Документ

Всего документов: 5844
Число пользователей: 15251

Информация о документе

Цена	20000UZS
Размер	95.6KB
Покупки	0
Дата загрузки	03 Июнь 2025
Расширение	docx
Категория	Сельское и лесное хозяйство

Uruģlik paxtani tozalash bòyicha bir batareyali valikli paxta tozalash zavodining tozalash samaradorligini hisoblash

2 B 800 3,2 4 24304,7 286,6 24018,1
9. Presslash bulimining ish rejasi
zavod bosh binosining presslash bulimida tayyor maxsulotlar tola, momik,
tolali chikindilar toylanadi va chikadigan maxsulotning mikdori va sifati nazorat
kilinadi.
2.6-jadval
Presslash bulimining asosiy texnologik uskunalarining ish rejasi
№ Kursatkichlar Ulchov
birligi Presslash bulimining kuvvati
Tola pressi A-tipdagi
momik
toylashda B-tipdagi
momik
toylashda Tolali
chikindilarni
toylashda
1 Press soni Dona 2 1 1
2 Yil davomida ish
vakti Soat 6005,7 6005,7 6005,7 6005,7
3 Toyning urtacha
massasi Kg 220 230 230 230
4 Maxsulotning
umumiy massasi T 15614,9 668,8 286,6 2064,8
5 Presning ish unumi:
Massa buyicha
Toylar soni buyicha T/soat
Toy/soat 2,6
12 0,11
0,48 0,05
0,012 0,35
1,5
6 Tayyor maxsulotlar
xisobi Dona 70977 2907,8 1246 8977,4
Zavodning ishlab chikarish dasturini tuzayotganda tayyor maxsulotni bir soat,
bir smena, bir kecha-kunduz uchun dasturlash lozim. Bu zavodning bir maromda
ishlashini ta`minlaydi va kushimcha maxsulot ishlab chikarish, maxsulot sifatini
oshirishga kumaklashadi, xamda texnologik mashinalarning bush turib kolishini
kamaytiradi
15

I. UMUMIY KISM
1.1. Paxta tozalash zavodlari.
Paxta tozalash zavodlarining asosiy vazifasi har yili qabul qilingan chigitli
paxtadan uning tabiiy xususiyatlarini saqlagan holda yuqori sifatli tola, lint va chigit
ishlab chiqarishdan iborat. Bundan tashqari, ishlab chiqarish chiqindilarini qayta
tozalab, ular tarkibidagi tolalarni ajratib olish hamda urug`lik chigitlarni kasalliklarga
qarshi dorilash bilan ham shug`ullanadi.
Paxta tozalash zavodlarining asosiy texnologik mashinasi ikki xil - arrali jin va
valikli jin bo’lib, arrali jinlar o’rnatilgan zavodlarda o’rta tolali paxta va valikli jinlar
o’rnatilgan zavodlarda esa ingichka tolali paxta ishlanadi.
Mamlakatimizda 4-5 arrali jinlar o’rnatilgan bir batareyali va ikki batareyali (8-
10 jinli) zavodlar bor. Valikli jinlar ham batareya tarzida joylashtirilib, har batareyada
12 donadan mashina bo’ladi.
Paxta zavodining ma`lum bir vaqt ichida ishlab chiqargan asosiy mahsuloti -
tolaning eng ko’p miqdori zavodning ishlab chiqarish quvvati deyiladi. Zavodlarda
o’rnatilgan jinlar soni har xil bo’lgani uchun ularning ishlab chiqarish quvvati ham
har xil bo’ladi.
Paxta zavodining yillik tola ishlab chiqarish quvvati (t/y) quyidagi formula bilan
aniqlanadi:GB=10 −3abqntmk
bunda: a - jinlar soni; b - har bir arrali jindagi arralar soni; valikli jinlar
o’rnatilgan zavodlar uchun b=1; q - har bir arraning bir soatda ishlab chiqargan tolasi,
kg/soat; n - bir sutkadagi smenalar soni; t - har smenadagi ish soati; m - bir yildagi ish
kunlari soni; k - mashinalarni ishlatish koeffitsienti.
Zavodning bir yilda qayta ishlab beradigan chigitli paxtasining miqdori (t/y):
Gc=
G B∗100
B
bunda: V - chigitli paxtadan o’rtacha tola chiqishi, % hisobida.
4

