Xorijiy mamlakatlarda innovatsion foliyatni boshqarish tizimi - Iqtisodiyot - Kurs ishlari

Dokument ma'lumotlari

Narxi	12000UZS
Hajmi	351.7KB
Xaridlar	0
Yuklab olingan sana	14 Dekabr 2024
Kengaytma	docx
Bo'lim	Kurs ishlari
Fan	Iqtisodiyot

Sotuvchi

Bahrom

Ro'yxatga olish sanasi 05 Dekabr 2024

194 Sotish

Xorijiy mamlakatlarda innovatsion foliyatni boshqarish tizimi

Sotib olish

O‘ZBEKISTON RESPUBLIKASI
OLIY TA’LIM, FAN VA INNOVATSIYALAR
VAZIRLIGI
__UNIVERSITETI
Ro’yxatga olindi №__________ Ro’yxatga olindi №__________
“_____” ____________20 y. “_____” ____________20 y.
“___________________________ “ KAFEDRASI
“_____________________________ “ FANIDAN
KURS ISHI
Mavzu:________________
Bajardi:_________________________________
Tekshirdi:_______________________________
______________ - 20___

Mavzu: Xorijiy mamlakatlarda innovatsion foliyatni boshqarish tizimi

Mundarija
Kirish ............................................................................................................................................................ 3
1. Innovatsion faoliyat mazmuni va yo'nalishlari. ........................................................................................ 5
Innovatsiya kategoriyasining ta’riflarini taqqoslama tahlili ......................................................................... 8
2. Innovatsion faoliyatni tashkil etish shakllari. ......................................................................................... 14
3. Xorijiy kompaniyalarda Innovatsion faoliyatni boshqarish tajribalari. ................................................... 23
4. O'zbekistonda innovatsiyalarni boshqarishda xorij tajribalaridan foydalanish. ..................................... 32
5.“O‘zbekko‘mir” AJning tarkibiy tuzilmasi va innovatsion foliyatni boshqarish tizimi .............................. 37
Xulosa ........................................................................................................................................................ 47
Foydalanilgan adabiyotlar .......................................................................................................................... 49

Kirish
Hozirgi kunda butun dunyo olimlari uchun ijtimoiy-iqtisodiy rivojlanishning
innovatsion modelllarini о ‘rganish, tahlil qilish va shu asosda strategiyani belgilash
masalalari asosiy vazifalaridan b о ‘lib qolmoqda. Shu sababli ijtimoiy-iqtisodiy
rivojlanishning innovatsion modellarini о ‘rganish dolzarb ahamiyatga ega. Ana
shundan kelib chiqib, ushbu masalalarni samarali hal qilish k о ‘p jihatdan
iqtisodchilarning zamonaviy innovatsion g‘oyalari va ularning о ‘ziga xos
xususiyatlarini chuqurroq bilishlariga bog‘liqdir. Bu esa, о ‘z navbatida, mamlakat
ta’lim tizimining qay darajada rivojlanganligiga bog‘liqdir.
О ‘zbekiston Respublikasining 2017–2021 yillarga m о ‘ljallangan Harakatlar
strategiyasida belgilangan ustuvor vazifalardan kelib chiqib, q о ‘llanmada
keltirilgan material, qoida va xulosalarni puxta о ‘zlashtirish, kelajakda amaliy
samara beradigan innovatsion yechimlar ishlab chiqish va joriy etish hamda ijodiy
yondashishlarni ta’minlash dolzarb ahamiyat kasb etadi.
Ijtimoiy-iqtisodiy rivojlantirishning ustuvor y о ‘nalishlaridan biri
mamlakatda innovatsion islohotlar, tub yangilanishlar, iqtisodiyotni va ijtimoiy
hayotni modernizatsiyalash b о ‘lib, bunda barqaror iqtisodiy о ‘sishning innovatsion
asoslarini qaror toptirish, tovar ishlab chiqaruvchilar va xizmat k о ‘rsatuvchilarni
yangi innovatsiyalardan manfaatdorligini oshirishni ta’minlash muhim hisoblanadi.
Ushbu jarayonlar, shubhasiz mamlakatning innovatsion va iqtisodiy salohiyatini
oshirish bilan bir paytda, undan unumli foydalanishni nazarda tutadi.
Ijtimoiy-iqtisodiy rivojlanishning innovatsion modelllarini tadqiq etish
globallashuv sharoitida r о ‘y berayotgan innovatsion о ‘zgarishlardagi hamkorlikni
yanada kuchaytirishni taqozo qiladi. Shu bois, milliy iqtisodiyot va jahondagi
innovatsion о ‘zgarishlardan xabardor b о ‘lib borish, ham nazariy, ham uslubiy
jihatdan ilmiy tadqiqot ishlarini yanada kuchaytirish, ularni amalga oshirish
y о ‘llarini ishlab chiqish bilan bog‘liq masalalarni hal etish muhim ahamiyat kasb
etadi.
Ijtimoiy-iqtisodiy rivojlanishning innovatsion modellarini о ‘rganish hozirgi
kundagi zamonaviy konsepsiya va g‘oyalarning mazmun-mohiyati, asosiy

y о ‘nalishlari, ijtimoiy-iqtisodiy oqibatlari va shu kabi bir qator nazariy bilimlarni
boyitishga xizmat qiladi.
Ijtimoiy-iqtisodiy rivojlanishning innovatsion modellari fani orqali
mamlakatning jahon x о ‘jalik tizimiga faol kirib borishi, iqtisodiyotning ochiqligini
kengaytirish va erkinlashtirish, innovatsiya asosida О ‘zbekistonda iqtisodiy
о ‘sishning barqaror sur’atlarni ta’minlash y о ‘llarini talabalarga о ‘rgatish talab
etiladi.
Rivojlanishning innovatsion tipi taraqqiyotning hozirgi bosqichida muqobil
y о ‘l sifatida “Ilmiy asosga ega b о ‘lgan iqtisodiyotga” о ‘tishini, innovatsion
faoliyat jarayonida innovatsiyalarning zamonaviy holati va xususiyatlari, mavjud
muammolar va ziddiyatlarni aniqlash, ijtimoiy y о ‘naltirilgan bozor iqtisodiyoti
konsepsiyasining samarali amal qilishini ta’minlash, ijtimoiy qadriyatlar
transformatsiyalari asosida iqtisodiy taraqqiyotning zamonaviy tendensiyalarini
baholash va aholi farovonligini baholashning sifat k о ‘rsatkichlariga о ‘tilishini
taqozo etmoqda.
Innovatsion rivojlanish mamlakat xalqaro raqobatbardoshligi omili sifatida
innovatsion salohiyat va uning raqobat asosida rivojlanishga ta’siriga baho berish,
ishlab chiqarish omillari uchun sharoitlar yaratish, global raqobatda innovatsion
biznesning rolini oshirish birinchi darajali vazifalardir. Bunga erishish uchun
davlatning innovatsion siyosatini ishlab chiqish, uning mexanizmlari va
dastaklarini aniqlash, innovatsion kooperatsiyasini rag‘batlantirish, innovatsion
modelni amalga oshirishning ijtimoiy-iqtisodiy xususiyatlariga (mikro- makro-,
mezo darajada) e’tibor qaratish, intelletual mulk huquqini himoya qilish va
innovatsion jarayonlarni boshqarish mexanizmini yaratish dolzarb hisoblanadi.

1. Innovatsion faoliyat mazmuni va yo'nalishlari.
Innovatsiya – bu bozor talabidan kelib chiqqan holda jarayonlar va
mahsulotlarning sifatli о ‘sish samaradorligini ta’minlash uchun joriy etilgan
yangilikdir. Inson intellektual faoliyati, uning fantaziyasi, ijodiy jarayoni,
kashfiyotlari, ixtirolari va ratsionalizatorligining yakuniy natijasi hisoblanadi.
Yangi iste’molchilik xususiyatlari yoki ishlab chiqarish tizimlarining
samaradorligini sifatli oshirish orqali bozorga mahsulot (tovarlar va xizmatlar)ni
yetkazib berish – innovatsiyaga misol b о ‘la oladi.
Innovatsiya – foydalanish uchun kiritilgan yangi yoki sezilarli darajada
yaxshilangan mahsulot (tovar, xizmat) yoki jarayon, sotuvlarning yangicha uslubi
yoki ish amaliyotidagi, ish о ‘rinlarini tashkil etishdagi va tashqi aloqalarni
о ‘rnatishdagi yangi tashkiliy uslub hisoblanadi.
“Innovatsiya” atamasi lotincha “novatio” s о ‘zidan olingan b о ‘lib,
“yangilanish” (yoki “ о ‘zgarish”), “in” q о ‘shimchasi esa lotinchadan “y о ‘nalishida”
deb tarjima qilinadi, agar buni yaxlit “Innovatio” k о ‘rinishida tarjima qilsak –
“ о ‘zgarishlar y о ‘nalishida” deb izohlanadi. Innovation tushunchasi birinchi b о ‘lib
XIX - asrning ilmiy tadqiqotlarida paydo b о ‘ldi.
“Innovatsiya” tushunchasi о ‘zining yangi hayotini “innovatsion
kombinatsiyalar”ni tahlil qilish, iqtisodiy tizimlarning rivojlanishidagi о ‘zgarishlar
natijasida XX - asrning boshida avstriyalik va amerikalik iqtisodchi
Y.Shumpeterning ilmiy ishlarida boshlagan. Shumpeter 1900 - yillarda iqtisodda
ushbu terminni ilmiy q о ‘llashga kiritgan dastlabki olimlardan edi.
Innovatsiyaga har qanday turdagi yangilik sifatida emas, balki mavjud
tizimning samaradorligini jiddiy ravishda oshiradigan omil sifatida qarashimiz
lozim. Keng tarqalgan yanglish fikrlashlarga qaramasdan innovatsiyalar
kashfiyotlardan farq qiladi
Innovatsiyalarning ilmiy kashfiyotlar va ixtirolardan farqi Ilm - fan – bu
ma’lum mablag‘larni bilimlar va g‘oyalarga aylantirish.
Innovatsiyalar – bu bilimlar va g‘oyalarni mablag‘larga aylantirishdir.
Ixtiro – bu yangi konsepsiyani yaratish demak.

Innovatsiya – bu ixtironing amaliy ahamiyatini ajratib k о ‘rsatish va uni
muvaffaqiyatli sotiladigan mahsulotga aylantirish.
Yangilik - bu intellektual faoliyat natijasidir; bu yangi strategiya, biznesning
yangi modeli, yangi tashkiliy tuzilma, yangi marketing usuli, yangi jarayon, yangi
texnologiya, yangi mahsulot yoki ularning ma’lum birikmasi.
Iqtisodiy adabiyotlarda “innovatsiya” tushunchasiga ta’rif berish uchun turli xil
yondashuvlar paydo b о ‘la boshladi. E.A.Utkinning yondashuviga k о ‘ra
innovatsiya deganda “ishlab chiqarishga joriy etilgan obyekt tushuniladi” .
I.Stepanovaning fikriga k о ‘ra, “innovatsiya” tushunchasi ilmiy - texnika
salohiyatini real, yangi mahsulot va texnologiyalarni yuzaga chiqaradigan jarayon
sifatida talqin etiladi 1
.
L.Vodachek va O.Vodachkova innovatsiyalarni “korxona faoliyatining tizim
sifatida maqsadli о ‘zgarishi” deb ta’riflaydilar 2
.
“Innovatsiya” tushunchasining yuqoridagi ta’riflari о ‘zgarishlarni
mikroiqtisodiy xususiyatini aks ettiradi va bu yerda ular tashkilot faoliyatini
modernizatsiyalash omili sifatida k о ‘rib chiqilgan.
B.Santoning fikriga k о ‘ra, innovatsiya - bu yuqori sifatli texnologiyalar
yaratiladigan texnik, ijtimoiy - iqtisodiy jarayon. L.A.Bayev va E.V.Shugurov
fikriga k о ‘ra, “innovatsiya” tushunchasini aniqlashda quyidagi yondashuvlar
mavjud :
 obyektga k о ‘ra yondashuv;
 jarayonli yondashuv;
 obyekt - naflilik yondashuvi;
 jarayon - naflilik yondashuvi;
 jarayonli - moliyaviy yondashuv.
Obyektga k о ‘ra yondashuvga asosan, ilmiy-texnik taraqqiyotning natijasi -
yangi texnika va texnologiya – innovatsiyalar b о ‘lib xizmat qiladi. Obyekt mezoni
quyidagilarni alohida ajratib k о ‘rsatish imkonini beradi:
1
Stepanova I.P. Innovatsionniy menedjment. Uchebnik. 2014.
2
L.Vodachek, O.Vodachkova. Strategiya upravleniya innovatsiyami na predpriyatii. Moskva , Ekonomika , 1989.-
167 s .

 bazis innovatsiyalar - yirik ixtirolarni amalga oshirishdan iborat,
texnologiyalarning yangi avlodini yaratishga sabab b о ‘lgan innovatsiyalar;
 takomillashtiruvchi innovatsiyalar , ya’ni ilmiy-texnologik siklning
barqaror rivojlanishi bosqichida k о ‘p uchraydigan kichik ixtirolarni amalga
oshiruvchi innovatsiyalar;
 soxta innovatsiyalar (ratsionalizatorlik innovatsiyalar) texnika va
texnologiyalarning eskirgan avlodlarini qisman takomillashtirishga
y о ‘naltirilgan b о ‘lib, odatda texnik taraqqiyot sekinlashishiga olib keladilar,
chunki ular jamiyatga hech qanday samara bermaydi yoki salbiy ta’sir
k о ‘rsatadi.
Obyekt-naflilik yondashuviga k о ‘ra , innovatsiya yangi ilmiy-texnik
yutuqlarni joriy etish asosida ishlab chiqarilgan yangi iste’mol qiymati sifatida
ta’riflanadi. Bu yerda innovatsiyaning naflilik vazifasi ustunlik qiladi - jamiyatning
yuqori naflilikka ega b о ‘lgan ehtiyojlarini qondirish qobiliyati.
Jarayon-naflilik yondashuvi doirasida obyekt-naflilik yondashuvdan farqli
о ‘laroq, “innovatsiya” kategoriyasiga yangi amaliy vositani barpo etish, tarqatish
va q о ‘llashning yaxlit jarayoni sifatida qaraladi.
Jarayon-moliyaviy yondashuv nuqtai nazaridan, innovatsiya - bu
yangiliklarga sarmoya kiritish, yangi asbob-uskunalar, texnologiyalar va ilmiy
tadqiqotlarni rivojlantirish uchun moliyaviy resurslarni investitsiyalash jarayoni.
I.Abdurahmonovning fikriga k о ‘ra, “Ilm mablag‘ga aylansa, ana shu
innovatsiya” deb ta’riflaydi. Shunday qilib, “innovatsiya” tushunchasi k о ‘pincha u
yoki bu tadqiqotchining aniq maqsadi bilan belgilanadi. Har qanday yangilik, shu
jumladan juda ilg‘or b о ‘lmasa ham, innovatsiya sifatida tavsiflanishi mumkin.
Adabiyotlarda berilgan “innovatsiya” tushunchasining turli xil ta’riflari uni
innovatsion faoliyat samarasi, bozorga kirishini va ishlab chiqarilgan tovarlar yoki
xizmatlarning sifat belgilarini о ‘zgarishini ta’minlaydigan yangi yoki
takomillashtirilgan mahsulot yoki texnologik jarayon sifatida tavsiflangan (1-
jadval). 1-jadvaldagi ma’lumotlar shuni k о ‘rsatadiki, innovatsiyalarni tavsiflashda,
mualliflar mahsulot yoki xizmatning takror ishlab chiqarish va bozor jihatlariga

