Xavfsizlik tushunchasi va mazmuni - Iqtisodiyot - Kurs ishlari

Dokument ma'lumotlari

Narxi	15000UZS
Hajmi	1.4MB
Xaridlar	0
Yuklab olingan sana	07 Noyabr 2024
Kengaytma	docx
Bo'lim	Kurs ishlari
Fan	Iqtisodiyot

Xavfsizlik tushunchasi va mazmuni

Sotib olish

Mundarija:
Kirish
………………………………………………………………….. 1
1. Xavfsizlik tushunchasi va mazmun ………………………………….. 3
2. Xavfsizlikni mohiyati va ta’minlashning chora-tadbirlari…………. 7
3. Milliy xavfsizlikning mamlakatdagi ahamiyati……………………… 1
4. Mamlakatimizda mavjud milliy xavfsizlik konsepsiyasi…………… 6
5. Xalqaro xavfsizlik tushunchasi mazmuni……………………………. 1
6. Xalqaro xavfsizlikni ta’minlashning xorij konsepsiyasi……………. 2
Xulosa ………………………………………………………………….. 3
Foydalanilgan adabiyotlar ro’yxati
………………………………….. 3

Kirish.
Barchamizga ma’lumki mamlakatning xavfsizligini ta’minlash eng oily
maqsad hisoblanadi. Chunki davlat o’z chegarasini belgilab, unga egalik qilishni
boshlaganidan so’ng, o’z hududida yashovchi barcha aholisi xavfsizligini
ta’minlash uning asosiy vazifasi hisoblanadi. Ya’ni ularning och qolmasligi, tashqi
ta’sirlar ostida davlatga qarshi bosh ko’tarmasligi, sog’lom fikr va zakovatli
bo’lishi uchun sifatli ta’lim olish kabi majburiyatlarni bajarishi lozim bo’ladi.
Shunday ekan mamlakatda hukumatni tarkiban to’g’ri tuziah asosiy ro’l o’ynaydi.
Davlatlar xavfsizligini ta’minlash undagi mavjud barcha aholini majburiyati
va burchi sanaladi. “Qachonki yurt tinch bo’lsa, sen tinch bo’lasan” 1
degan gap
bejizga emas, chunki mamlakat tinch bo’lsa, o’z uyingda bemalol oila a’zolaring
bilan birgalikda yashash kabi baxtga erishasan. Hozirgi rivojlanish davrida
mamlakatlar bir-biri bilan juda tez ziddiyatga kelib qolishmoqda. Natijada tinch
aholi bundan jabr chekmoqda. Buning oldini olish uchun esa kuchli siyosiy
taraflama yuksak mahoratli kishilar davlat hokimiyati tepasida bo’lishlari lozim.
Mavzuning dolzarbligi. Mamlakat taraqqiyotining hozirgi bosqichida
eostrate vazifalar va eng muhim islohotlarning muvaffaqiyatli amalga oshirilishi
nafaqat davlat va xo’jalik boshqaruvi organlari, balki huquqni muhofaza qiluvchi
tuzilmalar faoliyatini ham takomillashtirishni talab etadi.
O’zbekiston Respublikasi Prezidenti Sh.Mirziyoyev 2017-yil 22-dekabrda
Oliy Majlisga Murojaatnomasida O’zbekiston Respublikasi Milliy xavfsizlik
xizmatini isloh qilish zarurligini ko’rsatib berdi. Davlat rahbari tomonidan
Konstitutsiya va qonun normalariga og’ishmay rioya etilishini ta’minlash, huquqni
muhofaza qiluvchi organlar tizimida o’zaro tiyib turish va manfaatlar muvozanati
tamoyilini so’zsiz amalga oshirish, boshqa organlarning funksiyalarini bajarish va
takrorlash holatlariga yo’l qo’ymaslik vazifalari qo’yilgan edi. Bu borada
O’zbekiston Respublikasi Prezidenti tomonidan qabul qilingan “O’zbekiston
Respublikasining davlat xavfsizligi tizimini takomillashtirish chora-tadbirlari
to’g’risida”gi Farmon xavf-xatar va tahdidlarga samarali tarzda qarshi kurashishga
1
O’zbek xalq maqoli.
1

qodir maxsus xizmatning zamonaviy qiyofasini belgilagan holda, davlat
xavfsizligini ta’minlashning sifat jihatidan yangi tizimiga asos soldi.
Farmonga muvofiq O’zbekiston Respublikasi Milliy xavfsizlik xizmati
O’zbekiston Respublikasi Davlat xavfsizlik xizmati etib qayta tashkil qilindi.
Idoraning nomidan “milliy xavfsizlik” tushunchasining chiqarilishi uning
vakolatlari asossiz tarzda kengayishiga shart-sharoit yaratgan omillarni bartaraf
etish zarurati bilan bog’liq. Chunki eost miqyosdagi har qanday muammo milliy
xavfsizlikka tahdid sifatida ko’rilishi mumkin edi. Mazkur o’zgartirish ushbu
idoraning diqqat-e’tiborini davlat ahamiyatiga ega real tahdidlarga qaratadi.
“Davlat xavfsizligi” atamasi xavfsizlikni ta’minlash doirasini aniq belgilaydi va
mazkur sohadagi faoliyat yo’nalishlarini ajratib beradi. Farmon bilan Davlat
xavfsizlik xizmati O’zbekiston Respublikasining konstitutsiyaviy tuzumini,
suverenitetini, hududiy yaxlitligini va manfaatlarini tashqi va ichki tahdidlardan
himoya qiluvchi maxsus vakolatli organ etib belgilandi. Davlat xavfsizlik xizmati
faoliyatini tashkil etishning ustuvor yo’nalishlari belgilandi.
Kurs ishining maqsadi bo’lib, mamlakatda xavfsizlikni ta’minlash qanchalik
miqyosda zarurligi va uni tashkil etishda qaysi sohalarga ahamiyat berish lozimligi
hisoblanadi.
Kurs ishining vazifalari:
- Xavfsizlik tushunchasi tasnifi;
- Milliy va xalqaro xavfsizlikning mazmun va mohiyati;
- Xavfsizlikni ta’minlashda yaratilgan qonun va qonun osti hujjatlar
tahlili;
- Xalqaro xavfsizlik tashkilotlarini o’rganish va ularda mavjud siyosatni
o’rganish;
- Xavfsizlikni ta’minlashning yangi usul, g’oya va takliflarni ishlab
chiqish va keng ommaga tatbiq etish.
Kurs ishining ob’ekti bo’lib, O’zbekiston Respublikasida va xalqaro
hamjamiyatda yaratilgan xavflikni ta’minlovchi konseptsiyalar va qonun hujjatlari
hisoblanadi.
2

1. Xavfsizlik tushunchasi mazmun va mohiyati.
Xavfsizlik - bu shaxs, jamiyat, davlat hayotiy manfaatlarini ichki va tashqi
tahdidlardan himoya qilish yoki ob’ekt, hodisa yoki jarayonning halokati ob’ekt,
hodisa yoki jarayonning halokat ta’sirida omon qolish qobiliyati hisoblanadi.
Mamlakat taraqqiyotining hozirgi bosqichida eostrate vazifalar va eng muhim
islohotlarning muvaffaqiyatli amalga oshirilishi nafaqat davlat va xo`jalik
boshqaruvi organlari, balki huquqni muhofaza qiluvchi tuzilmalar faoliyatini ham
takomillashtirishni talab etadi.
O`zbekiston Respublikasi Prezidenti Sh.Mirziyoev 2017 yil 22 dekabrda Oliy
Majlisga Murojaatnomasida O`zbekiston Respublikasi Milliy xavfsizlik xizmatini
isloh qilish zarurligini ko`rsatib berdi. Davlat rahbari tomonidan Konstitutsiya va
qonun normalariga og`ishmay rioya etilishini ta`minlash, huquqni muhofaza
qiluvchi organlar tizimida o`zaro tiyib turish va manfaatlar muvozanati tamoyilini
so`zsiz amalga oshirish, boshqa organlarning funktsiyalarini bajarish va takrorlash
holatlariga yo`l qo`ymaslik vazifalari qo`yilgan edi. Bu borada O`zbekiston
Respublikasi Prezidenti tomonidan qabul qilingan “O`zbekiston Respublikasining
davlat xavfsizligi tizimini takomillashtirish chora-tadbirlari to`g`risida”gi Farmon
xavf-xatar va tahdidlarga samarali tarzda qarshi kurashishga qodir maxsus
xizmatning zamonaviy qiyofasini belgilagan holda, davlat xavfsizligini
ta`minlashning sifat jihatidan yangi tizimiga asos soldi. Farmonga muvofiq
O`zbekiston Respublikasi Milliy xavfsizlik xizmati O`zbekiston Respublikasi
Davlat xavfsizlik xizmati etib qayta tashkil qilindi. Idoraning nomidan “milliy
xavfsizlik” tushunchasining chiqarilishi uning vakolatlari asossiz tarzda
kengayishiga shart-sharoit yaratgan omillarni bartaraf etish zarurati bilan bog`liq.
Chunki eost miqyosdagi har qanday muammo milliy xavfsizlikka tahdid sifatida
ko`rilishi mumkin edi. Mazkur o`zgartirish ushbu idoraning diqqat-e`tiborini
davlat ahamiyatiga ega real tahdidlarga qaratadi. “Davlat xavfsizligi” atamasi
xavfsizlikni ta`minlash doirasini aniq belgilaydi va mazkur sohadagi faoliyat
yo`nalishlarini ajratib beradi. Farmon bilan Davlat xavfsizlik xizmati O`zbekiston
Respublikasining konstitutsiyaviy tuzumini, suverenitetini, hududiy yaxlitligini va
3