FOYDALANGAN ADABIYOTLAR RO’YXATI
1. Mirziyoev SH.M. Erkin va farovon demokratik Uzbekiston davlatini birgalikda
barpo etamiz. Toshkent, “Uzbekiston” NMIU, 2017 yil, 56 b.
2. Mirziyoev SH.M. Konun ustivorligi va inson manfaatlarini ta`minlash yurt
tarakiyoti va xalk farovonligining garovi. “Uzbekistan” NMIU, 2017 yil, 47 b.
3. Mirziyoev SH.M. Buyuk kelajagimizni mard va olijanob xalkimiz bilan birga
kuramiz. “Uzbekiston” NMIU, 2017 yil, 485 b.
4. Mirziyoev SH.M. Tankidiy taxlil, kat`iy artib-intizom va shaxsiy javobgarlik - xar
bir raxbar faoliyatining kundalik koidasi bulishi kerak. “Uzbekiston” NMIU, 2017
yil, 103 b.
5. Uzbekiston Respublikasi Prezidentining 2017 yil 7 fevraldagi “Uzbekiston
Respublikasini yanada rivojlantirish buyicha xarakatlar strategiyasi tugrisida” gi
PF-4947-sonli Farmoni. Uzbekiston Respublikasi konun xujjatlari tuplamlari,
2017 yil, 6-son, 70-modda.
6. Omonov F.B. – Paxtani dastlabki ishlash buyicha spravochnik. / T. Voris, 2008 y.
416 b.
7. Paxtani qayta ishlashning muvofiqlashtirilgan texnologiyasi. – T.: Mehnat, 2002.
117 bet.
8. Zikriyoev E. - Paxtani dastlabki qayta ishlash. – T.: Mehnat, 2002. 407 bet.
9. Jabborov G.J., Otametov T.U., Xamidov A .X. - CHigitli paxtani ishlash
texnologiyasi. Toshkent, "O’qituvchi", 1987. 327 bet.
21

Paxta eng arzon va keng tarqalgan xom ashyo bulib, xar yili butun dunyoda
tayyorlanadigan barcha to’qimachilik tolalarining yarmini paxta tolasi tashkil qiladi.
Paxtani qayta ishlab (tozalab), tola 30—40%, chigit 60—70% va momiq olinadi.
CHigit tarkibida esa 24—29% moy bo’ladi. G`o’za bargi, poyasi va po’stlog`idan
100 dan ortiq, paxta tolasidan 50 ga yaqin, chigitdan 45 dan ortiq mahsulot
tayyorlanadi. Paxta mahsulotlaridan sanoatning ko’pgina tarmoklarida to’qimachilik,
aviatsiya, kimyo, avtomobil va boshka sohalarda keng foydalaniladi.
Bir tonna chigitli paxtadan 340—350 kg tola, 550—570 kg chigit, 50—120 kg
momiq chiqadi. Bir kilogramm toladan 5 metr gazlama yoki 140 g`altak ip ishlab
chiqariladi. Bir gektar erda etishtirilgan paxtadan (hosildorlik o’rtacha 30 ts
bo’lganda) 7—8,5 ming metr gazlama, 277 kg paxta moyi, 726 kg kunjara, 47 kg
sovun, 108 kg momiq, 240 kg chigit va boshqa mahsulotlar olinadi.
CHigitli paxtani saklash va dastlabki kayta ishlash jarayonlari shuni kursatdiki,
paxtani saklash ishlab chikarish talablariga tulik javob bermaydi, chigit va tola
sifatiga salbiy ta`sir kursatadi. SHu bilan birga xom ashyoni saklashga tayyorlaydigan
va ta`minlaydigan ishonchli texnologiya bugungi kunda mavjud emas. Paxtani kabul
kilish, garamlash va paxtani saklashning zamonoviy texnologiyasida uni navini,
namligi va ilosligini aniklab, partiyalar komplektlanib namlik va iflosliklari asosida
garam va omborlarga uzatiladi.
3

K
T – zavoddagi toylarning saklanish kuni soni.
F – maydonning tuldirilish koeffitsienti = 0,9.
Xulosa
Paxta tozalash zavodlarining asosiy vazifasi har yili qabul qilingan chigitli
paxtadan uning tabiiy xususiyatlarini saqlagan holda yuqori sifatli tola, lint va chigit
ishlab chiqarishdan iborat. Bundan tashqari, ishlab chiqarish chiqindilarini qayta
tozalab, ular tarkibidagi tolalarni ajratib olish hamda urug`lik chigitlarni kasalliklarga
qarshi dorilash bilan ham shug`ullanadi
Paxta tozalash zavodlarining asosiy texnologik mashinasi ikki xil - arrali jin va
valikli jin bo’lib, arrali jinlar o’rnatilgan zavodlarda o’rta tolali paxta va valikli jinlar
o’rnatilgan zavodlarda esa ingichka tolali paxta ishlanadi.
Mamlakatimizda 4-5 arrali jinlar o’rnatilgan bir batareyali va ikki batareyali (8-
10 jinli) zavodlar bor. Valikli jinlar ham batareya tarzida joylashtirilib, har batareyada
12 donadan mashina bo’ladi.
Paxta tozalash zavodlarida dastlabki ishlanadigan chigitli paxta tolasining
xususiyatlariga qarab u ikki gruppaga – o’rta tolali va ingichka tolalilarga
bo’linganligi uchun uni qayta ishlash texnologik jarayon sxemasi ham bir-biridan
farq qiladi.
arrali jin o’rnatilgan zavod texnologik jarayonining sxemasi keltirilgan. Bu
sxema bo’yicha chigitli paxta jinlash jarayonigacha uch xil variantda qayta ishlanadi:
birinchi variant. Mashinada terilgan, namligi 14% dan yuqori chigitli paxtaning
I-IV sortlari sxemaga kiritilgan mashinalarning hammasidan o’tkaziladi;
19

