XI-XV asrlarda Skandinaviya davlatlari - Tarix - Kurs ishlari

Dokument ma'lumotlari

Narxi	9000UZS
Hajmi	45.7KB
Xaridlar	2
Yuklab olingan sana	08 Iyun 2024
Kengaytma	docx
Bo'lim	Kurs ishlari
Fan	Tarix

Sotuvchi

Mirzobek Bozorov

Ro'yxatga olish sanasi 07 Iyun 2024

11 Sotish

XI-XV asrlarda Skandinaviya davlatlari

Sotib olish

O‘ZBEKISTON RESPUBLIKASI OLIY
TA’LIM, FAN VA INNOVATSIYALAR
VAZIRLIGI
URGANCH DAVLAT UNIVERSITETI
IJTIMOIY-IQTISODIY FANLAR
FAKULTETI
JAHON TARIXI FANIDAN
KURS ISHI
Mavzu: XI-XV asrlarda Skandinaviya davlatlari
Bajardi: Xudayberganova Madina
Ilmiy rahbar: Abdullo Qurbonov
2024-yil

REJA:
KIRISH
ASOSIY QISM
I BOB. XI-XV asrlarda Skandinaviya davlatlari
1.1. Skandinaviya mamlakatlarida feodalizmning rivojlanishining o‘ziga xos
xususiyatlari
1.2. O‘rta asrlarda Skandinaviyalarning ijtimoiy-siyosiy tizimi
II BOB. XIV asrdagi siyosiy kurash.
2.1. Shaharlar va burglar
2.2. Kalmar ittifoqi
XULOSA
FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR

KIRISH
Mavzuning dolzarbligi. Qadimgi dunyo doirasidan tashqarida rivojlangan
va rivojlangan feodal jamiyatlari ta'sirini nisbatan kechroq boshdan kechirgan
Skandinaviya mamlakatlarida - Daniya, Shvetsiya va Norvegiyada urug‘-aymoq
munosabatlari va patriarxal quldorlik qoldiqlari uzoq vaqt saqlanib qoldi.
Skandinaviyada ilk feodal davr davom etdi. Bunday sharoitda paydo bo‘lgan
feodalizm sezilarli o‘ziga xosligi bilan ajralib turardi: Skandinaviya
mamlakatlarida dehqonlar va korveelarning shaxsiy qaramligi keng tarqalmagan.
Feodallarning fiflarga bo lgan huquqlari cheklangan, vassal munosabatlari (feodalʻ
ierarxiyasi) G arbiy Yevropa mamlakatlariga nisbatan kam rivojlangan edi.
ʻ
Mavzuning o‘rganilganlik darajasi. Ushbu mavzuda rus olimlaridan
Yurovskiy, Popova, Narochnitskiy, ingliz olimlaridan esa, Kepler kabi
tadqiqotchilar izlanish olib borishgan. Undan tashqari, www.history.org kabi
internet nashrlari ham izlanishlar olib borishgan.
Kurs ishining maqsad va vazifalari. O‘rmonlar, o‘tloqlar va boshqa erlar
butun tuman aholisining umumiy mulki bo‘lib qoldi - ular "umumiy mulk"
(almends) hisoblangan. Skandinaviyada sinfiy jamiyatning shakllanishi sekin
kechdi. Bunda mahalliy davlat hokimiyati organlari – tumanlar, viloyat va
tumanlar xalq yig‘inlari muhim rol o‘ynadi. Ular bo‘yicha sudlar o‘tkazildi, nizolar
hal qilindi, turli bitimlar tuzildi. Dvoryanlarning ijtimoiy ta'siri asta-sekin o‘sib
bordi. Uning kuchining manbai birinchi navbatda chorva mollari, savdo-sotiq va
ayniqsa dengiz yurishlari va Viking reydlarida qo‘lga kiritilgan boylik edi. Klan
zodagonlarining yer egaliklari bo lgan joylarda asirga olingan qullarni, qisman esa
ʻ
ozod odamlarni qashshoqlashtirgan, ularga yer uchastkalari ajratilgan. Qishloq
xo‘jaligi muhim rol o‘ynagan Yutlandiya yarim orolida va Skeneda lordli
dehqonchilik bilan shug‘ullanadigan mulklar paydo bo‘ldi.
Kurs ishining hajmi . Mazkur kurs ishi kirish, 2 ta bob, xulosa va
foydalanilgan adabiyotlar bilan 28 betdan iborat.

I BOB. XI-XV asrlarda Skandinaviya davlatlari
1.1. Skandinaviya mamlakatlarida feodalizmning rivojlanishining o‘ziga xos
xususiyatlari
Skandinaviya mamlakatlari, Daniya Shvetsiya,norvegiya o‘ziga xos xilma -
xil taraqqiyot yo‘llari bilan rivojlandi. Bu mamlakatlarda feodalizm sekinlik bilan
rivojlandi. Bu mamlakatlarda feodalizm bu mamlakatlarda faqat XII-XIII asrlardan
e'tiboran uzil -kesil tarkib topdi. Erkin dehqonlarning ko‘p sonli tabaqasi: yer,
o‘rmon, suvga ijtimoiy, kollektiv egalik qilishning keng tarqalganligi, to keyingi
o‘rta asr davrgacha ayrim okruglarda xalq yig‘inlarining ishlab kelganligi,
xrestianlikning keyinroq yoyilganligi va chuqur ildih otlanmaganligi kabi
xususiyatlar bilan ajralib turadi. Bu mamlakatlar bir- birlaridan alohida-alohida
yashar edilar,ularning quruqlikdagi mamlaktlar bilan siyosiy aloqasi nisbatdan zaif
edi. Shu bilan birga Skandinaviya mamlakatlari G‘arbiy yevropa mamlaktlariga
hujum qilib turganlar. Shimoliy germaniya, Niderlandiya va Angliya tarixi ayniqsa
Daniya tarixi bilan bog‘lanib ketgan. Ammo ularning G‘arbiy
Yevropadan, ayniqsa uning janubiy rayonlaridan ajralib yashaganligi ham aytim
o‘tishimiz lozim 1
.
Bu uchala mamlakatdan Daniyada feodal munosabatlar ancha tezroq
rivojlangan. Konut davlatidan keyin daniyada Estridsonlar dinastiyasi hujumronlik
qilganlar. Estridsonlar dinastiyasi xrestian cherkoviga homiylik qilganlar. Cherkov
yer egaligining rivojlanishi, cherkov disyatinaning joriy etilishi, Daniyada ancha
ko‘p miqdorda episkoplarning vujudga kelishi-bularning hammasi XI -XII asrlarda
mamlaktda feodal munosabatlarning rivojlanishi da muhim rol o‘ynadi.
Feodallashtirishning ikkinchi dunyoviy katta yer egaliging o‘sishi bo‘ldi.
Harbiy xizmat o‘tovchi yirik zadagonlar va ko‘p sonli ritsarlar yer egaligiga
aylanib, dehqonlar ommasi ana shularning krepostnoy qaramligi ostida yashardi.
Ko‘pgina krepostnoy dehqonlar qullardan tashkil topgan. XII- XIII asrlardan
boshlab erkin dehqonlar ham krepostnoy qaramlikka tushib qolganlar.Bo‘sh
1
Юровский. Э.Э. Кривогуз Е.А. «Новая история Европы и Америки». 1-2 периода. Москва. «Вишшая школа».
1998. 13- b .

yotgan yerlar korollik mulki bo‘lib, bu yerlar dehqonlarga obrok va barshchina
evaziga ijaraga berilgan. XV asr boshlarida erkin dehqonlarga Danyadagi barcha
xususiy yerlarning hech bo‘lmaganda 15 % qarar edi. Daniyada dehqonlar
qo‘zg‘oloni shafqatsizlik bilan bostirilar edi. Shimoliy Yutlandiya 1441-1443
yillarda bo‘lib o‘tgan qo‘zg‘alon ayniqsa yirik qo‘zg‘alon edi. Bu qo‘zg‘olon
bostirilgan keyin Yutlandiya dehqonlariga qurol-yarog‘ taqib yurish uzoq
vaqtgacha man etildi.
Feodallashish jarayoni taraqqiyotining ma'lum bosqichda Daniyani ham
feodal tarqoqligiga olib keldi. Yirik dunyoviy va cherkov feodallari korol
hokimiyatini cheklab qoydilar. 1282- yili daniya zadagonlari alohida Nyuborg
yorliq xartiyasi oldilar, bu xartiyaga muvofiq korol har yili xalq majlisi (Danehofi)
chaqirish majburiyatini o‘z zimmasiga oldi.Bu oily kengashga shaharlarning ham,
dehqonlarning ham bir qancha vakillari bo‘lsada, lekin amalda mamlakatni
boshqarishda feodallar asosiy rol o‘ynaydilar, korol hokimiyatini muntazam
suratda nazorat qilgan davlat kengashi shu feodallar qo‘lida edi.XIV asrning
birinchi yarmida Estrideonlar dinastiyasining ta'siri yoqoldi, ayniqsa 30- yillarda 8
yil davom etgan hokimyatsizlik davrida, Daniya o‘ziga qarashli mulklarning bir
qismini qo‘ldan boy berdi, bu mulklarni shved va Shimoliy german feodallari
bosib olgan edilar. Korol Valdemar IV Atterdag (1340-1375) korol hokimiyatini
bir oz vaqt mustahkamlashga muyassar bo‘ldi. Valdemar IV davriga kelib
Daniyaning Shimoliy va Boltiq dengizlarida o‘sib borgan savdo-sotiq ishlaridan
xazina manfaatlari uchun ham foydalandi. Valdemar qo‘shni Golshtin grafligiga
qattiq zarba berib, Zund bo‘g‘ozi sohillarida shvedlar bosib olgan territoriyani
qaytarib oldi. Endilkda Zund bo‘g‘ozi tamomila Daniya ixtiyoriga o‘tdi. Ammo,
Ganza ittifoqi bunga qarshi chiqib, Valdemarni muvafaqiyatsizlikga uchratdi.
1370-yilgi Shtralzund sulhiga muvofiq, Valdemar ganzaliklarning Zund
bo‘g‘ozi orqali olib o‘tadigan tovarlaridan undiriladigan savdo bojlarini ancha
kamaytirish lozim edi 2
. Valdemar IV ning qizi va taxt vorisi korol va Margarita
2
Юровский. Э.Э. Кривогуз Е.А. «Новая история Европы и Америки». 1-2 периода. Москва. «Вишшая школа».
1998. 78- b .

