Xaqaro ishchi kuchi migratsiyasi - Iqtisodiyot - Slaydlar

Dokument ma'lumotlari

Narxi	9000UZS
Hajmi	995.7KB
Xaridlar	3
Yuklab olingan sana	25 Mart 2024
Kengaytma	pptx
Bo'lim	Slaydlar
Fan	Iqtisodiyot

Sotuvchi

ramziddin Muxammadov

Ro'yxatga olish sanasi 25 Mart 2024

47 Sotish

Xaqaro ishchi kuchi migratsiyasi

Sotib olish

Mavzu: Xaqaro ishchi kuchi
migratsiyasi

Reja
1. Xalqaro ishchi kuchi migratsiyasining nazariy
asoslari.
2. Xalqaro ishchi kuchi migratsiyasining mohiyati,
omillari, sabablari va turlari
3. Xalqaro ishchi kuchi migratsiyasining tarkibi va
dinamikasi
4. Xalqaro ishchi kuchi migratsiyasi va pul o‘tkazmalari
5. Xalqaro ishchi kuchi migratsiyasini davlat tomonidan
tartibga solish usullari
6. O‘zbekiston xalqaro ishchi kuchi migratsiyasi
jarayonida

1. Xalqaro ishchi kuchi migratsiyasining
nazariy asoslari.

Xalqaro iqtisodiy munosabatlar tizimining muhim elementi
hisoblangan ishchi kuchi migratsiyasi uzoq yillar davomida
iqtisodiy tadqiqotlar obyekti bo‘lib kelmoqda. Migratsiya so‘zi
lotincha «migratio» so‘zidan olingan bo‘lib, «ko‘chib yurish»
ma’nosini bildiradi. Umuman olganda aholi migratsiyasini ichki va
tashqi migratsiyaga, tashqi migratsiyani esa migratsiya maqsadidan
kelib chiqqan holda turlarga bo‘lish mumkin. Ularning orasida
iqtisodiy migratsiya yetakchi o‘rinni egallaydi.

Aholi migratsiyasi sohasidagi ilmiy tadqiqotlarning ilk
vakillaridan biri ingliz olimi Ye. Ravensteyn hisoblanadi. 1885
va 1899-yillarda Londonda nashr etilgan ilmiy asarlarida
«migratsiya qonunlari»ni ishlab chiqqan va migratsiyaning
yo‘nalishlari hamda davomiyligi o‘rtasidagi oltita asosiy
bog‘liqlik mavjudligini aniqlagan:

ikki geografik punkt o‘rtasidagi migratsiya oqimining davomiyligi
mazkur punktlar orasidagi masofaga teskari proporsional;

uzoq masofaga ketayotgan migrantlar savdo va sanoat jihatdan
taraqqiy etgan yirik shaharlarga intilishadi:

migratsiya bosqichli jarayon hisoblanib, u avval geografik jihatdan
yaqin shaharlar tomon, keyin esa jadal sur’atlarda rivojlanib
borayotgan shaharlar tomon yuz beradi:

har qanday migratsion oqim teskari oqimni yuzaga keltiradi;

texnologik taraqqiyot va kommunikatsiyaning rivojlanishi aholi
migratsiyasini kuchaytiradi;

migratsiya rivojlanishining asosiy omili iqtisodiy omil hisoblanadi.


Xalqaro migratsiya muammosini 1960-yillarning oxiridan
boshlab iqtisodiy o‘sishning modeli sifatida nazariy jihatdan
o‘rganish faollashdi. Uning asosiy g‘oyasi ishchi kuchining
xalqaro migratsiyasi ishlab chiqarishning bir omili bo‘lib,
iqtisodiy o‘sishga ta’sir qilishi va uni keltirib chiqaruvchi
sababi sifatida davlatlararo ish haqi miqdoridagi farqning
mavjudligi ko‘rsatildi.

Neoklassiklar har bir odam o‘z mehnatining cheklangan
mahsulini olib, iste’mol qilishini, immigrantni qabul qiluvchi
mamlakatning esa farovonligi oshishiga olib kelishi va
emigratsiya qilayotgan mamlakatning esa iqtisodiy
rivojlanishi avvalgidek qolishi yoki har holda
yomonlashmasligini aytishadi. Neokeynschilar esa ishchi
kuchini eksport qilish natijasida, ayniqsa «aqlning oqib
o‘tishi» mamlakat iqtisodiy holatining yomonlashuviga olib
kelishi mumkinligini ta’kidlashadi.

