Kirish Roʻyxatdan oʻtish

Docx

  • Referatlar
  • Diplom ishlar
  • Boshqa
    • Slaydlar
    • Referatlar
    • Kurs ishlari
    • Diplom ishlar
    • Dissertatsiyalar
    • Dars ishlanmalar
    • Infografika
    • Kitoblar
    • Testlar

Dokument ma'lumotlari

Narxi 15000UZS
Hajmi 97.8KB
Xaridlar 0
Yuklab olingan sana 14 Noyabr 2025
Kengaytma docx
Bo'lim Kurs ishlari
Fan Iqtisodiyot

Sotuvchi

Bohodir Jalolov

Turıstık xızmat turları va ularnıng xususıyatları

Sotib olish
O‘ZBEKISTON   RESPUBLIKASI
OLIY   TA’LIM,   FAN   VA   INNOVATSIYALAR   VAZIRLIGI
GULISTON DAVLAT UNIVERSITETI
IQTISODIYOT   KAFEDRASI
“Turizm”   FANIDAN
KURS   ISHI
Turıstık   xızmat   turları   va   ularnıng  xususıyatları 2MUNDARIJA                         
KIRISH ....................................................................................................... 3
1. Turistik   xizmatlar   tushunchasi   va   turistik   mahsulot ......................... 6
2. Turistik   xizmatlar   turlari   va   ularning   xususiyatlari ........................ 16
3. ................................................................................................................ Xizmat  
ko‘rsatish   klasslari   va   xizmatlar   paketi ............................................. 20
4. Rivojlangan   davlatlarda   turistik   xizmatlar   sohasi   tajribasi ........... 24
5. O‘zbekistonda turistik xizmatlar jozibadorligini oshirish:  
muammolar   va   yechimlar ....................................................................... 29
XULOSA .................................................................................................. 37
FOYDALANILGAN   ADABIYOTLAR ................................................. 40 3KIRISH
Kurs   ishining   dolzarbligi.   Iqtisodiy   rivojlanish:   Turizm   ko‘plab
mamlakatlarda   muhim   daromad   manbai   bo‘lib,   yangi   ish   o‘rinlarini
yaratish va kichik biznesni qo‘llab-quvvatlashga xizmat qiladi.
Madaniy   muloqot:   Turistik   xizmatlar   orqali   turli   xalqlar   o‘z
madaniyati va an’analarini dunyo bo‘ylab tanitishi mumkin.
Global integratsiya:  Zamonaviy dunyoda turizm xalqlar va davlatlar
o‘rtasidagi   hamkorlikni   mustahkamlaydi.   Ekologik   ongni   oshirish:
Ekoturizm   va   mas’uliyatli   turizm   orqali   atrof-muhitni   himoya   qilish
masalalari ommalashmoqda.
Turistik   xizmat   turlari   Turistik   xizmatlar   ko‘plab   turga   bo‘linadi   va
har biri o‘ziga xos xususiyatlarga ega:
Rekreatsion   turizm   Dam   olish   va   sog‘lomlashtirish   maqsadida
ko‘rsatiladigan   xizmatlar.   Asosiy   mijozlari   plyaj   kurortlari,   sanatoriylar   va
tog‘li hududlarga boruvchilardir.
Madaniy-tarixiy   turizm   Tarixiy   yodgorliklar,   muzeylar,   madaniyat
festivallari va tarixiy joylarga tashriflar.
O‘ziga   xos   jihati   –   madaniyat   va   tarixga   qiziquvchi   turistlarga
mo‘ljallangan.   Eko-turizm   Atrof-muhitni   himoya   qilishga   asoslangan
xizmatlar.
O‘rmonlar, milliy bog‘lar va tabiat qo‘riqxonalariga tashrif buyurish
kiradi.   Biznes   turizmi   Konferensiyalar,   ko‘rgazmalar   va   xizmat   safarlari
uchun xizmatlar.
Asosiy   xaridorlari   ishbilarmonlar   va   korporativ   mijozlar.   Ekstremal
turizm   Faoliyat   va   sarguzashtlarga   asoslangan   turizm.   Masalan,   tog‘ga
chiqish,   sho‘ng‘ish,   parashyutda   sakrash.   Dolzarb   muammolar   va
imkoniyatlar Muammolar: Atrof-muhitga zarar yetkazish, madaniy xilma-
xillikning     yo‘qolishi     va     yuqori     raqobat.     Imkoniyatlar:     Innovatsion 4xizmatlar   joriy   etish,   raqamli   texnologiyalar   yordamida   xizmat   sifatini
oshirish.
Kurs   ishining   maqsadi.   Turistik   xizmatlar   –   bu   sayohatchilarga
ularning   safarlarini   yanada   qulay   va   yoqimli   qilish   uchun   taqdim
etiladigan   xizmatlar   turidir.   Turistik   xizmatlarning   ko‘pligi   va   xilma-
xilligi mavjud, ular turli yo‘nalishlarga, ehtiyojlarga va sayohatchilarning
qiziqishlariga moslashtirilgan.
Kurs   ishining   vazifalari.   Turizm   sohasida   xizmatlarning   maqsadi
va   funksiyalarini   yanada   samarali   bajarishga   qaratilgan.   Har   bir   turistik
xizmat   turi   o‘ziga   xos   vazifalarga   ega   bo‘lib,   turistlarning   ehtiyojlarini
qondirish va sayohatning umumiy sifatini oshirishga yordam beradi.
Kurs   ishining   ob’yekti.   Sayohatchilarni   bir   joydan   boshqasiga
yetkazish   uchun   ishlatiladigan   transport   vositalari   (avtomobillar,
avtobuslar,   poezdlar,   samolyotlar,   kemalar).   Turistlarga   turar   joy   taqdim
etuvchi   joylar   (mehmonxonalar,   yotoqxonalar,   apartamentlar,   kurortlar,
hostellar).   Tarixiy,   madaniy,   tabiiy   yodgorliklar,   muzeylar,   arxitektura
inshootlari,   tabiat   manzaralari,   ekskursiya   hududlari.   Turistik   joylarda
joylashgan restoranlar, kafelar, oziq-ovqat do‘konlari, oshxonalar.
Kurs   ishining   predmeti.   Transport   xizmatlarini   taqdim   etish
(yo‘lovchilarni   xavfsiz   va   qulay   tashish),   sayohat   vaqtini   tejash   va
sayohatchilarning   harakatlanishini   osonlashtirish.   Sayohatchilarga   turar
joy   va   uyquni   tashkil   etish,   dam   olish   uchun   qulay   sharoitlar   yaratish,
xizmatlar va qulayliklar taqdim etish (uyqu xonalarining gigiyenik holati,
ovqatlanish,   boshqa   qulayliklar).   Sayohatchilarga   bu   yodgorliklar   va
manzaralarni  tanishtirish,  tarixiy  va  madaniy ma'lumotlarni  taqdim   etish,
yangi   tajribalar   orttirishga   yordam   berish.   Sayohatchilarga   milliy   va
xalqaro   taomlarni   taqdim   etish,   ularning   ovqatlanish   ehtiyojlarini
qondirish,   gastronomik   tajribalarni   taqdim   etish.   Sayohatchilarga
ko‘ngilochar   va   dam   olish   imkoniyatlarini   taqdim   etish,   sayohatni   yanada 5qiziqarli   va   yoqimli   qilish,   zavqlanish   va   dam   olishni   tashkil   etish.
Sayohatchilarga   turistik   joylarga   xos   suvenirlar,   yodgorliklar   va   boshqa
mahsulotlarni   sotish,   ularning   turizm   tajribasini   yanada   boyitish.
Sayohatchilarga   sog‘liqni   tiklash,   dam   olish,   stressni   kamaytirish,
salomatlikni yaxshilash uchun xizmatlar taqdim etish.
Kurs ishining tuzilishi va tarkibi.  Kurs ishi tarkiban kirish, asosiy
qismda   5  ta   reja,  xulosa   va   foydalanilgan  adabiyotlar   ro‘yxatidan  iborat.
Kurs ishining umumiy hajmi 40 betdan iborat. 61. Turistik   xizmatlar   tushunchasi   va   turistik   mahsulot
Bozor   iqtisodiyoti   sharoitida   tadbirkorlar   odatdagi   muhit   sharoiti
tashqarisida   bo’lib   qoldilar,   chunki   oldin   yagona   tovar   bo’lib   moddiy
mahsulot,   aniqrog’i   uning   torgina   qismi   –   xalq   iste’moli   tovarlari
hisoblanar edi. Yangi munosabatlar kapital bozori, ishchi kuchlari xizmat
bozori   va   h.k.   kabi   bozorning   yangi   segmentlarini   o’zlashtirishni   talab
etadi.Chet   elda   xizmatlar   sohasi   iqtisodiyotning   tez   taraqqiy   etuvchi
tarmoqlaridan   biri   hisoblanadi.   Dunyodagi   rivojlangan   mamlakatlarda
yalpi   ichki   mahsulotida   xizmatlar   ulushi   60   foizdan   ham   oshadi.
O’zbekistonda   turizm   bozorini   o’rganish   va   rivojlantirish   uchun,   avvalo
turistik xizmatlarning mohiyatini aniqlash zarur.
Xizmat   termini   xalqaro   standartlarda   berilishicha   –   bu   ijro   etuvchi   va
iste’molchi   o’rtasidagi   bevosita   o’zaro   ta’sirning   natijasidir,   hamda
iste’molchi   ehtiyojini   qondirish   bo’yicha   ijrochining   shaxsiy   faoliyati
natijasi   hisoblanadi.   Bu   tushuncha   o’z   tarkibiga   qo’yidagilarni   qamrab
oladi:
1. Xizmat   iste’molchilari   va   ijro   etuvchilarning   o’zaro   ta’siri;
2. Ijrochilarning   o’zlari   tamonidan   xizmat   ko’rsatish   jarayoni 
(ya’ni, ma’lum ishlarni bajarish);
3. «Qayta   tashkil   qilingan   mahsulot»   yoki   «xizmatlar   natijasi»
ko’rinishidagi ushbu faoliyat natijalari.
Turistik   xizmat   –   turistlarni   mos   ravishdagi   ehtiyojlarini   qondirish
bo’yicha   turistik   korxona   faoliyati   natijasi   hisoblanadi.   Turistik
korxonaning   ishi   barcha   sayohatlarni   tashkil   qilish   bilan   birga   alohida
xizmatlarni tashkil qilishi ham mumkin.
Boshqa   istalgan   xizmat   turlari   kabi   turistik   xizmatlar   o’ziga   xos
xususiyatlari   bilan   farqlanadi,   buni   shartli   ravishda   «uchta   S   »   bilan
belgilasak u qo’yidagi xolatda bo’ladi: 7Sezilmaslik.   Turistik   xizmatlar   moddiy   mahsulot   bo’lib
hisoblanmaydi.   Ular   ijtimoiy   –   madaniy   (nomoddiy)   sohalarga   tegishli
bo’ladi,   chunki   iste’molchini   ijtimoiy-madaniy   xizmatlarga   bo’lgan
ehtiyojini   jismoniy,   intelletual,   ma’naviy   va   h.k.   ehtiyojini   qondirish
bo’yicha   xizmatlarni   ijro   etuvchilar   faoliyati   aniqlaydi.   Ularni   harid
vaqtida   ko’rish   yoki   baholash   mumkin   emas.   Bunday   xizmatlar   ob’ekti
bo’lib, shaxsan iste’molchi hisoblanadi (turist);
Servisni   va   iste’molchini   o’zaro   bog’liqligi.   Xizmatlar   iste’molchi
va ijro etuvchilarning o’zaro ta’siri  natijasidan tashkil  topganligi  sababli,
turistik   xizmatlarni   ko’rsatish   jarayoni   (ishlab   chiqarish)   iste’mol   bilan
birga   parallel   ravishda   yuz   beradi.   Ma’lumki,   moddiy   shaklda   tavarlarni
ishlab   chiqarish,   uni   sotuvidan   oldin   bo’ladi,   faqat   undan   keyingina
iste’mol jarayoni boshlanadi;
Saqlanmaslik.   Turistik   xizmatlarning   saqlanmasligi   (saqlash
mumkin   emasligi).   Turistik   xizmatlarning   hayotiy   sikli   moddiy   tovardan
tubdan   farq   qiladi,   xususan   saqlash   bosqichining   mavjud   bo’lmaganligi
