Turizm sohasida xalqaro tashkilotlar va ularning ahamiyati - Экономика - Курсовые работы

Информация о документе

Цена	15000UZS
Размер	2.6MB
Покупки	0
Дата загрузки	13 Ноябрь 2025
Расширение	docx
Раздел	Курсовые работы
Предмет	Экономика

Turizm sohasida xalqaro tashkilotlar va ularning ahamiyati

Купить

O’ZBEKISTON RESPUBLIKASI
OLIY TA’LIM, FAN VA INNOVATSIYALAR VAZIRLIGI
GULISTON DAVLAT UNIVERSITETI
RAQAMLI IQTISODIYOT VA INNOVATSIYALAR KAFEDRASI
“TURIZM: NAZARIYA VA AMALIYOT” FANIDAN
KURS ISHI
MAVZU: Turizm sohasida xalqaro tashkilotlar va
ularning ahamiyati
1

MUN DA RIJ A :
I BOB. XALQARO TASHKILOTLAR ........................................................................ 7
1.1. Xalqaro turizm tashkilotlari va ularning o’rni ......................................................... 7
1.2. Xalqaro tashkilotlarning turizm iqtisodiyotidagi o’rni .......................................... 12
1.3. Xalqaro turizm tashkilotlari bilan samarali aloqalarga ega bo’lgan davlatlar
turizmni rivojlantirishda muvaffaqiyatli natijalarga erishmoqda. Quyida ba’zi
davlatlar tajribasi keltiriladi: ........................................................................................ 14
II BOB. MAMLAKATIMIZDA TURIZM .................................................................. 18
2.1. Mamlakatimizda turizmni rivojlantirish bo’yicha xalqaro tashkilotlar ahamiyati
va holati ........................................................................................................................ 18
2.2. O’zbekistonda barqaror turizmni rivojlantirishga qaratilgan xalqaro hamkorlik
istiqbollar ...................................................................................................................... 20
XULOSA ...................................................................................................................... 22
FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR ...................................................................... 23
2

KIRISH
Mavzuning muhimligi . H о zirgi kund а , butun dunyod а turizm munt а z а m
r а vishd а о mm а viy ijtim о iy h о dis а g а а yl а nib b о rm о qd а . Bu o’z n а vb а tid а turizmning
eng k е ng t а rq а lg а n sh а kli ха lq а r о turizmning riv о jl а nib b о rishid а n а m о yon
bo’lm о qd а . Turizmning j а d а l sur’ а tl а rd а o’sib b о rishig а а s о siy s а b а b bu ins о nl а rning
хо rdiq chiq а rish v а m е hn а t q о biliyatl а rini tikl а shg а bo’lg а n e х tiyojl а rini q о ndirish
о rq а li o’z yash а sh sh а r о itl а rini o’zg а rtirishg а bo’lg а n intilishl а rining о mm а viy tus
о lib b о r а yotg а nligidir. Iqtis о diy nuqt а i-n а z а rd а n о lib q а r а g а nd а , turizmning
а h а miyatli v а o’zig а хо s х ususiyati shund а ki, u ist е ’m о l t а l а bining yangi sh а klini
yuz а g а k е ltirm о qd а . Bund а y t а l а b bitt а t о v а rg а em а s, b а lki t о v а rl а r v а х izm а tl а rning
butun bir m а jmu а sig а t е gishlidir. Bu sohada xalqaro tashkilotlarning ham o’rni katta
hisoblanadi. Ular bu sohani tekshirishadi, analiz, qilishadi va asosiysi kelajakdagi
bo’lishi mumkin bo’lgan taxmin (prognoz) larni taqdim etishadi. Ха lq а r о turizm
ijtim о iy-m а d а niy v а х o’j а lik-iqtis о diy m а jmu а ni f ао ll а shtir а di, kishil а rning m а d а niy
v а m а ’n а viy h о rdiq chiq а rishini ko’rs а til а dig а n х izm а tl а rning miqd о ri v а sif а ti
h а md а m а d а niy х izm а t ko’rs а tish v а h о rdiq chiq а rish t а dbirl а rining turli – tum а nligi
bil а n yan а d а b о yit а di. Mut аха ssisl а rning t а ’kidl а shich а , h о zirgi kund а , h а r q а nd а y
m а ml а k а tning m а d а niyati ushbu m а ml а k а tg а t а shrif buyuruvchi kishil а r о qimining
o’sib b о rishi his о bid а n yan а d а riv о jl а nib b о r а di. Bund а n k е lib chiqib а ytish
mumkinki, ха lq а r о turizm o’zidagi imkoniyat va resurslar manbai bilan mamlakatlar
madaniyatining yanada boyib borishida muhim hisoblanadi. Xalqaro tashkilotlar
mamlakatlar o’rtasidagi hamkorlikni yo’lga qo’yish, barqaror amaliyotni ilgari surish
va turizm sohasining umumiy rivojlanishini kuchaytirish orqali turizm sohasida hal
qiluvchi rol o’ynaydi. Bu tashkilotlar odatda sayyohlikning turli jihatlariga, jumladan,
siyosatni ishlab chiqish, tadqiqot, salohiyatni oshirish va ilg’or tajribalarni targ’ib
qilishga e’tibor qaratadi.
3