Q
o –standart ochik bunt maydonchasida (14x25m) saklanadigan paxta xajmi, t.
Q
b =750-800 t. Q
o =350-400t
B) texnik chigit saklash uchun maydon xisobi
Texnik chigit maydonda saklanadi. Maydon kuyidagi formula orkali topiladi:fm= к∗Qтч
Н∗рч
= 5∗96 ,9
2,5 ∗350 ∗1000 =553 ,7кг /м2
bu erda:
Q
tch – PTZ da bir kecha kunduzda ishlab chikiladigan texnik chigit mikdori, t
K – zapas kunlar (k=2-5)
N- chigit uyumi balandligi, N=2,5 m
R
ch – chigitning solishtirma ogirligi, kg/m 3
(350)
V). uruglik chigit saklash uchun berk omborlar maydoni kuyidagi formula
orkali topiladi:
fуч=
Q уч
Н ∗Y∗ рч
∗1000 = 3000
2,5 ∗0,85 ∗350 ∗1000 =4033 ,6
bu erda:
Q
tch – PTZ da bir kecha kunduzda ishlab chikiladigan uruglik chigit mikdori, t
N- chigit uyumi balandligi, N=2,5 m
R
ch – chigitning solishtirma ogirligi, kg/m 3
(350)
Y – omborning tulish koeffitsienti, Y=0,8-0,85
G). Paxta tolasi va momik toylari uchun maydon xisobi.
Belgilangan norma buyicha ortikcha maxsulotni 1-5 kunligini saklash uchun
maydon kuyidagi formuladan topiladi:
f= КТ(пТ+пм)∗а∗в
Н Т∗ф = 5(62 ,4+3,84 )∗0,97 ∗0,6
2,2 ∗0,9 =97 ,3
m 2
bu erda:
N
T – taxlangan toylar balandligi, N
T = 2,2 m
P
T – bir kecha kunduzda ishlab chikiladigan tola toylari soni
P
m - bir kecha kunduzda ishlab chikiladigan momik toylari soni
a - toylar uzunligi = 0,97 m.
v – toylar eni = 0,6 m.
18

2.7-jadval
PTZning paxtani kayta ishlash xajmi buyicha va tayyor maxsulotlarni ishlab
chikarish kursatkichlari
№ Maxsulot nomi Ulchov
bioligi Bir yilda Bir soatda Bir
smenada Bir kecha-
kunduzda
1 Paxta T 46473,2 7,74 61,92 185,76
2 Tola T 15614,9 2,6 20,8 62,4
3 CHigit T 24973,5 4,16 32,3 96,9
4 Momik:
A-tip
B-tip T
668,8
286,6 0,11
0,05 0,88
0,4 2,64
1,2
5 Tolali chikindilar T 2064,8 0,35 2,8 8,4
6 Tayyor maxsulot
jami T
10. Paxta va tayyor maxsulotlarni saklash va uchun omborlar, va maydonlar
xisobi
Paxta uchun omborxona va bunt maydonlari shu zavod koshidagi paxta
tayyorlash punkti kuvvatiga boglik bulsa, tayyor maxsulotlar esa zavodning turt
kunlik ishlab chikariladigan maxsulotlari xajmi asosida aniklanadi.
16

Bir yilda tayyorlanadigan chigitli paxta 30 ming tonnadan ortiq bo’lganda zavod
qoshida joylashgan paxta tayyorlash punkti maydoni etarli bo’lmaydi. Bunday
hollarda paxtachilik rayonlarida ham tayyorlash punktlari tashkil etiladi.
Tayyorlanadigan paxta miqdori kam bo’lganda zavod qoshidagi tayyorlash punkti
etarli bo’lib, hamma paxta shu punktga qabul qilinadi.
Texnologik jarayon sxemasini va ob`ektlarni yaxshi joylashtirish uchun har bir
zavodning bosh plani quyidagi zonalarga bo’linadi; xom ashyo, ishlab chiqarish,
tayyor mahsulotlar va ma`muriy bino zonalari.
Bosh plandagi zonalarni joylashtirishda shamolning ko’pchilik vaqt qaysi
tomonga yo’nalishi, kun chiqish kun botish tomonlari, aholi yashaydigan
shaharchalarning qaysi tomonda bo’lishiga ahamiyat beriladi; ob`ektlarning
joylanishi zavodning normal ishlashiga xalaqit bermasligi va yong`inga qarshi hamda
sanitariya-texnika sharoitlariga moslashgan bo’lishi kerak.
YAngi paxta zavodlari loyihasini tuzish vaqtida ajratilgan maydondan ratsional
va tejamkorlik bilan foydalanishni, transport uskunalarining qisqa va qurilish
ishlarining mumkin qadar kam bo’lishini ko’zda tutish kerak.
5