bilan   turistik   xizmatlarni   saqlanmasligi   bozor   kon’yukturasini   yaxshilab
o’rganishni, talab va taklifni mo’tonosibligini talab etadi,chunki xizmatlar
talab bo’lmaganga qadar «omborlarda» turib qoladigan mahsulot emas.
Turistik   xizmatlar   tarkibida   asosiy   va   qo’shimcha   xizmatlar   bilan
farqlanadi.   Turistik   korxonalar   ko’rsatadigan   asosiy   xizmatlarga
qo’yidagilar kiradi:
 Tashishni   tashkil   etish   bo’yicha   xizmatlar;
 Joylashtirish;
 Turistlarni   ovqatlantirish;
Turistik korxonalar ko’rsatadigan qo’shimcha xizmatlarga
qo’yidagilar kiradi:
 Sayohatni   (ekskursiyani)   tashkil   etish   bo’yicha   xizmatlar;
 Turistlarni   sug’urtalash   bo’yicha   xizmatlar; 8 Gid (turistlarga   izoh,   tushuntirish   beruvchi   shaxs),   gid-tarjimon
xizmatlari;
 Turistlarni   yashab   turgan   joyidan   uning   vaqtinchalik   kelib   tushgan
joyigacha   -mamlakatgacha   va   teskari   (transfer)   tashish   bo’yicha,   hamda
sayohat   shartlarida   ko’zda   to’tilgan   mamlakat   hududida   (vaqtinchalik
kelgan joyidan) istalgan boshqa tashishlar bo’yicha xizmatlar;
 Texnikani   ta’mirlash   bo’yicha   xizmatlar;
 Prokat   bo’yicha   xizmatlar;
 Valyuta   ayirboshlash;
 Telefon   xizmati;
 Pochta   xizmati;
 Maishiy   xizmat   ko’rsatish   xizmatlari;
 Plyajlardan   foydalanish   xizmatlari   va   h.k.
Bunday   bo’linish   iste’mol   hususiyatlari   nuqtai   nazaridan   olib
qaraganda,   ahamiyatli   farqlar   yo’qligi   sababli   shartlidir.   Yo’llanmada
qayd   qilingan   va   asosiy   dasturga   kiritilgan   xizmatlar   asosiy   hisoblanadi.
Qo’shimcha   xizmatlarni   yetib   kelgan   joyida   turistni   o’zi   mustaqil   harid
qiladi. Ular yo’llanma narxiga kirmaydi.
Ko’pgina   holatlarda   turistik   asosiy   xizmatlarga   transport   xizmatlari,
joylashish va ovqatlantirish xizmatlaridan tashkil topadi. Ammo, tanishuv
(ekskursion),   malakaviy   ish   turizmi,   sport,   diniy   maqsadlarda   sayohatlar
tashkil   etilganda   qo’shimcha   xizmatlar   ham   ushbu   turlarning   asosini
tashkil   etadi.   Asosiy   va   qo’shimcha   xizmatlar   o’rtasidagi   farq,   ularni
dastlabki harid qilingan yo’llanma paketiga kiritilgan xizmatlardan tashkil
topadi.   Turistlarga   nomoddiy   xizmatlardan   tashqari   moddiy   xizmatlar
yoki   maxsus   mahsulotlar   taqdim   etilishi   mumkin,   masalan   shahar   rejasi,
metro haritasi, suvenirlar, turistik jihozlar.
Shunday   qilib   O’zbekistonda   turizm   bozorini   o’rganish   va
rivojlantirish   jarayonida,   kelgusida   turizmni   asl   mohiyatini   belgilovchi 9qo’yidagi   uchta   jihatlarni hisobga   olishni   xozirgi   davr   talab   qilmoqda:dam
olish va ko’ngil ochar faoliyat sifatida;bevosita turizmga xizmat qiluvchi
tarmoqni   qamrab   oluvchi   biznes   sifatida;turizm   bozoriga   yo’naltirilgan
moddiy   ishlab   chiqarish   va   xizmat   ko’rsatish   tarmog’i   korxonasining
faoliyati sifatida.
Bugungi   kunda   turizm   sohasi   tez   sur’atlarda   rivojlanmoqda   va
uning  muhim  ijtimoiy  hamda  iqtisodiy  ahamiyatga   ega  bo’lishi   quyidagi
omillar bilan belgilanadi:
 mahalliy   daromadni   o’stiradi;
 yangi   ish   o’rinlarini   yaratadi;
 turistik   xizmatlar   ishlab   chiqarish   bilan   bog’liq   bo’lgan   barcha
sohalarni rivojlantiradi;
sayyohlik   markazlarida   ijtimoiy   va   ishlab   chiqarish   infratuzilmasini  
rivojlantiradi;
xalq hunarmandchilik markazlari faoliyatining rivojlanishini tezlashtiradi 
va yangi yo’nalishlarini shakllantiradi;
mahalliy aholi yashash darajasining va sifatining o’sishini ta’minlaydi; 
valyuta   tushumlari   miqdorining   o’sishiga   yordam   beradi; ishsizlik
muammosini ijobiy hal qiladi.
O’zbekiston   Respublikasining   «Turizm   to’g’risida»gi   Qonunidagi
ayrim moddalarda turistik xizmatlar bilan bog’liq tushunchalarning ta’rifi
berilgan.   Jumladan,   Qonunning   3-moddasida   turistik   xizmatlar
tushunchasi   haqida:   «turistik   xizmatlar   turistik   faoliyat   subyektlarining
joylashtirish,   ovqatlantirish,   transport,   axborot-reklama   xizmatlari
ko’rsatish   borasidagi,   shuningdek,   turistlarning   ehtiyojlarini   qondirishga
qaratilgan   boshqa   xizmatlar»,   deb   ta’riflanadi.   Qonunning   11- moddasi
«Turistik   sayohat   va   turistik   xizmatlar   majmui»,   deb   nomlanib,   unda
quyidagi   fikrlar   bayon   qilinadi:   «Turistik   sayohat   yakka   tartibda   yoki
turistlar guruhi tarkibida amalga oshiriladi. 10Turistik   xizmatlar   majmui   transport   xizmati   ko’rsatishni,   yashash,
ovqatlantirish,   ekskursiya   xizmati   ko’rsatish,   madaniy,   sport   dasturlarini
tashkil   etish,   turistlar   bo’sh   vaqtini   mazmunli   o’tkazish   va   boshqa
xizmatlarni   o’z   ichiga   oladi».   Qonunning   10moddasi:   «Turistik
xizmatlarni   sertifikatlashtirish»,   deb   nomlanib,   unda   quyidagi   jumlalarni
o’qiymiz:   «Turistik   xizmatlar   majburiy   sertifikatlashtirilishi   lozim.
Turistik   xizmatlarni   sertifikatlashtirish   va   sertifikat   berish   qonun
hujjatlarida   belgilangan   tartibda   amalga   oshiriladi.   Turistik   faoliyat
subyektining   turistik   xizmatlarni   majburiy   sertifikatlashtirishdan   bosh
tortishi, turistik xizmatlarni sertifikatlashtirishning natijasi salbiy bo’lishi,
shuningdek,   sertifikatning   amal   qilishini   bekor   qilish   turistik   faoliyatni
amalga   oshirish   uchun   berilgan   litsenziyaning   amal   qilishini   to’xtatib
qo’yishiga   yoki   litsenziyadan   mahrum   qilishga   sabab   bo’ladi».
Qonunning   12moddasi:   «Turistik   xizmatlar   ko’rsatish   shartnomasi»,   deb
nomlanib,   quyidagi   fikrlar   bayon   etiladi:   «Turistik   xizmatlar   shartnoma
asosida   ko’rsatiladi.   Shartnomada   ko’rsatilgan   xizmatlarning   ko’lami   va
sifati,   taraflarning huquqlari hamda majburiyatlarini, haq to’lash va hisob-
kitoblar   tartibini,   shartnomaning   amal   qilish   muddatini   va   uni
bajarmaganlik   yoki   lozim   darajada   bajarmaganlik   uchun   javobgarlikni,
shuningdek,   taraflarning   kelishuviga   ko’ra   boshqa   shartlarni   belgilaydi».
Bizning   nazarimizda,   turistik   xizmatlar   sayohat   davomida   turistning
barcha ehtiyojlarini qondirishga va ta’minlashga qaratilgan hamda xizmat
ko’rsatish   sohasidagi   aniq   maqsadga   yo’naltirilgan   harakatlar   to’plami
bo’lib,   ular   turizm   maqsadlariga,   turiga   va   turistik   xizmatning   qanday
yo’naltirilganligiga to’la javob berishi kerak.
Turistik   xizmatlar   –   turist   va   ekskursant   ehtiyojlarini   qondirish   va
ta’minlashga   qaratilgan,   xizmat   sohasidagi   bir   maqsadga   yo’naltirilgan
harakatlar   to’plami   bo’lib,   ular   turizm   maqsadlariga,   xarakteriga   va
turistik     xizmatning     qanday     yo’naltirilganligiga     javob     berishi     hamda 11umuminsoniy   tamoyillarga   qarshi   bo’lmasligi   kerak.   Davlat   standarti
ta’rifiga   ko’ra,   turistik   xizmatlar   –   turistlarning   ehtiyojlarini   qondirish
faoliyati   bilan   shug’ullanuvchi   turizm   tashkilotlarining   faoliyati
mahsulidir.
Xizmatlar   –   bu   iste’mol   tovarlarining   o’ziga   xos   turidir.   Xizmat
bevosita   iste’mol   jarayonida   yuzaga   keladi   va   alohida   holda   bo’lmaydi,   bu
xizmatning   moddiy   tovarga   nisbatan   asosiy   farqidir.   Bundan   tashqari,
tovar   iste’molchiga   olib   kelib   beriladi,   turistik   xizmatda   esa   iste’molchi
bevosita   xizmatning   amalga   oshiriladigan   joyiga   olib   boriladi.   Shuning
uchun ham turistik xizmatlarni shakllantirish va sotish moddiy tovarlarni
sotishga  aloqador   bo’lgan  qonunlar   asosida   emas,  balki  boshqa   qonunlar
majmui bilan boshqariladi.
Turistik   xizmatlar   ikki   turga   bo’linadi:   asosiy   va   qo’shimcha
turistik   xizmatlar.   Ularning   bir-biridan   farqli   tomonlari   quyidagilardan
iborat:
1- jadval
Asosiy  
xizmatlar Qo’shimcha   xizmatlar
Turpaketga kiritiladigan
xizmatlardir   (masalan:   tashish,
joylashtirish,   ovqatlantirish   va   b.). Qo’shimcha   turistik  
xizmatlar   esa   turpaketga 
kiritilmaydi.
Asosiy   turistik   xizmatlar
sayohatni boshlashdan oldin sotib
olingan,     ya’ni     to’lov     oldindan
amalga
oshirilgan   bo’ladi. Qo’shimcha   turistik   xizmatlarda   to’lov   –
xizmatdan   foydalanish   jarayonida   amalga
oshiriladi.
Yuqoridagi   farqlardan   kelib   chiqqan   holda,   qo’shimcha   turistik
xizmatlar   deganda,   turpaketda   nazarda   tutilmagan,   turist   sayohat
davomida   o’zining   qo’shimcha   to’lovi   asosida   amalga   oshiriladigan
xizmatlar tushuniladi. 12Butunjahon   turizm   tashkiloti   qo’shimcha   turistik   xizmatlarning   400
ta   turini   keltirib   o’tgan.   Qo’shimcha   turistik   xizmatlarning   ahamiyati
shundaki,   unda   turist   paydo   bo’lgan   ehtiyojlarini   to’laqonli   qondiradi,
ma’lum   bir   vazifalarni   bajarishda   o’zini   urintirmaydi   (masalan:
mehmonxonada yashayotganida kiyimini tozalash yoki dazmollash uchun
mehmonxona   xodimlariga   murojaat   qiladi).   Turist   qo’shimcha   turistik
xizmatlar   tufayli   to’la   dam   olishga   erishadi.   Natijada   o’z   sayohatidan
ko’ngli to’ladi. Qo’shimcha turistik xizmatlardan turist ikki xil vaziyatda
foydalanadi:
Turpaketning   tanaffus   qismida   yoki   turist   bo’sh   qolgan   vaqtda
foydalanadigan   xizmatlar   (masalan,   kechqurin   Registon   maydonida
namoyish etiladigan ovozli va nurli panoramaning tomoshasi).
Asosiy   xizmatlar   ko’rsatilishi   davomida   yoki   turist   ehtiyojidan
kelib   chiqqan   holda   foydalanadigan   xizmatlar   (masalan,   qo’shimcha   gid
