Xorazm viloyati turizm salohiyatini baholash - Iqtisodiyot - Kurs ishlari

Dokument ma'lumotlari

Narxi	13000UZS
Hajmi	311.3KB
Xaridlar	0
Yuklab olingan sana	24 Oktyabr 2025
Kengaytma	docx
Bo'lim	Kurs ishlari
Fan	Iqtisodiyot

Xorazm viloyati turizm salohiyatini baholash

Sotib olish

Xorazm viloyati turizm salohiyatini baholash
REJA:
KIRISH
I BOB XORAZM VILOYATINING TURIZM SALOHIYATI: TABIIY VA
MADANIY ME'ROSI
1.1. Xorazm viloyatining umumiy geografik tavsifi
1.2. Hududning tabiiy sharoiti va rekratsion imkoniyatlari
1.3. Tarixiy-madaniy meros ob’ektlari va ularning turizmdagi o’rni
II BOB XORAZM VILOYATIDA TURIZM INFRATUZILMASI VA
XIZMAT KO’RSATISH SOHALARI
2.1. Turizm infrotuzilmasini rivojlantirish va shakllantirish jihatlari
2.2. Mehmonxona transport va ovqatlanish xizmatlari
2.3. Hududdagi ekoturizm, etnoturizm va agro-turizm imkoniyatlari
III BOB. XORAZM VILOYATI TURIZM SALOHIYATINI BAHOLASH VA
RIVOJLANTIRISH ISTIQBOLLARI
3.1. Xorazm viloyati turizm salohiyatini iqtisodiy-geografik baholash
3.2. Turizm sohasida rivojlantirishda muammolar va ularning yechimlari
3.3. Turizmni rivojlantirish istiqbollari
XULOSA
FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR
ILOVALAR

KIRISH
Bugungi kunda turizm sohasi jahon iqtisodiyotining eng tez
rivojlanayotgan tarmoqlaridan biri bo’lib, u nafaqat iqtisodiy o’sishning muhim
omili, balki madaniy merosni asrab-avaylash, ijtimoiy hamkorlikni mustahkamlash
va xalqaro aloqalarni rivojlantirish vositasi sifatida ham katta ahamiyat kasb
etmoqda. O’zbekiston Respublikasi o’zining geografik joylashuvi, boy tabiiy
sharoiti, betakror tarixiy-madaniy merosi va mehmondo’stligi bilan turizmni
rivojlantirish uchun ulkan salohiyatga ega davlatlardan biri hisoblanadi.
O’zbekistonda turizmni rivojlantirish davlat siyosatining ustuvor yo’nalishlaridan
biri bo’lib, mamlakatimizning barcha hududlarida ushbu sohani takomillashtirish
va xalqaro darajaga olib chiqish bo’yicha keng qamrovli islohotlar amalga
oshirilmoqda.
Xorazm viloyati turizm salohiyatining yuksakligi bilan ajralib turuvchi
mintaqalardan biri bo’lib, ayniqsa, tarixiy-madaniy merosi, noyob me’moriy
obidalari va o’ziga xos tabiiy manzaralari bilan xalqaro miqyosda e’tiborni
tortmoqda. Viloyatda joylashgan Xiva shahri O’zbekistonning eng qadimiy tarixiy
shaharlardan biri bo’lib, u YUNESKOning Butunjahon madaniy merosi ro’yxatiga
kiritilgan. Xorazm viloyati nafaqat tarixiy shaharlar, balki o’zining tabiiy
boyliklari, qadimiy an’analari va zamonaviy turizm infratuzilmasi bilan ham
e’tiborga loyiqdir. Shu sababli, ushbu hududning turizm salohiyatini har
tomonlama o’rganish, mavjud imkoniyatlarini baholash va kelgusidagi rivojlanish
istiqbollarini belgilash ilmiy hamda amaliy jihatdan dolzarb masalalardan biri
hisoblanadi.
Kurs ishining dolzarbligi. Xorazm viloyati O’zbekistonning turistik
markazlaridan biri hisoblanib, uning tabiiy va madaniy merosidan samarali
foydalanish iqtisodiy rivojlanish va hududiy ijtimoiy barqarorlikni ta’minlashda
muhim omil bo’lib xizmat qiladi. Mamlakatimizda turizm sohasini rivojlantirish
bo’yicha qator davlat dasturlari qabul qilingan bo’lib, ayniqsa, ichki va tashqi
turizm oqimlarini oshirish, turistik infratuzilmani modernizatsiya qilish, xizmat
ko’rsatish sifatini xalqaro talablar darajasiga yetkazish bo’yicha tizimli ishlar

amalga oshirilmoqda. Shu nuqtai nazardan, Xorazm viloyati turizm salohiyatining
chuqur o’rganilishi va baholanishi amaliy ahamiyat kasb etib, kelajakda turizm
sohasining barqaror rivojlanishini ta’minlash uchun muhim asos bo’lib xizmat
qiladi.
Mazkur tadqiqot Xorazm viloyatining turizm salohiyatini har tomonlama
o’rganish, uning mavjud imkoniyatlarini aniqlash, mavjud muammolarni tahlil
qilish hamda turizm sohasini rivojlantirish istiqbollarini belgilashga qaratilgan.
Ushbu ilmiy ish Xorazm viloyatida turizmning rivojlanish dinamikasini tahlil
qilish, uning iqtisodiy-geografik jihatdan baholash va samaradorlik darajasini
oshirish bo’yicha tavsiyalar ishlab chiqishga xizmat qiladi.
Kurs ishining obyekti. Xorazm viloyatining turizm salohiyati, ya’ni uning
tabiiy sharoiti, tarixiy-madaniy merosi va turistik infratuzilmasi hisoblanadi.
Tadqiqot davomida viloyatning turizmga oid resurslari, mavjud xizmat ko’rsatish
tizimi, turistik oqimlar hamda turizmni rivojlantirishga ta’sir etuvchi omillar tahlil
qilinadi.
Kurs ishining predmeti. Xorazm viloyatining turizm salohiyatini baholash
jarayoni, turizm infratuzilmasi va xizmat ko’rsatish tizimi, turizmni rivojlantirish
istiqbollari va iqtisodiy-geografik xususiyatlarini tahlil qilishdan iborat.
Kurs ishining maqsadi. Xorazm viloyatining turizm salohiyatini ilmiy-
nazariy hamda amaliy jihatdan chuqur tahlil qilish, mavjud muammolarni aniqlash
va sohani rivojlantirish bo’yicha istiqbolli yo’nalishlarni belgilashdan iborat.
Kurs ishining vazifasi. Mazkur maqsadga erishish uchun quyidagi
vazifalar bajarilishi ko’zda tutilgan:
Xorazm viloyatining geografik tavsifini o’rganish – viloyatning tabiiy
sharoiti, iqlimi, relyefi va boshqa geografik omillarining turizmga ta’sirini
aniqlash;
Hududning tabiiy va rekreatsion resurslarini tahlil qilish – sayyohlikka mos
bo’lgan tabiiy landshaftlar, dam olish maskanlari va turistik obyektlarning
imkoniyatlarini baholash;

Xorazm viloyatining tarixiy-madaniy merosi va turizmga ta’sirini o’rganish
– qadimiy shaharlar, me’moriy obidalar, ziyoratgohlar va ularning turistik
jozibadorligini baholash;
Turizm infratuzilmasi va xizmat ko’rsatish tizimini o’rganish –
mehmonxonalar, transport tizimi, ovqatlanish muassasalari hamda sayyohlik
agentliklarining rivojlanish darajasini tahlil qilish;
Hududda ekoturizm, etnoturizm va agro-turizm rivojlanish istiqbollarini
aniqlash – mahalliy turizm turlarining joriy holati va ularni takomillashtirish
yo’llarini o’rganish;
Turizm sohasida mavjud muammolarni aniqlash va ularning yechimlarini
taklif etish – mintaqadagi turizmni rivojlantirishga to’sqinlik qiluvchi omillarni
tahlil qilish hamda samarali chora-tadbirlarni ishlab chiqish;
Xorazm viloyati turizm salohiyatini iqtisodiy-geografik jihatdan baholash –
turizmning hududiy iqtisodiy rivojlanishdagi o’rnini aniqlash va uning
makroiqtisodiy ta’sirini baholash;
Turizmni rivojlantirish istiqbollarini belgilash – Xorazm viloyatini
O’zbekiston va Markaziy Osiyo mintaqasidagi yetakchi turistik markazlardan
biriga aylantirish bo’yicha tavsiyalar ishlab chiqish.
Mazkur tadqiqot natijalari Xorazm viloyatining turizm salohiyatini
rivojlantirish, mavjud resurslardan samarali foydalanish va zamonaviy turistik
xizmatlarni yo’lga qo’yish bo’yicha ilmiy va amaliy asos yaratadi.
Shunday qilib, ushbu magistrlik darajasidagi kurs ishi Xorazm viloyatining
turizm salohiyatini chuqur tahlil qilish, ilmiy jihatdan asoslash hamda amaliy
tavsiyalar ishlab chiqish orqali hududning turizm salohiyatini yanada
rivojlantirishga yo’naltirilgan.

I BOB XORAZM VILOYATINING TURIZM SALOHIYATI: TABIIY VA
MADANIY ME'ROSI
1.1. Xorazm viloyatining umumiy geografik tavsifi
Xorazm viloyati O’zbekiston Respublikasining shimoliy g’arbida
joylashgan. Er maydoni 6,1 ming kv km ni tashkil etadi va O’zbekiston hududining
1,4 foizini egallaydi. Xorazm viloyati doimiy aholisining soni 2022 yil 1 yanvar
holatiga 1924,2 ming kishini tashkil qildi. Viloyat geografik o’rniga ko’ra 40°-31°
va 42° shimoliy kengliklar 60°-62° sharqiy uzunliklar oralig’ida joylashgan.
Hududi shimoliy-g’arbdan janubiy-sharqqa 280 km, Urganch shahri joylashgan
kenglikda g’arbdan sharqqa 80 km atrofida cho’zilgan. Viloyatning eng shimoliy
chekka nuqtasi Gurlan tumani Olchin qishlog’i yaqinidagi Nuronbobo to’qayiga
to’gri keladi. Janubiy chekka nuqtasi esa Tupraqqal’adan bir muncha janubda
joylashgan.
Xorazm viloyati er tuzilishi jihatidan ikki qismga. Dengiz satxidan 100-110
m baland bo’lgan katta shimoliy qismga va dengiz satxidan 120-150 metrgacha
baland bo’lgan chekka janubiy qismga bo’lish mumkin.
Xorazm vohasining geografik o’rni, yer usti tuzilishining tekislikdan iborat
bo’lishi va cho’l zonasida joylashganligi bu joyda tarkib topgan iqlim
xususiyatlarida ham o’z aksini topadi. Hududning hamma tomondan ochiqligi unda
katta tabiiy to’siqlarining yo’qligi shimoliy, shimoliy-sharqiy va shimoliy–g’arbiy
havo massalarining bemalol kirib kelishiga sharoit yaratadi.
Mazkur havo massalari yilning katta qismida hukmronlik qilishi, viloyat
hududidagi iqlim ko’rsatkichlariga uning harorat va yog’inlar rejimiga, shamollar
yo’nalishiga bevosita ta’sir qiladi. Xorazm viloyatining shimoliy va SHarqiy
tomonlarida tabiiy to’siqlarning yo’qligi Arktikadan va Sibirdan sovuq havo
massalarining bemolol kirib kelishi uchun qulay imkoniyatlar yaratadi.

Xorazm viloyati maydonining kattaligi bo yicha respublikadagi viloyatlarʻ
orasida eng Andijon va Sirdaryo viloyatlaridangina katta hisoblanadi. Xorazm
viloyati maydoni 6.3 ming km² ni tashkil qiladi. Bu maydonning katta qismi
sho rlangan maydonlar va sug orilmaydigan yerlarni tashkil etadi. Ammo uning
ʻ ʻ
maydonini xorijiy davlatlar bilan qiyoslasak Trinad va Tobago, Barbados,
Gvadelupa, Maldiv respublikasi kabi ko plab davlatlardan maydoni jihatidan ancha
ʻ
kattadir.
Viloyat hududining 80 % dan ortiq qismi Amudaryoning chap sohilida
joylashgan bo lsa, uning qolgan qismiga daryoning o ng sohilidagi hududlar
ʻ ʻ
Qoraqalpog iston Respublikasi va Buxoro viloyatining o zlashtirilmasdan yotgan
ʻ ʻ
qismlarini Xorazm viloyatiga berilishi munosabati bilan vujudga kelgan
hisoblanadi.
Viloyat geografik o rnining o ziga xos xususiyatlari haqida gap borar ekan,
ʻ ʻ
viloyat asosan Qoraqum va Qizilqum cho llarining orasida joylashgan bo lib
ʻ ʻ
viloyat hududidan eng past qismidan Amudaryo daryosi oqib o tadi. Qoraqum
ʻ
cho li viloyat hududiga kirib borgan bo lib asosan, Xiva va Yangiariq tumanlari
ʻ ʻ
hududiga. Shuningdek bugungi kunda cho lning maydoni anchagina kengaygan
ʻ
desak mubolag a bo lmaydi chunki cho lning bir qismi Qo shko pir
ʻ ʻ ʻ ʻ ʻ
joylashganligini. Bu esa viloyatning tabiiy geografik o rnining noqulay
ʻ
tomonlaridan biri hisoblanadi. Keling endi viloyatning geografik o rnining qulay
ʻ
va noqulay tomonlarini ko rib chiqamiz.
ʻ
Geografik o rnining qulay tomonlari:
ʻ
•amudaryoning quyi qismida joylashganligi sababli bu yerlarda namsevar
o simliklar va shirindan shakar qovunlar yetishtirish mumkin. tumani va Shovot
ʻ
tumaniga ham kirib kelgan. Bu esa o z navbatida qishloq xo jaligi yerlarining
ʻ ʻ
qisqarishini ko rsatadi. O ziXorazm viloyati voha deyishadi. Voha - cho lda suv
ʻ ʻ ʻ
chiqarib obod qilingan joylarga aytiladi. Bundan ko rinib turibdiki viloyatning o zi
ʻ ʻ
cho llar orasida.
ʻ

• viloyat hududidan Amudaryoning eski o zanlarini o tganligi va hududniʻ ʻ
allyuvial jinslardan tuzilganligi hamda madaniy tuproqlarning tarqalganligi bu
qishloq xo jaligini rivojlantirish uchun qulay hisoblanadi.
ʻ
• geografik o rnining qulayligi tufayli viloyatda qadim zamonlardan beri
ʻ
aholi yashab kelgan, viloyatda qadimgi qal alarni va butun dunyoga mashhur
ʼ
bo lgan Ichan qal a qal asi ham ana shunday qulayligi tufayli bunyod etilgan.
ʻ ʼ ʼ
• hududining tekislikdan iborat bo lganligi sababli qurilish ishlаridа
ʻ
ortiqcha harajatning tejalishi(hamma hududida ham emas, sababi viloyat
hududining ko pchilik qismida yerosti suvlarining yaqinligi tufayli qurilish
ʻ
ishlаridа ortiqcha harajat talab qiladi.
•eng qulay tomonlaridan biri bu Amudaryoning mavjudligidir. Xalq orasida
bir gap bor Amudaryo bo lmasa Xorazm ham bo lmaydi.
ʻ ʻ
• viloyat hududidan Amudaryoning oqib o tishi daryoga yaqin hududlarda
ʻ
namsevar o simliklarning ekilishi, sholi va boshqalarning ekilishi uning geografik
ʻ
o rnining qulay tomonlaridan hisoblanadi. Ayniqsa viloyat mamlakatda sholi
ʻ
maydonlarining ko pligi bilan ajralib turadi.
ʻ
Geografik o rnining noqulay tomonlari:
ʻ
• viloyatning atrofini cho llar o rab olganligi, sababi qurg oqchilik bo lgan
ʻ ʻ ʻ ʻ
vaqtlarda cho llarning maydoni kengayib boradi.
ʻ
• hududi tekislikdan iborat bo lganligi uchun iqlimi kontinental yozi
ʻ
jazirama issiq va qishi esa quruq sovuq bo ladi. Shuni uchun ham viloyatda azal
ʻ
azaldan iqlimini inobatga olgan holda uylar loydan paxsa qilib quriladi. Shuni
uchun bunday uylar yozda jazirama issiqda salqin, qishda qattiq sovuqda ham
uylar iliq bo ladi.
ʻ
• orol dengizining yaqinligi va uning qurishi tufayli viloyatga orolning
qurigan tubidan tuz - chang aralash shamollar tufayli ko plab kasalliklar kelib
ʻ
chiqadi.
• tuyamo yin suv omborining qurilishi tufayli, daryo keltiradigan unumdor
ʻ
loyqa(gil) juda kamayib ketdi, ba zi joylarga esa umuman kelmasdan qo ydi. Ilgari
ʼ ʻ
Amudaryo xar yili gektariga 120-150 kilogram unumdor loyqa yotqizar edi.