Kurs ishining maqsadi. Xozirgi kunda mamlakatlarning asosiy pul olib
kiruvchi oqimi bo’lgan turizmning xalqaro tashkilotlarini bu sohada ahamiyati va ular
bajaradigan ishlari haqida bo’ladi.
1. Xalqaro turizm tashkilotlarining roli va ahamiyatini aniqlash: Turizm
sohasida faoliyat yuritayotgan asosiy xalqaro tashkilotlar (masalan, BMT Turizm
tashkiloti, IATA, WTTC va boshqalar) va ularning global turizmni rivojlantirishdagi
o’rnini o’rganish.
2. Turizmni boshqarishda xalqaro hamkorlikning zarurligini tushuntirish:
Xalqaro tashkilotlar orqali turizmni boshqarishda samarali hamkorlik va
koordinatsiyaning ahamiyatini ko’rsatish.
3. Xalqaro tashkilotlar yordamida turizm sohasidagi muammolarni hal qilish:
Turizmning ekologik, iqtisodiy va madaniy muammolarini hal qilishda xalqaro
tashkilotlarning qanday rol o’ynashini tahlil qilish.
4. Xalqaro tashkilotlar tomonidan ishlab chiqilgan normativ hujjatlar va
standartlarning turizm industriyasiga ta’siri: Xalqaro tashkilotlar tomonidan
belgilangan qoidalar, standartlar va tavsiyalarni o’rganish va ularning turizm sohasida
qanday joriy etilishi.
5. Turizmning iqtisodiy va madaniy ahamiyatini tushuntirish: Xalqaro
tashkilotlar yordamida turizmning davlatlar uchun iqtisodiy, madaniy va ijtimoiy
ahamiyatini ta’kidlash.
6. Kelajakda xalqaro turizm tashkilotlari rolining rivojlanishini prognoz qilish:
Global turizmning yangi tendensiyalari va imkoniyatlariga javoban xalqaro
tashkilotlarning o’rni va vazifalarini tahlil qilish.
Kurs ishining vazifalari . Qo’yilggn maqsadlardann kelib chiqqan holda bu
ish quyidagi vazifalarga belgilab olingan;
1. Xalqaro turizm tashkilotlarining roli va ahamiyatini aniqlash: Turizm
sohasida faoliyat yuritayotgan asosiy xalqaro tashkilotlar (masalan, BMT Turizm
4

tashkiloti, IATA, WTTC va boshqalar) va ularning global turizmni rivojlantirishdagi
o’rnini o’rganish.
2. Turizmni boshqarishda xalqaro hamkorlikning zarurligini tushuntirish:
Xalqaro tashkilotlar orqali turizmni boshqarishda samarali hamkorlik va
koordinatsiyaning ahamiyatini ko’rsatish.
3. Xalqaro tashkilotlar yordamida turizm sohasidagi muammolarni hal qilish:
Turizmning ekologik, iqtisodiy va madaniy muammolarini hal qilishda xalqaro
tashkilotlarning qanday rol o’ynashini tahlil qilish.
4. Xalqaro tashkilotlar tomonidan ishlab chiqilgan normativ hujjatlar va
standartlarning turizm industriyasiga ta’siri: Xalqaro tashkilotlar tomonidan
belgilangan qoidalar, standartlar va tavsiyalarni o’rganish va ularning turizm sohasida
qanday joriy etilishi.
5. Turizmning iqtisodiy va madaniy ahamiyatini tushuntirish: Xalqaro
tashkilotlar yordamida turizmning davlatlar uchun iqtisodiy, madaniy va ijtimoiy
ahamiyatini ta’kidlash.
6. Kelajakda xalqaro turizm tashkilotlari rolining rivojlanishini prognoz qilish:
Global turizmning yangi tendensiyalari va imkoniyatlariga javoban xalqaro
tashkilotlarning o’rni va vazifalarini tahlil qilish.
Kurs ishining obyekti. UNWTO – turizmni global miqyosda rivojlantirish,
turizmning iqtisodiy, madaniy va ekologik ahamiyatini oshirish, hamda turizm
sohasidagi xalqaro hamkorlikni mustahkamlash bilan shug’ullanadi. Ushbu
tashkilotning faoliyati, turizmni boshqarish, barqaror rivojlantirish va xalqaro turizm
standartlarini belgilashda muhim rol o’ynaydi.
Ko’rib turganimizdek turizm davlat iqtisodiyotida juda katta ahamiyatga ega.
Bunda dastlabki o’rinlarda orol davlatlari joylashgan, chunki aynan orol
davlatlarining asosiy pul manbai bu turizm hisoblanadi.
Kurs ishining predmeti. Bu, xususan, turizmni tartibga solish, turizm
sanoatining global va mintaqaviy rivojlanishini qo’llab-quvvatlash, hamda ekologik
5

va ijtimoiy jihatlarni hisobga olgan holda barqaror turizmni rivojlantirishga qaratilgan
tashabbus va dasturlarni o’z ichiga oladi.
Kurs ishining tuzilishi va tarkibi. Kurs ishi tarkiban kirish, asosiy qismda 3ta
bob, xulosa va foydalanilgan adabiyotlar ro’yxatidan iborat. Kurs ishini yozishda turli
xil darsliklar xalqaro turizm agentliklarining saytlarining malumotlari, internet
resurslaridan foydalanildi
6

