Xalqaro turizm menejmenti faniga kirish - Iqtisodiyot - Kurs ishlari

Dokument ma'lumotlari

Narxi	12000UZS
Hajmi	74.5KB
Xaridlar	0
Yuklab olingan sana	12 Dekabr 2024
Kengaytma	docx
Bo'lim	Kurs ishlari
Fan	Iqtisodiyot

Sotuvchi

Bahrom

Ro'yxatga olish sanasi 05 Dekabr 2024

194 Sotish

Xalqaro turizm menejmenti faniga kirish

Sotib olish

O‘ZBEKISTON RESPUBLIKASI
OLIY TA’LIM, FAN VA INNOVATSIYALAR
VAZIRLIGI
__UNIVERSITETI
Ro’yxatga olindi №__________ Ro’yxatga olindi №__________
“_____” ____________20 y. “_____” ____________20 y.
“___________________________ “ KAFEDRASI
“_____________________________ “ FANIDAN
KURS ISHI
Mavzu:________________
Bajardi:_________________________________
Tekshirdi:_______________________________
______________ - 20___
Mavzu: Xalqaro turizm menejmenti faniga kirish
1

Mundarija
Kirish ............................................................................................................................................................ 2
1.Turizm industriyasida menejmentning zarurligi ........................................................................................ 4
2.Turizmda tizimli boshqaruv .................................................................................................................... 13
3.Turizmda vaziyatli boshqaruv ................................................................................................................. 15
4 Turizm boshharuv obyekti sifatida o'ziga xosligi ..................................................................................... 16
5. Turistik firmalarda samarali boshqaruvni joriy qilish yo'llari. ................................................................. 17
Xulosa ........................................................................................................................................................ 31
Foydalanilgan adabiyotlar .......................................................................................................................... 33
Kirish
Mavzuning dolzarbligi: Bugungi kunda O’zbekistonda ijtimoiy hayotning
barcha sohalarida keng ko’lamli islohatlar amalga oshirilmoqda va ushbu
2

islohotlarning asosiy maqsadi mamlakat iqtisodiyotini yanada rivojlantirish va
o’zbek xalqining turmush farovonligini oshirish ko’rsatkichidir. Turizm
O’zbekistonning iqtisodiy rivojlanishi va o’sishida muhim o’rin tutadi va keyingi
yillarda Turizmning boshqa sohalari qatori mamlakatda ziyorat turizmini
rivojlantirishga katta e’tibor berilmoqda. Hozirgi kunga kelib, dunyoda ibodat va
ziyoratgohlarni o’rganishga qiziqish kuchaygan, chunki muqaddas joylar insonlar
kundalik hayotining ajralmas qismi bo’lib kelmoqda.Hozirgi kunda milliy
iqtisodiyotga yuqori daromad keltiradigan istiqbolli tarmoqlardan biri bu Milliy
Turizmdir, dedi O’zbekiston Prezidenti Shavkat Mirziyoyev, - O’zbekiston turizm
sohasida katta salohiyatga ega davlatdir. Mamlakatimizda 7 ming 300 dan ortiq
madaniy meros ob’ektlari mavjud va ularning aksariyati YuNESKO ro’yxatiga
kiritilgan. Shu bilan birga, mamlakatimizning o’ziga xos tabiati, go’zal dam olish
zonalari imkoniyatlaridan foydalangan holda yangi sayyohlik yo’nalishlarini
ochish mumkin ( МИРЗИЁЕВ , 2018).
Jahon brendlarining faol ishtiroki bilan ushbu sektorda biz turizm, ekologik
ma’rifiy, etnografik, gastronomik, turizm va boshqa sohalarni rivojlantirishga
alohida e’tibor qaratishimiz kerak. Shu munosabat bilan biz davlat va xususiy
sheriklik munosabatlarini qo’llash sohani rivojlantirish uchun keng imkoniyatlar
ochishini hisobga olishimiz kerak. Samarqand, Buxoro, Xorazim, Surxondaryo va
Toshkentdagi muqaddas qadamjolarni va yodgorliklarni ziyorat qilishdan iborat
bo’lgan “Kichik haj” dasturini ishlab chiqish va tezlashtirish zarur. Shuningdek,
ichki turizm sohasida keng ko’lamli imkoniyatlarni to’liq ishga tushirish zarur.
O’zbekistonda ziyorat turizmini rivojlantirish bo’yicha aniq takliflar ishlab
chiqilmoqda va respublikamizga tashrif buyuradigan turizm imkoniyatlari
to’g’risida jahon hamjamiyatini xabardor qilish masalasiga e’tibor qaratilmoqda.
O’zbekistonda yangi sayyohlik brendini rivojlantirish, tashrif buyuruvchilar uchun
barcha zarur shart-sharoitlarni yaratish, tashrif buyuruvchilar talablarini inobatga
olgan holda mavjud sayyohlik yo’nalishlarini takomillashtirishga katta e’tibor
qaratildi. Turkiya, Eron, Pokiston, Malayziya, Indoneziya, Birlashgan Arab
3

Amirliklari va boshqa mamlakatlardan kelgan sayyohlar soni O’zbekistonga
tashrif buyurish yo’nalishida ko’paygan. 2019 yil may oyida Samarqandda
“Buyuk Ipak yo’li kurortida ziyorat turizmining qayta tiklanishi” mavzusida
xalqaro ilmiy-amaliy konferentsiya bo’lib o’tdi. Diniy ziyoratgohlarning o’zi
ziyorat turizmi uchun yetarli emas. Sayyohlarni jalb qilish uchun targ’ibot ishlari
yaxshi viza rejimi, aeroportlarda ibodat qilish uchun sharoitlar, mehmonxonalar va
hokazolar yaxshi yo’lga qo’yilishi kerak.
Kurs ishining maqsad va vazifalari: Turizm industriyasida mеnеjmеntning
rivojlanish bosqichlari va ahamiyati haqidagi ma’lumotlarni umumlashtirish va
qisqacha tavsiflash. Xalqaro turizm industriyasida mеnеjmеntning zarurligi .
O‘zbekiston Respublikasining MDH miqyosidagi turizm bo‘yicha xalqaro-huquqiy
hamkorligi.
Kurs ishi ob’yekti va predmeti: Xalqaro turizm menejmentinig asosiy
tamoyillari va funktsiyalari
Kurs ishning tadqiqot uslubi va uslubiyoti: Ilmiy ommabop manbalardan
to’plangan ma’lumotlar tahlil qilib,xulosa va takliflar qilish.
Kurs ishi tuzilishi: Bajarilgan kurs ishi kirish qismi, ikkita bobdan va
qilingan xulosalardan iborat. Ishda o’rganilishi e’tiborga olingan ma’lumotlar
tushunarli ravishda ifodalash uchun chizma jadvallar va rasmlar berildi.Ishga
qo’yilgan maqsadga erishishi uchun to’plangan adabiyotlar manbalarning nomlari
va elektron manzillari keltirildi.
1.Turizm industriyasida menejmentning zarurligi
4

Bozor mexanizmining shakllanishi va rivojlanishi chuqur ijtimoiy-iqtisodiy
o'zgarishlarga, jumladan, xizmat ko'rsatish sohasida ham olib keldi. Zamonaviy
jamiyat va iqtisodiyotda xizmatlarning roli tobora ortib bormoqda. Yaqin
vaqtgacha bozor iqtisodiyoti sharoitida xizmatlarning ulushi mahsulot ishlab
chiqarishga nisbatan nisbatan kichik edi. Biroq, juda qisqa vaqt ichida bu nisbat
tubdan o'zgardi. Rivojlangan mamlakatlarda boshlangan iqtisodiy rivojlanish
bosqichi "xizmat ko'rsatish iqtisodiyoti" sifatida tavsiflanadi, bunda xizmatlar
ustunlik qiladi.
Xizmat bozorlaridagi yangi tendentsiyalar, birinchi navbatda, so'nggi 25-30 yil
ichida ushbu sektorning keng ko'lamli va chuqur ko'p tomonlama o'zgarishi bilan
bog'liq. Xizmat ko'rsatish ishlab chiqarish zamonaviy iqtisodiyotning ustun yoki
katta qismini tashkil etadi - rivojlangan mamlakatlarda uning yalpi ichki
mahsulotdagi ulushi va ish bilan band bo'lganlar soni asr boshida 7080% ga, jahon
yalpi ichki mahsulotida esa 65% ga yetdi. Bu sohada chuqur tarkibiy va sifat
o‘zgarishlari ro‘y berdi. Axborot-kommunikatsiya texnologiyalari, aholi ehtiyojlari
tizimidagi o‘zgarishlar, iqtisodiy o‘sish manbalari tarkibida ilmiy bilimlar va inson
kapitalining rolini oshirish asosida so‘nggi 20-25 yil ichida “sokin” inqilob yuz
berdi. xizmat ko'rsatish sohasida o'zining an'anaviy qiyofasini tubdan o'zgartiradi.
Agar ilgari rivojlangan mamlakatlarda ushbu tarmoq tuzilmasida yetakchi
o‘rinlarni savdo, maishiy, rekreatsion va boshqa bir qator xizmatlar egallab turgan
bo‘lsa, bugungi kunda bilimni talab qiluvchi biznes va kasbiy xizmatlar,
telekommunikatsiyalar, hamda ta'lim, sog'liqni saqlash va madaniyat birinchi
o'ringa chiqdi. Ular ilm-fanni ko‘p talab qiladigan tarmoqlar bilan birgalikda
modernizatsiya qilingan an’anaviy sanoat (savdo va transport) bilan bir qatorda
zamonaviy iqtisodiyotning faol rivojlanayotgan o‘zagini tashkil etadi va ko‘p
jihatdan xizmat ko‘rsatish va butun iqtisodiyotning dinamikasini, sifat
parametrlarini va raqobatbardoshligini belgilaydi.
Shunisi e'tiborga loyiqki, so'nggi yillarda xizmatlarni tashqi bozorlarga olib chiqish
ko'p jihatdan tegishli xizmatlar - telekommunikatsiya, moliya sektori, axborot,
5

