Xalqaro moliya bozori - Iqtisodiyot - Slaydlar

Dokument ma'lumotlari

Narxi	10000UZS
Hajmi	4.7MB
Xaridlar	12
Yuklab olingan sana	17 Mart 2024
Kengaytma	pptx
Bo'lim	Slaydlar
Fan	Iqtisodiyot

Xalqaro moliya bozori

Sotib olish

Xalqaro moliya bozoriToshkent moliya instituti
“ Xalqaro moliya-kredit” kafedrasi

“ Xalqaro moliya” fani

2Reja:

Xalqaro moliya bozorining mo hiyati va tarkibiy
tuzilishi

Xalqaro fond bozori va undagi operatsiyalar

Xalqaro moliya bozorining rivojlanish tendentsiyalari
va uni tartibga solish usullari

Xalqaro moliya bozori orqali mahsulotlar va xizmatlar ishlab chiqarish
bilvosita (kredit (depozit) bozori) va bevosita (qimmatli qog‘ozlar)
moliyalashtirilishi mumkin.
Xalqaro moliya bozorida moliyaviy aktivlar bilan bog‘liq operatsiyalar
amalga oshiriladi. Xalqaro moliyaviy aktivlar o‘zida quyidagi xususiyatlarni
jamlaydi:

Mehnat natijalarini o‘zida mujassamlashtirgan holda mustahkamlik,
ishonchlilik xususiyati.

Likvidlilik. Moliyaviy aktivlarning bu xususiyati ularni istalgan vaqtda,
tezda boshqa tovarlarga ayirboshlash xususiyatini ko‘rsatadi.

Harakatchanlik. Zamonaviy iqtisodiyotda aynan moliyaviy aktivlar
jahonning qaysi bir joyida samarali foydalanish imkoniyati paydo bo‘lsa,
shu erga tezda etib borish xususiyatiga ega.

Universallik. Hozirgi davrda barcha iqtisodiy munosabatlar moliyaviy
munosabatlar bilan birga bo‘lmoqda.
3


Real aktivlar taqsimlanmagan holda moliyaviy aktivlarni
bo‘linish xususiyati. Ularning bunday xususiyati
investitsiyalarni tashkil etishda nafaqat yirik investorlarni,
balki kichik investorlar mablag‘larini ham jalb etish imkonini
yaratadi, vaqt omilini tejaydi, investitsiyalar aylanish tezligini
oshiradi, kapitalning daromadligini ko‘paytiradi.

Qimmatli qog‘ozlarning tovarga o‘xshash xususiyati.
Qimmatli qog‘ozlarni oldi – sotdisidan keyin u iste’mol
qilinmaydi, qimmatli qog‘ozlar so‘ndirilmaguncha
muomaladan chiqmaydi. Qimmatli qog‘oz egasi ixtiyoriy
vaqtda ularni bozorga olib kelib sotishi mumkin.
4

Xalqaro moliya bozorining tarkibiy ko‘rinishi
5

Xalqaro moliya bozorining tarkibiy tuzilishi va uning
shakllanish bosqichlari
6Bosqichlar Yillar Xalqaro moliya bozorining tarkibiy tuzilishidagi o‘zgarishlar
Birinchi
bosqich 1860 Tashqi savdoning rivojlanishi. Xalqaro oltin-valyuta bozorining paydo
bo‘lishi.
Ikkinchi
bosqich 1950 Milliy kredit bozorlaridagi operatsiyalarning baynalminallashuvi.
1960 Xalqaro kredit bozorining shakllanishi.
Uchinchi
bosqich: 1970 Uzoq muddatli kapitallar xalqaro bozorining shakllanishi. Milliy fond
bozorlarining erkinlashtirilishi. Xalqaro fond bozorining shakllanishi.
1980 Transmilliy banklar va kompaniyalarning jadal sur’atlarda
rivojlanishi. Xalqaro fond bozorlarining yanada kengayishi. Xalqaro
sug‘urta bozoridagi dastlabki tizimli operatsiyalarning amalga
oshirilishi. Xalqaro kredit bozoridagi operatsiyalarning rivojlanishi.
To‘rtinchi
bosqich 1990 Xalqaro moliya bozori fond segmentining jadal rivojlanishi. Xalqaro
derivativlar bozorining shakllanishi.
2000 Xalqaro derivativlar bozorining jadal rivojlanishi.