I BOB. XALQARO TASHKILOTLAR
1.1. Xalqaro turizm tashkilotlari va ularning o’rni
Xozirgi kunda mamlakatlarning asosiy pul olib kiruvchi oqimi bo’lgan
turizmning xalqaro tashkilotlarini bu sohada ahamiyati va ular bajaradigan ishlari
haqida bo’ladi.
1. Xalqaro turizm tashkilotlarining roli va ahamiyatini aniqlash: Turizm
sohasida faoliyat yuritayotgan asosiy xalqaro tashkilotlar (masalan, BMT Turizm
tashkiloti, IATA, WTTC va boshqalar) va ularning global turizmni rivojlantirishdagi
o’rnini o’rganish.
2. Turizmni boshqarishda xalqaro hamkorlikning zarurligini tushuntirish:
Xalqaro tashkilotlar orqali turizmni boshqarishda samarali hamkorlik va
koordinatsiyaning ahamiyatini ko’rsatish.
3. Xalqaro tashkilotlar yordamida turizm sohasidagi muammolarni hal qilish:
Turizmning ekologik, iqtisodiy va madaniy muammolarini hal qilishda xalqaro
tashkilotlarning qanday rol o’ynashini tahlil qilish.
4. Xalqaro tashkilotlar tomonidan ishlab chiqilgan normativ hujjatlar va
standartlarning turizm industriyasiga ta’siri: Xalqaro tashkilotlar tomonidan
belgilangan qoidalar, standartlar va tavsiyalarni o’rganish va ularning turizm sohasida
qanday joriy etilishi.
5. Turizmning iqtisodiy va madaniy ahamiyatini tushuntirish: Xalqaro
tashkilotlar yordamida turizmning davlatlar uchun iqtisodiy, madaniy va ijtimoiy
ahamiyatini ta’kidlash.
6. Kelajakda xalqaro turizm tashkilotlari rolining rivojlanishini prognoz qilish:
Global turizmning yangi tendensiyalari va imkoniyatlariga javoban xalqaro
tashkilotlarning o’rni va vazifalarini tahlil qilish.
Qo’yilggn maqsadlardann kelib chiqqan holda bu ish quyidagi vazifalarga
belgilab olingan;
7

1. Xalqaro turizm tashkilotlarining roli va ahamiyatini aniqlash: Turizm
sohasida faoliyat yuritayotgan asosiy xalqaro tashkilotlar (masalan, BMT Turizm
tashkiloti, IATA, WTTC va boshqalar) va ularning global turizmni rivojlantirishdagi
o’rnini o’rganish.
2. Turizmni boshqarishda xalqaro hamkorlikning zarurligini tushuntirish:
Xalqaro tashkilotlar orqali turizmni boshqarishda samarali hamkorlik va
koordinatsiyaning ahamiyatini ko’rsatish.
3. Xalqaro tashkilotlar yordamida turizm sohasidagi muammolarni hal qilish:
Turizmning ekologik, iqtisodiy va madaniy muammolarini hal qilishda xalqaro
tashkilotlarning qanday rol o’ynashini tahlil qilish.
4. Xalqaro tashkilotlar tomonidan ishlab chiqilgan normativ hujjatlar va
standartlarning turizm industriyasiga ta’siri: Xalqaro tashkilotlar tomonidan
belgilangan qoidalar, standartlar va tavsiyalarni o’rganish va ularning turizm sohasida
qanday joriy etilishi.
5. Turizmning iqtisodiy va madaniy ahamiyatini tushuntirish: Xalqaro
tashkilotlar yordamida turizmning davlatlar uchun iqtisodiy, madaniy va ijtimoiy
ahamiyatini ta’kidlash.
6. Kelajakda xalqaro turizm tashkilotlari rolining rivojlanishini prognoz qilish:
Global turizmning yangi tendensiyalari va imkoniyatlariga javoban xalqaro
tashkilotlarning o’rni va vazifalarini tahlil qilish.
UNWTO – turizmni global miqyosda rivojlantirish, turizmning iqtisodiy,
madaniy va ekologik ahamiyatini oshirish, hamda turizm sohasidagi xalqaro
hamkorlikni mustahkamlash bilan shug’ullanadi. Ushbu tashkilotning faoliyati,
turizmni boshqarish, barqaror rivojlantirish va xalqaro turizm standartlarini
belgilashda muhim rol o’ynaydi.
8