kompyuter, konsalting, menejment, marketing, injiniring-qurilish, audit, ta'lim va
bir qator sohalarni kengaytirish bilan bog'liq. boshqalarning.
Yuqoridagilarning barchasi ushbu sohadagi jarayonlar va boshqaruv
mexanizmlariga yangi talablarni qo'yadi. Menejment xizmat ko'rsatish va turizm
sohasida ishlaydigan mutaxassislar bilishi kerak bo'lgan ba'zi o'ziga xos
xususiyatlarga ega bo'ladi. Asosiy e'tibor xizmat ko'rsatish korxonasining
o'zgaruvchan tashqi muhitga moslashish jarayonlariga qaratilgan. Shu bilan birga,
boshqaruv jarayonining o'zi ham o'zgarmoqda. Bunday sharoitda xizmat ko'rsatish
korxonasini boshqarish uning faoliyatini chuqur bilishga, boshqaruv jarayoni,
funktsiyalari, usullari va boshqa jihatlarini tushunishga asoslanishi kerak.
“Menejment” atamasi ruscha “menejment” atamasi bilan sinonim emas.
Menejment har doim odamlarni inson faoliyati orqali boshqarishdir. Shuning
uchun menejment ijtimoiy-iqtisodiy tizimlar sinfiga kiradi. “Menejment”
tushunchasi ham turli jihatlarga ega:
1) menejment deganda mehnat faoliyatining bir turi tushuniladi, buning
natijasida samaradorlikni oshirish uchun faoliyatning tamoyillari, modellari
va usullari, vositalari, shakllari, turlari va vositalari to'plamini o'z ichiga olgan
boshqaruv jarayoni amalga oshiriladi. iqtisodiy tashkilot;
2) boshqaruv - bu boshqaruv jarayonining o'zi, barcha funktsiyalari,
usullari va vositalari bilan. Boshqaruv jarayoni muayyan funktsiyalarni
bajarishni o'z ichiga oladi. Menejment boshqaruv faoliyatining turli tarkibiy
qismlarini bir butunga birlashtiradi;
3) menejment - moliyaviy natijalarni (moliyaviy boshqaruv, axborotni
boshqarish, vaqtni boshqarish va boshqalar) olish uchun resurslarni (moddiy,
moliyaviy, mehnat, axborot va vaqt) boshqarish tizimi;
4) boshqaruv - bu boshqaruv organi, masalan, boshqaruv apparatining
boshqaruvchilarni birlashtirgan bo'limlari yig'indisi, u muayyan tashkilotni,
mintaqani, mamlakatni boshqarish uchun mo'ljallangan;
6

5) menejment deganda menejment bilan professional ravishda
shug'ullanadigan odamlar toifasi tushuniladi - menejerlar, boshqaruv
xodimlari, menejerlar (shu jumladan top-menejerlar - "/op-menejment", o'rta
menejerlar - "o'rta boshqaruv" va boshqalar);
6) menejment - odamlarni boshqarishda yuzaga keladigan muammolarga
bag'ishlangan ilmiy fan;
7) boshqaruv deganda turli xil ijtimoiy institutlar - muayyan ijtimoiy
ahamiyatga ega faoliyatni amalga oshirish uchun mo'ljallangan
tashkilotlarning muvaffaqiyatli ishlashini ta'minlaydigan boshqaruv faoliyati
tizimi tushuniladi.
Bizning fikrimizcha, "menejment" atamasining barcha ko'rib chiqilgan
tushunchalari bir-biriga zid emas. Aksincha, ular bir-biri bilan chambarchas bog'liq
bo'lib, muhokama qilinayotgan tushunchaning turli tomonlarini ochib beradi.
Xizmat ko'rsatuvchi tashkilotda boshqaruvga turlicha yondashuvlar mavjud.
Bular tizimli, funksional, jarayonli, marketing, logistik yondashuvlar, shuningdek,
xizmatlarni boshqarish konsepsiyasi.
Xizmatlarni boshqarish tushunchasi 80-yillarning boshlarida ilmiy va amaliy
muomalaga kiritilgan. Shvetsiya va Buyuk Britaniyada 20-asr. Asta-sekin u
boshqaruv faoliyatining asosiy yo'nalishini bildiruvchi umumiy qabul qilindi.
Bizning fikrimizcha, yangi kontseptsiyani shakllantirishda beshta predmet
yo‘nalishi – marketing, operativ boshqaruv, tashkiliy nazariya, inson resurslarini
boshqarish va sifat menejmenti hal qiluvchi rol o‘ynadi. Rivojlanayotgan yangi
ilmiy yo'nalishning oltinchi komponentini martaba menejerlari va maslahatchilar
amaliyoti deb hisoblash mumkin.
Xizmatlarni boshqarish dastlab ishlab chiqarilgan mahsulotlar marketingiga
qo'shimcha sifatida ishlab chiqilgan. Shunday qilib, N.E. Nikolaychukning
ta'kidlashicha, xizmatlarni boshqarish - bu mijoz tomonidan qabul qilinadigan
xizmat sifatini biznes faoliyatining asosiy harakatlantiruvchi kuchiga
aylantiradigan umumiy tashkiliy yondashuv.
7

B. Chernishev ushbu tushunchaga batafsilroq ta'rif beradi va uni
quyidagicha taqdim etadi: "Xizmatlarni boshqarish - bu menejment falsafasi bo'lib,
unga ko'ra u, birinchi navbatda, ma'lum bir mijozning o'ziga xos ehtiyojlarini
maksimal darajada qondirishga asosiy yo'naltirilgan bo'lishi kerak. unga ma'lum bir
foydali ta'sirga ega bo'lgan, ya'ni iste'molchi tomonidan baholanadigan sifatga ega
bo'lgan xizmat mahsulotini (mustaqil xizmat yoki moddiy mahsulot va tegishli
xizmatlarni birlashtirgan tizim) taqdim etish; ikkinchidan, bunday mahsulotni
ishlab chiqarish uchun tashkilotda imkoniyat va shartsharoitlar yaratish (kadrlar,
moddiy resurslar, texnologiya bilan ta'minlash); uchinchidan, xizmat ko‘rsatish
jarayonida ishtirok etuvchi barcha tomonlarning (tashkilotlar, mijozlar, boshqa
manfaatlar guruhlari) maqsad va manfaatlarini (foydalarini) bog‘lash” [6].
Shunday qilib, moddiy mahsulot xizmat tashuvchisiga (ko'rsatish shartiga)
aylanadi. Xaridni yaxshilash uchun rag'batlantirish sifatida nomoddiy
atributlarning (konfor, e'tibor, xayrixohlik) roli ortib bormoqda.
Bizning fikrimizcha, xizmat ko'rsatishni boshqarishning mohiyatini quyidagi
konseptual qoidalar asosida ifodalash mumkin: boshqaruvning to'liq istiqboli;
mijozlarga yo'naltirilganlik; sifat yo'nalishi; uzoq muddatli istiqbol; boshqaruvga
tizimli yondashish; ichki rivojlanishga e'tibor qaratish. Xizmat ko'rsatishni
boshqarishning mohiyati xizmat ko'rsatuvchi korxonaning boshqaruv funktsiyalari
- marketing, operatsiyalarni boshqarish va xodimlarni boshqarishning
integratsiyasidan iborat. Bozor strategiyasini ishlab chiqishda kontseptsiyaning
asosi sakkiz elementdan iborat model bo'lishi mumkin ("8 R" - klassik marketing
modeli "4 R" bilan o'xshash). Ushbu elementlarning oqilona integratsiyasi xizmat
ko'rsatish biznesining muvaffaqiyatiga hissa qo'shadigan sinergik ta'sirni
ta'minlaydi.
Ushbu modelga muvofiq, korxona marketing faoliyatining 4 ta strategik
elementi - mahsulot (mahsulot), narx (narx), joy (joy) va rag'batlantirish
(rag'batlantirish) quyidagilar bilan to'ldirilishi kerak - jarayon (jarayon),
mahsuldorlik ( mahsuldorlik), odamlar (odamlar) va sifatning jismoniy dalillari [3].
8

Ijtimoiy-madaniy xizmat ko'rsatish va turizmning boshqaruv ob'ekti sifatidagi
xususiyatlarini aniqlash uchun ushbu faoliyat sohasining o'ziga xos xususiyatlari va
uning moddiy ishlab chiqarish sohasidan farqiga qisqacha to'xtalib o'tish kerak.
Xizmat ko'rsatish tizimi, B.Karloffning fikriga ko'ra, sanoat kompaniyasidagi
ishlab chiqarish va tarqatish tizimiga o'xshaydi, garchi u ko'pincha butunlay
boshqacha shaklda taqdim etiladi.
Bu masalani tushunish uchun G.Assel taklif qilgan xizmatlar tasnifiga murojaat
qilishimiz kerak, unga ko‘ra barcha xizmatlar tovarlar bilan bog‘liq xizmatlar,
asbobuskunalardan foydalanishga asoslangan xizmatlar va inson mehnatiga
asoslangan xizmatlarga bo‘linadi.
Aniqlanishicha, ijtimoiy-madaniy xizmat (SXS) — aholining ma’naviy,
madaniy va moddiy ehtiyojlarini qondirish, shuningdek, ishlab chiqarish
xizmatlarini qo‘llabquvvatlash maqsadida xizmat ko‘rsatish jarayonlari va tartiblari
majmui. Ijtimoiy-madaniy xizmat ko‘rsatish tushunchasi jamiyat a’zolarining
ijtimoiy, ma’naviy va madaniy ehtiyojlarini bevosita qondiruvchi tarmoqlar
majmui – “ijtimoiy-madaniy soha” tushunchasi bilan uzviy bog‘liqdir. U xizmat
ko'rsatish ko'rinishidagi imtiyozlarni ifodalaydi, garchi ishlab chiqarilgan
foydaning ma'lum bir qismi moddiy shaklda taqdim etiladi.
Ijtimoiy-madaniy soha murakkab, noaniq tushunchadir. Ayrim mualliflar
ijtimoiymadaniy sohani odamlar hayoti bilan bog‘liq mahsulot ishlab chiqaruvchi
korxonalar yig‘indisi deb ta’riflaydilar va bunda ijtimoiy-madaniy sohaga xalq
xo‘jaligining ko‘pgina tarmoqlari, xususan, avtomobilsozlik, ishlab chiqarish
korxonalari kiradi. maishiy texnika va boshqalar. Boshqalar ijtimoiy - madaniy
soha tushunchasiga sarmoya kiritadilar - bu butun jamiyatning madaniy darajasi
uchun muhim bo'lgan ijtimoiy-madaniy funktsiyalarni bajaradigan korxonalar
to'plami, bu holda korxonalarning ancha tor ro'yxati kiradi. ijtimoiymadaniy soha -
teatrlar, kutubxonalar, klublar, muzeylar.
9