emas, balki sifat-texnologik о ‘zgarishiga asosiy e’tiborni qaratadilar. Bunda
evolyusion yondashuv innovatsion jarayonning uzluksizligini tahlil qiladi, har bir
innovatsiyaning iqtisodiy mazmuni esa faqat iqtisodiyotning “innovatsion sektori”
nuqtai nazaridan aniqlanadi. Biroq, ishlab chiqarish omillarining yangi birikmasi
va uning natijasida tovarlar va xizmatlar bozori tarkibida yuz berayotgan sifatli
о ‘zgarishlar innovatsion jarayonlarning yaqqol k о ‘rinishidir.
1-jadval.
Innovatsiya kategoriyasining ta’riflarini taqqoslama tahlili
Muallif Ta’rif
1 2
Prigojin A.I. Tashkilotlardagi yangiliklar kо‘rib chiqilgan, ular yangi barqarorlashtiruvchi
tarkibiy qismlarga kiritilgan ma’lum maqsadli о‘zgarishlar deb tavsiflangan
(maqsadlari, texnologiyalari, tartibi va boshqalar).
Zub A.T. Innovatsiyani tashkilotda keyinchalik qо‘llaniladigan innovatsion g‘oyalar,
konsepsiyalar ishlab chiqish jarayoni sifatida belgilaydi. Shu bilan birga,
о ‘zgarishlar deganda shart-sharoitlar о ‘zgarishi bilan bog‘liq ish usullaridagi
tezkor va chuqur о ‘zgarishlar jarayoni deb tushuntiradi.
Asayl A.N., Karpov
B.M.,
Perevyazkin V.B.,
Starovoytov M.K. Mualliflar innovatsiyalarni ilmiy-texnik taraqqiyotning о ‘ziga xos namoyishi,
yangilik elementlariga xos b о ‘lgan, bozor talabini qondiradigan, samara
keltiradigan mahsulot yoki xizmatlarni ishlab chiqarishni ta’minlash
qobiliyatiga ega texnologik jarayon, yangi yoki modernizatsiyalashgan
mahsulot shaklidagi ijodiy faoliyat natijasidir.
Orlov L.I. Innovatsiya tushunchasini yangilik va о ‘zgarish tushunchalariga yaqin deb
hisoblaydi. Innovatsiyani qaror qabul qilish natijasi sifatida belgilaydi. U turli
xil yechimlar – mos ravishda ilmiy-texnik va tashkiliy yechimlarga asoslangan
ilmiy-texnik va boshqaruv innovatsiyalarga k о ‘proq e’tibor beradi.
Molchanov N.I. Innovatsiyani yangi mahsulot yoki xizmat sifatida, ularni ishlab chiqarish
usuli, turli sohalardagi yangiliklar - tashkiliy, ilmiy-tadqiqot, moliyaviy va
boshqalar sifatida belgilaydi. Innovatsiyani xarajatlarni tejamkorligiga yoki
ushbu tejalishga shartsharoitlar yaratadigan har qanday takomillashuv sifatida
tushunadi.
Gromeko V.I. Innovatsiya deganda ilmiy g‘oya yoki ixtironing iqtisodiy samara beradigan
amaliy qо‘llash bosqichiga olib chiqilishini ta’minlaydigan jarayon
tushuniladi.
Nikson F. Innovatsiyaga yangi yoki takomillashtirilgan sanoat jarayonlar va uskunalarni
bozorda paydo bо‘lishiga olib keladigan turli xil chora-tadbirlarning (texnik,
ishlab chiqarish, tijorat xarakterga ega) yig‘indisi sifatida ta’rif beradi.
Santo B. U innovatsiyani ijtimoiy-iqtisodiy jarayon deb hisoblaydi va ixtirolar,
g‘oyalarni amalda qо‘llash orqali takomillashtirilgan mahsulotlar va
texnologiyalarni yaratishga olib keladi deb izoh beradi. Ba’zi hollarda

(innovatsiya foydaga, iqtisodiy samaraga yо‘naltirilgan bо‘lsa) uning bozorga
chiqishi qо‘shimcha daromad keltirishi mumkin.
Shumpeter I. U innovatsiyani tadbirkorlik qobiliyatiga asoslangan ishlab chiqarish
omillarining yangi ilmiy-tashkiliy kombinatsiyasi sifatida belgilaydi.
Morozov Y.P. U iqtisodiy samaraga kо‘proq e’tiborni qaratadi va innovatsiyalarni yangi
texnologiyalar, mahsulotlar, ijtimoiy-iqtisodiy, texnologik va tashkiliy
qarorlar shaklidagi yangiliklarni samarali qо‘llash sifatida belgilaydi.
Davomi
Zavlin P.N., Kazansev
A.K., Mindeli L.E. Ishlab chiqarish jarayoni va/yoki uning natijalarini takomillashtirishga
qaratilgan intellektual, birinchi navbatda, ilmiy-texnik faoliyat natijalaridan
foydalanish innovatsiya deb hisoblanadi.
Allen J.A. U innovatsiyalarni yangi mahsulotlar, xizmatlar, jarayonlar yoki xulq usulari
joriy etilishi va ommaviy iste’mol qilinishi deb hisoblaydi.
Pavitt K., Uolker V. Innovatsiya deganda yangi yoki takomillashtirilgan mahsulot yoki texnologik
jarayonni bozorga chiqarishga qaratilgan harakatlar (texnik, sanoat va savdo
xarakatlari) majmui tushuniladi.
Tviss B. Iqtisodiy jihatlarga e’tiborni kо‘proq qaratadi va ixtirolar yoki yangi g‘oyalar
iqtisodiy mazmunga ega bо‘lgan jarayonni innovatsiya deb hisoblaydi.
I.Abdurahmonov О‘zbekistonda kо‘plab salohiyatli olimlar, ilmiy xodimlar turli tadqiqot
markazlarda, institut va universitetlarda faoliyat olib boradi. “Ularda bilim
y о ‘q emas, bor. Demak, avvalo, pul berilgan, s о ‘ngra bu bilimga aylandi.
Lekin shu bilim holatida turibdi, agar biz bilimni mablag‘ga aylantirolsak,
ya’ni knowledge based economy desak, bu innovatsiya b о ‘ladi
“Innovatsiya” kategoriyasini turli xil talqin qilinishi sababi innovatsion
hodisalarning k о ‘p qirrali tabiatidir. Keng ma’noda “innovatsiya” tushunchasi
ishlab chiqarishning texnologik asoslarini tubdan modernizatsiyalashni natijasini
aks ettiradi va yangilik b о ‘lganligi tufayli, birinchidan, ma’lum bir iqtisodiy
subyektning yuqori darajadagi noaniqligi, ikkinchidan, uning hayotiy sikli
davomida uzoq muddatli samarasi bilan tavsiflanadi, ya’ni innovatsion jarayonning
uzluksizligi bilan. Bundan kelib chiqadiki, innovatsiya о ‘ziga xoslik va
doimiylikni uyg‘unlashtiradi.
“Innovatsiya” va “innovatsion jarayon” iqtisodiy kategoriyalari bir-biriga
yaqin, ammo bir xil emas. Innovatsion jarayon - bu innovatsiyalarni yaratish,

о ‘zlashtirish va tarqatish kabi ketma-ket bosqichlar yig‘indisi, ya’ni takror ishlab
chiqaruvchi innovatsiya tizimining zaruriy tarkibiy qismi. 3

Zamonaviy iqtisodiyotda innovatsiyalar nafaqat iqtisodiy о ‘sish, rivojlanish,
tarkibiy siljishlar omilidir, balki ular barcha sohalarni, iqtisodiyot tarmoqlarini va
umuman ijtimoiy hayotni qamrab olgan. Yozef Shumpeterning innovatsion
nazariyasiga k о ‘ra, innovatsiya yangi mahsulot ishlab chiqish, texnologik
taraqqiyot va ishlab chiqarish usullarini takomillashtirishni о ‘z ichiga olgan
makroiqtisodiy ishlab chiqarish funksiyasini о ‘zgartiruvchi omil hisoblanadi.
Bundan tashqari, Y.Shumpeter iste’molchi tanlovidagi о ‘zgarishlarni ham ishlab
chiqarish funksiyalarining о ‘zgarishi omili sifatida qaragan, ya’ni talab tomonidan
ta’sir kuchi taklif tomoniga о ‘tgan.
О ‘zgarishlar b о ‘lmaganda iqtisodiy tizim barqaror muvozanatga erishadi, bu
esa tashqi omillarning ta’siri past b о ‘lgan sharoitda milliy iqtisodiyotning asosiy
tizimlarini rivojlanishini sekinlashtiradi. Y.Shumpeterning nazariyasi b о ‘yicha
asosiy subyekt - tadbirkor b о ‘lganligi sababli, aynan u daromadni k о ‘paytirishni
ta’minlash uchun innovatsiyalar ishlab chiqarish bilan shug‘ullanadi. Shuning
uchun innovatsion tadbirkorlik faoliyati natijasida erishilgan yuqori daromad
innovatsiyalar asosida vujudga keladi.
Innovatsiyalar ishlab chiqaradigan tadbirkor uchun yuqori darajadagi foyda
olishning yagona usuli (K.Marksning fikriga k о ‘ra) muntazam ravishda yangiliklar
joriy etishdir. Buning sababi, iqtisodiyotda innovatsiyalar tarqalganda boshqa
iqtisodiy subyektlar innovatorga taqlid qilishadi, natijada uning iqtisodiy foydasi
tarmoq foydasiga aylanadi. Bu esa Y.Shumpeter nazariyasida tadbirkorning
jamiyatdagi ijtimoiy ahamiyatini belgilab beradi: tadbirkor - taraqqiyotning
harakatlantiruvchi kuchidir. Innovatsiyalarning asosiy natijasi foyda hisoblanadi, u
innovatorni jamiyatni doimiy taraqqiyotga olib keladigan innovatsiyalarni doimiy
ravishda yaratishga undaydi.
3
О.А.Борис, В.Н.Парахина. Социальные проблемы управления инновациями и методы их нивелирования.
Особенности управления инновационным развитием социально-экономических систем в современных
условиях: коллективная монография; Ставропол: Издательско-информационный центр “Фабула”, 2011. -180
с

Y.Shumpeterning ta’kidlashicha, “yangi mahsulotni paydo b о ‘lishi bilan
tadbirkor raqobatchilardan qutiladi va monopol narxlarning asosiy tamoyillariga
muvofiq ravishda narx belgilaydi, bu esa kapitalistik iqtisodiyotda foydaning
monopol elementi mavjudligidan dalolat beradi”. Shunday qilib, Shumpeterning
fikriga k о ‘ra, innovatsiyalardan samara olish mexanizmi yaratiladi.
Y.Shumpeterning innovatsion nazariyasida noaniqlik va innovatsiya
о ‘rtasidagi о ‘zaro bog‘liqlik borligi k о ‘p marotaba ta’kidlangan. Shu bilan birga,
innovatsiyalar bir qator tashqi omillar (yangi qonunlar, globallashuv va boshqalar)
ta’sirida faollashadi, ularning asosida innovatsiyalarni ishlab chiqarish yoki naflilik
funksiyalarning о ‘zgarishi sifatida tavsiflash mumkin. Innovator-tadbirkor ishlab
chiqarish va iqtisodiy jarayonga noaniqlikni kiritadi.
Shubhasiz, yangiliklarga doir qaror qabul qilish jarayoni axborotning yuqori
darajada noaniqlik va t о ‘liq emasligi bilan tavsiflanadi, ammo korxonaning
innovatsiyalarsiz faoliyati ham bozor iqtisodiyotining keyinchalik qay tarzda
rivojlanishidagi noaniqligi bilan bog‘liq. F.Naytning fikriga k о ‘ra, tadbirkorlikning
mohiyati noaniqlik sharoitida qaror qabul qilish va ular uchun javobgarlik tortishni
о ‘z ichiga oladi. Y.Shumpeterdagi tadbirkor noaniqlik keltirib chiqaradigan
innovatsiyalarni joriy qiladi va shu tariqa noaniqlikning asosiy manbai b о ‘lib
xizmat qiladi. Nayt esa tadbirkorlik, asosan, innovatsiyani amalga oshira oladigan
odamlarga xos ekanligini ta’kidlaydi. Shumpeterga asosan, о ‘zgarishlar,
innovatsiyalar keyinchalik о ‘zi odatiy holga aylanib boradi, texnologik taraqqiyot
esa yuqori malakali mutaxassislarning ishiga aylanib, ular oldindan rejalashtirilgan
tarzda ishlashga majbur qiladilar 4
.
Muayyan mezonlar b о ‘yicha innovatsiyalarni ma’lum guruhlarga tasnifi 2-
jadvalda keltirilgan.
2-jadval
4
Мамутов В.К. Правовое обеспечение инновационной деятельности / Мамутов В.К. // Экономика региона,
издательство Института экономики Уральского отделения РАН, г. Екатеринбург- 2009.-№ 4.- С .51-56

Innovatsiyalar tasnifi
Mezon Innovatsiyalarning turi
Tarqalganligi bо‘yicha:  yagona;
 tarqoq.
Ishlab chiqarish siklidagi о ‘rni b о ‘yicha;  xom-ashyoviy;
 mahsulotli;
 ta’minotli.
Boshqa innovatsiyalar bilan bog‘liqligi
b о ‘yicha:  ochib beruvchi;
 inkor etuvchi;
 о ‘rnini bosuvchi;
 qaytariladigan.
Bozorni egallashi bо‘yicha:  mahalliy;
 tizimli.
Yangilikningsalohiyati va darajasi b о ‘yicha:  radikal;
 takomillashtiruvchi;
 aralash.
Korxona faoliyat y о ‘nalishi b о ‘yicha:  texnologik;
 iqtisodiy;
 marketing;
 ijtimoiy;
 ekologik.
2-jadvalda keltirilgan ma’lumotlarga q о ‘shimcha ravishda shuni ta’kidlash
kerakki, aqliy mehnat mahsuli va uni amaliyotga joriy etish huquqlari yig‘indisi
deb ta’riflanadigan intellektual mulk obyektlari innovatsion faoliyatning muhim
natijasi sanaladi.
Intellektual mulkning xilma-xil turlari mavjud, ular korxona kapitalining bir
qismini tashkil etadi, jumladan sotib olingan huquqlar, franchayzing va gudvill
(uni korxonaning biznes obr о ‘si sifatida tavsiflash mumkin).
Intellektual mulk nomoddiy aktivlar qatoriga kiradi. Intellektual mulkning
natijasi - bu alohida shaxsning yoki ilmiy-tadqiqot guruhning aqliy va ijodiy
faoliyatining intellektual mahsuli. Ushbu mahsulot turli shakllarda b о ‘lishi
mumkin: ilmiy ixtirolar, ilmiy-tadqiqot va tajriba-konstruktorlik ishlarinining
natijalari, shuningdek turli sohalarda konsalting xizmatlari, ya’ni intellektual mulk
obyektlari (IMO).

Intellektual mulk obyektlari patent huquqi (sanoat mulki obyektlari) va
mualliflik huquqiga ega obyektlarga b о ‘linadi. Sanoat mulki obyektlariga ixtirolar,
sanoat namunalari, shuningdek tovar belgilari, korxona nomi va boshqalar kiradi.
K о ‘p hollarda innovatsiyalar iqtisodiyotning real sektoriga turli xil
ixtirolarni joriy etish natijasida yaratiladi, ularga jahon miqyosidagi yangiliklar,
texnologik darajasi va sanoatdagi iste’moli yuqori b о ‘lgan yangi qurilmalar,
moddalar, texnologiyalar, tabiiy hujayralar ( о ‘simliklar va hayvonlarning) kiritish
mumkin
Ta’kidlash joizki, patentlar, mulk obyektlarining sertifikatlari, shuningdek
litsenziya shartnomalari sanoat mulki obyektlaridan foydalanishda q о ‘llaniladi.
Shu bilan birga, mualliflik huquqiga ega obyektlardan foydalanish mualliflik
shartnomalari va oldi-sotdi shartnomalari bilan rasmiylashtiriladi.
Innovatsiya ham mahsulot, ham texnologik jarayon b о ‘lishi mumkin (t о ‘liq
yoki alohida elementlar b о ‘yicha). Yangilik darajasi b о ‘yicha innovatsiyalar
quyidagi turlarga tasniflanadi:
 bazis innovatsiyalar, ya’ni ular yangi avlod mashinalari va
materiallarini о ‘zlashtirishga qaratilgan va mavjud innovatsion texnologiyalar
bilan birgalikda tubdan yangi texnologiyalarni о ‘zlashtirishga m о ‘ljallangan;
 takomillashtiruvchi innovatsiyalar, ya’ni mavjud mahsulotning sifat
yoki qiymat xususiyatlari yaxshilangan innovatsiyalar, shuningdek ishlab
chiqarishni sezilarli darajada takomillashtirilgan usullarini q о ‘llash bilan bog‘liq
yangiliklar.Ushbu yangiliklar texnologiyalarni ommalashtirish va
takomillashtirishga qaratilgan;
 soxta innovatsiyalar, ular mahsulot va xizmatda kichik texnik-
texnologik va tashqi о ‘zgarishlar kiritishni о ‘z ichiga oladi.