chigit mikdori
Navlar buyicha
jinlash ish vakti Soat 4549,8 417 2587 3837 62,9 6673
8. Linterlash bulimi
Jinlashdan keyingi chigitning mikdori 3 jadvaldan olinadi
Linterlar soni momikni chigitdan ajratib olish darajasiga va linterlarning
kancha chigit utkazishiga karab xisoblanadi.
A - tipdagi momik ajratish, chigit massasiga nisbatan 2,0-2,5% ajratilganda, P
l -
800-1000 kg/soat.
B - tipdagi momik ajratish, chigit massasiga nisbatan 2,5-3,2% ajratilganda, P
l -
700-800 kg/soat.
Linterlar soni kuyidagicha topiladiКл= qn∗1000
П n∗Т = 24973 ,5∗1000
1000 ∗6005 ,7 = 4
ta linter
bu erda:
q
x -chigit massasi, tonna
P
l -linterlarning ish unumi, kg/soat
CHigit mikdori A tipdagi momik ajratilgandan keyin kuyidagicha xisoblanadi
qчА=qч− qмА= 24973 ,5−668 ,8=24304 ,7тонна
B tipdagi momik ajratish natijasida xosil bulgan chigit mikdori kuyidagicha
xisoblanadi
qчБ= qч−qмБ=24973 ,5−286 ,6= 24018 ,1тонна
2.5-jadval
PTZning chigitni linterlash bulimini ish rejasi
№ Lint tipi CHigit
buyicha ish
unumi,
kg/soat Momik
chikishi, % Urnatilgan
linterlar
soni, dona Linterlashd
an oldin
chigit
mikdori, t Ajratilgan
lint
mikdori, t Linterlashd
an keyin
olingan
chigit
mikdori
1 A 1000 2,5 4 24973,5 668,8 24304,7
14

QT=(4∗90 ∗12 ,5∗6005 ,76 ):1000 =27025 ,923. Zavodning doimiy ishlashi uchun kerak buladigan paxta xom ashyosi mikdori
xisoblash.
Qn= Qt∗100
Bt
=27025 ,92 ∗100
33 ,6 =80434 ,28
4. Zavodda ishlab chikariladigan paxta va tola xajmi xisobi
2.1-jadval
Tola navlari bo’yicha paxta assortimenti
Pax-
ta
navi Paxta xajmi Tola navlari b ы yicha paxta hajmi Sanoat
navlari
bo’yicha tola
chiqishi va
hajmi1 2 3 4 5
% t % t % t % t % T % t % T
I 80 64348,
2 80 64348,
2 35,0 22521,
8
II 7,2 5791,3 7,2 5791,3 32,4 1876,3
III 4,4 3539,1 4,4 3539,1 29,6 1047,5
IV 7,5 6032,6 7,5 6032,6 22,9 1381,4
V 0,9 723,9 0,9 723,9 27,4 198,3
jami 100 80435,
28 80 64348,
2 7,2 5791,3 4,4 3539,1 7,5 6032,6 0,9 723,9 33,6 27025,
9
5. Tola navlarining sifati buyicha assortimenti
2.2-jadval
Paxta tolasining sinflari bo’yicha assortimenti
Pax-
ta
navi Tola hajmi Davlat standarti b ы yicha tola sifati
A`lo YAxshi O’rta Oddiy Iflos
t % t % t % t % t % t %
11

8-jadvalda PTZ koshidagi paxta tayyorlash punkti omborlarida va bunt
maydonlarida saklanadigan paxtaning umumiy xajmi keltirilgan.
2.8- jadval
№ Tayyorlash
muddati Tayyor paxta xajmi Muddatda
gi ish
kuni Xar kuni
i/ch ga
berilgan
paxta, t Muddat
vaktida
kayta
ishlangan
paxta, t PTPda
terim
davrida
tayyorlan
gan paxta,
t% T
1 15,09-30,09 20 3038,8 14 185,76 2600,6 438,2
2 1,10-15,10 35 5309 13 185,76 2414,9 2894,1
3 16,10-31,10 30 4550,7 13 185,76 2414,9 2135,8
4 1,11-15,11 15 2270,5 13 185,76 2414,9 144,4
100 15169 5323,7
A) usti berk paxta saklanadigan ombor (p
b ) va bunt maydonchalarining soni
(p
o ) kuyidagi formulalar yordamida aniklanadi:пб= Qmax ∗(25 ....30 )
Qб∗100 =30 ∗5323 ,7
750 ∗100 =2
ta ombor
по= Qmax ∗(70 ....75 )
Qо∗100 =70 ∗5323 ,7
350 ∗100 =11
ta ochik bunt
bu erda:
Q
b –standart yopik omborda (24x54m) saklanadigan paxta xajmi, t.
17