• viloyat hududining asosiy qismida yerosti suvlarining yaqinligi bu ham
viloyatning tabiiy geografik o rnining noqulay tomonlaridan biri hisoblanadi.ʻ
Sababi viloyatning barcha tumanlarida ham mevali daraxtlar uzumzorlarni tashkil
qilib bo lmaydi. Yerosti suvlarining yaqinligi sababli ular qurib qolishi mumkin.
ʻ
• viloyatning tabiiy geografik o rnining eng noqulay tomonlaridan biri bu
ʻ
Sarez ko li hisoblanadi. 1911-yildagi zilzila oqibatida Murg ob daryosining chuqur
ʻ ʻ
vodiysini Usoy qishlog i yaqinida tog jinslari to sib qo yishi natijasida paydo
ʻ ʻ ʻ ʻ
bo lgan.
ʻ
O rta Osiyodagi eng katta uyumli suv havzasi hisoblanadi. Buning yomon
ʻ
tomoni shundaki ko l joylashgan tog da tez tez zilzilalar sodir bo lib turadi. Agarda
ʻ ʻ ʻ
to silib qolgan ko l suvi zilzila natijasida suv yo li ochilib ketsa katta miqdordagi
ʻ ʻ ʻ
suv Amudaryo orqali Turkmaniston va O zbekistonni katta qismiga yetib keladi.
ʻ
Buning eng asosiysi shuki kelayotgan suvning balandligi 18 metr
balandlikda kelib butun Xorazmni yuvib ketishi mumkin. Olimlarning taxminicha
shunday bo lishi mumkin.
ʻ
Yuqorida asosiy qismda keltirilib o tilgan viloyatning tabiiy geografik
ʻ
o rnining o ziga xos eng asosiy xususiyatlarini belgilab beradi.
ʻ ʻ 1
1.2. Hududning tabiiy sharoiti va rekratsion imkoniyatlari
Iqtisodiyotni modernizatsiyalash va aholi farovonligini oshirish sharoitida
xizmat ko’rsatish sohasida bandlikni oshirish bugungi kunda mamlakat iqtisodiyoti
oldida turgan muhim masalalardan biridir. Xususan, mulkchilikning asosiy
harakatlantiruvchi kuchi, deb e’tirof etilayotgan xizmat ko’rsatish sohasidagi
bandlikni oshirishning istiqbolini belgilash, tashkiliy-iqtisodiy mexanizmlarini
takomillashtirish va shu masala yuzasidan ilmiy jihatdan asoslangan taklif va
amaliy tavsiyalar ishlab chiqish bugungi kundagi muhim yo’nalish bo’lib
hisoblanadi.
shularni hisobga olib, mamlakatimizda mustaqillikning dastlabki yillaridan
boshlab, hozirgi kunga qadar zamon talablariga javob beradigan turistik
xizmatlarni tashkil etish va rivojlantirish borasida amalga oshirib kelinayotgan
1
https://in-academy.uz/index.php/EJLFAS/article/view/656

islohotlar o`zining ijobiy natijalarini bermoqda. Bu borada O`zbekiston
Respublikasi Prezident Sh.M.Mirziyoyev “Turist sayohat qilishi, ichki ishlar
idoralarida sarson bo’lmasligi kerak. Agar biz turizm hisobiga ish o’rinlari ochamiz
desak, turistga shart qo’yish emas, balki sharoit yaratishimiz zarur”, deb
ta’kidlaganlar.
Shuning uchun ham, turizm sohasida tadbirkorlik faolligini rag’batlantirish
va turizm xizmatlari bozorida raqobatni rivojlantirish bo’yicha chora-tadbirlarni
hamda turizm sohasida statistik hisobga olish tizimini takomillashtirilmoqda.
Xususan, Xorazm viloyati mintaqasida turizm sohasini rivojlantirish sohadagi
mavjud muammolarni hal qilishni taqozo qiladi hamda sohani keng taraqqiy
qildirishning zamonaviy va yangi turlarini tadbiq qilishni talab qiladi. Bu esa
Xorazm viloyatida turizm sohasini rivojlantirish holatini tahlil qilish, turistik
xizmatlarning yangi yo’nalishlari va istiqbollarini o’rganishni taqozo qiladi.
Shuningdek, sohada me’yoriy-huquqiy jihatdan tartibga solishni takomillashtirish
va xalqaro hamkorlikni rivojlantirish, O’zbekistonga sayohatlarni arzonlashtirish,
yurtimizning barcha hududlarida turistik xizmatlarni rivojlantirish, turistik
mahsulotlarni diversifikatsiya qilish va yangi turizm obyektlarini tashkil etish
bo’yicha birinchi navbatdagi chora-tadbirlar dasturi tasdiqlandi.
Iqtisodiy adabiyotlarda turistik xizmatlarni rivojlanishining turli xil jihatlari
bo’yicha nazariy va uslubiy muammolari o’rganilgan. O’zbekiston
Respublikasining “Turizm to’g’risida”gi Qonunning 3-moddasida turistik
xizmatlar tushunchasi “Turistik xizmatlar turistik faoliyat subyektlarining
joylashtirish, ovqatlantirish, transport, axborot-reklama xizmatlari ko’rsatish
borasidagi, shuningdek, turistlarning ehtiyojlarini qondirishga qaratilgan boshqa
xizmatlar, deb ta’riflanadi.
O’zbek adabiyotlarida turistik xizmatlar - turist va ekskursant ehtiyojlarini
qondirish va ta’minlashga qaratilgan, xizmat sohasidagi bir maqsadga
yo’naltirilgan harakatlar to’plami bo’lib, ular turizm maqsadlari, xarakteri va
turistik xizmatning qanday yo’naltirilganligiga javob berishi hamda umuminsoniy

tamoyillarga qarshi bo’lmasligi kerak. Bu orqali turistik xizmatlar tushunchasini
aniqroq tasavvur qilish mumkin.
Xorij adabiyotlarida turistik xizmatlar - bu moddiy ko’rinishga ega
bo'lmagan mahsulot, uni ko'rish va saqlash mumkin emas. Bu turdagi xizmat
turistdan talab bo'lganda amalga oshirilishi mumkin. Turistik xizmatlar birligi - bu
ma'lum bir vaqt ichida bitta iste'molchiga ko'rsatiladigan xizmatlar majmuidir.
Turistik xizmatlar birligi turistik xizmatlar tarkibiga tegishli bo’ladi.
Turistik xizmat tarkibiga xizmatlarni buyurtma qilish, tashish, joylashtirish
va boshqa barcha rasmiylashtirish ishlari, tashib berishning barcha turlari, transfer,
ovqatlantirish, ekskursiya va attraksionlar, tibbiy ko’rik va sug’urta, tarjimon
xizmatlari, uchrashuvlar va boshqalar bilan ta’minlash kiradi. Xizmatlar tarkibiga
yana guruh boshlig’i xizmati bilan gid-tarjimonning xizmati ham kiritilishi
mumkin. Ushbu tarkibning o’zaro aloqasi turistik xizmatni shakllantiradi.
Bir guruh olimlar turistik xizmatlarni iqtisodiy hodisa sifatida turistik tur
tushunchasi, ya’ni turoperator va turagentliklar faoliyati bilan bog’laydilar. Bu
nuqtayi nazarga rossiyalik ba’zi mutaxassislar ham qo’shilishadi va
‘tashkilotlarning ayrim qismigina faqat turistlar uchun mo’ljallangan tovar va
xizmatlarni ishlab chiqarishga ixtisoslashgan’, deb ta’kidlaydilar. “Salohiyat”
atamasi o'zining etimologik ma'nosida lotincha ‘potentsiya’ so'zidan kelib chiqqan
va “yashirin imkoniyatlar” degan ma'noni anglatadi, bu iqtisodiy amaliyotda
mehnat tufayli haqiqatga aylanishi mumkin. Iqtisodiy adabiyotlarda ushbu atama
keng ma'noda imkoniyatlar, mavjud kuchlar, zaxiralar, ishlatilishi mumkin bo'lgan
vositalar yoki har qanday jihatdan kuch darajasi, biror narsa uchun zarur bo'lgan
vositalar to'plami sifatida talqin etiladi. A.N. Azriliyan tahrir qilgan “Katta
iqtisodiy lug'at” bu atama har qanday sohadagi mavjud vositalar, imkoniyatlar
yig'indisi sifatida tushuniladi.
Bilamizki, turistik xizmatlar turistga turistik sayohat davomida
ko’rsatiluvchi, turistik ehtiyojlarini qondiruvchi, ko’zda tutilgan turizm turi
maqsadiga javob beruvchi va umuminsoniy tamoyillarga javob beruvchi xizmatlar
majmuidir. Mazkur xizmatlar quyidagi guruhlarga bo’linadi:

- asosiy turistik xizmatlar;
- qo’shimcha turistik xizmatlar.
Asosiy turistik xizmatlar turpaket tarkibiga kiruvchi barcha turistik
xizmatlar: ovqatlantirish xizmatlari, transport va transfer xizmatlari, joylashtirish
xizmatlari, gid ekskursiya xizmatlari va boshqalar kiradi.
Qo’shimcha turistik xizmatlarga turpaket tarkibiga kirmagan, turistlarni
talablaidan kelib chiqib ko’rsatiladigan va qo’shimcha narx talab qiluvchi
xizmatlar, ya’ni kiyimlarni kimyoviy tozalash xizmatlari, bank xizmatlari, sug’urta
xizmatlari, mashinalarni ijaraga berish xizmatlari, kurerlik xizmatlari va boshqalar
kiradi.
Viloyatida transport xizmatlarini ko’rsatishdan kelgan daromad yillik
qariyb 10 % ga o’sish suratini ko’rsatmoqda. 2020-yilda ovqatlantirish va
joylashtirish xizmatlaridan olinadigan daromad koronavirus pandemiyasi tufayli
sezilarli darajada kamaygan.
Budjetga valyuta tushishi hisobiga turizm iqtisodiyotining boshqa
tarmoqlari rivojiga ham ta’sir ko’rsatadi, mintaqalar infratuzilmasi, yangi ish
joylari yaratish, o’zbek xalqining tarixiy va madaniy merosini tiklash imkonini
beradi O’zbekistonning xalqaro maydondagi nufuzi ortishiga turizmning hissasi
katta bo’lishi kerak.
Xorazm viloyatida yangi turistik xizmatlar turini miqdor jihatidan
ko’paytirish va xizmatlar sifatini oshirishl bilan mamlakat iqtisodiyotini
yuksaltirish quyidagi yo’nalishlardagi qator chora-tadbirlarni amalga oshirishni
talab etadi:
- turizm tizimida sifatli marketing tadqiqotlarini tashkil etish;
- turistik ekskursiya xizmati ko’rsatishning turi va sifatini yanada
rivojlantirish;
- tarixiy obida va yodgorliklarni ommaviy reklama qilish;
- yangi turistik makonlarni izlab topish va zamonaviy uslublar orqali
tashkil etish;