Ko’rib turganimizdek turizm davlat iqtisodiyotida juda katta ahamiyatga ega.
Bunda dastlabki o’rinlarda orol davlatlari joylashgan, chunki aynan orol
davlatlarining asosiy pul manbai bu turizm hisoblanadi.
Bu, xususan, turizmni tartibga solish, turizm sanoatining global va mintaqaviy
rivojlanishini qo’llab-quvvatlash, hamda ekologik va ijtimoiy jihatlarni hisobga olgan
holda barqaror turizmni rivojlantirishga qaratilgan tashabbus va dasturlarni o’z ichiga
oladi.
Kurs ishining tuzilishi va tarkibi. Kurs ishi tarkiban kirish, asosiy qismda 3ta
bob, xulosa va foydalanilgan adabiyotlar ro’yxatidan iborat. Kurs ishini yozishda turli
xil darsliklar xalqaro turizm agentliklarining saytlarining malumotlari, internet
resurslaridan foydalanildi
Turizm sohasida xalqaro tashkilotlarining o’rni juda yuqori turadi. Ular
mamlakatlar o’rtasidagi ko’prik vazifasini bajaradi. Bu tashkilotlar yordamida turli xil
davlatlar turizm bo’yicha turli xil bitimlar tuzishadi bunda xalqaro tashkilotlarning
qonunlaridan foydalanishadi. Natijada bu davlatlar o’rtasidagi turizm darajasi oshadi,
bir birining fuqorolariga visa yoki shunga o’xshash xujjatlarni yig’ish ossonlashtiradi
yoki turli xil odam tashish xizmatlarida turli xil chegirmalar va qo’shimcha
transportlar ishga tushiriladi. Xalqaro turizm tashkilotlari turizm siyosati sohasida
faoliyat olib boradi. Turizm, shuningdek, valyuta oqimi yaratish orqali davlatlar
9

o’rtasidagi iqtisodiy aloqalarni mustahkamlaydi. Turistlar tashrif buyuradigan
mamlakatlar o’zlarining madaniy va tarixiy boyliklarini dunyo bo’ylab tanitadi va
iqtisodiy aloqalar o’rnatiladi. Arzon va qulay transportning rivojlanishi va internet
orqali sayohat qilishning osonlashuvi turizmni yanada jozibador qiladi, bu esa global
miqyosda turistlar oqimini oshiradi. Barqaror turizmni rivojlantirish xalqaro
hamkorlikni talab etadigan muhim vazifadir, chunki turizmning barqarorligi nafaqat
bir mamlakatning ichki siyosatiga, balki butun dunyo bo’ylab o’zaro aloqalar va
umumiy chora-tadbirlarning amalga oshirilishiga bog’liq. Barqaror turizm, tabiiy
resurslarning samarali va tejamkor ishlatilishi, ekologik va ijtimoiy ta’sirlarning
minimallashtirilishi, shuningdek, iqtisodiy va madaniy o’sishni ta’minlashni maqsad
qiladi.
Ushbu maqsadlarga erishish uchun xalqaro hamkorlik muhim rol o’ynaydi.
Xalqaro hamkorlikning asosiy shakllari turizmni barqaror rivojlantirishga qaratilgan
global tashabbuslarni amalga oshirishni, turizm sanoatining barcha ishtirokchilarini
o’zaro yaqinlashtirishni va yaxshi amaliyotlarni kengaytirishni o’z ichiga oladi.
BMTning Jahon turizm tashkiloti (UNWTO) va boshqa xalqaro tashkilotlar, masalan,
Xalqaro sayyohlik va aviatashuvchilar uyushmasi (IATA) va Ekologik turizm
jamiyatlari (Ecotourism Society), barqaror turizmni rivojlantirishga qaratilgan xalqaro
tashabbuslarni olib boradi. UNWTO, masalan, barqaror turizmni rivojlantirish uchun
maxsus strategiyalar ishlab chiqadi va ularda turizmni ekologik va madaniy jihatdan
barqaror rivojlantirishga yordam beradigan qoidalar va standartlarni belgilaydi.
Shuningdek, ko’plab xalqaro kelishuvlar va bitimlar barqaror turizmni rivojlantirishga
yordam beradi.
Misol uchun, Parij shartnomasi kabi xalqaro ekologik bitimlar, iqlim
o’zgarishiga qarshi kurashish, barqaror turizmni qo’llab-quvvatlash va qayta
tiklanadigan energiya manbalarini rivojlantirishni maqsad qiladi. Bu bitimlar va
kelishuvlar mamlakatlar o’rtasidagi hamkorlikni mustahkamlaydi va ekologik
barqarorlikni ta’minlashda muhim rol o’ynaydi. Barqaror turizmni rivojlantirishda
10

iqtisodiy jihatdan ham hamkorlik qilish zarur. Mamlakatlar o’rtasida iqtisodiy
yordam, tajriba almashish va ilmiy tadqiqotlar o’tkazish orqali turizm sanoatini
barqaror rivojlantirish imkoniyatlari yaratish mumkin. Yirik xalqaro tashkilotlar,
masalan, Jahon banki va Yevropa Ittifoqi, turizm infratuzilmasini barqaror
rivojlantirish uchun moliyaviy yordam ko’rsatadi va rivojlanayotgan mamlakatlarga
texnologik va ilmiy yordam beradi.
I.1. Xalqaro turizmning rivojlanishiga ta’sir qiluvchi omillar
11