(1375-1412) Skandinaviyadagi boshqa mamlakatlarning, ya'ni Shvetsiya va
Norvegiyaning siyosiy va ijtimoiy qoloqligidan foydalanib, Daniya gegemonligi
ostida katta Shimoliy federativ davlat tuzdi. Shimoliy federativ davlat rasmiy
jihatdan uzoq vaqt (1397-1523)yashadi. Norvegiya koroli Gakon VI ning xotini
bo‘lgan Margarita 1375 yili Daniya taxtiga (Valdemar IV vafotidan keyin o‘z
o‘rniga Olafni saylattirishga muvaffaq bo‘ldi. Gokon o‘lgan keyin (1380)
Norvegiya taxti ham Olaf qo‘liga o‘tdi. Margaritaning o‘zi Daniya va Norvegiya
koralevasi degan titulni qa'bul qildi. 1397 yili Margarita Shvetsiyani ham ittifoqga
kirtishga muvaffaq bo‘ldi. Erik II (Margaritaning nabirasi) rasman daniya,
Shvetsiya va Norvegiya koroli deb e'lon qilingan bo‘lsada, amalda davlat ishlarini
boshqarishda koroleva o‘limining oxirigacha asosiy rol o‘ynadi.
1397 -yilgi Kalmar ittifoqi har holda Skandinaviya mamlakatlarini yagona
mustahkam bir davlatga aylantira olmadi. Shimoliy mamlakatlar o‘rtasida chuqur
ichki ziddiyatlar maydoniga keldi. Daniyaga qarshi oppazitsion harakat ancha
kuchaydi. 1435- yildan e'tiboran Daniya korolining hokimiyati Shvetsiyada
amalda nomigagina hokimiyat bo‘lib qoldi.Shvetsiya olib borilgan kurashlar
oqibatida avtanom huquqini olishga erishdi.
1523-yilda daniyaliklarni Shvetsiyadan batamom haydab yubordilar.
Shvetsiya mustaqil korollikga aylanib, unga Vaza xonadoniga mansub bo‘lgan
mahaliy shved dinastiyasi boshchilik qildi. Norvegiya uzoq vaqtgacha Daniya
hukumronligidan xalos bo‘la olmadi. Daniya-Norvegiya ittifoqi faqat 1814- yilda
barham topib, Norvegiya Daniyadan ozod bo‘ldi va lekin shu vaqtdan boshlab,
"buyuk davlatlar"tazyiqi ostida Shvetsiya bilan birlashdi.Shvetsiya ittifoqida
Norvegiya butun bir asr to 1905 yilgacha yashadi.
Shvetsiyada feudal munosabatlar Daniyaga nisbatdan sekinroq rivojlandi.
Tabiiy sharoit, tog‘lik va o‘rmonlarning ko‘pligi, aholining siyrakligi yirik feudal
yer egaligining rivojlanishini qiyinlashtirar edi. Aholining asosiy qismi deyarli to
o‘rta asrlaming oxirigacha mustaqil erkin jamoatchilar holatini saqladi. Eng katta
yer egaligi Janubiy Shvetsiyada tarqalgan bo‘lib, bu yerda dehqonchilik qilish

uchun eng qulay massivlar bor edi. Bu yerlarga shved episkoplari, Daniya,
germaniyadan kelgan feodallar hukumronlik qilar edilar. Ekin ekiladigan
yerlarning kamligi sababli shved feodallari Sharqda yangi yerlar bosib olish yo‘lini
tutdilar. XII-XIII asrlarda shved feodallari Boltiq dengizining Janubiy-Sharqiy
rayonlari masalasida daniyalik va nemis feodallari bilan raqobatlashdilar.
XII asrdan boshlab shvedlar Finlandiyaga hujum boshladilar. 1157- yili
shvedlar Finlandiyaga salib yurishi tashkil etib, natijada Finlandiyaning anchagina
qismini zabt etdilar, finlar esa xretian dinini qa'bul qilishga majbur bo‘ldilar.Ular
Finlandiyaga qo‘shni rus yerlarini ham bosib olishga harakat qildilar. 1240- yilda
shvedlar Novgorodga yurish qildilar. Ammo Novgorod knyazi Aleksandr Nevskiy
Neva daryosi bo‘yida ularga qattiq zarba berdi. (1240- у 15- iyul) shundan keyin
shvedlar rus territoriyasini tark etdilar. XIII asrning ikkinchi yarmidan boshlab va
xususan XIV - XV asrlarda Shvetsiyada feudal munosabatlar uzil - kesil
rasmiylashdi. Dehqonlarning yarmi bu paytda hali davlat dehqonlari bo‘lib qoldi.
Janubiy Shvetsiyada qishloq xo‘jaligi bozor abarotiga ko‘zga ko‘rinarli darajada
tortilla boshlandi.Qishloq xo‘jalik mahsulotlaridan tashqari, yog‘och - taxta,
mo‘yna, mis, kumush, temir savdo-sotiqning eng muhim tovarlari hisoblanardi.
Shvetsiyada qisman savdo-sotiq va sanoat shaharlari pay do bo‘la boshladi. Ular
orasida Kalmar, Visbi, Elbar Upsala va Abo (Finlandiyada) alohida ajralib turardi.
Korol Magnus Erikson (1319-1363) yirik feodallarga qarshi kurash olib
bordi.Shu maqsadda 1359 -yili Shvetsiyada birinchi marta umum toifaviy yig‘in
rigstag chaqirilib, bunga to‘rt toifa vakilari:
l) Dunyoviy feodallar.
2) Ruhoniy feodallar.
3) Shaharliklar.
4) Erkin dehqonlar kirar edilar.

Korol zadagonlar bosib olgan yerlarning bir qismini xazinaga qaytarmoqchi
bo‘ladi, zadagonlar Magnusga qarshi urush boshladilar. Ana shu urush paytida
korol ham vafot etdi. Magnus Eriksonning o‘limi bilan Folkuntlar dinastiyasi
hukumronligi tugadi. Zadagonlar rigsdradda (davlat kengashida) Shimoliy
Germaniyaning shaxzodasi, Meklenburg gersogligining o‘g‘li Albrextni korol qilib
sayladilar. Albrext bilan birga nemis feodallari ham Shvetsiyaga ko‘chib kela
boshladilar. Bir qancha joylarda ritsarlar, shaharliklar va dehqonlar qo‘llariga
qurol olib korol amaldorlariga va ajnabiy savdogarlarga qarshi bosh ko‘tardilar.
Daniya yordamida Albrext taxtdan ag‘darilib tashlandi 3
. Biroq 1397- yilgi Kalmar
ittifoqi Shvetsiyani yana Daniyaga qaram qilib qoydi. Daniya hukumronligiga
qarshi 1434-yilda tog‘li Valekarpiada dehqonlar qo‘zg‘oloni avj oldi.Mayda
dvaryan Engelbrent dehqonlarga boshchilik qildi. Qo‘zg‘olon butun mamlakatga
yoyildi. Natijada Daniya koroli Erik Shvetsiyada taxtdan ag‘darildi. Shaharliklar
va dehqonlar ittifoqida yana umum toifaviy rigstag yig‘ildi. Biroq dehqonlar
harakatidan qo‘rqgan shved zadagonlari Engelbrekni xoinona o‘ldirdilar va Daniya
bilan til biriktirib Erikni yana Shvetsiya koroli deb e'tirof etdilar. 1470- yildan
boshlab Shvetsiyaga regentlik vakolatlari berildi,shunday qilib, mahaliy dinastiya
maydonga keldi. Shvetsiya XVI asrning birinchi yarmidagina Daniya
hukumronligidan uzil - kesil xalos bo‘ldi. Norvegiyada feudal munosabatlar ancha
sekinlik bilan rivojlangan. Bu joylarda aholi asosan chorvachilik, baliqchilik,
o‘rmonchilik bilan shug‘ullangan. Dunyoviy va cherkov zadagonlari Norvegiyada
biglerlar deb ataladigan o‘z guruhlarini barvaqt tuzgan edilar.
3
Юровский Е.Е. «Сборник документов по истории нового времени в Европе и Америке. 1640-1870 г. Москва.
«Вишшая школа». 2003. 53- b .