- qo’shimcha xizmatlar turlarini yanada ko’paytirish va ularning sifatli
ko’rsatilishini yaxshilash;
- turizm bilan bog’liq barcha tarmoqlar, ya’ni maishiy xizmat, aloqa,
transport va boshqa sohalar ishini izchil takomillashtirish;
- tizimli ravishda turizm sohasi rivojlangan mamlakatlarda xodimlarning
malakasini oshirishni amalga oshirish. 2
1.3. Tarixiy-madaniy meros ob’ektlari va ularning turizmdagi o’rni
Madaniy-tarixiy turizm arxeologik va arxitektura inshootlari bo’lib
tanishtirilganda hududlarning geografik joylashishi, xalqaro vaziyat, tarixiy holat,
vaqt fazosida madaniyatlarning boshqa sivilizatsiya bilan o’zaro ta’siri va
aloqadorligi ko’rsatiladi. Shuningdek, zamonaviy yangi qurilishlar,
muhandislarning ustaliklari va sharqiy me’morchilik milliy an’analarini saqlagan
holda zamonaviy arxitektura namunalarini yaratgan va dunyo jamiyatining
olqishiga sazovor bo’lgan pardozlovchi-ustalar to’g’risidagi bilimni taqozo etadi.
Bular qatoriga ma’muriy, madaniy, yashash inshootlari, ko’p sonli diniy
inshootlar, zamonaviy shaharning chiroyini oshiruvchi, qayta tiklangan qadimiy va
o’rta asr me’morchilik yodgorliklari bilan garmonik bog’langan transport yo’llari,
ko’priklar va bozorlarni ham kiritish mumkin. Avvalo, Xorazm viloyati,
O’zbekistonda madaniy-tarixiy turizmning muhim markazlaridan biri hisoblanadi.
O’zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining “2022 — 2026-yillarda
Xorazm viloyatining turizm salohiyatini kompleks rivojlantirish bo’yicha
qo’shimcha chora-tadbirlar to’g’risida”gi qarorida Xorazm viloyatida yangi ish
o’rinlarini yaratishda turizm asosiy drayver sohasi bo’lishi, hududda kelgusi besh
yilda turizm xizmatlarini kamida besh baravarga oshirish va shu maqsadda turizm
obyektlarining infratuzilmasini tubdan yaxshilash, yangi oilaviy mehmon uylari,
“turizm ko’chalari”ni tashkil etish hamda ichki va chet ellik sayyohlarni
viloyatning boy moddiy va nomoddiy madaniy merosi bilan yaqindan tanishtirish
2
https://cyberleninka.ru/article/n/xorazm-viloyatida-turistik-xizmatlarni-rivojlantirish-imkoniyatlari

choralarini ko’rish kabi vazifalar belgilanganligi viloyatda madaniy-tarixiy turizm
sohasining roli katta ekanligidan dalolat beradi. 3
Viloyatning markaziy shahri Xiva, dunyo madaniy va tarixiy merosining
ahamiyatli qismi hisoblanadi. Xiva dunyo ensiklopediyasiga kiritilgan eng qadimiy
shaharlardan biri sifatida tanilgan va uning qadimiy shahri Ichan-Qal’a YUNESKO
tomonidan qadimgi shaharni saqlash uchun dunyoning muhim qismi qilib tan
olingan. Xiva shahridan tashqari boshqa tuman va shaharlarida ham turizm
obyektlari mavjud. Shu jumladan, Urganch, Bog’ot, Yangiariq, Shovot, Hazorasp
tuman va shaharlari ham turistlar uchun kashf qilinishi mumkin bo’lgan manzillar
hisoblanadi.
Jahon hamjamiyati tomonidan Xiva shahrining ochiq muzey-shahar sifatida
e’tirof etilishi hamda YUNESKO butunjahon merosi ro’yxatiga kiritilishi, nafaqat
Xorazm viloyati, balki O’zbekistonning jahon turizm bozoriga dadil kirib borishi
uchun mustahkam zamin yaratdi. 4
Xorazm viloyatidagi tarixiy va me moriy yodgorliklar jahonga mashhur.ʼ
Xorazmda shaharsozlik san ati, ayniqsa, monumental me morlik miloddan avvalgi
ʼ ʼ
1-ming yillik o rtalaridan to milodiy VIII asr boshlarigacha o tgan davr ichida
ʻ ʻ
keng rivojlangan. Katta qal alar, xususan, poytaxt, shahar (Tuproqqal a, Kat)
ʼ ʼ
hudud ibodatxonasi (Hazorasp), maqbaralar (Chirikrabot) va boshqa turdagi jamoat
binolari qad ko targan. Tuproqqal a xarobalaridan topilgan turli xildagi ashyolar,
ʻ ʼ
xususan, tasviriy san at asarlarining ayrim bo laklari, loydan ishlangan haykallar,
ʼ ʻ
devoriy rangli tasvir (chiltor chalayotgan ayol, qo lida anor tutgan ma buda
ʻ ʼ
Nohid), tabiat manzaralari va sopol haykalchalar, badiiy yuksak darajada yasalgan.
Yog och va charmga qadimiy xorazmiy yozuvida bitilgan hujjatlar o lka aholisi
ʻ ʻ
ma naviyatini asosi bo lgan savodxonlik darajasidan dalolat berardi. Qadimdan
ʼ ʻ
G arbiy Osiyo, xususan, shimoliy-sharqiy Eron hududlari bilan bevosita aloqador
ʻ
bo lgan Xorazmning qadimiy mushtarak madaniyatining ko pgina jihatlari,
ʻ ʻ
3
O’zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining "2022 — 2026-yillarda Xorazm Viloyatining turizm
salohiyatini kompleks rivojlantirish bo‘yicha qo‘shimcha chora-tadbirlar to‘g‘risida" 28.09.2022 yildagi 546-son
Qarori. https://lex.uz/docs/-6212915
4
Boltay е v A.Sh.,dots.Abdullayev F.O. Bitiruv malakaviy ish.Turizm sohasini rivojlantirishning mintaqaviy
xususiyatlari(Xorazm viloyati misolida).Urganch 2017

xususan, badiiy madaniyati — aholisining tili, urf-odatlari, uy-joylarining tuzilish
tartiblari, ro zg or anjomlari, zeb-ziynatlarida o z ifodasini topgan. Qadimgiʻ ʻ ʻ
Xorazm tarixi bilan asosan quyidagi mashhur tarixchi va arxeolog olimlar
shug ullangan: Sergey Tolstov, Yahyo G ulomov, Yuriy Rapoport, Bella Vaynberg,
ʻ ʻ
Vadim Yagodin, Iso Jabborov, М.Mambetulaev, M.Kdrniyazov, Sergey Baratov. 5
Amudaryoning o’ng sohilida 250 dan ziyod, so’l sohilida 60 ta qadimiy
shahar va qishloqlar o’rni topilgan. Qanqaqal’a, Qo’shqal’a, Tuproqqal’a, Jingilja,
Toshxirmon singari qal’a va istehkomlar o’rni bunga misol bo’la oladi. 6
2016-yilning o’zida Xoirazm viloyatida 10 ta mehmonxona va 3 ta
turoperatorlik faoliyati bilan shug’ullanuvchi sayyohlik tashkilotlari ish
boshlashgan. Mehmonxonalardagi o’rinlar soni 1477 tadan 2300 taga yetgan.
Quyida 2016-2020- yillar davomida viloyatda turistik tashkilotlar
tomonidan xizmat ko’rsatilgan tashrif buyuruvchilar soni keltirilgan:
2016- yil – 124,4 ming;
2017- yil – 311,9 ming;
2018- yil – 346,9 ming;
2019- yil – 448,4 ming;
2020- yil – 77,8 ming.8
2017–2021 yillarda Xorazm viloyati va Xiva shahrining turistik
salohiyatini oshirish bo’yicha kompleks chora-tadbirlar dasturi ishlab chiqilgan.
Undagi chora-tadbirlar quyidagi guruhlarga bo’lingan holda to’liq amalga
oshirilgan:
a)Xorazm viloyati va Xiva shahrining turizm infratuzilmasini rivojlantirish;
b)Turizm yo’nalishlari va xizmatlarini takomillashtirish;
c)Hududning turizm salohiyatini targ’ib qilish;
d)Turistlar uchun yondash infratuzilma obyektlari holatini yaxshilash;
e)Turizm sohasida mutaxassislar tayyorlash, qayta tayyorlash va malakasini
oshirish.
5
https://uz.wikipedia.org/wiki/Xorazm
6
Толстов С. П. По следам древнехорезмийской цивилизации. М-Л, 1948-С.63-78. Низовья Амударьи,
Сарыкамыш, Узбой//История формирование и заселения человеком. –М, Наука, 1962,-С.35-267

Xorazm viloyati statistika boshqarmasining ma’lumotlariga ko’ra, 2021-
yilning 1- yanvar holatiga viloyatda turistik faoliyatni amalga oshirgan tashkilotlar
soni 6 tani tashkil qilib, ular tomonidan jami 77,8 ming kishiga turistik xizmatlar
ko’rsatilgan. Shundan, 5 231 nafari xorijiy davlatlardan tashrif buyurganlar, 71947
nafari – O’zbekiston Respublikasi fuqarolari bo’lgan.
Xususan, Xorazm viloyatida 2022-yilda sayyohlik tashkilotlari soni 72
tadan 90 taga oshgan. Shundan mehmonxonalarning soni 52 tadan 79 taga
ko’paygan. 2022-yil davomida mehmonxonalar va shunga o’xshash joylashtirish
muassasalariga 112,5 ming kishi joylashtirilgan, ulardan 62,7 % i O’zbekiston
fuqarolari, 8,7 % MDH ga a’zo davlatlar fuqarolari va 28,6 % i xorijiy davlatlar
fuqarolari bo’ldi. 7
Xorazm viloyatida turizm xizmatlari va ushbu sohaning infratuzilmalari
O’zbekistonnning boshqa tarixiy joylariga nisbatan sust darajada rivojlanganligi
ta’kidlab o’tiladi. Aslida esa, bu holat viloyatda turizm sohasi bo’yicha
axborotlashuv past darajada ekanligi natijasidir.10 Tahlillarda xorijlik turistlar
ba’zan Xorazmga tashrif buyurishni rejalashtirmasliklariga bu yerdagi mavjud
afzalliklar haqida yetarlicha ma’lumotlarga ega emasliklari asosiy sabab sifatida
ko’rsatilgan. Ayni paytda Xorazmga tashrif buyurgan xorijiy sayyohlar olingan
taasurotlarni Samarqand va Buxoro shaharlaridagidan aslo kam emasligini
ta’kidlashadi.
Mintaqadan turizm maqsadlarida foydalanish asosan Ichan Qal’a
me’morchilik qo’riqxonasida joylashgan Xiva tarixiy-me’morchilik
yodgorliklariga asoslanadi. Biz asosan Xivada nimani ko’rishimiz mumkin:
➢ Asosiy qal a - Ichan-Qal a, Kunya-Ark qal asi, Dishan-Qal a;ʼ ʼ ʼ ʼ
➢ Xivada yuzdan ortiq qadimiy minoralar, maqbaralar, masjid va
madrasalar mavjud;
➢ Xiva hukmdorlarining saroylari va turar joylari;
➢ Qadimiy karvonsaroylar va hammomlar;
7
Manba: Xorazm viloyati statistika boshqarmasining ma'lumotlar
https://www.xorazmstat.uz/uploads/press-reliz/2022/12/turizm2022.pdf

➢ Davlat qo’g’irchoq teatri va Avesto muzeyi.
Xorazm viloyatida joylashgan dam olish va hordiq chiqarish
maskanlarining eng katta turi bugungi kunda madaniy-tarixiy meros obyektlari
hisoblanadi. Tarixiy meros obyektlari Xorazm viloyatidagi qadimgi va o’rta asrlar
arxeologik yodgorliklari sifatida o’rganilishi natijasida qayta ta’mirlangan. Ammo,
Xorazm viloyatida faqat Hazorasp va Xivada keng arxeologik tadqiqotlar
o’tkazilgan, ammo ularning o’rganilishi jarayonida shaharning qadimgi va o’rta
asrlardagi ichki tuzilishini to’la yoritish uchun imkoniyat bo’lmagan va asosan
mudofaa devori atrofida qisman ishlar qilingan. Chunki, bu yodgorliklarning
asosiy qismida hozirgi kungacha ham aholi istiqomat qiladi. Xorazm
shaharlarining tarixiy, moddiy madaniyati, ularning Sharq va G’arb mamlakatlari
orasidagi iqtisodiy va madaniy aloqalar tarixi ko’pgina tadqiqotchilar merosidan
o’rin egallagan. Ayniqsa, Hazorasp tumanidagi yoshi 3000 yilga teng bo’lgan
Hazorasp qal’asi ichki turizmda ham, xalqaro turizmda ham juda katta turistik
oqimni hosil qilishi mumkin. Ammo, bu qal’aga boriladigan yo’l qayta ta’mirlash
ishlarini talab qiladi.
Darhaqiqat, bugungi kunda Xorazm viloyatidagi barcha madaniy meros
obyektlarining yagona reestri yaratilib, obyektlarning joriy holati aks etgan
pasportlari tuzilgan. Har bir obyektning madaniy-tarixiy ahamiyati bo’yicha
axborot-ma’lumot bazasi Ma’mun akademiyasi bilan hamkorlikda shakllantirish
ishlari yakunlangan. Natijada, Xiva shahridagi “Ichan-Qal’a” davlat muzey-
qo’riqxonasiga tashrif buyurgan sayyohlarning soni yildan-yilga ko’payib borib,
ularning tarkibi mahalliy va xorijiy sayyohlar guruhiga to’g’ri keladi.
Xorazm viloyatida madaniy-tarixiy turizmning bugungi kundagi ahamiyati
juda katta. Hududda madaniy-tarixiy obidalarning turistik imkoniyatlari, ularning
kamchiliklari va bugungi kunda hudud turizmini rivojlantirish uchun qilinayotgan
va qilinishi kerak bo’lgan bir qancha ishlar ham albatta bor. Umuman olganda
aytish mumkinki, madaniy-tarixiy turizm sohasini hududda rivojlantirish uchun
eng avvalo hududda sohaning ahamiyatidan kelib chiqib kerakli amaliy ishlar, turli
xil dasturlar va yangi turdagi tur marshrutlarni, xususan tur paketlarni taqdim qilish

kerak. Buning uchun albatta, bir qator qonun-qoidalar, o’ziga xos xususiyatlar
inobatga olinadi. 8
II BOB XORAZM VILOYATIDA TURIZM INFRATUZILMASI VA
XIZMAT KO’RSATISH SOHALARI
2.1. Turizm infrotuzilmasini rivojlantirish va shakllantirish jihatlari
Mamlakatimizda turizm sohasini rivojlantirishga e’tibor yildan yilga oshib
bormoqda. 2017 yilda bu sohani rivojlantirish bo’yicha alohida mintaqa va
hududlarning iqtisodiy salohiyatidan kelib chiqan holda, alohida turizmni
rivojlantirish bo’yicha dasturlar ishlab chiqilmoqda. Hususan, O’zbekiston
Respublikasi Prezidentining 2017 yil 4 maydagi «2017–2021 yillarda Xorazm
viloyati va Xiva shaxrining turizm salohiyatini kompleks rivojlantirish Dasturi
to’g’rida» gi PQ-2953-sonli qarori bunda yaqqol misol bo’ladi. Bunda mintaqa
turizm salohiyatini oshirish va uni xalqaro miqyosda raqobatbardoshligi oshirishga
alohida e’tibor qaratilgan.
Xorazm viloyatida turizm sohasi respublikada eng rivojlangan
viloyatlardan biridir. Ushbu viloyatda turizmni rivojlanishi o’ziga xos jihatlarga
ega bo’lib, sohani yanada rivojlantirish uchun etarlicha imkoniyat va salohiyatlarga
ega. Viloyatda 255 madaniy meros ob’ektlari davlat ro’yxatiga olingan bo’lib,
shundan 18 tasi arxeologiya, 133 tasi arxitektura, 66 tasi haykaltaroshlik
yodgorliklari, 32 tasi muqaddas qadamjolardir. Ulardan 53 ta madaniy meros
8
https://ilmiyanjumanlar.uz/uploads/conferences/0060/60_i_20241107_104739_1.15.pdf

