ko‘rsatkich 1 milliard 235 millionga ya'ni, 3.9 foizga
oshgan. Sayohatchilarga ko‘rsatilgan eksport xizmatlari qiymati 2015
yilda qariyb 1,5 trillion AQSh dollarini tashkil qilgan. 2016–2017 yillarda
ham bu raqamlarda katta tafovutni ko‘rish mumkin.
Bundan ko‘rinib turibdiki, sayyohlik sohasi bugungi kunning eng
muhim iqtisodiy sohalaridan biriga aylandi. Shu bois dunyoning ko‘plab
davlatlari ushbu sohani yanada rivojlantirish, bu borada tegishli
infrastrukturani jahon standartlari darajasida yaratish va sayyohlar oqimini
oshirish bo‘yicha barcha chora-tadbirlarni amalga oshirmoqda.

31Turizmning samaradorlik darajasi quyidagi raqamlarda o‘z aksini
topgan:
2015 yilda eng ko‘p xorijlik mehmonlarni qabul qilishda Fransiya
(83,7 million), AQSh (74,8 million), Ispaniya (65,0 million), Xitoy (55,6
million) va Italiya (48,6 million) kuchli beshlikda turishibdi. Germaniya,
Buyuk Britaniya, Rossiya va Meksika kuchli o‘ntalikdan joy olgan. Biroq
bu ko‘rsatkich bo‘yicha Yevropa va Osiyoning bir nechta shaharlari
yetakchilik qilmoqda. Bunga misol qilib Hongkong (27,7 million),
London (17,4 million), Singapur (17,1 million), Bangkok (16,2 million)
va Parij (15,0 million) singari shaharlarni keltirish mumkin.
150-o‘rin O‘zbekiston uchun aslo xos emas
Afsuski, O‘zbekiston bu sohada hali ancha orqada ekanligini
ko‘rish mumkin. Xususan, Butunjahon turizm va sayohatlar bo‘yicha
kengashi (BTSK) tomonidan berilgan bahoga ko‘ra, O‘zbekiston
sayyohlar tashrifi bo‘yicha dunyo mamlakatlari orasida 150-o‘rinni
egallaydi.
Yurtimiz jahon sayyohlik bozorida o‘z o‘rniga ega bo‘lishiga
qaramasdan, turistlarga qulay sharoit yaratish, servis xizmatini yaxshilash,
sayyohlik obidalarining jozibadorligini oshirish va reklamani kuchaytirish
darajasi juda past. Shuning uchun bu borada sezilarli o‘sish haqida fikr
yuritish ana shu omillarga bog‘liq.
Turizm bo‘yicha raqobatbardosh mamlakatlar reytingida dunyodagi
(madaniy zaxiralar, arzon infratuzilma, sayyohlik mahsulotlari narxi,
xavfsizlik darajasi, xalqaro shaffoflik jihatidan) eng jozibador 140 ta
sayyohlik maskani qayd etilgan bo‘lib, ushbu ro‘yxatda Qozog‘iston 85-
o‘rin, Qirg‘iziston 116-o‘rin, Tojikiston 119-o‘rinni egallagan,
O‘zbekiston esa Markaziy Osiyo davlatlari o‘rtasida eng oxirgi o‘rinda
turibdi va bu reytingga kiritilmagan.

32Yaqinda rasmiy saytlardan birida 2017 yilning birinchi yarmida
yurtimizga 1 million 800 ming nafar sayyoh tashrif buyurgani, bu
ko‘rsatkich 2016 yilga qaraganda 17 foizga oshgani haqidagi maqolaga
ko‘zim tushdi. Nazarimda, ushbu raqamlarda biroz mubolag‘a bordek.
Chunki o‘zim aynan sayyohlik sohasida ishlayotganim bois, shunday
fikrdaman. Buning sabablarini maqolam davomida ko‘rsatib o‘tishga
harakat qilaman.
Mamlakatimizda turizmni rivojlantirish borasida keng ko‘lamli
ishlar amalga oshirilyapti. Sayyohlar oqimini yanada oshirish, ularni
ohanrabodek jalb qilish uchun nima qilishimiz kerak?
O‘zbekiston katta tarixiy-madaniy merosga – 7300 dan ortiq
qadimiy-me'moriy va arxeologik obidalarga ega. Ularning ko‘pchiligi
Samarqand, Buxoro, Xiva, Shahrisabz, Termiz, Qo‘qon va Toshkent
shaharlarida joylashgan. Yurtimizdagi 200 dan ziyod tarixiy yodgorlik va
obidalar YuNeSKOning madaniy merosi ro‘yxatiga kiritilgan.
Nahotki shuncha tarixiy va boy madaniy meroslarimiz bo‘la turib,
ularni dunyoga tanita olmasak? Buning uchun bizda arzigulik va
maqtagulik boy tarixiy merosimiz yetarli. Birgina Fransiyaning Parij
shahriga yiliga 15 million sayyoh tashrif buyurar ekan. Biz esa har yili
sayyohlar sonini sanashdan, o‘tgan yildagidan biroz ko‘paygan bo‘lsa, uni
baralla ovoza qilishdan nariga o‘tmayapmiz. Nahotki yirik bir sayyohlik
salohiyatiga ega davlat bo‘la turib, bitta shaharchalik natijaga erisha
olmasak?
Raqamlarda mamlakatimizga 1 million 800 ming nafar sayyoh
tashrif buyurgani qayd etilgan. Agar mamlakatimizda asosiy sayyohlik
mavsumi mart oyining o‘rtalarida boshlansa va dastlabki mavsum yakuni
iyun oyi so‘ngiga qadar bo‘lsa, shu davr mobaynida shuncha sayyoh kelib
ketishini tasavvur qilish qiyin.