1.2. O‘rta asrlarda Skandinaviyalarning ijtimoiy-siyosiy tizimi
Ikkinchi demokratik guruh esa birnenbeynerlar deb atalar edi. Dehqonlardan
tashqari, bu guruhga may day dvoryanlar, shuningdek, shaharliklar ham kirar edi.
Butun o‘rta asr davomida Norvegiya tarixi Daniya hukumronligi bilan o‘tdi.
Feodal munosabatlar uzoq yillar davomida Daniya feodallari tomonidan
boshqarilib kelindi.
Viking yurishlarining to‘xtatilishi bilan qabila zodagonlarining sobiq boylik
manbalari qurib qoldi va uning ijtimoiy ta'siri zaiflashdi. Yer yangi ijtimoiy
elementlar, birinchi navbatda, zodagonlarga xizmat qiluvchilar qo‘lida to‘plana
boshladi. Yangi paydo bo lgan feodallar sinfiga ham oliy ruhoniylar, ham eskiʻ
qabila zodagonlarining bir qismi kirgan. Erkin aholi orasidan ajralib turadigan
“kuchli odamlar” va “kuchli rishtalar” ham ularning qo llarida katta yer
ʻ
egaliklarini jamlagan. XII va XIII asrlarda. Norvegiya va Daniyadagi
dehqonlarning katta qismi yer egalaridan yirik yer egalari yerlarida yer egalariga
aylandi; Shvetsiyada bu jarayon sekinroq edi. Feodal munosabatlarining
rivojlanishida qirol hokimiyati muhim rol o‘ynadi. Qirollar eng yirik yer egalari
bo‘lib, ular dvoryanlar yerlarini o‘zlashtirib, jamoa yaylovlari va o‘rmonlariga
bo‘lgan oliy mulk huquqini qo‘lga kiritdilar. Shu sababli, o‘rmonlardan va
cho‘llardan bo‘shatilgan yerlarda fermer xo‘jaligiga ega bo‘lgan ko‘plab dehqonlar
qirol egalariga aylandilar. Qirol mamlakat bo‘ylab doimiy sayohat paytida aholini
uni va uning mulozimlarini qo‘llab-quvvatlashga majbur qildi. Vaqt o‘tishi bilan
bu yig‘imlar odatda mahsulotlarga to‘lanadigan oddiy soliqqa aylandi 4
. Podshoh
soliq yig‘ish huquqini o‘z xizmatkorlariga viloyat va tumanlar boshlig‘iga
topshirdi. Biroq, Skandinaviya mamlakatlarida fieflar rasmiy ravishda o‘z
egalarining meros mulki hisoblanmagan, garchi aslida ular ko‘pincha shunday
bo‘lgan. Daniya va Shvetsiyada qurilgan qasrlar feodallarning mulki bo lmagan:
ʻ
ularni qirol noiblari sifatida egallab olgan, ularni qo riqlashi, hududda tartibni
ʻ
saqlashi va aholidan soliq yig ishi kerak edi.
ʻ
4
Юровский Е.Е. «Сборник документов по истории нового времени в Европе и Америке. 1640-1870 г. Москва.
«Вишшая школа». 2003. 47- b .

Feodal qaram dehqonlar sinfining shakllanish jarayoni ham o`ziga xos tarzda
kechdi. Bond odatda nafaqat dehqon, balki chorvador, baliqchi, ovchi ham bo‘lgan
va ko‘pincha alohida fermada yashagan, u yerda mustaqil fermer xo‘jaligini
yuritgan. Qishloq xo‘jaligi sust rivojlangan yoki yo‘q bo‘lgan joylarda bog‘lanish,
aslida, ma'lum bir ekin maydonlari bilan juda kam yoki umuman aloqasi yo‘q edi.
Bunday odamni giyohvandlikka tortish oson emas edi. Skandinaviya dehqonlari
feodallar bosimiga o jarlik bilan qarshilik ko rsatdilar. Obligatsiyalar qurolga egaʻ ʻ
edi, chunki ular qirolning militsiyaga qo‘shilish chaqirig‘i uchun javobgar edilar,
ular o‘z mablag‘lari hisobidan harbiy kemalar qurdilar va jihozladilar. Harbiy
ishlarda dehqonlarning ahamiyati katta bo‘lgani uchun qirol hokimiyati ularni
hisobga olishga majbur bo‘lgan. Ijtimoiy tabaqalanish kuchaygani sari harbiy
xizmat dehqonlar uchun og‘irroq bo‘lib qoldi. Fuqarolar nizolari, urushlar va
militsiyadagi xizmat dehqonlarning halokatiga olib keldi. Qirollik harbiy
xizmatidan va ko‘tarilgan soliqlardan qutulish uchun ko‘plab dehqonlar o‘zlarini
va mulklarini yirik yer egalari nazorati ostiga qo‘yishdi. Biroq, sezilarli iqtisodiy
mustaqillik va kommunal tartiblarning uzoq muddatli saqlanishi tufayli
Skandinaviya dehqonlari - qishloq xo‘jaligi iqtisodiyotning etakchi tarmog‘i
bo‘lgan Daniya bundan mustasno - butun o‘rta asrlar davomida shaxsiy huquq
layoqatini qisman saqlab qolgan; feodal qaramlik bu yerda asosan mahsulotlarda
renta to‘lashda ifodalangan. Obligatsiyalar shaxsiy erkinlikning muhim
elementlarini saqlab qolgan bo‘lsa-da, feodallarning yerga bo‘lgan mulkiy
huquqlarining kafolati mulkdorlarni xo‘jalik huquqini ta'minlashdan mahrum qilish
edi. Shu sababli, egasi odatda uchastkadan uzoq vaqt va hatto umrbod foydalangan
bo‘lsa-da, unga erga doimiy egalik qilish huquqi berilmagan. Shu bilan birga,
o‘sha paytda Skandinaviya mamlakatlarida (ayniqsa, Shvetsiyada) yerga egalik
huquqini saqlab qolgan va faqat davlatga soliq to‘lashga majbur bo‘lgan
dehqonlarning katta qatlami mavjud edi. Feodal munosabatlarining rivojlanishi
bilan ijtimoiy kurash kuchaydi. Bu ko‘pincha qirolga va uni qo‘llab-quvvatlagan
xizmatchi zodagonlarga qarshi norozilik shaklida bo‘lgan. Eng katta voqea
Norvegiyadagi fuqarolar urushlari edi. Birinchi bosqichda bu taxt uchun

da'vogarlar o‘rtasidagi kurash edi. Ammo tez orada, bir tomondan, davlatni
mustahkamlashdan manfaatdor bo‘lgan jamiyatning feodallashgan unsurlari va
xizmatchi zodagonlar, ikkinchi tomondan, kuchayib borayotgan ekspluatatsiyadan
aziyat chekkan dehqonlarning nochor qatlamlari unga tobora faolroq aralasha
boshladilar. 1174 -yilda o‘zini Sverrir deb e'lon qilgan Birkebeyners (ya'ni, "qayin
oyoqli" - lapotniklar) - uning g‘alabasi bilan vaziyatni yaxshilashga umid qilgan
kambag‘al odamlar qo‘zg‘oloniga rahbarlik qildi. Ammo hokimiyat tepasiga
kelgan Sverrir (1184-1202) yirik er egalari - xizmatchilar, shu jumladan, kurash
davomida mashhurlikka erishgan birkebaynchilarning manfaatlarini ko‘zlab
siyosat yurita boshladi. Cherkov ustidan qirol hokimiyatining ustunligini
o‘rnatishga intilgan ruhoniylar bilan Sverrir o‘rtasidagi ziddiyat shu qadar
keskinlashib ketdiki, papa qirolni quvg‘indan chiqarib yubordi va mamlakatga
mantiq joriy qildi. Sverrir, o‘z navbatida, papani qo‘llab-quvvatlagan prelatlarni
Norvegiyadan chiqarib yubordi. Dehqonlar qo‘zg‘olonlari rivojlanmadi, chunki
urushlar davrida dehqonlarning feodallashuvi va vayron bo‘lish jarayoni jadal
sur'atlar bilan davom etdi. Xalq harakati eski dvoryanlar va cherkov ahli (ularni
papa va Daniya qiroli qo‘llab-quvvatlagan) Sverrir avlodlari bilan yarashib, yangi
feodal yer egalari bilan birgalikda qirol hokimiyati atrofida to‘planganidan
keyingina bostirildi. Qonun chiqaruvchi qirol Magnus davrida sodir bo‘ldi. 1274-
yilda u mintaqaviy huquq kodekslarini almashtirib, birinchi Norvegiya qonun
kodeksini nashr etdi. Mahalliy ma'muriyatning boshlig‘i podshoh leytenantlari
bo‘ldi. Dehqonlar siyosiy hayotda ishtirok etishdan chetlashtirildi. Cherkov va
dunyoviy er egalari hali ham Norvegiya qullarini shaxsiy erkinlik qoldiqlaridan
butunlay mahrum qila olmadilar. Norvegiyada senyorlik, vassalom va feodal
ierarxiyasi tizimi, immunitet va patrimonial sud kabi institutlar mavjud emas edi.
Ekin maydonlari uchun yaroqli yerlarning cheklanganligi va qishloq xo‘jaligida
aholi punktlarining ustunligi tufayli domen iqtisodiyoti unchalik katta bo‘lmagan;
Mahsulotlarda ijara ustunlik qildi. Dehqonlar, asosan, davlat manfaati uchun
majburiyatlarni bajardilar. Shvetsiyada o‘z yerlariga ega bo‘lmagan egalar qatlami
asta-sekin o‘sib borsa-da, yirik yer egalaridan mustaqillikni saqlab qolgan