ob’ektlari Xiva «Ichan-Kal’a» Davlat muzey qo’riqxonasi hududida joylashgan.
Qolgan ob’ektlar viloyatning turli tumanlarida joylashgan. Bu esa viloyatda
turizmni rivojlantirish potensiali, uning imkoniyatlari kengligidan dalolat beradi.
Kuzatishlar shuni ko’rsatdiki, hozirgi kunda viloyatda joylashgan ayrim turistik
ob’ektlar ta’mirtalab ahvolga kelib qolgan. Ba’zi ob’ektlar turistik yo’nalishlar
dasturiga kiritilmagan. Ta’mirtalab ahvoldagi ob’ektlarni ta’mirdan chiqarib,
turistik yo’nalishlar dasturiga kiritilsa viloyatga turistlar oqimni ko’paytirish
imkoniyati yuzaga keladi. Bu bilan qo’shimcha valyuta tushimiga erishiladi,
mahalliy aholi vakillarining ish bilan ta’minlanish imkoniyati yuzaga keladi.
Hozirgi kunda viloyatni tarixiy-madaniy merosi asosan BMT ning YUNESCO
moddiy meroslarni asrash ro’yhatiga kiritilgan bo’lib, Xiva shahrining asosiy
obyektlari ulardan joy olgan.
2012 yilga nisbatan viloyatimizda sayyohlik tashkilotlari soni 36 tadan 72
taga, shundan mehmonhonalar soni 26 tadan 52 taga, turoperator va turagentlik
faoliyati bilan shug’ullanuvchi tashkilotlar soni 10 tadan 20 taga etdi. Xususan,
2016 yilning o’zida 10 ta mehmonxona va 3 ta turoperatorlik faoliyati bilan
shug’ullanuvchi sayyohlik tashkilotlari ish boshlashdi. Bugungi kunda chet el
investitsiyasini jalb qilgan holda tashkil etilgan 5 ta mehmonxona faoliyat
ko’rsatmoqda. Mehmonxonalardagi o’rinlar soni 1477 tadan 2300 taga etdi.
Viloyatda turizm sohasidagi o’zgarishlar hamda yangi ish o’rinlarining yaratilishi
natijasida bugungi kunda jami sayyohlik tashkilotlarida 450 nafardan ortiq
xodimlar mexnat qilib kelmoqda. Xorazm viloyatida turizm sohasi respublikada
eng rivojlangan viloyatlardan biridir. Ushbu viloyatda turizmni rivojlanishi o’ziga
xos jihatlarga ega bo’lib, sohani yanada rivojlantirish uchun etarlicha imkoniyat va
salohiyatlarga ega. Mintaqada turizm industriyasining raqobatbardoshligini
bevosita baholash uchun biz Xorazm viloyatiga tashrif buyurgan sayyohlar tashrifi
statistikasiga bevosita to’xtalib o’tamiz. Bu 2017 yil 1 yanvar holatiga ko’ra jami
xorijiy sayyohlar soni 46 600 kishini tashkil qiladi. Bu ko’rsatgich o’tgan yilning
shu davriga nisbatan 15 foizda ortganligi kuzatiladi.

Viloyatda turizmni rivojlantirish dasturiga asosan 2013–2015 yillarda jami
214,3 mlrd. so’mlik 200 ta loyihani amalga oshirish rejalashtirilgan. Bugungi
kungacha 108 ta loyiha to’liq bajarilib, 49,3 mln. dollarga teng investitsiya
mablag’lari o’zlashtirildi, 36,5 mln. dollarlik 46 ta loyihada ishlar davom etmoqda.
«Turizm infratuzilmasini rivojlantirish, xududning sayyohlik yo’nalishlari va
xizmatlarini takomillashtirish, sayyohlik imkoniyatini namoyish qilish ishlarini
amalga oshirish, sayyohlar uchun qo’shimcha ob’ektlar infratuzilmasini
yaxshilash, turizm sohasi mutaxassislarini tayyorlash, qayta tayyorlash va
malakasini oshirish» bo’yicha dastur doirasida bir qator ishlar amalga oshirildi.
Xorazm viloaytiga turizm industiyasini jadal sur’atlar bilan rivojlanishi
uchun bu sohada xizmatlar sifatini oshirish eng ustuvor vazifalardan biri
hisoblanadi. Bunda tashrif buyurgan har bir sayyohning xohish-istagini hisobga
olish va xizmatlar sifatini yaxshilash uchun bu boradagi xalqaro standartlarni
o’rgatish, hamda ularni soha vakillariga yetkazish darkor. Turizm sohasida kadrlar
tayyorlash sifatini oshirish, xalqaro andoza bo’yicha sifatga qo’yiladigan yangi
talablar bilan turizm sohasi va boshqa tegishli soha vakillarini muntazam
tanishtirib borish lozim. Xizmatlar sifatini oshirish uchun mamlakatimizda
professional malaka sertifikatlash tizimini joriy qilish,hamda turizm, ovqatlanish
va boshqa xizmat ko’rsatish sohalarida «Iste’molchiga yo’naltirilgan xizmat
ko’rsatish» konsepsiyasi keng targ’ib qilinadi. Mehmonxona va boshqa
joylashtirish vositalari uchun xalqaro standartlar asosida milliy talablarni o’rnatish
va turizm sohasida faoliyat olib borayotgan nodavlat notijorat tashkilotlari
yordamida xizmat ko’rastish sifatini uzluksiz monitoring qilib borish maqsadga
muvofiqdir. 9
2.2. Mehmonxona, transport va ovqatlanish xizmatlari
Xorazm viloyati statistika boshqarmasining ma’lumotlariga ko’ra, 2021-
yilning 1- yanvar holatiga viloyatda O’zbekiston Respublikasining boshqa
hududlari va xorijdan tashrif buyuruvchilarni jamoaviy joylashtirish vositalari
(mehmonxona, mehmon uylari) 139 tani tashkil qilgan.
9
https://moluch.ru/archive/158/44578/

Shundan:
Mehmonxona va shunga o’xshash joylashtirish vositalari – 82 ta,
Ixtisoslashtirilgan joylashtirish vositalari (sanatoriy,profilaktoriy) – 18 ta,
Individual joylashtirish vositalari (mehmon uylari) – 33 ta,
Boshqa turlari – 6 ta.
Hisobot davrida mehmonxonalarga 22 269 nafar, ixtisoslashtirilgan
joylashtirish vositalariga 3 033 nafar, mehmon uylariga 1 038 nafar tashrif
buyuruvchi joylashtirilgan.
Ma’lumot uchun: viloyatda 2020- yil yakunlari bo’yicha 1 ta - 4 yulduzli, 8
ta - 3 yulduzli, 1 ta - 2 yulduzli va 68 ta toifasiz mehmonxonalar faoliyat
ko’rsatgan. 10
Xorazm viloyatining Xiva shahrida O’zbekistondagi ilk «Yoshlar
mehmonxonasi» foydalanishga topshirildi.
2019-yil 28 avgust kuni mehmonxonaning tantanali ochilish marosimi
o’tkazildi. Unda Xorazm viloyati hokimi Farhod Ermanov, Xiva shahar hokimi
Sobir Jumaniyazov, O’zbekiston Yoshlar ittifoqi Markaziy Kengashi raisining
birinchi o’rinbosari Bunyodbek Baxrombekov hamda «Yoshlar turizm agentligi»
MChJ direktori Kamola Ismailova, davlat va jamoat tashkilotlari rahbarlari,
mehnat faxriylari, yoshlar ishtirok etishdi.
«Yoshlar mehmonxonasi» O’zbekiston Respublikasi Prezidentining
«O’zbekiston Yoshlar ittifoqi faoliyatini takomillashtirishga doir kompleks chora-
tadbirlar to’g’risida»gi qaroriga asosan qurildi va foydalanishga topshirildi. Qayd
qilish joizki, bu O’zbekistondagi ilk «Yoshlar mehmonxonasi» bo’ldi.
Ochilish marosimidan so’ng mehmonlar «Yoshlar mehmonxonasi»da
yaratilgan shart-sharoitlar bilan tanishdilar. Shuningdek ular uchun bayram
dasturxoni to’shaldi va Ichan-qal'a tarixiy majmuasiga ekskursiya uyushtirildi.
«Yoshlar mehmonxonasi»da 30 nafar xodim ish bilan ta'minlangan. Bu
yerda jami 60ta xona bo’lib, shundan 29tasi xostel uchun mo’ljallangan.
Mehmonxona bir vaqtning o’zida 300 nafar mijozni qabul qila oladi. Ularning
10
https://xorazmstat.uz/uz/matbuot-markazi/boshqarma-yangiliklar/6445-xorazm-viloyatida-mavjud-
mehmonxonalar-qanday-toifa-darajasiga-ega

bo’sh vaqtini mazmunli tashkil etish uchun tennis, bilyard va fitnes zallari,
mehmonlarga biznes faoliyatida ko’maklashuvchi kovorking markazi tashkil
etilgan. Majlislar va tadbirlar o’tkazish uchun konferensiya zali mavjud. 11
Respublikamiz mustaqillika erishgandan so’ng, iqtisodiyotning barcha
tarmoqlarida tub islohotlar olib borilmoqda. Jumladan, bunday islohot turizmni
rivojlantirish sanalib, ushbu sohani rivojlantirishga davlat tomonidan ustuvor
ahamiyat berilmoqda. Ayniqsa, turizmning izchil rivojlanishi natijasida transport,
bozor infratuzilmasi, savdo-sotiq, oziq-ovqat, qurilish, hunarmandchilik va boshqa
xizmat ko’rsatish tarmoqlari taraqqiy qiladi.
Shuningdek, mamlakat turizm infratuzilmasini samarali shakllantirishda
xorijiy mamlakatlardan qolishmaydigan imkoniyatlarga egaligi bu borada ko’plab
muvaffaqiyatlarga erishishni ta’minlovchi asosiy manba hisoblanadi. Chunki,
transport infratuzilmasi temir yo’l aloqalari va avtomobil yo’llari tarmoqlari,
aeroportlar, dengiz portlari sanaladi [1]. Hamda transport infratuzilmasi sifat
xarakteristikasi zamonaviy shinam transport vositalari mavjudligi hisoblanadi. Ana
shularni hisobga olgan holda, mustaqillikning dastlabki yillaridan boshlab, hozirgi
kungacha zamon talablariga javob beradigan turizm infratuzilmasini tarkib
toptirish va rivojlantirish borasida amalga oshirib kelinayotgan islohotlar o’z ijobiy
natijalarini berib kelmoqda. Avvalo, transport sayohat sifatida turli transport
vositalaridan foydalanib, ishlab chiqilgan yo’nalishlar bo’yicha turistlar
guruhlarining sayohati sanaladi. Ulardan tashqari, avtobus, havo yo’li va temir
yo’li vositasidagi sayohatlar kengroq tarqalgan bo’lib, ushbu sayohatlar bir necha
transport turlari orqali, ya’ni temir yo’ldan avtobus, havo yo’lidan avtobus va
boshqa vositalarda amalga oshiriladi. Shuningdek, transport tur sifatida avtobus va
yengil avtomobildan mustaqil yo’nalish kabi turistlarni aeroport yoki vokzaldan
mehmonxonaga olib boradi va aksincha undan olib borib qo’yishda keng
foydalaniladi. Umuman, turizm infratuzilmasi iqtisodiyotning agrosanoat kabi
boshqa industriyalariga foyda keltiruvchi bir tarmoq hisoblanib, ushbu xususiyat
bilan turizm infratuzilmasi sarmoya va foyda keltiradigan tarmoq ham hisoblanadi.
11
https://kun.uz/22422998# !

Yuqoridagidardan kelib chiqib, turizm infratuzilmasi deganda turizm tarmog’ida
bo’ladigan munosabatlar va hodisalar yig’indisi va yaxlitligi tushuniladi. Bunda
turizm tashqi muhit bilan o’zaro aloqa qiluvchi turizm tashkilotlari va hududlarini
o’z ichiga oluvchi munosabatlar tizimi sanaladi. Shuningdek, Xorazm viloyati
turizm sohasida transport infratuzilmasining o’zgarish tahlili uning rivojlantirish
yo’nalishlarini bilishni talab qiladi. Chunki, viloyatda transport tizimi iqtisodiyot
tarmoqlari yuklarini tashish va aholiga xizmat ko’rsatishda muhim o’rin tutadi va
viloyatning izchil ijtimoiy-iqtisodiy rivojlanishiga samarali ta’sir ko’rsatadi.
Xorazm viloyatida har yili 40 ming nafar xorijiy turistlar va 8–10 ming nafar
atrofidagi ichki turistlarga xizmatlar ko’rsatayotgan turizm infratuzilmalarining
hozirgi faoliyati o’rganilib, to’plangan ma’lumotlarni tahlil qilish natijasida turizm
samaradorligini oshirishda tegishli turizm infratuzilmalarni tashkil qilishning
asosiy yo’nalishlari quyidagilardan iborat bo’ladi.
− Urganch xalqaro aeroporti faoliyatini takomillashtirish va sifatli
xizmatlar ko’rsatish bo’yicha infratuzilmalar yaratish; − Xorazm viloyatidagi temir
yo’l vokzallari turistik infratuzilmalarini yanada takomillashtirish;
Библиографическое описание: Чупонов, С. О. Xorazm viloyatida
turizmni rivojlantirishda transport infratuzilmasining roli / С. О. Чупонов. —
Текст : непосредственный // Молодой ученый. — 2017. — № 24 (158). — С.
Т.1. 33-35. — URL: https://moluch.ru/archive/158/44585/ (дата обращенm:
18.03.2025). Respublikamiz mustaqillika erishgandan so’ng, iqtisodiyotning
barcha tarmoqlarida tub islohotlar olib borilmoqda. Jumladan, bunday islohot
turizmni rivojlantirish sanalib, ushbu sohani rivojlantirishga davlat tomonidan
ustuvor ahamiyat berilmoqda. Ayniqsa, turizmning izchil rivojlanishi natijasida
transport, bozor infratuzilmasi, savdo-sotiq, oziq-ovqat, qurilish, hunarmandchilik
va boshqa xizmat ko’rsatish tarmoqlari taraqqiy qiladi. РЕКЛАМА Shuningdek,
mamlakat turizm infratuzilmasini samarali shakllantirishda xorijiy mamlakatlardan
qolishmaydigan imkoniyatlarga egaligi bu borada ko’plab muvaffaqiyatlarga
erishishni ta’minlovchi asosiy manba hisoblanadi. Chunki, transport infratuzilmasi
temir yo’l aloqalari va avtomobil yo’llari tarmoqlari, aeroportlar, dengiz portlari