33Qolaversa, bizda mehmonxonalar yetarli emas, bori ham Yevropa
mamlakatlarining mehmonxonalari narxi bilan deyarli teng va har yili
narx sezilarli darajada o‘sib bormoqda. Bu borada yana Parijga
«murojaat» qiladigan bo‘lsak, u yerda shahar va uning atrofidagi
hududlardagi mehmonxonalar soni 4.260 tani tashkil etar ekan. Bizda esa
bu ko‘rsatkich respublika miqyosida 4 yarim barobarga past, ya'ni,
yurtimiz bo‘yicha atigi 750 ta mehmonxona mavjud.
Ma'lumotlarga ko‘ra, ayni paytda turizmning mamlakat yalpi ichki
mahsulotidagi ulushi 2 foizni tashkil etadi. Bu judayam past ko‘rsatkich.
Turizm faoliyatini amalga oshirgan firma va tashkilotlarning soni esa 433
tadan iborat.
Turizm davlat rahbari e'tiborida
Joriy yilning 22 dekabr kuni O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti
Shavkat Mirziyoyev parlamentga Murojaatida barcha sohalar qatorida
turizm sanoati borasida quyidagi fikrlarni bildirdi:
«Hozirgi kunda milliy iqtisodiyotga yuqori daromad keltiradigan
istiqbolli tarmoqlardan biri – bu turizmdir. O‘zbekiston turizm sohasida
dunyo bo‘yicha ulkan salohiyatga ega bo‘lgan davlat hisoblanadi.
Yurtimizda 7300 dan ortiq madaniy meros obektlari mavjud va ularning
qariyb 200 tasi YuNeSKO ro‘yxatiga kiritilgan.
Shu bilan birga, mamlakatimizning betakror tabiati, go‘zal dam
olish maskanlari imkoniyatlaridan foydalanib, yangi turistik yo‘nalishlar
ochish mumkin. Bu sohaga jahon brendlarini faol jalb etgan holda, biz
ziyorat turizmi, ekologik, ma'rifiy, etnografik, gastronomik turizm va bu
sohaning boshqa tarmoqlarini rivojlantirishga alohida e'tibor qaratishimiz
zarur. Bu borada davlat-xususiy sheriklik munosabatlarini qo‘llash sohani
taraqqiy ettirishda keng imkoniyatlar ochishini hisobga olishimiz lozim.
Samarqand, Buxoro, Toshkent shaharlaridagi muqaddas qadamjolar
va yodgorliklarni ziyorat qilish dasturini rivojlantirish va jadallashtirish

