XI-XV asrlarda Ispaniya - Tarix - Kurs ishlari

Dokument ma'lumotlari

Narxi	9000UZS
Hajmi	59.7KB
Xaridlar	2
Yuklab olingan sana	08 Iyun 2024
Kengaytma	docx
Bo'lim	Kurs ishlari
Fan	Tarix

Sotuvchi

Mirzobek Bozorov

Ro'yxatga olish sanasi 07 Iyun 2024

11 Sotish

XI-XV asrlarda Ispaniya

Sotib olish

O‘ZBEKISTON RESPUBLIKASI OLIY
TA’LIM, FAN VA INNOVATSIYALAR
VAZIRLIGI
URGANCH DAVLAT UNIVERSITETI
IJTIMOIY-IQTISODIY FANLAR
FAKULTETI
JAHON TARIXI FANIDAN
KURS ISHI
Mavzu: XI-XV asrlarda Ispaniya
Bajardi: Suxrob Sultonboyev
Ilmiy rahbar: Qurbonov Abdulla
2024-yil
1

MUNDARIJA
KIRISH………………………………………………………………………….3
ASOSIY QISM
I BOB. XI-XV asrlarda Ispaniyada ijtimoiy-iqtisodiy
holat…………………….4
1.1. XI-XV asrlarda Ispaniyada ijtimoiy-iqtisodiy holat…….……………………4
1.2. XI-XV asrlarda Ispaniyadagi siyosiy islohotlar……….…………………..9
II BOB. XI-XV asrlarda Ispaniyada qirol va yuqori tabaqalar orasidagi
kurash…………………………………………………………………………….18
2.1. XI-XV asrlarda Ispaniyada qirol va yuqori tabaqalar orasidagi kurashni yuzaga
keltirgan ichki
omillar……………………………………………………………..18
2.2. XI-XV asrlarda Ispaniyadagi madaniy o‘zgarishlar………..……………….24
XULOSA…………………………………………………………………………28
FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR………………………………………30
2

KIRISH
Mavzuning dolzarbligi. Ispaniyaning tarixi yunonlar va Finikiyaliklar bilan
Pireney yarim orolining O‘rta er dengizi qirg‘og‘idagi Rimgacha bo‘lgan xalqlar
o‘rtasidagi aloqadan boshlanadi. Klassik antik davrda yarim orol yunonlar,
kartagenliklar va rimliklarning ketma-ket kolonizatsiya qilingan joyi bo‘lgan.
Yarim orolning mahalliy xalqlari, masalan, Tartessos xalqlari mustamlakachilar
bilan aralashib, o‘ziga xos Iberiya madaniyatini yaratdilar. Rimliklar butun yarim
orolni «Ispaniya» nomidan kelib chiqqan spaniya deb atashgan. G‘arbiy Rim
imperiyasining qolgan qismida bo‘lgani kabi, Ispaniya ham miloddan avvalgi IV-V
asrlarda german qabilalarining ko‘plab bosqinlariga duchor bo‘lgan, natijada Rim
hukmronligi tugatilib, german qirolliklari o‘rnatilib, o‘rta asrlarning boshlanishini
belgilagan.
Mavzuning o‘rganilish darajasi. Ushbu mavzuda o zbek olimlardanʻ
Mullajonov, Salimov, rus olimlaridan Tolstov, ingliz olimlaridan esa Koehler,
Baymin, Kepler kabi tadqiqotchilar izlanish olib borishgan. Undan tashqari
www.history.com , www.worldhistory.org kabi internet nashrlari ham izlanishlar
olib borishgan.
Kurs ishining amaliy ahamiyati. Kurs ishi davomida ilgari surilgan
g‘oyalardan, uning samaradorligini ta’minlovchi yondashuv va kurs ishining
natijalaridan pedagogik fanlardan ma’ruzalarni tayyorlash, o‘quv qo‘llanmalar
yaratish, shuningdek, uslubiy tavsiyalar yaratish, ish tajribalarini ommalashtirishda
samarali foydalanishga xizmat qiladi.
Kurs ishining hajmi. Mazkur kurs ishi kirish, 2 ta bob, xulosa va
foydalanilgan adabiyotlar bilan birgalikda 30 betdan tashkil topgan.
3

I BOB. XI-XV asrlarda Ispaniyada ijtimoiy-iqtisodiy holat
1.1. XI-XV asrlarda Ispaniyada ijtimoiy-iqtisodiy holat
Dastlabki о‘n yilliklarda Ispaniyani Damashqdan tayinlangan amirlar
boshqargan. Lekin 755 yili Kordova amirligi amalda mustaqillikka erishib, 929
yildan uning hukmdorlarini xalif deb atashadilar. Arablarning Pireney yarim
orolida 20 yillik yurishlari natijasida shimoldagi Galitsiya va Asturiyadan tashqari
barcha hududlar ular qо‘l ostiga о‘tdi. Keyinchalik xuddi shu Galitsiya va
Asturiyadandan arablarni Ispaniyadan chiqarish harakati ispancha
“Rekonkista”-“ qaytarib olish ” boshlandi. U deyarlik 8 asr davom etib,
Ispaniyaning keyingi taqdirini belgilab berdi. Austiriya tog‘laridagi Kordova
jangida (718-yili) ispanlar arablar ustidan ilk g‘alabaga erishadi.
Ispan xalqining arablar bilan uzoq davom etgan, kо‘p asrlik kurashi Ispaniya
davlatining tashkil topishida juda katta rol о‘ynadi. Pireneya yarim orolining
arablardan qaytarib olinishi tarixiy adabiyotda rekonkista deb nom olgan. Ispan
xalqlarining arab-mavrlarga qarshi olib borgan ozodlik kurashi bо‘lgan keng
ma’nodagi rekonkista VIII asrdan-boshlab, arablar yarim orolni istilo qilganlaridan
keyinroq, ya’ni VIII asrdan, to XV asr oxirigacha davom etdi 1
. XV asr oxirida
arablarning Ispaniyadagi sо‘nggi yirik mulki hisoblangan Granada qо‘ldan boy
berildi.
Galitsiya, Asturiya, ispan markasi, bular tog‘li, odam yurishi va yashashi qiyin
hududlar bо‘lib, arablarning bu yerlarni bosib olishga urinishi natijasiz chiqdi. Bu
yerlar boshqa hududlardan kо‘chib kelgan ispan qochoqlari bilan tо‘lib ketgan edi.
Keyinchalik xuddi shu yerlardan rekonkista harakati boshlandi.
Rekonkista harakati VIII asrdayoq boshlangan edi. Ammo XI asrgacha bu
harakat ispan kuchlarining tarqoq bо‘lganligi va ularga qarshi jipslashgan xalifalik
kuchlari turganligi sababli biror yutuqqa erisha olmadi. Rekonkistachilar 1031
yilda ummaviylar sulolasi parchalanib, 23 ta tayplarga bо‘linib ketganidan keyin
muvaffaqiyatga erisha boshladi. Bu harkatning markazlari Toledo, Kastiliya va
1
O'rta asrlar Ispaniya san'ati, miloddan avvalgi 500-1200 yillar. Nyu-York: Metropolitan san'at muzeyi. 1993. 98-b.
4

Leon edi. Kastiliya, Leon, Aragon va Navarraning birlashgan qо‘shini 1212 yilda
Las-Navas de Talos jangida arablarni yengadi. Bu mag‘lubiyat arablar qudratini
sindiradi. Shundan sо‘ng arablarni Ispaniya hududidan ommaviy ravishda haydash
boshlandi. Arablardan Kordova 1236 yili, Sevilya 1248 yili, Kadis 1262 yili
qaytarib olinadi. XIII asrning II yarmidan keyin arablar qо‘lida faqatgina Granada
qoldi, xolos. Arablar Granadani to 1492 yilgacha о‘z qо‘llarida saqlab qoldilar,
qirol Ferdinand tomonidan Granadaning olinishi arablarning Afrika shimoliga
chekinishiga olib keldi 2
. Rekonkista harakatining xronologik sanasi XI- XIII
asrlarni о‘z ichiga oladi. Rekonkista harakati natijasida hozirgi Ispaniya hududida
Kastiliya, Aragoniya va Portugaliya kabi mustaqil davlatlar tashkil topdi.
Ispaniyada rekonkista oqibatida XI asrga kelib, Leon, Kastiliya, Aragon kabi
xristian davlatlari, Barselona grafligi, keyinchalik Kataloniya va Navarra
qirolligini tuzilishiga erishiladi.
Rekonkistaning asosiy bosqichlari. Asturiya qirolligi VIII—IX asrlarda yarim
orolning butun shimoliga va shimoli-g‘arbiga о‘z ta’sirini yoydi. X asr boshlarida
asturiyaliklar janubga ham siljib bordilar, Leon shahri esa ularning asosiy markazi
bо‘lib qoldi va butun Asturiya qirolligi Leon nomi bilan Leon qirolligi deb atala
boshladi. X asrning ikkinchi yarmida— XI asr boshlarida Leon janubgacha
kengayib, Duero daryosi havzasigacha chо‘zilib ketadi. Bu yerda juda kо‘p
qasrlar-qal’alar — burglari bо‘lgan chegara viloyat tashkil topadi. Ana shu qasrlar
nomidan olinib, yangi mamlakat Kastiliya deb ataldi. Burgos shahari Kastiliyaning
asosiy shahari hisoblanardi.
1037 yilda Leon qiroli Kastiliyaning ham qiroli deb atala boshladi. XI asrning
ikkinchi yarmida Kastiliyaliklar Taho daryosi havzasini bosi b oldilar. 1085 yili
qirol Alfons VI Toledo shaharini istilo qildi. Bu yangidan istilo qilingan hudud,
ya’ni Taho havzasi Yangi Kastiliya deb atala boshladi. Biroq XI asrda Yangi
Kastiliyaning ahvoli hali ancha nomustahkam edi. 1086 yili, ya’ni Toledo istilo
qilingandan keyingi yili Alfons VI ning о‘zi Zallak shahriga yaqin joyda
2
O'rta asrlar Ispaniya san'ati, miloddan avvalgi 500-1200 yillar. Nyu-York: Metropolitan san'at muzeyi. 1993. 31-b.
5

