Xalqaro savdoning rivojlanish nazariyalari. - Iqtisodiyot - Slaydlar

Dokument ma'lumotlari

Narxi	9000UZS
Hajmi	3.2MB
Xaridlar	7
Yuklab olingan sana	25 Mart 2024
Kengaytma	pptx
Bo'lim	Slaydlar
Fan	Iqtisodiyot

Sotuvchi

ramziddin Muxammadov

Ro'yxatga olish sanasi 25 Mart 2024

93 Sotish

Xalqaro savdoning rivojlanish nazariyalari.

Sotib olish

Mavzu: Xalqaro savdoning rivojlanish
nazariyalari.
.

Reja:
1. Merkantilizm va erkin savdo g‘oyasi
2. Mutlaq va nisbiy afzalliklar nazariyalari
3. Xeksher-Olin nazariyasi. V. Leontov paradoksi
4. Xalqaro savdoning yangi va o‘ta yangi nazariyalari

1.1. Merkantilizm nazariyasi
•
O‘rta asrlarda ro‘y bergan Yevropadagi ulkan o‘zgarishlar, jumaladan, yangi qit’alarning
kashf etilishi, mustamlakalardagi oltin va boshqa boyliklarni egallab olishga intilish o‘z-
o‘zini ta’minlashni targ‘ib etuvchi feodalizm nazariyasi doirasidan chiqib ketgan yangi
xo‘jalik tizimi doirasida tovarlar rolini va davlatning xalqaro savdoga bo‘lgan talabini
asoslab bera oladigan yangi iqtisodiy nazariyaga bo‘lgan ehtiyojni yuzaga keltirdi.
•
Merkantilizm nazariyasining eng yirik vakillari Tomas Man va Uilyam Staffordlardir.
•
Cheklangan boylik mavjudligini qo‘llab-quvvatlagan va biror mamlakat boyishi
boshqasining qashshoqlashishiga olib keladi deb hisoblashgan.
•
Merkantilistlar iqtisodiyotni ishlab chiqarish, qishloq xo‘jaligi va harbiy koloniyalarga
bo’lishgan.
•
Savdogarlar iqtisodiyotning muaffaqiyatli faoliyat ko‘rsatishda eng muhim guruh
hisoblanishgan.
•
Mehnat ishlab chiqarishning asosiy omili hisoblangan.

Mamlakatning boyligi uning ixtiyorida bo‘lgan oltin va kumush bilan belgilanganligi sababli mamlakat milliy
iqtisodiyotini mustahkamlash uchun tashqi savdoda quyidagilarni amalga oshirishi lozim bo‘lgan.
Tashqi savdoda
musbat saldoni
ta’minlash Eksportni oshirish va
importni
kamaytirishga oid
tashqi siyosatni
qo‘llash Xom ashyoni olib
chiqishni qattiq
cheklash yoki
taqiqlash Mustamlakalarning
metropoliyadan
boshqa davlatlar bilan
har qanday savdo
aloqalarini taqiqlash

Merkantilizm nazariyasi
•
Merkantilistlar xalqaro savdo nazariyalariga ulkan hissasini qo‘shishdi.
•
Birinchilardan bo‘lib milliy iqtisodiyotning rivojlanishida xalqaro
savdoning o‘rnini ko‘rib chiqishdi.
•
Zamanoviy iqtisodiyotga to‘lov bansi tushunchasini kiritgan.
•
Merkantilizm nazariyasining kamchiligi – bir mamlakatning boyishi
boshqa mamlakatning qashshoqlashishi evaziga amalga oshadi deb
hisoblashgabidadir. (iqtisodiy disproporsiya, giperinflyatsiya)

Erkin savdo nazariyasi
•
Merkantizimni tanqid qiligan iqtiodchi A.Smitdir.
•
Mamlakat boyligi u ega bo‘lgan oltinlarga emas, ishlab chiqarish
imkoniyatlariga bog‘liq.
•
Har qanday mamlakat oltinlarni ko‘paytirish emas, xalqaro mehnat
taqsimotida munosib o‘rin egallashi kerak.
•
A.Smit g‘oyalariga ko‘ra davlatning iqtisodiyotga aralshuvini cheklash
lozim, ushbu siyosat “Lessa fer” nomini olgan