manfaatlarini tashqi va ichki tahdidlardan himoya qiluvchi maxsus vakolatli organ
etib belgilandi.
Davlat xavfsizlik xizmati faoliyatini tashkil etishning ustuvor yo`nalishlari
belgilandi. Birinchidan, mazkur idoraning maqomi, vakolatlari va faoliyat
yo`nalishlarini belgilagan holda “O`zbekiston Respublikasining Davlat xavfsizlik
xizmati to`g`risida”gi qonunni ishlab chiqish va qabul qilish nazarda tutilmoqda.
26 yil oldin qabul qilingan Milliy xavfsizlik xizmati to`g`risidagi amaldagi nizom
faoliyatni samarali tashkil etishga imkon bermaydi hamda mamlakatning ijtimoiy-
siyosiy va ijtimoiy-iqtisodiy hayotida yuz bergan muhim o`zgarishlarni aks
ettirmaydi. Ikkinchidan, bugungi kundagi xavf-xatar va tahdidlarga qarshi
kurashishning ta`sirchan shakllari hamda uslublarini joriy etish, shu maqsadda
idoraning samarali tashkiliy tuzilmasini shakllantirish zarurligi belgilandi.
Uchinchidan, fuqarolarning huquqlari, erkinliklari va qonuniy manfaatlariga
og`ishmay rioya etishning alohida muhim ahamiyati ta`kidlandi.
Shundan kelib chiqqan holda, Davlat xavfsizlik xizmati tomonidan inson
huquqlari qonuniy kafolatlarining qat`iy ta`minlanishiga ustuvor ahamiyat beriladi.
To`rtinchidan, kadrlarni tanlash va tayyorlashning mutlaqo yangi tizimi tashkil
etiladi, harbiy xizmatchilarning ijtimoiy himoyasi kuchaytiriladi. Mazkur choralar
Davlat xavfsizlik xizmatiga har tomonlama rivojlangan va vatanparvar yoshlarni
jalb etishga imkon beradi. Shu o`rinda idora vakillarining harbiy xizmatchi
sifatidagi maqomi ko`rsatib o`eost, mazkur holat ularga nisbatan harbiy xizmatni
o`tash bilan bog`liq barcha cheklov va majburiyatlar tatbiq etilishini anglatadi.
Beshinchidan, Davlat xavfsizlik xizmati o`z faoliyatini idora ishining shakllari va
uslublari hamda harbiy xizmatchilarning idoraviy mansubligi haqidagi
ma`lumotlar oshkor bo`lishini istisno etadigan konspiratsiya tamoyillari asosida
tashkil etishi belgilandi. Bu davlat xavfsizligini ta`minlash vazifalarini bajarishda
mavjud kuch va vositalardan samarali foydalanishni ta`minlaydi.
Farmon bilan Davlat xavfsizlik xizmatining bayrog`I va emblemasi
namunalari tasdiqlandi. Idoraviy ramzlarning ta`sis etilishi harbiy xizmatchilarning
jangovor ruhini oshirishga hamda ularni davlat xavfsizligini ta`minlash vazifalarini
4

bajarishga safarbar etishga xizmat qiladi. O`zbekiston Respublikasi Prezidenti
farmonida davlat xavfsizligini ta`minlash sohasida to`planib qolgan muammolarni
hal etishga qaratilgan qator topshiriqlar mavjud. Shu munosabat bilan: idora
faoliyatini tashkil etish, uning ta`lim muassasalari faoliyatini takomillashtirish va
Davlat chegarasini qo`riqlash tizimining samaradorligini oshirishga qaratilgan
O`zbekiston Respublikasi Prezidenti qarorlarini ishlab chiqish; 2018-2022 yillarda
Davlat xavfsizlik xizmati harbiy xizmatchilari uchun arzon uy-joylarni qurish
dasturini ishlab chiqish nazarda tutildi. O`zbekiston Respublikasi Prezidentining
mazkur Farmoni tarixiy ahamiyatga ega bo`lib, davlat xavfsizligini ta`minlashning
sifat jihatdan yangi tizimini shakllantirishning huquqiy asoslarini yaratdi. Davlat
rahbarining mazkur qarorini amalga oshirish O`zbekiston Respublikasi
konstitutsiyaviy tuzumi, suvereniteti, hududiy yaxlitligi va manfaatlarini tashqi
hamda ichki tahdidlardan himoya qilish tizimining sifat jihatdan yangi bosqichga
ko`tarilishini ta`minlaydi. Davlat tuzilmasi va davlat chegaralari daxlsizligini
ishonchli himoya qilish, inson huquqlari va erkinliklariga og’ishmay rioya etish,
jamiyatdagi millatlararo totuvlik, diniy bag’rikenglik, tinchlik va osoyishtalik –
demokratik huquqiy davlat qurishning hamda mamlakatni jadal ijtimoiy-iqtisodiy
rivojlantirishning muhim shartlaridan hisoblanadi.
O’zbekiston Respublikasi Milliy xavfsizlik xizmati mamlakatning
konstitutsiyaviy tuzumi, suvereniteti, hududiy yaxlitligi, iqtisodiy va mudofaa
salohiyatini tashqi va ichki tahdidlardan himoya qilish tizimida alohida o’rin
tutadi.
Shu bilan birga, Milliy xavfsizlik xizmatining maqomi, vazifalari va
vakolatlari doirasini aniq belgilab beruvchi qonun hujjati yaratilmay turib, unga
milliy xavfsizlikni ta’minlashning barcha jihatlari yuklatilgani ushbu idoraning
davlat organlari faoliyatining barcha sohalariga asossiz aralashuviga shart-sharoit
yaratib berdi.
Mamlakatni rivojlantirishning hozirgi bosqichidagi ustuvor yo’nalishlar,
davlat va ijtimoiy hayotning barcha sohalarini isloh qilish borasidagi vazifalarni
5

samarali amalga oshirish davlat xavfsizligini ta’minlashning sifat jihatdan yangi
tizimini shakllantirishni taqozo etadi. 2
2
O‘zbekiston Respublikasining davlat xavfsizligi tizimini takomillashtirish chora-tadbirlari to‘g‘risida
O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining 2018-yil 14-martdagi PF-5379-son Farmoni.
6

2. Xavfsizlikni mohiyati eost’minlashning chora-tadbirlari.
Mamlakatimiz mustaqilligini, fuqarolar tinchligi va xavfsizligini ta’minlash,
ularning xuquqlari va qonuniy manfaatlarini himoya qilish davlat siyosatining
ustuvor vazifalaridan biri hisoblanadi. Insonning eng ustuvor va muqaddas
huquqlaridan biri bu – tinch yashash huquqidir. Davlat va jamiyatning burchi ana
shu huquqni barcha qonuniy vositalar bilan kafolatlab berishdir. Tarixdan
ma’lumki, har qanday davlatning mustaqilligini, xalqning erki va tinchligini uning
o’z armiyasi, Qurolli Kuchlari tomonidan himoya qilinadi. O’z mustaqilligini,
tinchligini asray olgan davlatgina barqaror rivojlanadi, tinchlik, xotirjamlik,
osoyishtalik qaror topgan mamlakat gullab-yashnaydi.
Shu bois istiqlolimizning dastlabki kunlarida – 1991 yil 6 sentyabrda
O’zbekiston Respublikasi Mudofaa ishlari vazirligi tashkil etildi. 1992 yil 14
yanvar kuni esa mustaqil davlatimiz tarixida yana bir muhim qadam qo’yildi. Shu
kuni mamlakatimiz hududidagi barcha harbiy qism va bo’linmalarni O’zbekiston
yurisdiksiyasiga o’tkazish to’g’risida qaror qabul qilindi.
Qurolli Kuchlarning mamlakat suvereniteti va hududiy yaxlitligini saqlash,
xalqimizning tinchligi hamda bunyodkorlik mehnatini himoyalash, yosh avlodni
vatanparvarlik ruhida tarbiyalashdagi ahamiyatini inobatga olib hamda
mamlakatimiz hududidagi harbiy qism va bo’linmalarning davlatimiz tasarrufiga
o’tkazilishi munosabati bilan O’zbekiston Respublikasining 1993 yil 29 dekabrda
qabul qilingan qonuniga binoan 14 yanvar O’zbekistonda Vatan himoyachilari
kuni deb e’lon qilindi.
O’tgan yillar mobaynida yurtimizda davr talabi va jahon andozalariga javob
beradigan Qurolli Kuchlarni barpo etish, mamlakatimiz mustaqilligi, xavfsizligi va
hududiy yaxlitligini ta’minlash, barqaror va izchil demokratik taraqqiyotimizning
ishonchli kafolati bo’lgan milliy armiyamizni shakllantirish yo’lida keng ko’lamli
ishlar amalga oshirildi.
Avvalo, harbiy soha islohotlari bilan bog’liq eostrate maqsadlarga
erishishning muhim huquqiy poydevori bunyod etildi.Mamlakatimiz
Konstitutsiyasining 52-moddasida “O’zbekiston Respublikasini himoya qilish —
7

O’zbekiston Respublikasi har bir fuqarosining burchi” ekanligi alohida belgilab
qo’yildi. Asosiy qomusimizda, shuningdek, O’zbekiston Qurolli Kuchlarining
huquqiy maqomi ham aniq belgilab berilgan bo’lib, unga ko’ra Qurolli Kuchlar
O’zbekiston suvereniteti va hududiy yaxlitligi, respublikamiz aholisining osuda
hayoti va xavfsizligini ta’minlash maqsadida tashkil etilishi qayd etildi.
Shuningdek, “Mudofaa to’g’risida”, “Umumiy harbiy majburiyat va harbiy xizmat
to’g’risida”gi qonunlar Qurolli Kuchlarimiz tashkiliy asoslarini o’zida mujassam
etdi.
Qurolli Kuchlarimizni isloh qilish bo’yicha o’z vaqtida qabul qilingan
dasturga muvofiq amalga oshirilgan keng ko’lamli ishlar zamonaviy talablarga
javob beradigan milliy armiyamizni shakllantirish va boshqarishning sifat jihatdan
mutlaqo yangi tizimiga o’tish borasida muhim qadam bo’ldi. Qisqa vaqt ichida
harbiy okruglar, chegara hududlari va maxsus operatsiyalarga ixtisoslashtirilgan
qismlar tuzildi.
Milliy armiyamizni bosqichma-bosqich va tizimli ravishda shakllantirishda,
avvalo, xavfsizligimizga qarshi qaratilgan jiddiy tahdid va xatarlar, ayniqsa,
xalqaro terrorizm, ekstremizm, narkoagressiya, ommaviy qirg’in qurollarining
tarqalishi kabi balo-qazolar hisobga olindi.
Qurolli Kuchlarimiz va ularning asosiy jangovar bo’linmalarining prinsipial
jihatdan yangi tashkiliy-tarkibiy tuzilmasi joriy etildi, boshqaruv va tuzilmalarning
bir-birini takrorlaydigan, kam samarali bo’g’inlari tugatildi. Bu esa, o’z navbatida,
mazkur boshqaruv va tuzilmalarning harakatchanligi, tezkorligi va jangovar
qobiliyatini oshirish imkonini berdi.
Mamlakatimiz hududiga suqilib kiradigan har qanday tajovuzkor bosqinchiga
qarshi qat’iy zarba berishga qodir bo’lgan Maxsus operatsiyalarni amalga
oshiradigan kuchlar, Terrorchilikka qarshi kurashish korpusi bo’linmalari va
boshqa zamonaviy jangovar bo’linmalar tashkil etildi va ularning faoliyatini
kuchaytirish davom ettirilmoqda.
Bugun Armiyada xizmat qilishning nufuzi baland. Yigitlarimiz uchun harbiy
sohada xizmat qilish, nafaqat faxrli burch, balki yuksak shon-sharafga
8