arablardan qattiq zarba yedi. Shimoli-sharqda joylashgan Navarra qirolligi IX
asrda juda katta ahamiyatga ega edi. Bundan keyingi asrlarda u uncha kengaymadi.
Ammo uning janubida ancha-muncha siyosiy о‘zgarishlar bо‘lib о‘tdi. IX asr
oxirida Ispaniya markasidan yangi mustaqil mulk, Aragon grafligi ajralib chiqib,
sо‘ng XI asrda qirollnkka aylandi. 1118 yili aragonliklar arablardan Sa ragosa
shahrini tortib olib, uni Aragonning poytaxti qildilar. 1137 yili Aragon Ispaniya
markasi bilan birlashdi, Ispa niya markasi bu vaqtda Kataloniya yoki Barselona
grafligi degan yangi nom bilan yurardi. Nihoyat, yarim orolning g‘arbida
Portugaliya janubga tomon chо‘zilib ketgan edi. Dastlab bu ham graflik edi ( u
1095 yillarda tashkil topgan edi), 1116 yilga kelib u ham qirollik bо‘lib oldi.
Portugaliyaning poytaxti boshda Duero daryosining mansabidagi Oporto shahri
edi, keyin 1147 yildan — Taxo daryosining mansabidagi Lissa bon shahri poytaxt
bо‘lib qoldi. Leon koroli hokimiyatidan xalos bо‘lgan Portugaliya qiroli Rim
papasiga qaram bо‘lib qoldi. Ammo bu qaramlik nomigagina bо‘lib, aslida
boshqacha edi.
Yarim oroldagi tо‘rtta xristian davlatlaridan Navarra va Portugaliya alohida-
alohida rivojlandilar. Navarrada fran-suzlar ta’siri juda kuchli edi. Atrofni tog‘lar
о‘rab olgan bu kichik mamlakatning iqtisodiy rivojlanishi sekinlik bilan bordi. Shu
sababli XIII—XV asrlar davrida Navarra katta rol о‘ynagani yо‘q.
Atlantika okeani sohili bо‘ylab uzun tor chiziq bо‘lib joylashgan Portugaliya
jadalroq rivojlandi. XV asrga kelganda Portugaliya katta dengiz flotiga ega bо‘lgan
savdo-sotiq qiladigan mamlakatga aylandi. Yarim oroldagi mavrlar bilan olib
borilgan kurash uni Shimoliy Afrikadagi arablar bilan urushlar qilishga ham tortdi.
Portugaliyaliklarning Shimoliy Afrikadagi mulki bо‘lmish Seuta, keyin
portugaliyaliklarning XV asrdagi geografik kashfiyotlarida katta rol о‘ynadi.
Ammo О‘rta Yer dengizi sohilidagi mamlakatlar bilan, Angliya, Niderlandiya va
boshqa mamlakatlar bilan zо‘r berib olib borilgan tashqi savdo-sotiq aloqalari
Portugaliyani Pireneya yarim oro lidagi boshqa davlatlardan ajratib qо‘ydi.
6

Rekonkista Por tugaliyani qо‘shni Kastiliya bilan bog‘lashi lozimdek kо‘rinsa-da,
lekin Portugaliya о‘zining mustaqilligini saqlab keldi.
Kataloniya, Aragon, Leon va Kastiliya grafliklarining tashkil topishi. Buyuk
Karl davrida Pireney yarim orolining shimoli-sharqida tuzilgan Ispan markasining
asosini Kataloniya tashkil etgan. 3
Shu hududda keyinchalik Barselona grafligi
tashkil topib, shimoli-sharqidagi grafliklarni birlashtirdi. XI asr davomida esa
Ispan markasi aholisi arablarga qarshi kurashib, janubga tomon siljib boradi.
Kataloniyaning hududiy shakllanishi XII asr о‘rtalarida yakun topadi. Tinimsiz
urushlar, yangi hududlarni egallash davomida bо‘shab qolgan yerlarni
kolonizatsiya qilish, yangi qishloqlar va qо‘rg‘onlar vujudga kelib, cherkov va
dunyoviy zodagonlarning yirik yer-mulklari kо‘payib boradi. Kataloniyada harbiy
kolonizatsiya yakunlangandan sо‘ng, dehqonlarning qaramligi kuchaya boshladi.
XIII asr davomida Kataloniya dehqonlarining qaramligi qator qonunlar bilan
mustahkamlandi. Dehqonlarning katta qismini remenslar (qaram dehqonlar)
tashkil etib, о‘z yerlariga huquqlarini tasdiqlash uchun senyorlari tayinlagan tо‘lov
(remensa persona) ni tо‘lashlari shart bо‘lgan. Bu tо‘lov Kataloniya dehqonlari
hayotiga oid oltita tahqirli qoidadan biri edi.
Shuningdek, kutusiya (u dehqon xotinining bevafoligi uchun jazolanishi),
ekzorkiya (dehqon farzandsiz vafot etsa, uning mulkini katta qismi senyorga
о‘tishi), intestiya (dehqon yozma vasiyat qoldirmagan bо‘lsa, uning mulkidan bir
qismi xо‘jayinga о‘tishi), arsiya (dehqon uyidan yong‘in chiqsa jarima tо‘lashi),
firma di spoli (dehqon nikohdan о‘tganida tо‘laydigan solig‘i) kabi tartiblar
qonunlashtirilgan.
Barselona X-XI asrlarda muhim hunarmandchilik va savdo markaziga
aylandi. Shaharda XII asrdayoq dengiz qonunlari ishlab chiqilgan. Shahardagi sex
tashkilotlari esa XII asrdan shakllana boshlab, XIV asrda ularning soni 71 taga
yetgan. XIII asrda Barselonada temirdan turli buyumlar, zig‘irpoya, jun va ipak
3
Linexan, Piter (1993). O'rta asrlar Ispaniya tarixi va tarixchilari. Oksford, Buyuk Britaniya: Clarendon Press. 1993.
71-b.
7

matolar, bochkalar, teri, shisha, tо‘r va h.zolar tayyorlangan. Aragoniyada
dvoryanlar hukmronlik qilardilar. Bu yerni ozod qilish dvoryanlar kuchi bilan
amalga oshganligi uchun, barcha yerlar ular о‘rtasida taqsimlangan edi. Yerlarning
bir qismi dindorlarga tekkan edi.
Aragon dastlab mustaqil graflik bо‘lsa-da, keyinchalik Navarra qirolligi tarkibiga
о‘tadi. Aragon va Navarra qirolligi arablarga qarshi uzluksiz kurashadi. Saragosa
shahri (1018 yil) ozod etilganidan keyin, u qirollik poytaxtiga aylanadi.
Aragonning janubdagi chegaralari Ebro daryosigacha chо‘zilib, ozod qilingan
hududlarga aholi kо‘chirib kelingan. Aragon 1137 yili Kataloniya bilan
birlashganidan keyin, dengizga chiqish imkoniyatigi ega bо‘lib, savdo aloqalari
rivojlana boshladi. XIII asrning birinchi yarmida qishloq xо‘jaligi yuksak darajada
rivojlangan Valensiya viloyati arablardan xalos etilib, u ham Aragonga qо‘shib
olinadi.
Ular shunday huquqlarga ham ega edilarki, agar qirol unga yoqmasa, ular
boshqa qirolning fuqaroligiga о‘tib ketishi mumkin edi, bulardan tashqari agar
qirol dvroyanlar erkinliklarini cheklaydigan bо‘lsa, qirolni taxtdan tushirish
huquqiga ham ega edilar.
8

1.2. XI-XV asrlarda Ispaniyadagi siyosiy islohotlar
XIV asrda Aragoniyada “buyuk sudya” degan lavozim bо‘lib, shular rikos-
ombresni yerdan mahrum qilish huquqiga ega edilar.
Dvoryanlarning ikkinchi tabaqasini infonsones tashkil qilardi. Infonsonesga
о‘rta dvoryanlar kirar edi. Bular birinchi tabaqa vakillariga qarindoshchilik bilan
bog‘langan katta feodallarning kichik a’zolari edilar.
Uchinchi tabaqa kavaleros yoki idalgo (gidalgo)- ( idalgo. о‘rta asrlarda
Ispaniyadagi ritsarlarning mayda va о‘rta tabaqasi bо‘lib, ular XII asr oxirida
paydo bо‘lgan ).
XIII asrda Aragoniyada umumtabaqaviy kengash-Kortes ( kortes-isp.qirol saroyi
sо‘zidan olingan, о‘rta asrlar davrida Pireney yarim oroli davlatlarida toifaviy
vakillik organlari, dastlab 1137 yili Kastiliyada tilga olingan ). Kortes tо‘rt
tabaqaga bо‘lingan. Unda rikos-ombres alohida palatani tashkil qilgan. Ikkinchi
palatani о‘rta va mayda dvoryanlar tashkil qilgan. Uchinchi palatani ruhoniylar,
tо‘rtinchi palatani shaharliklar tashkil qilardi 4
. Tо‘rtinchi palata vakillari kortesda
ishtirok etish huquqini ancha keyin Leonda 1188 yil, Kataloniyada 1216 yil,
Kastiliyada 1250 yil, Portugaliyada 1254 yil, Aragonda 1274 yildan boshlab
oldilar.
Kastiliya va Aragon Pireneya yarim orolining ikkita asosiy davlati bо‘lib,
pirovardida ular yagona qirollikka birlashdilar. Bu birlashgan davlatlarning о‘rta
asrlar davridati tarixi о‘zining bir qancha xususiyatlariga egadir. Kastiliya qirolligi
yarim orolda eng katta hududni egallagan edi. Yarim oroldagi hududning deyarli
beshdan uch qismi uning hissasiga tushar edi. Rekonkistada ham Kastiliya eng
aktiv qatnashgan edi. Kastiliya tili keyinchalik ispan milliy adabiy tiliga asos
bо‘ldi.
Kastiliya shahar va qishloq jamoalarining siyosiy ahamiyati Kastiliyada
umumtoifa vakilligi, ya’ni korteslarning ertaroq vujudga kelishida ochiq-oydin
4
Linexan, Piter (1993). O'rta asrlar Ispaniya tarixi va tarixchilari. Oksford, Buyuk Britaniya: Clarendon Press.1993.
78-b.
9