Erkin savdo nazariyasi
Adam Smit g‘oyalariga muvofiq
Davlat tashqi savdoga
aralashmasligi kerak
va erkin savdo
rejimiga amal qilishi
kerak Mamlakat ishlab
chiqarishda afzallikka
ega bo‘lgan tovarlarni
ishlab chiqarishi kerak Tashqi savdo milliy
bozorni boshqa
mamlakatlar hisobiga
kengatirishi tufayli
mehnat unumdorligi
oshishini ta;minlaydi Exportga subsidiyalar
berishni bekor
qilinishi kerak.

Mutlaq afzallik nazariayalari
•
Mutlaq afzallik – mamlakatlar
mutlaq afzallikka ega bo‘lgan
(tannarxi pastroq) tovarlarni ishlab
chiqarishga ixtisoslashadi va ularni
eksport qilishadi. Bu nazariyani
tushunish uchun “ikki mamlakat-ikki
xil tovar” modelidan foydalanamiz.
•
Kamchiligi mutlaq afzallikka ega
bo‘lmagan mamlakatlarning xalqaro
savdodagi ishtiroki mavhum qolgan. Buyuk Britaniya Portugaliay
Vino (1 l) 4 soat 3 soat
Mato (1 m^2) 2 soat 3 soat

Nisbiy afzallik nazariaysi
•
David Rikardo Mamlakat mutlaq
afzallikka ega bo‘lmasa ham
xalqaro savdoda ishtirokidan
foyda olishni isbotlagan
•
Muqobil narx – bu bir birlik
tovarning ishlab chiqarishga
sarflangan harajatining ikkinchi
tovarni ishlab chiqarishga zarur
bo‘lgan harajat orqali
ifodalanishidir. Buyuk Britaniya Portugaliya
Vino (1 l) 2 soat 3 soat
Mato (1 m^2) 2 soat 6 soat

Xeksher-Olin nazariyasi
•
Xeksher va Olin o‘z tahlillarida ishlab chiqarishning ikki omili – kapital
va mehnat omillarini ko‘rib chiqishgan.
•
Ular mamlakatlarni 2 guruhga ajratishgan: menat omiliga boy
mamlakatlar va Kapital omiliga boy mamlakatlar.
•
Tovarlarni ham ikki guruhga bo‘lishgan: mehnat sig‘imkorligi yuqori
mahsulotlar va kapital sig‘imkorligi yuqori bo‘lgan mahsulotlar.
•
Ushbu nazariyaga ko‘ra mamlakat qaysi ishlab chiqarish omillariga boy
bo‘lsa, shu omilni ko‘proq talab qiluvchi mahsulotlarni ishlab
chiqarishi va eksport qilishi kerak deb hisoblashgan.

Leontyev paradoksi
•
Leontyev paradoksi – Xeksher-Olinning ishlab chiqarish omillari nisabti
nazariyasi amaliyotda o‘z tasdig‘ini topmagan: mehnat resursiga boy
mamlakatlar kapital sig‘imkorligi yuqori bo‘lgan tovarlani eksport
qiladi, kapitalga boy mamlakatlar esa mehnat sig‘imkorligi yuqori
bo‘lgan tovarlani eksport qiladi.
•
, bo‘lsa mamlakat kapitalga boy bo‘ladi.
•
, bo‘lsa mamlakat mehnat resurslariga boy hisoblanadi.

Xalqaro savdoning yangi va o‘ta yangi
nazariyalari
•
P.Sumuelson va R.Jonslarning “Maxsus ishlab chiqarish omillari
nazariyasi” Xeksher-Olin nazariyasining rivojlantirishga qaratilgan
nazariya hisoblanadi.
•
Kapital, mehnat va yer ishlab chiqarish omillari sifatida qaralgan.
•
Ishlab chiqarish omillari 2 guruhga ajratilgan: ishlab chiqarishning
maxsus omillari va harakatchan omil.
•
Maxsus ishlab chiqarish omillari nazariyasi – xalqaro savdo
rivojlanishining obyektiv asosini ichki nisbiy narxlar bir biridan farq
qilishi tashkil etsa, bu holatning asosiy sababi mamlakatlarning maxsus
ishlab chiqarish omillari bilan turlicha ta’minlanganligidan iboratdir.