10. Babadjanov M.A., Gapparova M.A., Ruzmetov M.E. – Tarmok texnologiyasi va
jixozlari. / ukuv qo’llanma. TTESI, 2012. 154 bet.
11. Babajanov M.A. - Texnologik jarayonlarni loyixalash. Toshkent «CHulpon»,
2009, - 199 bet.
12. Tillaev M.T. - Paxtaga birlamchi ishlov berish texnologiyasi. T. 2015. -236 bet.
13. Hojiev M.T., Hamroeva S.A., Salimov A.M. - Tola sifatini aniqlash: / T.:
O‘MKHTM, «Turon-Iqbol» nashriyoti, 2006. - 192 bet.
14. Paxtaning sifatini aniqlash / O’quv qo’llanma. Bo’riev R.A., Jumaniyazov Q.J.,
Salimov A.M., Kushakeev B.YA. T. 2016. -144 bet.
15. Djabarov G. D., Baltabaev S. D., Kotov D. A., Solovev N. D. Pervichnaya
obrabotka xlopka / Uchebnik dlya vuzov. M., «Legkaya industriya», 1978. -430 s.
16. Spravochnik po pervichnoy obrabotke xlopka. Pod. Red. Maksudov I.T., Nuraliev
A.N. 1994. -573 s.
17. Axmedxodjaev X.T., Umarov A.A. - Texnologiya i oborudovanie otrasli //
Namangan, 2015. -180 str.
18. Dr P.G. Patil & Er. V. G. Arude Recent Advances in Cotton Ginning Technology
in India, 2014 u.
19. http: //www gov.uz Uz Res xukumat portali
20. http: //www lex.uz Uz Res konun xujjatlari ma`lumoti milliy bazasi
21. http: //www.ncbi .nlm.nih.gov
22. http://www. cotton technolog y - texnologiya xlopka s ы rtsa.
23. http://www . cotton technology – texnologiya xlopka sыrtsa.
24. http://www . cotton storage technology – texnologiya xraneniya xlopka s ы rtsa.
25. http://www . O’zpaxtasanoat.uz – O’zbekiston paxta sanoati sayti.
22

Quritshi-tozalash tsexi
Quritish gruppasining pnevmotransporti
SXN-3 quritish uskunasi
2SB-10, 2SBS quritish uskunasi
SBO-tozalash sektsiyali quritish uskunasi
6A-12M shnekli tozalagich
TSexning umumiy tozalash effekti 5-10
30-35
-
25-30
40-50
70 10-40
40-45
-
30-40
50-60
80
Tozalash tsexi
Pnevmotransport
6A-12M shnekli tozalagich
CHX-ZM tozalagichlar
CHX-ZM tozalagichlar
6A-12M shnekli tozalagich
TSexning umumiy tozalash effekti 5
30-40
60-70
50-60
20-30
65 5
40-50
70-80
60-70
30-40
70
Jin tsexi
Pnemotransport
Jin ta`minlagachi
Jin (tola bo’yicha)
Tola tozalagich 3OVP 5
15
15
40 2
20
20
45
Tozalash effektini hisoblash formulalari tolada paydo bo’ladigan nuqsonlar
yig`indisini nazarga olmaydi, shuning uchun ham tolada paydo bo’ladigan nuqsonlar
va xas-cho’plarning haqiqiy yig`indisini, ya`ni shu ikki ko’rsatkich bo’yicha tolaning
sifatini ko’rsata olmaydi. SHuning uchun tozalash planini hisoblashda paxtani qayta
ishlash vaqtida tolada nuqsonlar paydo bo’lishini nazarda tutish kerak.
Har bir texnologik jarayon sxemasi va ishlanayotgan chigitli, paxtaning sorti
uchun nuqsonlar paydo bo’lish darajasi o’zgarmas miqdor bo’lgani, sababli uni
tajriba yo’li bilan har bir sxema uchun oldindan aniqlab qo’yish mumkin.
8

II. ASOSIY KISM
2.1. Texnologik jarayon va paxta tozalash plani.
CHigitli paxtani tayyor mahsulotga aylantirish uchun bajariladigan hamma
ishlar yig`indisi paxtani dastlabki ishlash texnologik jarayoni deb atalib, bu jarayon
quyidagilarni o’z ichiga oladi: paxta tayyorlash punktining quritish-tozalash tsexida
chigitli paxtani quritish va tozalash; paxta tozalash zavodining tozalash tsexida
chigitli paxtani quritish va uni xas-cho’plardan tozalash; paxta tozalash zavodining
bosh binosida chigitli paxtani jinlash va tolani tozalash, chigitni linterlash va lintni,
tolali chiqindilarni tozalash, tola, lint va tolali chiqindilarni presslab toylash.
CHigitli paxtani dastlabki ishlash texnologik jarayonini bajarishda paxta tolasi
va chigitning tabiiy fizika-mexanikaviy xususiyatlarini saqlash va ularni Davlat
standartiga muvofiq bo’lishini ta`minlash kerak. Bu vazifani bajarishda laxtani
dastlabki ishlashni to’g`ri tuzish muhim ahamiyatga ega.
Paxta sanoati markaziy ilmiy-tekshirish instituti tavsiya etgan texnologik
jarayon sxemasi bo’yicha chigitli paxtani, uning sifatiga qarab uch xil variantda
ishlash mumkin. Birinchi variantda namligi 14% dan yuqori bo’lib, mashinada
terilgan II-IV sort va qo’lda terilgan III-IV sort paxtalar qayta ishlanadi. Ikkinchi
variantda namligi 14% dan kam bo’lgan, ham mashinada, ham qo’lda terilgan
paxtalar ishlanadi. Uchinchi variantda qo’lda terilgan I va II sort paxta ishlanadi.
Bunda texnologik jarayon sxemasidan arrali tozalagichlarning ikkinchi batareyasini
ajratib qo’yish ko’zda tutiladi.
Texnolognk jarayonning ish sifati texnologik jarayon sxemasiga kiritilgan
hamma mashinalarning umumiy tozalash effekti bilan xarakterlanadi. Zavodning
umumiy tozalash effekti (%) quyidagi formula bilan topiladi:К={1−[(1− К1
100 )∗(1− К2
100 )∗....∗(1− КN
100 )]}∗100 %
bunda: K
1 , K
2 , K
N —texnologik jarayonga kiritilgan ayrim mashinalarning
tozalash effekti.
Ayrim mashinaning tozalash effekti (%) quyidagi formula bilan topiladi:
6