Jahon amaliyotining ko‘rsatishicha, xalqaro ishchi
kuchi migratsiyasi quyidagi sabablarga ko‘ra sodir
bo’ladi:
Ishchi kuchi
migratsiyasi
sodir bo’lish
sabablari
mamlakatlarn
ing iqtisodiy
rivojlanish
darajasining
turlichaligi ish haqi
miqdori
o‘rtasida
milliy
farqlarning
mavjudligi ishsizlikning
mavjudligi kapitalning
xalqaro
harakati va
transmilliy
korporatsiyal
ar faoliyati

Xalqaro ishchi kuchi migratsiyasi
bilan bogiiq asosiy tushunchalar

Immigrat siy a — mehnatga layoqatli aholining
mamlakat hududiga boshqa mamlakatlardan
ko‘chib kelishi.

Emigrat siy a — mehnatga layoqatli aholining
mamlakat hududidan boshqa mamlakatlarga
ko‘chib ketishi.

Migrat sion qoldiq — immigratsiya va emigratsiya
miqdori o‘rtasidagi farq.

« A qlning oqib o‘t ishi» — yuqori malakali
mutaxassislarning mamlakatlararo migratsiyasi.

Reemigrat siy a — emigrantlarning vatanlariga
doimiy yashash uchun qaytib kelishlari.


Jahon mehnat bozoridagi vaziyat boshqa archa bozorlar
kabi talab va taklif asosida aniqlanadi hamda qator omillar
bilan belgilanadi. Bu omillar shartli ravishda iqtisodiy,
demografik, siyosiy omillarga boiinib, ular o‘zaro
bogiangan. Bular orasida iqtisodiy omillar eng muhim
sanaladi. Chunki, qolgan barcha omillar pirovardida
iqtisodiy muammolarga aylanadi yoki iqtisodiy oqibatlarga
olib keladi.

Iqtisodiy omillar deganda har bir davlat iqtisodiy tizimining
mustahkamligi, uning o‘sish darajasi va rivojlanish ko‘lami
tushuniladi. Dunyoning turli mintaqalarida iqtisodiy
imkoniyatlar, mehnat sharoitlari va ish haqi miqdori
o‘rtasida yuzaga kelgan sezilarli farq ishchi kuchining
mamlakatlararo ko‘chib yurishiga sabab bo’luvchi muhim
omil hisoblanadi.

Ishchi kuchini eksport va import qiluvchi
mamlakatlarga qo'yiladigan talablar
Mamlakat ishchi kuchini import
qiluvchi mamlakat deb ataladi, agar: Mamlakat ishchi kuchi donori
hisoblanadi, agar:
1) mamlakat aholisida chet ellik shaxslar
soni 2 %dan kam bo'lmagan va kamida
200000 kishini tashkil etsa; 1) aholining 2 %dan ko'prog'i chet elda
bo'lsa yoki ularning soni kamida 200000
odamni tashkil etsa;
2) mamlakatning iqtisodiy faol aholisida
chet ellik shaxslar 1 %dan kam bo'lmasa; 2) iqtisodiy faol aholining kamida 1 %
(yoki 100 minga yaqini) chet elda bo'lsa
3) mamlakatdan chiqib ketuvchi pul
o'tkazmalari YaMMning 2 %dan ortsa (agar
migrantlar statistikasi chet elliklar o'rtasida
o'tkazilsa) yoki YaMM ning 1 %ni tashkil
etsa (agar statistika mamlakat fuqarolari va
mamlakat ichida fuqaroligi bo'lmagan
vaqtinchalik migrantlar o'rtasida o'tkazilsa) 3) chet elda ishlayotgan migrantlarning pul
o'tkazmalari YaMM ning 1 %dan ko'proq
bo'lsa