dehqonlar soni ko‘p edi. Qirol hokimiyatini mustahkamlash uchun kurash paytida
boshlangan. Finlyandiya zabt etilgandan keyin xizmat sinfi shakllandi. Mahalliy
zodagonlar hududlarning izolyatsiyasini va saylangan qirol hokimiyatini saqlab
qolishga harakat qildilar, ammo mag‘lubiyatga uchradilar. Fuqarolar nizolari
davrida saltanat hukmdori va militsiya boshlig‘i jarlning mavqei mustahkamlandi.
Erl Birger Finlyandiyaga qarshi salib yurishini olib bordi (1249-1250) va uning
g‘arbiy hududlarini o‘ziga bo‘ysundirdi. Cherkov ko magi bilan o g lini taxtgaʻ ʻ ʻ
o rnatdi va yangi sulolaga asos soldi (1250). Shvetsiyada qirol hokimiyatining
ʻ
kuchayishi doimiy soliqlarning joriy etilishi va obligatsiyalar mavqeining
yomonlashuvi bilan birga kechdi. Shvetsiya feodallari - frellar nihoyat hukmron
tabaqaga aylandilar. Ular ritsarlik xizmatini amalga oshirgan va soliq to‘lashdan
ozod qilingan. Shvetsiya feodallarining Rossiyaga bostirib kirish va Neva og‘zini
egallashga urinishi ularning mag‘lubiyati bilan yakunlandi (Neva jangi, 1240).
Daniyada ham o‘zaro kurash boshlandi, ammo qirol Valdemar I (1157-1182)
raqiblarini yo‘q qilib, cherkov bilan ittifoq tuzish orqali o‘z kuchini
mustahkamladi. Daniyada cherkovning davlat ishlariga ta'siri juda katta edi.
Ruhoniylar qiroldan daxlsizlik imtiyozlarini oldilar va feodal munosabatlarning
g‘alaba qozonishiga katta hissa qo‘shdilar. Daniya, boshqa Skandinaviya
mamlakatlariga qaraganda, G‘arbiy Evropaning rivojlangan feodal davlatlari
ta'sirida edi.
Daniyada harbiy xizmat uchun soliq to‘lashdan ozod qilingan o‘rta va
mayda feodal yer egalaridan ritsar armiyasi tuzildi. Imtiyozli xizmatchi sinf qirol
hokimiyatining asosiy tayanchiga aylandi va rishtalar bu sinfni o‘z mehnati bilan
ta'minlashi kerak bo‘lgan sinfga aylandi. Har bir omochdan undiriladigan og ir er
ʻ
solig ining joriy etilishi 1250-yilda “tinga pullik” laqabli qirol Erik IV ga qarshi
ʻ
dehqonlar qo zg oloniga sabab bo ldi.
ʻ ʻ ʻ
Daniya feodallari slavyan Pomeraniyaga qarshi o‘ta shafqatsizlik bilan salib
yurishlarini amalga oshirdilar. Boltiqbo‘yi slavyanlari zabt etildi va majburan
suvga cho‘mdirildi 5
. Daniyaning estonlarga qarshi urushlari Narva va Tallin
5
Нарочницкий. А.Л. «Новая история». Москва. «Просвещения». 1993 67- b .

viloyatlarini bo‘ysundirish bilan birga bo‘ldi. Daniya qirollari Shimoliy
Germaniyani bosib olish uchun imperator hokimiyatining zaiflashuvidan
foydalanganlar. Valdemar II (1202-1241) Golshteyn, Gamburg va boshqa
hududlarni o‘ziga bo‘ysundirdi. Lyubek uning homiyligida edi. Biroq, tez orada bu
mulklarning deyarli barchasi Shimoliy Germaniya shaharlari va Dithmarschen
dehqonlari tomonidan Valdemarga etkazilgan mag‘lubiyat natijasida (1227)
yo‘qoldi. Jamiyatning feodallashuv jarayoni Daniya huquqining 13-asr boshlariga
oid dastlabki yozuvlarida va Valdemar II davrida tuzilgan Daniya yer
inventarlarida o z aksini topgan. Skandinaviya mamlakatlarida iqtisodiyʻ
rivojlanishning sustligi va nafis iqtisodiyotning yanada barqarorligi shaharlarning
nisbatan zaifligida namoyon bo‘ldi. Viking yurishlari davrida katta rol o ynagan
ʻ
savdo markazlari yaroqsiz holga keldi. O rmonchilik, tuzsozlik, metallurgiya,
ʻ
to quvchilik va boshqa hunarmandchilik asosan dehqon hunarmandchiligi
ʻ
bosqichida qoldi. Shahar hunarmandlarining soni kam edi. Ichki savdo yomon
rivojlangan, qishloqda pul kam, natura almashinuvi uzoq vaqt saqlanib qolgan.
Ayirboshlash vositalari qoramol, uy matolari va boshqa mollar edi. XII va XIII
asrlarning ikkinchi yarmida. hunarmandchilik va savdo-sotiqning rivojlanishi
ma'lum yutuqlarga erishdi. Tashqi savdo ayniqsa kengaydi: baliq, mo yna va teri
ʻ
eksporti ko paydi. Norvegiyadagi Bergen, Gotland orolidagi Visbi va Skanda yillik
ʻ
yarmarkalar Shimoliy Yevropa savdosida muhim rol o‘ynagan. Daniya va
Shvetsiyaning bir qator shaharlari qirollik nizomlariga ega bo‘lib, ularga
Germaniya shahar qonunchiligiga muvofiq qisman o‘zini o‘zi boshqarish huquqini
beradi. Bu vaqtda Stokgolm ko‘tariladi. Biroq, iqtisodiy jihatdan zaif burgerlar
siyosiy hayotda muhim rol o‘ynamadi. Bundan tashqari Skandinaviya savdosida,
asosan, Lyubek va Rostokdan kelgan badavlat ganzalik savdogarlar tobora ko‘zga
ko‘ringan o‘rinni egallay boshladilar. Ular baliq, chorvachilik mahsulotlari va
hunarmandchilik eksportini nazoratga oldilar. 13-asrdan boshlab Shvetsiyada.
Temir va mis rudasi konlarini o‘zlashtirish sezilarli miqyosda boshlandi va nemis
tadbirkorlari ustun rol o‘ynay boshladilar. Daniya, Norvegiya va Shvetsiya qirollari
nemis savdogarlari va ssudachilariga keng imtiyozlar berib, ulardan katta miqdorda

qarz olganlar. Shvetsiya shaharlarida munitsipal kengashlar yarmi nemislar edi.
Skandinaviya iqtisodiy hayotida nemis savdogarlari va hunarmandlarining o rniʻ
ikki tomonlama bo lgan: ular bu mamlakatlarda ham savdoning, ham
ʻ
iqtisodiyotning baliqchilik, chorvachilik, tog -kon sanoati kabi ayrim
ʻ
tarmoqlarining rivojlanishiga hissa qo shgan. Ammo nemislarning hukmronligi
ʻ
mahalliy burgerlarning, ayniqsa Norvegiyada o‘sishiga to‘sqinlik qildi. Bunday
sharoitda qirol hokimiyati tomonidan olib borilgan markazlashtirish siyosati
doimiy muvaffaqiyatga erisha olmas edi. Yirik feodallar qirolga qarshi chiqib,
unga o‘z irodasini yukladilar. Ichki kurashlar Skandinaviya mamlakatlari
o rtasidagi qarama-qarshiliklar bilan chambarchas bog liq edi, chunki qirollar ham,
ʻ ʻ
ularning vassallari ham xorijdan yordam so rashgan. Daniyada kurash nihoyatda
ʻ
shiddatli kechdi.