sanaladi [1]. Hamda transport infratuzilmasi sifat xarakteristikasi zamonaviy
shinam transport vositalari mavjudligi hisoblanadi. Ana shularni hisobga olgan
holda, mustaqillikning dastlabki yillaridan boshlab, hozirgi kungacha zamon
talablariga javob beradigan turizm infratuzilmasini tarkib toptirish va rivojlantirish
borasida amalga oshirib kelinayotgan islohotlar o’z ijobiy natijalarini berib
kelmoqda. Avvalo, transport sayohat sifatida turli transport vositalaridan
foydalanib, ishlab chiqilgan yo’nalishlar bo’yicha turistlar guruhlarining sayohati
sanaladi. Ulardan tashqari, avtobus, havo yo’li va temir yo’li vositasidagi
sayohatlar kengroq tarqalgan bo’lib, ushbu sayohatlar bir necha transport turlari
orqali, ya’ni temir yo’ldan avtobus, havo yo’lidan avtobus va boshqa vositalarda
amalga oshiriladi. Shuningdek, transport tur sifatida avtobus va yengil
avtomobildan mustaqil yo’nalish kabi turistlarni aeroport yoki vokzaldan
mehmonxonaga olib boradi va aksincha undan olib borib qo’yishda keng
foydalaniladi. Umuman, turizm infratuzilmasi iqtisodiyotning agrosanoat kabi
boshqa industriyalariga foyda keltiruvchi bir tarmoq hisoblanib, ushbu xususiyat
bilan turizm infratuzilmasi sarmoya va foyda keltiradigan tarmoq ham hisoblanadi.
Yuqoridagidardan kelib chiqib, turizm infratuzilmasi deganda turizm tarmog’ida
bo’ladigan munosabatlar va hodisalar yig’indisi va yaxlitligi tushuniladi. Bunda
turizm tashqi muhit bilan o’zaro aloqa qiluvchi turizm tashkilotlari va hududlarini
o’z ichiga oluvchi munosabatlar tizimi sanaladi. Shuningdek, Xorazm viloyati
turizm sohasida transport infratuzilmasining o’zgarish tahlili uning rivojlantirish
yo’nalishlarini bilishni talab qiladi. Chunki, viloyatda transport tizimi iqtisodiyot
tarmoqlari yuklarini tashish va aholiga xizmat ko’rsatishda muhim o’rin tutadi va
viloyatning izchil ijtimoiy-iqtisodiy rivojlanishiga samarali ta’sir ko’rsatadi.
Xorazm viloyatida har yili 40 ming nafar xorijiy turistlar va 8–10 ming nafar
atrofidagi ichki turistlarga xizmatlar ko’rsatayotgan turizm infratuzilmalarining
hozirgi faoliyati o’rganilib, to’plangan ma’lumotlarni tahlil qilish natijasida turizm
samaradorligini oshirishda tegishli turizm infratuzilmalarni tashkil qilishning
asosiy yo’nalishlari quyidagilardan iborat bo’ladi [2]: − Urganch xalqaro aeroporti
faoliyatini takomillashtirish va sifatli xizmatlar ko’rsatish bo’yicha infratuzilmalar

yaratish; − Xorazm viloyatidagi temir yo’l vokzallari turistik infratuzilmalarini
yanada takomillashtirish; − viloyatdagi mehmonxonalardagi turistik
infratuzilmalarning mukammal va sifatli ishlashlari ta’minlash; − viloyatdagi
turistik va ekskursiya obyektlaridagi infratuzilmalarda samarali xizmat
ko’rsatadigan kadrlar bilan ta’minlash. Shu bilan bir qatorda, Xorazm viloyati
turizmini rivojlantirishda pochta, telefon, telegraf, aloqa-kommunikatsiyalari o’z
o’rniga ega hisoblanadi. Hozirgi kunda Samarqand shahri dunyoning barcha
mintaqalari bilan xalqaro so’zlashuv, internet va faks orqali aloqa qilish
imkoniyatiga ega. Biroq, Xorazm viloyatida 2015 yil mobaynida barcha transport
turlari tomonidan 51,8 mln. tonna yuk tashilgan bo’lib, bu o’tgan yilning shu
davriga nisbatan 7,2 foizga ko’pni tashkil etadi.Hamda yuk aylanmasi barcha
transport turlari tomonidan 1343,7 mln. tn.km.ni tashkil qildi va 6,8 foizga
ko’paydi
Darhaqiqat, transport infratuzilmasini takomillashtirishga qaratilgan
sayyohlik sohasini rivojlantirish dasturi turizm infratuzilmasini rivojlantirish,
sayyohlik inshootlarini barpo etish va rekonstruksiya qilish, transport
infratuzilmasini taraqqiy ettirish, hududdagi turistik marshrutlar va xizmatlarni
takomillashtirish, sayyohlikning yangi yo’nalishlarini, mahsulotlari va xizmatlarini
ishlab chiqishni qamrab olgani bilan ham muhim ahamiyat kasb etadi. Shulardan
kelib chiqib, Xorazm viloyati turizmi sohasini rivojlantirishda transport
infratuzilmasini takomillashtirishning strategik jihatlari va kelgusi istiqbollari
viloyat hududlarida kelajak davrda bo’ladigan chora-tadbirlarning amalga
oshirilishi bilan belgilanadi. Bularni yanada takomillashtirish uchun Xorazm
viloyati turizmida transport infratuzilmasini takomillashtirish maqsadida davlat
tashkilotlari bilan xususiy sektor o’rtasidagi aloqalarni mustahkamlash lozim. Shu
bilan birga, kelajakda Xorazm viloyati turizmida transport infratuzilmasini
takomillashtirishning strategik jihatlari va kelgusi istiqbollarini amalga oshirish
uchun transport infratuzilmasini rivojlantirish asosida viloyatda chora-tadbirlarni
amalga oshirish belgilangan. Shuningdek, Xorazm viloyatida turizmni
rivojlantirishda transport infratuzilmasi muhim rol egallaydi. Bu borada turizmda

transport tizimini rivojlantirishning nazariy-uslubiy asoslarini chuqur egallash
talab qilinadi. Jumladan, buning uchun transport sohasining tutgan o’rni, transport
infratuzilmasi va uning muhim xususiyatlari hamda transport infratuzilmasini
tashkil qilish omillarini hisobga olish lozim. Ayniqsa, Xorazm viloyati turizmida
transport infratuzilmasini rivojlantirish yo’nalishlarga ega bo’lib, istiqbollarini
aniqlash transport infratuzilmasini yanada takomillashtirish imkonini beradi. Bu
borada viloyat turizmida transport infratuzilmasining hozirgi ahvolini o’rganish,
transport infratuzilmasining o’zgarish tahlili va rivojlantirish yo’nalishlarini
aniqlash hamda transport infratuzilmasini takomillashtirishning strategik jihatlari
va kelgusi istiqbollari alohida hisobga olinadi. Ana shulardan kelib chiqib, Xorazm
viloyati turizmi sohasida transport infratuzilmasining hozirgi ahvolini transport
infratuzilmasi obyektlari tavsiflaydi. Avvalo, turizm infratuzilmasiga hamroh
obyektlar, ya’ni infratuzilma holatini yaxshilash quyidagi chora-tadbirlarni amalga
oshirishni talab qiladi: − hududning turistik salohiyati va kommunikatsiya
imkoniyatlarini yaxshilash, shu jumladan veb-sayt yaratish va mehmonxonalarni
bron qilishning onlayn tizimini joriy qilish, − internetga chiqish yo’llarini
kengaytirish to’g’risida axborot berish uchun zamonaviy axborot-kommunikatsiya
texnologiyalarini keng joriy etish va foydalanishga yo’naltirilgan kompleks chora-
tadbirlarni amalga oshirish; − injenerlik va kommunikatsiya infratuzilmasini
modernizatsiya qilish, Tashqi ishlar vazirligining Urganch shahrida konsullik
bo’limini ochish, shuningdek turistik obyektlarni ko’rsatish yo’nalishidagi 21 km.
masofadagi yo’llarni qurish va ta’mirlash.
2.2.1 – rasm Yashash va ovqatlanish bo’yicha xizmatlar tarkibi 12
Umuman olganda, Xorazm viloyati turizmini rivojlantirishga qaratilgan
turizm infrastrukturasi, ya’ni avtotransport vositalari, mehmonxonalar, restoran va
boshqa xizmat turlariga bo’lgan talab yuqori bo’lib, ushbu sohalarga investitsiyalar
yo’naltirilishi katta iqtisodiy samara keltiradi. Ushbu xulosalardan kelib chiqib,
Xorazm viloyatida turizmni rivojlantirishda transport infratuzilmasining rolini
oshirish uchun quyidagi takliflarni amaliyotga qo’llash joiz sanaladi: − turizmni
12
Viloyat statistika boshqarmasi.

rivojlantirishda transport infratuzilmasi va uni tashkil qilish omillariga alohida
e’tibor qaratish; − viloyat turizm sohasida transport infratuzilmasining o’zgarishini
doimiy tahlil qilib borish; − viloyatda transport infratuzilmasini
takomillashtirishning strategiyasini ishlab chiqib, kelgusi istiqbollarini prognoz
qilish. 13
Xorazm viloyatida 2022- yilning 10 oyida yashash va ovqatlanish bo’yicha
ko’rsatilgan xizmatlarning hajmi 201,4 mlrd so’mni tashkil qilgan.
2021- yil yanvar-oktabr oylariga nisbatan xizmatlar hajmi 50,3 mlrd
so’mga yoki 13,9 %ga oshgan.
Yashash va ovqatlanish bo’yicha xizmatlar umumiy hajmida oziq-ovqat va
ichimliklar bilan ta’minlash xizmatlari 79,8 % ulush bilan ustunlik qilgan. 14
2.3. Hududdagi ekoturizm, etnoturizm va agro-turizm imkoniyatlari
Bugungi kunda jahon miqyosida turizm yuqori daromad keltiruvchi
iqtisodiyotning tarkibiy qismlaridan biri hisoblanadi. Aksariyat iqtisodiyoti
rivojlangan mamlakatlarda yalpi ichki mahsulotda turizm sohasining ulushi juda
yuqori ekanligi bilan ajralib turadi. Jumladan Fransiya (79,8 %), Gretsiya (78,9%),
Buyuk Britaniya 78,3%), Belgiya (77,7%), Italiya (73,8%), kabi mamlakatlarda
xizmat ko’rsatish xususan turizm sohasining ulushi 70 foizdan ortiq ko’rsatkichni
tashkil etadi. Globallashuv jarayonida mamlakatlarning iqtisodiy ijtimoiy
rivojlanganligining asosiy indekatorlaridan biri xizmat ko’rsatish sektorining holati
bilan baholanadi.
Rivojlanayotgan va o’tish iqtisodiyotidagi O’zbekiston Boliviya,
Turkmaniston, Serbiya kabi mamlakatlarda xizmat ko’rsatish sohalarining ulushi
50 foizdan oshmaydi. Bunday ko’rsatkich ushbu mamlakatlarda xizmat ko’rsatish
va turizm sohasining bosqichma bosqich rivojlanayotganligini anglatadi.
Turizmning afzalligi uning xomashyo, murakkab infratuzilma talab
qilmasdan yuqori daromad keltirishidir. Turizm – fransuzcha tour- sayr, sayohat,
sayyohlik- sayohat qilish, faol dam olish turlaridan biri. Turizm deganda jismoniy
13
https://moluch.ru/archive/158/44585/
14
https://www.xorazmstat.uz/uz/matbuot-markazi/boshqarma-yangiliklar/9168-yashash-va-ovqatlanish-xizmatlari-
ko-rsatkichlari

shaxsnig doimiy istiqomat joyidan sog’lomlashtirish, ma’rifiy, kasbiy, amaliy yoki
boshqa maqsadlarda borilgan joyda haq to’lanadigan faoliyat bilan
shug’ullanmagan holda uzog’i bilan 1 yil gacha jo’nab ketish tushuniladi.
Ekoturizm buzilmagan tabiiy hududlarga tashrif buyurishni o’z ichiga
oladi. Bu atrof-muhitni asrash va mahalliy aholi farovonligini oshirishga yordam
beradi. Dunyodagi eng yaxshi ekoturizm yo’nalishlari qatoriga Alyaska,
Amazonka, Antarktida, Avstraliyaning Moviy tog’lari, Borneo, Botsvana, Kosta-
Rika, Dominika, Galapagos orollari va Himoloy tog’lari kiradi. Azamova S.A
tomonidan О’zbekistоn ekоlоgik muhitining ekоlоgik glоballashuv jarayоni
asоsida о’zgarayоtgani, ekоlоgik munоsabatlarning tarixiy tajribalar natijasida
meyоriy rivоjlanganligi, milliy ekоlоgik qarashlar, tasavvur va bilimlar jahоn
ekоlоgik madaniyati rivоjiga ta’sir etganligi va ularga adekvatligi falsafiy asoslab
berilgan. Sarguzasht turizmi - sayohatchilar kutilmagan hodisalarni kutishlari
mumkin bo’lgan uzoq joylarni o’rganishni o’z ichiga oladi. Bu yangi madaniyat
yoki yangi landshaft bilan bog’lanishni va ayni paytda jismoniy faollikni o’z ichiga
oladi. Sarguzasht turizmining ba'zi turlari kunduzgi yurish, ryukzak, zip astar, erkin
tushish, rafting, tog 'velosipedi, chang’i va snoubordni o’z ichiga oladi. Daminov
M. tomonidan sarguzasht turizmini rivojlantirish yo’llari ,sarguzasht turizmi
rivojlangan hududlar, sarguzasht turizmida qatnashuvchi turistlarning
tafavutlari,sarguzasht turizmining yo’nalishlari, sarguzasht turizmidagi
muommolar, sarguzasht turizmining salmog’i, bu turizm orqali mamlakatlarga
tushadigan daromadlar, marketingning turizm sohasidagi o’rni, sarguzasht
turizmida qatnashuvchilarning ulushlari va ularga yechimlar to’g’risida bayon
qilingan.
Rasmiy statistik ma lumotlar turizm sohasining yaqin yillar ichidaʼ
sayyohlar oshib borishi bilan O’zbekiston iqtisodiyotida yetakchi o rinlarni egallab
ʻ
kelayotganligini isbotlamoqda. 2023-yil hisobi bo yicha taxminan 7 millionta
ʻ
sayyohlar yurtimizga turli maqsadlarda tashrif buyurishdi. Bu ko rsatkichni 2024-
ʻ
yil uchun prognoz natijalariga ko ra, sayyohlar sonini 10 milliontaga oshirish
ʻ
belgilandi.