Xalqaro qimmatli qog‘ozlarning asosiy shakllari
7


Chet el obligatsiyalari va evroobligatsiyalar ko‘rinishidagi
qarz qimmatli qog‘ozlari xalqaro qimmatli qog‘ozlarning
asosiy shakllaridan biridir. Shuningdek, ularning global
aktsiyalar ko‘rinishidagi xalqaro aktsiyalar va amerika
depozitar tilxatlari (aktsiyalari) kabi shakllaridan ham
amaliyotda foydalaniladi.

Agar xalqaro qimmatli qog‘ozlar bir mamlakat ichidagi
ikkilamchi qimmatli qog‘ozlar bozorida turli investorlar
orasida muomalada bo‘lsa, bir vaqtning o‘zida ular mamlakat
ichidagi kapitalni qayta taqsimlash vositasiga aylanishi
mumkin, shuningdek, xalqaro qimmatli qog‘ozlarni birlamchi
joylashtirish mamlakatlar o‘rtasidagi kapitalni qayta
taqsimlash xususiyatiga ham ega bo‘ladi.
8

Bugungi kunda jahon iqtisodiyotida aktsiyalarning xalqaro
muomalasini tashkil etish orqali real sektorga xorijiy
investitsiyalarni jalb etish mexanizmi samarali qo‘llanilmoqda.
Shunday mexanizmlardan biri bu – mamlakatdagi emitentlarning
aktsiyalariga boshqa davlatlarda depozitar tilxatlar chiqarish
orqali investorlarni jalb etishdir.
Bizga ma’lumki, depozitar tilxatlarning eng ko‘p tarqalgan
shakli bu Amerika depozitar tilxatlar (ADT) va global depozitar
tilxatlar (GDT)dir.
9

ADT va GDT o‘rtasidagi asosiy farqlar

Birinchidan, ADTni chiqarishga qo‘yilgan talablar
GDTga nisbatan og‘irligi, yoki emitent faoliyatining
barqaror taraqqiyoti bilan bog‘liqligi.

Ikkinchidan, ADT faqat AQSh bozorlarida, GDT esa,
AQShdan tashqari jahonning boshqa bozorlarida ham
muomalada bo‘lishining mumkinligi.

Uchinchidan, ADT asosan, fond birjalarida, GDT esa
birjadan tashqari uyushgan va uyushmagan savdo
tizimlarida muomalada bo‘ladi.
10

Aktsiyadorlik jamiyatlari aksiyalarini GDTlar orqali xalqaro
muomalasini tashkil etishda ikki xil tanlov joriy etilgan bo‘lib,
ular AQSh bozorlari yoki undan tashqari bozorlarga
mo‘ljallangan turli dasturlar majmuasidir. GDTlarni chiqarish
AQShdan tashqari barcha bozorlarda “Qayd etish” mexanizmi
orqali, AQSh bozorlarida esa, “144 A” qoidasi, shuningdek 1, 2
va 3-darajali ADTlarini chiqarish tartiblari orqali amalga
oshiriladi.
11

Hozirgi kunda depozitar tilxatlarning jahon miqyosidagi
muomalasini tashkil etish orqali iqtisodiyotning real sektoriga
xorijiy investitsiyalar keng jalb qilinmoqda. Mazkur faoliyatni
asosan AQSh banklari amalga oshiradi. Xususan, “JP Morgan”,
“Citibank”, “Bank of New York” hamda Germaniyaning
“Deutche Bank”i DTlarni jahon bo‘ylab joylashtirishda etakchi
banklardan hisoblanadi.
12


DTlarning global bozorlari asosan jahonning etakchi fond
birjalari bo‘lgan “NYSE”, “NASDAQ”, “London stock
exchange”da joylashgan. Jahonning yirik fond bozorlarida
GDT muomalasini tashkil etishning 900 dan ortiq axborot-
tahliliy dasturlari ko‘rsatilgan bo‘lib, ulardan London,
Lyuksemburg va Dubay fond birjalari kapitalni oshirish
maqsadida samarali foydalanishmoqda.

Jahonda DTlarning tarmoq tahlili neft va gaz, farmatsevtika,
telekommunikatsiya, bank, salqin ichimliklar, tog‘-kon
sanoati, oziq-ovqat, yarim o‘tkazgichlar, internet, avtomobil
ishlab chiqarish tarmoqlaridagi kompaniyalar asosan DTlar
bilan operatsiyalarni amalga oshirib kelayotganliklari ni
ko‘rsatadi .
13