II BOB. XIV asrdagi siyosiy kurash.
2.1. Shaharlar va burglar
1282 yilda qirol Erik Klipping nizomni imzolashi kerak edi, unga ko‘ra u har
yili Danehofni - magnatlardan iborat davlat umumiy kengashini chaqirishga va
feodallarning huquq va erkinliklarini hurmat qilishga va'da berdi. Erikning ushbu
Daniya "Ozodlik Xartiyasi" ni buzishga urinishi uning qotilligi bilan tugadi,
shundan so‘ng yirik feodallar va qirol hokimiyati o‘rtasida uzoq davom etgan
to‘qnashuv boshlandi. 1320-yilda Daniyada qirol hokimiyati nihoyat dvoryanlarga
taslim bo ldi, ular hukumat boshqaruvi ustidan nazorat o rnatdilar. Podshohningʻ ʻ
roziligisiz urush e’lon qilishga va soliq undirishga haqqi yo‘q edi. Feodallar
dehqonlar ustidan sud hokimiyatiga ega ekanligi e'tirof etildi. Shvetsiyada 1284-
yilda dunyoviy feodallar va yepiskoplar kengashi hbvdag ham chaqirila boshlandi.
Bu feodal zodagonlarni mustahkamladi. 1319-yilda qo zg olonchi feodallar qirolni
ʻ ʻ
Shvetsiyadan chiqarib yubordilar va taxtga yosh Norvegiya qiroli Magnus
Eriksonni o rnatdilar. Shvetsiyaning birinchi umumiy qonunlar kodeksi Magnus
ʻ
hukmronligi davriga to‘g‘ri keladi va odatiy huquq yozuvlarini almashtiradi.
Shvetsiya va Norvegiya ittifoqi (1319-1363) shved zodagonlari uchun foydali
bo‘lgandagina mavjud bo‘lgan. Magnusning dvoryanlar va cherkovning moliyaviy
imtiyozlarini cheklashga urinishlari yirik feodallarning qarshiliklarini uyg‘otdi.
Shvetsiya feodallari Magnusni taxtdan ag‘darib, Germaniyaning Meklenburg
gertsogi Albrextni shoh etib sayladilar, u Xovdagning roziligi bilan hukmronlik
qilishga va'da berishi kerak edi. Germaniya ta'siri yanada kuchaydi.
Skandinaviyadagi barcha uchta davlatda haqiqiy kuch. yirik feodallar qo‘lida edi,
ularning ko‘pchiligi nafaqat o‘z mamlakatida, balki boshqa Skandinaviya
mamlakatlarida ham mulkka ega edi. Ularning fiskal imtiyozlari kengayib, qaram
bo‘lib qolgan dehqonlar soni tezda ko‘paydi.
Dehqonlarning ahvoli yomonlashdi, ular yer egalari tomonidan
ekspluatatsiya qilinishidan, davlat soliqlari va yig‘imlaridan, urushlar va
nizolardan aziyat chekdilar. Qishloq xo jaligida turg unlik yuzaga keldi, ba zi
ʻ ʻ ʼ
joylarda ekin maydonlari tashlandiq bo ldi. Vabo epidemiyasi "Qora
ʻ

o‘lim"iqtisodiy tanazzulni chuqurlashtirdi. Skandinaviya mamlakatlarida, ayniqsa
Norvegiyada vaboning iqtisodiy oqibatlari juda og‘ir edi. Ishchi kuchining
yetishmasligi qishloq xo jaligining keskin qisqarishiga, chorvachilik ulushiningʻ
yanada oshishiga olib keldi. Daniyada Valdemar IV Atterdag (1340-1375) cherkov
va ritsarlik ko‘magida qirol hokimiyatini mustahkamlashga muvaffaq bo‘ldi. Ilgari
yo‘qotilgan erlar, jumladan, eng boy Skone viloyati qaytarildi 6
. Ammo Daniya
qirolining Gotland orolini Boltiq dengizidagi eng muhim savdo nuqtasi bo‘lgan
Visbi shahri bilan bosib olishi Daniyani Shimoliy Germaniya Hansa bilan
to‘qnashuvga olib keldi. U bilan urushda (1367-1370) Daniya og‘ir mag‘lubiyatga
uchradi. Stralsund shartnomasi (1370) ganzaliklarga savdo imtiyozlarini berdi,
xususan, bojxona to‘lovlarini kamaytirish va Boltiq dengizida o‘zlarining
hukmronligini tasdiqlagan Skånedagi to‘rtta qal'ani ularning nazoratiga o‘tkazish.
Shartnomaga ko‘ra, Daniya qiroliga hansaning roziligisiz toj kiyish mumkin emas
edi. Norvegiya ham deyarli barcha savdo-sotiqni egallab olgan nemis
savdogarlarining imtiyozlarini tasdiqlashga majbur bo‘ldi. Daniya va Shvetsiya
mulklari Shimoliy Germaniya knyazlari tomonidan tortib olinishi xavfi ostida edi.
Skandinaviya davlatlari o rtasida qayta-qayta kelib chiqqan nizolarga qaramay,
ʻ
nemis knyazlari va Ganza ligasi tahdidi ostida Daniya, Shvetsiya va Norvegiya
feodallari birlashishga intildi. Etnik jamoa, umumiy iqtisodiy va madaniy
taraqqiyot bu mamlakatlarning sulolaviy ittifoq shaklini olgan siyosiy ittifoqiga
yordam berdi. Daniya qiroli Valdemar IV Atterdagning qizi va Norvegiya
qirolining rafiqasi Margaret o‘g‘li Olafni Daniya taxtiga ko‘tardi, uning nomidan
Daniya va Norvegiyani boshqargan va vafotidan keyin o‘zi ham har ikki
davlatning rahbari bo‘lgan. 1389- yilda shved feodallarining yordami bilan u
Shvetsiya ustidan hokimiyatni qo‘lga kiritdi. 1389- yil iyun oyida Shvetsiyaning
Kalmar shahrida uch qirollik vakillarining yig‘ilishida Margaretning katta jiyani
Pomeraniyalik Erik Daniya, Shvetsiya va Norvegiya qiroli deb e'lon qilindi. Shu
bilan birga, uchta davlatning abadiy birlashishi to‘g‘risidagi akt tuzildi. Bundan
buyon ularga bir podshoh boshchilik qilishi kerak edi. Davlatlar urush paytida bir-
6
Нарочницкий. А.Л. «Новая история». Москва. «Просвещения». 1993. 78- b .

biriga yordam berishlari kerak edi, ammo ularning har biri o‘z qonunlarini saqlab
qoldi. Biroq, ittifoq davlat kengashlarining tasdig‘iga berilmagan va shaxsiy
xususiyatga ega edi.
Aslida ittifoq uchala davlatni tenglashtira olmadi. Iqtisodiy jihatdan eng
rivojlangan davlat Daniya bo‘lib, aholisi taxminan Shvetsiya va Norvegiyanikiga
teng edi. U ittifoqdan eng katta imtiyozlarni oldi. Chuqur tanazzulga yuz tutgan
Norvegiya o‘zini eng kam foydali holatda topdi. Ittifoqqa kirgan davlatlar
o‘rtasidagi qarama-qarshiliklar bartaraf etilmadi. Katta davlat hukmronligi qo‘lida
saqlanib qolgan Margaret (1412 yil vafotigacha) unga sodiq bo‘lgan Daniya va
Germaniya feodallarini cherkov va yirik davlat lavozimlariga tayinladi va
Shvetsiya va Norvegiyada ularga katta miqdordagi grantlar tarqatdi. Soliq
to‘lashdan ozod qilingan yirik yer egalari qatlami kengaydi. Shu tariqa Kalmar
ittifoqi yirik feodallarning kuchayishiga hissa qo‘shdi. Ammo dastlab u qirol
hokimiyatini sezilarli darajada kuchaytirdi.
Muhim yerlar toj egaligida jamlangan edi. Qirol Erik nemis savdogarlarining
imtiyozlarini cheklashga muvaffaq bo‘ldi. Urushdan keyin Boltiqbo yidanʻ
Shimoliy dengizgacha bo lgan bo g ozlardan o tuvchi kemalardan undiriladigan
ʻ ʻ ʻ ʻ
Sund bojlari joriy etildi. Tariflar davlat daromadlarining muhim manbai edi.
Ammo Hansa bilan urush Daniya, Norvegiya va ayniqsa Shvetsiyaga katta zarar
etkazdi. Ittifoq davri dehqonlarning feodal qaramligi kuchaygan davr edi. XIV
asrda. Daniya va Norvegiyadagi ko‘pchilik dehqonlar allaqachon feodallarning
yerlarida o‘tirib, ularga ijara haqi to‘lashdi. Cherkov eng yirik yer egasiga aylandi.
Daniyada korve ko‘paydi va bozor bilan bog‘liq yirik mulklar o‘sdi. Xuddi
shunday tendentsiyalar Shvetsiyada ham kuzatildi. Yirik yer egalarining, ayniqsa
cherkovning huquqlari kengaydi. Soliqlar oshdi. Soliq yig‘adigan mol-mulki
bo‘lmagan kambag‘allar qishloq va shahardagi boylarga kunlik ishchi bo‘lib
ishlashga majbur bo‘ldilar, shaharga ketgan dehqonlar esa majburan qishloqqa
qaytarildi. Dehqonlar zulmning kuchayishiga qo‘zg‘olonlar bilan javob berdilar.
Daniya hukmdorlari tomonidan Shvetsiya va Norvegiya mustaqilligining buzilishi