Bu rasmda esa mamlakat YAIM ining eng kam foizlarda turizm sohasi
bo’lgan davlatlar o’rin egallagan davlatlar joylashgan. Afsuski O’zbekiston bu
jadvaldan 0.93 foiz bilan joylashgan. O’zbekiston Respublikasi Turizmni
rivojlantirish davlat qo’mitasi raisi Aziz Abduhakimov mamlakat yalpi ichki
mahsulotida turizm ulushini yaqin yillar ichida 5 foizga ko’tarish vazifasi qo’yilganini
aytib o’tgan edi.
Turizm, shuningdek, valyuta oqimi yaratish orqali davlatlar o’rtasidagi
iqtisodiy aloqalarni mustahkamlaydi. Turistlar tashrif buyuradigan mamlakatlar
o’zlarining madaniy va tarixiy boyliklarini dunyo bo’ylab tanitadi va iqtisodiy
aloqalar o’rnatiladi. Arzon va qulay transportning rivojlanishi va internet orqali
sayohat qilishning osonlashuvi turizmni yanada jozibador qiladi, bu esa global
miqyosda turistlar oqimini oshiradi.
1.2. Xalqaro tashkilotlarning turizm iqtisodiyotidagi o’rni
Xalqaro tashkilotlar turizm iqtisodiyotida muhim ahamiyatga ega bo’lib, ular
global miqyosda turizmni rivojlantirishga ko’maklashadi. Ular asosan sayyohlik
sohasida standartlar va qoidalarni ishlab chiqish, iqtisodiy barqarorlikni qo’llab-
quvvatlash, moliyaviy yordam ko’rsatish va resurslarni boshqarishga yordam beradi.
12

Masalan, Butunjahon Turizm Tashkiloti (UNWTO) turizmni barqaror
rivojlantirish, innovatsiyalarni joriy etish va turizmning iqtisodiyotga ta’sirini
kuchaytirish bo’yicha global ko’rsatmalar beradi. Ushbu tashkilot turizm orqali
barqaror rivojlanish maqsadlariga erishishga yordam beradi, ayniqsa, kambag’al
davlatlarda daromad manbalarini kengaytirishga hissa qo’shadi.
Bundan tashqari, Jahon Banki, Xalqaro Valyuta Jamg’armasi (IMF) va boshqa
moliyaviy tashkilotlar turizm infratuzilmasini rivojlantirish uchun mablag’ ajratadi.
Masalan, aeroportlar, yo’llar, mehmonxonalar va boshqa infratuzilma loyihalari ushbu
sohaning iqtisodiy o’sishiga xizmat qiladi.
Xalqaro tashkilotlar, shuningdek, turizm xavfsizligi va barqarorligi uchun
javobgar bo’ladi. Xalqaro aviatsiya tashkilotlari va sog’liqni saqlash bo’yicha
tashkilotlar sayohat xavfsizligi va pandemiyaga qarshi choralar ko’rishda muhim rol
o’ynaydi.
Ular o’zaro hamkorlik orqali turizmni rivojlantiruvchi yangi texnologiyalarni
qo’llashga, madaniy merosni saqlashga va tabiiy resurslarni asrashga yordam beradi.
Shu tariqa, xalqaro tashkilotlar turizmni global iqtisodiyotning muhim qismi sifatida
mustahkamlashga yordam beradi.
13

1.3. Xalqaro turizm tashkilotlari bilan samarali aloqalarga ega bo’lgan
davlatlar turizmni rivojlantirishda muvaffaqiyatli natijalarga erishmoqda.
Quyida ba’zi davlatlar tajribasi keltiriladi:
1. Ispaniya
Ispaniya BMTning Butunjahon Turizm Tashkiloti (UNWTO) faoliyatida
yetakchi davlat hisoblanadi. Mamlakat turizmni milliy strategiya darajasiga olib
chiqqan va barqaror turizmni targ’ib qilish orqali o’zining madaniy merosi va
ekologik resurslarini himoya qilmoqda. Ispaniya yillik xalqaro sayyohlar soni
bo’yicha dunyoda ikkinchi o’rinda turadi. Bu muvaffaqiyat kuchli qonunchilik,
marketing strategiyalari va turizm infratuzilmasiga sarmoya kiritish orqali qo’lga
kiritilgan. Ispaniya dunyoda turizm brendi mavqeyi bo’yicha 2-o’rinda turadi.
Sayyohlar (yil) soni bo’yicha esa 3-o’rinni egallab kelmoqda. Ispaniya ayraportlari
yiliga 230mlndan ortiq sayyohlarni qabul qiladi. Kemalari esa 8.6mlnga yaqin
yo’lovchiga hizmat ko’rsatadi yil davomida. ICCA reytingi bo’yicha Ispaniya
meetinglarda ishtirok etish ko’rsatgichida 4-o’rinda kelmoqda.(1. USA 2.Germany 3.
UK) Bundan tashqari 2023-yilda turizm sohasi bo’yicha record daraja qayd etildi va
2024-yilda bu ko’rsatkich 5% ga oshishi taxmin qilingan. Bunga ko’ra
14

2. Sloveniya
Sloveniya barqaror turizm sohasida global namuna hisoblanadi. Bu davlat
UNWTO bilan yaqin hamkorlikda ishlaydi va turizmni iqtisodiy o’sishning asosiy
yo’nalishlaridan biri sifatida rivojlantirmoqda. "Green Scheme" dasturi orqali
mamlakat ekologik barqarorlikni saqlashga katta ahamiyat beradi va xalqaro
ekoturizm standartlariga javob beradigan xizmatlar ko’rsatmoqda. Bu mamlakatda
dunyodagi eng ko’p tashrif buyuriladigan joy bor u ham bo’lsa Ljubljana hisoblanadi.
Bu joy butun dunyoda juda mashxur hisoblanadi, malumotlarga qaraganda
Sloveniyaga borgan xorijlik sayyohlarning 86% bu joyga tashrif buyurishadi. Bu juda
katta foiz xisoblanadi. Alpinistlarning eng sevimli joylaridan biri bo’lgan Alp tog’
tizmasiham shu mamlakatda joylashgan. Sayyohlar uchun anchagina xavfsiz
davlatlardan biridir, bu borada dunyoda 7-o’rinda turadi.
3. Portugaliya
Portugaliya xalqaro turizm tashkilotlari bilan hamkorlikda o’zining qishloq va
gastronomik turizmini rivojlantirgan. Azor orollari ekologik turizm dasturlari,
jumladan, kitlarni kuzatish va tabiatni muhofaza qilish tashabbuslari bilan tanilgan.
15