namoyon bо‘ldi. Korteslar о‘z faoliyatini 1188 yildayoq (ingliz parlamenta va
fransuz General shtatlaridan ancha oldin) boshlagan edi, shu bilan birga uchinchi
toifa vakillari tarkibiga shaharliklar bilan birgalikda dehqonlarning ham ba’zi bir
vakillari kirgan edi. Kastiliyadagi qirol hokimiyati shaharlarga tayanib turib, XIII
asrdayoq о‘z obrо‘-e’tiborini kuchaytirishga harakat qildi va yirik feodallar bilan
qattiq kurash olib bordi.
XIII asrning ikkinchi yarmida qirol Alfons X (1252— 1284) qonunlar tо‘plami
(«Yetti qism» deb ataladigan) qonunlar tо‘plami chiqardi, bu qonunlar tо‘plami
Rim huquqi g‘oyalari bilan sug‘orilgan bо‘lib, о‘rta asr Yevropasidagi
qonunlarning birinchi umumlashtiruvchi tо‘plami edi. Alfons X о‘zidan sal oldin
Salamanka shaharida ta’sis etilgan universitetga homiylik qilib, davlat mablag‘lari
hisobiga shu shaharda ob servatoriya (rasadxona) qurdirdi. Uning davrida qirol
hokimiyatining obrо‘si ancha ortdi.
Ayrim paytlarda bu yerda shaharliklar bilan birga erkin dehqonlarning vakili
bо‘lgan begetritlar korteslar majlislarida birga qatnashardilar, ular tо‘liq erkin
kishilar bо‘lgan.
Kastiliyaning asosiy dehqon aholisi-solarego ( solarego.xо‘jayin yerida
yashagan kishilar ) bо‘lgan. Ijara shartlari xilma-xil bо‘lsa-da, har qanday holatda
ham solarero о‘z mulkini olib, senyor yerini tashlab ketishi mumkin edi.
Kastiliya korteslari qirol hokimiyati kuchsiz bо‘lgan paytlarda davlatning barcha
ishlari ustidan nazorat о‘rnatgan. Ayrim hollarda korteslar qirolning uyidagi
kundalik turmushiga ham aralashardilar. 1258 yilda Kastiliya kortesi qirol va uning
oilasi kо‘p ovqat yemasligi, belgilangandan kо‘p mehmon chaqirmasligi va
ma’lum miqdordagi puldan ortiq xarajat qilmasligi haqida qaror chiqardi.
Ispaniyani XIV-XV asrlarda о‘zaro urushlar, dehqonlar qо‘zg‘olonlari qamrab
olgan. Zodagonlar kurashi qirol hokimiyatiga qarshi qaratilgan. Ushbu sharoitda
markaziy hokimiyatni kuchaytirish ehtiyoji tug‘iladi. Ferdinand Aragonskiy 1469
yili Izabella Kastilskayaga uylanadi. Ferdinandning 1479 yili Aragon qiroli tojini
10

kiyishi, Aragon-Kataloniya va Kastiliya-Leon qirolliklarining birlashishiga zamin
tayyorlaydi. Ferdinand va Izabella zodagonlarga qarshi kurashni davom ettirib,
ularning qator imtiyozlarini bekor qiladilar. Bu borada 1476 yili tuzilgan Kastiliya
shaharlarining “Muqaddas Ermandad” ittifoqi kо‘magiga tayanadi. Zodagonlar
о‘zboshimchaligiga chek qо‘yganidan sо‘ng, qirol shaharlar erkinliklarini ham
birmuncha cheklaydi.
О‘z hokimiyatini mustahkamlashga intilgan qirol cherkovni о‘ziga
bо‘ysundirishdan tashqari, boy va kо‘psonli diniy ritsarlik ordenlarining buyuk
magistri unvoniga erishib, ularning ulkan yer-mulklarini qо‘lga kiritadi.
Kelib chiqishi va til jihatdan qon-qarindosh bо‘lgan, yuz yillar davomida tashqi
dushman bо‘lmish arablarga qarshi birgalikda kurashib kelgan, iqtisodiy masalada
azaldan bir-birovi bilan aloqa qil gan Kastiliya na Aragon birlashish uchun
yetarlicha tarixiy shart-sharoitlarga ega edilar.
Keyingi о‘rta asrlar davrida tovar-pul munosabatlarining rivojlanishi iqtisodiy
jihatdan qandaydir о‘zaro bir-birini tо‘ldiruvchi har ikkala mamlakatning —
quruqlikdagi Kastiliya va О‘rta Yer dengizi bilan bog‘langan Aragonning
birlashishini zaruriy vazifa qilib qо‘ydi 5
. XV asrning ikkin chi yarmida Pireney
yarim orolining ijtimoiy va siyosiy sharoitlari ham ana shu birlashuvni taqozo
qilgan edi.
Kastiliyada va Aragonda keyekinlashgan sinfiy kurash, shu-ningdek,
rekonkistaniyag tamom bо‘lmaganligi har ikkala mamlakat feodallarini ikki
qirollikni yagona Ispaniya davlatiga birlashtirish tо‘g‘risida bir bitimga kelishga
majbur etdi. Ikkala qо‘shni davlat о‘rtasidagi uniya (ittifoq) sulolaviy nikoh yо‘li
bilai amalga oshirildi. Malika Izabella Kastilskaya 1469 yili shahzoda Ferdinand
Aragonskiyga turmushga chiqdi. 1474 yili Izabella Kastiliya qirolichasi bо‘ldi,
1479 yili taxtga о‘tirdi. Birlashgan ikkala mamlakatning har biri о‘zining avvalgi
qonunlari, urf-odatlari va alohida-alohida korteslarini saqlab qoldi. Shunday qilib,
5
Linexan, Piter (1993). O'rta asrlar Ispaniya tarixi va tarixchilari. Oksford, Buyuk Britaniya: Clarendon Press. 1993.
89-b.
11

mamlakatni boshqarish ikki tusdaligicha qolaverdi. Shunday bо‘lsa ham, yagona
Ispaniyani vujudga keltirish uchun asos solingan edi. Kastiliyada ham, Aragonda
ham qirol hokimiyati mustahkamlana boshladi. Birlashish Ferdinand bilan
Izabellaning ichki va tashqi siyosatlarida ijobiy aks etdi.
Shahar kommunalarining kо‘magiga tayanib ish kо‘rgan Iza bella Kastiliya
feodallari oppozitsiyasini tinchitdi. Izabella yordamida «muqaddas ermandada»
nomi ostida tashkil etilgan shahar ittifoqchi militsiyasi talonchilik qilib yuruvchi
ritsarlarga qaqshatg‘ich zarbalar berdi. Katolik cherkovi Ferdinand bilan Izabellaga
katta yordam kо‘rsatdi. Katolik qirollar (papa Ferdinand bilan Izabellaga ana
shunday unvon bergan edi) о‘zlariga qarashli inkvizitsiyani katolik cherko vi
manfaatlariga xizmat qildirar edi. CHо‘qintirilgan mavrlarning ishlarini nazorat
qilish maqsadida 1480 yil Ispaniyada vujudga keltirilgan inkvizitsiya amalda, oliy
siyosiy sudga aylangan edi. Kastiliya yoki Aragondagi birorta feodalning davlatga
xiyonat qilganligi gumon qilingan taqdirda, u inkvizitsiyaning qahr-g‘azabidan
hech qayoqqa qochib qutula olmasdi.
Ispaniyada inkvizitsiyaning joriy etilishi. 1480 yilda Ispaniyada inkvizitsiya
joriy etildi. Bu eng avvalo chо‘qintirilgan yahudiy va arablarga qarshi qaratilgan
edi. Inkvizitorlar –( inkvizitorlar .ular inkvizitsiya sudining a’zosi, zolim, azob
beruvchi, berahm kishilar ) chо‘qintirilgan yahudiylarni eski urf-odatlariga amal
qilayotganlikda fosh qilar edilar. Ular odamlarning ishini sudga berib, turmalarga
solib, gulxanlarda yoqib, mol-mulklarini musodara qilar edilar. Shunday qilib,
qirol hokimiyati yahudiylarni boyligini о‘z qо‘llariga olardilar va keyinchalik bu
usulni arablarga nisbatan ham qо‘llay boshladilar. Bunga sabab ular zо‘rlik bilan
xristianlikni qabul qildirsalarda, ammo yashirin ravishda arablar eski urf-odatlariga
amal qilardilar. Hukumat bu shakkoklikni ham mol-mulkini musodara qildi.
Inkvizitsiya Rim katolik cherkovi tomonidan tashkil etilsa-da, amalda qirol
qо‘lida edi. Hukumatga xizmat qiluvchi doimiy amaldorlar singari inkvizitorlarni
ham qirol tayinlar edi.
12