1.2. Jahon iqtisodiyoti subyektlari
Jahon iqtisodiyotining asosiy qatnashchilari
Milliy iqtisodiyotlar Transmilliy
korporatsiyalar Integratsion
birlashmalar Xalqaro iqtisodiy
tashkilotlar
Dunyoning aksariyat
mamlakatlari
o’zlarining iqtisodiy
mustaqilligini saqlab
kelishmoqda TMKlarning jahon
iqtisodiyotidagi
ulushining oshigan
(20-25 %) Birlashmalar birlashma
tarkibiga kirgan
mamlakatlar nomidan
iqtisodiy qarorlar qabul
qilmoqda Xalqaro
tashkilotlarning a’zo
mamlakatlarga
nisbatan keng
imkoniyatlar yaratshi.

1.3. Xalqaro iqtisodiyot munosabatlarning mohiyati va shakllari
•
Jahon iqtisodiyotining tizim sifatidagi faoliyati tovarlar, xizmatlar va ishlab chiqarish
omillarining harakati bilan bog‘liq.
•
Xalqaro iqtisodiy munosabatlar – rezidentlar va norezidentlar o‘rtasidagi xo‘jalik
munosabatlaridan iborat.
•
Xalqaro iqtisodiy munosabatlarning ananaviy shakillari quyidagicha:

Tovarlar;

Xizmatlar;

Intellektual mulk;
•
Ishlab chiqarish omillari sifatida quyidagi shakllar ham ajratiladi.

Xalqaro kapital harakati;

Xalqaro ishchi kuchi migratsiyasi;

Texnologiyalarning xalqaro uzatish;

2. Jahon iqtisodiyotining vujudga kelishi va
rivojlanish bosqichlari
Bosqichlari Xususiyatlari
I XV-XVI asrlar Buyuk geografik kashfiyotlar. Jahon mustamlaka tizimining shakllanishi.
Jahon kapitalistik bozorining paydo bo‘lishi. Manufaktura.
II XVII asrning birinchi
yarmi – XIX asr Jahon kapitalistik bozorining shakllanishi. Xalqaro mehnat taqsimotining
rivojlanishi. Jahon savdosining xalqaro iqtisodiy munosabatlar sifatida
rivojlanishi.
III I va II jahon urushlari
davri Xalqaro moliya tizimining beqarorligi, sanoat jihatdan taraqqiy etgan
mamlakatlardan uzoq muddatli kapitallarning chiqib ketishi.
IV XX asrning 50 – 90-
yillari Xalqaro iqtisodiy munosabatlarni qaytadan yo‘lga qo‘yish yoki yangi jahon
iqtisodiy tartibini ishlab chiqish davri.
V XX asrning 90-yillaridan
hozirga qadar Jahon iqtisodiyotining globallashuvi, TMKlar rolining kuchayishi. Jahon
bozorlarining globallashuvi.

3. Jahon xo‘jaligining rivojlanishi to‘g‘risida ilmiy
konsepsiyalar Jahon
xo‘jali
gi
rivojl
anish
nazari
yalari Iqtisodiy rivojlanish bosqichlari nazariyasi
Yagona industrial va yangi industrial jamiyat nazariyasi
Postindustrial jamiyat nazariyalari
Yagona sivilizatsiya nazariyasi
Sivilizatsiyalar to‘qnashuvi nazariyasi