Zamonaviy xalqaro moliya bozorining rivojlanish tendentsiyalari
quyidalarda namoyon bo‘ladi:
•
Moliya bozori barcha sektorlarining jadal sur’atlarda rivojlanishi bilan
birga kechayotgan baynalminallashuv va globallashuv jarayonlarining
chuqurlashuvi;
•
Transmilliy kompaniyalar, banklar va global moliya muassasalari,
shuningdek, alohida davlatlar va davlatlar guruhlari o‘rtasidagi xalqaro
raqobatning kuchayishi;
•
Chegaralarni oshib o‘tadigan moliyaviy oqimlarning yuqori sur’atlarda
harakatlanishi va moliya bozorining tuzilmaviy sektorlari o‘rtasidagi
aloqadorlikning oshishi;
•
Axborot tizimlari va elektron aloqa vositalarining jadal sur’atlarda
rivojlanishi;
•
Bozorni bevosita tartibga solishning susaytirilishi;

•
Moliya bozori ishtirokchilari faoliyatining an’anaviy sohalari
o‘zgarishi;
•
Moliya bozori ishtirokchilarining ixtiyoriy qo‘shilishi yoki yirik
ishtirokchilar tomonidan o‘z tarkibiga olinishi jarayonlari kuchaymoqda,
bu esa, o‘z navbatida, moliya bozorining barcha sektorlarida
operatsiyalarni amalga oshirish imkoniga ega bo‘lgan universal moliyaviy
xoldinglarning yuza kelishiga sabab bo‘lmoqda;
•
Moliya bozoridagi operatsiyalar riskini kuchayishiga sabab bo‘luvchi
derivativlar bilan bitimlar hajmi o‘sish tendentsiyasiga ega;
•
AQSh dollari mavqeining tushishi va qadrsizlanishi, bu, o‘z
navbatida, xalqaro moliya bozoridagi muvozanatning buzilishiga,
zamonaviy moliya bozorining inqirozdan keyingi rivojlanishiga shart-
sharoitlar yaratishga xizmat qilishi mumkin.

Xalqaro kapital harakatining zamonaviy holati bilan bog‘liq
quyidagi tendentsiyalar jahon iqtisodiyoti amaliyotda
kuzatilmoqda:

Jahondagi kapitalni eksporti va importida rivojlangan mamlakatlar
etakchilik qilmoqda.

Xalqaro tadbirkorlik kapitali harakati tarkibida portfel investitsiyalar
tomonga siljish tendentsiyasi mavjud. Xalqaro portfel investitsiyalar
hajmining oshib borishi bugungi kun jahon moliyaviy iqtisodiy
inqirozining kelib chiqishiga asosiy sabablardan bo‘lmish
“moliyaviy ko‘pik”larning paydo bo‘lishiga zamin yaratgan.

Xalqaro kreditlar va depozitlarning jahon investitsiyalari tarkibidagi
ulushi jahon moliyaviy inqirozidan keyingi davrda kamayib
bormoqda.
16


Jahon kapital eksportidagi Xitoyning ulushi o‘sish tendentsiyasiga
ega bo‘lgan bir sharoitda, kapital importida AQShning ulushi kamayish
tendentsiyasiga ega bo‘lmoqda. Shunga qaramay jahon kapital
importida AQShning ulushi hali-hamon saqlanib qolmoqda.

Sanoati rivojlangan mamlakatlarda chet el investitsiyalarini
joylashtirishning asosiy sohasi bank – moliya sektori, xizmatlar sohasi,
farmatsevtika, biotexnologiya, elektron sanoat, ilmiy va texnologik
mashinalar ishlab chiqarish bo‘lsa, rivojlanayotgan mamlakatlarda
avvalgidek to‘g‘ridan – to‘g‘ri chet el investitsiyalar neft – gaz qazib
chiqarishga, mashinasozlikning alohida sektorlariga, agrosanoat
kompleksiga jalb etilmoqda;

Tadbirkorlik kapitali migratsiyasida sanoati rivojlangan
mamlakatlar orasida ayniqsa “Uchlik” (AQSh, G‘arbiy Ye vropa,
Yaponiya) mamlakatlari asosiy salmoqqa ega;

Jahon chet el investitsiyalari bozorida asosiy sub’ekt sifatida
TMKlarning roli oshmoqda;
17

Xalqaro fond bozori rivojlanishining asosiy
tendentsiyalari quyidagilarda o‘z aksini topmoqda:

fond bozorining tobora kengayib va chuqurlashib
borishi;

xalqaro fond aktivlari bilan hosila moliyaviy vositalar
savdosining o‘sishi;

jahonning etakchi moliyaviy markazlarida bozorning
kontsentratsiyasi;

bozorning yangi vositalarni yaratishi;

bozorning kompyuterlashuvi;

xalqaro fond bozorida rivojlanayotgan mamlakatlar
qimmatli qog‘ozlarining ahamiyatini ortishi.