Ijtimoiy-madaniy soha deganda, korxonalari insonning ijtimoiy-madaniy
ehtiyojlarini qondirish uchun zarur bo'lgan tovarlar va xizmatlar ishlab
chiqaradigan tarmoqlar yig'indisini tushunamiz.
Ijtimoiy-madaniy sohadagi faoliyat turli xil tashkilotlar, muassasalar,
korxonalar tomonidan amalga oshiriladi idoraviy mansubligi (davlat, shahar,
xususiy, jamoat tashkilotlari) va mulkchilik shakllari, shuningdek, xususiy
shaxslar. Ijtimoiy-madaniy sohadagi menejment biz uchun alohida qiziqish
uyg'otadi. Birinchidan, chunki uning texnologik mazmuni umuman menejmentning
barcha boyliklarini ochib beradi: yuqorida aytib o'tilganidek, madaniyat sohasida
turli xil firmalar ishlaydi.
Ikkinchidan, ushbu ko'rib chiqish istiqbollari madaniyat sohasi bilan
tadbirkorlik faoliyatining boshqa sohalarida hamkorlik qilish imkoniyatlarini
tushunish uchun muhimdir. Ijtimoiy-madaniy sohada boshqaruvning asosiy
xususiyati shundan iboratki, bu sohada pul mablag‘lari asosan oddiy tijorat asosida
emas, balki manfaatdor xo‘jalik yurituvchi subyektlarning mablag‘larini jalb qilish:
homiylik, homiylik, xayriya yo‘li bilan ishlab topiladi.
Uchinchidan, ijtimoiy-madaniy soha mutaxassislari va xodimlarining
boshqaruv malakasiga qo'yiladigan talablar ortib bormoqda.
Bizningcha, ijtimoiy-madaniy sohada boshqa turdagi xizmatlarning
iqtisodiy rivojlanishini boshlaydigan va rivojlantiruvchi "sanoatlarning harakati va
rivojlanishi uchun lokomotivlar" ("iqtisodiy o'sish nuqtalari") mavjud. Turizm,
albatta, bunday "iqtisodiy o'sish nuqtalari" ga tegishli. Bu SCS ning nisbatan
izolyatsiya qilingan tarmog'i bo'lib, u yuqorida muhokama qilingan tarmoqlarning
xizmat ko'rsatish jarayonlarini sintez qiladi va shu bilan birga ularning
rivojlanishining harakatlantiruvchi kuchi hisoblanadi.
Keling, turizmni SCSning alohida tarmog'i sifatida qisqacha ko'rib chiqaylik.
10

Turizm (fransuzcha tourisme, tourdan — sayr, sayohat) — bo shʻ
vaqtingizda sayohat (sayohat, sayr), ochiq havoda o tkaziladigan mashg ulotlar
ʻ ʻ
turlaridan biri.
Turizm – fuqarolarning doimiy yashash joyidan dam olish, ta’lim, kasb-
hunar, tadbirkorlik, sport, diniy va boshqa maqsadlarda haq to‘lanadigan faoliyat
bilan shug‘ullanmasdan vaqtincha chiqib ketishi bilan tavsiflanadi.
Iqtisodiy nuqtai nazardan turizm - turistik resurslarga ega bo'lgan turli tashkilotlar
tomonidan turistik xizmatlar va tovarlarni ishlab chiqarish va sotish tarmog'idir.
Turistik faoliyat turni (turistik mahsulotni) sotib olish va sotish jarayonida mijoz
(turistik xizmatlarni xaridor) va turistik tashkilot (turistik xizmatlarni sotuvchi)
o'rtasidagi munosabatlarni ta'minlaydi.
Turizm iqtisodiy kategoriyadir, chunki davlat turistni qabul qilib, unga
mahalliy xizmatlarni sotadi, o'z fuqarolari uchun ish o'rinlari yaratadi va chet el
valyutasini olib kirishdan katta daromad oladi. Ko pgina mamlakatlarda turizm
ʻ
asosiy iqtisodiy faoliyat turi hisoblanadi (Misr, Turkiya, Tailand va boshqalar).
Turizmning tarmoq tomonini hisobga olgan holda shuni ta'kidlash kerakki,
milliy iqtisodiyot tarmoqlarining amaldagi tasnifiga ko'ra turizm mustaqil tarmoq
sifatida mamlakatlarga ajratilmagan.
Turizm sog'liqni saqlash, jismoniy tarbiya, ijtimoiy ta'minot kabi tarmoqlar
tarkibiga kiradi. Bu aholi salomatligini mustahkamlash, sog‘lom turmush tarzini
targ‘ib etishda ochiq havoda o‘tkaziladigan mashg‘ulotlar muhim ahamiyat kasb
etishini ta’kidlaydi.
Mustaqil sanoat sifatida turizmning asosiy xususiyatlari quyidagilardan
iborat:
1) ixtisoslashtirilgan moddiy-texnologik baza;
2) o'ziga xos tabiiy va antropogen resurslar;
3) xizmatlar ko'rsatish va xizmat ko'rsatish texnologiyalarining o'ziga xos
xususiyatlari;
11

4) yuqori ijtimoiy ahamiyatga ega, chunki turizm odamlar va davlatlar
o'rtasidagi ijtimoiy, siyosiy, iqtisodiy, etnik va madaniy munosabatlarga ta'sir
qiladi.
Turizmning ijtimoiy samarasi aholining bo‘sh vaqtini oqilona o‘tkazishda,
aholining ma’naviy va jismoniy imkoniyatlarini kengaytirishda namoyon bo‘ladi.
Turizm iqtisodiyotning boshqa tarmoqlariga ijobiy ta'sir ko'rsatadi, hududlarning
iqtisodiy rivojlanishini rag'batlantiradi va mahalliy aholi bandligini oshiradi.
Turizm tabiatdan foydalanishning eng ekologik toza turlaridan biridir.
Shunday qilib, bugungi kunda mamlakatimizda turizm va birinchi navbatda,
uning madaniy yo‘nalishi mintaqaviy taraqqiyotning qudratli omilidir.
Turizmdagi innovatsiyalar butun dunyoda turizm biznesining ijtimoiy-
madaniy yo‘nalishini rivojlantirishda hal qiluvchi muvaffaqiyat omili sifatida
e’tirof etilgan. Kelajakda mutaxassislar ushbu biznesdagi bunday o'zgarishlarni
taxmin qilmoqdalar, ular faqat yangi zamonaviy yo'nalishlar va ishlanmalar joriy
etilgan taqdirda foyda va moliyaviy muvaffaqiyatlar mavjudligini taxmin qiladilar.
Hozirgi vaqtda turizmning iqtisodiy hodisa sifatidagi roli ortib bormoqda,
chunki birinchidan, u sanoat ko'rinishiga ega, ikkinchidan, u xizmat ko'rsatish
shaklida harakat qiladi, uchinchidan, yangi ish o'rinlarini yaratadi, to'rtinchidan, u
iqtisodiy sohada kashshof hisoblanadi. yangi hududlarni rivojlantirish ,
beshinchidan, bu mahalliy infratuzilmani rivojlantirish va mahalliy aholining
turmush darajasini oshirish bo'yicha qo'llanma, oltinchidan, u tezda o'z samarasini
beradi va doimiy ravishda tubdan yangi narsalarni taklif qiladi.
Ko‘rinib turibdiki, turizmning kelajagi uning murakkabligi,
moslashuvchanligi, xilmaxilligi, turistik xizmatlar iste’molchisiga individual
yondashishi va, albatta, ishning yangi shakl va usullarini doimiy joriy etishdadir.
Hozirgi bosqichda zamonaviy axborot texnologiyalarini, axborotlashtirish va
kompyuterlashtirishni, multimediani rivojlantirish, Internet imkoniyatlarini
o‘zlashtirish zarur, bularsiz zamonaviy reklama, PR va boshqa biznes
texnologiyalarini tasavvur qilib bo‘lmaydi. Ushbu texnologiyalar ijtimoiy-madaniy
12

sohaga jadal kirib borayapti va uning uchun rivojlanishning mutlaqo yangi
ufqlarini ochmoqda.
Zamonaviy bozor tobora globallashib bormoqda. Hamma bilan umumiy
raqobat boshlanadi. Jahon bozor munosabatlari tarmog'ida o'zining noyob o'rnini
egallash qobiliyati birinchi o'ringa chiqadi. Va bu faqat sizning biznesingizga
e'tibor qaratsangiz, har qanday yo'l bilan shon-sharafga erishsangiz mumkin.
Menejmentning o'zi rivojlanishidagi ichki tendentsiyalar harakatining tabiiy ifodasi
bo'lgan zamonaviy menejmentning barcha bu xususiyatlari uni madaniyat sohasiga
va umuman ijtimoiy-madaniy sohaga sezilarli darajada yaqinlashtiradi. Ushbu
holatlar zamonaviy menejerning malakasi va professionalligiga yangi talablarni
qo'yadi. Zamonaviy sharoitda madaniy-gumanitar talablar texnologiya, tashkil
etish, moliyaviy nazorat va marketing bilimlarining an'anaviy talablariga
qo'shiladi.
Shunday qilib, zamonaviy menejer, o'z kompaniyasining profilidan qat'i
nazar, nafaqat nazariy, balki amaliy jihatdan umumiy va amaliy
madaniyatshunoslik, ijtimoiy psixologiya masalalariga yo'naltirilgan bo'lishi, u
jamiyatdagi zamonaviy madaniy jarayonlarni yaxshi bilishi kerak. muomala qilish,
rivojlangan did, uyg‘unlik, uslub tuyg‘usiga ega bo‘lish, chet tillarida so‘zlash,
axloqiy-intellektual madaniyat jihatidan rivojlangan va rivojlangan bo‘lishi kerak.
2.Turizmda tizimli boshqaruv
O‘zb е kistonda bozor iqtisodiyotining shakillanishi jahon bozorlarida turizm
sohasidagi k е skin o‘zgarishlar davriga to‘g‘ri k е ldi. Jahonda turizm iqtisodiyotning
ahamiyatli tarmoqlaridan biriga aylandi. Turizm industriyasi millionga yaqin
ishchi va xizmatchilarni ish joylari bilan ta’minlab, ular kasb mahoratining
o‘sishiga imkoniyatlar yaratib b е rmoqda. Shuni aytib o‘tish k е rak-ki, bu sohada ish
bilan ta’minlanish boshqa sohalarga qaraganda ikki barobar t е z o‘smoqda. Ichki va
xalqaro turizm rivojlanishi tartibsiz ravishda sodir bo‘lmaydi. Bu boshqarilishi
lozim bo‘lgan inson faoliyatining maxsus shaklidir. Turizm industriyasida
13