Davlat UNWTOning turizm va barqaror rivojlanishga oid dasturlarida faol qatnashib
kelmoqda. Portugaliya asosan Yashi ovqat, barqaror temperature va arzon narxlar
bilan boshqa davlatlardan ajralib turadi. 2023-yil malumotiga ko’ra 26.5 mln nafar
xorijlik sayyohlar tashrif buyurgan. 2024-yilda esa bu raqam 4.6% ga oshishi pragnoz
qilinmoqda.
4. Tanzaniya
Tanzaniya, xususan, Serengeti milliy bog’i orqali xalqaro turizm sohasida
katta yutuqlarga erishgan. BMT va boshqa xalqaro tashkilotlar yordamida davlat
bioxilma-xillikni saqlash va mahalliy hamjamiyatlarni qo’llab-quvvatlashga e’tibor
qaratmoqda. Barqaror turizm bu mamlakatda iqtisodiyotning muhim qismi
hisoblanadi.
5. Kosta-Rika
Kosta-Rika ekologik turizm sohasida eng muvaffaqiyatli davlatlardan biridir.
Mamlakat xalqaro ekoturizm standartlariga muvofiq faoliyat yuritib, tabiatni
muhofaza qilish bo’yicha global yetakchi sifatida tanilgan. Xalqaro tashkilotlar bilan
hamkorlik Kosta-Rikaga turizm infratuzilmasini ekologik va ijtimoiy jihatdan
mas’uliyatli usulda rivojlantirishga yordam berdi.
16

Ushbu davlatlar tajribasi O’zbekiston uchun xalqaro tashkilotlar bilan
hamkorlikni chuqurlashtirish va barqaror turizm amaliyotlarini joriy etishda foydali
bo’lishi mumkin. Rivojlanayotgan tarmoqlarga sarmoya kiritish, qonunchilikni
takomillashtirish va xalqaro standartlarni qabul qilish turizmning iqtisodiyotga hissa
qo’shishini oshiradi.
17

II BOB. MAMLAKATIMIZDA TURIZM
2.1. Mamlakatimizda turizmni rivojlantirish bo’yicha xalqaro
tashkilotlar ahamiyati va holati
Xalqaro aviatashuvchilar uyushmasi (IATA)
O’zbekistonda turizmni rivojlantirishda xalqaro tashkilotlar muhim o’rin
tutmoqda. Jahon Turizm Tashkiloti (UNWTO), Jahon Banki, va boshqa nufuzli
tashkilotlar mamlakatda turizm infratuzilmasini rivojlantirish va xalqaro miqyosda
targ’ib qilishda ko’maklashmoqda. Masalan, UNWTO ko’magida barqaror turizm
amaliyotlari tatbiq etilmoqda, bu esa ekologik tozalik va turistlar uchun qulay
sharoitlar yaratishni maqsad qilgan. Bundan tashqari, O’zbekistonning turizm
salohiyati “Lonely Planet” kabi nufuzli nashrlar orqali keng targ’ib qilinmoqda.
Ushbu kampaniyalar Samarqand, Buxoro kabi tarixiy shaharlarga alohida e’tibor
qaratib, xorijiy sayyohlarni jalb etishga xizmat qilmoqda. Natijada, mamlakat 2030-
yilgacha xorijiy sayyohlar sonini 15 millionga, turizm xizmatlari eksportini esa 5
milliard dollarga yetkazishni maqsad qilgan.
Shuningdek, xalqaro tashkilotlar tomonidan pandemiyadan keyingi davrda
turizmni tiklash uchun innovatsion yechimlar taklif qilinmoqda. Bu jarayon ichki
turizmni qo’llab-quvvatlash va imkoniyati cheklangan sayyohlar uchun “to’siqsiz
turizm”ni rivojlantirishni ham o’z ichiga oladi.
Mazkur tashabbuslar O’zbekistonning xalqaro turizm bozordagi
raqobatbardoshligini oshirish va boy madaniy-tarixiy merosini dunyoga tanitishga
yordam bermoqda. Bundan tashqari UNESCO tashkiloti yurtimizdagi ko’plab
ziyoratgohlarni va qadimiy qadamjolarni turli xil taxdidlardan himoya qilmoqda, shu
maqsadga muvofiq bu tashkilot shu kabi turistik maskanlarga doimiy moliyaviy
jihatdan ta’minlab turadi.
Xalqaro Aviatashuvchilar Uyushmasi (IATA – International Air Transport
Association) 1945 yilda tashkil etilgan global birlashma bo’lib, havo transporti
sanoatining turli tomonlarini qo’llab-quvvatlaydi. Uning asosiy maqsadi
18