xizmati).
Turistga   birinchi   vaziyatdagi   qo’shimcha   turistik   xizmatlarni
ko’rsatish uchun quyidagilarga e’tibor berish kerak: turistlar qiziqishlarini
inobatga   olib,   iloji   boricha   turistlarga   faqat   yaxshi   kayfiyat
bag’ishlaydigan   qo’shimcha   xizmatlar   taqdim   etish   o’rinli   hisoblanadi.
Shu   o’rinda   bu   xizmatlar   turistga   ijobiy   taassurot   qoldira   olishi   kerak.
Masalan:  o’zbek  milliy  to’ylariga  va  oilalarga  olib  borish,   turistni  milliy
konsert,   festivallarga   taklif   etish.   Buning   uchun   respublikada   turistlarga
xizmat   qiladigan   milliy   ansambl   guruhlarini   tashkil   etish   maqsadga
muvofiq bo’ladi; turist uchun yangilik bo’lgan va bunday vaziyatga oldin
duch   kelmagan   qo’shimcha   turistik   xizmatlarni   ko’rsatish.   Masalan:
Samarqandda   bir-biriga   masofa   jihatidan   yaqin   joylashgan   yodgorliklar
(Amir   Temur   maqbarasi,   Registon   maydoni,   Bibixonim   masjidi,
Shohizinda ansambli va boshqalar)ga sayohat qilishda turistlarni tuya, ot-
aravalarda   olib   borish   chuqur   taassurot   qoldiruvchi   xizmatlar   turiga   kiradi. 13Buning uchun shu yodgorliklar joylashgan hududda maxsus piyoda
turistik yo’laklar tashkil etib, turistiktomosha hududiga aylantirish kerak;
turistlarni   milliy   urf-odatlar   va   an’analar   bilan   tanishtirish   orqali   milliy
hunarmandchilik   va   kasanachilik   jarayonlarida   bevosita   qatnashishini
tashkil   etish.   Yoki   o’zbek   milliy   taomlarining   pishirilish   jarayonini
tomosha  qilish   kabi   xizmatlar  ko’rsatish.   Buning  uchun  mamlakatimizda
hunarmandchilik,   kasanachilik   va   milliy   oshxonalarni   turizm   sohasiga   jalb
qilib, bu sohalarni rivojlantirish.
Turistga   ikkinchi   vaziyatdagi   qo’shimcha   turistik   xizmatlarni
ko’rsatish   uchun  quyidagilarga  e’tibor  berish  kerak:  mehmonxonalardagi
qo’shimcha   turistik   xizmatlarni   rivojlantirish.   Bu   xizmatlarga:   nomerga
taom   yoki   mehmon   buyurtmalarini   yetkazib   berish   xizmati,   kiyim
tozalash   va   dazmollash   xizmati,   seyf   xizmati,   telefon,   internet,   pochta
xizmatlari,   trenajyor   zali   xizmati,   basseyn   (ochiq   yoki   yopiq),   massaj,
sauna,   sartarosh   xizmati,   texnikani   ta’mirlash   xizmati,   valyuta
ayriboshlash   xizmati,   ijara   xizmati   va   boshqalar.   ovqatlanish
korxonalarida   qo’shimcha   turistik   xizmatlar   maxsus   turist   buyurtmasi   va
tanloviga asosan ko’rsatiladigan xizmatlardir.
Qo’shimcha   turistik   xizmatlardan   turist   ketma-ket   ravishda   ham
foydalanishi   mumkin.   Ya’ni   turist   bo’sh   vaqtida   shahardan   tashqariga
tog’li manzaralarni ko’rish uchun borganda, valyuta almashtirish xizmati,
avtomobil   ijara   xizmati,   qo’shimcha   ovqatlanish   xizmati   (shahardan
tashqarida)   dan   ketma-ket   foydalanadi.   Xulosa   qilib   aytganda,   qo’shimcha
turistik   xizmatlar   nafaqat   tashkil   qilinishi   va   taklif qilinishi,   balki   sifatli   va
foydali ravishda ko’rsatilishi kerak.
Turistik mahsulot.  Turizm xizmat bozori o’ziga xos hodisa bo’lib,
uning   ta’sir   doirasi   turistik   mahsulotni   yaratish   va   iste’molchilar
o’rtasidagi iqtisodiy munosabatlar bilan ifodalanadi. 14Turistik   mahsulot   turizm   maqsadlari   va   jarayonida   turistning
ehtiyojl
arini   qondirish   uchun   yetarli   bo’lgan,   barcha   turistik   xizmatlar,
ishlar, tovarlar  va  ta’minot   vositalari  hamda  turpaketga  kiritilgan boshqa
turistik   xizmatlar   majmuidan   iborat.   Turistik   mahsulot   (turpaket)
xizmatlar   harakatining   24   soatdan   ortiq   vaqtiga   ega   yoki   tunab   qolish
(joylashtirish)   va  joydan-joyga   ko’chib   o’tish   (yuk  tashish)   ni   o’z   ichiga
oladi.   Turistik   mahsulot   barcha   ko’rsatilgan   xizmatlar   va   barcha
xarajatlarni   o’z   ichiga   olgan   umumiy   narx   bo’yicha   taklif   etiladi,   uning
iste’mol xususiyatlari esa shartnoma shartlari asosida amalga oshiriladi.  1
Turist   turistik   mahsulotlar   (turistik   xizmatlar,   ishlar   va   tovarlar)
iste’molchisidir.   Turistik   mahsulotlar   –   turistik   asosiy   xizmatlardan
(bronlashtirish,   transfert,   joylashtirish,   ovqatlantirish,   ekskursiyalar),
qo’shimcha   xizmatlar   turistik   ishlardan   (foto   xizmati,   sug’urta,   axborot,
moliya, bank xizmati) va turistik tovarlardan (esdalik sovg’alar, xilma-xil
tur tovarlari, iste’mol tovarlari – parfyumeriya, tamaki, spirtli ichimliklar,
maishiy texnika, kiyim-kechak) iboratdir.
Agar turistik xizmatlar ko’rsatish jarayonini sinchiklab kuzatadigan
bo’lsak,   unda   turizm   tashkilotchilari   (turoperatorlar)   aynan   xizmat
ko’rsatish   bilan   emas,   balki   turistlarning   ehtiyojlariga   qarab,   turistik
mahsulotni shakllantiradilar va ularning turli kombinatsiyalarini tuzadilar,
buning   evaziga   ular   foiz   ko’rinishida   mukofot   oladilar.   Shunday   qilib,
turizm   tashkilotchilari   turistlar   va   xizmat   ko’rsatuvchilar   o’rtasida
vositachi vazifasini o’taydilar.
Turizm   tashkilotchilari   nima   bilan   savdo   qiladilar   va   turistik
yo’llanma   yoki   vaucherni   xarid   qilgan   turist   bevosita   nimaga   ega   bo’ladi?‖
degan   savol   tug’iladi.   Agar   ushbu   jarayon   diqqat   bilan   o’rganilsa,   unda
turist	
  ushbu	  yo’llanmaning	  o’rnatilgan	  muddatida	  turistik	  xizmatdan
1
  Ivatov   I.   Restoran   menejmenti.   O’quv   qo’llanma.   T.:   Iqtisodiyot,   2007. 15foydalanish   huquqiga   ega   bo’ladi.   Turistik   yo’llanma   (vaucher)   bu
turistning   yoki   turistlar   guruhining   tur   tarkibiga   kiruvchi   turistik
xizmatlarga   bo’lgan   huquqini   belgilovchi   va   bunday   xizmatlar
ko’rsatilganligini tasdiqlovchi hujjat hisoblanadi.
«Tur – muayyan yo’nalish bo’yicha turistik xizmatlar majmui
(joy   bandlash,   joylashtirish,   ovqatlantirish,   transport,   rekreatsiya,
ekskursiya   va   boshqa   xizmatlar)   bilan   ta minlangan   aniq‟
muddatlardagi   turistik   sayohat»,   deb   belgilangan.   Yuqoridagi
fikrlardan   kelib   chiqib,   turmahsulot   bo’yicha   turistik   xarajatlar   tarkibi
quyidagi holatda bo’ladi:
1-rasm.   Turmahsulotning   turistik   xarajatlar   bo’yicha   tarkibi.
Turistik   xarajatlar   tarkibida   ko’rsatilganidek,   turist   sayohat   uchun
qiladigan umumiy xarajatlarining o’rtacha 50 foizi – tur (turpaket)ni sotib
olishga   ishlatadi,   30   foizi   –   qo’shimcha   turistik   xizmatlardan
foydalanishga   sarflanadi,   20   foizi   esa   –   tovar   (sotib   olish:   suvenir   va
sovg’alar) xarajatlarini tashkil etadi.
1-rasmdan ko’rinib turibdiki, asosiy  xizmatlar turist xarajatlarining
asosini   tashkil   etsa-da,   qo’shimcha   xizmatlar   uchun   turist   qolgan   bor 16pulining   aksariyat   qismini   sarflar   ekan.Turistlarga   nomoddiy   xizmatlardan
tashqari   moddiy   xizmatlar   yoki   maxsus   mahsulotlar   taqdim   etilishi
mumkin,   masalan,   shahar   rejasi, metro   xaritasi,   suvenirlar,   turistik   jihozlar
va b.
2. Turistik   xizmatlar   turlari   va   ularning   xususiyatlari
O zbekistonda   so nggi   yillarda   turizm   tarmoqlariga   qaratilayotganʻ ʻ
yuqori   e tibor   natijasida   yurtimizga   tashrif   buyurayotgan   mahalliy   va	
ʼ
xorijiy   mehmonlar   hamda   sohada   faoliyat   yuritayotgan   tadbirkorlik
subyektlariga   qulay   sharoitlar,   turizm   infratuzilmasini   yana-da
rivojlantirishga yo naltirilgan keng ko lamli ishlar amalga oshirilyapti.	
ʻ ʻ
Jumladan, turizm tarmoqlari hamda joylashtirish vositalarida xizmat
turlarining   yaqqol   ortishi   va   yuqori   servis   salohiyatining   yo lga	
ʻ
qo yilganini kuzatish mumkin.	
ʻ 2
Bu   borada   Vazirlar   Mahkamasining   2020-yil   10-iyuldagi   433-son
qarori bilan “Turistik xizmatlarni sertifikatlashtirish va turistik industriya
obyektlarini tasniflash tartibi to g risidagi Nizom” tasdiqlangan.	
ʻ ʻ
Ushbu   Nizom   talablariga   binoan   esa   sertifikatlashtirish   ishlarini
amalga oshirish o zining samarali natijasini berdi.	
ʻ
Sababi   turizm   xizmatlarini   sertifikatlashtirishning   eski   tizimi   o zini	
ʻ
oqlamagan,   ko p   yillar   davomida   turizm   xizmatlari   sifat   va   xavfsizlik	
ʻ
borasidagi   standartlarga   javob   bermasdi.   Turizm   xizmatlari   uzoq
davrlardan   qolgan   va   dolzarbligini   yo qotgan,   xalqaro   talablarga   javob	
ʻ
bermaydigan standartlar asosida sertifikatlashtirilar edi.
Endi   markaz   qoshida   Turizm   xizmatlarini   standartlashtirish
sohasidagi texnik qo mita tashkil etilgan. Hozirgi kungacha ushbu texnik	
ʻ
qo mita   tomonidan   xalqaro   talablar   bilan   uyg unlashtirilgan   14   ta   davlat	
ʻ ʻ
standarti     ishlab     chiqilgan     bo lib,	
ʻ     so nggi	ʻ     yillarda     ular     asosida
2
  Aliyeva   M.T.,   Umarjonov   A.   Turistik   mamlakatlar   iqtisodiyoti.   –T:.   Moliya,   2005. 17sertifikatlashtirilgan   joylashtirish   vositalarida   ko rsatiladiganʻ
xizmatlarning xavfsizligi va sifatini ta minlash sezilarli darajada oshdi.	
ʼ
Shuningdek,   mehmonxona   biznesi   vakillariga   qulaylik   yaratish
hamda   xizmat   ko rsatish   sifatini   yana-da   oshirish   maqsadida	
ʻ
mehmonxona   xizmatlarini   ko rsatish   bo yicha   bazaviy   ko nikmalarni	
ʻ ʻ ʻ
shakllantirishga ko mak beruvchi joylashtirish vositalari xodimlari uchun	
ʻ
matn va audio materiallaridan tashkil topgan mobil ilova ishlab chiqilgan.
Xususan,   “housekeeping”,   “reception”   va   ofitsiant   xizmat   turlari