m е n е jm е ntning rivojlanishiga ijtimoiy-iqtisodiy, t е xnik va t е xnologik omillar ta’sir
qiladi. Masalan, iqtisodiyot b е radigan daromadlarsiz turizmning ommaviyligiga
erishib bo‘lmaydi, d е mak boshqarilish vositasi ham mavjud bo‘lmaydi.
O‘zb е kiston R е spublikasi Konstitutsiyasida fuqarolarning dam olish huquqlari
b е lgilab qo‘yilgan, lekin bu huquqdan foydalanish uchun qator ijtimoiy
yo‘nalishdagi muammolarni hal qilish lozim: transport, yo‘l, ovqatlanish va
boshqalar shular jumlasidandir. Bu е rda boshqarilishi k е rak bo‘lgan turizm
infratuzulmasi nazarda tutilmoqda.
M е n е jm е nt sohasi bo‘yicha turizm tashkilotlari oldiga ikkita o‘zaro bog‘liq
vazifa qo‘yiladi 1
:
-bozor munosabatlarini butunlay amaliyotga kiritish ya’ni turizm
m е n е jm е ntiga bozor iqtisodiyoti mazmunini singdirish;
-turizm sohasidagi “nou-xau” yangiliklarini yangi asr sharoitiga
moslashtirish, ya’ni dunyodagi shu yo‘nalishda bo‘lgan o‘zgarishlarni maksimal
ravishda hisobga olish.
Turizm industriyasi m е n е jm е nti kursining vazifasi turizm industriyasini
boshqarish mod е li hamda rivojlangan davlatlar tajribasini hisobga olgan holda
turizm sohasidagi muvaffaqiyatlarni tahliliy ravishda talabalarga tushuntirishdan
iborat.
Turizm rivojlanishi jarayonida, bu tushunchaning turli talqinlari paydo bo‘ldi.
Turizim tushunchasiga ta’rif b е rish uchun avval uning jarayon sifatiga b е lgilarini
ajratib olish k е rak.
Joy o‘zgartirilishi. Bu е rda mulohaza oddiy muhitdan tashqarida bo‘lgan
joyga safar haqida bormoqda (uydan ish joyigacha bo‘lgan safar bundan
mustasno).
Boshqa bir joyga k е lib joylashish. Bu е rda asosiy shart joylashish joyi
doimiy yoki uzoq muddatga mo‘ljallanmasligidan iborat (joylashish 12 oydan
oshmasligi k е rak).
1
Гуляев В.Г. Правовое регулирование туристкой деятельности. –M.: Ф и С, 2003. –67с.
14

Ziyorat manzilgohidagi manbadan m е hnat to‘lovi. Safarning acosiy
maqsadi, ziyorat manzilgohidagi manbadan to‘lanadigan m е hnat faoliyatini amalga
oshirishdan iborat emas (bunday shaxslar sayyohlar emas, balki emigrantlar
hisoblanadi).
D е mak, turizm bu munosabatlar, aloqalar va voqea-hodisalar bilan birgalikda
kishilarning safari va ularning doimiy yoki uzoq muddatga mo‘ljallanmagan
joylashuvi va ularning m е hnat faoliyatiga bog‘liq bo‘lmagan majmuadan iborat.
“Turizm” so‘zi “grand tour” (katta sayohat) iborasidan k е lib chiqqan bo‘lib,
boshqa madaniyatlar bilan tanishuvga mo‘ljallangan safar tushuniladi. Turizm shu
jumladan turkorxonalar va birinchi navbatda turizm tashkilotchilari va vositachilari
faoliyatidan iborat. Shunday qilib, turizm iqtisodning boshqarilishi k е rak bo‘lgan
va o‘z ichiga turizm tashkilotchilari va vositachilarining faoliyatini qamrab
oluvchi tarmoqdir.
Tizimli yondashuv-odatda tashkilotning o‘zaro aloqalari ko‘rsatilgan
bloksx е ma ko‘rinishida tasvirlanadi. Aniqrog‘i harakatlanuvchi tasvir-“lyubayl”
yaratiladi. Agar rahbariyat tashkilotning bir qismini o‘zgartirsa, bu holat tashkilot
funktsiyalariga ta’sir etadi. Tizim - butunlik yoki yaxlitlik, tarkibiy qismlari o‘zaro
bog‘liq bo‘lib, har biri butunlik tavsifiga o‘z hissasini qo‘shadi. Masalan, tizimga
mashina, kompyut е r, t е l е vizorlar misol bo‘la oladi.Yondashuvning markazida
vaziyat, ya’ni, muayyan vaqtda tashkilotga kuchli ta’sir o‘tkazadigan vaziyatlar
to‘plami turadi. Vaziyat o‘zgaruvchilari ichki va tashqiga bo‘linadi.
3.Turizmda vaziyatli boshqaruv
Ichki o‘zgaruvchilar odatda tashkilotda qo‘laniladigan qarorlarni boshqarish
natijasi, unga tashkilotning quyidagi tavsifi kiradi: maqsad, r е surslar, o‘lchamlar,
m е hnat taqsimoti. Tashqi o‘zgaruvchilarga: raqobatchilar, ijtimoiy omillar, davlat
tomonidan tartibga solishlar va h. k. kiradi.
15

Vaziyat yondashuvi mavjut uslub va g‘oyalarni muayyan vaziyatlarda qo‘llaydi.
Vaziyat yondashuvi ichki va tashqi o‘zgaruvchilar asosini aniqlab tizimlar
nazariyasini amaliyotda qo‘llanilishini k е ngaytirdi.
4 Turizm boshharuv obyekti sifatida o'ziga xosligi
Turizmda m е hnatni boshqarishning o‘ziga xos xususiyatlari mavjud bo‘lib, u
boshqa sohadagi ishchilar faoliyatidan farq qiladi. Turizmda m е n е jm е ntning
vazifasi, umumiy t е nd е ntsiya va uning rivojlanish qonuniyatlarini aniqlash hamda
o‘ziga xos tomonlarini topishdan iborat. Turizm sohasining o‘ziga xos tomonlari
turizm tashkilotlari va vositachilar taklif qilayotgan xizmatlarning o‘ziga xos
xususiyatlaridan k е lib chiqadi. Ko‘pchilik turizm tashkilotlari uncha katta emas.
Katta turizm tashkilotlari faqat aholi zich yashaydigan joylarda tuziladi, ular
turizm industriyasi uchun oddiy holdir, lekin bu zavod singari faqat bir turdagi s е x
kabi boshqaruv tuzilishiga ega emas.
Turizm industriyasida juda ko‘p turizm tashkilotlari va ag е ntlari yagona
hududiy boshqaruv tizimiga mos k е lishi k е rak va bu bozorning uzoq muddatga
mo‘ljallangan ishonchliligi va raqobatbardoshliligini ta’minlash maqsadlariga
qaratilgan bo‘lishi k е rak. Turizm tashkilotlariga ikkiyoqlama mas’ulyat yuklatilgan
bo‘lib, ular o‘z faoliyati davomida hududdagi taklifni muvofiqlashtiruvchi
tashkilot vazifasini bajaradilar va butun hududning faoliyati uchun javobgardirlar.
Rivojlanish strat е giyasi butun hududgagi kabi alohida turizm tashkiloti uchun ham
ishlab chiqilishi lozim. Turizmning boshqaruv obyekti sifatida o‘ziga xosligi,
noaniq va qiyin aniqlanadigan maqsadlardir.
Turistik firmalarda samarali boshqaruvni joriy qilish yo‘llari
Foydani ko‘paytirish, foyda olishga qaratilgan hususiy turistik
tashkilotlari m е n е jm е ntining asosiy maqsadi hisoblanadi. Turizm tashkilotlari
16

m е n е jm е nti uchun bunday maqsadlar korxona, hudud darajasida mavjud emas.
Turizm tashkilotining muvaffaqiyati nimalardan iborat va u qanday aniqlanadi?
Turizm boshqaruvining uchinchi o‘ziga xos xususiyati, uning hudud rivojlanishiga
ch е klangan ta’siridan iborat. Chunki, turizm tashkiloti davlat masalalari bilan
shug‘ullanadi va buning uchun ko‘pincha davlat vositalaridan foydalanadi. Shu
sababli unga davlat siyosatining ta’siri juda katta bo‘ladi.
Turizmning yana bir o‘ziga xosligi manfaatdor mijozlarning unga kuchli ta’sir
o‘tkazishidan iborat. Turizm tashkilotlari aholi orasida turizm rivojlanishidan
manfaatdor bo‘lgan kr е ditor, siyosiy tashkilot, hokimlik hamda ta’minotchilar
bilan b е vosita aloqada bo‘ladi.
M е ’yorlar asosida boshqaruvga (turizm tashkiloti darajasida-korxona
siyosatiga, hududiy darajada ergashtiruvchi timsolni ishlab chiqishni r е jalashtirish
va muvofiqlashtirishga) katta ahamiyat b е riladi. Turizmning boshqaruv obyekti
sifatida muhim xususiyati uning o‘ziga xos mahsuloti, ya’ni mahsulotning
manbaidan ajralmasligidir. Turmahsulot xizmat ko‘rinishida bo‘lgani uchun, uning
zaruriy sharti mijozning ishtirok etishi va uni omborga joylab bo‘lmasligidadir.
Turmahsulotning tashqi ko‘rinishi uning o‘ziga xosligini tashkil qiladi. Turizm
iqtisod, ekologiya, siyosat kabi sohalarga katta ta’sir o‘tkazadi va ular ham o‘z
navbatida turizmga ta’sir etadi. Shuning uchun yil sayin turizmga talab ortib
bormoqda.
5. Turistik firmalarda samarali boshqaruvni joriy qilish yo'llari.
Turizmda tizim d е ganda turizm tarmog‘ida bo‘ladigan munosabatlar va
hodisalarning to‘plami va yaxlitligi tushuniladi. Turizm bu tashqi muhit bilan
o‘zaro ta’sir qiluvchi turizm tashkilotlari va hududlarini o‘z ichiga oluvchi
munosabatlar tizimidir 2
.
Avvalambor turizm tizimidagi subyektlar va obyektlarni ajratib olamiz.
2
M. Aliyeva, A.Norchayev. Turizm menejmenti. Ma’ruzalar matni. –T.:TDIU, 2005. 14 -b
6
O‘sha manba.
17