2. Innovatsion faoliyatni tashkil etish shakllari.
Innovatsiyalardan t о ‘g‘ridan-t о ‘g‘ri innovatsion faoliyatga о ‘tishda uning
asosiy turlarini sanab о ‘tish kerak:
a) ishlab chiqarishni tayyorlash va tashkil etish, ular texnologiyalar va
asboblarni sotib olish, shuningdek ishlab chiqarish va sifat nazorati usullari,
standartlari va jarayonlarida sodir b о ‘ladigan о ‘zgarishlarni о ‘z ichiga oladi;
b) ishlab chiqarish oldi ishlanmalari, ya’ni mahsulotni, asbob-uskunalarni va
texnologiyalarni takomillashtirish, shuningdek ulardan t о ‘g‘ri foydalanish uchun
xodimlarni qayta tayyorlash;
v) yangi mahsulotlar marketingi - bozorga yangi mahsulotlarni chiqarish
bilan bog‘liq asosiy faoliyat turlarini amalga oshirish (bozorni о ‘rganish, unga
moslashish, reklama va boshqalar kiradi);
g) tashqaridan turli shakllarda nomoddiy texnologiyani olish (masalan,
patentlar, litsenziyalar, nou-xau, savdo markalari, shuningdek texnologik
ma’nodagi modellar va xizmatlar);
d) moddiy texnologiyani sotib olish - mashina va uskunalarni о ‘z ichiga
olgan va mahsulotli yoki texnologik о ‘zgarishlarni amalga oshirish bilan bog‘liq
b о ‘lgan ishlar;
e) ishlab chiqarishni loyihalashtirish - texnik jarayonlar va xususiyatlarni
aniqlash uchun rejalar va chizmalarni tayyorlashdan iborat.
Innovatsion faoliyat quyidagilarga asoslanadi:
1) innovatsiyalarni an’anaviy, oddiy ishlab chiqarishdan ustunligi
tamoyili;
2) innovatsion ishlab chiqarishning tejamkorlik tamoyili (tijorat
samaraga erishish k о ‘zda tutiladi);
3) moslashuvchanlik tamoyili (har bir yangi g‘oya uchun mustaqil
innovatsion tuzilma tashkil etiladi, lekin u о ‘z navbatida boshqa muammolarni hal
qilish uchun mutlaqo mos kelmasligi mumkin);

4) majmuaviy tamoyil (masalan, birgina yorqin kashfiyot unga bog‘liq
b о ‘lgan bir nechta kichik innovatsiyalarni paydo b о ‘lishiga sabab b о ‘lishi
mumkin).
Innovatsion faoliyatni boshqarish qoidalarini va uni q о ‘llash texnologiyasini
bilish tegishli strategiya va taktikani t о ‘g‘ri shakllantirishga yordam beradi.
Har qanday innovatsion faoliyatning samaradorligi tashkilotni ushbu
y о ‘nalishda rivojlantirishni taqozo etadi. Innovatsion rivojlanishni boshqarish
mazmunini quyidagi qoidalar bilan ifodalash mumkin:
- innovatsiyalarni oldindan k о ‘rish va rivojlantirish kerak;
- yangiliklarni tezlashtirish va joriy etish zarur;
- innovatsiyalarga tayyorgarlik k о ‘rish kerak;
- innovatsion jarayonlarni ma’lum darajada t о ‘xtatib turish va
silliqlashtirilishi mumkin;
- tashkilot innovatsion faoliyatini boshqarishning ma’lum darajasini
ta’minlash lozim.
Korxonaning innovatsion rivojlanishini boshqarish tamoyillarining umumiy
xususiyatlarini ajratib k о ‘rsatish mumkin:
 har qanday tashkilot rivojlanish jarayoniga ta’sir k о ‘rsatadigan
tamoyillarning umumiyligi;
 boshqarish obyektlari rivojlangan sari doimiy takomillashib boriladigan
tamoyillar о ‘zgarishi.
Korxonaning rivojlanish qonuniyatlari menejment tamoyillari bilan
belgilanadi va uning a’zolari xarakati uchun motivatsiya yaratadi, shuningdek
korxonaning innovatsion rivojlanish xususiyatlarini hisobga oladi.
Korxonaning innovatsion rivojlanishini boshqarish tamoyillari innovatsion
faoliyat mazmunini belgilaydigan qoidalar hisoblanadi.
Tamoyillardan maqsadga muvofiq foydalanish faoliyat natijadorligi uchun
zaruriy zamin yaratadi va innovatsiyalardan salbiy natijalar olish ehtimolini
kamaytiradi.

Innovatsion strategiya tamoyillari korxonaning innovatsion faoliyatining
asosi b о ‘lib, uni rivojlantirish y о ‘nalishlarini belgilab beradi. Korxona innovatsion
strategiyasining quyidagi tamoyillarini sanab о ‘tish mumkin:
- strategiyani ishlab chiqishda ilmiy va tahliliy bashorat qilish tamoyili;
- inson omilining ustunligi tamoyili;
- korxona strategiyasi va mavjud resurslarning muvofiqligi tamoyili;
- korxonaning rivojlanishiga ta’sir qiluvchi tashqi va ichki omillarni
tahlil qilish tamoyili;
- korxonada strategik boshqaruv tizimini tashkil etish tamoyili;
- korxona strategiyasi va umumiy boshqaruv taktikasining muvofiqligi
tamoyili;
- mavjud texnologiyalar nuqtai nazaridan korxona strategiyasining
maqsadga muvofiqligi tamoyili.
Yuqorida keltirilgan tamoyillar tashkilotning innovatsion strategiyasini
boshqarish uchun umumiy talablar, qoidalar b о ‘lib xizmat qiladi, ularning eng
muhimlari uchta guruhga birlashtirishimiz mumkin:
1) korxonaning innovatsion rivojlanishini boshqarish tizimini tashkil
etish tamoyillari (bashoratlash, muvofiqlik, ilg‘orligi, uyg‘unlik tamoyili);
2) korxonada innovatsion menejment tizimining kelgusida rivojlanishiga
y о ‘nalish beradigan tamoyillar (moslashuvchanlik, bog‘liqlik, uzluksizlik va
boshqalar);
3) tashkilotdagi innovatsion amaliyot subyektlari bilan о ‘zaro
munosabatlarning mohiyatini belgilaydigan tamoyillar, shu jumladan sinergetizm,
partisipativ va antropologik realizm tamoyillari.
Antropologik realizm tamoyili b о ‘yicha shaxs ongsiz va ongli ravishda
innovatsiyalarga t о ‘sqinlik qilishi yoki yordam k о ‘rsatishi mumkinligi
ta’kidlangan. Ilmiy isbotlangan va shoshilinch tayyorlangan innovatsiyalar
haqiqatan ham ilmiy va ta’lim faoliyatining muayyan subyektlarining vakolatlari,
ehtiyojlari va imkoniyatlariga mos kelishi kerak.

Shunday qilib, tashkilotning innovatsion rivojlanishi bilan birga
xodimlarning innovatsion salohiyatini takomillashtirish jarayoni amalga oshiriladi,
ular innovatorlarni doimiy ravishda о ‘qitish va malakasini oshirishni talab qiladi.
Xardi-Veynbergning populyatsiyalarning genetik barqarorligi t о ‘g‘risidagi
qonunini inson ijodiy qobiliyatlariga ham q о ‘llash mumkin. Bir million aholiga
t о ‘g‘ri keladigan iqtidorli insonlar soni nisbatan о ‘zgarmaydi. Korxonaning
innovatsion salohiyatini rivojlantirishni boshqarishni shunday tashkil etish kerakki,
tashkilot ichida va tashqarisida iqtidorli shaxslarni doimiy ravishda qidirib,
shuningdek ularning shaxsiy va kasbiy rivojlanishiga yetarlicha e’tibor berish
lozim.
Partisipativ tamoyiliga binoan innovatsion faoliyatning har bir subyekti
mazkur faoliyatni chuqur tushunadi va obyektiv ma’lumotlar oladi, chunki u ushbu
jarayonni rejalashtirishda ishtirok etadi. Oxir oqibat, innovatsion faoliyat natijalari
juda shaxsiy b о ‘lib qolib odamlar innovatsiyalarni yana keyinchalik yaratish uchun
yangi rag‘batlar paydo b о ‘ladi. Mutaxassisning kasbiy rivojlanishi sodir b о ‘ladi, u
yangi bilimlarga ega b о ‘ladi va shaxsiy imkoniyatlari kengayadi.
Partisipativ tamoyilini muvaffaqiyatli amalga oshirish uchun Florian
Znanetskiyning “inson koeffitsiyenti”ni hisobga olish lozim, u ijtimoiy-pedagogik
vaziyatda ishtirok etayotgan shaxslarning fikrlarini hisobga oladi va ular uchun
ushbu vaziyatning muhim jihatini hisobga oladi. F.Znanetskiyning fikriga k о ‘ra,
har bir kishi k о ‘pincha muqobil tanlovga duch keladi: yoki о ‘rnatilgan qoida-
qonuniyatlar shaxsni parchalaydi, yoki shaxs ularni y о ‘q qiladi.
Sinergetizm tamoyiliga binoan, korxona rivojlanishiga boshqaruvning ta’siri
qanchalik korxonaning о ‘zini- о ‘zi rivojlantirishning ichki y о ‘nalishlariga mos
kelsa shunchalik u samarali hisoblanadi, о ‘z- о ‘zini saqlash qonuniga binoan
xodimlar innovatsiyalarga qarshi b о ‘lmaydilar va sinergiyaga erishishga intiladilar.
Korxonaning innovatsion rivojlanishini tashkillashtirish tahlil qilinadigan
muhitda mumkin b о ‘lgan va b о ‘lmagan jihatlarni bilimiga asoslangan b о ‘lishi
zarur, chunki tashqaridan korxonaning innovatsion rivojlanish y о ‘nalishlarini
majburan belgilash maqsadga muvofiq emas. Rivojlanishni tashqi tomondan uzoq

vaqt davomida boshqarish mumkin emas, chunki tashqi ta’sir korxonaning
rivojlanishidagi ichki jarayonlarni о ‘rnini bosolmaydi yoki bekor qila olmaydi.
Shuningdek, rivojlanishning turli modellarini amalga oshirish uchun
harakatlar erkinligini ta’minlash lozim. Boshqarishda kutilayotgan
о ‘zgarishlarning (ularning sur’ati, y о ‘nalishi, tabiati) korxona tizimining ichki
tarkibiy qismlarini bilan bog‘liqligini, uning innovatsion salohiyati mavjudligini,
kiritilgan о ‘zgarishlarda barcha qismlar ishtirokini hisobga olish kerak.
Innovatsion rivojlanish y о ‘lini tanlagan korxonalar raqobatbardosh b о ‘lib, bozorda
yetakchi kompaniyalarga aylanadilar. Sifatli va о ‘z vaqtida yaratilgan
innovatsiyalarga asoslangan raqobat korxonalarning faoliyat davomiyligining
muhim sharti sanaladi hamda yangi ilmiy natijalarni rivojlantirish va
tijoratlashtirishda hal qiluvchi omil b о ‘ladi.
Shunday qilib, bir tomondan, raqobat muhitida korxonalar yuqori darajadagi
ilmiy natijalarni ta’minlashga majbur b о ‘lmoqdalar, bunga ta’lim xizmatlari sifati,
reklama va axborot faoliyatini q о ‘shib kelmoqdalar, va boshqa tomondan,
ta’kidlash joizki, muhim ilmiy-amaliy ahamiyatga ega innovatsiyalarni bozor
qabul qilmaydi, agar ular korxonalar manfaatlariga javob bermasa.
Raqobat nafaqat hissa q о ‘shib kelmoqda, balki korxonalarni quyidagi
y о ‘nalishlarda innovatsiya bozorini yaratish va rivojlantirishda ishtirok etishga
majbur qilmoqda:
- ilmiy-tadqiqot ishlarini amalga oshirish uchun о ‘z ilmiy-tajriba
bazasini yaratish va takomillashtirish;
- boshqa tashkilotlar bilan birgalikda q о ‘shma tadqiqotlarni tashkil
etish;
- ta’lim va boshqa muassasalar uchun turli xil ilmiy-tadqiqot va
tajribakonstruktorlik ishlariga olingan buyurtmalarni bajarish.
Biroq, amaliyot k о ‘rsatishicha, k о ‘pchilik yirik korxonalar innovatsion
korxonalar emas. Tashqi muhit juda tez о ‘zgarib turadi, shuning uchun ham
innovatsiyalarni о ‘z vaqtida amalga oshirish lozim. Bu muammo nafaqat raqobat
bilan chambarchas bog‘liq, balki vaqtga xam bevosita bog‘liqdir, chunki yangi

mahsulotni ishlab chiqarishga ketadigan vaqtni sezilarli darajada qisqarishi
tashkilotning samarali ishlashi uchun obyektiv zaruratdir. Yuqoridagi tavsiflar
korxonaning muvaffaqiyatga erishish vositalaridir, ular bir-biri bilan bog‘langan
b о ‘lib tashkilotning innovatsion faoliyatdan oladigan samarasini kuchaytiradi.
Hozirgi kunda korxonalarning muvaffaqiyati k о ‘p jihatdan turli omillarga
bog‘liq, jumladan global raqobat, tezkor texnologik rivojlanish va innovatsion
muhitga bog‘liq. Ularni malakali boshqarishda rahbariyat ushbu jarayonlarni о ‘z
rivojlanishida hisobga olishlari lozim.
Korxonaning noyobligi uning rivojlanishida innovatsion tarkibiy qismi bilan
belgilanadi, unga korxonaning bozordagi pozitsiyasi, ilmiy-ma’rifat faoliyati sifati,
intellektual salohiyati darajasi, rivojlanish strategiyalari va innovatsion madaniyati
kiradi.
Tashkilotning innovatsion faoliyatining asosiy belgilari - uning uzluksiz
rivojlanishga y о ‘naltirilganligi, prognozlar tuzish va ilmiy, ta’lim faoliyati sifati.
Korxonalar raqobatbardoshlikni ta’minlash va oshirish uchun mutaxassislarini
yuqori sifatli tayyorlashni ta’minlashi kerak, bu esa mahsulot yoki xizmatlarni
ishlab chiqarish va taqsimlash sohalarida katta kuch va mablag‘larni talab qiladi.
Korxonaning innovatsion rivojlanish menejmentini ushbu muhitning
imkoniyatlari asosida tashkil etish lozim. YA’ni tashkilotning innovatsion
rivojlanish y о ‘nalishlarini tashqaridan aniqlash va boshqarish maqsadga muvofiq
emas, chunki bu kabi boshqaruv korxona ichidagi tabiiy rivojlanish jarayonlarini
о ‘rnini bosa olmaydi. Shuningdek, rivojlanishning muqobil variantlarini amalga
oshirish uchun ma’lum darajada harakatlar erkinligini ta’minlash kerak.
Korxonada innovatsiyalarni samarali boshqarish uchun rejalashtirilayotgan
о ‘zgarishlarni xodimlarning kutayotgan natijalari bilan taqqoslash zarur,
korxonaning innovatsion salohiyati mavjudligi, shuningdek, barcha subyektlarni
b о ‘lajak о ‘zgarishlarga jalb qilinganligi juda muhimdir.
Shunday qilib, barcha innovatsiyalarga mos keladigan universal boshqaruv
tamoyillari y о ‘q degan xulosaga kelishimiz mumkin. Har bir vaziyatni
k о ‘rsatkichlari turli b о ‘ladi va ularga natija bevosita bog‘liq hisoblanadi, bu