bo yicha   maxsus   mahorat   darsi   tarzidagi   videoroliklar   tayyorlanib,   keng	
ʻ
jamoatchilik   va   soha   vakillari   orasida   taqdim   qilinib,   targ ibot   olib	
ʻ
borilyapti.
Ayni   vaqtda   ham   Markazda   ikkita   sertifikatlashtirish   organi   tashkil
etilgan   bo lib,   ular   tizimli   ravishda   faoliyat   yuritib   kelyapti,   deb   xabar	
ʻ
beradi Turizm va sport vazirligi matbuot xizmati.
Hujjat   bilan   quyidagilar   tasdiqlandi:
Turistik   xizmatlarni   sertifikatlashtirish   va   turistik   industriya
obektlarini tasniflash tartibi to‘g‘risidagi nizom ;
Fuqarolar   yig‘inlariga   «Turizm   mahallasi»,   «Turizm   qishlog‘i»   va
«Turizm   ovuli»   maqomini   berish   to‘g‘risidagi   nizom   .
Norma’ning   yozishicha ,   nizomda   nazarda   tutilmagan   turistik
xizmatlarning   alohida   turlari,   shu   jumladan   umumiy   ovqatlanish
tashkilotlari   (restoranlar)   xizmatlari,   turistlarga   ko‘rsatiladigan   transport
xizmatlari ixtiyoriy asosda sertifikatlashtiriladi.
Turoperator,   joylashtirish   vositasi,   tog‘   chang‘isi   trassalari   va   plyaj
xizmatlari   bo‘yicha   turizm   faoliyati   faqat   belgilangan   tartibda   tegishli
sertifikatlar   olingandan   keyin   va   ularning   amal   qilish   muddati   davomida
amalga oshirilishi mumkin.
Sertifikatning   amal   qilish   muddati,   berilgan   sertifikatni   har   yili
inspeksiya   nazoratini   o‘tkazgan   holda   uch   yildan   iboratdir.   Sertifikatning 18asl   nusxasi   bevosita   sertifikatlashtirish   obektida   turadi   va   u   uchinchi
shaxslarga  berilmaydi. Amaldagi  sertifikatsiz  turoperatorlik, joylashtirish
vositalari,   tog‘   chang‘isi   trassalari   va   plyaj   xizmatlari   bo‘yicha   turizm
faoliyatini   amalga   oshirish   qonunchilikda   belgilangan   tartibda
javobgarlikka sabab bo‘ladi.
Sanab   o‘tilgan   xizmatlarni   sertifikatlashtirish,   ularga   toifa   berish,
shuningdek sertifikatlashtirilgan xizmatlarning standartlashtirish bo‘yicha
normativ   hujjatlar   talablariga   muvofiqligining   inspeksiya   nazoratini
o‘tkazish   Turizmni   rivojlantirish   davlat   qo‘mitasi   huzuridagi   «Turizm
xizmatlarini   sertifikatlash   markazi»   DUK   tomonidan   amalga   oshiriladi.
Sertifikatlashtirish Nizomga 1-ilovada keltirilgan sxema bo‘yicha amalga
oshiriladi.
Oilaviy   mehmon   uylari   va   xostellar   xizmatlarini   sertifikatlashtirish
soddalashtirilgan   holda,   ularni   o‘rganish   dalolatnomasi   asosida   amalga
oshiriladi.   Ushbu   obektlar   to‘g‘risidagi   ma'lumotlar   Oilaviy   mehmon
uylari va xostellar yagona reyestriga kiritiladi.
Sertifikatlashtirish   uchun   ariza   beruvchi   Markazga   elektron   shaklda
Markazning rasmiy veb-sayti orqali ariza va unga ilova qilingan hujjat va
ma'lumotlarni yuboradi.
Nizomda   turoperatorlik,   joylashtirish   vositasi,   tog‘   chang‘isi
trassalari va plyaj xizmatlarini sertifikatlashtirish uchun taqdim etiladigan
hujjatlar ro‘yxati, shuningdek sertifikatlashtirish tartibi ko‘rsatilgan.
Ariza   beruvchi   o‘zining   turistik   industriya   obektlariga   toifa
berilishiga   da'vogar   bo‘lsa,   bu   to‘g‘rida   arizada   ko‘rsatib   o‘tilishi   kerak.
Turistik industriya obektlarini baholash vaqtida komissiya  ushbu obektni
tasniflash tizimiga binoan uning tegishli toifaga muvofiqligini aniqlaydi.
Mehmonxonalar   toifalari   yulduzlar   ko‘rinishidagi   belgi   bilan
belgilanadi va beshta toifa bo‘yicha tasniflanadi. Oliy toifa – besh yulduz,
eng past toifa – bitta yulduz. 19Tog‘   chang‘isi   trassalari   to‘rtta   toifa   bo‘yicha   tasniflanadi:   yashil
rang – o‘rganuvchilar uchun; ko‘k rang – murakkablikning quyi darajasi;
qizil rang – murakkablikning o‘rta darajasi; qora rang – murakkablikning
yuqori darajasi.
Plyajlar   uchta   toifaga   tasniflanadi:   ko‘k   bayroq   –   I   toifadagi   plyaj
uchun;   yashil   bayroq   –   II   toifadagi   plyaj   uchun;   sariq   bayroq   –   III
toifadagi   plyaj   uchun.   Shuningdek   Nizomda   quyidagilar   qayd   etilgan:
sertifikatlashtirish   natijalari   bo‘yicha   qarorlar   qabul   qilish   tartibi;   sertifikat
berish   tartibi;   ko‘rsatilayotgan   xizmatlar   ro‘yxatini   kengaytirish   va
qisqartirish   bo‘yicha   sertifikatlashtirish   tartibi;   sertifikatlashtirish
obektining   inspeksiya   nazorati   tartibi;   yashirin   baholash   tartibi;
sertifikatni qayta rasmiylashtirish, uning dublikatini berish tartibi.
Fuqarolar   yig‘iniga   turizm   mahallasi   maqomini   berishdan   asosiy
maqsadlar   quyidagilar   hisoblanadi:   fuqarolar   yig‘inida   azaldan   saqlanib
qolgan   moddiy   va   madaniy   merosini,   urf-odatlari   va   turmush   tarzini
saqlash, ilgari surish va targ‘ib qilish; xorijiy va mahalliy turistlarni keng
jalb   qilish;   turizmni   barqaror   rivojlantirish,   turistlar   uchun   qulay   shart-
sharoitlar   yaratish;   mahalliy   aholining   madaniyati   va   an'analarini
ommalashtirish;   turizm   mahallasining   ekologiyasini   hamda   tabiiy
boyliklarini   asrash   va   yaxshilash;   fuqarolar   yig‘ini   hududida   istiqomat
qiluvchi   fuqarolarning   ijtimoiy-iqtisodiy   holatini   yaxshilash;   fuqarolar
yig‘ini   hududida   yangi   ish   o‘rinlarini   yaratish;   turizm   xizmatlari   sifatini
belgilangan talablarga muvofiqlashtirish; turizm xizmatlarini ko‘rsatishda
qonun talablariga rioya qilish.
Fuqarolar   yig‘ini   turizm   mahallasi   maqomini   olishi   uchun   quyidagi
talablar   va   shartlarga   javob   berishi   lozim:   fuqarolar   yig‘ini   hududida
xorijiy   va   mahalliy   turistlarni   qabul   qilish   uchun   kamida   20   ta   oilaviy
mehmon   uylarining   mavjudligi;   fuqarolar   yig‘ini   hududida   turistlarga
kamida   5   ta   sifatli   turistik   xizmatlarni   taqdim   etish   (turar   joy   va   (yoki) 20ovqatlanish   xizmatlaridan   tashqari);   fuqarolar   yig‘ini   hududida   mahalliy
ishlab   chiqarilayotgan   esdalik   sovg‘alari   mahsulotlarini   (kamida   bitta
savdo   nuqtasi)   sotish   shoxobchalarini   tashkil   etish;   fuqarolar   yig‘ini
hududida turizmning quyidagi turlaridan birini tashkillashtirish: ekoturizm
(geoturizm);   agroturizm   (qishloq);   etnografik;   madaniy   va   tarixiy;
fuqarolar   yig‘ini   hududida   turistlar   va   ekskursantlar   xavfsizligini
ta'minlash; zarur ko‘rsatkichlarni o‘zbek, rus va ingliz tillarida mavjudligi;
birinchi tibbiy yordam ko‘rsatish imkoniyatining mavjudligi va boshqalar.
Shuningdek   Nizomda   quyidagilar   belgilangan:   fuqarolar   yig‘ini
turizm mahallasi maqomini olishi uchun zarur bo‘lgan hujjatlar; fuqarolar
yig‘iniga   turizm   mahallasi   maqomini   berish   haqidagi   arizalarni   ko‘rib
chiqish   va   qaror   qabul   qilish   tartibi;   fuqarolar   yig‘inining   huquqlari,
vakolatli   davlat   organining   turizm   mahallasi   faoliyatini   takomillashtirish
bo‘yicha vazifalari.
3. Xizmat   ko‘rsatish   klasslari   va   xizmatlar   paketi
Jahon   sayyohlik   tashkiloti   (UNWTO)   bugun   yangi   nom   va   brend
bilan yangi davrga qadam qo‘ymoqda: BMT turizmi. Ushbu yangi brend
bilan   Tashkilot   o'zining   Birlashgan   Millatlar   Tashkilotining   turizm
bo'yicha   ixtisoslashgan agentligi va rivojlanish bo'yicha turizmning global
yetakchisi   sifatidagi   maqomini   yana   bir   bor   tasdiqlaydi,   ijtimoiy   va
iqtisodiy   o'zgarishlarni   "odamlar   va   sayyora"   doimo   markazda   bo'lishini
ta'minlaydi.
Bunga   Tashkilot   nomini   o'zgartirish,   UNWTOdan   BMT
turizmiga   o'tish   kiradi   .   Shu   bilan   birga,   yangi   brend   hikoyasi   puxtalik
bilan   ishlab   chiqilgan   bo'lib,   u   BMT   turizmining   markaziy   missiyasi   va
ustuvorliklariga   to'liq   mos   keladi.   Ushbu   rivoyat   uchta   asosiy   xabar
atrofida  to'g'ri	  keladi:	  BMT	  global	  altruistik	  tashkilot	  sifatida,	  butun 21dunyo   bo'ylab   odamlarni   bog'lash   tushunchasi   va   faollik   va   harakat
tushunchasi.
Insonlar   farovonligini   oshirish,   tabiiy   muhitni   muhofaza   qilish,
iqtisodiy   taraqqiyotni   rag‘batlantirish   va   xalqaro   hamjihatlikni   qo‘llab-
quvvatlash BMT turizmining asosiy mohiyati bo‘lgan asosiy maqsadlardir.
Qisqartmalardan uzoqlashib, BMT turizmi yanada qulayroq
pozitsiyani egallaydi va o'zining kuchli tomonlaridan foydalanadi:
hokimiyatni   bildiruvchi   "BMT"   va   turizm   hamma   uchun   oddiy   va   mos
tushuncha. Ushbu o'zgarish Tashkilotning a'zoligi tomonidan ma'qullanib,
so'nggi yillarda BMT turizmini chuqur o'zgartirish va qayta ixtiro qilish
uchun birlashgan qo'llab-quvvatlashini ta'kidladi, chunki u yanada
chaqqon,   ko'rinadigan   va   a'zo   davlatlar,   sheriklar   va   sektorga   yanada
yaqinroq bo'ldi. 160 ta a zo davlat va yuzlab xususiy sektor filiallari bilanʼ
BMTning turizm shtab-kvartirasi Madridda, Ispaniyada va Nara shahrida
(Yaponiya)   mintaqaviy   bo limlari,	
ʻ   Osiyo   va   Tinch   okeani,   Ar-Riyod
(Saudiya Arabistoni) Yaqin Sharqda, shuningdek, kelgusidagi mintaqaviy
idoralarga   ega.   Amerika   (Rio-de-Janeyro,   Braziliya)   va   Afrika   (Marokash)
uchun.   Uning   ustuvor   yo'nalishlari   BMTning   2030   yilgacha   Barqaror
rivojlanish   kun   tartibi   va   uning   17   ta   global   maqsadlariga   muvofiq
barqaror   rivojlanish   uchun   turizmni   rivojlantirishga   qaratilgan   .
Birlashgan   Millatlar   Tashkiloti   Turizmi   sifatli   ta'limni   targ'ib   qiladi,
sektorda   munosib   ish   o'rinlarini   qo'llab-quvvatlaydi,   iste'dodlarni
aniqlaydi   va   innovatsiyalarni   rivojlantiradi   va   turizm   iqlimi   va
barqarorligini tezlashtiradi:
BMT   Turizm   Bosh   kotibi   Zurab   Pololikashvili   shunday   dedi   :
“Jamiyat   rivojlanib   borar   ekan,   turizm   sohasi   ham,   boshqa   sohalar   kabi,
universal   miqyosda   farovonlik   katalizatori   bo‘lib   xizmat   qilishi   uchun
o‘zgarishi kerak. Insonlar farovonligini oshirish, tabiiy muhitni muhofaza
qilish,	
  iqtisodiy	  taraqqiyotni	  rag‘batlantirish	  va	  xalqaro	  hamjihatlikni 22mustahkamlash   BMT   turizmining   asosiy   mohiyati   bo‘lgan   asosiy
maqsadlardir.   Tashkilot   hozirda   ko'plab   iqtisodiyotlar   uchun   markaziy
bo'lgan barqaror kuchni boshqarish rolini o'z zimmasiga oladi.
Interbrand   ijrochi   direktori   Borxa   Borrero   shunday   dedi   :
“YUNVTOdan   BMT   turizmiga   o‘tish   tashkilot   uchun   muhim   yangi
bosqichni   anglatadi.   Qayta   ko'rib   chiqilgan   nomenklatura   bir   qator
afzalliklarni   taqdim   etadi,   jumladan,   soddalik,   yaxshilangan   tushunish,
yaxshilangan  tushunarlilik va  esdalik.  Shuningdek,  u agentlikning  global
turizm   industriyasidagi   ta'sir   doirasini   aniqlashtirishga   xizmat   qiladi.
Brendning   yangi   elementlari   to'g'ridan-to'g'ri,   o'zaro   bog'liq   va   turli
auditoriyalar   uchun   dolzarb   bo'lgan   aniq   va   mulkiy   imidjning   asoslari
hisoblanadi.
«Turistik   xizmatlar   turistik   faoliyat   subyektlarining   joylashtirish,
ovqatlantirish,   transport,   axborot-reklama   xizmatlari   ko‘rsatish   borasidagi,
shuningdek,   turistlarning   ehtiyojlarini   qondirishga   qaratilgan   boshqa
xizmatlar» 3
«Turistik   xizmatlar   shartnoma   asosida   ko‘rsatiladi.   Shartnomada
ko‘rsatilgan xizmatlarning ko‘lami va sifati, taraflarning huquqlari hamda
majburiyatlarini,   haq   to‘lash   va   hisob-kitoblar   tartibini,   shartnomaning
amal   qilish   muddatini   va   uni   bajarmaganlik   yoki   lozim   darajada
bajarmaganlik   uchun   javobgarlikni,   shuningdek,   taraflarning   kelishuviga
ko‘ra boshqa shartlarni belgilaydi». 4
Turistik   xizmatlar   –   turist   va   ekskursant   ehtiyojlarini   qondirish   va
ta’minlashga   qaratilgan,   xizmat   sohasidagi   bir   maqsadga   yo‘naltirilgan
harakatlar   to‘plami   bo‘lib,   ular   turizm   maqsadlariga,   xarakteriga   va
turistik   xizmatning   qanday   yo‘naltirilganligiga   javob   berishi   hamda
umuminsoniy   tamoyillarga   qarshi   bo‘lmasligi   kerak.   Davlat   standarti
ta’rifiga   ko‘ra,   turistik   xizmatlar   –   turistlarning   ehtiyojlarini   qondirish
3
  O‘zbekiston   Respublikasining   «Turizm   to‘g‘risida»gi   Qonunning   3- moddasi
4
  O‘zbekiston   Respublikasining   «Turizm   to‘g‘risida»gi   Qonunning   12- moddasi 23faoliyati   bilan   shug‘ullanuvchi   turizm   tashkilotlari   faoliyatining
mahsulidir.
Turistik   mahsulotlar-turistik   asosiy   xizmatlardan   (bronlashtirish,
transfert,   joylashtirish,   ovqatlantirish,   ekskursiyalar),   qo‘shimcha
xizmatlar turistik-ishlardan (foto xizmati, sug‘urta, axborot, moliya, bank
xizmati) va turistik tovarlardan (esdalik sovg‘alar, xilma-xil tur tovarlari,
iste’mol   tovarlari-   parfyumeriya,   tamaki,   spirtli   ichimliklar,   maishiy
texnika, kiyim-kechak) iboratdir.
«Tur   -   muayyan   yo‘nalish   bo‘yicha   turistik  xizmatlar   majmui   (joy
bandlash,   joylashtirish,   ovqatlantirish,   transport,   rekreatsiya,   ekskursiya
xizmatlari   va   boshqa   xizmatlar)   bilan   ta’minlangan   aniq   muddatlardagi
turistik sayohat» 5
Xizmat   ko‘rsatish   klasslari   taqdim   etilayotgan   xizmatlar   sifatini
belgilash uchun ishlatiladi.
Turoperator   va   turagentlar   turni   sotishda   ularni   quyidagi
kategoriyalarga ajratishadi:
Lyuks klass - Ushbu klass bo‘yicha turlarni tashkil qilishda odatda
eng   yuqori   darajali   xizmatlar   jalb   qilinadi.   Bunday   turlar   VIP-xizmat
ko‘rsatish turkumi (razryadi) bo‘yicha taqdim etiladi.
Birinchi  klass  - bu ham  nisbatan  yuqori  darajali  xizmat  ko‘rsatish
bo‘lib,   4-5   yulduzli   mehmonxonalarga   joylashtirish,   biznes   klass
darajadagi   samolyotlarda   uchishni,   qimmatbaho   restoranlarda
ovqatlanishni, individual transfertni, gid xizmatlarini nazarda tutadi. •
Turistik   klass   -   2-3   yulduzli   mehmonxonalarda   joylashtirishni,
doimo   aviareyslarning   iqtisod   klasslarida   uchishni,   shved   stoli   bo‘yicha
ovqatlanishni,   guruhli   transfertni   nazarda   tutuvchi   eng   ommalashgan
xizmat ko‘rsatish turidir. •
5
  O‘zbekiston   Respublikasining   «Turizm   to‘g‘risida»gi   Qonunning   3- moddasi 24Iqtisod   klass   -   Eng   arzon   xizmat   ko‘rsatish   turidir.   Odatda   iqtisod
klassdan   talabalar   va   kam   ta’minlanganlar   foydalanadi.   Ushbu   klass
dasturlari   yuqori   darajada   bo‘lmagan   xizmatlarni   kam   miqdorda   taqdim
etishni ko‘zda tutadi.
Xizmatlar paketi (to‘plami)-turoperator tomonidan   yaratilgan bo‘lib,
ma’lum   xizmatlar   to‘plamidan:   tashish,   joylashtirish,   ovqatlanish,
ekskursiyalar va h.k.dan iborat turistik mahsulotdir.
Tur   va   uning   paketini   shakllantirishda   turistlar   bilan   ishlashning
ikki varianti mavjud:
Buyurtmali   turlar   sotilishi   Buyurtmali   turlarni   sotishda   dasturni
shakllantirish   va   xizmatlar   tarkibini   yaxlitlash   turist   xohishiga   binoan,
uning bevosita ishtirokida amalga oshiriladi.
Inklyuziv   turlar   sotilishi   Bu   oldindan   rejalashtirilgan   va   dam
olishning   yoki   turizmning   ma’lum   turi,   hamda   turistlarning   ma’lum
ijtimoiy   guruhiga   va   uning   yoniga   yo‘naltirilgan   qat’iy   xizmatlar
to‘plamidir.
4. Rivojlangan   davlatlarda   turistik   xizmatlar   sohasi   tajribasi
Bugungi   kunda   globallashuv   natijasida   turizmga   alohida   e’tibor
qaratilmoqda.   Turizm   sanoati asosiy daromad manbaiga aylangan va   yalpi
ichki  mahsulotning  asosiy   qismini  tashkil  etgan  mamlakatlar:  Birlashgan
Arab   Amirliklari   va   Yevropa   davlatlarining   turizm   industriyasidan
daromad   olishining   asosiy   sabablari   va   turistlarni   jalb   qiluvchi
tarmoqlarning   jadal   rivojlanishi.   ,   davlatimiz   turizmga   alohida   e’tibor
qaratmoqda,   davlat   byudjetidan   ajratilayotgan   mablag‘lar   va   turizmni
rivojlantirish   yaqin   kelajakda   bu   turizmning   gullab-yashnashiga   sabab
bo‘lishi  mumkin. Dubayda turizm industriyasi  bo'yicha bir necha turdagi
tadqiqotlar   o'tkazildi.   Biroq   ular   Dubayda   turizm   sanoati   qanday   rol
o‘ynashini   ko‘rsata   olmadilar.   Uning   maqsadi   shundaki,   ushbu   tadqiqot 25Dubayda turizmning rolini va turizmning o'sishini o'rganadi, shuningdek,
Dubayda   turizm   sanoatining   rivojlanishini   qo'llab-quvvatlovchi   tegishli
ma'lumotlarni   oladi.   Joriy   maqolada   turizmning   o'sishiga   yordam   beruvchi
infratuzilma,   strategiyalar   va   madaniyat   muhokama   qilinadi.   Dubaydagi
va   dunyodagi   eng   baland   bino   Burj   Xalifaning   qurilishi   shaharning
sayyohlik   intilishlaridan   dalolatdir.   Tadqiqot   shuningdek,   eng   yaxshi
sayyohlik yo'nalishlari, odamlar Dubayga tashrif buyuradigan eng yaxshi
o'nta mamlakat, shuningdek, dunyoning gavjum aeroportlari bilan bog'liq.
Dubaydagi   sanoat,   jumladan,   yo'llar   va   aeroportlar   kabi   madaniy   va
infratuzilmani   rivojlantirish.   Natijalar   shuni   ko'rsatadiki,   madaniy   va   diniy
xilma-xillik,   mehmondo'stlik   va   infratuzilma   mamlakatni   yaxshilaydi   va
Dubayning turizm sanoati rivojlanishiga hissa qo'shadi. Dubai Expo 2020
va   Shaykh   Mohammed   Vision   2020   mukofotlari   kabi   boshqa   diqqatga
sazovor joylar ham muhokama qilinadi.
Turizm   -   jismoniy   shaxsning   manbalardan   daromad   olish,   doimiy
yashash   joyini   tark   etish,   sayohat   qilish   bilan   bog'liq   faoliyat   bilan
shug'ullanmasdan,   mamlakatda   vaqtincha   bo'lishi.   Keling,   dunyoni
o'zgartirgan   beshta   sayohatchini   eslaylik.   Sababi,   geografik   kashfiyotlar
natijasida   dunyo   xaritasi   yangi   bosqichda   shakllandi.   Bugungi   kunda
turizmning   rivojlanishi ana   shu kashfiyotlarga   tayanadi.   Quyida biz   dunyo
xaritasidagi   asosiy   erta   sayohatchilarni   tushuntiramiz.   Birlashgan   Arab
Amirliklari (BAA) — Yaqin Sharqdagi davlat, Arabiston yarim orolining
sharqiy tomonida joylashgan. U ettita amirlikdan tashkil topgan,   jumladan
Abu-Dabi   (poytaxt),   Dubay,   Sharja,   Ajman,   Fujayra,   Ras   al-Xayma   va
Umm   Al-Quvayn.   BAA   o'zining   zamonaviy   infratuzilmasi,   o'sib
borayotgan   iqtisodiyoti,   hashamatli   xaridlari   va   sayyohlik   joylari   bilan
mashhur.   Birlashgan   Arab   Amirliklarining   rasmiy   tili   arab   tilidir,   ammo
ingliz   tili   keng   tarqalgan   va   biznes   va   hukumatda   qo'llaniladi.
Mamlakatda   10   millionga   yaqin   aholi   istiqomat   qiladi,   dunyoning   turli 26davlatlaridan   kelgan   muhojirlarning   yuqori   foizi.   Birlashgan   Arab
Amirliklari   neft   va   gaz   qazib   olishga   katta   bog'liq   bo'lgan   turli
iqtisodiyotga ega, ammo u turizm, moliya va ko'chmas mulk kabi boshqa
sohalarga   ham   diversifikatsiya   qilingan.   Xususan,   Dubay   o'zining
osmono'par   binolari,   hashamatli   mehmonxonalari   va   savdo   markazlari
bilan   mashhur   bo'lgan   yirik   global   biznes   markazi   va   sayyohlik
maskanidir.   BAA   federal   mutlaq   monarxiya   bo lib,   prezident   davlatʻ
boshlig i,   bosh   vazir   esa   hukumat   boshlig i   hisoblanadi.   Abu   Dabining	
ʻ ʻ
hukmron   oilasi   Al   Nahayan   oilasi   mamlakatda   muhim   hokimiyatga   ega.