bu mamlakatlardagi aholining turli qatlamlari manfaatlariga daxldor edi. Ayniqsa,
Shvetsiyada qarshilik kuchli edi. Stokgolm savdogarlari, ayniqsa Yevropadagi eng
boy mis va temir konlari joylashgan Dalekarliya provinsiyasi konchilari norozilik
bildirdilar. 1434-yilda Dalekarliyada qo zg olon boshlandi: konchilar va dehqonlarʻ ʻ
soliqlarni kamaytirishni talab qilib, daniyaliklar va nemislarning Shvetsiyadagi
hukmronligiga qarshi chiqdilar. Qo‘zg‘olonchilarga shaxta egasi, ritsarlik asli
Engelbrekt Engelbrektsson boshchilik qildi. Bu harakatga ayrim feodallar ham
qo‘shildi. 1435-yilda sinfiy vakillar majlisi chaqirilib, unda ruhoniylar va dunyoviy
feodallar bilan bir qatorda burgerlar va bondlarning saylangan vakillari ham
qatnashdilar 7
. Shunday qilib, shved sinfining vakili - Riksdag paydo bo‘ldi, u
nihoyat 15-asrning ikkinchi yarmida shakllandi. Ammo "davlat rahbari" etib
saylangan Engelbrekt 1436 yilda xoinlik bilan o‘ldirildi. Dehqonlar qo‘zg‘oloni
bostirildi, ammo u Shvetsiyadagi Daniya va Germaniya hukmronligini sezilarli
darajada buzdi.
Shvetsiyadagi voqealar ta'siri ostida Norvegiya, Finlyandiya va Daniyada
qo‘zg‘olonlar boshlandi. 1436 yilda Oslo hududida qo‘zg‘olon ko‘tarildi. 1441
yilda Shimoliy Jutlandda dehqonlar harakati paydo bo‘lib, u tezda boshqa
mintaqalarga tarqaldi. Dehqonlar qirol qal’alarini va feodal mulklarini yoqib
yubordilar. Shu bilan birga, feodallar xalq harakatidan o‘z manfaatlari yo‘lida
foydalandilar. Qirol Erik Daniyadan qochishga majbur bo‘ldi; qirol hokimiyati
yana zaiflashdi. Daniyada 1468 yilda mulklar yig‘ilishi chaqirila boshlandi. Ammo
u (Shvetsiyada bo‘lgani kabi, Evropa davlatlaridan farqli o‘laroq) tojning
moliyaviy siyosatini nazorat qilmadi va juda tartibsiz chaqirildi. Shvetsiya va
Norvegiyada Kalmar ittifoqi uchun va unga qarshi kurashning natijasi bir xil emas
edi. Norvegiya burgerlari zaif bo‘lib qolishdi va Lyubek va Rostok savdogarlari
tomonidan tadbirkorlik faoliyatidan chetga surildilar. Nemis savdogarlarining
o‘rnini mamlakatdan yog‘och eksport qilgan gollandlar, shuningdek, inglizlar,
shotlandlar va daniyaliklar egalladi. Zaif Norvegiya zodagonlari ittifoqqa qarshi
ozodlik harakatiga boshchilik qila olmadilar. Bu davrda Norvegiya Shotlandiya
7
"Всемирная история". v 12 томакс. Москва. «Политиздат». 2008. 75- b .

qirollari tasarrufiga o tgan Orkney va Shetland orollarini yo qotdi. Daniyaʻ ʻ
hukmronligi o‘rnatildi. Navigatsiya va savdoning qisqarishi Norvegiya va
Grenlandiya o‘rtasidagi aloqalarni to‘xtatishga olib keldi; Grenlandiyadagi
Skandinaviya aholi punktlari g‘oyib bo‘ldi. Shvetsiyada ittifoqni buzish uchun
kurash bir vaqtning o‘zida turli ijtimoiy kuchlar o‘rtasidagi kurash edi. Dvoryanlar
va oliy ruhoniylarning bir qismi Daniyaga yordam so‘radi. Ikkala shtatda yerlarga
egalik qilish ko‘plab zodagonlarni ittifoq tarafdorlariga aylantirdi. Ittifoqqa
burgerlar va dehqonlar orasidan qo‘llab-quvvatlangan zodagonlarning yana bir
qismi qarshilik ko‘rsatdi. Ozodlik harakatiga tayanib, yirik shved feodali Karl
Knutsson taxtni egalladi ( 1448-1470 yillarda oraliq hukmronlik qilgan). 1471-
yilda burgerlar va dehqonlar Shvetsiya zodagonlari vakili Sten Styur boshchiligida
Brunkebergda Daniya qirolining qo‘shinlarini mag‘lub etdilar. Bu jang keyingi
vatanparvarlik yuksalishiga turtki bo‘ldi. Nemislar shahar kengashlaridan olib
tashlandi va Uppsalada birinchi Shvetsiya universiteti tashkil etildi.

2.2. Kalmar ittifoqi
Xalq harakatidan zodagonlar manfaati yo lida foydalangan ehtiyotkorʻ
siyosatchi regent Sten Styurning faoliyati Shvetsiyadan qimmatbaho metallar olib
chiqishni cheklash, savdo va hunarmandchilikni shved burgerlari qo lida
ʻ
to plashga qaratilgan edi. Temir va mis eksporti davlat monopoliyasiga aylandi.
ʻ
Tanga zarb qilish davlat qo lida to plangan edi. Dunyoviy feodallar manfaatlarini
ʻ ʻ
ko‘zlab, Sture cherkov yerlariga egalik huquqini chekladi. Sture Ve Shvetsiyaning
Daniya bilan ittifoqdan chiqish maqsadini qo‘ydi, ammo Shvetsiyaning to‘liq
mustaqillikka erishish tendentsiyasi tobora kuchayib bora boshladi, garchi rasmiy
ravishda ittifoq 1523- yilgacha saqlanib qoldi. Daniyada ham nufuzli burgerlar
yetishib chiqqan. Kopengagen qirolning qarorgohiga aylandi. Asrning so‘nggi
choragida u erda universitet paydo bo‘ldi. Ganza xalqining imtiyozlari yo‘q qilindi.
Daniya feodallari qo liga o tgan qishloq xo jaligi mahsulotlari savdosi Daniyani
ʻ ʻ ʻ
iqtisodiy jihatdan Shlezvig, Golshteyn va Shimoliy Germaniya bilan bog ladi, bu
ʻ
ham siyosiy yaqinlashuvga yordam berdi. Qirol Kristian I (1448 - 1481) Shlezvig
va Golshteyn gertsogi etib saylanishiga erishdi va shu bilan imperator
shahzodasiga aylandi. Daniya qirollari Xansa va Shvetsiyaga qarshi kurashda
Moskva shahzodasi Ivan III dan yordam topdilar, ular bilan 1493 yilda shartnoma
tuzdilar. Dehqonlarning qulligi davom etdi, ularni yirik er egalari tobora ortib
borayotgan korvee mehnatini bajarishga majbur qilishdi. Feodal munosabatlarining
rivojlanishi bilan ijtimoiy kurash kuchaydi. Birinchi bosqichda bu taxt uchun
da'vogarlar o‘rtasidagi kurash edi. Keyinchalik jamiyatning feodallashgan
elementlari, keyinroq esa ekspluatatsiyadan aziyat chekkan dehqonlar aralashdi.
1177 yilda yolg‘onchi Sverrir Birkebeiner qo‘zg‘oloniga rahbarlik qildi
("Birkebeyners" - mag‘lubiyatga uchragan qo‘zg‘olonchilar oyoq kiyimlarini
eskirib, oyoqlarini qayin po‘stlog‘i bilan bog‘lashni boshladilar) - kambag‘al
odamlarning tarkibi. Sverrirning taxtni egallab olishi (1184-1202), yirik yer egalari
va xizmatchilar manfaatlarini ko zlagan siyosat. Ruhoniylar va Sverrir o‘rtasidagi
ʻ
ziddiyat papaning qirolni quvg‘indan chiqarib yuborishiga va mamlakatga taqiq
qo‘yishiga sabab bo‘ldi. Sverrir, o‘z navbatida, papani qo‘llab-quvvatlagan va