Xalqaro ishchi kuchi migratsiyasining sabablari, yo‘nalishlari, qonunga muvofiqligi
va tashkil etish shakllariga qarab quyidagi turlarga bo’linadi
Xalqaro ishchi kuchi migratsiyasining
shakllari
Yo’nalishlar
bo’yicha
Rivojlanayotgan
va o’tish
iqtisodiyoti
mam./i+
rivojlangan
mamlakatlarga
Rivojlangan
mamlakatlar
o’rtasida
Rivojlanayotgan
mamlakatlar
o’rtasida
Rivojlangan
mamlakatlardan
rivojlanayotgan
mamlakatlarga Hududiy
qamroviga ko’ra
Qir’alararo
Qit’alar ichra Muddatiga ko’ra
Qaytib kelmaslik
Vaqtinchalik
Mavsumiy
Mayatnikli Huquqiy asosiga
ko’ra
Rasmiy
Norasmiy

Ma’lum hudud va hududlararo
mehnatga layoqatli aholining
harakati

ichki migratsiya — bir mamlakat/hudud/rayon miqyosida ishchi
kuchining harakatlanishi. U milliy qonunlar, Mehnat kodeksi orqali
boshqariladi va tartibga solinadi. Tashqi mehnat migratsiyasi esa milliy
qonunchilik me’yorlari, BMT standartlari, Xalqaro mehnat tashkiloti
(XM T)ning ko‘rsatma va tavsiyanomalariga muvofiq keluvchi
davlatlararo kelishuvlar asosida boshqariladi.

tashqi migratsiya — bir m am lakat/hudud/rayon hududidan ikkinchi
bir mamlakat/ hudud/rayonga ishchi kuchining ko‘chishi. U xalqaro
iqtisodiy aloqalarda muhim o‘rin tutib, avvalo, ishchi kuchini eksport
qiluvchi mamlakatlarda ishsizlik sonini qisqartiradi, xorijiy valyutaning
kelib tushishini ta’minlaydi. Bu esa mazkur mamlakat milliy
daromadining o‘sishiga ta’sir etadi. Hozirgi xalqaro iqtisodiy aloqalarda
ayrim ishchi kuchini eksport qiluvchi mamlakatlar uchun bu soha
valyuta tushum larining asosiy m anbalaridan biri bo’lib qoldi;

Migratsiyaning vaqti — migrantning
borib va qaytib kelishi orasidagi
muddatga ko‘ra:

qaytib keladigan (vaqtinchalik);

qaytib kelmaydigan (doimiy);

mavsumiy (ma’lum mavsumdagina);

mayatnikli (ertalab mamlakatdan
chiqib ketadi, ish vaqti tugagach,
yana vataniga qaytadi).


Migratsiyaning shartli sabablariga
ko‘ra:

ixtiyoriy;

majburiy.

migratsiyaning tashkil etilishiga
ko‘ra:

migrant tomonidan mustaqil tashkil
etilgan;

maxsus tashkil etilgan.

mamlakat qonunchiligiga muvofiq:

rasmiy;

norasmiy.


Shunday qilib, xalqaro iqtisodiy munosabatlar tizimida
globalizatsiya harakatlantiruvchi kuchlari va uning natijalari
tarkibida chegaradan o‘tuvchi millionlab aholining harakatlanishi
muhim o‘rinni egallaydi. Yaxshi ish va yuqori ish haqini qidirish
yo’lida siyosiy yoki boshqa sabablar tufayli odamlar o‘z vatanini
vaqtincha yoki umuman tashlab emigratsiya qilishadi. Bunda
mamlakatning ko‘proq aholisi chet elga vaqtincha pul ishlab
topishga ketadi. Ko‘p sonli chet el personali elchixonalar, turli xil
xorijiy vakolatxonalar va firmalarda ishlashadi. Ishchi kuchining
xalqaro migratsiyasi so‘nggi o‘n yilliklarda kuchaya borib, o‘z
yo‘nalishlarini o‘zgartirib, turli shakl va ko‘rinishlarda dunyo
bo‘ylab keng yoyilmoqda hamda jahon xo‘jaligi taraqqiyotiga,
jahon m ehnat bozoriga faol jalb etilgan mamlakatlarning
ijtimoiy-iqtisodiy, demografik, siyosiy va madaniy-diniy
vaziyatiga sezilarli ta’sir ko‘rsatib kelmoqda.