nafaqat tashqi muhitning ta’siri, balki innovatsiyalarning о ‘zi, innovatsiyalar
haqida ma’lumot t о ‘plash, ularni joriy etish t о ‘g‘risida qaror qabul qilish kabi
innovatsion jarayon bosqichlariga ham ahamiyatlidir. Bir xil tamoyillar turli
bosqichlarda innovatsion jarayonga ham hissa q о ‘shishi, ham t о ‘sqinlik qilishi
mumkin. Ushbu belgilar b о ‘yicha korxona rivojlanishida mazkur sifat qadam
qanchalik zarurligini aniqlash mumkin.
Agar innovatsion jarayonning ma’lum bosqichi korxonaning tarkibiy
k о ‘rsatkichlarida jiddiy о ‘zgarishlarni talab qilsa, bu avvalambor, xodimlarning
hatti-harakati, ular va innovatsiyalar о ‘rtasidagi t о ‘siqlarni olib tashlash, ularni
о ‘qitish va yangiliklarni q о ‘llashni о ‘rgatish orqali bartaraf etiladi.
Ushbu jarayonda tashkilot - ijtimoiy tizim b о ‘lib, u tashqi kuchlar ta’siri
ostidami yoki birdaniga xodimlarning yangiliklarga moyilligi ortishi natijasidami
innovatsiyalarni joriy etmasin, lekin korxona faoliyatidagi muammolarni oldindan
tahlil qilish orqali ongli ravishda, shuningdek ushbu muammolarni yechimini
topish uchun innovatsiyalarni joriy etish jarayonini tashkil etadi.
Innovatsiyalar va ular bilan bog‘liq о ‘zgarishlarni boshqarishning aksariyat
modellari K.Levinning korxonada innovatsiyalarga nisbatan “ma’qul” va “qarshi”
y о ‘nalishlariga b о ‘linadigan ikki guruh kuchlarning dinamik muvozanat holati
borligi haqidagi faraziga asoslanadi. Korxonadagi о ‘zgarishlarni uch bosqichda
amalga oshirish lozim: “eritish”, “harakatlantirish” va “muzlatish” bosqichlari,
bunda kuchlar muvozanatini saqlab qolish lozim.
Birinchi bosqichda о ‘zgarishga b о ‘lgan ehtiyoj mavjud vaziyatdan norozilik
hissi tug‘diradigan innovatsion muhitni yaratish orqali amalga oshiriladi.
“Harakatlantirish” bosqichida (yoki о ‘zgarishlarni amalga oshirish jarayoni),
innovatsiyalarni amalga oshirish uchun zarur b о ‘lgan ma’lumotlar taqdim etiladi,
xatti-harakatlarning yangi shakllari va namunalari о ‘rganiladi. “Muzlatish”
bosqichida о ‘zgarishlarning barqarorlashuvi yuzaga keladi, yangi texnologiyalar,
hatti-harakatlarning yangi shakllari, namunalari va h.k. q о ‘llaniladi.
Shunday qilib, innovatsion faoliyatni t о ‘plangan texnologiyalar, bilimlar va
uskunalarni tijoratlashtirishga m о ‘ljallangan texnologik, ilmiy, tashkiliy va

moliyaviy chora-tadbirlar majmuasi deb ta’riflash mumkin. Innovatsion faoliyat
natijalari, innovatsiyalar – bu yangi yoki takomillashtirilgan tovarlar (xizmatlar),
shuningdek yangi sifatga ega tovarlar yoki xizmatlardir.
Shuningdek, innovatsion faoliyatni innovatsiyalarni yaratish, о ‘zlashtirish,
tarqatish va ulardan foydalanish b о ‘yicha ishlar sifatida ham tavsiflash mumkin,
assortimentni kengaytirish yoki yangilash hamda ishlab chiqarilayotgan
mahsulotlar, tovarlar, xizmatlar sifatini oshirish, ularning texnologiyalarini
takomillashtirish, ichki va tashqi bozorda samarali sotish uchun ilmiy tadqiqotlar
natijalarini ishlab chiqish, q о ‘llash va tijoratlashtirishga y о ‘naltirilgan faoliyat
sifatida ta’riflab bular barchasi chora-tadbirlar majmuasini talab etadi va oxir
oqibat innovatsiyalarga olib keladi.
Zamonaviy mahalliy tadbirkorlar innovator b о ‘lishlariga qaramay ishlab
chiqarishga chet elda о ‘z samaradorligini isbotlagan texnologiyalar joriy
etilmoqda. Buning sababini bugungi kunda mamlakatimiz texnik nuqtai nazardan
yetakchi emasligi bilan izohlash mumkin. Shu munosabat bilan biz uchun
immitatsion rivojlantirish strategiyasi juda samarali hisoblanadi. Ammo
О ‘zbekiston о ‘zining innovatsion rivojlanish y о ‘liga о ‘tishini rag‘batlantiradigan
institusional о ‘zgarishlar zarur.
K о ‘pincha korxonalar о ‘z ilmiy-tadqiqot faoliyati uchun byudjet mablag‘lari
yetishmasligida davlatni ayblaydilar, bu omilni ularning innovatsion faolligida
asosiy t о ‘siq sifatida belgilaydilar.
Shu bilan birga, s о ‘rov natijalariga k о ‘ra, b о ‘sh mablag‘larga ega b о ‘lgan
tashkilotlarning faqat yarmi ularni innovatsiyalarni joriy etishga sarflagan.
Shunday qilib, mavjud institusional muammoni yechilishi О ‘zbekiston
korxonalarining innovatsion faolligini keskin oshirmaydi. Bundan tashqari, misol
uchun rejali iqtisodiyotda tashkilotlarni davlat tomonidan q о ‘llabquvvatlash
innovatsiyalarning hajmini о ‘sishiga yordam bermadi.
Ta’kidlash joizki, innovatsiyalar k о ‘proq xorijiy raqobatga uchragan
korxonalar tomonidan amalga oshiriladi, shuning uchun innovatsion loyihalarni
t о ‘g‘ridan-t о ‘g‘ri davlat tomonidan moliyalashtirishdan k о ‘ra, bozorlarda raqobat

muhitini shakllantirish, О ‘zbekiston korxonalari uchun kredit olish b о ‘yicha
cheklovlarini kamaytirish va umuman moliya tizimini rivojlantirish b о ‘yicha
choralar samariloq hisoblanadi. Bunday strategiya milliy iqtisodiyotni imitatsion
modelidan innovatsion rivojlanish y о ‘liga о ‘tish uchun zarur shartdir.
Innovatsiyalarni ishlab chiqish olimlar va muhandislar tomonidan amalga
oshiriladi, ammo bu jarayonni tashkil etish, moliyalashtirish manbalarini izlash,
ishlanmalarni joriy etish va bozorga tayyor mahsulotni joylashtirish bilan
innovatsion menejerlar shug‘ullanadilar. Ular О ‘zbekiston sharoitida deyarli y о ‘q
b о ‘lganligi sababli, innovatsion-imitatsion rivojlantirish strategiyasini amalga
oshiruvchi tashkilotlar о ‘z menejerlarini chet elga о ‘qishga yoki amaliyot о ‘tash
uchun yuboradilar. Bizning fikrimizcha, ushbu muammoni hal qilishda milliy
iqtisodiyotning innovatsion darajasini oshirish sohasida maqsadli davlat siyosati
b о ‘lishi zarur.
О ‘zbekiston biznes-maktablarini g‘arbiy uslubda ishlaydigan ta’lim
institutlariga aylantirish milliy tashkilotlarning innovatsion faolligini oshirishga
yordam beradi, bu esa, о ‘z navbatida, barqaror iqtisodiy о ‘sishga olib keladi,
chunki innovatsion menejment О ‘zbekiston iqtisodiyotining raqobatdoshligini
oshirish tizimiga aylanadi va innovatika, ya’ni korxonalarning innovatsion
faoliyatini metodologiyasi va tashkil etilishi b о ‘yicha bilimlar sohasi shakllanadi.
Innovatsiyalar ishlab chiqilishiga investitsiya kiritish innovatsion
jarayonning ajralmas qismidir. Bu yerda asosiysi - yangilikni joriy etish, uni
innovatsiya shakliga keltirish yoki ijobiy natijaga erishish. Jamiyatning iqtisodiy
rivojlanishi natijasida yangi, yanada samarali ishlab chiqarish omillari,
investitsiyalar va ilg‘or innovatsiyalar paydo b о ‘ladi.
Innovatsiyalar asosida rivojlanish nafaqat iqtisodiyotning balki fan sig‘imli
tarmoqlarida amalga oshirilishi lozim, garchi ular innovatsiyalar hayotiy siklining
bosqichlarida ishlab chiqarish obyektlari faoliyati sifatini oshirishga va resurslarni
tejashga hissa q о ‘shsa ham, balki ijtimoiy-iqtisodiy tizimlarning intellektual
о ‘zgarishini ta’minlaydigan ta’lim sohasida ham amalga oshirilishi kerak.

3. Xorijiy kompaniyalarda Innovatsion faoliyatni boshqarish
tajribalari.
Ilmiy-texnika va innovatsion salohiyat har qanday mamlakat ijtimoiy-
iqtisodiy rivojlanishida hal qiluvchi ahamiyatga ega omillardan hisoblanadi.
Xususan, globallashuv sharoitida yuzaga kyelgan ijtimoiy-iqtisodiy
muammolarni hal etishda davlat ilmiy-texnika va innovatsiya siyosatining roli
ortib bormoqda.
Sanoat jihatdan taraqqiy etgan davlatlar va ularni tobora “quvib yetayotgan”
mamlakatlar tajribasi k о ‘rsatishicha, makroiqtisodiy k о ‘rsatkichlar q о ‘shimcha
о ‘sish sur’atlarini 2/3 qismi fan sig‘imko rligi yuqori sohalarda ishlab chiqarish
omillarida intensiv, samarali foydalanish hisobiga erishilmoqda. Hisob-kitoblar
k о ‘rsatishicha jahon ilmiy texnika salohiyatining 90%i va global yuqori
texnologiyalar bozorining 80%i Iqtisodiy hamkorlik va taraqqiyot Tashkiloti
(IHTT)ga a’zo mamlakatlari hissasiga t о ‘g‘ri keladi.
Xususan, AQSH tovar eksporti tarkibida yuqori texnologik mahsulotlar
ulushi - 32%ni, Buyuk Britaniyada - 31%, Yaponiyada – 26%, Fransiyada – 23%ni
tashkil etmoqda. Taraqqiy etgan mamlakatlarda yuqori texnologik mahsulotlar
eksportidan kelib tushadigan foyda miqdori jadal sur’atlar bilan о ‘sib bormoqda.
Jumladan, ushbu faoliyatdan olinadigan yillik daromad miqdori hozirda AQShda -
700 mlrd., Germaniyada – 530 mlrd., Yaponiyada – 400 mlrd. dollardan yuqori
summani tashkil etadi 5
.
Jahon tajribasi k о ‘rsatishicha, mamlakatning bosqichma-bosqich ijtimoiy-
iqtisodiy rivojlanishi va uning tashqi bozordagi raqobatbardoshligi rivojlangan
milliy innovatsiya tizimining mavjudligi asosida ta’minlanadi. Milliy innovatsiya
tizimi tarkibi elementlarini shakllantirish va о ‘zaro samarali aloqadorligini
ta’minlash davlat innovatsiya siyosatining asosiy maqsadi hisoblanadi.
Innovatsion jarayon rivojlanishining k о ‘lami, hajmi va tezligi jahon
doirasida u yoki bu mamlakatning iqtisodiy, siyosiy mavqeini k о ‘p jihatdan
belgilab beradi.
5
UNCTAD Handbook of Statistics 2014. New York and Geneva, 2014. Р . 155, 171.

Oxirgi yillarda xalqaro reyting agentliklari dunyo mamlakatlarining
innovatsion rivojlanish darajasini baholashga tobora k о ‘proq e’tibor
qaratishmoqda. Ushbu reytinglarda ilmiy-texnika salohiyati yuqori, fanda
yetakchilikni saqlab qolishga intilayotgan mamlakatlar yetakchi mavqega ega (1-
jadval)
1-jadval.
Dunyo mamlakatlarining innovatsion rivojlanish b о ‘yicha xalqaro reytingi
Mamlakatlar Global innovatsion
indeks (GII) 2018y 6
. Global innovatsion
indeks
(Bloomberg) 7
2018 y Global
raqobatbardoshlik
indeksi 2017-2018 y 8
О‘rni Qiymati О‘rni Qiymati О‘rni Qiymati
Shvetsariya 1 68.4 5 82.34 1 5.86
Shvetsiya 3 63.08 2 84.70 7 5.52
Buyuk Britaniya 4 60.13 17 74.54 8 5.51
AQSH 6 59.81 11 80.42 2 5.85
Yaponiya 13 54.95 6 81.91 9 5.49
Koreya
Respublikasi 12 56.63 1 89.28 26 5.07
Xitoy 17 53.06 19 73.36 27 5.00
Hindiston 57 35.18 - - 40 4.59
Oxirgi yillarda Shvetsariya, Buyuk Britaniya, Shvetsiya, Finlandiya, AQSH,
Singapur, Niderlandiya, Daniya kabi yetakchi mamlakatlar reytinda yuqori
о ‘rindan joy olmoqdalar. Bu davlat organlari tomonidan kuchli q о ‘llab-quvvatlash
hamda innovatsion texnologiyalarni faoliyatning barcha sohalarida q о ‘llash
natijasida orqalidir.
6
http://www.globalinnovationindex.org/gii-2018-report
7

http://www.bloomberg.com/amp/news/articles/2018-01-22
8

4 http://reports.weforum.org/global-competitiveness-report-2017-2018/the-global-competitivenessindex-2017-
2018/

Innovatsion faoliyatni baholashning asosiy maqsadlaridan biri u yoki bu
mamlakat iqtisodiyoti rivojlanishida yangi texnologiyalar hissasini aniqlashdir.
Zamonaviy sharoitlarda innovatsiyalar iqtisodiy resurs hisoblanib,
innovatsion texnologiyalar esa tamoman jahon x о ‘jaligi tizimini о ‘zgarishiga olib
kelmoqda. Jahon tajribasi k о ‘rsatishicha, mamlakatning bosqichma bosqich
ijtimoiy-iqtisodiy rivojlanishi va uning tashqi bozordagi raqobatbardoshligi
rivojlangan milliy innovatsiya tizimining mavjudligi asosida ta’minlanadi.
Postindustriallashuv jarayonlari tobora avj olib borayotgan bilimlar
iqtisodiyoti sharoitida bir-biriga bog‘liq va hamohang b о ‘lgan mana shu ikki
omilning uyg‘unlashgan holda tahlil qilish maqsadga muvofiqdir.
Mamlakatlarning innnovatsion subindeksi uning umumiy raqobatbardoshlik
indeksidagi qiymatiga bevosita ta’sir k о ‘rsatadi, ya’ni innovatsiya subindeksi
qanchalik yuqori b о ‘lsa mamlakatlarning jahon x о ‘jaligidagi raqobatbardoshligi
ham shunchalik yuqori b о ‘ladi (2-jadval).
2-jadval.
Global raqobatbardoshlik reytingida ayrim yetakchi davlatlarning
innovatsion subindeksidagi о ‘rni (2002-2018 yy.) 9 10
№ Mamlakatlar 2006-2007 2009-2010 2013-2014 2017-2018
1 Shveysariya 5.81 (1) 5.89(2) 5.60(1) 5.68(3) 5.67(1) 5.72(1) 5.86(1) 5.9(1)
2 Shvetsiya 5.74 (3) 5.66(5) 5.51(4) 5.53(4) 5.48(6) 5.46(5) 5.52(7) 5.6(5)
3 Buyuk
Britaniya 5.54(10) 5.36(10) 5.19(13) 4.92(14) 5.37(10
) 5.15(10) 5.51(8) 5.3(9)
4 AQSH 5.61 (6) 5.75(4) 5.59(2) 5.71(1) 5.48(5) 5.43(6) 5.85(2) 5.8(2)
5 Isroil 5.38(15) 5.40(8) 4.80(27) 4.87(17) 4.94(27
) 5.23(8) 5.31(16) 5.5(7)
6 Yaponiya 5.60 (7) 6.02(1) 5.37(8) 5.70(2) 5.40(9) 5.62(3) 5.49(9) 5.6(6)
7 Singapur 5.63(5) 5.11(15) 5.55(3) 5.15(10) 5.61(2) 5.14(13) 5.71(3) 5.2(12)
8 Xitoy 4.24(54) 3.75(57) 4.74(29) 4.23(29) 4.84(29
) 4.10(34) 5.00(27) 4.3(29)
9 Hindiston 4.44(43) 4.60(26) 4.30(49) 4.24(28) 4.28(60 4.00(41) 4.59(40) 4.3(30)
9
Global competitiveness index – халқаро рақобатбардошлик индекси
10