Xorazm viloyati O zbekistonning eng boy tarixiy-madaniy merosiga egaʻ
hududlaridan biri bo lib, turizm sohasida katta salohiyatga ega. Viloyatda 255 ta
ʻ
madaniy meros obyekti davlat ro yxatiga olingan, shulardan 53 tasi Xiva
ʻ
shahridagi “Ichan-Qal a” Davlat muzey qo riqxonasida joylashgan.
ʼ ʻ 15
Xorazm milliy tabiat bog’i O’zbekistonning Xorazm viloyatida joylashgan
bo’lib, tabiiy, madaniy va ekologik jihatdan muhum hududlardan biri hisoblanadi.
Xorazm millliy tabiat bog’i noyob flora va fauna turlariga ega. Ushbu hudud
ekoturizmi orqali xalqaro va mahalliy sayyohlarni mintaqaning tabiiy boyliklari
bilan tanishtirish imkonini beradi.
Xorazm viloyati O’zbekistonnning shimoliy-g’arbida, Amudaryoning quyi
qismida joylashgan. Xorazm viloyati hududi Turon pasttekisligining shimoliy
qismida bo’lib, qadimgi Amudaryo yoyilma(deltasi)si chap qirg’og’ini bir qismi va
o’ng qirg’og’ida Qizilqumning biroz qismini egallagan. Ushbu hudud
O’zbekistondagi turizm jadal rivojlanayotgan mintaqalardan hisoblanadi.
Mintaqada turizmning turli ko’rinishlari rivojlanib bormoqda.
Ekoturizm turizmning muhim qismi bo’lib, tabiiy muhitni zarar
yetkazmasdan tadqiq qilish va zavqlanish imkonini beradi va sayyohlarning
ekologik ong va madaniyatini oshirishga yordam beradi. Ekologik turizm
(ekoturizm) turizmning yangi va yosh yo'nalishi bo'lishiga qaramasdan, o'sish
sur'ati boshqa turistik tarmoqlardan 2-3 barobar jadal kechmoqda. Shu bilan birga,
turizm sohasida ekoturizmning ulushi 15-20% ni tashkil etib, bu ko'rsatkich yildan
yilga kengayib bormoqda. Ekoturizmning maqsadi turizm orqali hozirgi va kelajak
avlodlarning ekologik xavfsizligi va barqaror rivojlanishni ta'minlashdir. Shu
jihatdan, ekoturizm "yashil" iqtisodiyotning muhim yo'nalishi sifatida iqtisodiy
o'sishga xizmat qiladi.
Xorazm milliy tabiat bog’i O’zbekistonning ekologik turizm sohasida
muhim ro’l o’ynaydi. Bu hudud o’zining boy tabiati flora va faunasi shuningdek,
madaniy va tarixiy merosi bilan ajralib turadi. Milliy bog’ nafaqat ekoturizmni
15
https://cyberleninka.ru/article/n/turizm-tarmoqlari-va-rivojlanish-istiqbollari-xorazm-viloyati-misolida

rivojlantirish balki madaniy merosni targ’ib qilish, iqtisodiy faollikni oshirish va
atrof-muhitni himoya qilishda muhim ahamiyatga egadir.
O’zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining 2019 yil 14 dekabrdagi
“Xorazm milliy tabiat bog’ini tashkil etish to’g’risida"gi qaroriga asosan
Amudaryo deltasida tabiiy to’qay resurslarini muhofaza qilish, ularni qayta tiklash
hamda Xorazm viloyatidagi cho’l ekotizimlarini saqlash va viloyatda ekoturizmni
yanada rivojlantirish maqsadida “Xorazm milliy tabiat bog’i” tashkil qilingan.
Xorazm milliy tabiat bog i — Xorazm viloyati hududida joylashganʻ
qo riqlanadigan hududlar majmuasi hisoblanadi. Hududlarning umumiy maydoni
ʻ
21687,5 gektarni tashkil etib, ular Tuproqqal a (19538,8 ga), Urganch (197,5 ga),
ʼ
Xiva (1163 ga), Xonqa (45 ga) va Yangibozor (743,2 ga) tumanlaridan joy olgan.
Amudaryo deltasida tabiiy to'qay resurslarini ishlab chiqarish va ularni qayta
tiklash hamda Xorazm viloyatidagi cho'l ekotizimlarini saqlab qolish va
ekoturizmni yanada yaxshilash maqsadida hamda, Xorazm viloyatining Urganch,
Xonqa, Xiva, Yangibozor va Hazorasp viloyat tumanlaridagi davlat tabiatni saqlash
uchun umumiy maydoni 21687,5 gektar bo'lgan Xorazm milliy tabiat bog'i tashkil
etilgan. Milliy bog' Xorazmda « Qizil kitob » ga kiritilgan yovvoyi hayvonlar,
qushlar va noyob dorivor o'simliklarni saqlab qolish, qayta quvvatlantirish
viloyatning ekoturizmini yaxshilash va kelajak avlodga ona tabiatni sofligicha
qo'llab-quvvatlash maqsadida tashkil topgan hisoblanadi.
Xorazm milliy tabiat bog’i florasi juda boy va xilma-xil bo’lib, uni
muhofaza qilish va o’rganish bog’ xodimlarining asosiy vazifalaridan biridir.
Mintaqada, saksovul dalalari, to’qay o’rmonlari, qum o’simliklari mavjud. Bog’da,
qamish, qora saksovul, to’qay o’simliklari, ho’l tuzli botqoqlarning holofitlari,
qattiq gipsdan qilingan qumli tekisliklarning ikki qavatli o’simliklari kabi 13 dan
ortiq o’simlik turlari ro’yxatga olingan. Daryo bo’yidagi to’qayzorlarda, yovvoyi
cho’chqa, to’qay mushugi, bo’rsiq, silovsin, chiyabo’ri kabi qator sut emizuvchilar,
qirg’ovul, qizilishton, zarg’aldoq , haqqush kabi qushlar va har xil sudralib
yuruvchilarni uchratish mumkin. Umurtqali hayvonlardan toloy tovushqoni, tulki,
qum mushugi, chiyabo’ri, har xil kemiruvchilarni ko’rishimiz mumkin. Xorazm

viloyati hududida yashovchi va viloyat hududa uchib o’tuvchi quyidagi hayvon,
baliqlardan orol bakrasi (bakra), amudaryo kichik va katta kurak burunlari,
turkiston mo’ylovdori, orol mo’ylovdori, turkiston laqqachasi, orol sulaymon
balig’i, orol tikanagi (shipovka) va qushlardan saqaqush, kichik va sariq oqqo’ton,
turkiston oq va qora laylagi, turnalarning hamma turi, marmar churrak, oqbosh
o’rdak, oq peshonali kichik g’oz, suv qiyg’iri uchraydi.Hayvonlardan qoraquloq va
buxoro xonguli "Qizil kitob” ga kiritilgan.
Yangibozor tumanidagi Amudaryo sohilida noyob va yo'qolib ketayotgan
hayvon va qushlarni asrash va ko'paytirish bo'yicha pitomnik tashkil qilinib, uning
davolash 3,5 gektar tabiiy to'qayzor temir panjara bilan o'rnatildi. Bu yerda Buxoro
bug'usi, Jayron va boshqa noyob hayvonlarni sun'iy ravishdagi ko'paytirish ishlab
chiqarish. Ilmiy tadqiqot ishlarini olib borish uchun materiallar – texnika bazasi
tashkil qilish. Ushtom piyda chet el grantlari va olimlarni jalb qilgan holda tabiatni
yaratish imkonini yaratadi. Pitomnik binosida 50 kishiga mo'ljallangan o'quv
seminar zali, laboratoriya, va boshqa joylar mavjud.Tabiat bog’i Davlat ekologiya
qo’mitasining tarkibiy bo’linmasi hisoblanadi.
Xorazm o’zining qadimiy shaharlari Xiva, Qo’shko’pir va boshqa tarixiy
joylari bilan mashhur. Bog’ning bu hududga yaqinligi sayyohlarni jalb qilishda
qo’shimcha afzallik beradi. Bu esa tarixiy va ekologik turizmni uyg’unlashtirish
imkonini yaratadi. Tabiat bog’i ekoturizmni rivojlantirish uchun noyob
imkoniyatlar yaratadi. Turistlar tabiatning go’zalligidan bahramand bo’lib,
o’simliklar va hayvonlar dunyosini o’rganishda, toza havoda dam olishlari
mumkin. Bu sog’lom turmush tarzini targ’ib qilish va tabiatni asrashni
rivojlantirishda muhumdir. Tabiat bog’i atrofida turizm infratuzilmasini yaratish
ya’ni mehmonxonalar, restoranlar, ekskursiya xizmatlarini rivojlantirish lozim.
Ushbu hududda sayyohlar piyoda yoki velosipedda sayohat qilishi, qushlarni
kuzatishi, va tabiat qo’ynida hordiq chiqarishi va toza havodan bahramand
bo’lishlari mumkin. 16
16
https://cyberleninka.ru/article/n/xorazm-milliy-tabiat-bog-ining-ekoturizmni-rivojlantirishdagi-ahamiyati

III BOB. XORAZM VILOYATI TURIZM SALOHIYATINI BAHOLASH VA
RIVOJLANTIRISH ISTIQBOLLARI
3.1. Xorazm viloyati turizm salohiyatini iqtisodiy-geografik baholash
Turizm iqtisodiyotning eng istiqbolli va tez rivojlanayotgan tarmoqlaridan
biri hisoblanadi. Global muammolar ham, terroristik tahdidlar ham turizm uchun
to’siq bo’la olmaydi. Chunki u allaqachon inson hayotining ajralmas qismiga
aylanib bo’lgan. Butunjahon turizm tashkilotining ma’lumotlariga ko’ra, 2019
yilda dunyo bo’ylab xalqaro turistik tashriflar soni 1 miliyard 460 milionni tashkil
etgan bo’lsa, xalqaro turizmdan olingan daromadlar 1 trilion 481 miliyard AQSh
dollaridan oshib ketdi. Ushbu sohasida band bo’lganlar 330 milion kishiga yetdi.
2009 va 2019 yillar oralig’ida xalqaro turizmdan keladigan daromad 54%ga o’sdi.
Bu esa, jahon yalpi milliy mahsulotidagi o’sishdan (44%) ko’p demakdir.
Ko’plab davlatlar, ular qatorida O’zbekiston ham turizm sohasini milliy
iqtisodiyotni rivojlantirishning ustuvor yo’nalishlaridan biri sifatida tan olgan.
Chunki turizm YaIMning o’sishiga, valyuta tushumlari va investisiyalar hajmining
ortishiga, sanoat, savdo va ijtimoiy infratuzulma rivojlanishiga yordam beradi.
Bugungi dunyoda turizm iqtisodiyotning sohasi sifatida muhim ahamiyat
kasb etadi.
2019 yil yakuniga ko’ra turizm sohasi yoqilg’i va kimyo sanoatidan so’ng
dunyoning uchinchi eng yirik eksport tarmog’iga aylandi. Ushbu sohadagi eksport
hajmi 1,7 trilion AQSh dollariga yetdi. Turizmga to’g’ri keladigan kunlik eksport
hajmi 5 mlrd. AQSh dollarini tashkil etdi. 17
O’zbekiston Respublikasi Prezidenti Shavkat Mirziyoyev hududlarning
ijtimoiy-iqtisodiy rivojlanishi bilan tanishish, istiqboldagi vazifalarni belgilash
maqsadida 14 oktabr kuni Xorazm viloyatiga bordi.
Davlat rahbari 2017 yil 27-28 yanvar kunlari Xorazmga tashrifi chog’ida
viloyat iqtisodiyotini rivojlantirish, sanoat va qishloq xo’jaligini tarkibiy
o’zgartirish, ijtimoiy obektlar barpo etish va infratuzilmani yaxshilash, aholi
turmush darajasini oshirish bo’yicha qator vazifalarni belgilab bergan edi.
17
file:///C:/Users/Lenovo/Downloads/turizmning-mamlakat-ijtimoiy-iqtisodiy-rivojlanishidagi-ahamiyati.pdf

O’tgan davrda hududda ko’plab yangi korxonalar, kichik biznes
sub'yektlari, ko’p tarmoqli fermer xo’jaliklari tashkil etildi. Turizm, to’qimachilik,
baliqchilik, parrandachilik, irrigatsiya va boshqa sohalarda istiqbolli loyihalar
amalga oshirildi. Uy-joylar, shifoxonalar, maktab va san'at dargohlari qurildi. Yana
qator loyihalar bo’yicha ishlar davom ettirilmoqda.
Shavkat Mirziyoyev Xorazm viloyatiga tashrifini Urganch xalqaro
aeroportida bajarilgan rekonstruksiya ishlari bilan tanishishdan boshladi.
Viloyatda barcha sohalar singari sayyohlikni rivojlantirish, tarixiy
obidalarni tiklash, ta'mirlash, ularning atrofini obodonlashtirish borasida ulkan
ishlar amalga oshirilmoqda.
Davlatimiz rahbari viloyatga kelayotgan sayyohlar oqimini ko’paytirishda
tarixiy obidalarning ahamiyati beqiyos ekanini ta'kidladi. Tarixiy obektlarni qayta
tiklash va ta'mirlashda asl milliy qadriyat va urf-odatlarimizni saqlash va
xorijliklarga ko’rsatish borasida tavsiyalar berdi.
Urganch tumanida keng ko’lamli bunyodkorlik-obodonlashtirish ishlari
amalga oshirilmoqda. Aholiga qulaylik yaratish, turmush darajasi va sifatini
yanada yuksaltirish maqsadida hududda yangilangan namunaviy loyihalar asosida
1 va 2 qavatli 64 uy-joy, ijtimoiy infratuzilma obektlari qurilib, foydalanishga
topshirildi.
Shavkat Mirziyoyev yangi uylarda aholiga yaratilgan sharoitlar bilan
qiziqdi. Zamonaviy va milliy me'morlik andozalari asosida barpo etilgan ushbu
uylar oilalar farovon yashashi uchun qulay qilib loyihalashtirilgan. Xonadonlar
tabiiy gaz, elektr energiyasi va toza ichimlik suvi bilan ta'minlangan, ichki yo’llar
barpo etilgan.
Shavkat Mirziyoyev Xiva shahrida barpo etilayotgan “Farovon”
mehmonxonasining qurilish uchastkasida bo’ldi.
Shaharning Amir Temur ko’chasida qurilishi rejalashtirilgan ushbu
mehmonxona qadimiy me'morchilik uslubida 3 qavatli qilib bunyod etiladi. Unda
konferensiya zallari, sport maydonchalari, restoranlar, ko’ngilochar maskanlar va

boshqa imkoniyatlar bo’ladi. Mehmonxonaga fransiyalik ishbilarmonlar
investitsiya kiritadi.
Bu yerga kelishimizdan asosiy maqsadlardan biri Xivani turistik zonaga
aylantirish borasidagi sa'y-harakatlarimizni yana bir bor tahlil qilishdan iborat, dedi
davlatimiz rahbari. Turizmni rivojlantirish uchun, avvalo, sayyohlarga sharoit
yaratish zarur. Shu maqsadda kelgusi uch yilda Xivada 20 ga yaqin mehmonxona
quriladi. Bu mehmonxona besh yulduzli, mamlakatimizdagi eng yaxshi
mehmonxonalardan biri bo’ladi.
Prezidentimiz Xiva shahridagi Nurillaboy saroy majmuasini ko’zdan
kechirdi.
Xorazm viloyati tarixiy yodgorliklar, diqqatga sazovor joylarga boy. Ular
asrab-avaylanayotgani, sayyohlar uchun zarur sharoitlar yaratilayotgani natijasida
viloyatda turizm izchil rivojlanmoqda.
Ma'lumotlarga ko’ra, mazkur saroy hududi shu yerlik Nurillaboy ismli
savdogarga tegishli bo’lgan. Majmua xorijlik mehmonlarni qabul qiladigan
qarorgoh vazifasini o’tagan.
Davlatimiz rahbari joriy yil yanvar oyida viloyatga tashrifi chog’ida
mutasaddilarga mazkur majmuani zamon talablari darajasida rekonstruksiya qilish
bo’yicha topshiriqlar bergan edi. Prezidentimiz tavsiyasiga ko’ra ishlab chiqilgan
loyihaga binoan bu yerda restoran, qabullar uyi, galereya, amfiteatr, hunarmandlar
ko’rgazmasi tashkil qilingan.
Ko’rgazmalarda Xorazmning XIX-XX asrlarga oid tarixiy fotosuratlari,
birinchi o’zbek kinooperatori va fotosuratchisi Xudoybergan Devonov olgan
suratlar va kinoasarlar namoyish etilmoqda. «Xorazm an'anaviy hunarmandchiligi:
tarix va zamonaviylik», «O’zbekiston zamonaviy san'ati: ohanglar, timsollar,
talqinlar» mavzuidagi ko’rgazmalar mehmonlarda katta qiziqish uyg’otmoqda.
Prezidentimiz Xiva shahri me'morchilik obidalari, jumladan, mazkur
majmuaning boy tarixi haqida sayyohlar va xorijlik mehmonlarga zamonaviy
uslublarga tayangan holda so’zlab berish, bu bilan ularning mamlakatimiz haqidagi
tasavvurlarini yanada boyitish zarurligini ta'kidladi.