Ishchi kuchini eksport qiluvchi mamlakatlar uchun bu
holatning ijobiy tomonlari bilan birga muammolari
ham mavjud:

Ishchi kuchini eksport qilish natijasida qo‘shimcha valyuta
daromadlari paydo boiadi. Turkiya, Yugosloviya, Misr,
Pokiston kabi mamlakatlarda ishchi kuchi migratsiyasidan
milliardlab dollar kelib tushmoqdaki, bu — mamlakatlar
oldida turgan m urakkab ijtimoiy-iqtisodiy muammolarni
hal qilish imkonini beradi. Ayni vaqtda bu usulda xorijiy
valyuta topib, iqtisodiy rivojlanishni takomillashtirish zararli
b o iib qolishi mumkin, chunki m amlakat iqtisodiyotidagi
tarkibiy o'zgarishlar hal qilinmay qolishi mumkin.

Iqtisodiy konyunktura yaxshi boim aganda va ishsizlar soni
o‘sganda ishchi kuchi migratsiyasi bandlik muammosini
ma’lum darajada hal qilib beradi. Biroq hozirda emigratsiya,
odatda, m am lakat mehnat resurslarining faqat 1-2 % ni
qamrab olmoqda. Bu past ko‘rsatkich boiib, ishsizlik
darajasiga sezilarli ta’sir ko‘rsata olmaydi.


XMT tomonidan olib borilgan tadqiqotlar ko‘rsatishicha, ishchi kuchini
eksport qiluvchi mamlakatlar emigrantlar faoliyatining yangi turlariga
jiddiy tayyorgarlik ko‘radilar va yangi tarmoqlarni rivojlantirishga faol
kirishadilar. Aksariyat mamlakatlarning migrantlari o‘z vatanlariga
qaytib kelgandan keyin ishlab chiqarishning yangi usullarini joriy
etganlar. Biroq ko‘pchilik migrantlar o‘z vatanlariga qaytmasdan, borgan
joylarida qolib ketadilar. Ba’zi hollarda malakali migrantlar o‘z
mamlakatlariga qaytganlaridan keyin mahalliy ishchilarga qaraganda
pastroq unvonga ega bo’ladilar va xorijda orttirgan tajriba, yutuqlarini
amaliyotga qo’llay olmaydilar. Ishchi kuchini jo‘natayotgan va qabul
qilayotgan mamlakatlar o‘rtasida texnologiya, sanoat tarkibi va ish
joylarini tashkil etish o‘rtasida farqlarning mavjudligi o‘z vatanlariga
qaytayotgan migrantlar uchun qator muammolarni keltirib chiqarishi
mumkin.

IHTT mutaxassislari fikricha, immigrantlar aholining qarishi jarayonini
yumshatishga yordam beradi. Fransiya, Germaniya, Shvetsiya kabi
mamlakatlarga ko‘chib kelgan xorijiy oilalarda tugilayotganlar ulushi
mam lakatda tugilayotganlarning 10 % ni, Shveysariyada 24 % ni,
Lyuksemburgda esa 38 % ni tashkil etadi. Natijada aholi qarishining um
um iy sur’atlari sekinlashsa-da, bu statistika mahalliy aholining tug‘ilishi
va o‘sishi nisbatiga umuman ta’sir etmaydi.


Emigratsiya natijasida ishchi kuchining
taqchilligi kelib chiqsa ham, bu ijobiy texnologik
o‘zgarishlarni, ishchi kuchidan samarali
foydalanishni keltirib chiqarishi mumkin.

Xalqaro ishchi kuchi migratsiyasining milliy
iqtisodiyot taraqqiyotidagi muhim omillaridan
biri — bu migrantlarning pulli jo‘natmalaridir.

Bundan tashqari, emigrantlarning o‘z vatanlariga
to‘plangan tajriba va malakalarini oshirib
qaytishlari natijasida, mamlakat bepul
qo‘shimcha malakali mutaxassislarga ega
bo’ladi.