aviakompaniyalar o’rtasida hamkorlikni rivojlantirish, xavfsizlikni ta’minlash,
sanoatni boshqarish va global havo transportining samaradorligini oshirishdir. IATA
290 dan ortiq a’zo aviakompaniyalarini o’z ichiga oladi va bu tashkilot havo
transporti sohasidagi eng yirik va muhim tashkilotlardan biridir.
IATA havo transportining xavfsizligini oshirish, xalqaro havo harakatini
tartibga solish, aviakompaniyalar o’rtasida hamkorlikni kuchaytirish va
samaradorlikni ta’minlash bo’yicha bir qator ishlar olib boradi. Bu tashkilot,
shuningdek, aviatashuvchilarga xizmatlarni rivojlantirish, tariflarni tartibga solish,
xavfsizlik protokollarini ishlab chiqish va yangi texnologiyalarni joriy qilishda
yordam beradi. IATA havo transporti sohasida global miqyosda bir xil standartlar
yaratish, shu orqali barcha ishtirokchilarga xizmat sifatini yaxshilash va operatsion
samaradorlikni oshirish imkonini beradi.
Tashkilot nafaqat aviakompaniyalar o’rtasidagi hamkorlikni qo’llab-
quvvatlaydi, balki havo transportining iqtisodiy va ijtimoiy ta’sirini kuchaytirishga
qaratilgan faoliyatlarni ham olib boradi. IATA havo transportining iqtisodiy
ahamiyatini oshirishga, turizm va savdo sohalarining rivojlanishiga hissa qo’shadi. U,
shuningdek, aviakompaniyalar va boshqa sohalar o’rtasidagi hamkorlikni
rag’batlantiradi va butun dunyo bo’ylab havo transporti tarmoqlarini yaxshilashga
intiladi.
19

2.2. O’zbekistonda barqaror turizmni rivojlantirishga qaratilgan xalqaro
hamkorlik istiqbollar
Hozirgi yillarda O’zbekiston turizm rivoji anchagina oshdi, chunki ko’plab
horijlik bloggerlar va youtuberlar Vatanimiz haqida video ishlab, mashxurlik
darajasini oshishiga xissa qo’shishmoqda. Ular bizning mamlakatimizni “the cheapest
country in the wolrd” sarlavhali video bilan internetga joylashtirmoqdalar. Bu esa bir
tomodan yahshihamdir, bu esa O’zbekistonga keluvchi sayyohlar sonining oshishiga
olib kelishi mumkin. Xaqiqatdanham davlatimiz sayyohlar uchun anchagina arzon
xisoblanadi. Shu bilan bir qatorda ichki turizmham ancha rivojlandi shu yillar
davomida, agar mamlakatimiz fuqorolari boshqa viloyatlarga sayohat qilishsa,
ularning yo’l va turar joy harajatlarining 20-25% gacha qismi davlat tomonidan
qoplab berilmoqda. Xamda, keksalarimiz uchun poyezdlarga chiptalarning katta
chegirmasi joriy qilinmoqda, bu esa ularning manaviy rivojiga katta ta’sir ko’rsatadi.
O’zbekistonda barqaror turizmni rivojlantirish so’nggi yillarda davlat siyosati
va xalqaro hamkorlikning ustuvor yo’nalishlaridan biriga aylangan. Barqaror turizm
ekologik, iqtisodiy va ijtimoiy omillarni birlashtirgan holda turizmning uzoq muddatli
rivojlanishini ta’minlashni maqsad qiladi. Xalqaro hamkorlik esa bu sohani
rivojlantirishda muhim rol o’ynaydi. Quyida O’zbekistondagi asosiy istiqbollarni
yoritib beraman:
1. Xalqaro tashkilotlar bilan hamkorlik
BMTning Jahon Turizm Tashkiloti (UNWTO): O’zbekiston UNWTO a’zosi
sifatida barqaror turizmni rivojlantirishda xalqaro ekspertiza va dasturlardan
foydalanmoqda. 2023 yilda Samarqandda tashkil etilgan turizm forumi buning yorqin
misoli.
UNESCO: O’zbekistonning boy madaniy merosi bu tashkilot bilan yaqindan
hamkorlikni talab qiladi. Bu jarayonda tarixiy shaharlar va obidalarning barqaror
turizm markazlariga aylanishi uchun ekologik boshqaruv va muhofaza dasturlari
ishlab chiqilmoqda.
20