BAA   o'zining   qat'iy   qonunlari   va   qoidalari,   jumladan   jamoat   xatti-
harakatlari,   kiyinish   kodi   va   spirtli   ichimliklarni   iste'mol   qilish   qoidalari
bilan   mashhur.   Biroq,   keyingi   yillarda   mamlakatda   ayollarga   ko'proq
huquq va erkinliklar berish kabi ilg'or bo'lishga harakat qilindi. Umuman
olganda,   BAA o'z   aholisi va   mehmonlari   uchun yuqori hayot   sifatini taklif
qiluvchi   zamonaviy   va   kosmopolit   mamlakatdir.   Birlashgan   Arab
Amirliklari   (BAA)   zamonaviy   arxitekturasi,   hashamatli   xaridlari,   madaniy
diqqatga   sazovor   joylari   va   toza   plyajlari   bilan   mashhur   sayyohlik
maskani   hisoblanadi.   BAAdagi   yettita   amirlikning   har   biri   tashrif
buyuruvchilar uchun noyob tajribalarni taqdim etadi, Dubay va Abu-Dabi
eng mashhur  sayyohlardir. manzillar. Dubay Burj  Xalifa (dunyodagi eng
baland bino), Palm Jumeira (texnogen orol) va Dubai Mall kabi diqqatga
sazovor joylari bilan mashhur.
Tashrif   buyuruvchilar   yuqori   darajadagi   butiklarda   xarid   qilish,   jahon
darajasidagi restoranlarda ovqatlanish va ziravorlar, to'qimachilik va oltin
sotiladigan   an'anaviy   bozorlarni   (bozorlarni)   kashf   qilishlari   mumkin.
BAA   poytaxti   Abu-Dabi   o'zining   madaniy   diqqatga   sazovor   joylari,
jumladan, Shayx Zayed masjidi, Amirliklar saroyi va Abu-Dabidagi Luvr
bilan   mashhur.   Shahar,   shuningdek,   cho'l   safari,   suv   sporti   va   golf   kabi
ochiq	
  havoda	  o'ynashni	  taklif	  qiladi.	  Sharja,	  Ajman	  va	  Fujayra	  kabi 27boshqa amirliklar ham sayyohlar uchun diqqatga sazovor joylar, jumladan,
tarixiy   joylar,   muzeylar   va   tog'lar,   plyajlar   va   vadilar   (vodiylar)   kabi
tabiiy   go'zalliklarni   taklif   etadi.   BAA,   shuningdek,   hashamatli   dam   olish
maskanlari   va   mehmonxonalari   bilan   mashhur   bo'lib,   ularning   aksariyati
hashamatli   va   erkalash   tajribasini   izlayotgan   yuqori   darajadagi
sayohatchilarga   xizmat   qiladi.   Mamlakatda   sohil   bo'yidagi   hashamatli
kurortlardan   cho'l   dam   olish   maskanlari   va   butik   mehmonxonalargacha
bo'lgan   turli   xil   turar   joy   variantlari   mavjud.   So'nggi   yillarda   BAA
turistlarni   jalb   qilish   uchun   Dubai   Shopping   Festival,   Abu   Dabi   Art   va
Dubai   Food   Festival   kabi   madaniy-ko'ngilochar   tadbirlarga   sarmoya
kiritmoqda. Mamlakatda,  shuningdek, Dubay Jahon kubogi ot  poygasi  va
Abu-Dabi   Gran-prisi   kabi   xalqaro   sport   tadbirlari   o'tkaziladi.   Umuman
olganda,   BAA   zamonaviy   qulayliklar,   madaniy   tajribalar   va   tabiiy
go'zalliklarning   uyg'unligini   taklif   etadi,   bu   esa   uni   butun   dunyo   bo'ylab
sayyohlar uchun izlanadigan manzilga aylantiradi.
Rasmiy   statistik   ma’lumotlarga   ko‘ra,   har   to‘rt   sayyohdan   uchtasi
Dubayga   dam   olish   uchun   keladi,   har   o‘ninchi   sayyoh   esa   oilasi   va
do‘stlari   bilan   tashrif   buyuradi.   2022-yilning   yanvar-iyun   oylari   orasida
bir   kechada   Dubayga   7,12   million   xorijiy   sayyoh   tashrif   buyurdi,   bu
2021-yilning   shu   davrida   Dubayga   tashrif   buyurgan   2,52   million
sayyohga   nisbatan   183   foizga   ko‘pdir.   Juda   issiq   iqlimi   tufayli   Dubay
qishki sayohat  va dam olish maskani  hisoblanadi. . Sayyohlar uchun eng
mashhur   oylar   noyabr,   dekabr   va   yanvar.   Bu   oylarda   yozgi   issiqlik
allaqachon   pasaygan,   ammo   suv   harorati   hali   ham   suzish   uchun   qulay.
Sayyohlar sonining navbatdagi kichik cho'qqisi mart-aprel oylariga to'g'ri
keladi. Sayyohlar  orasida eng kam  mashhur oylar  maydan oktyabrgacha,
BAAda   issiq   mavsum   boshlanadi   va   o'rtacha   harorat   35-40'C   ga   etadi.
Mintaqaviy   nuqtai   nazardan,   G'arbiy   Yevropa   mintaqasi   BAAga   kelgan
sayyohlarning   asosiy   ulushini   tashkil   etdi,   bu   2022   yilning   birinchi   olti 28oyida jami  xalqaro tashrif buyuruvchilarning 22 foizini  tashkil etdi. Fors
ko'rfazi   mamlakatlari   hukmronlik   qilishda   davom   etdi,   bu   umumiy
xalqaro tashrifchilarning 34 foizini tashkil etdi.
Dubayning   ishonchli   va   afzal   manzil   sifatida   yaqin   atrofdagi
bozorlardan   tashrif   buyuruvchilarni   doimiy   jalb   qilishini   ta'kidlaydi   .   Bu
hududlardan keyingi o rinlarda Janubiy Osiyo, Rossiya, MDH va Sharqiyʻ
Yevropa   16%   ulushi   bilan   birga   2022-yilning   birinchi   yarmida   jami
tashrif   buyuruvchilarning   11%   ni   tashkil   etadi.   Keng   jug rofiy   qamrov	
ʻ
Dubayning   keng   miqyosdagi   trafikni   jalb   qilish   bo yicha	
ʻ
diversifikatsiyalangan   strategiyasini   aks   ettiradi.   har   qanday   mintaqaga
haddan   tashqari   qaramlik   bilan   bog'liq   xavflarni   kamaytiradigan   turli
mamlakatlar   va   tashrif   buyuruvchilar   segmenti.   O'zbekiston   Markaziy
Osiyodagi boy tarixga, rang-barang madaniyatga ega mamlakatdir. meros
va   ajoyib   arxitektura.   So‘nggi   yillarda   O‘zbekiston   turizm   industriyasini
rivojlantirish   va   o‘zini   sayyohlik   yo‘nalishi   sifatida   tanitish   ustida
ishlamoqda.
Quyida   O zbekistondagi   turizmning   asosiy   jihatlari   keltirilgan:	
ʻ
Tarixiy   va   madaniy   diqqatga   sazovor   joylar:   O zbekiston   qadimiy   Ipak	
ʻ
yo li   bo yidagi   bir   qancha   tarixiy   shaharlar,   jumladan,   Samarqand,	
ʻ ʻ
Buxoro   va   Xivaning   vatani   hisoblanadi.   Bu   shaharlar   o‘zining   yaxshi
saqlanib qolgan islom me’morchiligi, jumladan, asrlar davomida qurilgan
madrasa,  masjid  va maqbaralar  bilan  mashhur. Samarqanddagi  Registon,
Buxorodagi Ark qo‘rg‘oni, qadimiy Xiva sayyohlarning diqqatga sazovor
joylaridan.   Ipak   yo li   merosi:   O zbekiston   qadimgi   Ipak   yo li   savdo	
ʻ ʻ ʻ
yo lining asosiy to xtash joyi bo lgan va uning shaharlari Sharq va G arb	
ʻ ʻ ʻ ʻ
o rtasidagi muhim savdo markazlari bo lib xizmat qilgan. Bugungi kunda
ʻ ʻ
tashrif   buyuruvchilar   ushbu   qadimiy   savdo   tarmog‘i   haqida   hikoya
qiluvchi muzeylar, bozorlar va tarixiy joylar orqali O‘zbekistonning Ipak
yo‘li   merosi   bilan   tanishishlari   mumkin.   Oshpazlik   tajribalari:   O'zbek 29oshxonasi   o'zining   boy   ta'mi,   ziravorlardan   foydalanish   va   mazali   taomlari
bilan   mashhur.   Mehmonlar   palov   (go'sht   va   sabzavot   bilan   pishirilgan
guruch), lag'mon (noodle sho'rva), shashlik (grilda pishirilgan go'sht) kabi
o'zbek milliy taomlarini tatib ko'rishadi.
O‘zbekiston   bo‘ylab   oziq-ovqat   bozorlari   va   restoranlari   mamlakat
oshxonasidan  tatib ko‘rish imkonini beradi. Tabiiy go'zallik: O'zbekiston
faqat   tarixiy   shaharlardan   iborat   emas;   Shuningdek,   Qizilqum   cho‘li,
Tyan-Shan   tizmasidagi   tog‘lar,   Chorvoq   suv   ombori   kabi   ajoyib   tabiiy
landshaftlarga   ega.   Ochiq   havoda   ishqibozlar   ushbu   tabiiy   hududlarda
piyoda   sayr   qilish,   lager   va   tuya   trekking   kabi   mashg'ulotlardan
bahramand   bo'lishlari   mumkin.   Viza   islohotlari:   O‘zbekiston   viza
islohotlarini,   jumladan, elektron vizalar va   ko‘plab mamlakatlar   fuqarolari
uchun   vizasiz   kirishni   amalga   oshirish   orqali   sayyohlarning   mamlakatga
borishini osonlashtirdi. Bu O‘zbekistonga ko‘proq tashrif buyuruvchilarni
jalb qilish va turizmni rivojlantirishga xizmat qildi.
5. O‘zbekistonda   turistik   xizmatlar   jozibadorligini   oshirish:
muammolar va yechimlar
O‘zbekiston   Respublikasi   Turizmni   rivojlantirish   davlat   qo‘mitasi
turizmning   rivojlanishi   va   mamlakatning   sayyohlik   salohiyatidan   yetarli
darajada foydalanishga to‘siq bo‘layotgan asosiy sabablarni ma'lum qildi.
Muammolar   va   yechimlar   O‘zbekiston   Prezidentining   «O‘zbekiston
Respublikasida   o‘rta   istiqbolda   turizmni   rivojlantirish   bo‘yicha
Kontseptsiyasini   hayotga   tatbiq   etish   choralari   to‘g‘risida»gi   qarori
loyihasida   taqdim   etilgan.   Hujjat   matni   Normativ-huquqiy   hujjatlar
muhokamasi saytida  joylashtirilgan .
Hujjatda   qayd   etilishicha,   milliy   sayyohlik   mahsulotlarining   raqobat
bardoshligiga   yashash   va   aviaparvozlar   uchun   yuqori   narxlar,   servis
darajasining    cheklanganligi,	    muhandislik,	    transport	    va	    ijtimoiy 30infratuzilmalarning   nomukammalligi,   qulay   sayyohlik   axborot   ta'minoti
(navigatsiya   va   axborot   markazlari)   mavjud   emasligi,   malakali
kadrlarning   tanqisligi,   O‘zbekistonni   xorijda   targ‘ib   qilishning   zaifligi
jiddiy muammolardir.
Bundan   tashqari,   sayyohlar   uchun   ma'muriy   va   iqtisodiy   to‘siqlar,
viza   tartiblari,   turizm   faoliyati   bilan   shug‘ullanishda   (litsenziyalash   va
sertifikatlash)   davlat   nazoratining  o‘ta  kuchli   ekani   shunday   muammolar
sirasiga kiradi.
«Turizmning   o‘sish   sur'atini   va   iqtisodiyotning   boshqa   sohalari,
aholi   farovonligi   o‘sishiga   ijobiy   ta'sirini   e'tiborga   olgan   holda   hamda
atrof-muhitni   muhofaza   qilish   bo‘yicha   choralar   qabul   qilish   zaruratidan
kelib   chiqib,   turizm   sohasi   mamlakat   taraqqiyotining   barqaror   o‘sishida
eng   kuchli   vositalardan   biri   bo‘lishi   kerak»,   —   deya   ta'kidlanadi
loyihada.
Sayyohlik   (turizm)   sohasi   dunyo   iqtisodining   eng   jadal
rivojlanayotgan sohalaridan biridir. Uning keng qamrovli taraqqiyoti esa,
ko‘plab mamlakatlar uchun katta daromad manbaiga aylanib bormoqda.
BMTning Jahon sayyohlik tashkiloti ma'lumotida 2015 yilda dunyo
bo‘yicha   1   milliard   184   million   sayyoh   qayd   etilgan   bo‘lsa,   2016   yil