Turizm subyekti d е ganda o‘ziga xos turizm xizmatlari orqali talabni
qondirishni izlayotgan turizm anjumanining ishtrokchisi tushuniladi.
Turizm obyekti d е ganda turizmning safar maqsadiga aylanishi mumkin
bo‘lgan hamma narsa (vositalar) tushuniladi 6
. K е ng ko‘lamda ixtisoslashgan hudud
o‘zining hamma turizm tarkibiy qismi bilan birga bunga misol bo‘lishi mumkin.
Iqtisodiy, ekologik, t е xnologik, siyosiy va ijtimoiy tizimlar turizm uchun tashqi
muhit bo‘ladi. Turizmning ahamiyatli tamoni va o‘ziga xosligi uning tashqi
muhitiga bog‘liqligidir. Turizm bu zamonaviy m е n е jm е nt usullari va
tamoyillaridan foydalanib boshqarilishi mumkin va k е rak bo‘lgan ochiq tizimdir.
Turizm tizimi va tashqi muhitining o‘zaro ta’sirini ko‘rib chiqamiz.
Iqtisodiyot turizm rivojlanishiga ijobiy ta’sir o‘tkazgani kabi, salbiy ta’sir etishi
ham mumkin. Ijobiy ta’sirlar:
 rеal daromadning o‘sishi;
 vaziyatdagi ijobiy konyunktura;
 valyutaning barqaror holati;
 daromadlarning yanada tekis maromda taqsimlanishi.
Salbiy ta’sir omillari:
 iqtisoddagi inqirozli holatlar (ishsizlikning o‘sishi, maoshlarning
qisqartirilishi, inflyatsiya);
 salbiy konyunktura.
O‘z navbatida turizm ham iqtisodiyotga o‘z vazifalarini (funksiyalarni) bajarishi
orqali ta’sir o‘tkazadi: - ishlab chiqarish;
 ish bilan ta’minlash (b е vosita va bilvosita samara);
 daromad kеltirish;
 nomutanosibliklarni bartaraf etish vazifasi;
 to‘lov balansini muvozanatlashtirish vazifasi.
4-5 vazifani batafsil tushuntiramiz.
Nomutanosibliklarni bartaraf etish vazifasi sanoati rivojlanmagan hudularda
iqtisodiy rivojlanishga yordam b е rishdan iborat. Odatda, turistlarni sanoati
rivojlanmagan hududlar, u y е rning inson ta’sir ko‘rsatmagan, boshlang‘ich holati
18

saqlangan lanshaftlari qiziqtiradi. Ko‘pincha, asosan qishloq xo‘jaligi rivojlangan
hudular. Mahalliy aholi uchun turizm muhim qo‘shimcha daromad manbaidir.
To‘lov balansini muvozanatlashtirish vazifasi. O‘zb е kistonda turizmning
rivojlanishi savdo va to‘lov balansining musbat saldosi o‘rnatilishiga ijobiy ta’sir
etadi.
Ekologiya va turizm o‘zaro bog‘liqdir. Tabiiy muhitni saqlamoq, bu
turizmning muhim xomashyo manbai ekaniga h е ch qanday shubha yo‘q. Turizm
rivojlanishining salbiy tomonlaridan birini quydagicha ifoda etish mumkin: turizm
yashash makonining buzilishiga sababchi bo‘lmoqda, lekin iqtisodiy o‘sish ning
omili bo‘lganligi uchun undan voz k е cholmaymiz. Bu muammoning е chimlarini
alohida shaxs va davlat darajasida ko‘rish mumkin. Alohida shaxs darajasida
ko‘rsak, har bir turist tabiatni muhofaza qilish k е rakligini anglashi shart. Davlat
darajasida esa y е ngil turizm rivojlanishi k е rak.
Yengil turizm atrof-muhit, dam olish va iqtisodiy qayta ishlab chiqish
orasida muvozanatni saqlashga intiladi.
Yangicha ekologik fikrlash turizm uchun mas’ul shaxslarga ham y е tib
borishi k е rak. Bu boradagi siyosat atrof-muhit saqlanishiga yordam b е rishi lozim.
Ijtimoiy soha va turizm. Turistlarlar tomonidan ma’lum bir hududni o‘zlashtirish
jarayonida to‘rt madaniyat uchrashadi:
 turistlar k е lgan hudud madaniyati; dam olish madaniyati (turmush tarzi,
turistlarning dam olish vaqtidagi xatti-harakati);
 mahalliy aholi madaniyati va xizmat ko‘rsatish madaniyati. Turizm hududi
rivojlanishida mahalliy aholi o‘zga madaniyatni anglashning bir n е cha
bosqichidan o‘tadi. Turistlar tashrif buyurayotgan mamlakatning ijtimoiy
muhitga ta’siri ijobiy bo‘lgani kabi, salbiy ham bo‘lishi mumkin.
Siyosatning turizm rivojlanishiga ta’siri. Davlat siyosat orqali turizmning
rivojlanishiga ta’sir o‘tkazadi. Turizm siyosati bir maqsadga qaratilgan turizm
rivojlanishini qo‘llab-quvvatlashdir. Turizm siyosatini turizm ittifoqlari va
birlashmalari kabi nodavlat tashkilotlari ham olib borishi mumkin.
19

Siyosat olamida turizmga ta’sir o‘tkazuvchi bir n е cha tarkibiy el е m е ntlar mavjud:
iqtisodiy siyosat, yo‘lovchilarni tashish siyosati, ijtimoiy siyosat, hududiy siyosat,
madaniyat siyosati va dam olish siyosati. Iqtisodiy siyosat odatda butun
iqtisodiyotning rivojlanishi hamda turizmga xalq xo‘jaligining tarmog‘i sifatida
ta’sir o‘tkazadi.
Yo‘lovchilarni tashish siyosati. Turizm safar va joylashishdan iborat
bo‘lgani uchun bu siyosat turizmga to‘g‘ridan-tog‘ri tarif (yo‘l kira jadvali),
yo‘llar, aloqalar, transport vositalari orqali ta’sir o‘tkazadi.
Ijtimoiy siyosat orqali davlat turizmga ta’sir o‘tkazadi (masalan,
m е hnatkashlarning qonuniy dam olishga bo‘lgan huquqi), ommaviy turizmni
rivojlantiradi, dam olish uylari va sanatoriyalarning qurilishini subsidiyalashtiradi.
Madaniyat siyosati tarixiy obidalar va xalq hunarmandchiligining noyob
namunalarini saqlashga qaratilgan. Dam olish siyosati kutubxona, muz е y, t е atr,
sport majmualari, cho‘milish xavzalarini rivojlantirish va qurishga e'tiborni
qaratadi.
T е xnologiyalar ham turizmga s е zilarli ta’sir o‘tkazadi. Ular 3 sohaga bo‘linadi:
transport t е xnikasi, m е hmonxona va r е storanlarni jihozlash, kommunikatsiya
t е xnikasi.
Turistlarga taklif etilgan transportga d е ngiz, t е mir yo‘l, havo transport
vositalari kiradi. M е hmonxona va r е storan t е xnikasi oxirgi vaqtlarda ancha
yaxshilangan. Axborot tizimlari ahamiyatli ravishda turizm bozori axborotlari
tarqalishini yaxshiladi va safar qarorini qabul qilishni y е ngillashtirdi:
 Internet orqali kompyut е r yordamida zaxiralash tizimi;
 el е ktron usulda transport vositalari harakati va tariflar haqidagi axborotga
so‘rov b е rish;
 po е zd va samolyot bil е tlarini avtomatlashtirilgan usulda sotib olish.
Turizm hududlari, korxonalari va tashkilotlari
Turizm obyekti uch kompon е ntni o‘z ichiga oladi: turizm hududi, turizm
tashkiloti va turizm korxonasi.
20

Turizm hududini aniqlashda bir n е cha yondashuv mavjud, ular quyidagi
savollarga b е riladigan javoblarga bog‘liq: turizm safari uchun tanlangan hududni
qanday aniqlash mumkin va turizm maqsadi sifatida qanday o‘lchamlarga ega
bo‘lgan hudud bozor s е gm е ntlari tomonidan qabul qilinadi?
BTT (VTO) dam olish maqsadi, o‘qitish jarayoni yoki sog`lomlashtirishni tashkil
qilish uchun zarur bo‘lgan k е ng maxsus qurilmalar va xizmatlarga ega bo‘lgan
hududga turizm hududi d е b ta’rif b е radi. Turizm hududi, bu safar maqsadi va
turizm mahsuloti.
“Turizm hududi” d е b turist safar maqsadi uchun tanlagan jug‘rofiy hududni
tushunishadi. Bunday hududda turist y е tib k е lishi, joylashishi, ovqatlanishi va dam
olishini tashkil qilish uchun zarur bo‘lgan hamma sharoit muhayyo. Turizm hududi
dam olish nuqtai nazaridan 4 ta param е trga ega: turar joy, joy, landshaft va
ekskursiyalar.
Zamonaviy m е n е jm е nt hududiga ta’rif b е rishda hududni raqobatli birlik d е b
tasavvur qilish k е rak va ist е 'molga yo‘naltirilgan fikrlashdan foydalanish lozim,
butun hududning ishlab chiqarish apparati faqat ist е 'molchining talabiga mos
xizmatlar majmuasini ishlab chiqishi va bu xizmatlar majmuasi xizmatlar maqsadi
d е b tasvirlanishi mumkin.
Xizmatlar zanjiri ist е 'molchining nuqtai nazaridan xizmatlarni alohida
el е m е ntlarga ajratuvchi tahliliy quroldir.
Ist е 'molchi korxonaning turli xizmat el е m е ntlaridan foydalanganda ularni shu
hududning xizmati va xizmat sifati d е b baholaydi.
Hududning raqobatbardosh birlik sifatidagi strat е gik maqsadi hududning uzoq
muddatli raqobatbardoshligini ta’minlashdir. Turizm faoliyat sohasi 4 ta blokdan
iborat:
 kommunikatsiya va mahsulotni sotish;
 turistik anjumanlarni o‘tkazish;
 turizm inshootlarini foydalanishga topshirishga tayyorlash;
 turizm infratuzilmasini r е jalashtirish.
21

 Hududdagi turistlarga xizmat ko‘rsatish quyidagi tashkilotlar orasida
taqsimlanadi:
 xokimiyatlar (shahar darajasida),
 m е hmonxona majmualari va ovqatalnishni tashkil qiluvchilar vakillari;
 turop е ratorlar va vositachilar;
 transport tashkilotlari.