aylandi..Barcha ota-onalar o’z farzandlari voyaga yetgach, uning Qurolli
Kuchlarimiz saflarida xizmat qilishini niyat qilishadi. Chunki zamonaviy jangovar
texnik qurollarni mukammal egallagan yigitlarimiz millatning, yurtning iftixori
bo’lishayotganini hammamiz ko’rib turibmiz.
O’zbekiston Respublikasi Prezidenti tomonidan birinchi marta mamlakatimiz
parlamenti – Oliy Majlisga taqdim etilgan Murojaatnomada mudofaa va xavfsizlik
masalasiga alohida e’tibor qaratildi. Prezidentimiz jahonda keskin iqtisodiy
raqobat, axborot xurujlari, eostrategi tahdidlar tobora kuchayib borayotganligi.
Dunyoning turli joylarida, ayniqsa, Yaqin Sharq mintaqasida qonli to’qnashuv va
nizolar davom etayotgani, bunday notinch keskinlik o’choqlari kamayish o’rniga
ko’payib borayotganligi ta’kidlab, ana shunday tahlikali vaziyatni hisobga olgan
holda, biz yurtimizda tinchlik-osoyishtalikni mustahkamlash, turli xavf-xatarlarga
qarshi kurashish bo’yicha faoliyatimizni har tomonlama kuchaytirishimiz shartligi
– zamon talabi ekanligini aytib o’tdilar.
Shu o’rinda yana bir muhim masala – mamlakatimiz mudofaa tizimining
tashkiliy tuzilmasi, uning harbiy-jangovar holati, askar va ofitserlarning ma’naviy
va ruhiy tayyorgarlik darajasi bugungi tez o’zgarayotgan davr talablaridan kelib
chiqib isloh qilinishini qayd etish lozim.
Mamlakatimizda qabul qilingan Harakatlar strategiyasiga muvofiq, o’tgan
qisqa davrda milliy armiyamizni isloh qilish bo’yicha aniq chora-tadbirlar qabul
qilinib, Qurolli Kuchlarimiz qiyofasini tubdan o’zgartirish jarayoni boshlandi.
Harbiy sohadagi islohotlarning samarasini oshirishda yangidan qabul
qilinayotgan Mudofaa doktrinasi muhim rol o’ynaydi. Ushbu doktrina O’zbekiston
tashqi siyosatining ochiqlik tamoyilini, yaqin qo’shnilar bilan do’stona va amaliy
munosabatlarni rivojlantirishni ifoda etadi. Unda davlatimiz mustaqilligi va
suverenitetini mustahkamlash ustuvor vazifa sifatida aniq belgilab qo’yilgan.
Mamlakatimiz eostrategic joylashuvining o’ziga xosligi, shuningdek,
mintaqada vujudga kelayotgan harbiy-siyosiy holatni hisobga olgan holda, Qurolli
Kuchlar birlashmalarining vazifa va tuzilmalari qayta ko’rib chiqildi. Milliy
gvardiya barpo etildi, armiyani yangi qurol-aslaha va zamonaviy harbiy texnika
9

bilan ta’minlash bo’yicha kompleks chora-tadbirlar amalga oshirilmoqda. Mudofaa
sanoati bo’yicha davlat qo’mitasi tuzildi. Harbiy kadrlar tayyorlash sohasida olib
borilayotgan tizimli o’zgarishlar asosida Qurolli Kuchlar akademiyasining faoliyati
tubdan qayta tashkil etildi.
Harbiy xizmatchilar, ularning oilalari va faxriylarni ijtimoiy himoya qilish
bo’yicha salmoqli ishlar amalga oshirilmoqda. Jumladan, 2017 yilda harbiy
xizmatchilar uchun 56 ta ko’pqavatli uy barpo etildi va bu ishlar kelgusi yilda
yanada katta hajmda davom ettirilishi ta’kidlandi.
Qurolli Kuchlarni zamonaviy qurol-aslaha va harbiy texnikalar bilan
ta’minlash uchun Mudofaa-sanoat kompleksini shakllantirish va rivojlantirish
davlat dasturini qabul qilish vazifasi belgilandi. Ushbu dastur davlatimizning
mudofaa qobiliyatini mustahkamlash, armiyamizning jangovar qudrati va
salohiyatini yanada oshirishga xizmat qiladi.
Milliy armiyamizni barpo etish jarayonlari O’zbekistonning o’z mustaqilligini
qo’lga kiritish tarixi bilan uzviy bog’liqdir.Shu ma’noda, 14 yanvar sanasini faqat
harbiy xizmatchilar emas, umumxalq bayrami sifatida qabul qilishimiz, uni eng
ulug’, eng aziz ayyomlardan biri sifatida yuksak darajada nishonlayotganimiz bejiz
emas.
Vatan tuyg’usi, Vatan himoyasi tushunchasi shunday aziz va ulug’ ne’matki,
hayot yo’llarida, og’ir va mashaqqatli sinovlarda bizga hamisha kuch-quvvat baxsh
etib, mardlik va jasoratga da’vat etadi. Ona vatanimiz O’zbekistonimizni ko’z
qorachig’idek asrash, uning sha’nu sharafini himoya qilish har birimizning
muqaddas burchimizdir. 3
3
O‘zbekiston Respublikasi Oliy Majlisi Mudofaa va xavfsizlik masalalari qo‘mitasi a’zosi, O’zLiDeP fraksiyasi a’zosi
To‘lqin Karimov.
10

3. Milliy xavfsizlikning mamlakatdagi ahamiyati.
O zbekiston Respublikasi Davlat xavfsizlik xizmati — O zbekistonʻ ʻ
Respublikasi Qurolli Kuchlarining tarkibiga kiruvchi, huquqni muhofaza qiluvchi
va nazorat organlaridan biri.
Tarixi. 1991-yil 26 sentyabr kuni O zbekiston Respublikasining Birinchi
ʻ
Prezidenti Islom Karimovning farmoniga binoan O zSSR Davlat xavfsizligi
ʻ
qo mitasi (KGB) — Milliy xavfsizlik xizmatiga aylantirilgan. Davlat xavfsizligi
ʻ
qo mitasi(DXQ)ning MXXga aylantirilishi borasidagi Vazirlar Mahkamasi qarori
ʻ
sal keyinroq — 2 noyabrda qabul qilingan. Qarorda Davlat xavfsizligi
qo mitasining tugatilgan alohida bo linmalarini hisobga olgan holda, uning
ʻ ʻ
xodimlari soni 25 foizga qisqartirilishi qayd etilgan.
2018-yil 14-martda O zbekiston Prezidenti Shavkat Mirziyoyev MXX
ʻ
organlarini isloh qilish haqida farmon chiqargan. Unga ko ra, 2018-yil 29-mart
ʻ
kuni O zbekiston Respublikasi Oliy Majlisining qarori bilan tashkilot nomi Davlat
ʻ
xavfsizlik xizmati deb o zgartirildi.
ʻ
Vazirlari . O zbekiston Respublikasi Davlat xavfsizlik xizmati O zbekiston
ʻ ʻ
Respublikasining konstitutsiyaviy tuzumi, suvereniteti, hududiy yaxlitligi va
manfaatlarini tashqi va ichki tahdidlardan himoya qiluvchi maxsus vakolatli organ
etib belgilangan.
Xizmat O zbekiston Respublikasining davlat xavfsizligi va manfaatlarini
ʻ
tashqi va ichki tahdidlardan himoya qiladi.
Mazkur sohada qonuniylik va qonun ustuvorligini mustahkamlash,
huquqbuzarliklarning oldini olish, ularni aniqlash va ularga barham berish
bo yicha faoliyat olib boradi.
ʻ
O zbekiston Respublikasining konstitutsiyaviy tuzumi, suvereniteti va
ʻ
hududiy yaxlitligiga tajovuzlarning oldini olish, ularni aniqlash hamda ularga
barham berish bo yicha razvedka va kontrrazvedka faoliyatini amalga oshiradi.
ʻ
O zbekiston Respublikasining Davlat chegaralarini qo riqlaydi va himoya
ʻ ʻ
qiladi.
11

Terrorizm, ekstremizm, uyushgan jinoyatchilikka, qurol-yarog , giyohvandlikʻ
vositalari va psixotrop moddalarning noqonuniy muomalasiga qarshi kurashish;
davlat manfaatlari va xavfsizligiga tahdid soluvchi milliy, irqiy va diniy adovatni
targ ib etishga qaratilgan buzg unchilik faoliyatining oldini olish, uni aniqlash va
ʻ ʻ
unga barham berish bo yicha faoliyat olib boradi.
ʻ
Iqtisodiy, ilmiy-texnikaviy, ijtimoiy va axborot sohalarida davlat xavfsizligini
ta minlaydi. O zbekiston Respublikasi xalqining tarixiy-madaniy va boy ma naviy
ʼ ʻ ʼ
merosini himoya qiladi.
Davlat organlari va boshqa tashkilotlarda davlat manfaatlari va xavfsizligiga
tahdid soluvchi korrupsiya holatlariga qarshi kurashish, telekommunikatsiya va
transport sohasida davlat xavfsizligini ta minlash, favqulodda holatlarni yuzaga
ʼ
keltiruvchi omillarning oldini olish, aniqlash va ularga barham berish bo yicha
ʻ
kurash olib boradi.
Davlat organlari va boshqa tashkilotlarda davlat sirlari saqlanishi, maxsus
aloqa xavfsizligining ta minlanishi hamda axborotlarni kriptografik himoya
ʼ
qilishni tashkil etish ustidan nazoratni amalga oshiradi.
Davlat manfaatlari va xavfsizligiga tahdid soluvchi huquqbuzarliklar sodir
etilishiga imkon beradigan sabab adiolog-sharoitlarni aniqlash hamda bartaraf etish
kabi vazifalarni bajaradi.
Xizmat raislari
1. Bizov Aleksey Petrovich (20 aprel 1954 — 11 fevral 1960);
2. Naymushin Georgiy Fedorovich (26 fevral 1960 — 14 dekabr 1963);
3. Kiselev Sergey Ivanovich (14 dekabr 1963 — 25 oktabr 1969);
4. Beschastnov Aleksey Dmitriyevich (25 oktabr 1969 — 25 oktabr 1974);
5. Nordman Eduard Boleslavovich (25 oktabr 1974 — 2 mart 1978);
6. Melkumov Levon Nikolayevich (2 mart 1978 — 24 avgust 1983);
7. Golovin Vladimir Aleksandrovich (24 avgust 1983 — 27 yanvar 1989);
8. Morgasov Anatoliy Sergeevich (23 fevral 1989 — 12 iyun 1991);
9. Aliyev Gulam Aliyevich (12 iyun 1991 — 27-iyun 1995);[5]
10. Inoyatov Rustam Rasulevich (27-iyun 1995 — 31-yanvar 2018);
12