Portugaliya qirolligining tashkil topishi. Leon bilan chegaradosh Portugaliya,
dastlab, Pireney yarim orolidagi davlatlar taqdirini boshidan kechirib, XI-XIII
asrlarda arablardan mustaqillikka erishadi. XI asr oxirida Leonga vassal
Portugaliya grafligi tashkil topadi. Oradan yarim asrcha vaqt о‘tib, 1413 yili
Portugaliya mustaqil qirollikka aylanadi. Qirol XII asrdan Rim bilan mustahkam
aloqa о‘rnatib, mamlakatda boy va ta’sirli katolik ruhoniylari tabaqasining vujudga
kelishiga hissa qо‘shadi.
Portugaliyada kо‘p sonli mayda mulkdorlar toifasi saqlanib, ular erkin
jamoalarga birlashgan. Bu jamoalar ancha keng huquqlarga ega bо‘lib, qochoq
dehqonlarga ham boshpana berishi mumkin edi. Rekonkista tugaganidan sо‘ng
dehqonlarning ma’lum qismi senyorlarga qaramlikka tusha boshlaydi. Ammo
krepostnoy qaramlik qirollikning ayrim hududlaridagina vujudga keladi.
Portugaliya shaharlari kо‘psonli bо‘lmasada, о‘zining qulay geografik
joylashuvi va sharoiti bilan ajralib turgan. Ahoining dengiz mahorati yuksak
bо‘lgan.
XIII asrda qirollar shaharlar va korteslar kо‘magida isyonchi zodagonlar yirik
yer egalariga qarshi kurash olib boradilar. Bu kurash ayniqsa, XIV-XV asrlarda
avjiga chiqadi. Uning davomida kо‘plab taniqli zodagonlar, jumladan, gersog
Bragansa halok bо‘lib, qirol g‘olib chiqadi.
Portugaliya buyuk geografik kashfiyotlarni boshlab bergan mamlakatdir.
Portugallar 1415 yili Shimoliy Afrikadagi arablar shahri Seuetani egallaydi. Shu
tariqa, Portugaliyaning yirik mustamlakachi davlatga aylanishiga ilk qadam
qо‘yildi.
Portugaliyada dengiz sayohatlariga hukumatning о‘zi homiylik qilardi.
Infant (yosh, gо‘dak.- Ispaniya va Portugaliyada 1910 yilgacha barcha shahzoda
va malikalarga berilgan unvon ) Genrix Dengizchi (1418-1460 yillar) u dengiz
sayohatlariga homiylik qildi.
13

Natijada XV asrning 20-30 yillarida portugaliyaliklar Madeyro, Kanar, va Azar
orollarini ochishdi. Afrikaning g‘arbiy qirg‘oqlari bо‘ylab janubga siljigan
dengizchilar Boxador burnini chetlab о‘tib, 1434-yili Gvineya qirg‘oqlarigacha,
Yashil Burun orollarigacha (1445 yil), 1462 yili Syera-Leonega, 1471-yilda
Gvineyaga yetib borib u yerda Oltin Qirg‘oq (hoz. Gana
Portugaliya qiroli Monoel (1495-1521) Hindistonga boradigan dengiz yо‘lini
topish uchun Vasko da Gama boshchiligidagi 4 ta kemalari bilan 1497 yil yozida
Lissabondan chiqib, 1498 yil bahorida Hindistonning‘ g‘arbiy qir g‘oqlariga borib
yetdi va Kalikut shahriga kelib tushadi.
1498 yil may oyida arab dengizchisi Ahmad ibn Majid (1421-1500 yillarda
yashagan) kо‘magida 10 oylik sayohatdan sо‘ng Kalikut shahriga kelib tushgan
Vasko da Gamani hind rojasi qabul qiladi 6
. 1499 yilning avgustida sayyohlar
kemalarga oltin va hind ziravorlarini ortib qaytib keladilar. Ikki yil (1497-1499)
davom etgan den giz sayohati vaqtida kemaning 168 a’zosidan 55 kishi tirik qaytib
keldi, ekipaj a’zolarining 2/3 qismidan ajraldi, lekin ekspeditsiyani uyushtirishga
sarflangan mablag‘dan 60 marta ortiq foyda olindi. Germanlar nazorati 711-yilda
Umaviylar tomonidan Hispaniyani bosib olish boshlanishigacha taxminan 200 yil
davom etdi. Mintaqa Al-Andalus deb nomlana boshladi va kichik Asturiya
qirolligidan tashqari, mintaqa ilk davrlarning ko p qismida musulmonlarʻ
boshchiligidagi davlatlar nazorati ostida qoldi. O‘rta asrlar, islomning oltin davri
deb nomlanuvchi davr. Yuqori o‘rta asrlarga kelib, shimoldan kelgan xristianlar
asta-sekin Iberiya ustidan nazoratni kengaytirdilar, bu davr Reconquista deb
nomlanadi. Ular janubga qarab kengayib, bir qancha nasroniy qirolliklari,
jumladan Navarra qirolligi, Leon qirolligi, Kastiliya qirolligi va Aragon qirolligi
tashkil topdi. Oxir-oqibat, ular ikkita taxminan bir xil davlatga, Kastiliya toji va
Aragon tojiga birlashdilar. Ilk zamonaviy davr odatda 1469 yilda Kastiliya va
Aragon tojlarining birlashuvidan boshlanadi. Izabella I va Ferdinand II ning nikohi
va birgalikdagi hukmronligi tarixshunoslik nuqtai nazaridan birlashgan
6
O'Callaghan, Jozef F. (1975). O'rta asrlar Ispaniya tarixi. Itaka, NY: Kornell universiteti nashriyoti. 1975. 56-b.
14

Ispaniyaning asosi hisoblanadi. Granadaning zabt etilishi va 1492 yilda
Kolumbning birinchi sayohati o‘sha yilni Ispaniya tarixida muhim burilish
nuqtasiga aylantirdi. Keyingi o‘n yilliklar davomida Ispaniyaning turli
tadqiqotchilari va istilochilarining sayohatlari Ispaniya mustamlaka imperiyasini
barpo etishga yordam berdi, bu tarixda eng katta bo‘lgan. Qirol Karl I Ispaniya
Gabsburglar sulolasiga asos solgan. Uning o‘g‘li Filipp II davrida Ispaniyaning
oltin davri gullab-yashnadi, Ispaniya imperiyasi o‘zining hududiy va iqtisodiy
cho‘qqisiga chiqdi va uning El Escorialdagi saroyi badiiy gullab-yashnash
markaziga aylandi. Biroq, Filipp hukmronligi Ispaniya Armadasining halokatli
vayron bo‘lishini, ko‘plab davlat bankrotliklarini va Shimoliy Niderlandiyaning
mustaqilligini ham ko‘rdi, bu esa Evropada Ispaniya ta'sirining sekin pasayishining
boshlanishini belgiladi. Ispaniyaning qudrati uning sakson yillik urushdagi
ishtiroki bilan sinovdan o‘tdi, u orqali u yangi mustaqil bo‘lgan Gollandiya
Respublikasini qaytarib olishga urinib ko‘rdi va muvaffaqiyatsizlikka uchradi, bu
esa Gabsburglar hokimiyatining frantsuz Burbon sulolasi foydasiga doimiy
ravishda pasayishiga olib kelgan O‘ttiz yillik urushga olib keldi. . Ispaniya qiroli
Karl II hukmronligi davrida masala avjiga chiqdi, uning aqliy zaifligi va bolalarga
otalik qila olmasligi Ispaniyaning kelajagini shubha ostiga qo‘ydi. Uning o‘limidan
so‘ng, Karl II ning o‘rnini egallash huquqi uchun frantsuz burbonlari va avstriyalik
gabsburglar o‘rtasida Ispaniya vorisligi urushi boshlandi. Burbonlar g‘alaba
qozondi, natijada ispaniyalik Filipp V ko‘tarildi, u Ispaniyani janubiy Italiyadagi
Ispaniya nazoratidagi erlarni qaytarib olish uchun turli urushlarga olib keldi.
Ispaniyaning aniq tiklanishi Napoleon davrida, Ispaniya frantsuz qo‘g‘irchoq
davlatiga aylanganida, yo‘qotishlar bilan qisqartirildi. Napoleon davri bilan bir
vaqtda va undan keyin Ispaniya Amerika mustaqillik urushlari Ispaniyaning
Amerikadagi ko‘p hududini yo‘qotishiga olib keldi. 1813-yilda Ispaniyada
Burbonlar hukmronligi qayta o rnatilishi davrida konstitutsiyaviy monarxiya joriyʻ
etildi. Ko pgina Yevropada bo lgani kabi, Ispaniyaning XIX asrdagi tarixi ham
ʻ ʻ
notinch edi va respublika-liberal va monarxiya boshqaruvining o zgaruvchan
ʻ
15