yakuni bo‘yicha bu ko‘rsatkich 1 milliard 235 millionga ya'ni, 3.9 foizga
oshgan.   Sayohatchilarga   ko‘rsatilgan   eksport   xizmatlari   qiymati   2015
yilda qariyb 1,5 trillion AQSh dollarini tashkil qilgan. 2016–2017 yillarda
ham bu raqamlarda katta tafovutni ko‘rish mumkin.
Bundan   ko‘rinib   turibdiki,   sayyohlik   sohasi   bugungi   kunning   eng
muhim  iqtisodiy  sohalaridan  biriga  aylandi. Shu  bois  dunyoning ko‘plab
davlatlari   ushbu   sohani   yanada   rivojlantirish,   bu   borada   tegishli
infrastrukturani   jahon   standartlari   darajasida   yaratish   va   sayyohlar   oqimini
oshirish bo‘yicha barcha chora-tadbirlarni amalga oshirmoqda. 31Turizmning   samaradorlik   darajasi   quyidagi   raqamlarda   o‘z   aksini
topgan:
2015   yilda   eng   ko‘p   xorijlik   mehmonlarni   qabul   qilishda   Fransiya
(83,7 million), AQSh (74,8 million), Ispaniya (65,0 million), Xitoy (55,6
million) va Italiya (48,6 million) kuchli beshlikda turishibdi. Germaniya,
Buyuk Britaniya, Rossiya va Meksika kuchli o‘ntalikdan joy olgan. Biroq
bu   ko‘rsatkich   bo‘yicha   Yevropa   va   Osiyoning   bir   nechta   shaharlari
yetakchilik   qilmoqda.   Bunga   misol   qilib   Hongkong   (27,7   million),
London   (17,4   million),   Singapur   (17,1   million),   Bangkok   (16,2   million)
va Parij (15,0 million) singari shaharlarni keltirish mumkin.
150-o‘rin   O‘zbekiston   uchun   aslo   xos   emas
Afsuski,   O‘zbekiston   bu   sohada   hali   ancha   orqada   ekanligini
ko‘rish   mumkin.   Xususan,   Butunjahon   turizm   va   sayohatlar   bo‘yicha
kengashi   (BTSK)   tomonidan   berilgan   bahoga   ko‘ra,   O‘zbekiston
sayyohlar   tashrifi   bo‘yicha   dunyo   mamlakatlari   orasida   150-o‘rinni
egallaydi.
Yurtimiz   jahon   sayyohlik   bozorida   o‘z   o‘rniga   ega   bo‘lishiga
qaramasdan,   turistlarga   qulay   sharoit   yaratish,   servis   xizmatini   yaxshilash,
sayyohlik obidalarining jozibadorligini oshirish va reklamani kuchaytirish
darajasi   juda   past.   Shuning   uchun   bu   borada   sezilarli   o‘sish   haqida   fikr
yuritish ana shu omillarga bog‘liq.
Turizm bo‘yicha raqobatbardosh mamlakatlar reytingida dunyodagi
(madaniy   zaxiralar,   arzon   infratuzilma,   sayyohlik   mahsulotlari   narxi,
xavfsizlik   darajasi,   xalqaro   shaffoflik   jihatidan)   eng   jozibador   140   ta
sayyohlik  maskani   qayd  etilgan bo‘lib, ushbu  ro‘yxatda  Qozog‘iston  85-
o‘rin,   Qirg‘iziston   116-o‘rin,   Tojikiston   119-o‘rinni   egallagan,
O‘zbekiston   esa   Markaziy   Osiyo   davlatlari   o‘rtasida   eng   oxirgi   o‘rinda
turibdi va bu reytingga kiritilmagan. 32Yaqinda   rasmiy   saytlardan   birida   2017   yilning   birinchi   yarmida
yurtimizga   1   million   800   ming   nafar   sayyoh   tashrif   buyurgani,   bu
ko‘rsatkich   2016   yilga   qaraganda   17   foizga   oshgani   haqidagi   maqolaga
ko‘zim   tushdi.   Nazarimda,   ushbu   raqamlarda   biroz   mubolag‘a   bordek.
Chunki   o‘zim   aynan   sayyohlik   sohasida   ishlayotganim   bois,   shunday
fikrdaman.   Buning   sabablarini   maqolam   davomida   ko‘rsatib   o‘tishga
harakat qilaman.
Mamlakatimizda   turizmni   rivojlantirish   borasida   keng   ko‘lamli
ishlar   amalga   oshirilyapti.   Sayyohlar   oqimini   yanada   oshirish,   ularni
ohanrabodek jalb qilish uchun nima qilishimiz kerak?
O‘zbekiston   katta   tarixiy-madaniy   merosga   –   7300   dan   ortiq
qadimiy-me'moriy   va   arxeologik   obidalarga   ega.   Ularning   ko‘pchiligi
Samarqand,   Buxoro,   Xiva,   Shahrisabz,   Termiz,   Qo‘qon   va   Toshkent
shaharlarida joylashgan. Yurtimizdagi 200 dan ziyod tarixiy yodgorlik va
obidalar YuNeSKOning madaniy merosi ro‘yxatiga kiritilgan.
Nahotki   shuncha   tarixiy  va  boy  madaniy   meroslarimiz  bo‘la  turib,
ularni   dunyoga   tanita   olmasak?   Buning   uchun   bizda   arzigulik   va
maqtagulik   boy   tarixiy   merosimiz   yetarli.   Birgina   Fransiyaning   Parij
shahriga   yiliga   15   million   sayyoh   tashrif   buyurar   ekan.   Biz   esa   har   yili
sayyohlar   sonini sanashdan, o‘tgan yildagidan biroz ko‘paygan bo‘lsa, uni
baralla   ovoza   qilishdan   nariga   o‘tmayapmiz.   Nahotki   yirik   bir   sayyohlik
salohiyatiga   ega   davlat   bo‘la   turib,   bitta   shaharchalik   natijaga   erisha
olmasak?
Raqamlarda   mamlakatimizga   1   million   800   ming   nafar   sayyoh
tashrif   buyurgani   qayd   etilgan.   Agar   mamlakatimizda   asosiy   sayyohlik
mavsumi mart oyining o‘rtalarida boshlansa va dastlabki mavsum yakuni
iyun oyi so‘ngiga qadar bo‘lsa, shu davr mobaynida shuncha sayyoh kelib
ketishini tasavvur qilish qiyin. 33Qolaversa,   bizda   mehmonxonalar   yetarli   emas,   bori   ham   Yevropa
mamlakatlarining   mehmonxonalari   narxi   bilan   deyarli   teng   va   har   yili
narx     sezilarli     darajada     o‘sib     bormoqda.     Bu     borada     yana     Parijga
«murojaat»   qiladigan   bo‘lsak,   u   yerda   shahar   va   uning   atrofidagi
hududlardagi mehmonxonalar soni 4.260 tani tashkil etar ekan. Bizda esa
bu   ko‘rsatkich   respublika   miqyosida   4   yarim   barobarga   past,   ya'ni,
yurtimiz bo‘yicha atigi 750 ta mehmonxona mavjud.
Ma'lumotlarga ko‘ra, ayni paytda turizmning mamlakat  yalpi ichki
mahsulotidagi  ulushi  2 foizni  tashkil  etadi. Bu judayam  past  ko‘rsatkich.
Turizm faoliyatini amalga oshirgan firma va tashkilotlarning soni esa 433
tadan iborat.
Turizm   davlat   rahbari   e'tiborida
Joriy   yilning   22   dekabr   kuni   O‘zbekiston   Respublikasi   Prezidenti
Shavkat   Mirziyoyev   parlamentga   Murojaatida   barcha   sohalar   qatorida
turizm sanoati borasida quyidagi fikrlarni bildirdi:
«Hozirgi   kunda   milliy   iqtisodiyotga   yuqori   daromad   keltiradigan
istiqbolli   tarmoqlardan   biri   –   bu   turizmdir.   O‘zbekiston   turizm   sohasida
dunyo   bo‘yicha   ulkan   salohiyatga   ega   bo‘lgan   davlat   hisoblanadi.
Yurtimizda   7300  dan   ortiq  madaniy   meros   obektlari   mavjud  va   ularning
qariyb 200 tasi YuNeSKO ro‘yxatiga kiritilgan.
Shu   bilan   birga,   mamlakatimizning   betakror   tabiati,   go‘zal   dam
olish   maskanlari   imkoniyatlaridan   foydalanib,   yangi   turistik   yo‘nalishlar
ochish   mumkin.   Bu   sohaga   jahon   brendlarini   faol   jalb   etgan   holda,   biz
ziyorat   turizmi,   ekologik,   ma'rifiy,   etnografik,   gastronomik   turizm   va   bu
sohaning boshqa tarmoqlarini rivojlantirishga alohida e'tibor qaratishimiz
zarur. Bu borada davlat-xususiy sheriklik munosabatlarini qo‘llash sohani
taraqqiy ettirishda keng imkoniyatlar ochishini hisobga olishimiz lozim.
Samarqand, Buxoro, Toshkent shaharlaridagi   muqaddas   qadamjolar
va   yodgorliklarni   ziyorat   qilish   dasturini   rivojlantirish   va   jadallashtirish 34zarur. Ichki turizm sohasidagi katta imkoniyatlarni ham to‘liq ishga solish
lozim».
Shuningdek,     davlatimiz     rahbarining     2016     yil     2     dekabrdagi
«O‘zbekiston   Respublikasining   turizm   sohasini   jadal   rivojlantirishni
ta'minlash   chora-tadbirlari   to‘g‘risida»gi   Farmoni   sohada   uchrayotgan
xato va kamchiliklarni bartaraf etib, uni izchil rivojlantirishga qaratilgani
bilan ahamiyatlidir.
Prezidentimiz   mamlakatimizni   2016   yilda   ijtimoiy-iqtisodiy
rivojlantirishning   asosiy   yakunlari   va   2017   yilga   mo‘ljallangan   iqtisodiy
dasturning   eng   muhim   ustuvor   yo‘nalishlariga   bag‘ishlangan   Vazirlar
Mahkamasining kengaytirilgan majlisida turizm haqida so‘z yuritar ekan,
bunday serdaromad soha rivoji e'tibordan chetda qolib kelayotgani, uning
O‘zbekiston   iqtisodiyoti   taraqqiyotiga   qo‘shadigan   hissasini   oshirish,
tarixiy   va   madaniy   qadriyatlarimizni   targ‘ib   qilish,   shuningdek,   valyuta
zaxiralarini   to‘ldirish   bo‘yicha   aniq   chora-tadbirlar   ko‘rilishi   zarurligini
alohida ta'kidladi.
Turizmni   rivojlantirishga   doir   talab   va   takliflar
Yurtimiz   ravnaqi   yo‘lida   amalga   oshirilayotgan   barcha   islohotlar
negizida Vatan, xalq manfaati turibdi. Barcha sohalarda islohotlar amalga
oshirilyapti.   Bunday   ijobiy   o‘zgarishlar,   rivojlanishni   yangi   bosqichga
ko‘tarish uchun, hammamiz o‘z vazifamizni chin yurakdan ado etishimiz,
fidoyi   bo‘lishimiz   lozim.   Turizm   sohasini   rivojlantirish   va   sayyohlar
sonini oshirish borasida soha mutaxassisi sifatida takliflarim quyidagicha:
- Turizm   sohasida   faoliyat   yuritmoqchi   bo‘lgan   tadbirkorlarga
imtiyozli   kreditlarni   berish   hamda   yer   oldi-berdi   ishlari   yengillashtirilib,
jahon   andozalariga   javob   beradigan   mehmonxonalar   sonini   ko‘paytirish,
shu orqali raqobatni kuchaytirish, mehmonxona narxlarini arzonlashtirish.
Chunki   turpaketlar   narxi   oshgan   sayin,   yurtimizga   keladigan   sayyohlar 35soni   ham   pasayib   boradi.   Buning   natijasida   ular ancha   arzon narxlarga   ega
bo‘lgan boshqa mamlakatlarga borishni afzal ko‘rishadi.
- «O‘zbekiston   havo   yo‘llari»   bilan   kelishgan   holda,   aviabiletlarni
onlayn   xarid   qilishni   yo‘lga   qo‘yib,   shaffof   onlayn   xizmat   ko‘rsatish
tizimini   yo‘lga   qo‘yish   taklifi   ham   juda   dolzarb   masala.   Rivojlangan
mamlakatlarda   aviakassa   tushunchasi   kundalik   hayotda   hech   qachon
ishlatilmaydigan so‘z. Turizm taraqqiy etgan biror bir davlatda hech kim
aviakassaga   borib   aviachipta   xarid   qilmaydi.   Biror   mamlakatga   borgisi
kelgan   odam   uyini   tark   etmagan   holda   hamma   ishlarini   kompyuterdan
turib     bajaradi.     Ko‘pgina     yevropaliklar     mendan:     «Nega     sizlarda