Subindex “Innovation and sophistication factors” – инновационный субиндекс GCI
Индекс GCI5
(
)ўрни
Субиндек
с
6
кўрсатгичи
(
)ўрни
Индекс
GCI
(
)ўрни
Субиндек
с кўрсатгич
и
(
)ўрни
Индекс
GCI
(
)ўрни
Субиндек
с кўрсатгич
и
(
)ўрни
Индекс
GCI
(
)ўрни
Субиндек
с кўрсатгич
и
(
)ўрни

)
10 Koreya
Respublikasi 5.13(24) 4.96(20) 5.00(19) 4.88(16) 5.01(25
) 4.82(20) 5.07(26) 4.8(23)
11 Rossiya 4.08(62) 3.55(71) 4.15(63) 3.47(73) 4.25(64
) 3.35(99) 4.64(38) 3.8(57)
12 Qozog‘iston 4.19(56) 3.51(74) 4.08(67) 3.43(78) 4.41(50
) 3.41(87) 4.35(57) 3.4(95)
Jahon iqtisodiyotining chuqur qiyosiy tahlili innovatsiyalar sohasidagi
yetakchilik Ilmiy tadqiqot va tajriba-konstruktorlik ishlari (ITTKI)ga ajratilayotgan
xarajatlarga bevosita bog‘liqligini k о ‘rsatmoqda (3-jadval).
3-jadval.
ITTKI xarajatlari b о ‘yicha dunyoning yetakchi mamlakatlari 11
Mamlakatlar ITTKI xarajatlari, YAIMga nisbatan
%da ITTKI xarajatlari, mln. doll. XQP
b о ‘yicha
2012 y. 2015 y. 2016 y. 2012 y. 2015 y. 2016 y.
AQSH 2,8 2,8 2,8 447 496,8 514
Xitoy 1,8 2 2 232 372,8 396,3
Yaponiya 3,4 3,4 3,4 160 169,6 166,6
Germaniya 2,8 2,9 2,9 92 107,4 109,2
Koreya
Respublikasi 3,6 4 4 59 74,5 77,1
ITTKI xarajatlari tarkibining tahlili k о‘ rsatishicha , ushbu sohaga
sarflanayotgan mablag ‘ larning mutlaq miqdori b о‘ yicha AQSH yetakchilik
qilmoqda , birgina uning ulushi deyarli 26,0% ni tashkil etadi (4- jadval ).
4-jadval.
Global ITTKI xarajatlarida ayrim mamlakatlar ulushi, foiz hisobida 12
Mintaqalar (mamlakatlar soni) 2016 yil 2017 yil 2018* yil
Shimoliy Amerika (12) 27.52 27.60 27.36
AQSH 25.36 25.60 25.25
Janubiy Amerika (10) 2.44 2.40 2.28
Yevropa (34) 21.16 21.00 20.52
11
2016 Global R&D Funding Forecast. Winter 2016, р .5.
12

2018 Global R&Dfunding forecastdecember 2018 p.3, www.rdmag.com

Osiyo (24) 42.72 42.67 43.62
Yaponiya 9.00 8.80 8.52
Xitoy 20.70 21.20 21.68
Koreya Respublikasi 4.00 4.10 4.03
Hindiston 3.60 3.70 3.80
Afrika (18) 0.88 0.90 0.92
О‘rta Sharq (13) 2.43 2.50 2.51
Rossiya/MDH (5) 2.86 2.90 2.80
Jami (116) 100 100 100
Globallashuv sharoitida har bir davlat milliy innovatsion tizimining roli
oshganligini ta’kidlash joizdir. Mazkur jarayon davomida mamlakatlar kesimida
raqobat oshmoqda, texnologiyalar rivojlanmoqda. Ko‘p davlatlarning iqtisodiyoti
resurslarning cheklanganlik miqdori bilan tavsiflanadi va natijada mahsulot
hayotiylik sikli o‘zgaradi. Rivojlanish darajasidan qat’iy nazar har bir davlat uchun
eng muhim maqsadlardan biri milliy inno vatsion strategiyani ishlab chiqish
hisoblanadi. Innovatsion faoliyatning baynalminallashuvi sharoitida esa uning
amalga oshishi uchun yuqori insoniy, iqtisodiy, siyosiy masalalarga oid
sharoitlarni yaratish talab qilinadi.
Innovatsiya siyosati sanoati rivojlangan mamlakatlarda XX asrning ikkinchi
yarmida ilmiytexnika taraqqiyotining jadal sur’atlarda о ‘sishi bilan bog‘liq holda
davlat iqtisodiy siyosatining alohida ustuvor y о ‘nalishi sifatida shakllangan.
Iqtisodiyotni innovatsion rivojlantirish borasida AQSH yondashuvining
muvaffaqiyati va uning iqtisodiy, ijtimoiy hamda siyosiy jozibadorligi aynan
yuqorida qayd etib о ‘tilgan k о ‘rsatgichlarda namoyon b о ‘ladi. Shuni ta’kidlash
joizki, klasterli yondashuv nafaqat AQShda, balki Germaniya, Buyuk Britaniya,
Shvetsiya, Finlandiyada ham keng q о ‘llaniladi. Osiyo mintaqasi mamlakatlari ham
xususiy klasterlar tarmog‘ini yaratmoqdalar. Masalan, Yaponiya о ‘z innovatsion
rivojlanish modelida texnoparklardan unumli foydalanadi.
Innovatsion iqtisodiyotga ega mamlakatlarda ilmiy tadqiqotlarning aksariyat
qismi tijorat qiymatiga ega b о ‘ladi va jahon bozorlarida sotiladi. Ushbu
mahsulotlar asosida mamlakatning fan sig‘imkorligi yuqori tarmoqlari
rivojlantiriladi. Tahlillar k о ‘rsatishicha, 2017 yilda jahon yuqori texnologiyalar

bozorida AQSH yetakchi mavqega ega ekanligini k о ‘rsatmoqda. AQSH murakkab
elektronika, dasturiy ta’minot, far matsevtika mahsulotlari, tibbiyot
texnologiyalari, biotexnologiyalar, avia- va raketa-kosmos texnologiyalari va shu
kabi sohalarda boshqa mamlakatlarni ishlab chiqarish va eksport hajmi b о ‘yicha
ortda qoldirmoqda (5-jadval).
5-jadval.
Dunyo mamlakatlarining ilg‘or texnologiyalar sohasidagi о ‘rni, 2017 yil (%) 13
Mamlakatlar/
/Texnologiyalar AQS
H Xito
y Fransiy
a Germaniy
a Yaponiy
a Rossiy
a Koreya
Respublik
a si Buyuk
Britaniy
a
Yangi materiallar 53 19 1 18 15 1 3 2
Qishloq xо‘jaligi
(oziq-ovqat) 71 11 5 5 4 1 1 4
Avtomatlashtirish 29 5 1 28 42 0 8 0
Kosmik
texnologiyalar 73 7 10 6 2 8 1 2
Kompyuter/
Aloqa 62 22 1 3 9 6 4 0
Energetika 48 14 8 21 7 4 1 5
Atrof-muhit 37 1 6 26 8 1 2 6
AKT 64 17 3 5 15 6 6 5
Asbobsozlik 47 16 2 14 28 1 8 2
Sog‘liqni saqlash 65 4 8 14 8 1 1 12
Qurol-yarog‘ 81 14 2 4 2 12 3 1
Farmatsevtika 69 6 8 16 6 1 1 7
13
2018 Global R&D Funding Forecast. Winter 2018, р.21.

Jahon amaliyotida innovatsiyalarni q о ‘llabquvvatlashning shakliga k о ‘ra
quyidagi guruhlarga ajratiladi:
1. Markazlashgan faol davlat strategiyasi
2. Markazlashmagan boshqaruv strategiyasi
3. Aralash strategiya
Markazlashgan strategiyani amalga oshirishda davlat ilmiy, ilmiy-texnikaviy
va innovatsion faoliyatni milliy iqtisodiyot о‘sishining bosh va hal qiluvchi
omillari sifatida tan oladi. Odatda, ushbu strategiyaning tanlanishi nafaqat
qonunchilikka, balki davlatning tashqi siyosatiga ham sezilarli darajadagi
о‘zgartirishlar kiritilishini taqazo etadi. Masalan, ushbu strategiyani tanlagan
Yaponiyada davlat boshqaruv organlari va tovar ishlab chiqaruvchilar о‘rtasida
uzviy aloqalar mavjud bо‘lib, davlat nafaqat yо‘nalish beruvchilik funksiyasini
bajaradi, balki kо‘plab muhim dasturlar va loyihalarni tashkil etish va
moliyalashtirishda faol rol о‘ynaydi.
Yaponiya, Fransiya, Niderlandiya kabi kо‘plab mamlakatlarda amalga
oshirilgan faol davlat aralashuvi strategiyasi oliy ta’limni moliyalashtirish va
о‘zlarining ITTKIlarini rо‘yobga chiqaruvchi tijorat korxonalariga sezilarli
darajadagi imtiyozlar berilishini ta’minlaydi va bu, о‘z navbatida, innovatsion
faoliyatni jadallashtirilishiga olib keladi.
Ta’kidlash joizki, davlat siyosatini shakllantirishga bо‘lgan yondashuvlar har
bir mamlakatda uning о‘ziga xos milliy xususiyatlariga bog‘liq ravishda amalga
oshiriladi: Masalan, Finlyandiyada bu iqtisodiyotni diversifikatsiyalash, Fransiyada
- kichik texnologik firmalarni yaratish, AQShda esa milliy iqtisodiyot tarkibiy
qayta tuzilishini qо‘llab-quvvatlash bilan bir-biridan farqlanadi 14
.
Markazlashmagan boshqaruv strategiyasida davlatning ilmiy va innovatsion
sohaga aralashuvining murakkab tuzilmasi mavjud. Ushbu strategiyani
q о ‘llaydigan mamlakatlarda davlat bu sohadagi yetakchilik rolini saqlab qoladi,
ammo bunda faol aralashuv strategiyasi kabi qat’iy direktiv aloqalar mavjud emas.
14
Л.П. Гончаренко, ЮА. Арутюнов. Инновационная политика, учебник.-М., КНОРУС, 2009г. 352 с.

Masalan, davlat innovatsion soha uchun infratuzilmani shakllantirish, ilmiy-
texnik yangiliklarni yaratish uchun iqtisodiy muhitni ta’minlash, innovatsion
sohaning barcha qatnashchilarining innovatsion faolligini oshirish uchun sharoitlar
yaratish, yangiliklar uchun dastlabki talabni shakllantirish uchun davlat resurslarini
ajratish kabi vazifalarini bajaradi. Ushbu strategiyani amalga oshirishda
innovatsion faoliyatni rag‘batlantiruvchi soliq va boshqa imtiyozlardan
foydalaniladi, bu asosan AQSH, Buyuk Britaniya va boshqa mamlakatlarda
q о ‘llaniladi.
Aralash strategiya iqtisodiyotining asosiy qismini davlat sektorini tashkil
etadigan va ularning faoliyati eksportga y о ‘naltirilgan mamlakatlarda q о ‘llaniladi.
Bu holatda davlat faqatgina ushbu sektor faoliyatigagina aralashadi, qolganlariga
esa markazlashmagan boshqaruv strategiyasini q о ‘llaydi. Ushbu amaliyot
Shvetsiyada keng q о ‘llanilgan.
Tabiiyki, har bir mamlakat milliy innovatsion siyosatni amalga oshirishda,
ma’lum bir maqsadlarni о ‘z oldiga q о ‘yadi va rivojlanishning barcha ichki va
tashqi omillarini inobatga olgan holda, innovatsion faollikni talab qilinayotgan
darajaga yetkazish imkonini beradigan strategiya va taktikani tanlaydi.
K о ‘plab xorijiy mamlakatlarda innovatsion tadbirkorlikni rivojlantirishda
umumiylik mavjud b о ‘lib, ularning aksariyatida davlat innovatsion siyosatini
shakllantirish va amalga oshirishda davlat faol ishtirok etadi.
Rivojlangan mamlakatlardagi innovatsion jarayonlarga investitsiyalar
nafaqat xususiy, balki davlat manbalaridan ham jalb etiladi. Masalan, AQSH va
Yevropa mamlakatlarida ularning hissasi taxminan tengdir. Yaponiyada esa
xususiy investitsiyalarning hissasi 80 foizga yaqin 15
(6-jadval).
Aksariyat mamlakatlarda innovatsion siyosatning asosiy moliyaviy manbasi
davlat byujetidir, bular asosan milliy iqtisodiyot raqobatbardoshligini aniqlovchi
istiqbolli innovatsion rivojlanish y о ‘nalishlariga ajratiladi. Bozor iqtisodiyoti
rivojlangan mamlakatlarda davlat innovatsiyalarni rivojlantiruvchi va q о ‘llab-
15
«Инновационный менеджмент», учебное пособие под ред. проф. д.э.н Л.Н. Оголевой.-Москва.,
ИНФРА-М, 2008г.

quvvatlovchi milliy ilmiy innovatsion xarajatlarning 20-50%gacha
moliyalashtiradi.
Tadqiqot va innovatsion ishlanmalarga xarajatlar ulushi davlatning umumiy
xarajatlariga qaraganda k о ‘p emas, ammo oxirgi 20 yilda barqaror о ‘smoqda. Bu
AQShda 6-7%, Germaniya, Fransiya, Buyuk Britaniya va Italiyada – 4-5%,
Yaponiyada 3-5%ni tashqil qiladi.
Mamlakat texnologik rivojlanish darajasini k о ‘rsatib beruvchi va innovatsion
salohiyatning asosiy k о ‘rsatgichlaridan biri patent statistikasidir. Oxirgi yillarda bu
soha b о ‘yicha AQSH, Yaponiya, XXR, Germaniya, Koreya Respublikasi va
Fransiya yetakchilik qilib kelmoqda. Innovatsion iqtisodiyot shakllanish
omillaridan biri intelektual mulkni himoya qilish jarayonidir. Ushbu subindeksi
b о ‘yicha AQSH Finlandiyadan keyingi 2-chi о ‘rinda, undan keyingi о ‘rinlarda
Yaponiya, Niderlandiya, Shvetsiya va Buyuk Britaniya egallaydi. Ushbu
subindeksni ta’minlab beruvchi k о ‘rsatgichlardan biri intellektual mulk eksportidir.
Ushbu k о ‘rsatgich b о ‘yicha esa AQSH yetakchilik qiladi, 2016 yilda ushbu
mamlakat 120 mlrd. AQSH dollari miqdorida intellektual mulkni eksport qildi, bu
esa 2008 yildan beri 25%ga oshganidan dalolat beradi.
Sanoat jihatdan taraqqiy etgan mamlakatlar tajribasi k о ‘rsatishicha,
modernizatsiya avvalo mamlakatning ishlab chiqarish kuchlarini takomillashtirish,
sanoatning texnologik darajasini tubdan oshirish, iqtisodiyotning an’anaviy
tarmoqlarini texnologik jihatdan qayta qurollantirish bilan bog‘liq jarayon
hisoblanadi.
Innovatsion faollik va qayta ishlash tarmoqlarining texnologik darajasi
о ‘zaro bog‘liq b о ‘lganligi sababli ularni alohida k о ‘rib chiqish mumkin emas.
Texnologik jihatdan qoloq iqtisodiyot innovatsion faollikni qabul qila olmaydi.
Shuning uchun о ‘tish iqtisodiyoti mamlakatlarida milliy iqtisodiyotni innovatsion
rivojlanish y о ‘liga о ‘tkazish uchun qayta ishlash tarmoqlarining texnologik
darajasini tubdan oshirish zarur. Ushbu muammo “quvib yetadigan
modernizatsiyalash” modeliga muvofiq ilg‘or, amaliyotda yuqori samaradorlikni