davrlarini o z ichiga oldi. Ispaniya-Amerika urushi Ispaniya mustamlakaʻ
mulklarining yo‘qolishiga va bir qator harbiy diktaturalarga olib keldi, bu davrda
qirol Alfonso XIII taxtdan ag‘darildi va yangi Respublika hukumati tuzildi. Oxir-
oqibat, Ispaniyadagi siyosiy tartibsizliklar harbiylar tomonidan to‘ntarishga olib
keldi, bu esa Ispaniya fuqarolar urushiga olib keldi. Har ikki tomonning ko‘p
xorijiy aralashuvidan so‘ng, millatchilar g‘alaba qozondi; Fransisko Franko deyarli
qirq yil davomida fashistik diktaturani boshqargan. Frankoning o‘limi qirol Xuan
Karlos I davrida monarxiyaning qaytishiga olib keldi, u Franko davridagi zulm va
izolyatsiya qilingan yillardan keyin ispan jamiyatining liberallashuvini va xalqaro
hamjamiyat bilan qayta aloqani ko‘rdi 7
. 1978 yilda yangi liberal Konstitutsiya
o‘rnatildi. Ispaniya 1986 yilda Evropa Iqtisodiy Hamjamiyatiga (1992 yilda
Evropa Ittifoqiga aylantirildi), 1998 yilda Evrozonaga kirdi. Xuan Karlos 2014
yilda taxtdan voz kechdi va uning o‘rniga uning o‘g‘li Felipe VI keldi.
Ispaniya imperiyasi — tarixda Ispan monarxiyasi va Katolik monarxiyasi
nomlari bilan tilga olingan tarixdagi eng yirik imperiyalardan biri edi. XV asr
oxiridan XIX asr boshlariga qadar Ispaniya Yangi dunyoning ulkan hududini,
Filippinning Osiyo arxipelagini, ular „Indies“ deb atalgan va Yevropa, Afrika va
Okeaniya hududlarini nazorat qilib turgan. Ispaniya XVI-XVII asrlarning eng
kuchli imperiyalaridan biri edi. Ispaniya imperiyasi „quyosh hech qachon
botmaydigan imperiya“ deb nomlangan va XVIII asrda eng keng hududlariga ega
bo lgan. Imperiya Ispaniyaning Gabsburglar sulolasi (1516-1700) hukmronligi
ʻ
ostida tashkil etildi va Ispaniya Burbon monarxlari davrida imperiya Hindular
hududidan tushumini ko paytirdi. Hindular hududida imperiyaning obro -e tibori
ʻ ʻ ʼ
papa tomonidan patronat qilish vakolatini berish orqali kuchaytirildi va bu unga
diniy sohada kuch berdi. Musulmon ekspansionizmi Ispaniyaga eramizdan avvalgi
711 yilda mavr qo‘shinlari (asosan Marokashdan kelgan berberlar) Gibraltarda
deyarli himoyasiz Hispaniyaga bostirib kirganida yetib keldi. Bir oz qarshilik
ko‘rsatdi va ular tezda Ispaniya poytaxti Toledoni egallab olishdi va bir necha yil
ichida deyarli butun Pireney yarim orolini nazorat qilishdi. Dastlab Ispaniya
7
O'Callaghan, Jozef F. (1975). O'rta asrlar Ispaniya tarixi. Itaka, NY: Kornell universiteti nashriyoti. 1975. 23-b.
16

Damashq amirligi tarkibiga kirdi va hududlar mavr bosqinchilarining turli
guruhlari o‘rtasida bo‘lingan. Nihoyat, milodiy 756 yilda Abdurrahmon I
Kordovada joylashgan va yarim orolning katta qismini nazorat qilgan mustaqil
Andalus amirligini tuzdi.
Biroq, shimolda mahalliy ispanlar mag‘lubiyatga uchragan vestgotlarning
bir qismi bilan birga poytaxti Leon shahri bo‘lgan Asturiya xristian qirolligini
tuzdilar. Xristianlar turli musulmon guruhlari o rtasidagi manfaatlarʻ
to qnashuvidan o z manfaati uchun foydalanib, o z hududlarini kengaytira
ʻ ʻ ʻ
boshladilar. Bu vaqtda leonlar butun Hispaniyani haqli ravishda ularga tegishli deb
hisoblashgan. Shu bilan birga, basklar o‘z hududlarini Kataloniya ustidan nazoratni
o‘z qo‘liga olgan franklardan himoya qilishdi.
Franklar imperiyasi tanazzulga yuz tutdi va graf Borell II boshchiligidagi
Barselona okrugi o‘z mustaqilligini e'lon qildi. Shu bilan birga Navarra qirolligi
ham kengayib, kuchayib bordi 8
. Boshqa nasroniy qirolliklarining o‘sishi va o‘z
qirolligidagi bo‘linishlar tufayli Leon qiroli Sancho I butun Ispaniyani boshqarish
g‘oyasidan voz kechishga majbur bo‘ldi.
Xuddi Shimoldagi nasroniy shohliklari nazoratni tiklagandek, Al-Andalusda
vaziyat o‘zgardi. Abdurahmon III hokimiyat tepasiga keldi va unga qarshi
kurashdi. Bu dunyoning eng muhim kuchlaridan biriga, madaniyat yetakchisi va
san'at va fan homiysiga aylangan al-Andalusning oltin davrini keltirib chiqardi.
Biroq 8-asr boshlarida musulmonlar bosqinidan vestgotlar saltanati vayron bo ldi.
ʻ
711-yilda Shimoliy Afrikadan kelgan berberlar armiyasi arablar boshchiligida
Ispaniyaga bostirib kirdi va ular 711-yil 19-iyulda Barbate daryosida vestgotlarni
butunlay mag lub etishdi.
ʻ
8
O'Callaghan, Jozef F. (1975). O'rta asrlar Ispaniya tarixi. Itaka, NY: Kornell universiteti nashriyoti. 1975. 89-b.
17

II BOB. XI-XV asrlarda Ispaniyada qirol va yuqori tabaqalar orasidagi
kurash
2.1. XI-XV asrlarda Ispaniyada qirol va yuqori tabaqalar orasidagi kurashni
yuzaga keltirgan ichki omillar
Musulmon qo‘shini tezda oldinga siljidi va 714 yilga kelib Ispaniyaning
katta qismi ularning nazorati ostida edi. Musulmonlar mamlakatni al-Andalus deb
atashgan va u Andalusiyaga aylangan. 9—11-asrlarda Ispaniya shimolida xristian
qirolliklari paydo bo ldi. Aragon, Kastiliya va Navarra. Aragon va Kastiliyaʻ
qirolliklari asta-sekin janubga kengayib bordi. (Musulmonlar orasidagi tarqoqlik
ularga katta yordam berdi). Kastiliyaliklar 1085 yilda Toledoni egallab olishdi va
12-asrda ular oldinga siljishda davom etdilar. 1212 yilda Aragon, Kastiliya va
Navarraning birlashgan qo‘shinlari Las Navas de Tolosada hal qiluvchi g‘alabaga
erishdilar. 1250 yilga kelib faqat Granada, Ispaniyaning eng janubiy qismi
musulmonlar qo‘lida qoldi.
Xristianlar va musulmonlar o rtasida urushlar bo lgan. 1340 yilda Salado
ʻ ʻ
jangida nasroniylar hal qiluvchi g‘alabaga erishdilar. Aragonliklar 1343 yilda
Balear orollarini egallab olishdi. Keyin 1348 yilda Qora o‘lim Ispaniyaga yetib
keldi va u aholini qirib tashladi.
Ispaniyadagi yahudiylar ta'qiblar to‘lqiniga duch kelishdi. 1391 yilda
Sevilyada pogrom boshlandi va u boshqa shaharlarga tarqaldi. Quvg‘inlar ko‘plab
yahudiylarni nasroniylikni qabul qilishga majbur qildi.
Ayni paytda, 1469 yilda Aragon vorisi Ferdinand Kastiliya vorisi Izabelga
uylandi. Izabel 1474 yilda Kastiliya qirolichasi, 1479 yilda Ferdinand Aragon
qiroli bo‘ldi. 1482 yilda ular Ispaniyadagi so‘nggi musulmon qal'asi Granadaga
qarshi urush boshladilar. 1492 yilda Granada taslim bo‘ldi. Keyin 1512 yilda
Navarra o‘zlashtirildi va Ispaniya birlashgan davlatga aylandi.
1492 yilda qirol va malika barcha yahudiylarga nasroniylikni qabul qilishni
yoki Ispaniyani tark etishni buyurdilar. Ko‘pchilik ketishni tanladi. 1480-yilda
ispan inkvizitsiyasi tashkil topgan.Ispaniyada o sha davrda nasroniylikni qabul
ʻ
18

qilgan yahudiylar va moriskolar (xristianlikni qabul qilgan musulmonlar) bor edi.
Ikkala guruh ham o‘zlarining eski dinlarini yashirincha e'tiqod qilganlikda gumon
qilingan. Qiynoqlar ba'zan tan olish uchun ishlatilgan. Ispaniya inkvizitsiyasi
protestantlarni ham ta'qib qilgan.
1492 yil ham muhim yil bo‘ldi, chunki Ferdinand va Izabel Kristofer
Kolumbning ekspeditsiyasini moliyalashtirishga qaror qilishdi. U Atlantika okeani
bo‘ylab suzib o‘tish orqali Osiyoga etib borishiga ishongan. Biroq, Kolumb
yerning o‘lchamini kam baholadi va G‘arbiy Hindistonga qo‘ndi. Kolumb
Atlantika okeani bo‘ylab 4 marta sayohat qildi va Ispaniya Shimoliy va Janubiy
Amerikada imperiya qura boshladi. 16-asr Ispaniya uchun boy bo lgan va buyukʻ
imperiyani boshqargan vaqtlar uchun oltin davr edi. Savdo va savdo rivojlandi,
qishloq xo‘jaligi kengaydi. Biroq, hammasi silliq kechmadi. 1516 yilda Ferdinand
vafot etgach, uning nabirasi Karl I (1516-1556) bo‘ldi. U allaqachon Belgiya va
Gollandiya hukmdori bo‘lgan va Avstriya va Janubiy Germaniyadagi
shohliklarning merosxo‘ri edi. 1519-yilda Karl Karl V. sifatida Muqaddas Rim
imperatori bo ldi (O sha paytda yagona nemis davlati yo q edi. Uning o rniga
ʻ ʻ ʻ ʻ
ko plab kichik nemis davlatlari va Avstriya Muqaddas Rim imperiyasi deb
ʻ
nomlangan birlik tuzdilar). Shunday qilib, Ispaniya qiroli juda kuchli edi.
Biroq, 1520 yilda Kastiliyada qo‘zg‘olon ko‘tarildi. Biroq, isyonchilar 1521
yil aprel oyida Vaillalarda mag‘lubiyatga uchradilar. Biroq chet elda Ispaniya
kuchayib bordi. 1521 yilda Ernando Kortes Meksikaning atteklarini zabt etdi.
Xuddi shu yili, 1521 yilda Magellan Filippinni kashf etdi. Keyin 1533 yilda
Fransisko Pizarro Peru inklarini zabt etdi. Bundan tashqari, 1580 yilda Ispaniya
Portugaliyani anneksiya qildi.
Yangi dunyo Ispaniyaga katta miqdorda xazina berdi. XVI asrda Ispaniyaga
150 ming kilogramm oltin va 7,4 million kilogramm kumush jo‘natilgan. Biroq,
Ispaniya imperiyasining kattaligi va juda uzun aloqa liniyalari nazorat qilishni
qiyinlashtirdi.
19