Uruģlik paxtani tozalash bòyicha bir batareyali valikli paxta tozalash
zavodining tozalash samaradorligini hisoblash
Mundarija :
Kirish
I. Umumiy qism.
1.1. Paxta tozalash zavodlari.
II. Asosiy qism.
2.1. Texnologik jarayon va paxta tozalash plani.
2.2. Paxta zavodlarida qo’llaniladigan texnologik jarayonlar sxemalari.
2.3. Paxta tozalash zavodining ishlab chiqarish dasturini xisoblash.
Xulosa
Foydalanilgan adabiyotlar ro’yxati.
1

Demak, ishlab chiqarilayotgan tolaning haqiqiy xas-cho’plar va nuqsonlar
yig`indisi quyidagicha bo’ladi:CBФ= αC C(1− Kзав )/В
bunda:
α= C BФ/С В≥ 1
2.2. Paxta zavodlarida qo’llaniladigan texnologik jarayonlar sxemalari.
Paxta tozalash zavodlarida dastlabki ishlanadigan chigitli paxta tolasining
xususiyatlariga qarab u ikki gruppaga – o’rta tolali va ingichka tolalilarga
bo’linganligi uchun uni qayta ishlash texnologik jarayon sxemasi ham bir-biridan
farq qiladi.
arrali jin o’rnatilgan zavod texnologik jarayonining sxemasi keltirilgan. Bu
sxema bo’yicha chigitli paxta jinlash jarayonigacha uch xil variantda qayta ishlanadi:
birinchi variant. Mashinada terilgan, namligi 14% dan yuqori chigitli paxtaning
I-IV sortlari sxemaga kiritilgan mashinalarning hammasidan o’tkaziladi;
ikkinchi variant. Mashinada terilgan, namligi 14% dan kam chigitli paxtaning I-
IV sortlari va qo’lda terilgan chigitli paxtaning III, IV sortlari tayyorlash punktida
o’rnatilgan texnologik mashinalardan o’tkazilmaydi;
uchinchi variant qo’lda terilgan chigitli paxtaning I va II sortlari yirik xas-
cho’plardan tozalaydigan mashinalarning ikkinchi batareyasidan o’tkazilmaydi.
Jinlash jarayonida chiqarilayotgan tolalarning hammasi maxsus tola tozalash
mashinalarida oxirgi marta tozalanib, gidravlik presslarda toylanib sim yoki lentalar
bilan bog`lanadi,
Texnik chigitlar II, III va IV tip lint olish uchun uch martali linterlanadi va har
bir tip lint alohida presslanib toy shakliga keltiriladi. Urug`lik chigitlar ikkinchi
linterlashdan keyin urug`lik chigitni ishlaydigan mahsus tsexga yuboriladi, u erda
saralanadi, tuksizlantiriladi va maxsus kimyoviy dorilar bilan ishlanib,
zararsizlantiriladi.
Tolali chiqindilarning hammasi maxsus tsexga yuborilib, iflosliklardan
tozalanadi, regeneratsion mashinalarda ishlab, yigirish uchun yaraydigan tolalar
ajratib olingach presslab, toy shakliga keltiriladi.
9