«O‘zbekiston   havo   yo‘llari»   rasmiy   veb-sahifasidan   onlayn   chipta   sotib
olishning   imkoni   yo‘q?»,   deb   so‘rashadi.   Agarda   reys   amalga   oshmay
qolsa,   aviakompaniya   veb-sahifasida   bu   haqda   hech   qanday   ma'lumot
berilmaydi. Menimcha, agarda bu yo‘nalishda ham islohotlar olib borilsa,
yurtimizga tashrif buyuruvchi sayyohlarning soni keskin oshadi.
- «O‘zbekiston   temir   yo‘llari»da   ham   biletlarni   onlayn   sotib   olish
tizimini   yana   ham   mukammallashtirilsa,   nur   ustiga   a'lo   nur   bo‘lardi.
Qolaversa,   «Afrosiyob»   tezyurar   poyezdiga   yirik   sayyohlik   guruhlariga
biletlarni   sotib   olish   ancha   mushkul   ish.   40   kun   qolganda   tizimda
biletlarni  sotib olish imkoni bo‘ladi. Lekin kassaga  borsang, biletlar  soni
allaqachon cheklangan.
- Yaqinda   Toshkent   shahridagi   Islom   Karimov   nomli   xalqaro
aeportga   Frankfurtdan   uchib   keldim.   Ahvol   ilgariga   nisbatan   ancha
yaxshilangan.   Navbatda   ko‘p   turmaysiz,   chet   el   fuqarolariga   alohida
xizmat ko‘rsatuvchi darcha mavjud, umuman olganda, muhit ancha ijobiy
holatda.   Lekin   jomadoningni   naq   bir   soat   kutasan.   Xudo   ko‘rsatmasin,
Frankfurt  reysi  bilan bir vaqtda Rossiya  va Turkiya reyslari  ham qo‘nsa,
urdi   xudo...   Sayyohlarning   aksariyati   «olijanob»,   naq   ikkita   reys   chiqib
bo‘lgach,   keyin   chiqishadi.   Shuning   uchun   sayyohlar   uchun   samolyotdan 36tushgan   zahoti   alohida   yashil   yo‘laklar   yaratilsa   va   ular   qanaqa   reys   bir
vaqtda kelishidan qat'i nazar, tezroq aeroportni tark etishga imkoni bo‘lsa,
ushbu sohani rivojlantirishda ancha ijobiy natijaga erishgan bo‘lar edik.
- Men   shu   Vatanni   sevib   ardoqlovchi   barcha   fidoyi   yurtdoshlarim
singari   O‘zbekistonni   rivojlanishi   tarafdoriman   va   bunda,   albatta,   yurtimiz
tinchligi hamma narsadan ustun, deb bilaman. Bu borada   mamlakatimizda
barcha   chora-tadbirlar   ko‘rilgan.   Lekin   shunday   bo‘lishiga   qaramasdan,
yurtimizga   tashrif   buyurayotgan   sayyohlarga   bir   davlatdan   bizning
yurtimizga   chegara   orqali   o‘tayotganda   ular   uchun   ham   alohida   tizim
yaratilsa,   maqsadga   muvofiq   bo‘lar   edi.   Ya'ni,   ularni   cho‘chitmasdan
tekshiruvdan   o‘tkazib,   ozroqqina   xushmuomalalik   bilan   chegaradan
o‘tkazish. 37XULOSA
Turizm   keng   va   xilma-xil   soha   bo'lib,   yillar   davomida   barqaror
rivojlanib   bormoqda.   Bu   global   iqtisodiyotga   sezilarli   hissa   qo'shmoqda
va uning ta'siri turli sohalarda seziladi. Turizmni   o'yin-kulgi   , zavqlanish
yoki   biznes   maqsadlarida   sayohat   qilish   harakati   sifatida   aniqlash
mumkin   .   Bu   diqqatga   sazovor   joylarni   ziyorat   qilish,   yangi
madaniyatlarni   o'rganish   va   turli   xil   turizm   turlarini   boshdan   kechirishni
o'z   ichiga   oladi   va   har   birining   o'ziga   xos   xususiyatlari   va   diqqatga
sazovor joylari mavjud.
Madaniy turizm turizmning eng keng tarqalgan turlaridan biri bo'lib,
u tarixiy va madaniy ahamiyatga ega bo'lgan joylarni ziyorat qilishni  o'z
ichiga   oladi.   Ekologik   turizm   -   bu   tabiiy   resurslarni   saqlash   va   barqaror
turizmni rivojlantirishga qaratilgan turizm turi. Sog'lomlashtirish turizmi -
bu   davolanish   yoki   sog'lomlashtirish   maqsadida   yo'nalishlarga   sayohat
qilishni o'z ichiga olgan turizmning yana bir turi.
Turizm   -   bu   zavq   yoki   biznes   maqsadlarida   sayohat   qilishni   o'z
ichiga olgan turli soha.
Turizmning   turli   turlari   mavjud,   jumladan,   madaniy   turizm,
sarguzasht turizmi, ekoturizm, sog'lomlashtirish turizmi.
Turizmning har  bir  turi  o‘ziga xos  xususiyatlar  va  diqqatga sazovor
joylarga   ega   bo‘lib,   ular   jahon   turizm   industriyasining   o‘sishiga   hissa
qo‘shadi.
Sarguzasht   turizmi   -   bu   qulaylik   zonasidan   tashqarida   uzoq   va
ekzotik joylarga sayohat qilishni o'z ichiga olgan turizm turi. Bu jismoniy
va   ruhiy   jihatdan   qiyin   bo'lgan   va   ko'pincha   xavf   elementini   o'z   ichiga
olgan   faoliyat   bilan   tavsiflanadi.   Sarguzasht   turizmining   ko'plab   turlari
mavjud, ularning har biri o'ziga xos tajriba va qiyinchiliklarga ega.
Ekologik   turizm   -   bu   tabiatni   muhofaza   qilish   va   mahalliy   aholi
farovonligini  oshirish	  bilan	  birga	  tabiiy	  hududlarga	  mas'uliyat	  bilan 38sayohat   qilishga   qaratilgan   turizm   turi.   Bu   atrof-muhitga   salbiy   ta'sirni
minimallashtirish   va   tabiatni   muhofaza   qilish   bo'yicha   sa'y-harakatlarni
rivojlantirishga qaratilgan tadbirlarni o'z ichiga oladi.
Sog'liqni   saqlash   turizmi   -   bu   tibbiy   davolanish   yoki   sog'lig'i   va
farovonligini   yaxshilash   uchun   boshqa   mamlakatga   sayohat   qilishni   o'z
ichiga   olgan   rivojlanayotgan   soha.   Ushbu   turdagi   turizm   ikkita   asosiy
toifaga bo'linadi: kurort va sog'lomlashtirish dam olish maskanlari va chet
elda davolanish.
Sport   turizmi   -   bu   sport   musobaqalarida   qatnashish   yoki   kuzatish
uchun   sayohat   qilishni   o'z   ichiga   olgan   turizm   turi.   Bu   sayyohlar   uchun
keng   ko'lamli   tadbirlar   va   tadbirlarga   ega   bo'lgan   global   sayohat
sanoatining jadal rivojlanayotgan sektoridir.
Turistik   infratuzilmani   rivojlantirish
Transport tizimini takomillashtirish: Aeroport, temir yo‘l va avtobus 
xizmatlarini modernizatsiya qilish.
Mehmonxonalar tarmog‘ini kengaytirish: Turli darajadagi
(byudjetdan premiumgacha) mehmonxona va yashash joylari qurish.
Yo‘nalishlarni   yaxshilash:   Sayyohlik   joylarida   yo‘l-yo‘riq   belgilari,
navigatsiya va qulay kirish imkoniyatlarini yaratish.
Innovatsion   texnologiyalarni   joriy   etish
Raqamli   platformalar   yaratish:   Turistlarga   bronlash,   xaritalar,
ekskursiya   xizmatlari   va   mahalliy   ma'lumotlarga   kirishni   ta’minlash
uchun ilovalar ishlab chiqish.
Sun’iy intellektni qo‘llash: Sayyohlarga   shaxsiylashtirilgan xizmatlar
(masalan, virtual gid) taqdim etish.
Onlayn   xizmatlarni   kengaytirish:   Vizalarni   rasmiylashtirish,
marshrutni rejalashtirish va chipta bronlash uchun onlayn tizimlarni taklif
qilish.
Maxsus   turizm   mahsulotlarini   yaratish 39Madaniy va gastronomik   turizmni   rivojlantirish: Mahalliy   oshxona, 
an’anaviy san’at va festival turizmi orqali yangi xizmatlar taklif qilish.
Tematik marshrutlar yaratish: Tarixiy joylar, ekologik hududlar yoki 
ekstremal faoliyatlar bo‘yicha maxsus yo‘nalishlar ishlab chiqish.
Oilaviy va bolalar uchun xizmatlar: Bolalar uchun maxsus dasturlar, 
xavfsiz o‘yin zonalari va oilaviy turlar taklif qilish.
Marketing   strategiyalarini   kuchaytirish
Brend   yaratish:   Mamlakat   yoki   hududni   maxsus   sayyohlik   brendi 
sifatida targ‘ib qilish.
Ijtimoiy tarmoqlarda reklama: Sayyohlarni jalb qilish uchun onlayn 
platformalardan foydalanish.
Xalqaro   ko‘rgazmalarda   qatnashish:   Mahalliy   turizm   salohiyatini  
dunyoga tanitish.
Kadrlar   salohiyatini   oshirish
Xodimlarni o‘qitish: Turizm xodimlarini mijozlar bilan ishlash, chet
tillarini   bilish   va   texnologiyalardan   foydalanish   bo‘yicha   malakasini
oshirish.
Gid   va   ekskursiya   xizmatlarini   yaxshilash:   Tarixiy   va   madaniy
yodgorliklar haqida qiziqarli va boy ma’lumot bera oladigan professional
gidlar tayyorlash.
Barqaror   turizmni   rivojlantirish
Ekologik   standartlarga   rioya   qilish:   Tabiiy   manbalarni   asrash   va
atrof-muhitga zarar yetkazmaydigan xizmatlarni taklif qilish.
Mahalliy aholining ishtirokini ta'minlash:  Mahalliy jamiyatni turizm
sohasiga   jalb   etish   orqali   daromadni   oshirish   va   madaniy   xilma-xillikni
saqlash. 40FOYDALANILGAN   ADABIYOTLAR
1. Абдурахмонов   К.Х.   Менеджмент   туризма.   Учебное   пособие.   –
Т.: Филиал ФГБОУ ВПО ―РЕУ им. Г.В. Плеханова  в г. ‖
Ташкенте, 2013, 248 с.
2. Агзамов   С.,   Ташмуратов   Т.   Менеджмент   международного
туризма – Т.: ТашГУ, 1996.
3. Adilova   Z.D,   Sodiqov   T.   Xalqaro   turizm   biznesi.   O’quv   qo’llanma.
–T.: TDIU, 2010.
4. Adilova   Z.D,   Aliyeva   M.T.,   Norchayev   A.   Turizm   menejmenti.
O’quv qo’llanma. –T.: TDIU, 2011.
5. Aliyeva   M.T.,   Umarjonov   A.   Turistik   mamlakatlar   iqtisodiyoti.   –T:.
Moliya, 2005.
6. Asror   Mo’min.   Dunyo   mo’’jizalari.   Yangi   nashr.   –T.:   2012,   8b.
7. Ahmadxo’jayev   H.   va   boshqalar.   Marketing   tadqiqotlari.   –T.,   2002.
8. Boltaboyev M.R., Tuxliyev I.S., Muhamadiyev A.N., 
Abduxamidov S.A. ―Turizm: nazariya va amaliyot  fanidan 	
‖
elektron   darslik   yaratish   texnologiyasi.   Uslubiy   qo’llanma.   –
S.,  2016.
9. Gadoyev   K.,   Berdiyeva   S.   Jahongashta   sayyoh   olimlar.   T.:
O’zbekiston, 2012.
10. Данилов   С.   Туризм   со   вкусом   узбекского   плова.   –T.,   2013.
11. Ivatov   I.   Restoran   menejmenti.   O’quv   qo’llanma.   T.:   Iqtisodiyot,
2007.
12. Tashmuratov   T.T.,   Saidov   A.,   Umarqulov   E.   Turizm   iqtisodi.   –T.:
TMI, 2000.

Turıstık xızmat turları va ularnıng xususıyatları

Sotib olish
  • O'xshash dokumentlar

  • O’zbekistonda ziyorat turizmi va uning rivojlanish istiqbollari
  • Aholining tabiiy harakati va undagi o’zgarishlar
  • O’zbekistonda sport turizmi va uning imkoniyatlari
  • Edge computing va o'rnatilgan tizimlar integratsiyasi
  • Turizmni rivojlantirishda xorijiy investitsiyalarning roli

Xaridni tasdiqlang

Ha Yo'q

© Copyright 2019-2025. Created by Foreach.Soft

  • Balansdan chiqarish bo'yicha ko'rsatmalar
  • Biz bilan aloqa
  • Saytdan foydalanish yuriqnomasi
  • Fayl yuklash yuriqnomasi
  • Русский