34zarur. Ichki turizm sohasidagi katta imkoniyatlarni ham to‘liq ishga solish
lozim».
Shuningdek, davlatimiz rahbarining 2016 yil 2 dekabrdagi
«O‘zbekiston Respublikasining turizm sohasini jadal rivojlantirishni
ta'minlash chora-tadbirlari to‘g‘risida»gi Farmoni sohada uchrayotgan
xato va kamchiliklarni bartaraf etib, uni izchil rivojlantirishga qaratilgani
bilan ahamiyatlidir.
Prezidentimiz mamlakatimizni 2016 yilda ijtimoiy-iqtisodiy
rivojlantirishning asosiy yakunlari va 2017 yilga mo‘ljallangan iqtisodiy
dasturning eng muhim ustuvor yo‘nalishlariga bag‘ishlangan Vazirlar
Mahkamasining kengaytirilgan majlisida turizm haqida so‘z yuritar ekan,
bunday serdaromad soha rivoji e'tibordan chetda qolib kelayotgani, uning
O‘zbekiston iqtisodiyoti taraqqiyotiga qo‘shadigan hissasini oshirish,
tarixiy va madaniy qadriyatlarimizni targ‘ib qilish, shuningdek, valyuta
zaxiralarini to‘ldirish bo‘yicha aniq chora-tadbirlar ko‘rilishi zarurligini
alohida ta'kidladi.
Turizmni rivojlantirishga doir talab va takliflar
Yurtimiz ravnaqi yo‘lida amalga oshirilayotgan barcha islohotlar
negizida Vatan, xalq manfaati turibdi. Barcha sohalarda islohotlar amalga
oshirilyapti. Bunday ijobiy o‘zgarishlar, rivojlanishni yangi bosqichga
ko‘tarish uchun, hammamiz o‘z vazifamizni chin yurakdan ado etishimiz,
fidoyi bo‘lishimiz lozim. Turizm sohasini rivojlantirish va sayyohlar
sonini oshirish borasida soha mutaxassisi sifatida takliflarim quyidagicha:
- Turizm sohasida faoliyat yuritmoqchi bo‘lgan tadbirkorlarga
imtiyozli kreditlarni berish hamda yer oldi-berdi ishlari yengillashtirilib,
jahon andozalariga javob beradigan mehmonxonalar sonini ko‘paytirish,
shu orqali raqobatni kuchaytirish, mehmonxona narxlarini arzonlashtirish.
Chunki turpaketlar narxi oshgan sayin, yurtimizga keladigan sayyohlar

35soni ham pasayib boradi. Buning natijasida ular ancha arzon narxlarga ega
bo‘lgan boshqa mamlakatlarga borishni afzal ko‘rishadi.
- «O‘zbekiston havo yo‘llari» bilan kelishgan holda, aviabiletlarni
onlayn xarid qilishni yo‘lga qo‘yib, shaffof onlayn xizmat ko‘rsatish
tizimini yo‘lga qo‘yish taklifi ham juda dolzarb masala. Rivojlangan
mamlakatlarda aviakassa tushunchasi kundalik hayotda hech qachon
ishlatilmaydigan so‘z. Turizm taraqqiy etgan biror bir davlatda hech kim
aviakassaga borib aviachipta xarid qilmaydi. Biror mamlakatga borgisi
kelgan odam uyini tark etmagan holda hamma ishlarini kompyuterdan
turib bajaradi. Ko‘pgina yevropaliklar mendan: «Nega sizlarda
«O‘zbekiston havo yo‘llari» rasmiy veb-sahifasidan onlayn chipta sotib
olishning imkoni yo‘q?», deb so‘rashadi. Agarda reys amalga oshmay
qolsa, aviakompaniya veb-sahifasida bu haqda hech qanday ma'lumot
berilmaydi. Menimcha, agarda bu yo‘nalishda ham islohotlar olib borilsa,
yurtimizga tashrif buyuruvchi sayyohlarning soni keskin oshadi.
- «O‘zbekiston temir yo‘llari»da ham biletlarni onlayn sotib olish
tizimini yana ham mukammallashtirilsa, nur ustiga a'lo nur bo‘lardi.
Qolaversa, «Afrosiyob» tezyurar poyezdiga yirik sayyohlik guruhlariga
biletlarni sotib olish ancha mushkul ish. 40 kun qolganda tizimda
biletlarni sotib olish imkoni bo‘ladi. Lekin kassaga borsang, biletlar soni
allaqachon cheklangan.
- Yaqinda Toshkent shahridagi Islom Karimov nomli xalqaro
aeportga Frankfurtdan uchib keldim. Ahvol ilgariga nisbatan ancha
yaxshilangan. Navbatda ko‘p turmaysiz, chet el fuqarolariga alohida
xizmat ko‘rsatuvchi darcha mavjud, umuman olganda, muhit ancha ijobiy
holatda. Lekin jomadoningni naq bir soat kutasan. Xudo ko‘rsatmasin,
Frankfurt reysi bilan bir vaqtda Rossiya va Turkiya reyslari ham qo‘nsa,
urdi xudo... Sayyohlarning aksariyati «olijanob», naq ikkita reys chiqib
bo‘lgach, keyin chiqishadi. Shuning uchun sayyohlar uchun samolyotdan