KIRISH
Paxta sanoati samaradorligini oshirish, sanoatni sifatli xom-ashyo mahsulotlari
bilan ta`minlanishini yaxshilash hamda uning uzluksizligiga imkoniyat yaratish
hozirgi davrning eng mas`uliyatli masalasidir. Ma`lumki, paxta yilning muayyan
mavsumida asosan sentyabr, oktyabr va noyabr oylarida tayyorlanadi. Paxta tozalash
zavodlari shu uch oy davomida bir mavsum tayyorlangan paxtaning taxminan 20 %
ini dastlabki qayta ishlay oladi. Uning qolgan qismini uzoq vaqt saqlashga to’g`ri
keladi.
Paxta tozalash zavodlari yuqori mexanizatsiyalashtirilgan va qisman,
avtomatlashtirilgan korxonalar qatoriga kiradi. Har bir zavod tarkibiga paxta
tayyorlash punktlari, quritish-tozalash tsexi, chigitdan tolani va lintni ajratadigan
liniyalar, tola va lintni presslash, urug`lik chigitga ishlov berish mashinalari
kompleksi o’rnatilgan bo’limlar bor. Bu mashinalar kompleksi hamda mahsulot
sifatini aniqlaydigan va nazorat qiladigan laboratoriyalar tayyor mahsulotning sifat
ko’rsatgichlarini yuqori bo’lishini ta`minlaydi.
Respublikamiz rivojlanishining strategik yunalishlaridan biri, paxta xom-
ashyosini eksport kilish emas, balki undan tayyor maxsulotlar ishlab chikarish va
jaxon bozoriga sotishdan iborat. Agar bunga tulik erishilsa, paxtachilikdan olingan
yillik valyuta tushumlari xozirgiga nisbatan 6 – 7 baravar oshishi mumkin.
Paxta etishtirish bilan shugullangan mamlakatlarning xalkaro mikyosda obro’si
oshib borgan. SHuning uchun xam xalklar nafakat paxta etishtirish bilan, balki uning
yangi-yangn navlarini yaratish bilan xam shugullanganlar. Xozirgi vaktda duneda 35
xil (tur) da paxta mavjud bo’lib, shulardan asosan 4 xili sanoat mikyosida keng
tarkalgandir. Bular gossipium xirzutum (urta tolali go’za), gossipium barbadenze
(ingichka tolali go’za), gossipium. arboreum (daraxtsimon go’za) va gossipium
xirbatseum (o’tsimon go’za) kabilardir. Uzbekistonda esa mavjud paxta xillarinng
asosan ikkitasi (urta tolali va ingichka tolaln go’zalar) ekiladi va ular sanoat
mikyosida joriy etilgan. Bu ikki tur uchun Urta Osiyo, Janubiy Kozogiston va
Kavkaz orti respublikalarida xam etarli sharoit mavjuddir.
2

II 7,2 5791,3 32,4 1876,3 55,6 1859,8 0,9 30,1 7,0 234,2 4,1 137,2
III 4,4 3539,1 29,6 1047,5 53,7 1077,7 1,0 33,4 11,0 224,9 4,7 96,1
IV 7,5 6032,6 22,9 1381,4 30,1 1049,2 1,4 48,8 4,6 160,3 41,0 1429
V 0,9 723,9 27,4 198,3 48,8 204,4 1,3 5,5 7,8 32,6 14,7 61,5
100 80435,2
8 33,6 27025,9 53,6 24973,5 0,8 378,1 4,4 2064,8 7,3 3434
7. PTZ bosh binosidagi asosiy texnologik mashinalarning ish rejasi
Tola mikdori 1 jadvaldan olinadi – 27025,9
Jinlar soni – 4 ta
Jinlaring ish unumi (P), urtacha paxta navlari buyicha kuyidagicha
takchimlanadi
I-nav paxta uchun, P
1 =P
ur +1=10+1=11
II-nav paxta uchun, P
II =P
ur =10
III-nav paxta uchun, P
III =P
ur -1=10-1=9
IV-nav paxta uchun, P
1V =P
ur -2=10-2=8
V-nav paxta uchun, P
V =P
ur -3=10-3=7 kg/arra.soat
2.4-jadval
Arrali jin urnatilgan tsexning ishlab chikarish dasturi
Kursatkichlar Ulchov
birligi Paxtaning navi Jami
1 2 3 4 5
Paxta hajmi T 64348,2 5791,3 3539,1 6032,6 723,9 80435,28
Jinlar soni Dona 4 4 4 4 4 4
Arralar soni Dona 360 360 360 360 360 360
Jinlarning ish
unumdorligi Kg/arra.
Soat 11 10 9 8 7 9
Ajratilgan tola
mikdori T 13012,5 1084,3 605,5 798,2 114,5 15614,97
Ishlab chikilgan T 20782,7 1859,3 1077,7 10049,2 204,4 24973,5
13

К=100 (1− С1
Сс)bunda: S
s -tozalanmagan paxtadagi xas-cho’plar va o’lik tolalar yig`indisi; S
1 -
tozalangan paxtada qolgan xas-cho’plar va o’lik tolalar yig`indisi.
Zavod tsexlarining umumiy tozalash effekti to’g`risidagi ma`lumotlar 2.1-
jadvalda berilgan.
Mashinalarning haqiqiy tozalash effekti faqatgina paxtaning boshlang`ich
iflosligiga va uning namligiga bog`liq bo’lmay, ularning ishlab chiqarish unumiga va
texnologik jarayon sxemasidagi o’rniga ham bog`liq (sxemaning boshida
mashinalarning tozalash effekti yuqori bo’lib, paxta tozalangan sari kamayib boradi).
Jindan chiqayotgan tolaning iflosligini quyidagi formula bilan aniqlash mumkin:
S
V =S
S (100-K
ZAV )/V
bunda: S
V - chigitli paxtaning boshlang`ich iflosligi, %; K
zav - zavodda
o’rnatilgan mashinalarning umumiy tozalash effekti, % ; V - chigitli paxtadan tolaning
chiqishi, %.
Bu formula bilan hisoblangan S
V qiymatini ishlanayotgan tola sorti uchun
berilgan ifloslik normasi  bilan taqqoslab ko’rganimizda quyidagi tengsizlik chiqishi
kerak:
 > S
V + n
bunda: p - toladagi nuqsonlar yig`indisi.
2 .1- jadval.
Zavod tsexlari va mashinalarining tozalash effekti, %
TSexlar mashinalar I-II sort III - IV sort
paxta tozalash effekti
7