11. Abdullayev Ixtiyor Baxtiyorovich (31-yanvar 2018 — 11-fevral 2019);
12. Azizov Abdusalom Abdumavlonovich (11-fevral 2019).
2018 – yil 29 – martda Senat DXX to g risidagi qonunni tasdiqladi.ʻ ʻ
O zbekiston parlamentining yuqori palatasi – Senat “O zbekiston
ʻ ʻ
Respublikasi Davlat xavfsizlik xizmati to g risida”gi qonunni tasdiqlagan.
ʻ ʻ
Mirziyoyev MXX rahbariyatini “sotqinlik”da aybladi. Qonun sobiq Milliy
xavfsizlik xizmati – MXXning merosxo ri bo lgan DXX faoliyatining asosiy
ʻ ʻ
yo nalishlarini belgilab beradi va xavfsizlik tizimi vakolatlariga aniqlik kiritadi.
ʻ
Prezident Mirziyoyev MXXni cheksiz vakolatlarga ega bo lgani uchun tanqid
ʻ
qilgan va shu yil 14 martida “O zbekiston Respublikasining davlat xavfsizligi
ʻ
tizimini takomillashtirish chora-tadbirlari to g risida”gi farmonini imzolagandi.
ʻ ʻ
Ayni farmonga muvofiq, MXX tugatilib, DXX tashkil etilgan.
Davlat xavfsizlik xizmati O zbekistonda konstitutsiyaviy tuzumni himoya
ʻ
qiladigan, respublikaning suvereniteti, yaxlitligi va xavfsizligiga ichki va tashqi
tahdidlarga qarshi kurash olib boradigan vakolatli organ sifatida belgilanishi
aytilgan.
Farmonda MXXga uning maqomi va vakolat chegaralarini aniq belgilab
beruvchi qonunchilik akti bo lmagan holatda milliy xavfsizlikni ta minlashning
ʻ ʼ
barcha jihatlari yuklatilgani mazkur mahkamaning barcha sohalarda davlat
organlari faoliyatiga asossiz ravishda aralashuvini keltirib chiqargani
ta kidlangandi.
ʼ
Qonunsiz tashkilot Prezident Mirziyoyev xavfsizlik tizimining isloh qilinishi
haqida ilk bor o tgan yil 22 dekabrida parlamentga murojaatida aytgandi.
ʻ
U MXX 26 yil oldingi nizom asosida ishlab kelgani va uning faoliyatini
tartibga soluvchi alohida qonun qabul qilish vaqti kelganini ta kidlagan.
ʼ
Ammo tizimdagi o zgarishlar oradan bir oydan ko proq vaqt o tib, MXXning
ʻ ʻ ʻ
qudratli rahbari general Rustam Inoyatov ishdan olinishi ortidan boshlangan.
DXXdagi tuzilmaviy va kadrlar o zgarishi borasida uncha ko p ma lumot
ʻ ʻ ʼ
yo q.
ʻ
13

Xavfsizlik xizmati Toshkentning Sayilgohidagi eski binosidan boshqa joyga
ko chirilgani haqida tasdiqlanmagan xabarlar olingan.ʻ
Shuningdek, sobiq MXXning ayrim vakolatlari yangi tashkil etilgan Milliy
gvardiya ixtiyoriga berilayotgani ham aytiladi.
Mamlakat ichkarisidagi jurnalistlarga ko ra, o zbek jamiyatida MXX yaratgan
ʻ ʻ
total qo rquv muhiti yumshagan, ammo hanuz butkul yo qolgan emas.
ʻ ʻ
O zbekiston xavfsizlik tizimlarini dunyodagi eng qo pol inson haqlari
ʻ ʻ
buzilishlari uchun mas ul deb ko riladi.
ʼ ʻ
O zbekiston MXXsi o zgacha fikrlovchilarga qarshi qiynoq qo llash,
ʻ ʻ ʻ
noqonuniy hibsga olishlar va siyosiy qotilliklarda ayblangan.
MXXning qator yuqori martabali mulozimlari korruptsiya va mansab
vakolatlarini suiste mol qilish ayblari bilan qamoqqa tashlangan.
ʼ
Prezident Mirziyoyevning o zi shu yil fevralida sobiq MXX generali Shuhrat
ʻ
G ulomov umrbod qamoq jazosiga mahkum etilganini tasdiqlagandi.
ʻ
U MXX raisining sobiq birinchi o rinbosarini “sotqin” deb atagan.
ʻ 4
Bunga muvofiq 5 ta turlarni alohida sanab o’tish mumkin.
Birinchidan, mazkur idoraning maqomi, vakolatlari va faoliyat yo’nalishlarini
belgilagan holda “O’zbekiston Respublikasining Davlat xavfsizlik xizmati
to’g’risida”gi qonunni ishlab chiqish va qabul qilish nazarda tutilmoqda. 26 yil
oldin qabul qilingan Milliy xavfsizlik xizmati to’g’risidagi amaldagi nizom
faoliyatni samarali tashkil etishga imkon bermaydi hamda mamlakatning ijtimoiy-
siyosiy va ijtimoiy-iqtisodiy hayotida yuz bergan muhim o’zgarishlarni aks
ettirmaydi.
Ikkinchidan, bugungi kundagi xavf-xatar va tahdidlarga qarshi kurashishning
ta’sirchan shakllari hamda uslublarini joriy etish, shu maqsadda idoraning samarali
tashkiliy tuzilmasini shakllantirish zarurligi belgilandi.
Uchinchidan, fuqarolarning huquqlari, erkinliklari va qonuniy manfaatlariga
og’ishmay rioya etishning alohida muhim ahamiyati ta’kidlandi. Shundan kelib
4
O’zbekiston Respublikasi Prezidentining navbatdan tashqari majlis bayonotidan xabar.uz nashriyoti muxbiri xabar
beradi
14

chiqqan holda, Davlat xavfsizlik xizmati tomonidan inson huquqlari qonuniy
kafolatlarining qat’iy ta’minlanishiga ustuvor ahamiyat beriladi.
To’rtinchidan, kadrlarni tanlash va tayyorlashning mutlaqo yangi tizimi
tashkil etiladi, harbiy xizmatchilarning ijtimoiy himoyasi kuchaytiriladi. Mazkur
choralar Davlat xavfsizlik xizmatiga har tomonlama rivojlangan va vatanparvar
yoshlarni jalb etishga imkon beradi. Shu o’rinda idora vakillarining harbiy
xizmatchi sifatidagi maqomi ko’rsatib o’tildi, mazkur holat ularga nisbatan harbiy
xizmatni o’tash bilan bog’liq barcha cheklov va majburiyatlar tatbiq etilishini
anglatadi.
Beshinchidan, Davlat xavfsizlik xizmati o’z faoliyatini idora ishining
shakllari va uslublari hamda harbiy xizmatchilarning idoraviy mansubligi haqidagi
ma’lumotlar oshkor bo’lishini istisno etadigan konspiratsiya tamoyillari asosida
tashkil etishi belgilandi. Bu davlat xavfsizligini ta’minlash vazifalarini bajarishda
mavjud kuch va vositalardan samarali foydalanishni ta’minlaydi.
15

4. Mamlakatimizda mavjud milliy xavfsizlik konsepsiyasi.
Prezidentimiz Shavkat Mirziyoyev tashabbusi bilan BMT shafeligida tashkil
etilgan “Markaziy Osiyo: yagona tarix va umumiy kelajak, barqaror rivojlanish va
taraqqiyot yo’lidagi hamkorlik” mavzuidagi xalqaro konferensiya 11-noyabr kuni
o’z ishini davom ettirdi.
Anjuman qatnashchilari Markaziy Osiyoda mintaqaviy hamkorlik
istiqbollarini muhokama etgan holda hudud davlatlari xavfsizligi va taraqqiyotiga
tahdidlarning oldini olish va ularga qarshi kurashishda xalqaro tashkilotlar hamda
xorijiy davlatlar bilan aloqalarning ahamiyati yuzasidan fikr almashdi. 5
Nixat Zeybekchi, Turkiya Respublikasi iqtisodiyot vaziri:
– Turkiya Markaziy Osiyo davlatlari tomonidan ilgari surilayotgan
tashabbuslarni qo’llab-quvvatlaydi. Keyingi yillarda mintaqadagi mamlakatlar
bilan transport-logistika sohasidagi aloqalarning rivojlanib borayotgani
davlatlarimiz iqtisodiy taraqqiyotiga xizmat qilmoqda. Biz, Markaziy Osiyo
davlatlarini Yevropa bilan bog’lovchi muhim ko’prik sifatida qadimiy Buyuk ipak
yo’lining qayta tiklanishidan manfaatdormiz. Bu borada ayni paytda Markaziy
Osiyo davlatlari va Xitoy tomonidan hayotga tatbiq etilayotgan transport karidori
bo’yicha loyihada ishtirok etishga tayyormiz.
Samarqandda tashkil etilgan xalqaro forum nafaqat mintaqa mamlakatlari
xavfsizligi va barqarorligini mustahkamlash, o’zaro hamkorlik aloqalarini
kuchaytirishga xizmat qiladi, balki ushbu davlatlarning dunyo xalqlari bilan
iqtisodiy integratsiyasini yanada kuchaytirishga keng imkoniyat yaratadi.
Muhammad Javad Zarif, Eron Islom Respublikasi tashqi ishlar vaziri:
– Bugun tez o’zgarayotgan dunyoda xavfsizlik va barqarorlikni ta’minlash
eng muhim masala hisoblanadi. Har bir davlat ushbu yo’nalishda o’ziga xos ichki
va tashqi siyosat yuritadi. Shu bilan birga bu borada qo’shni mamlakatlar bilan
o’zaro yaqin hamkorlikning yo’lga qo’yilishi har tomonlama foydali bo’lishi
shubhasiz.
5
O’zA muxbirining 2019-yil 25-apreldagi maqolasidan.
16