namoyish etayotgan g‘arb texnologiyalarini ommaviy va samarali о ‘zlashtirish
orqaligini hal etish mumkin.
Yaponiya, Koreya Respublikasi va “osiyo y о ‘lbarslari” ilg‘or g‘arb
texnologiyalarini samarali о ‘zlashtirish orqali ijtimoiy-iqtisodiy rivojlanishda
muvafaqqiyatga erishganlar. Oxirgi о ‘n yilliklarda Xitoy va Hindiston ushbu
tajribadan samarali foydalanmoqda.
4. O'zbekistonda innovatsiyalarni boshqarishda xorij tajribalaridan
foydalanish.
Bugungi kunda k о ‘plab mamlakatlarda iqtisodiyotni rivojlantirish uchun
fanning turli sohalarini qamrab olgan ilmtalab ishlab chiqarishni rivojlantirish
strategik vazifa sifatida q о ‘yilmokda. Shu bilan birga, mamlakatimizda ham
hukumat tomonidan ishlab chiqarish sohasini innovatsion rivojlantirishni
rag‘batlantirishga alohida urg‘u berilmoqda. О ‘zbekistonda tarkibiy о ‘zgarishlarni
izchil amalga oshirishda qulay investitsiya muhitining yaratilgani asosiy omil
b о ‘lib kelmoqda.
Darhaqiqat, milliy iqtisodiyot raqobatbardoshligiga erishish, jahon
iqtisodiyotida davom etayotgan moliyaviy-iqtisodiy inkirozdan chiqish, uning
salbiy oqibatlarini bartaraf etish ham milliy x о ‘jaliklarda innovatsion faollik,
iqtisodiy о ‘sishning innovatsion modeliga о ‘tish masalasi qay darajada hal
etilganligiga bog‘lik b о ‘lib qolmokda.
Innovatsion jihatdan rivojlangan davlatlardan AQSH, Yaponiya va bu borada
ayrim rivojlanayotgan mamlakatlar, jumladan, Xitoyning shu y о ‘nalishdagi
tajribasini о ‘rganishni katta ahamiyatga ega.
Jahonda innovatsion jarayonlarni baholashda global innovatsion indeksi
keng tarqalgan k о ‘rsatkichlardan biri hisoblanadi. Ushbu global innovatsion
indeksi reytingiga k о ‘ra (6-jadval) birinchi о ‘rinda Janubiy Koreya egallab
kelmoqda.
6- jadval
Global innovatsion indeks b о ‘yicha yetakchi 10 ta mamlakat (YAIM
b о ‘yicha)
Reyting Mamlakatlar Umumiy Innovatsion Innovatsion

ballar xarajatlar samaradorligi
1. Janubiy Koreya 2,26 1,75 2,55
2. AQSH 1,80 1,28 2,16
3. Yaponiya 1,79 1,16 2,25
4. Shvetsiya 1,64 1,25 1,88
5. Niderlandiyaiya 1,55 1,40 1,55
6. Kanada 1,42 1,39 1,32
7. Buyuk Britaniya 1,42 1,33 1,37
8. Germaniya 1,12 1,05 1,09
9. Fransiya 1,12 1,17 0,96
10. Avstraliya 1,02 0,89 1,05

AQSH innovatsion rivojlanishining о‘ziga xos jihati shundaki, unda davlat
ahamiyatiga molik yirik ilmiy loyihalar AQSH hukumati tomonidan tо‘liq
moliyalashtiriladi. Mazkur loyihalarni ishlab chiqish, amalga oshirish venchur
jamg‘armalari va tadqiqot markazlari tomonidan bajariladi.
Ma’lumki, innovatsion rivojlanishni ta’minlashning muhim
shartsharoitlaridan biri – tegishli infratuzilma yaratishdir va bu muammo ham
davlat tomonidan hal etiladi. “Ilm-fan – ta’lim – ishlab chiqarish – kapital”
integratsiyasi juda yaxshi y о ‘lga q о ‘yilgan. Birgina “Silicon Valley”
texnoparkidagi innovatsion jarayonlar, innovatsion faoliyat keng rivojlanganligi
bunga misol b о ‘la oladi.
AQShda innovatsion rivojlanishni ta’minlashda soliq tizimi imtiyozlaridan
samarali foydalanish yaxshi y о ‘lga q о ‘yilgan, intellektual mulk subyektlari va
obyektlarini soliqqa tortishda bir qator imtiyozlar q о ‘llaniladi.
Xitoy Xalq Respublikasining innovatsion rivojlanish y о ‘li о ‘ziga xos.
Respublikaning XX asr oxiri XXI asr boshlaridagi ijtimoiy-iqtisodiy ahvoli
aholining jadal sur’atlar bilan о ‘sishi, energiya resurslari yetishmasligi, hududlar
notekis rivojlanganligi, ekologiya yomonlashuvi va inflyatsiya g‘oyat yuqoriligi
kabi dolzarb muammolar bilan tavsiflanar edi. Xitoy hukumati mazkur
muammolarning yechimini investitsiyalar orqali hal etish y о ‘lini tanladi.
Xitoyda innovatsion rivojlanishning о ‘ziga xos tamoyili chet eldan
investitsiyalarni jalb etish va tayyor texnologiyalarni xarid qilish, ishlab

chiqarishga tatbiq etish orqali о ‘z xususiy innovatsiyalarini yaratish va yuqori
texnologiyali brendlarni vujudga keltirishga ustuvorlik berilganligida k о ‘rinadi.
Mamlakat ijtimoiy-iqtisodiy rivojlanishini jadallashtirishga qaratilgan
islohotlar 1978 yilda boshlanib, davlatning kelgusidagi taraqqiyoti uchun g‘oyat
katta imkoniyatlar yaratdi. Xitoyning о ‘zi ham innovatsion rivojlanishini chet
eldan patentlar, litsenziyalar xarididan boshlab, zamonaviy sanoat tarmog‘ini
shakllantirishga muvaffaq b о ‘ldi.
Xitoyning innovatsion rivojlanishini uch bosqichga ajratish mumkin.
1bosqich 1978-1982 yillarni о ‘z ichiga oladi. Bu davrda Xitoyda erkin iqtisodiy
zonalar (EIZ)ga sarmoyalarni jalb etishning huquqiy-shartnomaviy, tashkiliy
asoslari vujudga keltirildi. Bu jarayonda soliqqa tortish, texnologiyalarni qabul
qilish va tarqatish, mehnat munosabatlari, valyuta va bojxona masalalarini tartibga
soluvchi qonunchilik xujjatlari t о ‘plami qabul qilindi.
Soliqqa tortishda misli k о ‘rilmagan imtiyozlar berildi, mamlakatda korxona
foydasidan olinadigan soliq stavkasi 33% b о ‘lgan holatda, erkin iqtisodiy
zonalarda joylashgan, faoliyat k о ‘rsatayotgan korxonalarda bu k о ‘rsatkich 15% ni
tashkil etgan edi. Innovatsion rivojlanishning 2-bosqichi 1983-1989 yillarni
qamrab olib, shu davrda Xitoyga chet el kapitalini nafaqat erkin iqtisodiy
zonalarga, balki davlatning boshqa hududlariga ham kiritish, erkin iqtisodiy
zonalar faoliyatini yana kuchaytirish, kengaytirish, qonunchilikni yanada
takomillashtirish masalalari muvaffaqiyatli hal etildi. 2-bosqichda erkin iqtisodiy
zonalarda joylashgan korxonalar ishlab chiqargan mahsulotining 50% i eksport
qilindi, bu zonalardagi infratuzilmalarni barpo etish xarajatlarining 80% ini Xitoy
hukumati о ‘z zimmasiga oldi.
Xitoyda innovatsion rivojlanishning 3-bosqichi 1990 yildan boshlanib,
bugungi kunda mamlakatda mavjud b о ‘lgan texnik-texnologik tartibning
poydevoriga aynan shu bosqichda asos solindi.
Xitoy innovatsion rivojlashining ustuvor tamoyillaridan yana biri strategik
rejalashtirish, prognozlash, dasturlash kabi iqtisodiy dastaklardan yuqori samara
bilan foydalanishdir. Bu yerda mamlakatni ijtimoiy-iqtisodiy rivojlantirishning

“Prognoz-2050” strategik dasturi ishlab chiqilgan va iqtisodiy hayotga
muvaffaqiyat bilan tatbiq etilmoqda.
Yaponiyaning innovatsion rivojlanish tarixi, yangiliklarga investitsiya
kiritish usuli iqtisodiyotni rivojlantirishning о ‘ziga xos y о ‘nalishi hisoblanadi.
Mamlakatda ikkinchi jahon urushidan keyin iqtisodiy ahvol g‘oyat ayanchli
b о ‘lgani tarixdan ma’lum. Yaponiya 1950 yillardan boshlab texnoparklarni jadal
sur’atlar bilan tashkil etish y о ‘lidan borib, chet eldan juda k о ‘plab patentlar va
litsenziyalar sotib oldi.
О ‘tgan asrning 80-yillarida esa Tashqi savdo va sanoat vazirligi tomonidan
“Texnopolis” dasturi asosida 14 shaharda 18 ta texnopolis tashkil etildi. “Sukuba”
texnopolisi ular orasida eng yirigi b о ‘lib, 28 ming gektar maydonni egallagan,
unda 19000 ming kishi faoliyat k о ‘rsatadi.
Yaponiyaning innovatsion rivojlanish tajribasi k о ‘rsatdiki, nafaqat
yangiliklar ixtirolarni kashf etishga kapital, investitsiya, balki kapital uchun
yangiliklar qilinishi shartligi va ulardan samarali foydalanish zarurligi ham muhim
omil. Yaponiya innovatsion rivojlanish tajribasining yana bir qirrasi, bu xususiy
biznes vakillarining innovatsion rivojlanishga faol ishtirokidir. Buning zaminida
ikkita motiv b о ‘lib, birinchisi – vatanparvarlik, ikkinchisi – innovatsion faoliyatga
kiritilgan kapital qaytimi, samaradorligi an’anaviy faoliyat turlaridagiga nisbatan
ancha yuqoriligidir. Yaponiyaning innovatsion rivojlanish y о ‘nalishlari g‘oyat
keng qamrovli b о ‘lib, uning о ‘ziga xos jihati iqtisodiyotni modernizatsiya qilishda,
texnik-texnologik yangilashda tabiat va jamiyat uyg‘unligi, turli aholi
qatlamlarining manfaatlari ham inobatga olinishidir. Yaponiya xususiy biznes
vakillariga davlat tomonidan berilayotgan “soliq krediti” imtiyozi innovatsion
rivojlanishni ta’minlashda katta rol uynaydi.
Yaponiyada innovatsion rivojlanishni yanada jadallashtirish uchun ITTKI
subyektlariga soliq, amortizatsiya va boshqa iqtisodiy imtiyozlar tizimini q о ‘llash
amaliyoti keng y о ‘lga q о ‘yilgan. Masalan, ITTKI subyektlari faoliyati natijasida
olinadigan foydani soliqqa tortmaslik, о ‘sha soliq bazasini ularning moddiytexnika

bazasini mustahkamlashga y о ‘naltirish, import operatsiyalaridan imtiyozli boj-tarif
siyosatini q о ‘llash amaliyoti keng tarqalgan.
Industrial rivojlangan yoki jadal sur’atlar bilan rivojlanayotgan davlatlarda
fan-texnika taraqqiyoti va uning negizida iqtisodiyotni rivojlantirishga alohida
e’tibor qaratilmoqda. Nazarimizda, О ‘zbekistonda innovatsion rivojlanishni
ta’minlashda ustuvor vazifalardan biri ITTKIga ajratilayotgan mablag‘lar
miqdorini keskin oshirishdir.
Innovatsion rivojlangan davlatlar (AQSH, Yaponiya) va jadal sur’atlar bilan
rivojlanayotgan (Xitoy) davlatlarda yuritilayotgan samarali soliq va boshqa
imtiyozlar tizimi quyidagilarda namoyon b о ‘ladi:
- mualliflik huquqi va intellektual mulkning daxlsizligini
iqtisodiyma’naviy jihatdan ta’minlashda;
- ITTKIdan k о ‘rilayotgan foydadan olinadigan soliqning bir qismini
yoki t о ‘liq hajmini о ‘sha sohadagi x о ‘jalik yurituvchi subyektlar ixtiyoriga
qoldirishda;
- yirik, davlat ahamiyatiga molik loyihalarni realizatsiya qilayotgan
loyiha ishtirokchilariga “soliq ta’tili” tizimini q о ‘llashda;
- innovatsion faoliyat ishtirokchilari olayotgan dividendlar, foydani
imtiyozli soliqqa tortishda;
- innovatsion faoliyat subyektlarining ehtiyojlari uchun tovar-moddiy
boyliklarni xarid qilishda imtiyozli soliq, boj-tarif tizimini q о ‘llashda.
Jahon tajribasi shuni k о ‘rsatadiki, innovatsion iqtisodiy о ‘sishni
ta’minlashda davlatning aralashuvi katta ahamiyatga ega. Fikrimizcha,
mamlakatimizda ushbu faoliyatni yanada takomillashtirish uchun quyidagilarni
amalga oshirish maqsadga muvofiqdir:
- milliy iqtisodiyotning innovatsion rivojlanishini ta’minlash asoslarini
yanada takomillashtirish zarur, ya’ni “Innovatsiyalar t о ‘g‘risida” О ‘zbekiston
Respublikasi qonuni qabul qilinishi iqtisodiyotning yaqin va uzoq istiqbolda
barqaror о ‘sishini ta’minlovchi strategiya, dasturlar va prognoz parametrlarini
ishlab chiqish va qabul qilish;

- mamlakatimizda ta’lim va ishlab chiqarish integratsiyasini ta’minlash
maqsadida innovatsiya faoliyati infratuzilmasi tashkil etilishi;
- “ilm-fan-oliy о ‘quv yurtlari-ishlab-chiqarish-kapital” integratsiyasini
mujassamlashtiradigan ilmiy-texnikaviy park tashkil qilish;
- venchur biznes mamlakatimizda rivojlanishi uchun sharoit yaratilishi,
jumladan, Soliq kodeksiga venchur firmalar tashkil etilganda ularga soliqlardan
imtiyozlar berilishi kiritilishi;
- ilmiy-tadqiqot va tajriba-konstruktorlik ishlari uchun soliq imtiyozlari
tizimini tashkil etish, ya’ni Soliq kodeksiga ITTKI uchun xususiy xarajatlarni
rag‘batlantirishga y о ‘naltirilgan soliq imtiyozlari kiritilishi;
- amaldagi qonunchilikka k о ‘ra, innovatsion faoliyat subyektlariga
yaratilgan shart-sharoit va moliyalashtirish tizimini mamlakatning muayyan
rivojlantirish bosqichi darajasi, fan-texnika taraqqiyotining rivojlanish sur’atlari,
natijalari va ularning iqtisodiy amaliyotga tatbiq etilish holatidan kelib chiqib,
davriy ravishda takomillashtirib borish;
- x о ‘jalik yurituvchi subyektlarning innovatsion faolligini oshirish,
xususan, innovatsion mahsulotlar ishlab chiqarish orqali iqtisodiyotni
modernizatsiya, diversifikatsiya qilish, texnik-texnologik yangilash lozim.
Bular pirovardida milliy iqtisodiyotning raqobatbardoshligini ta’minlashga
t о ‘g‘ridan-t о ‘g‘ri ijobiy ta’sir k о ‘rsatadi.
Xulosa qilib aytganda, hozirgi zamon iqtisodiyotida milliy raqobatbardoshlik
darajasini oshirish masalasiga innovatsion yondashish talab etiladi. Innovatsion
texnologiyalarni, zamonaviy ilmiy yutuqlarni sanoat tarmoqlariga jadal joriy qilish
orqali jahon x о ‘jaligi tizimida milliy iqtisodiyotning ixtisoslashuvini kengaytirish
va sanoat ishlab chiqarishi tarkibini diversifikatsiya qilish imkonini beradigan
yangi raqobat ustunliklarini yaratish zarur.
5.“O‘zbekko‘mir” AJning tarkibiy tuzilmasi va innovatsion foliyatni
boshqarish tizimi
“O‘zbekko‘mir” AJ huquqiy maqomi O‘zbekiston Respublikasi Vazirlar
Mahkamasining 2004 yil 21 iyundagi 290-sonli Qaroriga muvofiq, 1994 yilda
SSSR ko‘mir sanoati vazirligining “Sredazugol” ishlab chiqarish birlashmasi