qirolga qarshi tashviqot olib borgan prelatlarni Norvegiyadan chiqarib yubordi.
Dehqonlar qo zg olonlari to xtamadi, chunki o zaro urushlar davrida davlatʻ ʻ ʻ ʻ
soliqlari ko paydi, taxt atrofida to plangan hukmron tabaqa o z mavqeini
ʻ ʻ ʻ
mustahkamladi. Xalq harakati eski dvoryanlar va cherkov ahli (ularni papa va
Daniya qiroli qo llab-quvvatlagan) Sverrir avlodlari bilan yarashib, yangi feodal
ʻ
yer egalari bilan birgalikda monarxiyani qo llab-quvvatlay boshlaganidan
ʻ
keyingina bostirildi. 13-asrda Norvegiyada qirol hokimiyatining
mustahkamlanishi. Qonun chiqaruvchi qirol Magnus davrida sodir bo‘ldi. 1274
yilda u birinchi Norvegiya qonun kodeksini nashr etdi. Mahalliy hokimiyat
tepasida qirolning leytenantlari turgan. Dehqonlar siyosiy hayotda ishtirok etishdan
chetlashtirildi. Cherkov va dunyoviy er egalari norvegiyalik quldorlarni shaxsiy
erkinlik qoldiqlaridan butunlay mahrum qila olmadilar. Norvegiyada senyorlik,
vassalom va feodal ierarxiyasi tizimi, immunitet va patrimonial sud kabi institutlar
mavjud emas edi. Ekin maydonlari uchun yaroqli yerlarning cheklanganligi va
qishloq xo‘jaligida aholi punktlarining ustunligi tufayli domen iqtisodiyoti
unchalik katta bo‘lmagan; Mahsulotlarda ijara ustunlik qildi. Dehqonlar, asosan,
davlat manfaati uchun vazifalarni bajarganlar, Norvegiyada feodalizm boshqa
Skandinaviya mamlakatlariga qaraganda kamroq rivojlangan.
Shvetsiyada feodalizmning rivojlanishi Shvetsiyada o‘z yerlariga ega
bo‘lmagan mulkdorlar qatlami asta-sekin o‘sib borsa-da, yirik yer egalaridan
mustaqillikni saqlab qolgan dehqonlar soni ko‘p edi. Qirol hokimiyatini
mustahkamlash uchun kurash paytida boshlangan. Finlyandiya zabt etilgandan
keyin xizmat sinfi shakllandi. Mahalliy zodagonlar hududlarning izolyatsiyasini va
saylangan qirol hokimiyatini saqlab qolishga harakat qildilar, ammo mag‘lubiyatga
uchradilar. Bu kurash jarayonida saltanat hukmdori va militsiya boshlig‘i jarlning
mavqei mustahkamlanadi. Erl Birger Finlyandiyaga qarshi salib yurishini olib
bordi (1249-1250) va uning g‘arbiy hududlarini o‘ziga bo‘ysundirdi. Cherkov
ko magi bilan o g lini taxtga o rnatdi va yangi sulolaga asos soldi.
ʻ ʻ ʻ ʻ

Shvetsiyada qirol hokimiyatining kuchayishi doimiy soliqlarning joriy
etilishi va obligatsiyalar mavqeining yomonlashuvi bilan birga kechdi. 13-asrning
ikkinchi yarmida. Shvetsiya feodallari - frellar (ya'ni davlat vazifalari va
tovlamachilikdan "ozod qilingan") nihoyat hukmron tabaqaga aylanishdi. Ular
ritsarlik xizmatini amalga oshirgan va soliq to‘lashdan ozod qilingan 8
. Oliy
ruhoniylar ham immunitet imtiyozlarini oldilar. Shvetsiya feodallarining Rossiyaga
bostirib kirish va Neva og‘zini egallashga urinishi ularning mag‘lubiyati bilan
yakunlandi (1240 yil Neva jangi).
Daniyada feodalizmning rivojlanishi.XII asrda. Daniyada o‘zaro kurash bor
edi, lekin qirol Valdemar I (1157-1182) cherkov bilan ittifoqchilik orqali o‘z
hokimiyatini mustahkamladi. Daniyadagi jamoat ishlariga cherkovning ta'siri katta
edi. Ruhoniylar qiroldan daxlsizlik imtiyozlarini oldilar. Daniya, boshqa
Skandinaviya mamlakatlariga qaraganda, G‘arbiy Evropaning rivojlangan feodal
mamlakatlari ta'sirida edi.
Daniyada harbiy xizmat uchun soliq to‘lashdan ozod qilingan o‘rta va
mayda feodal yer egalaridan ritsar armiyasi tuzildi. Imtiyozli xizmatchi sinf qirol
hokimiyatining asosiy tayanchiga aylandi va rishtalar bu tabaqani o‘z mehnati
bilan qo‘llab-quvvatlashi kerak bo‘lgan qatlamga aylandi. Har bir shudgordan
undiriladigan og‘ir er solig‘ining joriy etilishi 1250 yilda dehqonlarning qirol Erik
IV - "Shohkor" ga qarshi qo‘zg‘oloniga sabab bo‘ldi. Slavyan Pomeraniyaga qarshi
Kre-gg kampaniyalari o‘tkazildi. Boltiqbo‘yi slavyanlari zabt etildi va majburan
suvga cho‘mdirildi. Daniyaning estonlarga qarshi olib borgan urushlari Narva va
Revel (Tallin) viloyatlarini o ziga bo ysundirish bilan birga kechdi. Daniyaʻ ʻ
qirollari Shimoliy Germaniyadagi bosib olishlar uchun imperator hokimiyatining
zaiflashuvidan foydalangan. Valdemar II (1202-1241) Golshteyn, Gamburg va
boshqa hududlarni o ziga bo ysundirdi. Shaharlar va burgerlar sekin iqtisodiyot.
ʻ ʻ
Skandinaviya mamlakatlarida o zboshimcha dehqonchilikning rivojlanishi va
ʻ
barqarorligi shaharlarning nisbatan zaifligida namoyon bo ldi. Tuzchilik,
ʻ
metallurgiya, to quvchilik va boshqa hunarmandchilik asosan dehqon
ʻ
8
"Всемирная история". v 12 томакс. Москва. «Политиздат». 2008. 45- b .

hunarmandchiligi bo lib qoldi. Shaharlik hunarmandlar kam. Ichki savdo yomonʻ
rivojlangan, qishloqda pul kam uchraydi, tabiiy ayirboshlash uzoq vaqt davom
etgan. Ayirboshlash vositalari: chorva mollari, uy matolari va boshqalar. Biroz
yaxshilandi. Tashqi savdo kengaydi, baliq, mo yna va teri eksporti ko paydi.
ʻ ʻ
Norvegiyadagi Bergen, Gotland orolidagi Visbi va Skanda yillik yarmarkalar
Shimoliy Yevropa savdosida muhim rol o‘ynagan. Bir qator Daniya va Shvetsiya
shaharlari qirollik nizomlariga ega bo‘lib, ularga Germaniya (Magdeburg) shahar
qonuni asosida qisman o‘zini o‘zi boshqarish huquqini beradi. Stokgolm
ko‘tariladi. Iqtisodiy zaif burgerlar siyosatga sezilarli ta'sir ko‘rsatmadi. hayot.
Bundan tashqari, Skandinaviya savdosida asosan Lyubek va Rostokdan kelgan
badavlat ganzalik savdogarlar ustunlik qiladi. Ular baliq, chorvachilik mahsulotlari
va hunarmandchilik eksportini nazoratga oldilar. Temir va mis rudalarining tog‘
konlarini jadal o‘zlashtirish boshlandi, nemislar boshchilik qildilar. Shvetsiyaning
yirik shaharlarining munitsipal kengashlari nemislarning yarmidan iborat bo‘lib,
ular Bergen va Daniya portlarida hukmronlik qilishgan. Skandinaviya iqtisodiy
hayotida nemis savdogarlari va hunarmandlarining o rni ikki tomonlama bo lgan:
ʻ ʻ
ular savdo va xalq xo jaligining ayrim tarmoqlarining rivojlanishiga hissa
ʻ
qo shgan. Ammo mahalliy burgerlarning o‘sishini sekinlashtirgan nemislar edi,
ʻ
ayniqsa Norvegiyada. siyosiy kurash markazlashtirish siyosati doimiy
muvaffaqiyatlarga erisha olmadi. Yirik feodallar podshohga qarshi chiqdilar. Ichki
kurash Skandinaviya mamlakatlari o‘rtasidagi nizolar bilan chambarchas bog‘liq
edi. Daniyada kurash nihoyatda shiddatli kechdi. 1282 yilda qirol Erik Klipping
nizomni imzolashi kerak edi, unga ko‘ra u har yili Danehofni - magnatlardan iborat
davlat umumiy kengashini chaqirishga va feodallarning erkinliklarini hurmat
qilishga va'da berdi. Erikning ushbu Daniya "Ozodlik Xartiyasi" ni buzishga
urinishi uning qotilligi, yirik feodallar va qirol hokimiyati o‘rtasidagi uzoq
muddatli to‘qnashuv bilan yakunlandi. 1320 yilda Daniyadagi qirol hokimiyati
nihoyat zodagonlarga taslim bo‘ldi. Podshohning roziligisiz urush e’lon qilishga va
soliq undirishga haqqi yo‘q edi. Feodallar dehqonlar ustidan sud hokimiyatiga ega
ekanligi e'tirof etildi.