Bugungi kunda Markaziy Osiyo davlatlarining ushbu maqsad yo’lida
hamjihatlikda zarur chora-tadbirlarni ko’rayotgani e’tiborga molik. Xususan,
O’zbekiston Respublikasi Prezidenti Shavkat Mirziyovning bu borada bayon etgan
taklif va tashabbuslarini barcha davlatlar qo’llab-quvvatlamoqda.
Erlan Abdildayev, Qirg’iziston Respublikasi tashqi ishlar vaziri:
– Davlatlarimiz rahbarlarining sa’y-harakatlari bilan adiol paytda O’zbekiston
va Qirg’iziston o’rtasidagi yaxshi qo’shnichilik aloqalari mustahkamlanib, yangi
bosqichda davom etmoqda. Buni barcha sohalardagi hamkorlik rivojlanib
borayotgani ham yaqqol ko’rsatib turibdi.
Qadimiy Samarqandda bo’lib o’tayotgan ushbu xalqaro konferensiya
terrorizm, diniy ekstremizm va giyohvandlikka qarshi birga kurash olib borishimiz,
bu borada harakatlarimizni muvofiqlashtirishda muhim ahamiyat kasb etadi.
Markaziy Osiyo davlatlarining yakdilligi mintaqada xavfsizlikni ta’minlashda
muhim omil hisoblanadi. Xalqlarimizning buyuk tarixi bor. Qurilayotgan kelajak
ham albatta buyuk bo’ladi.
Sirojiddin Aslov, Tojikiston Respublikasi tashqi ishlar vaziri:
– Ushbu xalqaro konferensiya Markaziy Osiyo mintaqasidagi dolzarb
masalalarni hal etishda muhim qadam bo’ldi, desak yanglishmaymiz. Sababi,
dunyo xavfsizligiga xavf solayotgan terrorizm mintaqamizga ham kirib
kelmasligiga hech kim kafolat bera olmaydi. Shuning uchun avvaldan bunday
xavflarning oldini olish choralarini ko’rish, bu borada hamkorlikda ish olib adiolo
barcha davlatlar uchun manfaatli bo’lishi shubhasiz.
Birgina Afg’onistondagi notinchlik mintaqamizdagi davlatlar va xalqlar
osoyishtaligiga tahdid sifatida barchamizni tashvishga soladi. Qo’shni mamlakatda
barqarorlikka erishish borasida biz ham hamkorlikda ish olib borishimiz lozim.
Rashid Meredov, Turkmaniston Respublikasi tashqi ishlar vaziri:
– Samarqandda tashkil etilgan ushbu xalqaro konferensiya Markaziy Osiyo
davlatlarining har jabhada hamfikr, mintaqadagi mavjud muammolarni hamjihat
hal qila olishini dunyoga ko’rsatdi.
17

Mintaqadagi davlatlararo muammolar bo’lmasligi, ayniqsa, xavfsizlik
masalasida barchamizning yakdilligimiz taraqqiyotga xizmat qiladi. Shuningdek,
mintaqadagi Yevroosiyo transport koridorini rivojlantirish Yevropa va Osiyoni bir-
biriga bog’lashda muhim omil bo’ladi. Albatta, buning uchun mintaqada terrorizm,
ekstremizm, giyohvandlik kabi turli illatlarning oldini olish, xavfsizlikni
ta’minlash lozim. Bugungi xalqaro konferensiya aynan shu masalalar
muhokamasiga qaratilgani bilan ahamiyatli bo’ldi.
18

5. Xalqaro xavfsizlik tushunchasi mazmuni.
Xalqaro xavfsizlik – xalqaro munosabatlar tizimi; hamma davlatlar
tomonidan rioya qilinadigan xalqaro huquqning prinsip va normalari; davlatlar
o rtasidagi janjalli masalalarni va kelishmovchiliklarni kuch va kuch ishlatish xavfiʻ
bilan bartaraf etishni istisno qilishga asoslangan. Xalqaro xavfsizlik prinsiplari
kuyidagilarni nazarda tutadi: hamma davlatlar uchun babbaravar xavfsizlikni
ta minlash; harbiy, siyosiy, iqtisodiy va gumanitar sohalarda amaliy kafolatlarni
ʼ
yuzaga keltirish; har bir xalqning suveren huquqlarini so zsiz hurmat qilish;
ʻ
xalqaro tanglik va mintaqaviy nizolarni siyosiy yo l bilan adolatli bartaraf etish;
ʻ
davlatlar o rtasida ishonchni mustahkamlash; xalqaro terrorizmkya oldini olishning
ʻ
samarali usullarini ishlab chiqish; genotsid, aparteidam tugatish, fashizmnsh
targ ib qilmaslik, diskriminatsiyaping har qanday shakllarini xalqaro amaliyotdan
ʻ
yo qotish; qamal va sanksiyalardan (jahon hamjamiyati tavsiyalarisiz) voz kechish.
ʻ
Xalqaro xavfsizlikning ajralmas qismi BMT ustavi bilan mustahkamlangan
amaldagi kollektiv xavfsizlik mexanizmidir.
Xalqaro xavfsizlik har bir davrda turli omillarga: xalqaro aloqalarning
rivojlanish yo nalishlari va xususiyatiga, sivilizatsiya darajasi, ma naviyat va shu
ʻ ʼ
kabiga bog liq bo ladi. Shaxs, sinf, jamoat tashkilotlari va xalqaro tashkilotlarning
ʻ ʻ
faoliyati Xalqaro xavfsizlikga jiddiy ta sir ko rsatadi. O zbekiston Respublikasi
ʼ ʻ ʻ
jahonda, xususan, Markaziy Osiyoda xavfsizlik ta minlanishiga katta hissa qo shib
ʼ ʻ
kelmoqda. Prezident I.A. Karimov tomonidan ishlab chiqilgan “Mintaqaviy
xavfsizlikdan xalqaro xavfsizlikni ta minlash sari” konsepsiyasi Xalqaro
ʼ
xavfsizlikni ta minlashning yangi qoidasi sifatida jahon miqyosida tan olinmoqda.
ʼ
O`zbekistonda joriy yili yangi tahridagi Milliy xavfsizlik konsepsiyasi
tayyorlanadi. Bu haqda Oliy Majlis Senati raisining birinchi o`rinbosari Sodiq
Safoev ma`lum qilingan. 6
Safoevga ko`ra, konsepsiya mamlakatda vaziyatni beqarorlashtirishga
qaratilgan tashqi va ichki tahdidlarga munosabatga yangicha yondoshuvlarni
o`zida aks ettiradi. Hujjatda, oldinroq qabul qilingan yangi mudofaa doktrinasi
6
www.Gazeta.uz 2019-yil 10-sentabr.
19

kabi, xalqaro vaziyat va milliy xafsizlikka tahdidlardagi o`zgarishlar inobatga
olinadi.
“Tinchlik jarayoni, xavfsizlik sohasida hamkorlik va mintaqaviy sheriklik”
mavzuidagi Afg’oniston bo’yicha yuqori darajadagi Toshkent xalqaro
konferensiyasi matbuot markazida 24 mart kuni “Tinchlik va barqarorlikni
ta’minlash – mintaqa xavfsizligining garovi” mavzuida seminar-trening bo’lib
o’tdi. 7
Unda O’zbekiston Respublikasi Oliy Majlisi Senati a’zolari, tegishli vazirlik
va idoralar, ilmiy-tadqiqot markazlari, akademik doiralar vakillari, mahalliy va
xorijiy jurnalistlar ishtirok etdi.
O’zbekiston – Afg’oniston munosabatlari uzoq tarixga ega. Prezidentimiz
Shavkat Mirziyoyev tashabbusi bilan bu hamkorlikni yuqori bosqichga ko’tarish
yuzasidan izchil ishlar amalga oshirilmoqda. Bu O’zbekistonning Afg’oniston
muammosini hal qilish borasidagi tashabbuslari va ushbu mamlakatda iqtisodiy
loyihalarni amalga oshirayotganida namoyon bo’lmoqda.
Anjumanda O’zbekiston Respublikasi Oliy Majlisi Senati raisining birinchi
o’rinbosari S.Safoyev, Senatning Xalqaro munosabatlar, tashqi iqtisodiy aloqalar,
xorijiy investitsiyalar va turizm masalalari qo’mitasi raisi A.Kurmanov,
O’zbekiston Savdo-sanoat palatasi raisining birinchi o’rinbosari I.Jasimov,
“O’ztreyd” AJ raisi Sh.Rahmonov va boshqalar ta’kidlaganidek, O’zbekiston har
doim Afg’onistonda tinchlik o’rnatishga qaratilgan amaliy tashabbuslarni qo’llab-
quvvatlab kelgan. Davlatimiz rahbarining yuksak minbarlardan turib, afg’on
zaminida barqarorlikni ta’minlashning eng to’g’ri yo’li sifatida tomonlarni siyosiy
muzokaralar olib borishga taklif etgani, Afg’onistonda tinchlik ta’minlanishi
Markaziy Osiyoning barqaror rivojlanishi uchun muhim o’rin tutishi haqidagi
fikrlari shu jihatdan jahon hamjamiyatida katta qiziqish uyg’otdi.
Prezidentimiz tashabbusi bilan tashkil etilayotgan Afg’oniston bo’yicha
yuqori darajali Toshkent konferensiyasi ushbu mamlakatda tinchlik o’rnatish orqali
7
“Xalq so’zi” gazetasi 2019-yil 25-mart.
20

uning mintaqaviy iqtisodiy-ijtimoiy jarayonlarga qo’shilishi uchun har tomonlama
shart-sharoit yaratadi.
Seminarda Afg’onistonda siyosiy diplomatiyani yo’lga qo’yishda Toshkent
konferensiyasining ahamiyati, mintaqaviy iqtisodiy hamkorlikni rivojlantirish,
O’zbekiston bilan Afg’oniston o’rtasidagi savdo aylanmasi hajmini oshirish,
energetika, transport-kommunikatsiya va boshqa sohalardagi aloqalar istiqbollari,
madaniy-gumanitar hamkorlik haqida so’z yuritildi.
– Afg’oniston asrlar davomida Markaziy Osiyoning ajralmas qismi sifatida
rivojlanib kelgan, – deydi O’zbekiston tashqi savdo vaziri Jamshid Xo’jayev. –
Xalqlarimizni bog’lab turgan yagona tarix, umumiy madaniyat bugun turli
sohalardagi hamkorlik uchun qulay zamin yaratmoqda. Ikki tomon uchun birdek
manfaatli loyihalarni ishlab chiqish yo’lida salmoqli kelishuvlar amalga
oshirilmoqda.Afg’oniston temir yo’l tarmog’ini rivojlantirish, yo’nalishlarni
kengaytirish borasidagi tashabbuslar shular jumlasidan.Kelishuvlar asosida
o’zbekistonlik mutaxassislar tomonidan Termiz – Hayraton – Mozori Sharif temir
yo’li qurib, foydalanishga topshirildi. Hozirgi kunga kelib Mozori Sharif – Hirot
yo’nalishi bo’yicha temir yo’l qurilishi loyihasi ustida ish olib borilmoqda. Mazkur
tarmoqning uzunligi 650 kilometrni tashkil qiladi. Bu savdo aylanmasini sezilarli
ko’paytirish va Afg’onistonning adiolo eksporti hajmini oshirishga xizmat qiladi.
Bularning bari Afg’onistonda tinchlikni qaror toptirishga bevosita bog’liq.
Afg’oniston bo’yicha yuqori darajadagi Toshkent xalqaro konferensiyasi bu
boradagi tashabbuslarning yangi yo’nalishini boshlab berishiga ishonamiz.
Tadbirda mamlakatlarimiz o’rtasidagi siyosiy, savdo-iqtisodiy, transport
kommunikatsiyalari, madaniy-gumanitar kabi sohalardagi aloqalarni rivojlantirish,
xalqaro tashkilotlar doirasidagi hamkorlik, mintaqaviy va xalqaro ahamiyatga
molik dolzarb masalalar yuzasidan ma’ruzalar tinglandi.
Shu kuni matbuot markazida Afg’onistondagi ijtimoiy-iqtisodiy vaziyat,
o’zbek va afg’on xalqlari o’rtasidagi do’stlik aloqalari, ushbu mamlakatda
yashayotgan turli etnik guruhlar, jumladan, o’zbek millatiga mansub aholining
tarixi va taqdiriga bag’ishlangan shu’ba yig’ilishi ham tashkil etildi.
21