Prezidentimizga viloyatga xorijlik va mahalliy sayyohlarni jalb qilish,
hududning turizm salohiyatini yanada rivojlantirish loyihalari taqdim qilindi. Yangi
sayyohlik yo’nalishlari ochish, yangi mahsulotlar ishlab chiqarish bo’yicha
qilinayotgan ishlar, 2018 yilda kelishi kutilayotgan sayyohlar oqimi haqida
ma'lumot berildi.
Davlatimiz rahbari viloyatda «Xavfsiz turizm» konsepsiyasini amalga
oshirish loyihasi bilan ham tanishdi. Unda turizm infratuzilma obektlarini
videokuzatuv moslamalari bilan jihozlash, turizm sohasida xizmat ko’rsatuvchi va
sayyohatchilarning xavfsizligini ta'minlovchi davlat va nodavlat obektlarini yagona
axborot-kommunikatsiya tizimiga ulash, sayyohlar bo’yicha ma'lumotlar ba'zasini
shakllantirish kabi chora-tadbirlar o’rin olgan.
Xiva shahridagi «Ichan-qal'a» muzey-qo’riqxonasi hududidagi «Pahlavon
Mahmud» majmuasida ta'mirlash-tiklash ishlari amalga oshirilmoqda.
Prezidentimiz mazkur majmuada olib borilayotgan ishlar bilan tanishish
maqsadida ushbu hududda bo’ldi. Qur'on tilovat qilindi.
Ilgari bu joylar tashlandiq maskanga aylanib qolgan edi. Bu yerlar insonga
ruhiy quvvat beradi. Buni kelayotgan ziyoratchilarning ko’pligidan ham bilsa
bo’ladi, dedi Prezidentimiz.
Mazkur majmuaga kuniga o’rtacha 400 ga yaqin ziyoratchi keladi.
Ta'mirlash va qurilish ishlarini joriy yil oxirida yakuniga yetkazish ko’zda tutilgan.
Havo haroratining mo’'tadilligini ta'minlovchi zamonaviy tizimlar o’rnatilgan.
Bu yerda ziyoratchilar uchun qo’shimcha qulayliklar yaratish bo’yicha
ko’rsatmalar berildi.
Davlatimiz rahbari Sherg’ozixon madrasasini ko’zdan kechirdi. Bu
maskanda ta'lim olgan allomalar sharafiga tashkil qilingan muzey faoliyati bilan
tanishdi. Madrasa binosiga zarar yetkazmagan holda uni qayta ta'mirlash
zarurligini qayd etdi.
Xorazmning turizm sohasidagi imkoniyatlarini to’liq ishga solish,
sayyohlar uchun barcha sharoitni yaratish, mehmonxonalar va ko’ngilochar
maskanlar qurishga sohaning tajribali vakillarini jalb etish zarurligini ta'kidladi.

Xiva shahrining tarixiy qismini yangilash rejasi taqdimoti o’tkazildi.
Shavkat Mirziyoyev Ichan-qal'a yaqinida istirohat bog’i barpo etish,
sayyohlar piyoda sayr qiladigan ko’cha bo’yida savdo va hunarmandlik
shoxobchalari, ikki qavatli uy-joylar qurish bo’yicha mutasaddilarga tegishli
ko’rsatmalar berdi. 18

3.2. Turizm sohasida rivojlantirishda muammolar va ularning yechimlari
Hozirgi zamonda globallashuv jarayoni, xalqaro axborotlar, aloqa
transport-logistika va raqamli iqtisodiyot tizimining takomillashuvi turizm sohasini
barqaror rivojlantirib, dunyoning yetakchi tarmoqlaridan biriga aylantirdi, xalqaro
miqyosda nufuzini oshirdi. Xususan, qisqa davr ichida xalqaro miqyosda turistlar
sonini 3,8 martaga, ulardan tushadigan valyuta tushumining 11 martaga oshganligi
fikrimizning dalilidir. Turizm xalqaro xizmatlar bozori tarkibidagi muhim
tarmoqlardan biri bo’lib, buning natijasida XXI asrning boshida (bir qator tabiiy
ofatlar, global inqiroz va siyosiy mojarolarning keskinlashuviga qaramay) iqtisodiy
samaradorlik bo’yicha dunyoda birinchi o’rinni egallagan bo’lib neft ishlab
chiqarish va avtomobilsozlik kabi muhim tarmoqlarni ortda qoldirgan. Biroq,
turizm nafaqat iqtisodiy rivojlanishning kuchli vositasi, shuningdek, u muayyan
hudud qiyofasini yaratish, kelajak yutuqlari va tarixini targ’ib etishda ham samarali
omil bo’lib xizmat qiladi. Turizm mamlakat iqtisodiyotining rivojlanishiga eng
katta ta’sir ko’rsatadi.
Turli davlatning turistik va rekreatsion salohiyati juda murakkab tushuncha
bo’lib, bir ma’noda talqin qilish va baholash qiyin. Bu ko’p jihatdan turistik
salohiyatning asosini, har bir alohida davlatning kelib chiqishi va mohiyatiga ko’ra
har xil bo’lgan madaniy, tabiiy va tarixiy meros obyektlari tashkil etishiga bog’liq.
Shu bilan birga, siyosiy, iqtisodiy, huquqiy, madaniy, ijtimoiy va psixologik
xususiyatga ega bo’lgan bir qancha tashqi omillar turistik yo’nalishning
jozibadorlik darajasining yakuniy ko’rsatkichlariga sezilarli ta’sir ko’rsatadi.
Hozirgi vaqtda dunyoda turizmning roli doimiy ravishda o’sib bormoqda, bu
18
https://kun.uz/15000121?q=%2F15000121

turizmning odamlar hayotidagi roliga, shuningdek, butun mamlakatlar
iqtisodiyotiga ta’siri kuchayishi bilan bog’liq.
Turizmdagi xizmatlarning aksariyati eng kam yo’qotishlar bilan amalga
oshiriladi, turizm jahon iqtisodiyotiga tobora ko’proq ta’sir qilmoqda bularning
barchasi turizmning o’ziga xos belgisidir. Faoliyatning turizm sektori qo’shilgan
qiymatning eng yuqori ko’rsatkichiga erishishga imkon beradi. Hozirgi bozor
iqtisodiyoti sharoitida sayyohlik kompaniyalari yangi xizmatlar va mahsulotlarni
ishlab chiqish muhimligi va zarurligini tobora ko’proq anglab yetmoqda.
Bugungi kunda Xorazm viloyatida turizm sohasi jadal va barqaror
rivojlanayotgan tarmoqqa aylandi va uning faoliyat yo`nalishlari keng taraqqiy
qilib bormoqda.Tarixan Xorazm viloyati hududi Buyuk ipak yo`lining markazida
joylashgan bo`lib, O`zbekistonning eng yuqori sayyohlik salohiyatiga ega
mintaqalaridan biri hisoblanadi. Jahon hamjamiyati tomonidan Xiva shahrining
ochiq muzey-shahar sifatida e’tirof etilishi hamda UNESCO butunjahon merosi
ro`yxatiga kiritilishi, nafaqat Xorazm viloyati, balki O`zbekistonning jahon turizm
bozoriga dadil kirib borishi uchun mustahkam zamin yaratdi.
Bugungi kunda Xorazm mintaqasida 255 ta madaniy meros yodgorliklari
mavjud bo`lib, ulardan 18 tasi arxeologiya, 132 tasi me’morchilik, 67 tasi
haykaltaroshlik yodgorliklari, 6 tasi diqqatga sazovor joylar va 32 tasi muqaddas
qadamjolardir. Bu noyob turistik resurslar, asosan, Xiva va Urganch shaharlarida
joylashgan bo`lib, bunday yodgorliklar viloyatning boshqa tuman va shaharlarida
ham ko`plab uchraydi.
Xorazm viloyatida turizm hamda turistik xizmatlarning tobora rivojlanib
borishi natijasida so`nggi yillarda uning noan’anaviy turlari - ekoturizm,
agroturizm, arxeologik, etnografik, diniy turizm, ekstremal sharoitlar turizmi va
boshqalar shakllana boshladiki, bugungi kunda mazkur yo`nalishlar mutaxassislar
tomonidan tez taraqqiy qilayotgan sohalar sifatida baholanmoqda.
Ayniqsa, bugun ko`pchilikning diqqat-e’tiborida bo`layotgan va turizmning
eng istiqbolli turlaridan biri ekoturizm jadal rivojlanmoqda. Sohani rivojlantirish
uchun albatta xalqaro tajribada yutuqlaridan keng ko`lamli foydalanish muhimdir.

Mintaqada turizm sanoatini istiqbolli rivojlantirish uchun quyidagi
muammolarga oqilona yechim topish ushbu sohani rivojlantirish uchun muhim
ahamiyat kasb etadi.
Bular:
turistik rasmiyatchilikni tartibga solish va turistlar xavfsizligini oshirish;
turizm infratuzilmasi, shu jumladan transport va kommunikatsiyalarni

rivojlantirish;
turistik tashkilotlar rahbarlari va xizmatchilarini malakasini oshirish uchun

sharoitlar yaratish;
turistik ob`ektlar va safar manzillarida ekologik normalarga rioya qilishni

ta`minlash;
turistlar huquqlarini himoya qilish;

turistik firmalar uchun imtiyozli soliq tizimini ta`minlash;

turizmda qabul kilingan xalqaro mezonlar va normalar asosida ob`ektiv

statistika hisoboti va nazoratini amalga oshirish imkoniyatini beradigan

iqtisodiy va statistik mexanizmlardan foydalanish;
turizm uchun foydali bo`lgan mamlakat timsolini shakllantirish yo`li bilan

milliy tur mahsulotlarni chet-el bozorlariga olib kirish. 19
3.3. Turizmni rivojlantirish istiqbollari
Xorazm viloyatida turizmni rivojlantirish yo’nalishlari va istiqbollarini
aniqlash maqsadida O’zbekiston Respublikasi Prezidentining 2016 yil 2
dekabrdagi №PF- 4861 sonli ―O’zbekiston Respublikasining turizm sohasini
jadal rivojlantirishni ta’minlash chora-tadbirlari to’g’risida gi Farmoniga asosan,
‖
Xorazm viloyati hokimligi va Turizmni rivojlantirish davlat qo’mitasi Xorazm
viloyati hududiy boshqarmasi hamda viloyatda manfaatdor idora tashkilotlar bilan
birgalikda O’zbekiston Respublikasida turizm sohasini o’rta muddatli istiqbolda
rivojlantirishni konsepsiyasini amalga oshirish bo’yicha Xorazm viloyatida
kelajakdagi davrda, ya’ni 2017-2021 yillarda amalga oshiriladigan chora-tadbirlar
19
file:///C:/Users/Lenovo/Downloads/54-58.pdf

dasturi ishlab chiqilib, manfatdor vazirlik va idora tashkilotlar bilan kelishish
uchun Turizmni rivojlantirish davlat qo’mitasiga taqdim qilindi.
Natijada, O’zbekiston Respublikasi Prezidentining Xorazm viloyati Xiva
tumaniga qilgan tashrifi davomidagi topshirig’iga binoan, O’zbekiston
Respublikasi Turizmni rivojlantirish davlat qo’mitasi tomonidan ishlab
chiqilayotgan O’zbekiston Respublikasi Prezidentining ―2017-2021 yillarda
Xorazm viloyati Xiva shahrining turistik salohiyatini kompleks rivojlantirish
dasturi haqida qarorning loyihasi tasdiqlash uchun Vazirlar Mahkamasiga kiritildi.‖
O’z navbatida mazkur qarorning loyihasi Turizmni rivojlantirish davlat qo’mitasi
tomonidan joriy yilning 2 martida Vazirlar Mahkamasiga tasdiqlash uchun
kiritilgan.
Jumladan, O’zbekiston Respublikasi Prezidentining 2016 yil 2 dekabrdagi
№PF-4861 sonli ―O’zbekiston Respublikasining turizm sohasini jadal
rivojlantirishni ta’minlash chora-tadbirlari to’g’risida gi Farmoniga asosan
‖
O’zbekiston Respublikasida turizm sohasini 2017-2021 yillarda rivojlantirishni
amalga oshirish yuzasidan xorazm viloyati bo’yicha aniq chora-tadbirlar dasturi
ishlab chiqildi.
Xorazm viloyatida turizmni rivojlantirishning kelajakdagi yo’nalishlari va
imkoniyatlari Turizmni rivojlantirish davlat qo’mitasi Xorazm viloyati
boshqarmasi tomonidan rejalashtirilgan vazifalarni amalga oshirishga bog’liq.
Jumladan, viloyatda ichki turizmni rivojlantirishda hamda Xiva va ―Ichan-Qal’a
‖
muzey qo’riqxonasini xalqaro turizm markazlaridan biriga aylantirish maqsadida
Buxoro-Xiva yo’nalishida zamonaviy tezyurar poezd qatnovini yo’lga qo’yish
loyihasi rejalashtirilgan.
Shuningdek, mavjud turistik yo’nalishdagi yo’llar holatini yaxshilash,
hududdagi 49 ta madaniy meros ob’etlarida ta’mirlash va tiklash ishlarini olib
borish, diniy turizmni keng targ’ib qilish va yangi ekoturizm yo’nalishlarida
loyihalar barpo qilish ko’zda tutilgan. Ayniqsa, qaror va dastur loyihasi
respublikadagi manfaatdor vazirliklar va idora tashkilotlar tomonidan

kelishilgandan, keyin Dasturda ko’rsatilgan bandlar o’z vaqtida bajarilishi belgilab
olindi.
O’z navbatida turizmni rivojlantirish davlat qo’mitasi Xorazm viloyati
hududiy boshqarmasi hamda Xorazm viloyati teleradiokompaniyasi tomonidan
Yevropa davlatlari, Osiyo, Yaqin Sharq va MDH davlatlari milliy madaniyati va
urf-odatini hisobga olgan holda Xiva to’g’risida ularga mos reklama roliklarini
tayyorlash va jahon ommaviy axborot vositalarida keng yoritish belgilandi, bunda
MDH davlatlari, shu jumladan Rossiyadan turistlar oqimini ko’paytirish hamda
ichki turizmni rivojlantirish maqsadida yangi videoroliklar tayyorlandi. Xozirgi
kunda mazkur reklama roliklarini chet tillariga tarjima qilish va internet saytlariga
joylashtirish ishlari muhokama qilinmoqda.
Ayniqsa, turizmni rivojlantirish davlat qo’mitasi Xorazm viloyati hududiy
boshqarmasi ―Dunyo bo’ylab telekanali bilan hamkorlikda Xorazm viloyati va‖
Xiva shahrining turistik salohiyati to’g’risidagi reklama roliklarini tayyorlash,
viloyatimizning turistik salohiyatini yanada ochib berish va uni keng targ’ib qilish
Xorazm viloyatida turizmni rivojlantirishning kelajakdagi yo’nalishlari va
imkoniyatlari Turizmni rivojlantirish davlat qo’mitasi Xorazm viloyati
boshqarmasi tomonidan rejalashtirilgan vazifalarni amalga oshirishga bog’liq.
Jumladan, viloyatda ichki turizmni rivojlantirishda hamda Xiva va ―Ichan-Qal’a
‖
muzey qo’riqxonasini xalqaro turizm markazlaridan biriga aylantirish maqsadida
Buxoro-Xiva yo’nalishida zamonaviy tezyurar poezd qatnovini yo’lga qo’yish
loyihasi rejalashtirilgan.
Shuningdek, mavjud turistik yo’nalishdagi yo’llar holatini yaxshilash,
hududdagi 49 ta madaniy meros ob’etlarida ta’mirlash va tiklash ishlarini olib
borish, diniy turizmni keng targ’ib qilish va yangi ekoturizm yo’nalishlarida
loyihalar barpo qilish ko’zda tutilgan. Ayniqsa, qaror va dastur loyihasi
respublikadagi manfaatdor vazirliklar va idora tashkilotlar tomonidan
kelishilgandan, keyin Dasturda ko’rsatilgan bandlar o’z vaqtida bajarilishi belgilab
olindi. O’z navbatida Turizmni rivojlantirish davlat qo’mitasi Xorazm viloyati
hududiy boshqarmasi hamda Xorazm viloyati teleradiokompaniyasi tomonidan