Oltin va kumush Ispaniyaga oqib tushayotgan bo‘lsa ham, ispan qirollari
asosan urushlar uchun sarflangan xarajatlar tufayli moliyaviy muammolarga duch
kelishdi. XVI asrda ispanlar turklar va frantsuzlar bilan kurashdilar. 1568 yildan
Ispaniya hukmronlik qilgan Niderlandiya isyon ko‘tardi va uzoq davom etgan
mustaqillik urushini boshladi. Bundan tashqari, 1587 yildan 1604 yilgacha
Ispaniya ham inglizlar bilan kurashdi.
XVI asr Ispaniyada adabiyotning ajoyib davri edi. Eng buyuk yozuvchilar
Migel Servantes (1547-1616) edi, u Don Kixot (1605 yilda nashr etilgan) va Lope
de Vega (1562-1635) yozgan. 16-asr Ispaniyada arxitektura uchun ham ajoyib davr
edi. Ispaniyasining oltin davrini chuqur o‘rganishni istaganlar Spanish Express
tomonidan Ispaniyaning Immersion dasturi bilan boyituvchi sayohatga chiqishlari
mumkin. Ushbu o‘ziga xos dastur mezbon o‘qituvchi bilan birga ispan tilini
o‘rganish va Ispaniyaning tarixiy obidalariga sho‘ng‘ish imkoniyatini taqdim etadi.
O‘tmish va hozirgi vaqtni bog‘lab, Ispaniya merosining boy madaniyati doirasida
til ko‘nikmalarini boyitadi. O‘rta asrlarda Murlarning Ispaniyaga ta'siri hali ham
juda aniq. Zamonaviy ispan tilida 4000 dan ortiq arabcha so‘zlar qo‘llaniladi.
Mavriy me'morchilikni Ispaniya bo‘ylab topish mumkin, uning nozik ustunlari,
taqa kamarlari, gumbazlari va havodor, rang-barang binolari. Geometrik naqsh va
naqshlarni saqlanib qolgan diniy binolarda topish mumkin, chunki Qur'on ibodat
joylarida inson siymolarini tasvirlashni taqiqlagan.
Ispaniyada shimoliy bosqinchilarning qurboni bo‘lgan o‘rta asr yahudiylari
ko‘plab Mavriy liderlari tomonidan yuksak hurmatga sazovor bo‘lgan. Ular
savdogar va elchilar sifatida qadrlangan va ko‘pincha rahbarlarning ishonchiga
sazovor bo‘lgan. Biroq, salibchilar uylariga qaytishlari bilan, bu ritsarlar va
askarlar tomonidan his qilingan nafratning aksariyati yahudiy aholiga nisbatan olib
tashlandi. 1391 yilgi vabo ko‘pchilikni bu yahudiylarning ishi ekanligiga
ishonishga olib keldi va bu antisemitizm to‘lqiniga olib keldi va yahudiy
qishloqlari va gettolarini yoqib yubordi.
20

O‘rta asrlardagi Ispaniya - Ispaniya tarixidagi G‘arbiy Rim imperiyasi
qulagandan keyin V asrda boshlangan va 1492 yilda erta zamonaviy davr
boshlanishi bilan yakunlangan davr.
Ispaniya tarixi yarim orolga o‘z madaniyatlarini olib kelgan bosqinchilar
to‘lqinlari bilan ajralib turadi. Vandallar va Alanlar 408 yildan boshlab
Hispaniyaning O rta er dengizi sohiliga ko chib o tgandan so ng, o rta asrlarʻ ʻ ʻ ʻ ʻ
Ispaniyasining tarixi 587 yilda o z qirollari Rekkared bilan birga katoliklik dinini
ʻ
qabul qilgan arianist vestgotlar (507–711) Iber qirolligidan boshlanadi.
Ispaniyadagi vizgotik madaniyatni migratsiya davrining bir qismi kabi kech antik
davr hodisasi sifatida ko‘rish mumkin 9
. 711 yilda Shimoliy Afrikadan musulmon
Umayyad xalifaligi qirol Roderikga qarshi ko‘tarilishda yordam berish uchun
Visigot urug‘ining taklifiga binoan Ispaniyaga o‘tdi. 711-788 yillarda Umayyadlar
Vestgotlar davridagi Hispaniya qirolligining aksariyat yerlarini bosib oldilar va Al-
Andalus deb nomlanuvchi hududga asos soldilar. Bosqinchilik davridagi
qo zg olon Ispaniya shimolida nasroniy Asturiya qirolligini o rnatdi.
ʻ ʻ ʻ
Davrning ko‘p qismi Ispaniyaning musulmon va nasroniy davlatlari
o‘rtasidagi to‘qnashuvlar bilan ajralib turadi, ular Reconquista yoki Reconquest
deb ataladi (ya'ni, xristianlar o‘z erlarini diniy salib yurishi sifatida «qayta bosib
olishlari»). Musulmonlar va nasroniylar o‘rtasidagi chegara 700 yillik urush
davomida janubga qarab siljiydi, bu yarimorolni harbiy jihatdan bahsli makon
sifatida belgilab qo‘ydi. O‘rta asrlar Ispaniyaning xristian davlatlari va Kordova
xalifaligining vorisi bo‘lgan musulmon taifalari o‘rtasidagi urush epizodlariga ham
guvoh bo‘lgan. Aragon toji va Kastiliya toji o‘rtasidagi urushlar sulolalar
o‘rtasidagi raqobat yoki musulmon janubidan bosib olingan yoki bosib olinishi
kerak bo‘lgan er uchastkalari bo‘yicha kelishmovchiliklar tufayli kelib chiqqan.
Ispaniyadagi o‘rta asrlar ko‘pincha 1492 yilda Granadaning Nasrid amirligini
taslim qilishda Rekonkistaning yakuniy harakatlari va yahudiylarni quvib chiqarish
to‘g‘risidagi Algambra farmoni bilan yakunlanadi. Ilk zamonaviy Ispaniya birinchi
9
Kennedi, Xyu (1996). Musulmon Ispaniya va Portugaliya: al-Andalusning siyosiy tarixi. London: Longman.1996.
59-b.
21

marta Muqaddas Rim imperatori Karl V davrida Ispaniya Karl I sifatida
birlashgan. German qabilalari Rim imperiyasining viloyatlariga bostirib
kirganlarida, ularning orqasida hunlarning bosimi bilan oldinga surilgan qo‘shinlar
birinchi marta Pireney yarim oroliga - skif yoki tatar irqi bo‘lgan alaniylarga otildi.
; vandallar va suebiyaliklar, german irqlari. Alanlar, asosan, tezda bo‘ysunishdi.
Vandallar o‘zlarini Vandalusiya (Andalusiya) deb atagan Baetikada o‘rnatgandan
so‘ng, Afrikaga o‘tdilar, vestgotlar esa Galisiyadagi Suebida to‘liq nazorat ostiga
olinmaguncha bosib o‘tdilar. Bu vestgotlar yoki g‘arbiy gotlar Alarik (410)
boshchiligida Rimni talon-taroj qilgandan so‘ng, Pireney yarim oroli tomon
burilib, ularning yo‘lboshchisi Athaulf bo‘lib, shimoli-sharqiy qismini egallab
olishdi. Uoliya o‘z hukmronligini yarim orolning ko‘p qismida kengaytirib,
Suebiyaliklarni Galisiyada berkitib qo‘ydi. Teodorik I rimliklar va franklar bilan
birga Atilla tor-mor etilgan Katalaun tekisliklaridagi jangda qatnashgan. Yarim
orolda Rim hokimiyatining so‘nggi qoldiqlariga chek qo‘ygan Evrik (466)
Ispaniyaning birinchi monarxi deb hisoblanishi mumkin, garchi Suebiyaliklar hali
ham Galitsiyada o‘z mustaqilligini saqlab qolishgan. Evrik vestgotlarga yozma
qonunlar bergan birinchi qirol ham edi. Keyingi hukmronlik davrida Frantsiyaning
katolik qirollari ispan-rim katoliklarining vestgotlarning arianizmiga qarshi
himoyachilari rolini o‘z zimmalariga oldilar va keyingi urushlarda Alarik II va
Amalarik halok bo‘ldilar.
Afanagild qirol Agilaga qarshi ko‘tarilib, Vizantiya yunonlarini chaqirdi va
ular unga ko‘rsatgan yordami uchun janubi-sharqdagi dengiz joylarini ularga berdi
(554). Liuvigild yarim orolning siyosiy birligini tikladi, suebiyaliklarni
bo‘ysundirdi, ammo mamlakatning diniy bo‘linishlari hatto qirol oilasiga ham
yetib, fuqarolar urushiga olib keldi. O‘zini katoliklarning boshiga qo‘ygan
qirolning o‘g‘li Sankt-Hermengild mag‘lubiyatga uchradi va asirga olindi va
ariyaliklar bilan muloqotni rad etgani uchun shahid bo‘ldi. Liuvigildning o‘g‘li va
Sankt-Hermengildning ukasi Rekkared, Toledoning Uchinchi Kengashida katolik
e'tiqodini qabul qilib, otasi erishgan siyosiy birlikka diniy birlikni qo‘shdi (589).
22