1284- yilda Shvetsiyada dunyoviy feodallar va yepiskoplar kengashi -
Riksroda mavjud edi. Bu feodal zodagonlarni mustahkamladi. 1319-yilda
qo zg olonchi feodallar qirolni Shvetsiyadan chiqarib yubordilar va taxtga yoshʻ ʻ
Norvegiya qiroli Magnus Eriksonni o rnatdilar. Uning hukmronligi davrida odat
ʻ
huquqi yozuvlarini almashtirib, birinchi umumiy shved qonunlari kodekslari paydo
bo‘ldi. Shvetsiya va Norvegiyaning shaxsiy ittifoqi (1319-1363) shved zodagonlari
uchun foydali bo‘lgandagina mavjud edi. Magnusning aristokratiya va
cherkovning moliyaviy imtiyozlarini cheklashga urinishlari yirik feodallarning
qarshiliklarini uyg‘otdi. Magnusni taxtdan ag‘darib, shved feodallari
Germaniyaning Meklenburg gersogi Albrextni qirol etib sayladilar, u Riksrodning
roziligi bilan hukmronlik qilishga va'da berishi kerak edi 9
. Germaniya ta'siri
yanada kuchaydi. Skandinaviyadagi barcha uchta davlatda haqiqiy kuch. yirik
feodallar qo‘lida edi, ularning ko‘pchiligi nafaqat o‘z mamlakatida, balki boshqa
Skandinaviya mamlakatlarida ham mulkka ega edi. Ularning fiskal imtiyozlari
kengayib, qaram bo‘lib qolgan dehqonlar soni tezda ko‘paydi. Dehqonlarning
ahvoli yomonlashdi. Qishloq xo jaligi to xtab qolgan. iqtisodiy tanazzulni
ʻ ʻ
chuqurlashtirdi. Skandinaviya mamlakatlarida, ayniqsa Norvegiyada vaboning
iqtisodiy oqibatlari juda og‘ir edi. Qishloq xo‘jaligini qisqartirish va chorvachilik
ulushini oshirish. Norvegiya boshlarigacha tanazzul va turg unlik holatidan chiqa
ʻ
olmadi. Daniyaning Hansa bilan urushi Daniyada Valdemar IV Atterdag (1340-
1375) cherkov va ritsarlik ko‘magida qirol hokimiyatini mustahkamlashga
muvaffaq bo‘ldi. Ilgari yo‘qotilgan erlar, jumladan, eng boy Skone viloyati
qaytarildi. Daniya qiroli Gotland orolini Boltiq dengizidagi eng muhim savdo
nuqtasi bo‘lgan Visbi shahri bilan qo‘lga kiritdi. Daniya dengizi Hansa bilan
to‘qnashdi. Urushda (1367-1370) Daniya mag‘lubiyatga uchradi. Stralsund
tinchligi (1370) ganzaliklarga savdo imtiyozlarini berdi, xususan, bojxona
to‘lovlarini kamaytirish va Boltiqbo‘yida ularning hukmronligini o‘rnatgan
Skonedagi to‘rtta qal'ani ularning nazoratiga o‘tkazish. dengiz. Daniya qiroliga
hansaning roziligisiz toj kiyish mumkin emas edi
9
Попова Е.И., Татаринова.П.Н. «Новая и новейшая история». Москва.«Вишшая школа». 1996 . 97-b.

XULOSA
Skandinaviyada sinfiy jamiyatning shakllanishi sekin kechdi. Bunda
mahalliy davlat hokimiyati organlari – tumanlar, viloyat va tumanlar xalq
yig‘inlari muhim rol o‘ynadi. Ular bo‘yicha sudlar o‘tkazildi, nizolar hal qilindi,
turli bitimlar tuzildi. Dvoryanlarning ijtimoiy ta'siri asta-sekin o‘sib bordi. Uning
kuchining manbai birinchi navbatda chorva mollari, savdo-sotiq va ayniqsa dengiz
yurishlari va Viking reydlarida qo‘lga kiritilgan boylik edi. Klan zodagonlarining
yer egaliklari bo lgan joylarda asirga olingan qullarni, qisman esa ozod odamlarniʻ
qashshoqlashtirgan, ularga yer uchastkalari ajratilgan. Qishloq xo‘jaligi muhim rol
o‘ynagan Yutlandiya yarim orolida va Skeneda lordli dehqonchilik bilan
shug‘ullanadigan mulklar paydo bo‘ldi. Bir tomondan, zodagonlar qudrati
kuchayib, erkin xalqning bir qismi unga bo‘ysundirilsa, ikkinchi tomondan, sinfiy
shakllanish jarayoni chuqurlashib, davlatning shakllanishi uchun zarur shart-
sharoitlar vujudga keldi. Viking kampaniyalari bu jarayonni tezlashtirdi. Klan
zodagonlaridan chiqqan birinchi Skandinaviya qirollari (qirollari) uzoq vaqt
davomida asosan qabilalar va qabila ittifoqlarining boshliqlari bo‘lib qoldilar.
Shunga qaramay, bir vaqtning o‘zida siyosiy birlashuvning asoslari yaratildi.
Daniyada bu jarayon 8 boshlangan. Hirald Bluetooth (taxminan 950-c. 986) qirol
hokimiyatini sezilarli darajada kuchaytirdi. Qirol Xarald Fairhair asr oxirida.
Norvegiyaning ko plab qabilaviy tumanlarini o ziga bo ysundirishga muvaffaq
ʻ ʻ ʻ
bo ldi Norvegiyaning birlashishi asosan yakunlandi. Ammo Norvegiyada qirol
ʻ
hokimiyati yetarlicha kuchaymadi. Qirol Olaf Xaraldsson (1016-1028)
mamlakatdan quvilgan va qo zg olonchi dehqonlar va zodagonlarga qarshi
ʻ ʻ
kurashda halok bo lgan. Norvegiya Daniya va Angliyani birlashtirgan Daniya
ʻ
qiroli Kanutening (1018-1035) keng, ammo zaif kuchiga kiritilgan. Cnut vafotidan
ko‘p o‘tmay, Norvegiya va Angliya o‘z mustaqilligini tikladilar. Shvetsiyada uzoq
vaqt davomida ikkita qirollik mavjud edi: shimolda, markazi Uppsalada joylashgan
Svei mintaqasi va janubda Gyot (Jet) qabilalari hududi. Ularning Uppsala qirollari
hukmronligi ostida birlashishi sodir bo‘lgan. Biroq, shved qirolining kuchi juda

cheklangan bo‘lib qoldi. Ayrim hududlarda haqiqatda mahalliy zodagonlar
hukmronlik qilgan.
O‘z mavqeini mustahkamlashga intilayotgan qirol hokimiyati xristian
cherkoviga tayanishga intildi. Ammo xristianlashtirish dehqonlar va Yanati
oilasining o‘jar qarshiliklariga duch keldi, ular butparastlikni saqlab qolishni o‘z
mustaqilliklarini himoya qilish deb bildilar. Shuning uchun qirol hokimiyatining
kuchayishiga qarshi kurash ba'zan butparastlikni saqlab qolish uchun kurash
shaklini oldi. Xristian cherkovi Skandinaviyada mustahkamlandi, ammo
butparastlik hatto XII asrda ham butunlay buzilmadi. Shunga qaramay,
feodallashuv muvaffaqiyati bilan cherkovning ta'siri kuchaydi.

FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR
1. Karimov.I.A. «Tarixiy xotirasiz kelajak yo‘q».Toshkent. «Sharq». 1998 y .
2. Юровский. Э.Э. Кривогуз Е.А. «Новая история Европы и Америки». 1-2
периода. Москва. «Вишшая школа». 1998.
3. Юровский Е.Е. «Сборник документов по истории нового времени в Европе
и Америке. 1640-1870 г. Москва. «Вишшая школа». 2003.
4. Нарочницкий. А.Л. «Новая история». Москва. «Просвещения». 1993.
5. "Всемирная история". v 12 томакс. Москва. «Политиздат». 2008.
6. Попова Е.И., Татаринова.П.Н. «Новая и новейшая история». Москва.
« Вишшая школа ». 1996.
7. «Yangi tarix». 3 tomlik. Toshkent. 1976 y.
INTERNET SAYTLARI
1. www.britannica . com
2. www . worldhistory . com
3. www . history . org
4. www . ukarchive . com
5. www . wikipedia . com
6. www . googlescholar . com

XI-XV asrlarda Skandinaviya davlatlari mavzusida tayyor kurs ishi

Sotib olish