6. Xalqaro xavfsizlikni ta’minlashning xorij konsepsiyasi.
BMTning xalqaro xavfsizlik konsepsiyasi bo’yicha o’tkazgan anjumani bo’lib
o’tdi mazkur anjumanda turli mamlakatlardan qatnashish maqsadida odamlar
tashrif buyurishdi. Bu anjumanga davlat xavfsizlik xizmati xodimlari va ularni
nazorat etuvchi hukumat a’zolari qatnashdi. Anjumanda hozirgi zamonda yuzaga
kelayotgan barcha muommolar va ziddiyatlar xususida so’z bordi. Xususan, Yevro
Ittifoq mamlakatlari bn Buyuk Britaniya bilan bo’lgan ziddiyatlari va ularning
oqibatlari, AQSHning ko’plab mamlakatlar bilan yuzaga kelayotgan muommolari
va davlatlarni yemirib borayotgan global muommolar, terroriz, giyohvandlik
moddalari savdosi, qurol-yarog’ savdosi, ommaviy qirg’in qurollarini yaratish, uni
saqlash, tashish va vositachilik qilishning ta’siri va oqibatlari hamda odam
savdosiga qarshi kurashish kabi bir nechta muommolar ko’rib chiqildi. Ushbu
anjumanda to’g’ridan-to’gri qatnashgan BMTning O’zbekistondagi vakili Helena
Freyzer quyidagilarni bayot etdi:
BMTning Markaziy Osiyo mamlakatlaridagi vakolatxonalari nomidan
Birlashgan Millatlar Tashkiloti tomonidan Markaziy Osiyoda barqaror
rivojlanishni ta’minlashga qaratilgan submintaqaviy hamkorlikning qo’llab-
quvvatlanishi borasidagi amaliy misollar masalasi bo’yicha mazkur mo’’tabar
guruhga murojaat etishdan behad mamnunman.
Avvalambor, men mazkur Xalqaro konferensiyani tashkil etgan hamda
mintaqaviy hamkorlik masalasiga shunday katta e’tibor berayotgan O’zbekiston
Hukumatiga o’z minnatdorligimni izhor etaman. Ushbu anjuman barcha tomonlar
uchun manfaatli bo’lgan masalalar bo’yicha qizg’in fikr-mulohazalar almashinuvi
doirasida o’z kasbdoshlarimiz bilan yanada yaqinroqdan aloqa qilish hamda
bevosita mintaqa mamlakatlarining hukumatlari va boshqa hamkorlarimizdan
ularning adiologi rejalari haqida eshitish uchun nihoyatda bir qulay imkonyat
yaratdi. Ma’lumki, hukumatlar va boshqa hamkorlarimizning adiologi rejalari
bizning “Bir BMT” formatidagi hamda har bir mamlakatda barqaror rivojlanishga
qaratilgan chora-tadbirlarni amalga oshirishda yordam beruvchi hamkor sifatidagi
faoliyatimizga katta ta’sir ko’rsatadi.
22

Prezident Mirziyoyev hamda kecha so’zga chiqqan qo’plab boshqa
ma’ruzachilar tomonidan ta’kidlanganidek, bizning mintaqamizdagi, jumladan,
Markaziy Osiyodagi rivojlanish borasidagi ustuvor yo’nalishlar mintaqadagi
barcha beshta mamlakatning rivojlanish sohasidagi dasturlari bilan belgilanadi.
Mintaqaviy hamkorlik va sheriklik borasidagi salohiyat ham ana shu dasturlarda
mujassam.
BMT mintaqa mamlakatlari mintaqaviy hamkorlik masalasiga yanada
kattaroq e’tibor qaratayotganini olqishlaydi. Rivojlanish sohasida mavjud bo’lgan
bir qator muammolar chegara bilmaydi va, so’zga chiqqan ko’plab ma’ruzachilar
ta’kidlaganidek, barqaror taraqqiyot, xavfsizlik va inson qadr-qimmatini muhofaza
qilishga erishishning eng yaxshi yo’li mintaqaviy hamkorlikni mustahkamlashdan
iboratdir.
BMTning mintaqaviy hamkorlik masalasiga alohida e’tibor qaratuvchi
samarali mexanizmlaridan biri – bu BMTning Markaziy Osiyo iqtisodiyoti uchun
maxsus dastur (SPEKA) bo’lib, u BMTning Yevropa iqtisodiy komissiyasi (BMT
YeIK) hamda Osiyo va Tinch okeani uchun iqtisodiy va ijtimoiy komissiya
(OTOIIK) tomonidan qo’llab-quvvatlanadi. Joriy yilda SPEKA mintaqasi uchun
tashkillashtirilayotgan iqtisodiy forum Barqaror rivojlanish maqsadlari (BRM) va
innovatsiyalar masalasiga bag’ishlangani bejiz emas.
Markaziy Osiyoning barcha mamlakatlari tomonidan 2030 yilgacha bo’lgan
davrga mo’ljallangan barqaror rivojlanish sohasidagi kun tartibining qabul qilinishi
BRMni milliylashtirish va mahalliylashtirish jarayoniga kuchli turtki bo’ldi. BMT
Barqaror rivojlanish maqsadlari butun dunyo miqyosida tan olingan maqsad va
vazifalar bilan hamohang bo’lgan keng ko’lamli rivojlanish strategiyasi va u bilan
bog’liq bo’lgan ustuvor islohotlarni ishlab chiqishda mazkur mintaqa
mamlakatlarining hukumatlariga yordam berish uchun keng yo’l ochib beradi deb
hisoblaymiz.
Bugun men BMT nuqtai nazaridan mintaqadagi mamlakatlar o’rtasidagi
hamkorlikni kengaytirish salohiyati, xususan, ushbu borada BRM platformalaridan
23

foydalanishning afzalliklari nimalardan iboratligini ko’rsatuvchi ba’zi bir
misollarni keltirmoqchiman.
Men submintaqaviy hamkorlik nuqtai nazaridan oltita masalada to’xtalaman,
jumladan: zo’ravon ekstremizmning oldini olish, inson huquqlari, chegara
yaqinidagi hamjamiyatlar va xavfsizlikni ta’minlash borasidagi hamkorlik, savdo-
sotiq va iqtisodiy hamkorlikni ilgari surish, ofatlarning xavfini kamaytirish hamda
“yashil” Barqaror rivojlanish maqsadlari.
Zo’ravon ekstremizmning oldini olish:
Zo’ravon ekstremizmning oldini olish, shubhasiz, butun mintaqa bo’yicha
ustuvor yo’nalish hamda butun dunyo uchun nihoyatda dolzarb masaladir.
Radikalizmning tarqalishi, ayniqsa yoshlar orasida, tinchlik, barqarorlik va
rivojlanishga aniq va sezilarli xavf tug’dirmoqda.
BMT tizimi mamlakat hukumatlari bilan birgalikda ushbu dolzarb
muammoning oldini olishga qaratilgan yechimlarni ishlab chiqib, bu borada
joylarda muayyan yutuqlarga erishgan. Masalan, BMTTD tomonidan ijtimoiy
integratsiyaga yordamlashish bo’yicha mintaqaviy loyiha ishlab chiqilgan. Ushbu
loyiha doirasida xavfsizlik xizmati, sud organlari va jamoatchilik institutlari bilan
hamkorlikda radikalizatsiyaga uchragan shaxslarni deradikalizatsiya qilib, ularni,
ayniqsa o’z yurtiga qaytib kelayotgan xorijiy jangovarlarni jamiyatga qo’shish,
integratsiya qilishga qaratilgan chora-tadbirlar amalga oshiriladi.
Inson huquqlari:
Shuningdek, biz inson huquqlari, rivojlanish va xavfsizlik masalalari o’rtasida
muvozanat o’rnatishga yordam beruvchi aniq yechimlarni ishlab chiqish ehtiyoji
tobora oshib bormoqda deb hisoblaymiz. Markaziy Osiyoda BMT tizimi inson
huquqlari borasidagi mintaqaviy hamkorlik va institutlararo hamkorlikni
o’rnatishga qaratilgan sa’y-harakatlarni yanada kuchaytirishga intiladi. Aynan
hozir Markaziy Osiyoda hamda global va boshqa mintaqaviy miqyosda inson
huquqlarini muhofaza qilish sohasida faoliyat olib borayotgan adiologi va
tarmoqlar o’rtasidagi aloqalarni mustahkamlashga qaratilgan muloqot va
salohiyatni kuchaytirishning ayni pallasi deb hisoblaymiz. Mintaqadagi BMT
24

vakolatxonalari BMTning Inson huquqlari bo’yicha adi komissari boshqarmasi
bilan birgalikda Markaziy Osiyo mamlakatlaridagi inson huquqlarini muhofaza
qilish bo’yicha institutlar o’rtasidagi hamkorlikni qo’llab-quvvatlash borasidagi
ishlarini boshlash arafasida.
Chegara yaqinidagi hamjamiyatlar va xavfsizlikni ta’minlash borasidagi
hamkorlik:
Chegaralar yaqinidagi hududlarda barqaror tinchlik va rivojlanishni ilgari
surish uchun yanada qulay sharoitlarni yaratish maqsadida BMT chegara
yaqinidagi hamjamiyatlar o’rtasida unumdor muloqotni o’rnatishga ham alohida
e’tiborini qaratmoqda. Ushbunday hamkorlikning yaxshi bir misoli tariqasida
BMTning tinchlikni o’rnatish bo’yicha jamg’armasi tomonidan qo’llab-
quvvatlanuvchi Qirg’iziston va Tojikiston hududlarida amalga oshirilayotgan va
davlat chegaralari bo’ylab tinchlik hamda xavfsizlikni mustahkamlashga qaratilgan
Transchegaraviy hamkorlik dasturini keltirsa bo’ladi.
Mazkur dastur milliy va mahalliy hukumat idoralari, xavfsizlik xizmatlari,
mahalliy hamjamiyatlar, fuqarolik jamiyati tashkilotlari, yoshlar va ayollar bilan
hamkorlikda amalga oshirilib, mushtarak va bir-biri bilan bog’liq bo’lgan
masalalarni, xususan, ijtimoiy infratuzilma va tabiiy resurslardan foydalanish kabi
masalalarni birgalikda hal qilish yo’li bilan transchegaraviy aloqalarni, hamkorlik
va ishonchni tiklashga qaratilgan. Hozirgi kunga kelib, ushbu loyiha
chegaralarning ikkala tomonida yashovchi qariyb 40000 nafar aholining
manfaatlariga xizmat qilmoqda.
Shuningdek, Shveytsariya hukumati yordamida transchegaraviy hamkorlik
tashabbuslari ham amalga oshirilmoqda. Ushbu tashabbuslar doirasida Tojikiston
va Qirg’iziston o’rtasidagi chegara bo’ylab yashovchi aholi va hamjamiyatlar
o’rtasida muloqot qilish va mushtarak masalalarni birgalikda yechish mexanizmlari
o’rnatilib, unda yoshlar va ayollar guruhlari faol ishtirok etishi ko’zda tutilgan.
Ushbunday yondashuv chegaralar hududida yashovchi aholi orasida tabiiy
resurslardan foydalanish ustida yuzaga keladigan nizo va tortishuvlarni samarali
hal qilishga qulay sharoit yaratadi.
25