Xalqaro moliya bozorini tartibga solishning bozor
mexanizmi
20

Bozor iqtisodiyoti sharoitida moliya bozorini rivojlanishiga qarab,
uning ishtirokchilari faoliyatini ikki xil tartibga solish amaliyoti
taraqqiy topgan, ya’ni ular davlat va bozor munosabatlariga mos, yoki
bozor orqali tartibga solish shakllari hisoblanadi. Moliya bozorini
bozor orqali tartibga solish iqtisodiyotning qiymat va talab-taklif
qonuniga asoslanadi. Moliya bozorida ushbu qonunlarning amal qilishi
raqobat muhitida jahon iqtisodiyoti ehtiyojlariga mos ravishda xalqaro
moliyaviy oqimlarni ta’minlab beradi. Iqtisodiy agentlar alohida
moliyaviy vositalar narxining (kursi yoki foiz stavkasi) o‘zgarishi,
shakllanishi orqali ularni sotib oluvchilarning talablarini va ularga
bo‘lgan taklifni aniqlaydilar. Bunda, xalqaro moliya bozori o‘zini-o‘zi
tartibga soluvchi tizim sifatida namoyon bo‘ladi.

21

Moliya bozorini davlat va bozor orqali tartibga solinishi o‘zaro bir-
birini to‘ldirib boradi. Birinchidan, raqobat asosida bozorda rivojlanish
uchun rag‘bat paydo bo‘ladi (monetarchilarlar g‘oyasi), ikkinchidan
moliya bozorini bozor orqali tartibga solishda yuzaga kelgan
ziddiyatlarni oldini olishda davlat turli chora-tadbirlari bilan ishtirok
etadi (yangi keynschilik g‘oyasi). Iqtisodiy inqirozlar, urushlar, siyosiy
nizolar, iqtisodiyotning to‘laligicha beqarorligi sharoitida davlat orqali
tartibga solish katta o‘rin tutsa, moliyaviy-iqtisodiy holatni yaxshilash,
modernizatsiyalash, innovatsiyalarni yaratish uchun moliya bozorini
erkinlashtirish, raqobatni kuchaytirishga katta e’tibor beriladi, bu esa
tartibga solishning bozor mexanizmi orqali ta’minlanadi. Bozor
mexanizmi orqali moliya tizimini tartibga solish bo‘yicha hukumat
doimo o‘z nazoratini olib boradi, zarur bo‘lganda unga ko‘mak beradi,
sharoit yaratadi.
22

Xalqaro moliya bozoridagi investitsiyalar oqimini tartibga
solishda xalqaro moliya tashkilotlari, davlatlararo tashkilotlar
hamda nodavlat institutlari muhim o‘rinni egallashadi. Bunday
tashkilotlarga quyidagilarni kiritish mumkin:

BMTning maxsus tashkilotlari (XVF, jahon banki guruhi,
YuNKTAD – BMTning savdo va taraqqiyot bo‘yicha
konferentsiyasi, YuNIDO – sanoat rivojlanishi bo‘yicha tashkilot,
xalqaro savdo palatasi, xalqaro fond birjalar federatsiyasi);

qimmatli qog‘ozlar komissiyasi bo‘yicha xalqaro tashkilot;

moliya bozori ustidan nazorat organlarining xalqaro
tashkiloti;

kreditorlarning Parij va London klublari;

mintaqaviy moliyaviy tashkilotlar.
23

Xalqaro moliya bozorini tartibga solish mexanizmlari o‘z
taraqqiyot yo‘lida uch bosqichni bosib o‘tgan:
1) 1867-1944 yillar – xalqaro moliya bozori o‘zini-o‘zi tartibga
solish rejimida faoliyat yuritgan;
2) 1944-1976 yillar – xalqaro moliya bozori qat’iy tashqi
bevosita tartibga solish rejimida amal qilgan;
3) 1976 yildan hozirgi vaqtgacha – o‘zini-o‘zi tartibga solish va
tashqi tartibga solish rejimlari uyg‘unligida faoliyat yuritmoqda.

Bugungi kunda xalqaro moliya bozorini tartibga
solish oltinning rasman demonetizatsiyalanishi,
bozorni tartibga solishning bevosita va bilvosita
usullarining ko‘llanishi, erkin suzib yuruvchi kurslar
rejimi orqali tartiblash, XVF va boshqa xalqaro
tartibga soluvchi organlar, kattalik davlatlari
sammitlaridagi turli qarorlar va kelishuvlarni o‘zida
aks ettirmoqda.
25

26E’t iboringiz uchun
raxmat !!!

Xalqaro moliya bozori

Sotib olish