Sisebut va Suintila vizantiyaliklarni Ispaniyadan quvib chiqarishni
yakunladilar. Chindasuinth va Recceswinth qonunchilik birligi uchun harakat qildi
va gotlar va lotinlar o‘rtasida shu paytgacha taqiqlangan nikohlar
qonuniylashtirildi. 711 yilda Shimoliy Afrika berber askarlari Tariq ibn Ziyod
qo‘mondonligidagi ba'zi arablar bilan Gibraltar bo‘g‘ozini kesib o‘tib, Gvadalete
jangida qirol Roderik boshchiligidagi vestgot qo‘shinlari bilan Visigot qirolligi
bo‘ylab jiddiy jang va bo‘linish paytida qatnashdilar. Qochqin gotlar rimliklar hech
qachon o‘z hokimiyatini samarali o‘rnata olmagan o‘sha tog‘larda chekinish
joylarini topdilar; Guadalete jangidan (711) bir necha yil o‘tgach, ular Kovadonga
jangida (718 yoki 722) Alqama ustidan g‘alaba qozonishdi. Don Pelayo yoki
Pelagius, Kovadongada g‘alaba qozongan gotika boshlig‘i, qirol deb e'tirof etilgan
va Kangas de Onisda o‘z qarorgohini egallagan 10
. Uning o‘g‘li Favila ov paytida
o‘ldirilgan, uni ayiq parchalab tashlagan va uning o‘rniga Don Pelayoning kuyovi
Alfonso I o‘tirgan va u o‘z saltanatini Galisiya va Tierra de Kampos («Gotik
dalalar» yoki)gacha kengaytirgan. Fruela I (757- hokimiyat tepasiga kelgan)
Ovyedoga asos solgan. U o‘ldirildi va uning o‘rniga bir necha shohlar (Aurelius,
Silo, Mauregato va Bermudo I, Deacon) va nihoyat, Ovyedoda o‘z saroyini tashkil
etgan poklik Alfonso II yana musulmonlarga qarshi katta ekspeditsiyalarni
boshladilar va Aftidan, Karlni Asturiyaga kelishga taklif qilgan va shu bilan
Franklar monarxining Ronsevo falokati bilan yakunlangan ekspeditsiyasiga sabab
bo‘lgan. Vikinglar 844 yilda Galisiyaga bostirib kirishdi, lekin Ramiro I tomonidan
A Korunyadan quvib chiqarildi; 70 ta viking kemasi qo lga olinib, yoqibʻ
yuborilgan. Vikinglar 859-yilda, Ordono I hukmronligi davrida Galisiyaga qaytib
kelishdi. Ular Don Pedro boshchiligidagi qo shin bilan to qnash kelib, ularni
ʻ ʻ
tarqatib yubordi va 38 ta kemasini yo q qildi. Buyuk Alfonso III Sierra
ʻ
Morenagacha bo‘lgan hujumlarni davom ettirdi va Kastiliyaning kelajakdagi
poytaxti Burgosga asos soldi. Uning o‘g‘illari unga qarshi isyon ko‘tarishdi va u
o‘z hukmronligini ular o‘rtasida taqsimlab, tojdan voz kechdi. U bilan Asturiya
qirolligi tugadi, uning hududi tez orada Leonga bo‘ysunadi.
10
Kennedi, Xyu (1996). Musulmon Ispaniya va Portugaliya: al-Andalusning siyosiy tarixi. London: Longman.1196.
45-b.
23

Qayta fathning yana bir yig‘ilish nuqtasi Aragon edi; qolgan ikkitasi, Navarra
va Kataloniya, kelib chiqish sharoitlariga ko‘ra, Frantsiya bilan o‘ziga xos
munosabatlarda joylashgan. G‘arbiy Pireneyning ikkala tomonidagi basklar
franklar hukmronligidan norozi bo‘lib, bir necha bor isyon ko‘tardilar.
Roncevauxda ular Buyuk Karl qo‘shinlarini yo‘q qilishdi va 824 yilda yana bir
g‘alaba Pamplona basklarining mustaqilligini ta'minladi. Ularning qirollari yoki
boshliqlarining ismlari va sanalari biz Sancho II, Abarkaga kelgunimizcha juda
noaniq. U o‘zining o‘g‘li, Trembler Garsiya II foydasiga taxtdan voz kechdi, uning
davrida Leone va Navarris birgalikda Valdejunquerada tor-mor etilgan. Buyuk
Sancho III Ispaniya tarixiga eng ko‘p ta'sir ko‘rsatgan monarxlardan biri edi; u
oxir-oqibat Navarra, Kastiliya, Aragon va Sobrarbe qiroli bo‘ldi. O‘limida (1035) u
shohliklarini bo‘lib, Navarrani katta o‘g‘li Garsiyaga, qirol unvoni bilan
Kastiliyani, Fernandoga, Aragonni Ramiroga va Sobrarbeni Gonsalaga berdi.
Qayta bosib olish natijasida Ispaniyada tashkil topgan turli davlatlarning
birlashishiga bir qancha qiyinchiliklar to‘sqinlik qildi. Navarra va Kataloniya
Frantsiya bilan ayniqsa yaqin aloqada bo‘lgan va Buyuk Ramon Berenguerning
Provans merosxo‘ri Dulsiya bilan turmush qurishi tildagi xalqlar o‘rtasidagi
munosabatlarni shunchalik yaqin qildiki, Kataloniyaning keyingi rivojlanishi
ko‘proq shu bilan bog‘liq edi. Frantsiya janubi. Navarrada Sancho oqsoqollar
sulolasi yo q bo lib ketganidan so ng, toj birin-ketin Fransiyaning Blois (1234) vaʻ ʻ ʻ
Evre (1349–1441) uylariga o tdi, natijada Navarra XV asrgacha yashadi. frantsuz
ʻ
monarxiyasi bilan ispan davlatlariga qaraganda ancha yaqin munosabatlarda.
Boshqa tomondan, Navarra xonadoni tomonidan g‘arbiy qirolliklarda joriy etilgan
feodal tuzum shtatlarning qayta-qayta bo‘linishiga olib keldi. Ferdinand I o‘z
qirolligini besh qismga, Kastiliya, Leon, Galisiya, Zamora va Toroga ajratdi,
garchi uning o‘g‘li Sancho Kuchli akalarini talon-taroj qilib, saltanatni birlikka
qaytardi. Ammo Alfonso VII Kastiliya va Leonni ajratib, birinchisini o‘g‘li
Sanchoga, ikkinchisini esa Ferdinand I ga qoldirdi.
24

2.2. XI-XV asrlarda Ispaniyadagi madaniy o‘zgarishlar
Burgundiya knyazlari tomonidan joriy qilingan feodal odatlarining yana bir
natijasi Portugaliyaning ajralib chiqishi edi. Chunki Alfonso VI o‘zining qizlari
Urraca va Teresani burgundiyalik Raymond va Genrix burgundiyaga turmushga
berdi, ular ikkita sulolaga asos soldi: Portugaliya va Alfonso VII bilan boshlangan
Kastiliya va Leon. Asturiya, Galisiya, Leon va Kastiliya qirolliklari Ferdinand III,
otasi Alfonso IX orqali Leoning merosxo‘ri va onasi Berengariya orqali Kastiliya
qirolligi ostida birlashdilar 11
. Xuddi shu tarzda, Kataloniya va Aragon Ramon
Berenguerning aragonlik Ramiro rohibning qizi Dona Petronila bilan turmush
qurishi bilan birlashdi.
Aragon va Kataloniya ittifoqi tomonidan tashkil etilgan qirollik birinchi bo‘lib
o‘z mintaqalarida qayta bosib olishni yakunladi, keyin ular kuchlarini sharqqa
yo‘naltirdilar. Katolik Pyotr II, Aragon va Kataloniya hukmdori, Montpelyelik
Mariya bilan nikohini bekor qilishni va o‘zini papa tojini o‘rnatishni talab qilish
uchun Rimga bordi. Avvalgi maqsadiga erisha olmagan; ikkinchisi unga katta
muammo tug‘dirdi, chunki Aragon zodagonlari Butrus o‘z shohligini joylashtirgan
Muqaddas Taxtga vassalom mavqeini tan olishdan bosh tortdilar. Keyin bu
zodagonlar birinchi marta bunday jiddiy tartibsizliklarga sabab bo‘lgan ittifoqni
majburlashdi, to Pyotr IV uni yozib olgan hujjatni xanjar bilan kesib tashladi.
Katolik Pyotr II Muret jangida (1213) o‘zining albigensiyalik qarindoshlarini
Innokent III yuborgan Simon de Montfortdan himoya qilib, halok bo‘ldi. Uning
o‘g‘li, bosqinchi Jeyms I Kataloniya-Aragonni zabt etishni yakunlab, Mayorka
(1228) va Valensiyani (1238) yutib, kuyovi Alfonso X ga Mursiyani zabt etishda
yordam berdi. Uning o‘g‘li va vorisi rafiqasi Konstansning Sitsiliya va Neapol
qirolliklariga bo‘lgan huquqlarini ta'minlash orqali Kataloniya-Aragon siyosatiga
yangi yo‘nalish berdi. Sitsiliya Vesperlarining Angevinlarga qarshi ko‘tarilishidan
foyda ko‘rdi (1282), u Sitsiliyani qo‘lga kiritdi va Neapolga hujum qildi.
11
Kennedi, Xyu (1996). Musulmon Ispaniya va Portugaliya: al-Andalusning siyosiy tarixi. London: Longman. 1996.
56-b.
25