Turizm tashkilotlarini o‘rganib, quydagi savollarga javob b е ramiz:
 Ular qanday masalalarni hal qiladi?
 Turizm tashkilotlarining qanday turlari mavjud?
Turizm tashkilotlari turizm siyosatini shakillantiradi, ya’ni ular turizm
uchun foydali asos bo‘luvchi shu soha ch е garaviy shartlarini yaratish va qo‘l
ostidagi hududlar rivojlanishini rag‘batlantirishi k е rak. Turizm tashkilotlari
hususiy yoki davlat birlashmalari shaklida bo‘lishi mumkin. Ular o‘z faoliyatlarini
uch darajada olib boradilar: milliy (f е d е ral), viloyat va shahar (hokimiyat). Turizm
tashkilotining maxsus shakli r е klama markazidir. Davlat turizm tashkiloti uch
darajadagi siyosiy tashkilotdir.
Hususiy turizm tashkilotlari ham o‘z faoliyatlarini uch ko‘rinishda amalga
oshiradi, lekin ular nodavlat tashkilotlari tomonidan tuzilgan va boshqariladi.
Ayrim hollarda bu tashkilotlar o‘z manfaatlarini yagona ittifoq doirasida
birlashtiradi.
Mas’uliyat va majburiyatlarini taqsimlash bo‘yicha turli darajadagi turizm
tashkilotlari orasida quyidagi funktsiyalarni ko‘rsatish mumkin:
 taklif funktsiyasi eng quyi pog‘onadagi tashkilotlarga yuklangan, ular
xizmatidan foydalanuvchilar bilan ishlashadi va mahsulotlarni yaxshi
bilishadi;
 manfaatlar himoyasi funktsiyasi har bir darajada bajarilishi lozim;
 mark е ting funktsiyasi har bir hududning mashhurligi, ahamiyati, obro‘si va
moliyaviy imkoniyatlaridan k е lib chiqqan holda bajariladi;
22

 yetakchilik timsolini yaratish va saqlashni har bir darajadagi tashkilotlar
bajarishi lozim.
Eski tashkiliy tuzilma quyi bosqich mansabdorlari yuqori mansabdorlarga
bo‘ysinishga asoslanib ishlab chiqilgan va siyosiy qarorlarni aks ettirgan. Yangi
turistik tashkilotlar bozor munosabatlari nuqtai nazaridan ish tutmoqda. Shunday
qilib, turistik tashkilotlar bozor munosabatlari sharoitida sotish mumkin bo‘lgan
turxizmatlarni yaratuvchi boshqaruv organi va hususiy tashkilotlardan iborat.
Turizm korxonalari birlamchi va ikkilamchi xizmat ko‘rsatuvchi korxonaga
bo‘linadi.
Birinchi turga quyidagilar mansub:
 turopеratorlar va turvositachilar;
 maxsus xizmat transport korxonalari;
 mеhmonxona tashkilotlari;
Ikkinchi turga quyidagilar kiradi:
 ovqatlanish korxonalari;
 umumiy foydalanish transport vositalari.
Turopеratorlar yalpi turmahsulotni o‘z nomidan, o‘z hisobidan taklif qiladi
va tavakallikni o‘z bo‘yniga oladi. Yalpi so‘zi ikkita bеlgini ifoda etadi: safar
majmuasi bir nеcha xizmat hamda umumiy narxda sotiladigan to‘plamdan iborat;
safar andozali, tayyor va alohida mahsulot hisoblanadi.
Turvositachi o‘lchamlari, hududiy faoliyat rеjasining kеng ko‘lamliligi va
chuqur qamrab olinishi, iqtisodiy maqsadlarga ko‘ra sinflarga ajratiladi. Birlamchi
xizmat ko‘rsatuvchi turtashkilotlarning ikkinchi guruhiga turistlarni tashishga
ixtisoslashgan transport korxonalari kiradi. Istisnoli darajada turistlarni
joylashtirishdan oladigan daromadi hisobiga ish yuritadigan bilamchi xizmat
ko‘rsatuvchi guruh tashkilotlariga mеhmonxonalar kiradi.
Yuqorida qayd etib o‘tilgan korxonalardan tashqari birlamchi xizmat
ko‘rsatish tashkilotlariga sug‘urta kompaniyalari, sport anjomlarini ijaraga bеruchi,
turmahsulotlarni ishlab chiqaruvchilar va boshqalar mansubdir.
23

Ikkilamchi xizmat ko‘rsatish tashkilotlari faqat turistlarga emas, boshqalarga ham
xizmat ko‘rsatadilar.
Barcha turizm tashkilotlarini boshqaruvchi (boshqariluvchi) tizimga nisbatan
sinflarga ajratish mumkin:
 boshqaruv obyektiga ko‘ra;
 boshqarish subyektiga ko‘ra;
 bog‘lovchi yo‘nalishga ko‘ra.
Turizm tashkilotlarining rivojlanish b е lgilari quydagilar bo‘lishi mumkin:
funktsiya (vazifa); joylashish o‘rni; sifati; o‘lchamlari.
Turizmni boshqarishning tarkibiy qismi
Turizm murakkab tashkiliy tuzilmadir. Turizm tuzilmasini boshqarish uning
quyi bo‘limlari va xodimlari orasida maqsad va vazifalarni qulay taqsimlash
d е mak. Tashkilotning boshqaruv tuzilmasi (bo‘linmalar, darajalar, pog‘onalar),
gorizontal va v е rtikal aloqalarga bo‘linadi. Boshqaruv bo‘g‘inlariga quyi
bo‘limlar, hamda o‘z boshqaruv funksiyalarini butunlay yoki qisman bajarayotgan
mutaxassislar kiradi. Boshqaruv darajasi (satxi) d е ganda korxonaning boshqaruv
tizimida ma’lum bir pog‘onani egallab turgan, boshqaruv bo‘g‘inlari to‘plami
tushiniladi. Boshqaruv uch darajaga ajratiladi: institutsional; boshqarish; t е xnik.
Har bir boshqaruv darajasida rahbarlar faqat boshqarish emas, balki ijro
funksiyalarini bajaradilar. Biroq, boshqarish darajasi oshishi bilan, ijroiy
funksiyalarning vazni kamayadi. Hisob-kitoblar shuni ko‘rsatadiki, yuqori darajada
ijroiy funktsiyalarga rahbarning 10%, o‘rta darajada 50%, quyi darajada 70% vaqti
sarf bo‘ladi. Korxonaning faoliyat sohasini tuzganda, birinchi navbatda umumiy
masala, shu korxona funktsiyalarini tarkibiy el е m е ntlarga bo‘lishni hal qilishi
k е rak; ikkinchi navbatda shu funktsiyaning hamma vazifalarini ma’no, hajm va
mantiq asosida birlashtirish lozim.
Gorizontal m е hnat taqsimoti -m е hnat jarayonini tarkibiy kompon е ntlarga
ajratishdan iborat. Bunday ajratish funktsional, tarmoq va malakaviy b е lgilar
asosida amalga oshiriladi. V е rtikal m е hnat taqsimoti ish muvaffaqiyatli bo‘lishi
uchun turli darajadagi ishni muvofiqlashtirishdan iboratdir.
24

Biriktirilgan r е ja asosida v е rtikal ish taqsimoti quydagi yo‘nalishlar bo‘yicha
amalga oshiriladi: umumiy boshqaruv; t е xnologik boshqaruv; iqtisodiy boshqaruv;
t е zkor boshqaruv. Kadrlarni boshqarish va turizmni boshqarish amaliyotida
uchraydigan tashkiliy tuzilmalar 3 turga ya’ni, chiziqli, funksional va
chiziqlifunksionalga bo‘linadi.
Chiziqli tashkiliy tuzilmada har bir bo‘linmaning boshida hamma vakolatga
ega rahbar turib, yakka holda boshqaruv funksiyalarini jamlab, rahbarlikni amalga
oshiradi. Bunday tuzilmaning o‘z afzalliklari va kamchiliklari mavjud.
Boshqaruvning funksional tashkiliy tuzilmasi. Funksional boshqaruv bir n е cha
aniq ish turlarini bajarishga ixtisoslashgan bo‘linmalar ustidan olib borilib, chiziqli
boshqaruv tizimida qaror qabul qilish uchun k е rak tashkilotning alohida soha
mutaxassislari ixtisoslashgan tuzilmaviy bo‘linma (bo‘lim)ga birlashtiriladilar,
masalan mark е ting bo‘limi, r е jalashtirish bo‘limi, buxgalt е riya.
Shunday qilib, tashkilotni boshqarishning umumiy masalasi o‘rta darajadan
boshlab funktsional b е lgi bo‘yicha bo‘linadi.
Tashkilotning chiziqli-funktsional tuzilmasi. Bunday boshqaruv doirasida
umumiy boshqaruv bo‘yicha har bir xodim faqat bir rahbarga bo‘ysunadi.
Funktsional rahbarlarga faqat ular vakolatiga taalluqli masalalarni hal etish huquqi
b е rilgan, shu sababli ma’lum bir jamoani boshqarayotgan chiziq bo‘yicha
joylashgan rahbar o‘z zimmasiga butun hokimiyatni oladi. Har bir m е hnat
jamoasida rasmiy munosabatlardan tashqari norasmiy munosabatlar ham mavjud.
Barcha tashkilotlar uchun mos k е ladigan tashkiliy tuzilmaning bitta umumiy shakli
mavjud emas. Turizm korxonalarining maqsad va strat е giyasini shakllantirish bilan
birga atrof-muhit, ijrochilarning f е ’l-atvoriga ham ahamiyat b е rish k е rak. Turizm
tashkilotining atrof muhitiga quyidagilar kiradi: sotish bozori; m е hnat bozori;
koxonaning o‘zi va ko‘rsatkichlari; turizm tashkiloti vazifalaining ijrochisi.
Tashkiliy tuzilmani loyihalash to‘g‘risidagi qaror mavjud tuzilma samarasiz
bo‘lganda qabul qilinadi. Tashkiliy tuzilmani loyihalash jarayoni uch bosqichdan
iborat:
 tashkiliy tuzilmaning tahlili;
25

 tashkiliy tuzilmani loyihalash;
 tashkiliy tuzilmaning samaradaorligini baholash.
Tashkiliy tuzilmani baholashda quyidagi mezonlar mavjud;
 boshqaruv tamoyillari;
 boshqaruv apparati;
 boshqaruv vazifalari;
 xo‘jalik faoliyati.