Qabul qiluvchi mamlakat iqtisodiyoti uchun ishchi kuchi
migratsiyasi quyidagi ijobiy holatlarga olib kelishi
mumkin:

iqtisodiyotda yuqori mobillikka ega bo’lgan xorijlik ishchilar oqimi tufayli
tarkibiy, hududiy va boshqa o‘zgarishlar sodir bo’ladi;

immigrantlar millatning yosharishiga ko‘maklashadi, chunki emigratsiya qilgan
aholi, odatda, mehnatga layoqatli yoshdagilardan iborat bo’ladi;

jalb qilinuvchi ishchi va mutaxassislarni o‘qitish, o‘rgatish, malakasini oshirishga
ketadigan xarajatlar qisqaradi;

immigrantlar ichki bozor sig‘imini kengaytiradi, ular hisobidan to‘plangan pul esa
iqtisodiyotni rivojlantirishga sarflanadi;

migrantlarning banklar hisobida saqlanayotgan vaqtinchalik bo‘sh pul mablag‘lari
jalb qiluvchi mamlakat iqtisodiyotini moliyalashtirishga ishlatilishi mumkin;

immigrantlar demografik vaziyatni yaxshilaydi, jumladan, bu holat tub aholisi
qarib borayotgan G‘arbiy Yevropaning sanoat jihatdan rivojlangan mamlakatlariga
xosdir;

chet el ishchilari inqiroz va ishsizlik vaqtida ma’lum bir amortizator o‘mini
egallaydi, chunki ular birinchi navbatda ishdan bo‘shatiladi, pensiya, tibbiy
sug‘urta bilan ta’minlanmagan ijtimoiy dasturlarning amalga oshirilishida hisobga
olinmaydilar.

Ishchi kuchini import qiluvchi mamlakatlar
duch kelishi mumkin bo‘lgan salbiy
oqibatlar quyidagilardan iborat

immigrantlarni ijtimoiy himoyalash bilan
bog‘liq qo‘shimcha muammolar;

milliy valyutaning xorijga pul o‘tkazmasi
sifatida chiqib ketishi;

o‘rgatilgan mutaxassis-immigrantlarning
o‘z vataniga qaytishi tufayli yo‘qotilishlar.

X alqaro ishchi k uchi migrat siy asining ijt imoiy -
iqt isodiy oqibat lari
Ishchi
kuchini
eksport
qiluvchi
mamlakat Ijobiy Salbiy
1. Ishchilar tomonidan yangi
malakaviy ko'nikmalarning
egallanishi 1. Malakali ishchi kuchini yo'qotish
2. To'lov balansi kamomadining
qisqarishi 2. Tovarlar bilan bir qatorda ishchi
kuchi bo'yicha xalqaro talabga bog‘-
liqlikning kuchayishi
3. Ichki mehnat bozoridagi talab
va taklifning muvozanatga
kelishi 3. Iste’mol uchun mo'ljallangan ishlab
chiqarish resurslarini o'zlashtirish
uchun sarflanayotgan kapitalning
boshqa sohalarga yo'naltirilishi
4. Ishlab chiqarishni tarkiban va
texnologik jihatdan qayta qurish 4. Inflyatsiya darajasining oshishi

Xalqaro ishchi kuchi migratsiyasining ijtimoiy-iqtisodiy
oqibatlari
Ishchi kuchini
import
qiluvchi
mamlakat Ijobiy Salbiy
1. Hududiy tarkibiy
siljishlarning jadal tezlashuvi 1. Mehnatni tejovchi texnologiyalarni
ishlab chiqarishga joriy etishning
sekinlashuvi
2. Mahalliy ishchi-xodimlarning
vertikal harakatchanligiga
ko'maklashish 2. Ichki mehnat bozoridagi holatning
murakkablashishi
3. Ishchi kuchi sonining
qisqarishi bilan bog'liq holda
umumiy ishchi kuchi
qiymatining
pasayishi 3. Xorijiy ishsizlar va ularning
oilalariga
sarflanadigan xarajatlarning
oshishi
4. Xorijiy ishchilarning
jamg'arishga bo'lgan
moyilligi tufayli narxlar
o'sishining to'xtatilishi
5. Yosh, malakali ishchilarni
tanlab olish orqali ishchi kuchi
sifatining oshirilishi.

Xaqaro ishchi kuchi migratsiyasi

Sotib olish