I 22521,8 35,0 20720,0 92 1801,8 8
II 1876,3 32,4 112,5 6 1763,8 94
III 1047,5 29,6 52,3 5 995,2 95
IV 1381,4 22,9 41,4 3 1340,0 97
V 198,3 27,4 198,3 100
Jami 27025,9 33,6 20832,5 3617,9 1036,6 1340,0 198,3
6. Xom ashyo va tayyor maxsulot balansi
a). 1-jadvaldan paxta assotimenti buyicha hajmi olinadi
b). 2 jadvaldan paxta navlari sifati buyicha tola chikishi va mikdori olinadi
v). paxtaning navlari buyicha uluk, momik, tolali chikindilar va ugarning
chikishi zavod kursatkichlaridan olinadi
g). uluk, momik, tolali chikindilar va ugarning mikdori kuyidagi formula orkali
topiladiqул=
Qт
100 ∗Вул
qм=
Qт
100 ∗Вм qтч=
Qт
100 ∗Втч qуг=
Qт
100 ∗Вуг
d). uluk, momik, tolali chikindilar va ugarning urtacha chikishi kuyidagi
formula orkali topiladi
Вур= qI+qII+qIII +qIV+qV
Q n
∗100 %
e). CHigitning chikishi paxta navi buyicha kuyidagi formula orkali topiladi
V
ch =100-(V
t +V
ul +V
tch +V
ug ), %
J). Paxtaning xar bir navidan olinadigan chigit mikdori kuyidagicha topiladi
q
x =Q
n *V
ch /100, tonna
2.3-jadval
Ishlab chikarishda paxdan olinadigan maxsulotlar balansi
Paxt
a
navi Paxta Tola CHigit
momik bilan O’luk Tolali
chikindi Ugar
% t % t % T % t % t % t
I 80 64348,2 35,0 22521,8 55,9 20782,7 0,7 260,3 3,8 1412,8 4,6 1710,2
12

ikkinchi variant. Mashinada terilgan, namligi 14% dan kam chigitli paxtaning I-
IV sortlari va qo’lda terilgan chigitli paxtaning III, IV sortlari tayyorlash punktida
o’rnatilgan texnologik mashinalardan o’tkazilmaydi;
uchinchi variant qo’lda terilgan chigitli paxtaning I va II sortlari yirik xas-
cho’plardan tozalaydigan mashinalarning ikkinchi batareyasidan o’tkazilmaydi
Jinlash jarayonida chiqarilayotgan tolalarning hammasi maxsus tola tozalash
mashinalarida oxirgi marta tozalanib, gidravlik presslarda toylanib sim yoki lentalar
bilan bog`lanadi,
Texnik chigitlar II, III va IV tip lint olish uchun uch martali linterlanadi va har
bir tip lint alohida presslanib toy shakliga keltiriladi. Urug`lik chigitlar ikkinchi
linterlashdan keyin urug`lik chigitni ishlaydigan mahsus tsexga yuboriladi, u erda
saralanadi, tuksizlantiriladi va maxsus kimyoviy dorilar bilan ishlanib,
zararsizlantiriladi.
20

valikli jinlar o’rnatilgan zavodning texnologik jarayoni sxemasi keltirilgan.
Bunday zavodlarda ingichka tolali paxtaning hamma sortlari ishlanadi. Bu sxemada
ham chigitli paxtani jinlash jarayonigacha qayta ishlashda yuqorida berilgan uch
variant ko’zda tutilgan bo’lib faqatgina paxtani mayda iflosliklardan tozalaydigan
6A-12M markali mashina o’rniga OXB-YUM markali mashina o’rnatilgan.
2.3. Paxta tozalash zavodining ishlab chiqarish dasturini hisoblash.
Ishlab chiqarish dasturini hisoblashdan maqsad paxta tozalash zavodini bir
yilda qancha mahsulot ishlab chikarish mikdorini aniklashdan iborat.
1. Zavodning bir yilda ishlash vaqtini hisoblash.
Zavodning bir yil ishlash vakti kuyidagicha aniklanadi.Т= [N − (N д+N б+N к)]∗N с∗tc∗ф
bu erda:
N-bir yildagi kunlar soni
N
d -dam olish kunlari soni
N
b -bayram kunlari soni
N
k -zavodning kapital ta`mirlashga sarf kilinadigan kunlari soni
N
s -bir sutkadagi smenalar soni
t
s -bir smenadagi soatlar soni
f-uskunalardan foydalanish koeffitsenti
Т= [365 −(52 +9+32 )]∗3∗8∗0,92 =6005 ,76 соат
2. Zavodning yil davomida ishlab chikaradigan tola mikdorini xisoblash.
QT=(Км∗КА∗П ур∗Т):1000 ,тонна
bu erda:
K
m - zavodda urnatilgan jinlar soni, dona
K
A -bitta jindagi arralar soni
P
ur -jinning ish unumi, kg.arra.soat
10

Uruģlik paxtani tozalash bòyicha bir batareyali valikli paxta tozalash zavodining tozalash samaradorligini hisoblash

Купить