Transchegaraviy hamkorlikning yana bir yaxshi misoli tariqasida “BOMNAF
II” dasturini eslab o’tish joiz. Mazkur dastur Yevropa Ittifoqi tomonidan
moliyalashtirilib, Afg’onistonning shimoliy hududlarida chegaralarni boshqarish
sohasidagi salohiyatni oshirish va transchegaraviy hamkorlikni ilgari surish kabi
maqsadlarga qaratilgan. Loyiha Afg’oniston va Tojikiston, Turkmaniston va
O’zbekiston o’rtasidagi chegaralar bo’ylab transchegaraviy hamkorlikni yaxshilash
va jinoyat darajasini pasaytirish sohasidagi salohiyatni oshirishga qaratilgan bo’lib,
qonuniy savdo-sotiq, safarlar va tijoriy faoliyat hajmlarini orttirish kabi keng
ko’lamli masalalarni hal qilishda yordam beradi. Shuningdek, loyiha doirasida
chegaralarning ikkala tomoni bo’ylab, ikki tomonlama ishonchni mustahkamlash,
mintaqaviy rivojlanish, nizo va to’qnashuvlarning oldini olish, ularni hal qilish,
inson xavfsizligi darajasini oshirishga alohida urg’u beriladi.
Savdo-sotiq va iqtisodiy hamkorlikni ilgari surish:
Tengsizlikni qisqartirish hamda “yashil” ish o’rinlari va “yashil” taraqqiyot
konsepsiyasini targ’ib qilish Barqaror rivojlanish maqsadlarining asosiy
tamoyillaridan bo’lib, Markaziy Osiyo mamlakatlarida ham ustuvor
yo’nalishlardan sanaladi. BMT bir qator mamlakatlarda keng qamrovli mahalliy va
hududiy rivojlanish hamda mintaqaviy iqtisodiy tarmoqlarni mustahkamlash
sohasida yangi, innovatsion yondashuvlarni hayotga tadbiq qilib, bunda ayollar va
yoshlar, ijtimoiy jihatdan ojiz bo’lgan xo’jaliklar, nogironlar, chegara yaqinida
yashovchi guruhlarga alohida e’tibor qaratadi.
Ushbu tashabbuslar bizning Finlyandiya tomonidan moliyalashtiriluvchi
Markaziy Osiyoda savdo-sotiqqa yordamlashish dasturi doirasida ko’p yillar
mobaynida amalga oshirilib kelayotgan chora-tadbirlar bilan chambarchas bog’liq.
2009 yildan boshlab, mazkur dastur Qirg’iziston, Tojikiston va O’zbekistonda
iqtisodiyotni diversifikatsiya qilish va savdo-sotiqni ilgari surish orqali inson
salohiyatini oshirish kabi maqsadlarga xizmat qilib kelmoqda. Shuningdek, dastur
doirasida ayollarni ish bilan ta’minlash, ayollar orasida tadbirkorlikni
rag’batlantirish kabi masalalarga ham alohida e’tibor beriladi. Bunday tashabbuslar
mintaqaviy hamkorlikni kengaytirishga qulay sharoit yaratmoqda. Loyiha
26

doirasida minglab tadbirkorlarga biznesni yuritishga oid bilim va ko’nikmalarini
orttirishda hamda o’n minglab ishlab chiqaruvchilarga qishloq xo’jaligi va
marketingga oid ma’lumotlarni olishda yordam beruvchi maxsus ilovalar ishlab
chiqilgan. Loyihada, shuningdek, gender tenglik va tadbirkor ayollarni qo’llab-
quvvatlash, ularga kredit berish, ular duch kelayotgan to’siqlarni o’rganib chiqish
kabi masalalar ham alohida o’rin egallaydi.
Bundan tashqari, “Qashshoqlik va atrof-muhit” (BMTning Taraqqiyot dasturi
va BMTning Atrof-muhit bo’yicha dasturining qo’shma dasturi) tashabbusi
qashshoqlikka barham berish va xavfsizlikni ta’minlash bilan birgalikda atrof-
muhitni muhofaza qilish orqali aholining turmush darajasini yaxshilash va barqaror
taraqqiyotga erishishga qaratilgan sa’y-harakatlarimizning yana bir misolidir.
Bunday yondashuv iqtisodiy siyosat, rejalashtirish institutlari va tizimining
faoliyati asosida muhtoj va kambag’al aholining manfaatlaridan hamda ekologiya
barqarorligini saqlash kabi maqsadlardan kelib chiqqan holda iqtisodiy o’sishni
ta’minlash masalasi qo’yilishini taqozo etadi.
Ayni paytda mazkur tashabbus yordamida Tojikiston va Qirg’izistonda
qashshoqlikka qarshi kurash va atrof-muhitni muhofaza qilish masalalarini milliy
va hududiy rivojlanish rejalariga, milliy siyosatni ishlab chiqish tartib-taomillariga,
byudjetni tuzish, bajarish va bajarilishini nazorat qilish tartib-taomillariga
kiritishga qaratilgan keng ko’lamdagi dasturlar amalga oshirilmoqda. 2018 yilda
ushbu loyiha kengayib, yuqorida ko’rsatilgan ikkita mamlakatdan tashqari yanada
boshqa mamlakatlarni ham qamrab olishidan umidvormiz.
Ofatlar xavfini kamaytirish:
Ofatlar xavfini kamaytirish (OXK) masalasi Barqaror rivojlanish sohasidagi
kun tartibi hamda Senday harakatlar dasturining eng muhim tamoyillaridan biri
hisoblanadi. BMT tizimi Markaziy Osiyo mamlakatlari bilan ularning OXK
sohasidagi salohiyatini oshirishda hamkorlik qilib, tabiiy va antropogen sabablar
tufayli yuzaga keladigan ofatlarning oldini olish, ofatlar tug’diradigan
vayronaliklarni bartaraf etish, ofatlarga javoban choralarni ko’rish kabi
yo’nalishlarda yordam berib kelmoqda.
27

Masalan, AQShning Xalqaro taraqqiyot agentligi yordamida BMT
Qozog’istonda g’alla yetishtirish sohasini mavjud talablarga moslashtirish
jarayonini qo’llab-quvvatlamoqda hamda shu orqali iqlim o’zgarishi, Markaziy
Osiyoda oziq-ovqat xavfsizligini ta’minlash kabi masalalar borasida mamlakat
hukumatlari, xususiy adiol, ilmiy doiralar, nodavlat tashkilotlari o’rtasidagi
hamkorlikni mustahkamlash bo’yicha muloqotni o’rnatishga intiladi.
Bunday hamkorlikning yana bir sezilarli natijasi sifatida Olmaota shahrida
barpo etilgan Favqulodda vaziyatlar va ofatlar xavfini kamaytirish bo’yicha
hukumatlararo markazni eslab o’tish joiz. Shuningdek, Senday harakatlar dasturini
amalga oshirishga qaratilgan chora-tadbirlar doirasida 2016 yilda Markaziy Osiyo
va Janubiy Kavkaz mintaqasida ofatlar xavfini kamaytirish bo’yicha ilk
mintaqaviy platformaga asos solinishini aytib o’tish muhimdir, zero mazkur
adiolog ushbu mintaqada qo’shma choralarni ko’rish uchun mustahkam
institutsiyaviy zamin bo’lib xizmat qiladi.
Iqlim o’zgarishi natijasida yuz beradigan hodisalar, shu jumladan, tabiiy
ofatlar hech qanday davlat chegaralarini bilmaydi. Shuning uchun ham BMT tizimi
qo’shma, mushtarak choralarni ko’rish g’oyasini ilgari surishni davom ettirib,
Markaziy Osiyoda ofatlar xavfini kamaytirish borasidagi hamkorlik, shu jumladan,
Orol dengizi inqirozi odamlar va ekologiyaga yetkazayotgan zararni qisqartirishga
qaratilgan hamkorlik yanada mustahkamlanishiga umid qiladi.
“Yashil” Barqaror rivojlanish maqsadlari:
Boshqa ma’ruzachilar e’tirof etganidek, Barqaror rivojlanish mаqasadlari
(BRM) submintaqaviy hamkorlikni ilgari surish uchun noyob, keng sharoitlarni
yaratib beradi, va BMT yaqinda atrof-muhitni muhofaza qilish va iqlim o’zgarishi
bilan bog’liq BRMga erishish borasida submintaqaviy yondashuvni joriy etdi.
Ushbu yondashuv joriy etilishining asosiy sababi shundaki, Markaziy Osiyo
mintaqasida “yashil” BRMga erishishning eng samarali yo’li yanada kengiroq
integratsiya, yanada unumdor siyosiy muloqot va hamkorlikni ta’minlashdan
iboratdir. Bu yondashuv Markaziy Osiyoning barcha beshta mamlakati va xalqaro
tashkilotlar vakillari orasida, shu jumladan Orolni qutqarish xalqaro jamg’armasi
28