Xavfsiz turizm standartlarining joriy qilinishi — sayohatchilar uchun xavfsiz
va qulay sharoitlar yaratish, turizm sanoatining barqarorligini ta’minlash, shuningdek,
turizmda sog’liqni saqlash va xavfsizlikka alohida e’tibor qaratish uchun muhim
choradir. Ushbu standartlar nafaqat sayohatchilar uchun xavfsizlikni ta’minlash, balki
turizm sohasining davomiy rivojlanishini, shuningdek, ekologik barqarorlikni
ta’minlashga ham yordam beradi. Xavfsiz turizmni tashkil etish bir nechta asosiy
sohalarni o’z ichiga oladi, jumladan, sanitariya va gigiena talablariga rioya qilish,
havo yo’llari va transport infratuzilmasi xavfsizligini ta’minlash, turistik hududlarda
xavfsizlikni kuchaytirish va tabiiy ofatlar hamda pandemiyalar kabi favqulodda
holatlar uchun tayyorlikni oshirish. Xavfsiz turizm standartlarini joriy qilishda
birinchi navbatda sayyohlar va mahalliy aholi uchun sog’liqni saqlash, sanitariya va
gigiena qoidalariga rioya qilish kerak. Masalan, mehmonxonalar, restoranlar,
transport vositalari va turistik joylarda tozalik va dezinfeksiya qilish, zarur sanitariya
vositalarini taqdim etish, tibbiy xizmatlarni tashkil etish va o’z vaqtida yordam
ko’rsatish kabi choralar muhimdir. Sayyohlik sohasining barcha bo’limlarida
xavfsizlik va sanitariya talablariga qat’iy rioya qilish nafaqat sayohatchilarning
sog’lig’ini himoya qiladi, balki turistlarning ishonchini ham oshiradi. Shuningdek,
xavfsiz turizm uchun zarur bo’lgan yana bir muhim jihat — transport xavfsizligi.
Avtomobil, temiryo’l, havo va dengiz transportlarida xavfsizlik choralarini
kuchaytirish, transport vositalarining texnik holatini muntazam tekshirib turish va
sayohatchilarga xavfsiz yo’l harakati bo’yicha ko’rsatmalarni berish zarur. Xavfsiz
turizmni tashkil etishda transport infratuzilmasi muhim rol o’ynaydi, chunki
sayyohlar ko’pincha uzoq masofalar bo’ylab sayohat qilishadi va ularning xavfsizligi
birinchi navbatda transport tizimining samarali va xavfsiz ishlashiga bog’liq.
Pandemiya va tabiiy ofatlar kabi favqulodda holatlar xavfsiz turizmni joriy qilishda
yangi chaqiriqlarga sabab bo’ldi. COVID-19 pandemiyasi global turizmni jiddiy
tarzda ta’sir qildi va bu sog’liqni saqlash, sanitariya va xavfsizlikni ta’minlashda
yangi global standartlarni ishlab chiqishni talab etdi.
21

XULOSA
Turizmning iqtisodiy va ijtimoiy ahamiyati juda katta va keng qamrovli.
Iqtisodiy jihatdan, turizm davlatlar va hududlar uchun muhim daromad manbai
hisoblanadi. Sayohat va dam olish xizmatlari, mehmonxona, transport, ovqatlanish va
boshqa sohalar orqali turizm iqtisodiy faoliyatni rag’batlantiradi, ish o’rinlarini
yaratadi va mahalliy iqtisodiyotga sezilarli hissa qo’shadi. Shuningdek, turizmni
rivojlantirish investitsiyalarni jalb qilishga va infastruktura rivojlanishiga yordam
beradi. Rivojlanayotgan mamlakatlar uchun turizm sanoati ko’pincha iqtisodiy
o’sishning asosiy turtkisi bo’lib xizmat qiladi.
Ijtimoiy nuqtai nazardan, turizm madaniyatlararo aloqalarni kuchaytiradi,
xalqlar o’rtasida tushunish va hamjihatlikni ta’minlaydi. Sayohatchilar va mehmonlar
o’rtasida madaniy almashinuvlar, mahalliy urf-odatlar va an’analar bilan tanishish,
jamiyatlar o’rtasida do’stlik va hamkorlikni rivojlantiradi. Bundan tashqari, turizm
mahalliy aholi uchun yangi ijtimoiy va madaniy imkoniyatlarni yaratadi, yangi ish
o’rinlarini ochadi, ta’lim va salomatlik xizmatlariga erishishni yaxshilaydi. Shu bilan
birga, turizm barqaror rivojlanish va ijtimoiy tenglikni ta’minlashga ham yordam
berishi mumkin, agar u ekologik va ijtimoiy mas’uliyat bilan amalga oshirilsa.
Shu bilan birga, turizmning ijtimoiy ta’siri ba’zi holatlarda salbiy bo’lishi
mumkin, chunki sayyohlarning ko’pligi mahalliy madaniyatni o’zgarishlarga olib
kelishi, atrof-muhitga zarar yetkazishi va mahalliy resurslarni haddan tashqari
iste’mol qilishiga sabab bo’lishi mumkin. Bunday holatlarda barqaror turizmni
rivojlantirish va ekologik hamda ijtimoiy mas’uliyatli yondashuvlarni joriy etish
zarur.
Xulosa qilib aytganda, turizmning iqtisodiy va ijtimoiy ahamiyati juda katta,
lekin uning foydali ta’sirini maksimal darajada oshirish uchun barqaror va
mas’uliyatli rivojlanish yo’lini tanlash zarur. Bu nafaqat iqtisodiy o’sish, balki
madaniy boyliklarni saqlash, atrof-muhitni himoya qilish va ijtimoiy barqarorlikni
ta’minlashga ham yordam beradi.
22

FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR
1. Web-sayti: https://www. Statista.com
2. Web-sayti: https://www.iata.org
3. Web-sayti: https://www.unesco.org
4. Web-sayti: https://www.who.int
23

Turizm sohasida xalqaro tashkilotlar va ularning ahamiyati

Купить