negizida tashkil qilingan “Ko‘mir” aksiyadorlik birlashmasidan qayta tashkil qilish
orqali belgilangan.
O‘zbekiston ko‘mir sanoati tashkil topishi Ikkinchi jahon urushi
boshlangunga qadar ochilgan Markaziy Osiyodagi eng yirik Angren konining
sanoat o‘zlashtirilishi boshlanishiga to‘g’ri keladi.
Kondan foydalanish 1940-1943 yillarda oltita shaxta joylashmasi bilan
yerosti usulida boshlangan. Ko‘mir ochiq koni qurilishi 1941 yilda boshlangan.
Yer qazish texnikasi sifatida “Marion” firmasi (AQSh) tomonidan ishlab
chiqarilgan temir yo‘lda yuradigan, takomillashmagan va kam unumdor, 1- 1,25
m3 kovsh sig’imiga ega bug’ ekskavatorlaridan, mahalliy ishlab chiqarilgan qo‘lda
yukdan bo‘shatiladigan 1,5-2 tonna yuk ko‘taruvchi transport vositalaridan
foydalanilgan.
1948 yilda Angren ochiq koni foydalanishga topshirilgan va ushbu sana
O‘zbekiston ko‘mir sanoati rivojlanishining boshlanishi hisoblanadi, chunki
mazkur ochiq kon nafaqat Respublikada, balki butun O‘rta Osiyoda ham asosiy va
eng yirik ko‘mir qazish korxonasi hisoblanadi. Joriy yilda esa 9-sonli shaxta
foydalanishga topshirildi. Ochiq kondan foydalanishga topshirilgan paytdan
boshlab 130 mln tonnadan ortiq ko‘mir qazib olinib, uning 30 mln tonnadan
ko‘prog’i 9-sonli shaxta hissasiga to‘g’ri keladi.
Ko‘mir tarmog’i islohotlari 1994 yildan, O‘zbekiston Respublikasi Vazirlar
Mahkamasining “O‘zbekiston Respublikasi ko‘mir sanoatini boshqarish tizimini
takomillashtirish boyicha chora-tadbirlar to‘g’risida”gi 271-sonli Qarori qabul
qilinishi bilan boshlandi, ushbu qarorda ko‘mir korxonasini bosqichma-bosqich
davlat boshqaruvidan chiqarish va xususiylashtirish tartibi va mexanizmi
tasdiqlangan.
 1957 yilgacha – «O‘rtaosiyoko‘mir» kombinati (Toshkent sh.);
 1957-63 yillar – «O‘zbekko‘mir» kombinati (Angren sh.);
 1963-65 yillar – «O‘rtaosiyoko‘mir» kombinati (Toshkent sh.);
 1965-70 yillar – «O‘zbekko‘mir» kombinati (Angren sh.);
 1970-76 yillar – «O‘rtaosiyoko‘mir» kombinati (Toshkent sh.);

 1977-94 yillar – «O‘rtaosiyoko‘mir» Ishlab chiqarish birlashmasi (Toshkent
sh.);
 1994-2004 yillar – «Ko‘mir» Aktsiyadorlik birlashmasi;
 2004-2014 yillar – «O‘zbekko‘mir» Ochiq aktsiyadorlik jamiyati;
 2014 yildan hozirgi vaqtgacha – «O‘zbekko‘mir» Aktsiyadorlik jamiyati.
«O‘zbekko‘mir» AJ o‘zining butun faoliyati mobaynida O‘zbekistonda ko‘mir
qazib olish va yetkazib berish ishlarini amalga oshirib kelmoqda. Hozirda ko‘mir
tarmog’i xodimlari tomonidan yiliga 4 mln tonnadan ortiq ko‘mir qazib olinadi.
Elektr-energetika sektori ko‘mir yonilg’isining asosiy iste’molchisi bo‘lib, umumiy
ko‘mir iste’molining 85 foizidan ortig’i ushbu tarmoq hissasiga to‘g’ri keladi.
Sanoat korxonalari, ijtimoiy va kommunal, o‘quv sohalari, aholi ham qattiq
yonilg’iga talabni yuzaga keltiradi. Hozirgi vaqtda ko‘mirning katta qismi Angren
kul rang ko‘mir konidan qazib olinadi. Shuningdek “Shargunko‘mir” ko‘mir
tarmog’i tarkibida Surxondaryo viloyatida toshko‘mir konlarini qazib olmoqda.
Hozirgi vaqtda ko‘mir tarmog’ini ustuvor rivojlantirish doirasida asosiy
vazifalar quyidagilardan iborat:
– zamonaviy tog’-kon transport texnikasi qo‘llanilishi, ko‘mir sanoati
korxonalarini modernizatsiyalash, tiklash va texnik qayta ta’minlash, elektr
energiya ishlab chiqarish tarkibida ko‘mir hissasini ko‘paytirish hisobiga ko‘mir
qazib olishni bosqichma-bosqich oshirish;
– yuqori qo‘shimcha qiymatli yakuniy mahsulot olish uchun ko‘mirni qayta
ishlashning ustuvor yo‘nalishlarini tanlash;
– aholiga va byudjet tashkilotlariga yetkazib beriladigan ko‘mir qazib olish
hajmlarini va sifatini oshirish;
– ko‘mir tarmog’i korxonalarining moliyaviy barqarorligini ta’minlash,
operatsion chiqimlar, debitorlik va kreditorlik qarzlari kamaytirilishini
ta’minlaydigan moliya mexanizmlarini joriy qilish, moddiy-texnik yangilanish va
rivojlanish uchun vositalar bilan ta’minlash;
– istiqbolli zonalarda geologiya-qidiruv ishlarini o‘tkazish asosida ko‘mir xom
ashyosining zaxira bazasini oshirish;

– ko‘mir tarmog’ini malakali kadrlar bilan ta’minlash.
Tanglik (krizis) sharoitlarida faoliyat taktikasini ishlab chiqib, «O‘zbekko‘mir»
AJ kelgusida ishlab chiqarish hajmlari o‘sishini ta’minlash, tarmoq faoliyatining
iqtisodiy samaradorligini oshirish imkonini beradigan texnik qayta ta’minlanish va
modernizatsiyalash boyicha loyihalar, investitsion loyihalar muvaffaqiyatli tatbiq
qilinishini hozirda ham davom ettirib kelmoqda, bu orqali kelajakdagi barqaror
rivojlanishga zamin yaratmoqda.
Bugungi kunda «O‘zbekko‘mir» AJ jamoasi faoliyat yo‘nalishi tarmoqni
yangilash, texnik va texnologik modernizatsiyalashga qaratilgan bo‘lib, o‘z
navbatida, bu O‘zbekiston iqtisodiy va ijtimoiy rivojlanishiga o‘zining munosib
hissasini qo‘shish imkonini beradi.
Asosiy faoliyat
 O‘zbekiston Respublikasi hududida ko‘mir va oqgil (kaolin) qazib olish;
 Konlarga ochiq va yerosti usullarida ishlov berish.
Har yili “O‘zbekko‘mir” AJ 4 mln. tonnadan ortiq ko‘mir qazib oladi. Elektr-
energetika sektori ko‘mir yonilg‘isining asosiy iste’molchisi bo‘lib, umumiy
ko‘mir iste’molining 85 foizidan ortig‘i ushbu tarmoq hissasiga to‘g‘ri keladi.
Sanoat korxonalari, ijtimoiy va kommunal xo‘jalik sohasi, aholi ham qattiq
yonilg‘iga talabni yuzaga keltiradi.
Ichki bozorda elektr energiyani ishlab chiqarishda foydalaniladigan tabiiy gaz
va neft mahsulotlari kabi energetik resurslar o‘rniga ishlatish maqsadga
muvofiqligi, O‘zbekiston energetik balansi tarkibida ko‘mir ulushining oshirilishi
ko‘mir sanoati ustuvor rivojlanishining asosiy omili hisoblanadi.
O‘zbekiston Respublikasi hududida ko‘mir qazib olish quyidagi korxonalar
tomonidan amalga oshiriladi:
“O‘zbekko‘mir” aksiyadorlik jamiyati (“O‘zbekko‘mir” AJ) – “Angren” va
“Apartak” konlaridan ochiq usulda, “Yerosti ishlari” filialida shaxta usulida
qo‘ng‘ir ko‘mir qazib oladi.

“Sharg‘unko‘mir” aksiyadorlik jamiyati (“Sharg‘unko‘mir” AJ) – Sharg‘un
va Boysun toshko‘mir konlari: qazib olingan ko‘mirni qisman toshko‘mirga qayta
ishlash orqali yerosti usulida qazib oladi.
“Yerostigaz” aksiyadorlik jamiyati (“Erostigaz” AJ) – Angren ko‘mir
havzasidan yoqilg‘ini yerosti gazga aylantirish usulida qazib oladi.
JAMIYATNING TASHKILIY TUZILISHI
«O‘zbekko‘mir» AJ tarkibi quyidagi filiallardan iborat:
– “Angren ko‘mir koni” filiali ko‘mir va kaolin hamda boshqa birga
uchraydigan foydali qazilmalarni qazib olish bo‘yicha faoliyatni amalga oshiradi,
shuningdek boshqa turdagi xizmatlar va ishlarni bajaradi.
– “Appartak ko‘mir koni” filiali ko‘mir va boshqa foydali qazilmalar qazib
olish faliyati bilan shug‘ullanadi.
– “Shaxta usulida ko‘mir qazib olish” filiali ko‘mir va birga uchraydigan
foydali qazilmalarni qazib olish, qayta ishlash va yetkazib berishga yo‘naltirilgan
ishlarni olib boradi.
– “Temir yo‘l transportini boshqarish” filiali temir yo‘l orqali yuk tashishlar,
temir yo‘llar va aloqa tarmoqlari qurilishi, harakatdagi sostavni ta’mirlash bilan
shug‘ullanadi.
– “Tog‘-kon uskunalarini ta’mirlash zavodi” filiali ochiq kon ekskavatorlari,
yuk tortish agregatlari, elektr uskunalarning to‘liq va joriy ta’mirlanishini bajarish,
nostandart uskunalarni tayyorlash, ochiq kon ekskavatorlari uchun ehtiyot
qismlarni va tog‘-kon asbob-uskunalarini ishlab chiqarish, gazsimon kislorodni
ishlab chiqarish, shuningdek mahsulotlarni yetkazib berish ishlarini bajarish
bo‘yicha faoliyatni va boshqa faoliyat turlarini amalga oshiradi.
– “Moddiy-texnik ta’minot va ijtimoiy soha” filiali tovar- moddiy
boyliklarni yetkazib berish, shuningdek jamiyatga qararshli ijtimoiy soha
faoliyatini muvofiqlashtirish bilan shug‘ullanadi.
– “Avtomobil-texnologik transporti” filiali avtomobil xizmatlari va
mexanizmlar bilan bog‘liq xizmatlar ko‘rsatish bo‘yicha faoliyatni amalga

oshiradi, yuk va yo‘lovchi tashish transportlari yordamida tegishli transport
xizmatlarini ko‘rsatish bilan shug‘ullanadi.
– “Energiya va telekommunikatsiya tizimlai” filiali elektr energiyasini
uzatish, qayta hosil qilish va taqsimlash bo‘yicha faoliyatni amalga oshiradi.
– “Qurilish-montaj ishlari” filiali. Mazkur tashkilot kapital qurilish va
ta’mirlash bo‘yicha doimiy ishlarni amalga oshiradi, ishlab chiqarish ob’ektlari,
avtomobil yo‘llari, konveyer liniyalari va tabiiy suvni chiqarib tashlaydigan
moslamalar qurilishini, texnik qayta ta’minlash rekonstruksiyalanishini olib boradi.
Asosiy qurilish ishlari “O‘zbekko‘mir” AJ ob’ektlari hisoblanadi.
– “Kapital qurilish” filiali. Jamiyat korxonalari buyurtmalari asosida yillik
manzilli kapital qurilish dasturini shakllantiradi, ushbu dastur asosida amalga
oshiiladigan qurilishlar nazaratini tashkil etadi, ob’ektlarni foydalanuvchiga
topshiradi.
– “Geologiya qidiruv ekspeditsiyasi” filiali Angren ko‘mir havzasida
ko‘chkilar bilan bog‘liq xavfsizlikni ta’minlash, yer osti va yer usti suvlarini
nazorat qilish, ko‘mir qazib olish jarayonida ko‘mir qatlamlari yotqiziqlariga
aniqlik kiritish, nodir va noyob metallarni qidirish bilan shug‘ullanadi.
Ekspeditsiya ayni paytda istiqbolli maydonlarda o‘rganish ishlarini ham olib
boradi.
" О ‘zbekk о ‘mir" AJ filiallari raxbarlari
7-jadval
t.r Filial nomlari F.I.SH. Tug‘ilgan sanasi
1 "Angren k о ‘mir koni" filiali boshlig‘i Aleksandr Mixaylovich
Korchagin 11.02.1973
2 "Temir y о ‘l transporti" filiali boshlig‘i Quddusov Azizxon
Muxammadiyevich 01.08.1983
3 "Avtomobil va texnologik transport " filiali boshlig‘i Smagulov Arman
Saylaubayevich 01.01.1975
4 "Tog‘-transport uskunalarini sozlash zavodi" filiali
boshlig‘i Tursunov Marajab
Masharifovich 01.01.1957
5 "Energiya va telekommunikatsiya tarmoqlari" filiali
boshlig‘i Ergashev Erkin
Jurayevich 07.12.1963

6 "Apartak k о ‘mir koni" filiali boshlig‘i Sapiyev Nariman
Kartemenovich 01.08.1960
7 "Qurilish montaj ishlari" filiali boshlig‘i Ernazarov Akramjon
Axmedovich 15.07.1973
8 "Geologiya qidiruv ekspeditsiyasi" filiali boshlig‘i Abdujalilov
Tо‘lqinjon
Raxmanjanovich 12.08.1964
9 "Moddiy texnika ta’minoti va ijtimoiy soxa " filiali
boshlig‘i Raximov Arman
Abdivaidovich 30.08.1990
10 "Shaxta usulida k о ‘mir qazib olish" filiali boshlig‘i Mutalipov Jaxongir
Zakirjonovich 13.12.1987
11 "Kapital qurilish "filiali boshlig‘i Ismanov Ruslan
Maksutovich 02.02.1988
O ‘ zbekiston qidirib topilgan ko ‘ mirning 1900 mln . tonna miqdoridagi
zahiralariga egadir , shu jumladan qo ‘ ng ‘ ir ko ‘ mir zahiralari - 1853 mln . tonnani ,
toshko ‘ mir zahiralari - 47 mln . tonnani tashkil etadi . Prognoz resurslari 5,7 mlrd .
tonnadan ko ‘ proqdir . Toshko ‘ mirning katta zahiralari respublikaning janubiy
hududlarida – Surxondaryo va Qashqadaryo viloyatlarida to ‘ plangan . Hozirgi
paytda 3ta konda: Angren, Sharg‘un va Boysun konlarida ko‘mir qazib
chiqarilmoqda.

O‘zbekistonda ko‘mir qazib chiqarishni «O‘zbekko‘mir» AJ, shuningdek
«Sharg‘unko‘mir» AJ va «Apartak» AJ amalga oshiradi. Angren konidagi
«Angren» ko‘mir razrezi ko‘mir zahiralarini ochiq usulda qazib oladi, bundan

tashqari « Yerostigaz » OAJ tomonidan yer ostida gazlashtirish usuli bilan qo ‘ ng ‘ ir
ko ‘ mirdan gaz ishlab chiqariladi .
« O ‘ zbekko ‘ mir » AJ har yili 4 mln . tonnaga yaqin ko ‘ mir qazib chiqaradi .
Ko ‘ mir yoqilg ‘ isining asosiy iste ’ molchisi elektr energetikasi sektori bo ‘ lib , uning
ulushiga umumiy iste ’ mol qilinadigan ko ‘ mirning 85 foizi to ‘ g ‘ ri keladi . Sanoat ,
ijtimoy va kommunal soha korxonalari ham ko ‘ mir yoqilg ‘ isiga bo ‘ lgan talabni
shakllantiradilar .