Iqtisodiy rivojlanish bosqichlari
nazariyasi.
•
Amerkalik iqtisodchi, sotsiolog
Uilyam Rostou 1960-yilda
“Iqtisodiy o‘sish bosqichlari:
nokommunistik manifest” deb
nomlangan kitobida iqtisodiy
o‘sish bosqichlari nazariyasini
yaratadi. Iqtisodiy rivojlanish bosqichlari nazariyasi
An’anaviy jamiyat
O‘sish uchun shart-sharoitlarni
yaratish bosqichi
O‘sish (siljish, ko‘tarilish)
Yetuklikka intilish bosqichi
Yuqori ommaviy istemol davri

Yagona industrial va yangi industrial
jamiyat nazariyalari
•
Yagona industrial jamiyat
nazariyasi fransuz satsiologi
R.Aron nomi bilan bog‘liq bo‘lib,
turli mamlakatlarda
industriallashuv jarayoni ular
uchun yagona industrial
jamiyatning shakllanishiga olib
keladi, degan fikrga asoslangan. •
Yangi industrial jamiyat nazariyasi
amerkali iqtisodchi J.Gelbreyt
tomonidan yaratilgan. U murakkab
va takomillashgan texnikani
amaliyotda qo‘llash kapitalizmning
qayta rivojlanishiga, ichki bozorni
istemol tovarlari bilan to‘ldirish,
yaxshi tashkil etilgan xizmatlar
tizimiga erishish va avvalgi ijtimoiy
ziddiyatlarni yumshatish imkonini
beradi, negan nazariyani ilgari
surgan.

Postindustrial jamiyat nazariyasi
•
Amerikalik sotsiolog Daniyel Bell fikriga ko‘ra, postindustrial jamiyat
quyidagi 5 ta belgi orqali tavsiflanadi.
Tovarlar ishlab chiqarish tarmoqlaridan xizmatlar ko‘rsatishga o‘tish
Bandlar tarkibida malakali mutaxassislar ulushi ortib borishi
Nazariy bilimlar yetakchiligi
Texnik-iqtisodiy muhitning texnologiyalar ustidan nazorat o‘rnatisihga
yo‘naltirilishi
Yangi “intellektual texnologiyalar” bilan bog’liq qarorlar qabul qilish
jarayonining ta’minlanishi

Yagona sivilizatsiya nazariyasi
•
Yagona sivilizatsiya nazariyasi jahon mamlakatlarini yagona jamiyatga
birlashtiruvchi, ular o‘rtasidagi o‘zaro bog‘liqlikni kuchaytirib,
chegaralarni yo‘qotuvchi, tobora kuchayib borayotgan kuchga e’tabor
qaratadi. Ushbu kuch iqtisodiyotni maynalminallash bo‘lib,
globallashuvga aylanadi va uning transmilliylashuvi hamda
integratsiyalashuvi orqali namoyon bo‘ladi. G‘arbda dastlab vujudga
kelgan hozirgi zamon industrial va postindustrial jamiyatlar uchun xos
belgilar jahonning boshqa mamlakatlari uchun ham xos bo‘ladi.

Sivilizatsiyalar to‘qnashuvi nazariyasi
•
Sivilizatsiyalar to‘qnashuvi nazariyasi amerikalik professor
S.Xattingtonga tegishli bo‘lib, unga muvofiq siyosiy va madaniy dunyo
qiyofasi “sovuq urush”dan keyin yanada ko‘p qutubli bo‘ladi va
quyidagi 8 sivilizatsiyalardan tashkil topadi: G‘arb, Islom, Induzim,
Xitoy, Yapon, Provaslav, Afrika va Lotin Amerikasi. Ushbu nazariyaga
ko‘ra oxirgi paytlarda jahon iqtisodiyotida G‘arbning roli pasayib,
Osiyo sivilizatsiyalarining o‘rni esa sezilarli darajada ortib boradi.
Sivilizatsiyalar o‘rtasida sivilizatsiyalar tarkibidagi aloqador sivilizatsiya
markazi hisoblangan mamlakatlarga tomon tortilib, kuchayib boradi.
Natijada istiqbolda dunyo yagona sivilizatsiyadan emas, balki turli
sivilizatsiyalar yig‘indisidan iborat bo‘ladi.

Xalqaro savdoning rivojlanish nazariyalari.

Sotib olish