Tashkiliy tuzilmalarni boshqarishni loyihalash modеllarini 4 guruhga
birlashtirish mumkin 3
: o‘xshashliklar (analogiya) usuli; ekspеrt usuli; maqsadlarni
tartiblash (tuzilmaga kеltirish); tashkiliy modеllashtirish. Tashkiliy tuzilmalar
quyidagi talablarga javob bеrishi kеrak: qulaylik, tеzkorlik, ishonchlilik,
tеjamkorlik, vaziyatga moslashuvchanlik, boshqaruv tuzilmasining mustahkamligi.
Tashkiliy tuzilmaning samaradorligini baholash binoning sotilishi
mumkinligi darajasi, boshqaruv tizimining ishonchliligi va tashkil qilinganligi,
qabul qilinayotgan qarorlarning tеzkorligi va qulayligiga ko‘ra amalga oshiriladi.
O ‘ zbekiston Respublikasining MDH miqyosidagi turizm bo ‘ yicha xalqaro -
huquqiy hamkorligi
Bugungi kunda davlatimizda turizm sohasini rivojlantirishga oid qator
islohotlar olib borilmoqda. Hukumat qarorlari, berilayotgan imtiyozlar,
yaratilayotgan shartsharoitlar bunga misol. Jumladan O‘zbekiston
Respublikasining 2019-yil 18-iyuldagi “Turizm to‘g‘risida”gi O‘RQ-549-sonli
Qonuni qabul qilindi.
Qonunda turizm sohasida yaratish lozim bo`lgan zamonaviy dasturlar, uni
monitoringini olib borish, rivojlantirish tartibi belgilab berilgan.
Hududlar iqtisodiyotining barqaror rivojlanishi ko‘pincha ijtimoiy soha va turizm
tarmog‘ining rivojlanishi bilan belgilanadi. Shunga ko‘ra, hozirgi vaqtda turizm
milliy iqtisodiyotlarning yetakchi tarmog‘i sifatida muayyan mamlakatlarning
barqaror rivojlanishida o‘zining ahamiyatli ulushiga ega. Turizm sohasi inson
3
Lundberg D., Krishnamurthy M. – Tourism Economics. New York: John Wiley Sons Ine. 2003. – р . 114 .
26

salohiyati rivojlanishining muhim omili bo‘lib bormoqda. Shunday ekan, bu
muayyan mamlakat yoki hududda yangi ish o‘rinlarining yaratilishi, qo‘shimcha
investitsiyalarning jalb qilinishi, soliq tushumlarining oshishi, madaniy, tarixiy va
tabiiy boyliklarni saqlash hamda oqilona foydalanishda o‘z aksini topmoqda 4
.
Sayyohlik industriyasida xalqaro turizm bilan bog‘liq munosabatlarni yo‘lga
qo‘yuvchi normalarni ikkita katta guruhga bo‘lib ko‘rib chiqsak:
 sayyohlik industriyasida xalqaro huquqiy normalar;
 Butun jahon turizm tashkilotining ustavi, turizmga oid deklaratsiya,
konvensiya va bitimlar;
 sayyohlik industriyasining alohida olingan davlat milliy qonunchiligi
normalari – turizmga oid qonunlar va qonunosti hujjatlari normalari.
O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti Shavkat Mirziyoevning Oliy Majlisga
Murojaatnoma- sida «Turizmni rivojlantirish bo‘yicha 2021 yilda ham izchil
islohotlarni davom ettiramiz. Ayniqsa, ziyorat turizmi va ichki turizmni
rivojlantirishga alohida e’tibor beriladi. Shuningdek, turizm ob’ektlari atrofidagi
yer maydonlari, suv va yo‘l infratuzilmalarini yaxshilash uchun budjetdan 1 trillion
so‘m ajratiladi» deb deb ta’kidlanishi muhim yo‘nalish sifatida belgilab berilgan.
Bu esa hududiy turizm infratuzilmasi tarkibiy qism elementlari va funksiyalarini
ilmiyuslubiy va amaliy jihatlarini tadqiq etgan holda, uning rivojlanish
yo‘nalishlari bo‘yicha taklif va tavsiyalar ishlab chiqishni zarurat etadi 5
.
Sayyohlik industriyasida davlatlararo munosabatlarni tartibga soluvchi
muhim xalqaro huquqiy manba – Butunjahon turistik tashkiloti (BTT)ning
ustavidir. BTT 6
ustavi 1970 yilning 27 sentyabrida Madridda qabul qilingan, 51
davlat tomonidan ratifikatsiya qilingandan keyin 1974 yilning 1 noyabridan to‘liq
amal qila boshlagan.
4
Ashurmatova E`tibor Alisher qizi O`zbekistonda turizm sohasini rivojlantirishda zamonaviy dasturlarning
ahamiyati” Ta’lim fifoyilari Vol 1 2022-3-son 325-b 6

5
Mamatqulov X.M. Turizm infratuzilmasi. O‘quv qo‘llanma. – T.: O‘zbekiston faylasuf- lar milliy jamiyati
nashriyoti, 2011. 4-5-betlar.
6
BTT-Butunjahon Turizm Tashkiloti
27

Bugungi 7
kunda tashkilotga 160 dan ortiq davlat a’zo bo‘lib, O‘zbekiston
Respublikasi 1993 yildan ushbu tashkilotga a’zolikka qabul qilingan. 2004 yilda
Samarqand shahrida BTTning Buyuk ipak yo‘li bo‘yicha mintaqaviy Markazi
tashkil etildi. 2014 yilning 1-3 oktyabr kunlari Samarqandda Tashkilot ijroiya
kengashining 99-sessiyasi bo‘lib o‘tdi.
O‘zbekiston Respublikasi tashkilotning haqiqiy a’zosi (tashkilotning
assotsiativ va qo‘shilgan a’zolari ham bor) sifatida uning ustavi bo‘yicha
belgilangan barcha majburiyatlarni o‘z zimmasiga oldi va unda a’zolarga berilgan
huquqlardan samarali foydalanmoqda.
BTT Ustavida Tashkilotga a’zolikka qabul qilish va undan chiqarishning shartlari
va tartibi, a’zolarning turlari, ularning huquq va majburiyatlari, Tashkilotning
rahbar organlarining vakolatlari, qaror qabul qilish tartibi, Tashkilotning imtiyoz
va immunitetlari belgilab berilgan 4
. Sayyohlik sohasidagi xalqaro munosabatlar,
o‘rnatish va rivojlantirish asoslarining yana bir xalqaro huquqiy manbai: «Sayohat
uchun aloqalar to‘g‘risidagi Bryussel Konvensiyasi» (1970) turizm sohasidagi
birinchi konvensiya bo‘lib, unda turizmga oid tushunchalarning ta’rifi berilgan 8
.
2002-2018 yillar tahlili shuni ko‘rsatadiki, chet ellik fuqarolarning O‘zbekistonga
tashrifi bu davrda 14,5 marta yoki 2002 yildagi 442,1 ming kishidan 2018 yilda
6433,0 ming kishigacha ortgan. 2017 yilda 2847,9 ming kishini tashkil etgan
bo‘lsa, bu ko‘rsatkich 2018 yilda 2,3 martaga ortgan 9
. Bu ijobiy o‘zgarishlar
mamlakatimizda turizm sohasini rivojlantirishga qaratilgan keng ko‘lamli
choratadbirlarning qisqa muddatdagi samarasini anglatadi. Jahon iqtisodiyotida
O‘zbekiston turizmini barqaror rivojlantirish uchun me’yoriy-huquqiy
hujjatlar bazasini rivojlantirish va takomillashtirish, sayyohlik sohasini
modernizatsiyalash, xorijiy mehmonlarga xalqaro standartlarga muvofiq xizmatlar
ko‘rsatishga alohida e’tibor qaratilmoqda, amaliy choralar ko‘rilmoqda.
7
http://excursovod-web.ru/ustav-vsemirnoya-turistskoyorganizatsii - vto/
8
Устав всемирной туристичиской организatsiи. // Брюссельская конвенция о контрактах на путешествие.
9
«O‘zbekiston Respublikasining ijtimoiy-iqtisodiy holati (2018 yil yanvar-dekabr)» yillik statistik to‘plami. –
T., 2019
28

Sayyohlik sohasidagi boshqa bir manba «Jahon turizmi bo‘yicha Manila
deklaratsiya»da 10
(1980) turizm halqaro-huquqiy voqea-hodisa ekanligi, uning
ijobiy natijalari, insonlarning turizmga ishtiyoqi kuchliligi, davlatlarning
turizmning rivojlanish yo‘lidagi to‘siqlarga barham berish choralarini ko‘rishi
zarurligi, turizmning madaniy merosni avaylab-asrash va rivojlantirishdagi,
tinchlikni saqlash va o‘zaro bir-birini tushunishdagi ahamiyati masalalariga alohida
e’tibor qaratilgan 11
.
Jahonda turizm sohasini rivojlantirish, uning iqtisodiyotdagi ijtimoiy-
iqtisodiy ahamiyati va ulushini yanada oshirish maqsadida turizm bozorini
samarali rivojlantirishga asos yaratadigan zamonaviy ilmiy tadqiqotlarga alohida
e’tibor qaratilmoqda. Innovatsion iqtisodiyot sharoitida turizm bozorining
rivojlanish xususiyatlari va tendensiyalarini ochib berish hamda uni samarali
rivojlantirishning tashkiliy-iqtisodiy mexanizmini takomillashtirish nuqtai
nazaridan ushbu masalaning metodologik-uslubiy va amaliy jihatlarini tadqiq etish
bugungi kunda dolzarbligi bilan namoyon bo‘ladi.
Mamlakatimiz o’tgan yillar davomida turizm sohasida xorijiy davlatlar bilan
aloqalarni o‘rnatish va rivojlantirish maqsadida qator ko‘p tomonlama
shartnomalarga qo‘shildi. Xususan, O‘zbekiston Mustaqil Davlatlar Hamdo‘stligi
doirasidagi «Turizm sohasida hamkorlik to‘g‘risida»gi Hukumatlararo bitim
(23.12.1993), «Turizm sohasida MDH ishtirokchi-davlatlari hamkorligining asosiy
prinsiplari to‘g‘risida»gi MDH ishtirokchidavlatlari o‘rtasida turistik aloqalarni
rivojlantirish Konsepsiyasi (29.10.1994), «Turizm sohasida ShHTga a’zo-davlatlar
hamkorligining 2017-2018 yillarga mo‘ljallangan dasturi» (2016) va «Turizm
sohasida MDH ishtirokchi-davlatlari hamkorligini 2020 yilgacha rivojlantirish
strategiyasi»ni (2017) ishtirokchi davlat sifatida imzoladi va ulardagi turizm
sohasida hamkorlikni o‘rnatish, amalga oshirish va rivojlantirish bo‘yicha
majburiyatlarni o‘z zimmasiga oldi.
10
Tania Kapiki, Nikoletta Tatari. Quality Management in Tourism Accommodations: The European Flower.
Technological Educational Institution of Thessaloniki School of Adminstration and Economic 8
s Department
of Tourism Management. 2006. 112 p.
11
Манилская декларatsiя по мировому туризму. http://www.intacadem.ru/
29