36tushgan zahoti alohida yashil yo‘laklar yaratilsa va ular qanaqa reys bir
vaqtda kelishidan qat'i nazar, tezroq aeroportni tark etishga imkoni bo‘lsa,
ushbu sohani rivojlantirishda ancha ijobiy natijaga erishgan bo‘lar edik.
- Men shu Vatanni sevib ardoqlovchi barcha fidoyi yurtdoshlarim
singari O‘zbekistonni rivojlanishi tarafdoriman va bunda, albatta, yurtimiz
tinchligi hamma narsadan ustun, deb bilaman. Bu borada mamlakatimizda
barcha chora-tadbirlar ko‘rilgan. Lekin shunday bo‘lishiga qaramasdan,
yurtimizga tashrif buyurayotgan sayyohlarga bir davlatdan bizning
yurtimizga chegara orqali o‘tayotganda ular uchun ham alohida tizim
yaratilsa, maqsadga muvofiq bo‘lar edi. Ya'ni, ularni cho‘chitmasdan
tekshiruvdan o‘tkazib, ozroqqina xushmuomalalik bilan chegaradan
o‘tkazish.

37XULOSA
Turizm keng va xilma-xil soha bo'lib, yillar davomida barqaror
rivojlanib bormoqda. Bu global iqtisodiyotga sezilarli hissa qo'shmoqda
va uning ta'siri turli sohalarda seziladi. Turizmni o'yin-kulgi , zavqlanish
yoki biznes maqsadlarida sayohat qilish harakati sifatida aniqlash
mumkin . Bu diqqatga sazovor joylarni ziyorat qilish, yangi
madaniyatlarni o'rganish va turli xil turizm turlarini boshdan kechirishni
o'z ichiga oladi va har birining o'ziga xos xususiyatlari va diqqatga
sazovor joylari mavjud.
Madaniy turizm turizmning eng keng tarqalgan turlaridan biri bo'lib,
u tarixiy va madaniy ahamiyatga ega bo'lgan joylarni ziyorat qilishni o'z
ichiga oladi. Ekologik turizm - bu tabiiy resurslarni saqlash va barqaror
turizmni rivojlantirishga qaratilgan turizm turi. Sog'lomlashtirish turizmi -
bu davolanish yoki sog'lomlashtirish maqsadida yo'nalishlarga sayohat
qilishni o'z ichiga olgan turizmning yana bir turi.
Turizm - bu zavq yoki biznes maqsadlarida sayohat qilishni o'z
ichiga olgan turli soha.
Turizmning turli turlari mavjud, jumladan, madaniy turizm,
sarguzasht turizmi, ekoturizm, sog'lomlashtirish turizmi.
Turizmning har bir turi o‘ziga xos xususiyatlar va diqqatga sazovor
joylarga ega bo‘lib, ular jahon turizm industriyasining o‘sishiga hissa
qo‘shadi.
Sarguzasht turizmi - bu qulaylik zonasidan tashqarida uzoq va
ekzotik joylarga sayohat qilishni o'z ichiga olgan turizm turi. Bu jismoniy
va ruhiy jihatdan qiyin bo'lgan va ko'pincha xavf elementini o'z ichiga
olgan faoliyat bilan tavsiflanadi. Sarguzasht turizmining ko'plab turlari
mavjud, ularning har biri o'ziga xos tajriba va qiyinchiliklarga ega.
Ekologik turizm - bu tabiatni muhofaza qilish va mahalliy aholi
farovonligini oshirish bilan birga tabiiy hududlarga mas'uliyat bilan

38sayohat qilishga qaratilgan turizm turi. Bu atrof-muhitga salbiy ta'sirni
minimallashtirish va tabiatni muhofaza qilish bo'yicha sa'y-harakatlarni
rivojlantirishga qaratilgan tadbirlarni o'z ichiga oladi.
Sog'liqni saqlash turizmi - bu tibbiy davolanish yoki sog'lig'i va
farovonligini yaxshilash uchun boshqa mamlakatga sayohat qilishni o'z
ichiga olgan rivojlanayotgan soha. Ushbu turdagi turizm ikkita asosiy
toifaga bo'linadi: kurort va sog'lomlashtirish dam olish maskanlari va chet
elda davolanish.
Sport turizmi - bu sport musobaqalarida qatnashish yoki kuzatish
uchun sayohat qilishni o'z ichiga olgan turizm turi. Bu sayyohlar uchun
keng ko'lamli tadbirlar va tadbirlarga ega bo'lgan global sayohat
sanoatining jadal rivojlanayotgan sektoridir.
Turistik infratuzilmani rivojlantirish
Transport tizimini takomillashtirish: Aeroport, temir yo‘l va avtobus
xizmatlarini modernizatsiya qilish.
Mehmonxonalar tarmog‘ini kengaytirish: Turli darajadagi
(byudjetdan premiumgacha) mehmonxona va yashash joylari qurish.
Yo‘nalishlarni yaxshilash: Sayyohlik joylarida yo‘l-yo‘riq belgilari,
navigatsiya va qulay kirish imkoniyatlarini yaratish.
Innovatsion texnologiyalarni joriy etish
Raqamli platformalar yaratish: Turistlarga bronlash, xaritalar,
ekskursiya xizmatlari va mahalliy ma'lumotlarga kirishni ta’minlash
uchun ilovalar ishlab chiqish.
Sun’iy intellektni qo‘llash: Sayyohlarga shaxsiylashtirilgan xizmatlar
(masalan, virtual gid) taqdim etish.
Onlayn xizmatlarni kengaytirish: Vizalarni rasmiylashtirish,
marshrutni rejalashtirish va chipta bronlash uchun onlayn tizimlarni taklif
qilish.
Maxsus turizm mahsulotlarini yaratish