Biroq, bu fath Aragon qirollarini Anju xonadonining huquqlarini himoya
qilgan papalar bilan qarama-qarshilik holatiga keltirdi. Martin IV Pyotr III ni
chetlatib, Aragon zodagonlarini qirol hokimiyati hisobiga o‘z imtiyozlarini
kengaytirishdan foydalanishga majbur qildi. Alfonso III hukmronligi davrida
zodagonlarning talablari ortdi, u ularga mashhur Privilegio de la Unionni
tasdiqlashga majbur bo‘ldi. Jeyms II Muqaddas Taxt bilan yarashib, Sitsiliya
o‘rniga Korsika va Sardiniyani qabul qildi. Tantanali Pyotr IV Epila shahrida
(1348) zodagonlarni mag‘lub etdi va o‘zidan oldingilardan tortib olgan nizomni
xanjar bilan kesib tashladi. Bu orada Sitsiliyada qolgan kataloniyaliklar va
aragonliklar turklarga qarshi jang qilish uchun imperator Andronikos II
Palaiologosga o‘zlarini taklif qildilar. Ularni zabt etib, qo‘llarini yunonlarga
qaratdilar, ular o‘z rahbarlarini xoinlik bilan o‘ldirishdi; ammo bu xiyonat uchun
ispanlar Rokafortlik Bernard va Entenkalik Berenguer boshchiligida tarixda
«Kataloniya qasosi» nomi bilan nishonlanadigan dahshatli jazoni qo‘lladilar va
bundan tashqari Afina va Neopatra gersogliklarini egallab oldilar (1313).
Aragonning qirollik chizig‘i insonparvar Martin bilan yo‘q bo‘lib ketdi va
Kaspning kelishuvi tojni Kastiliya sulolasiga berdi va shu bilan yakuniy ittifoqni
tayyorladi. Buyuk Alfonso V yana bir bor Aragon siyosatini Italiyaga qaratdi, u
erda Sitsiliya qirolligiga egalik qildi va o‘zini qirolicha Joannaning asrab oluvchi
o‘g‘li qilib, Neapolni qo‘lga kiritdi 12
. Bu voqealar bilan 18-asrgacha tugamaydigan
Italiya urushlari boshlandi. Ayni paytda, Kastiliyada reconquest susaydi; dastlab,
Alfning nomzodi tufayli onso X Muqaddas Rim imperiyasi toji uchun nomzod
bo‘lib, unda u saylov knyazlarining ko‘pchiligini qo‘lga kiritdi. Buning ortidan
taxtning bahsli vorisligi boshlandi, raqib da'vogarlar Serda merosxo‘rlari
(Fernandoning o‘g‘illari, Alfonso X ning to‘ng‘ich o‘g‘li) va Sancho IV ning
ikkinchi o‘g‘li edi. Keyinchalik Ferdinand IV to‘qqiz yoshida onasi Mariya de
Molina homiyligida taxtga o‘tirdi. Alfonso XI otasi vafot etganida bir yoshdan sal
ko‘proq edi (1312); va uning hukmronligi ko‘p jihatdan ulug‘vor bo‘lgan bo‘lsa-da
va u Rio Salado jangida (1340) Marinidlar ustidan g‘alaba qozongan bo‘lsa-da,
12
Hillgarth, Jocelyn N. (1976–1978). Ispaniya qirolliklari, 1250–1516 (2 jild). Oksford, Buyuk Britaniya: Clarendon
Press. 1978. 89-b.
26

baribir uning bir nechta farzandlari bo‘lgan Eleanor de Guzman bilan
munosabatlari keyingi hukmronlik davridagi urushlarga olib keldi. Oxir oqibat
o‘zining badjahl ukasi Trastamaralik Genrix tomonidan o‘ldirilgan va Genrix II
sifatida taxtga o‘tirgan zolim Pedro. Portugaliyalik Beatritsaga uylangan Ioann I
(1383), Portugaliyaning so nggi qiroli Burgundiya naslidan bo lgan Ferdinandʻ ʻ
vafoti munosabati bilan ikki qirollikni birlashtirishga intildi. Biroq, portugallar
Aljubarrota jangida (1385) Kastiliyalik Jonni mag‘lub etishdi va Portugal toji
Portugaliyalik Ioann I bo‘lgan Aviz ustasiga bordi. Lankasterlik Ketringa uylangan
Genrix III birinchi bo‘lib Asturiya shahzodasi unvonini o‘g‘li Ioann II kabi
ozchilik davrida meros qilib olgan toj vorisi sifatida oldi.
27

XULOSA
XI-XV asrlar oralig i Ispaniya tarixida muhim siyosiy, ijtimoiy va madaniyʻ
o zgarishlar bilan ajralib turuvchi o zgarishlar davri bo ldi. Ushbu kurs ishi ushbu
ʻ ʻ ʻ
asrlar davomida Ispaniyani shakllantirgan dinamik jarayonlarni, jumladan
Reconquista, kuchli xristian qirolliklarining yuksalishi va Ispaniyaning yakuniy
birlashishini o‘rganib chiqdi.
Bu davrning eng o‘ziga xos xususiyatlaridan biri Reconquista bo‘ldi, bu
xristian davlatlarining musulmon hukmdorlaridan hududni qaytarib olish uchun bir
qator kampaniyalari. Bu uzoq davom etgan mojaro nafaqat Pireney yarim orolining
geografik va siyosiy landshaftini o‘zgartiribgina qolmay, balki ispan jamiyatining
madaniy va diniy tuzilishiga ham ta'sir ko‘rsatdi. Bu davrda nasroniylar,
musulmonlar va yahudiylar o‘rtasidagi o‘zaro aloqalar va almashinuvlar keskinlik
va to‘qnashuvlarga qaramay, boy va xilma-xil madaniy merosga hissa qo‘shdi.
Ispaniyaning siyosiy birlashuvida Kastiliya, Aragon va Navarra kabi kuchli
nasroniy qirolliklarining paydo bo‘lishi va mustahkamlanishi hal qiluvchi rol
o‘ynadi. 1469 yilda Aragonlik Ferdinand va Kastiliyalik Izabellaning nikohi
Ispaniyaning yakuniy birlashishiga zamin yaratgan hal qiluvchi lahza bo‘ldi.
Ularning hukmronligi 1492 yilda Granadaning zabt etilishi bilan Rekonkistaning
yakunlanishi, yahudiylarning quvib chiqarilishi va Ispaniya inkvizitsiyasiga olib
keladigan siyosatning boshlanishini ko‘rdi. Bu voqealar Ispaniya jamiyatiga
chuqur va doimiy ta'sir ko‘rsatdi va keyingi asrlarda Ispaniyaning dominant
Evropa kuchi sifatida yuksalishiga zamin yaratdi.
Iqtisodiy jihatdan bu davr savdo va savdoning o‘sishiga guvoh bo‘ldi, ayniqsa
rivojlanayotgan shaharlarda. Savdogarlar sinfining rivojlanishi va savdo
yo‘llarining o‘rnatilishi Ispaniyaning iqtisodiy hayotiyligiga yordam berdi. Bundan
tashqari, qishloq xo‘jaligining rivojlanishi va feodal tuzumlarning o‘rnatilishi
kelajakdagi o‘sish uchun zamin yaratadigan ijtimoiy va iqtisodiy o‘zgarishlarni
osonlashtirdi. Madaniy jihatdan XI-XV asrlar san'at, me'morchilik va adabiyotning
28

gullab-yashnashi bilan ajralib turdi, ularning aksariyatiga xristian, musulmon va
yahudiy an'analarining o‘ziga xos birikmasi ta'sir ko‘rsatdi. Bu davr merosi
Ispaniyaning boy madaniy merosining bir qismi sifatida nishonlanib kelinayotgan
ajoyib soborlar, qal'alar va adabiy asarlarda yaqqol namoyon bo‘ladi.
Xulosa qilib aytganda, XI-XV asrlar Ispaniya uchun chuqur o‘zgarishlar davri
bo‘ldi. Ushbu asrlar davomida siyosiy konsolidatsiya, madaniy almashinuv,
iqtisodiy rivojlanish va ijtimoiy o‘zgarishlar jarayonlari zamonaviy Ispaniya
davlatining poydevorini qo‘ydi. Ushbu tarixiy kontekstni tushunish Ispaniyaning
ushbu shakllanish davridagi murakkabliklari va yutuqlarini qadrlash uchun juda
muhimdir.
29

FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR
1. O‘rta asrlar Ispaniya san'ati, miloddan avvalgi 500-1200 yillar. Nyu-York:
Metropolitan san'at muzeyi. 1993 yil
2. Linexan, Piter (1993). O‘rta asrlar Ispaniya tarixi va tarixchilari. Oksford,
Buyuk Britaniya: Clarendon Press.
3. O‘Callaghan, Jozef F. (1975). O‘rta asrlar Ispaniya tarixi. Itaka, NY: Kornell
universiteti nashriyoti.
4. Kennedi, Xyu (1996). Musulmon Ispaniya va Portugaliya: al-Andalusning
siyosiy tarixi. London: Longman.
5. Hillgarth, Jocelyn N. (1976–1978). Ispaniya qirolliklari, 1250–1516 (2 jild).
Oksford, Buyuk Britaniya: Clarendon Press.
6. Keller, Jon E. (2015). Cantigas de Santa Mariyada tasvirlangan kundalik
hayot. Cash, Annett Grant, 1943-. Lexington: Kentukki universiteti
nashriyoti.
INTERNET SAYTLARI
1. www.britannica.com
2. www.worldhistory.com
3. www.history.org
4. www.ukarchive.com
5. www.wikipedia.com
30

XI-XV asrlarda Ispaniya mavzusida tayyor kurs ishi

Sotib olish