O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti Shavkat Mirziyoev 2019 yil 10-11 oktyabr
kunlari Turkmaniston poytaxti Ashxobod shahrida bo‘lib o‘tgan Mustaqil
Davlatlar Hamdo‘stligi Davlat rahbarlari kengashining navbatdagi majlisida
ishtirok etdi. Tadbirda Hamdo‘stlik doirasida ko‘p tomonlama hamkorlikni yanada
mustahkamlash va rivojlantirishga yo‘naltirilgan qator hujjatlar qabul qilindi. Ular
orasida MDH davlatlarining strategik iqtisodiy hamkorligi to‘g‘risidagi
deklaratsiya ham bor.
Deklaratsiya Hamdo‘stlik doirasida hamda boshqa davlatlar va xalqaro tashkilotlar
bilan birgalikda iqtisodiy aloqalarni takomillashtirish imkonini beruvchi samarali
hamkorlik mexanizmlarini yaratishga qaratilgan 12
.
Xususan:deklaratsiyada berilgan maqsadlarga erishishda va qayd etilgan
vazifalarni hal qilishda MDHga a’zo davlatlar faoliyatining ustuvor yo‘nalishlarini
quyidagilar tashkil etadi:
…..
- MDHga a’zo barcha davlatlarning ishlab chiqarish kuchlarini oqilona
joylashtirish va aholining barqaror harakatchanligini ta’minlash, ichki va xalqaro
turizm hajmini oshirish, tadbirkorlik faoliyatini kuchaytirish maqsadida
Hamdo‘stlikning transport-kommunikatsiya tizimini rivojlantirish (temiryo‘llar va
avtomobil yo‘llari, aeroportlar va dengiz portlari, quvur o‘tkazish transporti);
- ta’lim, ilm-fan, sog‘liqni saqlash, mehnat va bandlik, aholini ijtimoiy himoya
qilish, madaniyat, axborot, sport va turizm sohalaridagi hamkorlikni yanada
rivojlantirish;
O‘zbekistonda xalqaro turizmni rivojlantirish borasida xuquqiy va iqtisodiy
asoslar yaratildi. Bugungi kunda jahon iqtisodiyoti tajribalari shuni
qo‘rsatmoqdaki, sayyohlik sohasi mamlakatlarning iqtisodiy o‘sishi, eksport
salohiyatining o‘sishi natijasida valyuta tushumlarining ortishi hamda to‘lov
balanslarining ijobiy o‘zgarishi, yangi ish joylarining yaratilishi orqali aholi
turmush darajasining ko‘tarilishiga muhim omil sifatida kuzatilmoqda.
12
https://kknews.uz/uz/49296.html
30

Xulosa
So’ngi yillarda turizm sohasi tomonidan O’zbekistonning turizm salohiyatini
jahon miqyosida targ’ib qilish bo’yicha keng ko’lamli ishlarni amalga oshirmoqda.
Turizm sohasi vakillari ichki va xorijiy sayyohlarga xizmat ko’rsatish sifatini
oshirish bo’yicha choralarni ko’rishmoqda, birincchi navbatda, mamlakatimiz
hududlaridagi turizm infratuzilmasini yaxshilashga doir faol ishlar olib
borilmoqda. COVID-19 bilan bog’liq global pandemiya va undan keyin turizm
sanoatida yuz bergan butunjahon inqirozdan oldin bizning yurtimizga tashrif
buyurishni istagan sayyohlar oqimi kattaligi tufayli O’zbekiston mehmondo’stlik
sanoati joylar yetishmasligi va transport xizmatlarini ko’rsatishda qiyinchiliklarga
duch keldi. 2020 yilda 8 millionga yaqin chet ellik mehmonlar kelishi kutilgan edi.
Afsuski, bu butun dunyoda va mamlakatimizda turizmning to’xtab qolishi va
vaqtinchalik ishsizlikka olib keldi. Umid qilamizki, tez orada koronavirus
pandemiyasi keltirib chiqargan inqiroz chekinadi va mamlakatimizda ziyorat
turizmi va turizmni rivojlantirish yo’lida rejalashtirilgan marralar, jumladan, 2025
yilgacha 10 milliondan ortiq chet ellik mehmonlarni qabul qilish bo’yicha
ko’rsatkichga erishishga oid ishlar boshlanadi. O’zbekistondagi turizm sohasi
vakillaridan sabr-matonat va birgalikda sa’y-harakatlar bilan global raqobatga
tayyorgarlik ko’rishlarini so’rayman! Birdamlikda biz barchasiga erishishimiz
mumkin! Bizning oldimizda yangi ish o’rinlari, turizmning yangi turlarini yaratish,
turistik xizmatlarni diversifikatsiya qilish, monetizatsiyalash bilan bog’liq katta
vazifalar turibdi. Bu esa, shubhasiz, mamlakatimizdagi aholi farovonligi
darajasining oshishiga turtki beradi. Ayni paytda biz bor kuchimizni ichki va
mahalliy turizm va ziyorat turizmni rivojlantirishga yo’naltirishimiz kerak.
31

Umuman turizmni rivojlantirish orqali qator xizmat ko‘rsatish ob’ektlari jadal
rivojlanadi:
1. Mexmonxonalar soni va uning sifat darajasi yaxshilanadi, turistlar
oqimining ko‘payishi narx omiliga xam ta’sir etadi, iqtisodiy barqarorlikka
erishish uchun turtki bo‘ladi.
2. Yo‘l qurilishiga katta ahamiyat beriladi, shaharsozlik arxitektura rivojlanadi
va bu o‘z navbatida qurilish materiali ishlab chiqaruvchilariga talabning
oshishiga olib keladi;
3. Transport tizimi, xususan aeroportlarda taksi xizmatlarini va internet
xizmatlarini yaxshilash ko‘zda tutiladi, yuqoridagi qaror ijrosi bo‘yicha
reklama shitlari ko‘payadi, oqibatda kelayotgan turistlar hoh chet ellik hoh
ichki turistlarimiz manzil topishdagi yoki qator o‘ziga zarur ma’lumotlarni
topishda qiyinchiliklarga duch kelmaydi.
4. Umumiy ovqatlanish tizimi rivojlanishi bilan bir qatorda ularda xizmat
darajasi ancha yuqoriga chiqadi, kadrlar malakasini oshirishga talab ortishi
bilan ta’lim sohasida bu sohaga talab ortadi.
5. Kasanachilikni rivojlantirish uchun yanada keng asos mavjud bo‘ladi, qo‘l
mehnati
6. orqali yasalgan suviner maxsulotlariga bo‘lgan talab oshadi. Ushbu soha
vakillariga berilgan qator imkoniyatlardan foydalanish ko‘zda tutiladi.
Yaratayotgan har bir suviner mahulotlarida albatta vatanparvarlik ruhi ufirib
turishi zarur. Zero turist ushbu mahsulotni ko‘rganida yana yurtimizga
tashrif buyurgisi kelsin.
7. Turizm sohasida ishtirok etuvchi kadrlar malakasi ham yuqori darajaga
ko‘tariladi. Bojxona vakillaridan sifatli xizmat ko‘ratilishi nazarda tutiladi.
Yuqori saviyaga ega bo‘lishlari talab qilinadi. Aksariyat hollarda “Vatan-
ostonadan boshlanadi” iborasi chegara xizmatchilarining ma’suliyatiga
bog‘liq bo‘ladi.
32

Foydalanilgan adabiyotlar
1. Aliyeva M.T., Umarjonov A. Turistik mamlakatlar iqtisodiyoti: Darslik. –T.:
Moliya, 2005. – 339 b.
2. Aliyeva M.T., Salimova B.X. Mehmonxona menejmenti: Darslik. – T.: Moliya,
2005.- 275 b.
3. Pardaev M.Q. va boshqalar. Xizmat ko‘rsatish, servis va turizm sohalarini
rivojlanti- rish: muammolar va ularning yechimlari. O‘quv qo‘llanma. – T.:
«Iqtisodmoliya», 2018. - B. 133.
4. Mamatqulov X.M. Turizm infratuzilmasi. O‘quv qo‘llanma. – T.:
O‘zbekiston faylasuf- lar milliy jamiyati nashriyoti, 2011. 4-5-betlar.
5. «O‘zbekiston Respublikasining ijtimoiy-iqtisodiy holati (2018 yil yanvar dekabr)»
yillik statistik to‘plami. – T., 2019
6. Xudoyorov Anvar Aidjonovich, “O‘zbekistonda xalqaro turizmni
rivojlantirishning o‘ziga xos tashkiliy-iqtisodiy jihatlari” Иқтисодиётнинг реал
сектори / Реальный сектор экономики УДК : 338.48 2019, 8(128) 13-15-betlar
7. Bekmurodov A., Boltaboyev M.M., Amonbayev B., Toshxo‘jayev M. O‘zbekiston
iqtisodiyotini leberallashtirish yillarida. 1-qism. Makroiqtisodiy siyosat va
iqtisodiy islohotlar. -T.: TDIU, 2005. – 59 b.
8. Bekmurodov A., Xakimov R., Safarov B., Zaxidov G. O‘zbekiston iqtisodiyotini
leberallashtirish yillarida. 2-qism. Qishloq xo‘jaligida iqtisodiy islohotlar va
fermerlik harakati. – T.: TDIU, 2005. -66 b.
9. Bekmurodov A., Tojiyev R., Qurbonov X., Alimardonov M. O‘zbekiston
iqtisodiyotini leberallashtirish yillarida. 3-qism. Kichik biznes va tadbirkorlik
rivoji- davr talabi. –T.: TDIU, 2005. -66 b.
33

10. Aliyeva M.T., Xo‘jayev O‘.X., Norchayev A.N. Turizm rivojlanishini
prognozlash: O‘quv qo‘llanma. –T.: 2006. -214 b.
11. Irmatov M.M., Aliyeva M.T. va boshqalar. Turizmni rejalashtirish: O‘quv
qo‘llanma. – Т .: 2005. -167 b.
12. Мирзаев. Р. Солнце путешствует по миру, чтобы рассеять. –Т.: Ипак “Шарк”.
2005. -230 с.
34

Xalqaro turizm menejmenti faniga kirish

1.Turizm industriyasida menejmentning zarurligi 4

2.Turizmda tizimli boshqaruv. 12

3.Turizmda vaziyatli boshqaruv. 14

4 Turizm boshharuv obyekti sifatida o'ziga xosligi 15

5.Turistik firmalarda samarali boshqaruvni joriy qilish yo'llari. 16

Foydalanilgan adabiyotlar 32

Sotib olish