39Madaniy va gastronomik turizmni rivojlantirish: Mahalliy oshxona,
an’anaviy san’at va festival turizmi orqali yangi xizmatlar taklif qilish.
Tematik marshrutlar yaratish: Tarixiy joylar, ekologik hududlar yoki
ekstremal faoliyatlar bo‘yicha maxsus yo‘nalishlar ishlab chiqish.
Oilaviy va bolalar uchun xizmatlar: Bolalar uchun maxsus dasturlar,
xavfsiz o‘yin zonalari va oilaviy turlar taklif qilish.
Marketing strategiyalarini kuchaytirish
Brend yaratish: Mamlakat yoki hududni maxsus sayyohlik brendi
sifatida targ‘ib qilish.
Ijtimoiy tarmoqlarda reklama: Sayyohlarni jalb qilish uchun onlayn
platformalardan foydalanish.
Xalqaro ko‘rgazmalarda qatnashish: Mahalliy turizm salohiyatini
dunyoga tanitish.
Kadrlar salohiyatini oshirish
Xodimlarni o‘qitish: Turizm xodimlarini mijozlar bilan ishlash, chet
tillarini bilish va texnologiyalardan foydalanish bo‘yicha malakasini
oshirish.
Gid va ekskursiya xizmatlarini yaxshilash: Tarixiy va madaniy
yodgorliklar haqida qiziqarli va boy ma’lumot bera oladigan professional
gidlar tayyorlash.
Barqaror turizmni rivojlantirish
Ekologik standartlarga rioya qilish: Tabiiy manbalarni asrash va
atrof-muhitga zarar yetkazmaydigan xizmatlarni taklif qilish.
Mahalliy aholining ishtirokini ta'minlash: Mahalliy jamiyatni turizm
sohasiga jalb etish orqali daromadni oshirish va madaniy xilma-xillikni
saqlash.

40FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR
1. Абдурахмонов К.Х. Менеджмент туризма. Учебное пособие. –
Т.: Филиал ФГБОУ ВПО ―РЕУ им. Г.В. Плеханова в г. ‖
Ташкенте, 2013, 248 с.
2. Агзамов С., Ташмуратов Т. Менеджмент международного
туризма – Т.: ТашГУ, 1996.
3. Adilova Z.D, Sodiqov T. Xalqaro turizm biznesi. O’quv qo’llanma.
–T.: TDIU, 2010.
4. Adilova Z.D, Aliyeva M.T., Norchayev A. Turizm menejmenti.
O’quv qo’llanma. –T.: TDIU, 2011.
5. Aliyeva M.T., Umarjonov A. Turistik mamlakatlar iqtisodiyoti. –T:.
Moliya, 2005.
6. Asror Mo’min. Dunyo mo’’jizalari. Yangi nashr. –T.: 2012, 8b.
7. Ahmadxo’jayev H. va boshqalar. Marketing tadqiqotlari. –T., 2002.
8. Boltaboyev M.R., Tuxliyev I.S., Muhamadiyev A.N.,
Abduxamidov S.A. ―Turizm: nazariya va amaliyot fanidan
‖
elektron darslik yaratish texnologiyasi. Uslubiy qo’llanma. –
S., 2016.
9. Gadoyev K., Berdiyeva S. Jahongashta sayyoh olimlar. T.:
O’zbekiston, 2012.
10. Данилов С. Туризм со вкусом узбекского плова. –T., 2013.
11. Ivatov I. Restoran menejmenti. O’quv qo’llanma. T.: Iqtisodiyot,
2007.
12. Tashmuratov T.T., Saidov A., Umarqulov E. Turizm iqtisodi. –T.:
TMI, 2000.

Turıstık xızmat turları va ularnıng xususıyatları

Sotib olish