Yevropa davlatlari, Osiyo, Yaqin Sharq va MDH davlatlari milliy madaniyati va
urf-odatini hisobga olgan holda Xiva to’g’risida ularga mos reklama roliklarini
tayyorlash va jahon ommaviy axborot vositalarida keng yoritish belgilandi, bunda
MDH davlatlari, shu jumladan Rossiyadan turistlar oqimini ko’paytirish hamda
ichki turizmni rivojlantirish maqsadida yangi videoroliklar tayyorlandi. Xozirgi
kunda mazkurreklama roliklarini chet tillariga tarjima qilish va internet saytlariga
joylashtirish ishlari muhokama qilinmoqda.
Ayniqsa, turizmni rivojlantirish davlat qo’mitasi Xorazm viloyati hududiy
boshqarmasi ―Dunyo bo’ylab telekanali bilan hamkorlikda Xorazm viloyati va‖
Xiva shahrining turistik salohiyati to’g’risidagi reklama roliklarini tayyorlash,
viloyatimizning turistik salohiyatini yanada ochib berish va uni keng targ’ib
qilish. 20
Xorazmda “turizm mahallalari” tashkil etish.
O zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining 2021-2022-yillarda
ʻ
Xorazm viloyatining turizm salohiyatini yana-da rivojlantirish chora-tadbirlari
to g risida qarori qabul qilindi.
ʻ ʻ
Hujjatda Xorazm viloyatining turizm salohiyatidan samarali foydalanish va
uni yana-da rivojlantirish, zamonaviy turizm infratuzilmasi, yangi dam olish
maskanlarini barpo etish, ko rsatilayotgan xizmatlar sifatini yaxshilash, turizm
ʻ
sohasiga investitsiyalarni keng jalb qilish hamda yangi ish o rinlarini tashkil
ʻ
etishga doir qator ishlar amalga oshirilishi belgilangan.
Xususan, quyidagi yo nalishlarga alohida e tibor qaratilgan:
ʻ ʼ
- turizm infratuzilmasini rivojlantirish, shu jumladan “turizm mahallalari”ni
tashkil etish;
- tashrif buyuruvchi turistlar uchun qo shimcha xizmat turlari va qulay shart-
ʻ
sharoitlar yaratish, milliy hunarmandchilikni rivojlantirish;
- madaniy ko ngilochar tadbirlar va festivallarni tashkil etish hamda
ʻ
yoshlarni sportga jalb etish;
20
https://fayllar.org/urganch-davlat-universiteti-turizm-va-iqtisodiyot-fakulteti-v3.html?page=21

- ekoturizm, tibbiyot, ta lim hamda etnografik, gastronomik, ishbilarmonlikʼ
turizmini rivojlantirish;
- turizm loyihalariga xorijiy va mahalliy investitsiyalarni hamda moliya
institutlarining grand mablaglarini jalb qilish.
Dasturga kiritilgan tegishli chora-tadbirlar mahalliy byudjet parametrlarida
nazarda tutilgan mablag lar va ijrochilar mablag lari doirasida moliyalashtirilishi
ʻ ʻ
belgilangan. 21
21
https://yuz.uz/uz/news/xorazmda-turizm-mahallalari-tashkil-etiladi?view=shohirmardon-ozbek-qirgiz-qoshma-
turizmining-yangi-manziliga-aylanadi

XULOSA
Xorazm viloyati O zbekistonning eng yirik turistik mintaqalaridan biriʻ
bo lib, o’zining boy tabiiy resurslari, tarixiy-madaniy merosi va rivojlanayotgan
ʻ
turizm infratuzilmasi bilan e tiborni tortadi. Ushbu tadqiqot doirasida viloyatning
ʼ
turizm salohiyati iqtisodiy-geografik jihatdan baholandi hamda uning rivojlanish
istiqbollari tahlil qilindi.
Tadqiqot davomida Xorazm viloyatining tabiiy-geografik xususiyatlari,
rekratsion imkoniyatlari va tarixiy-madaniy merosi o’rganildi. Xususan,
viloyatning iqlim sharoiti, tabiiy landshaftlari va ekologik zonalari turizmning turli
yo’nalishlari, jumladan, ekoturizm va agro-turizmni rivojlantirishga qulay
imkoniyatlar yaratishi aniqlandi. Ayniqsa, Ichan-Qal’a kabi YuNESKO merosi
ro’yxatiga kiritilgan obidalar, qadimiy Xiva shahrining me moriy inshootlari,
ʼ
madaniy obidalar va an anaviy hunarmandchilik tarmoqlari mintaqaning turizm
ʼ
sohasidagi yuksak salohiyatini tasdiqlaydi.
Shuningdek, viloyatda mavjud turistik infratuzilma holati, jumladan,
mehmonxona, transport va ovqatlanish xizmatlari tahlil qilindi. Tadqiqot
natijalariga ko’ra, Xorazm viloyatida turistik xizmatlarni takomillashtirish, yangi
mehmonxonalar va zamonaviy transport infratuzilmasini yaratish hamda xizmat
ko’rsatish sifatini oshirish bo’yicha hali amalga oshirilishi lozim bo’lgan ko’plab
vazifalar borligi aniqlandi. Shu bilan birga, ekoturizm, etnoturizm va agro-turizm
yo’nalishlarining rivojlanish imkoniyatlari ham yuqori baholandi.
Xorazm viloyati turizm salohiyatini iqtisodiy-geografik baholash natijalari
shuni ko’rsatdiki, hududda turizm sohasini rivojlantirish uchun mavjud tabiiy va
madaniy resurslar yetarli bo’lsa-da, soha hali to’liq potensialini ishga solmagan.
Asosiy muammolar sifatida infratuzilmaning ayrim yetishmovchiligi, xizmat
ko’rsatish sohasining ba zi jihatlarda zamonaviy talab darajasida emasligi, xalqaro
ʼ
reklama va marketingning sustligi kuzatildi. Shu bois, xorijiy va mahalliy
investitsiyalarni jalb qilish, xalqaro turistik yo’nalishlarni kengaytirish hamda
zamonaviy axborot texnologiyalaridan foydalangan holda marketing
strategiyalarini rivojlantirish zarurati yuzaga chiqmoqda.

Kelajakda Xorazm viloyati turizm sohasini yanada rivojlantirish uchun
quyidagi yo’nalishlarda chora-tadbirlar amalga oshirilishi lozim:
Infratuzilmani modernizatsiya qilish – yangi mehmonxonalar qurish,
transport aloqalarini yaxshilash va turistik yo’nalishlarni rivojlantirish;
Ekoturizm va agro-turizmni rivojlantirish – ekologik toza sayohat turlarini
taklif qilish va mahalliy aholi ishtirokida agro-turizm loyihalarini kengaytirish;
Xalqaro hamkorlik va investitsiyalarni jalb qilish – xorijiy sayyohlar
oqimini oshirish uchun turizm tarmog’iga mahalliy va xalqaro investorlarni jalb
etish;
Raqamli texnologiyalardan foydalanish – onlayn bronlash tizimlarini
takomillashtirish, viloyatning turizm salohiyatini targ’ib qilish uchun raqamli
marketing strategiyalarini qo’llash;
Kadrlar tayyorlash va xizmat sifatini oshirish – mehmonxona va turizm
sohasida faoliyat yurituvchi mutaxassislarning malakasini oshirish va yangi o’quv
dasturlarini joriy etish.
Xulosa qilib aytganda, Xorazm viloyati o’zining boy tarixiy-madaniy va
tabiiy salohiyati bilan mamlakatning muhim turistik markazlaridan biri bo’lib,
uning iqtisodiy-geografik imkoniyatlari keng istiqbollarni vujudga keltirmoqda.
Kelgusida strategik rejalashtirish va innovatsion yondashuvlar asosida turizm
sohasi yanada rivojlanib, viloyatning iqtisodiy taraqqiyotiga ijobiy ta’sir ko’rsatishi
kutilmoqda.

FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR
1. O’zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining "2022 — 2026-yillarda
Xorazm Viloyatining turizm salohiyatini kompleks rivojlantirish bo’yicha
qo’shimcha chora-tadbirlar to’g’risida" 28.09.2022 yildagi 546-son Qarori.
https://lex.uz/docs/-6212915
2. Boltayеv A.Sh.,dots.Abdullayev F.O. Bitiruv malakaviy ish.Turizm sohasini
rivojlantirishning mintaqaviy xususiyatlari(Xorazm viloyati misolida).Urganch
2017
3. Manba: Xorazm viloyati statistika boshqarmasining ma'lumotlar
https://www.xorazmstat.uz/uploads/press-reliz/2022/12/turizm2022.pdf
4. Manba: Xorazm viloyati statistika boshqarmasining ma'lumotlari
https://www.xorazmstat.uz/uploads/pressreliz/2020/ijtimoiy/Turizm2020.pdf
//Muallif ishlanmasi.
5. Turizmni rivojlantirish Davlat Qo’mitasi Xorazm Viloyati boshqarmasi
statistika ma’lumotlari. Urganch 2017y. https://moluch.ru/archive/158/44578/
6. Anatoliy Yershov. Xiva-qo’riqxona shahar (1988) “Sharq yulduzi”
jurnali,1988 yil, 7-son
7. Бекжанов, Д. Ю. Xorazm viloyatida turizm sohasini rivojlantirishning
istiqbollari ustuvor yo’nalishlari / Д. Ю. Бекжанов. — Текст : непосредственный
// Молодой ученый. — 2017. — № 24.1 (158.1). — С. 9-12. — URL:
https://moluch.ru/archive/158/44578/
8. Kuvondik , Yarashev & Abror , Xayitbayev . (2024). ЛАНДШАФТЫ РОЩА
ХОРЕЗМСКОЙ ОБЛАСТИ И НЕКОТОРЫЕ ВОПРОСЫ ИХ
МОНИТОРИНГА. Экономика и социум. №12.
9. https://zenodo.org/records/14048691
10. 2023 YILDA XORAZM VILOYATIDA TURIZM VA DAM OLISH
RIVOJLANISHINING ASOSIY KO RSATKICHLARI

ILOVALAR
1 – ILOVA
Madaniy-tarixiy meros obyektlari
Hudud Arxeologiya
yodgorliklari Arxitektura
yodgorliklari Haykaltaroshlik
san’ati Diqqatga
sazovor
joylar Muqaddas
joylar Jami
Urganch
shahar - 8 8 5 3 24
Urganch
tumani 1 4 14 - 4 23
Xiva shahar 4 88 8 1 1 102
Xiva
tumani - 10 9 - 1 20
Hazorasp
tumani 7 11 4 - 3 24
Shovot
tumani 3 2 3 - 1 9
Bog’ot
tumani 1 2 4 - 7 14
Yangiariq
tumani 2 1 3 - 2 8
Gurlan
tumani - 1 5 - 1 7
Yangibozor
tumani - - 4 - 1 5
Qo’shko’pir
tumani - 1 1 - 7 9
Xonqa
tumani - 5 4 - 1 10
Jami: 18 132 67 6 32 255
manba: Jadval internet saytidan olindi. [9]
2 – ILOVA
2023 yilda mehmonxonalar va shunga o’xshash joylashtirish muassasalarda
shaxslarni joylashtirish
Manba: Viloyat statistika boshqarmasi [10]

3 – ILOVA
Sahar va tumanlar bo’yicha mehmonxonalar va shunga o xshash obyektlar
soni, birlik
Manba: Viloyat statistika boshqarmasi [10]

MUNDARIJA:
KIRISH…………………………………………………………………………… 3
I BOB XORAZM VILOYATINING TURIZM SALOHIYATI: TABIIY VA
MADANIY ME'ROSI
1.1. Xorazm viloyatining umumiy geografik tavsifi……………………………….
6
1.2. Hududning tabiiy sharoiti va rekratsion imkoniyatlari……………………….. 9
1.3. Tarixiy-madaniy meros ob’ektlari va ularning turizmdagi o’rni……………..
12
II BOB XORAZM VILOYATIDA TURIZM INFRATUZILMASI VA
XIZMAT KO’RSATISH SOHALARI
2.1. Turizm infrotuzilmasini rivojlantirish va shakllantirish jihatlari……………..
18
2.2. Mehmonxona transport va ovqatlanish xizmatlari……………………………
20
2.3. Hududdagi ekoturizm, etnoturizm va agro-turizm imkoniyatlari…………… 27
III BOB. XORAZM VILOYATI TURIZM SALOHIYATINI BAHOLASH VA
RIVOJLANTIRISH ISTIQBOLLARI
3.1. Xorazm viloyati turizm salohiyatini iqtisodiy-geografik baholash………… 32
3.2. Turizm sohasida rivojlantirishda muammolar va ularning yechimlari……… 36
3.3. Turizmni rivojlantirish istiqbollari………………………………………….. 38
XULOSA…………………………………………………………………………
43
FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR……………………………………….. 45
ILOVALAR……………………………………………………………………... 46

Xorazm viloyati turizm salohiyatini baholash

Sotib olish