nuqtai nazaridan keng muhokama etilishi va qabul qilinishi bizni quvontirmay
qo’ymaydi.
Xonimlar va janoblar,
Yuqorida men BMT tizimi doirasida har bir mamlakatdagi milliy
hamkorlarimiz bilan birgalikda amalga oshirayotgan faoliyatimizning atigi bir
nechta misollarini zikr etib o’tdim, biroq bular hali hammasi emasdir.
So’zim yakunida xulosa qilib, yana bir bor shuni ta’kidlash joizki: biz
Markaziy Osiyoda yanada yaqinroqdan hamkorlik qilish borasidagi salohiyat
mavjudligiga aminmiz, va bunday hamkorlik faoliyatimiz doirasida Barqaror
rivojlanish maqsadlariga erishishda yordam berib, har bir mamlakat va butun
mintaqaga foyda keltirishiga ishonamiz.
Ma’ruzamda zikr etilgan masalalar mazkur anjumanda namoyon bo’lgan
sherikchilik ruhidagi, barcha tomonlarning taraqqiyoti va barqaror rivojlanishiga
eltuvchi hamkorligimizning yana boshqa yo’nalishlari to’g’risida fikr-mulohaza
qilishga turtki bo’ladi deb umid qilaman. 8
Yuqoridagi fikrlar asosida yutimizda Markaziy Osiyo mamlakatlari
hamkorligida ham xalqaro xavfsizlikni ta’minlash yuzasida yig’ilish o’tkazildi va
ushbu yig’ilishda mavjud muommolarni yechish usullari va ularni keltirib
chiqarish sabablari ko’rildi. Bu muommolarni yechishda xorij tajribasiga va xorijiy
konseptsiyalarga tayanildi.
OSTONA/TOSHKENT/KOBUL – AQSHning bosh generali so’zlariga ko’ra,
Amerika Qo’shma Shtatlari va Markaziy Osiyo mamlakatlari o’rtasidagi hamkorlik
Afg’onistondagi tinchlik va mintaqaviy xavfsizlikning kalitidir.
Rossiya va Eron tarafidan bo’lgan bosimga qaramay, Markaziy Osiyo
hukumatlari “Afg’onistondagi AQSH harbiylari uchun yuklarni yetkazib berish,
chegara xavfsizligi, shuningdek, terrorizm, giyohvandlik va jangari guruhlarga
qarshi kurashga oid umumiy manfaatlar yo’lida Qo’shma Shtatlar bilan aloqani
davom ettirmoqda”.
8
27-11-2017, O`zbekistondagi BMT vakilligi BMTning O‘zbekistondagi Doimiy vakili Helena Freyzerning BMTning
Markaziy Osiyo mamlakatlaridagi Doimiy vakillari nomidan BMT maqomi ostida Markaziy Osiyoda xavfsizlik va
barqaror rivojlanishni ta’minlash masalalariga bag‘ishlangan xalqaro anjumanidagi ma’ruzasi.
29

“Markaziy Osiyolik hamkorlarimizni Afg’oniston va Pokistondagi uzoq
muddatli barqarorlik, shuningdek, xorijdagi terrorchilarning o’z vataniga qaytish
xavfi tashvishga solmoqda”.
Qozog’iston bilan “ilg’or” harbiy aloqalar
AQSHning Qozog’iston bilan harbiy aloqalari mintaqada eng faol
hisoblanadi.
“Qozog’iston Mudofaa vazirligi unter-ofitserlar qo’mondonligi, kadrlar
bo’limi va professional harbiy ta’lim tizimlarini isloh qilishga e’tibor qaratishi
ortidan biz ham sezilarli muvaffaqiyatga erishyapmiz”. 9
“Qozog’iston shimoliy adiolo yo’nalishiga kiritilgan, shu sababli
Afg’onistonning shimoliy hududlariga yo’nalgan harbiy yuklar bizning
yerlarimizdan o’tadi”. 10
Amerika Qo’shma Shtatlari Afg’onistondagi xavfsizlikka ko’maklashish
bo’yicha Qozog’istonning say’-harakatlarini alohida qadrlaydi.
“Afg’onistonning siyosiy va iqtisodiy jihatdan yanada xavfsiz va barqaror
bo’lishidan barchamiz birdek manfaatdormiz. Barqaror Afg’oniston Markaziy
Osiyoda har bir mamlakat uchun muhim”. Biz adiologi (Nursulton)
Nazarboyevning afg’on ayollari huquqini kengaytirishga urg’u berilgan, afg’on
fuqarolari va xavfsizlik xodimlarini tayyorlash bo’yicha dasturni davom ettirish
taklifidan mamnunmiz”. 11
“Qozog’iston Afg’onistonga yordam berishga ko’proq e’tibor qaratmoqda.
Ayni damda har yili o’rtacha 170 nafar afg’on yoshlari o’qishga keladigan
Qozog’iston universitetlarida ularning ta’lim olishiga ko’maklashish –
Afg’onistondagi hayot tarzini yaxshilashga qo’shilayotgan muhim hissadir”.
9
AQSH markaziy qo‘mondonligi (CENTCOM) qo‘mondoni, general Jozef Votel 27-fevral kuni Vashingtonda bo‘lib
o‘tgan Qurolli kuchlar bo‘yicha vakillar palatasi majlisida.
10
Olmaotada joylashgan siyosiy tahlilchi Rustam Bornashev Karvonsaroy nashriga bergan xabaridan.
11
Vren Elhay, Ostonadagi AQSH elchixonasi matbuot kotibining 2018-yildagi Karvonsaroy nashriga bergan
ma’ruzasidan.
30

“Qo’shma Shtatlar terrorizm, ekstremizm va giyohvand moddalar
kontrabandasiga qarshi kurash doirasida Markaziy Osiyo xavfsizligini
shakllantirishga hissa qo’shayotganiga shubha yo’q”. 12
“2001-yildan 2005-yilga qadar AQSH harbiy havo kuchlari Afg’onistonda
terrorizmga qarshi koalitsiyani qo’llab-quvvatlash uchun O’zbekistonning
Xonobod shahridagi aeroportidan foydalandi”, deb eslaydi Asatullayev.
Shu bilan birga, 23-fevral kuni Toshkentda, Amerika Qo’shma Shtatlarining
O’zbekistondagi elchisi Pamela Spratlen O’zbekiston bojxona xodimlariga yaxshi
niyat ishorasi sifatida 230 dan ortiq radiatsiya detektorlarni topshirdi.
“Ikki mamlakatning yadro va adiologic qurol-yarog’ni tarqatmaslik
sohasidagi hamkorligi dunyodagi osoyishtalik va xavfsizlikni ta’minlashda
muhim”, dedi AQShning Toshkentdagi elchisi Spratlen. “Yangi uskunalar Davlat
bojxona qo’mitasiga o’zining kengaytirilgan chegara punktlarida yadro va
adiologic materiallarni aniqlashni osonlashtiradi.”
“Detektorlar radioaktiv moddalarning kontrabandasiga qarshi kurash va
terrorchilar foydalanishi mumkin bo’lgan “iflos bombalarning” olib kirilishini
to’xtatishga yordam beradi. Qishloq xo’jaligida ishlatiladigan metallar kabi
radiatsiya bilan ifloslangan materiallar va mahsulotlarning importiga yo’l
qo’ymaslik muhim”. 13
12
Afg‘on urushi faxriylarining Qozog‘istondagi tashkilotlari muvofiqlashtiruvchi kengashi raisi, olmaotalik Murat
Abdushukurovning Karvonsaroy nashriyotiga bergan ma’ruzasidan.
13
Davlat bojxona qo‘mitasi matbuot kotibi Tohir Vohidovning intervyusidan.
31

Xulosa.
Yuqorida keltirilib o’tilgan barcha mulohaza va fikrlarni chuqur o’ylab
chiqqan holda shuni anglash mumkinki, mamlakatning taraqqiy etishida faqat ilm-
fan va texnikaga emas, balki uni tashqi va ichki omillar, kuchlar ta’sirini
kamaytirilishiga qaratilishi lozim. Mamlakatning tinch osoyishta bo’lishi undagi
mavjud barcha sohalarning rivojlanishiga va uni yuqori cho’qqilarga olib
chiqishida ko’mak beradi. Milliy va xalqaro xavfsizlik normalarini to’g’ri tatbiq
etish butun jahon miqiyosida mavjud bo’lgan yuqori turuvchi xavfsizlikni
ta’minlovchi tashkilotlar va guruhlarga a’zo bo’lish, ularning barcha
amalgaoshirayotgan ishlarini doimo kuzatib borish lozim. Ana shundagina ichki
nizolar va turli xil muommolar ostida mamlakatlarning bir-biriga bo’lgan salbiy
munosabatlari ham yaxshilasha boradi.
Birgina misol tariqasida yaqinda ro’y bergan Ukraina mojarolarini olsak
bo’ladi. U yerdagi arzimagan muommolar ortidan katta salbiy oqibatlar yuzaga
kelganligi, u yerda istiqomat qilayotgan tinch aholininnecha ming-minglabini
qirilib ketishigaolib keldi. Bu faqatgina shu bilan to’xtab chegaralanib qolmadi,
agar biror-bir mamlakatda notinchlik ichki nizolar avj ola boshlasa, o’sha
mamlakat iqtisodiyotida juda katta sinish kuzatiladi. Ya’ni tashqi aloqalari keskin
kamayib boradi, ekportyorlik salohiyati kamayadi, mavjud zaxiralar ishlatiladi va
oxir-oqibat boshqa mamlakatlarda juda katta miqdorda qarzga botish natijasida,
o’sha qarzdor davlatga qaram bo’lib qoladi. Uning har bir ishini amalga oshirishiga
to’g’ri keladi yoki o’z tasarrufidagi yerlardan foydalanish huquqini beradi.
Eron hamda AQSH o’rtasida yuzaga kelgan to’qnashuv ham ma’lum darajada
o’z –o’zidan yuzaga kelmadi. Ushbu to’qnashuvlar ortida juda katta manfaatlar
borligi uchun ham hozirda dunyoning bir necha davlatlarida to’qnashuvlar yuzaga
kelmoqda. Ushbu salbiy oqibatlarni batomom yakunlash uchun esa, xavfsizlik
choralariga e’tiborni kuchaytirish lozim.
Yurtimizdagi Milliy xavfsizlik xizmati organining tubdan isloh etilganligi va
tarkibining yangilanganligi yangi nom bilan Davlat xavfsizlik xizmati nomini
olganligi ham juda katta ahamiyat kasb etadi. Ya’ni mamlakat aholisini xavfsizligi
32

faqat urushlardangina emas, balki tabiiy ofat zararlarini qisman oldini olish, ichki
muhitni nazoratga olish, ijtmoiy darajani mustahkamlash, sog’liqni saqlah
tashkilotlarini nazoratgaolish va boshqa bir qancha muommolardan iborat
ekanligini tushunish lozim. Bu nafaqat ichki tomonlama balki, tashqi tomonlama
hamo’z aksini topishi lozim.
Yildan yilga o’tkaziladigan konferensiya va yig’ilishlarning o’tkazilishi ham
dunyo tinchligini saqlab turadi. Hozirgi zamon texnologiyalari orqali davlatlar
o’rtasida urushlar yuzaga kelishi faqat bir davlatga emas, balki bir nechta
davlatlarga ta’sir etadi, hattoki dunyoni butunlay yo’q qilib yuborishdek xavfni
ham keltirib chiqarishi hech gap eams.
33

Foydalanilgan adabiyotlar ro’yxati
34

Xavfsizlik tushunchasi va mazmuni

Sotib olish