1-rasm. O‘zbekiston Respublikasining mavjud ko‘mir xavzalari.
«O‘zbekko‘mir» AJda ko‘mir qazib olish yer osti va ochiq usullarda amalga
oshiriladi. «O‘zbekko‘mir» AJda ko‘mir qazib olish yer osti va ochiq usullarda
amalga oshiriladi. Ko‘mirni ochik usulda qazib olish «Angren ko‘mir xavzasi» va
Apartak koni» filiallari tomonidan amalga oshiriladi.
Ushbu korxonalar o‘z faoliyatida ko‘mir, kaolin va boshka yuldosh foydali
kazilmalarni qazib olish, hamda boshqa xizmat ko‘rsatish turlari va ishlarni amalga
oshiradi.
2030 yilga qadar ko‘mir yoqilg‘isini qazib olish rejasi, ming tonna 16
8-jadval
№ Nomlanishi
2016 2020 2025 2030
16
Mаnbа: O`zbekiston Respublikаsining stаtistikа
ko`mitаsi. stat.uz 2
“O‘zbekko‘mir” AJ ma’lumotlari asosida
tuzilgan.

Jami 3 700,0 6 940,0 15 200,0 15 900,0
1. “O‘zbekko‘mir” AJ 3 380,0 5 040,0 13 000,0 13 000,0
1.1. "Angren” ko‘mir
xavzasi 3 340,0 4 000,0 4 000,0 4 000,0
1.2. “Yer osti ishlari”
shaxtasi 40,0 40,0 3 000,0 3 000,0
1.3. “Shimoliy” shaxtasi 1 000,0 6 000,0 6 000,0
2. "Apartak” ko‘mir
xavzasi 160,0 1 000,0 1 200,0 1 900,0
3. "Shargunkumir” AJ 160,0 900,0 900,0 900,0
4. “Baysun” shaxtasi 100,0 100,0

Ko‘mir sanoatini ustuvor rivojlantirish uchun asosiy omillar:
• qimmatroq energiya resurslarini mamlakat iqtisodiyotining ehtiyojlari
uchun bo‘shatish maqsadida, ularni ko‘mir bilan almashtirishning maqsadga
muvofiqligi;
• mamlakatning yoqilg‘i – energetik balansi tarkibida ko‘mir ulushini
oshirish zarurati.
• Ko‘mir sanoatini yanada rivojlantirish dasturi korxonalarni texnik
jihatdan qayta jihozlash, modernizatsiya qilish, kon ishlarining samaradorligini
oshirishga yordam beradigan, resurslarni tejaydigan yangi, progressiv
texnologiyalarni joriy etish.
Respublikamizda aniqlangan ko‘mir zaxiralari 2
9- jadval
T.r. Ko‘mir xavzalari nomi Zaxira
xajmi
(mln.tn) Amaldagi xolati
Amaldagi ko‘mir xavzalari
1. Angren ko‘mir xavzasi 1 537,9 777,8 mln.tonnasi “O‘zbekko‘mir” jamiyati tomonidan
ochiq va yopiq usulda ko‘mir qazib olinmoqda.
(Nishbosh, Nougarzon xavzalari to‘liq
o‘rganilmaganligi bois 325,7 mln.tonna ko‘mir
zaxirasi dastlabki geologik qidiruv ishlari natijasida
aniqlangan)
2. Apartak ko‘mir koni 237,2 Ochiq usulda qazib olinmoqda.

3. Yer osti ishlari filiali
xududida 146,3 Yer osti usulida qazib olinmoqda.
4. Shargun ko‘mir xavzasi
(toshko‘mir) 32,9 “Sharg‘unko‘mir” jamiyati tomonidan yopiq usulda
ko‘mir qazib olinmoqda.
5. Boysun ko‘mir xavzasi
(toshko‘mir) 13,0 Avval “Sharg‘unko‘mir” jamiyati tomonidan yopiq
usulda ko‘mir qazib olingan.
Istiqboldagi qo‘ng‘ir ko‘mir xavzalari
1. Vodil ko‘mir xavzasi 132,5 Kon g‘arbida geologiya qidiruv ishlari natijasida
20,4 mln. tn ko‘mir zaxirasi aniqlangan. Kon chuqurligi
500 m.gacha va axoli zichligini inobatga olib keyingi
geologiya ishlari to‘xtatilgan.
2. Qoraqalpog‘iston va
G‘arbiy Qizilqum
(Navoiy) xavzalari 1 100,0 Geologiya qidiruv ishlariga loyixa xujjatlari
tayyorlangan. G‘arbiy Qizilqumda chuqurligi 80
m.dan 730 m.gacha. xavza aniqlangan
Istiqboldagi toshko‘mir xavzalari
1. Nilyu uchastkasi
(Surxandaryo)
138,3 Geologiya qidiruv ishlariga loyixa xujjatlari
tayyorlangan. Budjet xisobidan dala geologiya qidiruv
ishlari olib borilmoqda.
2. Xovuz, Oqsuv, Fangart
uchastkasi (Surxandaryo) Geologiya qidiruv ishlariga loyixa smeta xujjatlari
tayyorlanmoqda.
3. Guldara, Vuari, Zarmas,
Qumurli, Toshqo‘rg‘on
(Qashqadaryo) Geologiya qidiruv ishlarini amalga oshirish masalasi
qo‘shimcha o‘rganilishi talab etiladi.
2030 yilgacha rejalashtirilgan sohada innovatsion loyihalar 17
.
10-jadval
№ Loyixa nomi Ishlab chiqariladigan mahsulot
1 Angren ko‘mir konida tarkibida ko‘mir mavjud bulgan
chiqindilardan organik mineral o‘g‘itlarni ishlab
chiqarish Organik mineral o‘g‘itlar
2 Angren ko‘mir konida ikkilamchi kaolinlar va
oxaktoshlardan glinozem-sement ishlab chiqarishni
tashkil etish. glinozem,
sement M500-M600, glinozemli
sement,
oltingugurtli alyuminiy,
goidrooksid alyuminiy
3 «Uzbekko‘mir» AJ xududiy distribyutorlik markazlari
bazasida briket ishlab chiqarishni tashkil etish. briketlangan ko‘mir
4 Kamyob elementlarni aniqlash maqsadida birlamchi
kaolinlarda geologiya qidiruv ishlarini olib borish. kamyob elementlarning
konsentrati
5 Baysun ko‘mir konida aktivlangan ko‘mir ishlab
chiqarishni tashkil etish. aktivlangan ko‘mir
17
M а nb а : O`zbekiston Respublik а sining st а tistik а ko`mit а si. stat.uz

6 Shargun ko‘mir konida gips va ohaktoshlar qidiruv
ishlarini ohiriga yetkazish, hamda qazib olininishini
tashkil etish. gips va ohaktoshlar
7 Tarkibida Germaniy mavjud bo‘lgan ko‘mirni selektiv
usulda qazib olish va uni kayta ishlash, hamda
tarkibidagi Germaniyni ajratib olish bo‘ycha ishlab
chiqarishni tashkil etish. Germaniy
Xulosa
О ‘zbekistonda s о ‘nggi yillarda innovatsion faollikni kuchaytirish va shu
orqali innovatsion tizimni yaratish masalalariga k о ‘proq e’tibor qaratila boshladi.
Mamlakatimiz iqtisodiyotini innovatsion rivojlanish y о ‘liga о ‘tkazish jahon
iqtisodiyotining rivojlanish tendensiyalari, uzoq muddatli istiqbolda milliy
innovatsiya tizimining shakllanishi va barqaror rivojlanishini ta’minlaydigan
omillarni hisobga olgan holda ishlab chiqilgan.
Innovatsion rivojlanish orqali iqtisodiyotning ustuvor sohalarini samarali
modernizatsiyalash, ilmiy-texnika sohasi faolligi va tizimliligini oshirishda davlat
tomonidan k о ‘llab-quvvatlash siyosatining ustuvorligi hamda tashqi bozorlarda
xaridorgir, yuqori q о ‘shimcha qiymatga ega b о ‘lgan zamonaviy tayyor mahsulotlar
ishlab chiqarishni k о ‘paytirish va yangi bosqichga k о ‘tarish, tayyor mahsulotlar
eksportining barqaror yuqori о ‘sish sur’atlariga erishish imkonini ta’minlaydi.

Olib borilgan tadqiqotlarning k о ‘rsatishicha, innovatsion faoliyatni kelgusida
rivojlantirish masalasini k о ‘rib chiqishda quyidagi asosiy muammolar ajratib
k о ‘rsatiladi. Birinchisi - О ‘zbekiston bir qator fundamental fan sohalarida katta
salohiyatga ega, ammo ushbu salohiyatni qayta ishlash mexanizmi ishlab
chiqilmagan. Ikkinchisi-sanoat sektoridagi korxonalarning innovatsiyalarni qabul
qilish darajasi pastligicha qolmoqda, bu о ‘z navbatida iqtisodiyot sektorlari
tomonidan ilg‘or texnologiyalarga b о ‘lgan talabning past darajasiga olib
kelmoqda.
Milliy sanoat korxonalari orasida ilmiy-tadqiqot va ishlanmalar bilan
shug‘ullanuvchi tashkilotlar ulushi juda kam.
Shundan kelib chiqqan holda ushbu ish doirasida k о ‘rib chiqiladigan va hal
qilinishi k о ‘p jihatdan respublika ilmiy-texnik sektorining samarali ishlashiga
bevosita bog‘liq b о ‘lgan quyidagi asosiy vazifalarni belgilab olish mumkin:
– yangi tovarlar va texnologiyalar yaratishga y о ‘naltirilgan tijorat jihatidan
istiqbolli loyihalarni tuzish va amalga oshirish;
– intellektual mulk sifatida ilmiytexnika mahsulotini tegishlicha
rasmiylashtirish va muhofaza qilish;
– yaratilayotgan intellektual tovarni tijoratlashtirishning iqtisodiy jihatdan eng
rentabelli y о ‘llarini tanlash va amalga oshirish;
Bu vazifalarni umumlashtirib, islohotlarning asosiy y о ‘l-y о ‘rig‘ini belgilash
mumkin. U ilmiy-texnika mahsulotining muayyan ishlab chiquvchilari uchun ham,
butun iqtisodiyot uchun ham amaliy ahamiyatga ega b о ‘lib, tijorat jihatidan
istiqbolli va t о ‘liqhuquqiy muhofazalanadigan hamda eng foydali y о ‘l bilan
tijoratlashtirilishi mumkin b о ‘lgan ilmiytexnika mahsuloti yaratishga y о ‘naltirilgan
tadbirlarni amalga oshirishdan iboratdir.
Jahon tajribasi va mamlakatimizda innovatsion iqlim va shart-sharoitni
yaratish davlatning iqtisodiy siyosatida fan va texnologiyalarni rivojlantirishda
yanada k о ‘proq e’tibor qaratishni taqazo etadi. Bunda nafaqat ta’limga, balki
fundamental va tarmoq fanlarni rivojlantirishga, fan va sanoat о ‘rtasidagi
aloqalarni mustahkamlashga urg‘u bermoq lozim. “Yuqori texnologiyali”

investorlar, yirik TMKlarni jalb qilish, erkin iqtisodiy zonalarni k о ‘paytirish,
mamlakatda chet el ilmiy-tadqiqot markazlarini olib kelish ham bu borada ijobiy
natijalarni namoyon etadi.

Foydalanilgan adabiyotlar
I. О ‘zbekiston Respublikasi Qonunlari
1. О ‘zbekiston Respublikasining Konstitusiyasi.–T.: О ‘zbekiston, 2019 y.
II. О ‘zbekiston Respublikasi Prezidentining Farmonlari va Qarorlari
2. О ‘zbekiston Respublikasi Prezidentining 2017 yil 7 fevraldagi “ О ‘zbekiston
Respublikasini yanada rivojlantirish b о ‘yicha Harakatlar strategiyasi t о ‘g‘risida”gi
4947-son Farmoni.
3. О ‘zbekiston Respublikasi Prezidentining 2017 yil 2 fevraldagi “Korrupsiyaga
qarshi kurashish t о ‘g‘risida”gi О ‘zbekiston Respublikasi Qonunining qoidalarini
amalga oshirish chora-tadbirlari t о ‘g‘risida”gi PQ-2752-sonli qarori.
III. О ‘zbekiston Respublikasi Prezidentining asarlari
4. О ‘zbekiston Respublikasi Prezidentining “ О ‘zbekiston Respublikasini yanada
rivojlantirish b о ‘yicha Xarakatlar Strategiyasi t о ‘g‘risida”gi 07.02.2017 yil. №PF-

4947-sonli Farmoni." О ‘zbekiston Respublikasi qonun hujjatlari t о ‘plami", 2017
yil 13 fevral, 6-son, 70modda.
5. Mirziyoyev SH.M. Demokratik islohotlarni izchil davom ettirish xalqimiz uchun
tinch va osoyishta, munosib hayot darajasini yaratish – barqaror taraqqiyot
kafolatidir // Xalq s о ‘zi. 2016 yil 2 noyabr.
6. Mirziyoyev SH.M. Erkin va farovon, demokratik О ‘zbekiston davlatini
birgalikda barpo etamiz. О ‘zbekiston Respuplikasi Prezidenti lavozimiga kirishish
tantanali marosimiga bag‘ishlangan Oliy Majlis palatalarining q о ‘shma
majlisidagi nutqi. SH.M. Mirziyoyev – Toshkent: О ‘zbekiston, 2016. -56 b.
7. Mirziyoyev SH.M. Tanqidiy tahlil, qat’iy tartib-intizom va shaxsiy javobgarlik –
har bir rahbar faoliyatining kundalik qoidasi b о ‘lishi kerak. Mamlakatimizni 2016
yilda ijtimoiy-iqtisodiy rivojlantirishning asosiy yakunlari va 2017 yilga
m о ‘ljallangan iqtisodiy dasturning eng muhim ustivor y о ‘nalishlariga
bag‘ishlangan Vazirlar Mahkamasining kengaytirilgan majlisidagi ma’ruza, 2017
yil 14 yanvar// SH.M. Mirziyoyev, Toshkent: О ‘zbekiston, 2017 -104 b.
8. Mirziyoyev SH.M. Qonun ustuvorligi va inson manfaatlarini ta’minlash – yurt
tarqqiyoti va xalq farovonligining garovi. О ‘zbekiston Respublikasi Konstitusiyasi
qabul qilinganligining 24 yilligiga bag‘ishlangan tantanali marosimdagi ma’ruza.
2016 yil 7 dekabr/ SH.M. Mirziyoyev. – Toshkent: “ О ‘zbekiston”, 2017 y, -48 b.
9. Mirziyoyev SH.M. BMT Bosh Assambleyasining 72-sessiyasida nutq s о ‘zladi
(2017 yil 20 sentabr);
10. О ‘zbekiston Respublikasi Prezidentining Oliy majlisga Murojatnomasi. 2018
yil 28 dekabr .
IV . О‘ quv q о‘ llanmalar
11. Сухарев О.С., Сухарев С.О. Инновации в экономике промышленности.
– М.: Высшая школа, 2010.
12. Философова Т.Г., Быков В.А. Конкуренция. Инновации.
Конкурентоспособность. – М., 2008.

13. Бекмуродов А.Ш., Ғафуров У.В. Ўзбекистонда иқтисодиётни
либераллаштириш ва модернизациялаш: натижалар ва устувор йўналишлар.
Ўқув қўлланма. Т.: ТДИУ, 2007.
14.Человеческое развитие. Учебник. – Т.: УМЭД, ПРООН, 2008.
15.Черняк В.З. Инновации: управление и экономика. Электронный учебник. –
М.: Кнорус, 2009.
16.Человеческое развитие: новое измерение социально экономического
прогресса: Учебное пособие /Под общей редакцией проф. В.П.Колесова
(экономический факультет МГУ) и Т. Маккинли (ПРООН, Нью-Йорк). – М.:
Права человека, 2008.
17.Фатхутдинов Р.А. Инновационный менеджмент. – СПб.: Питер, 2003.
18.Ковалёв Г.Д. Инновационные коммуникации. – М.: ЮНИТИ-ДАНА, 2000.
19.Гольдштейн Г.Я. Глобальный стратегический инновационный
менеджмент. – М., 2003.
20.Носова С.С. Экономическая теория. Элементарный курс. Учебное
пособие. М.: КНОРУС, 2010. – 510 стр.
V.Internet saytlari
21.www.stat.uz
22. www.economy.gov.ru
23.www.uza.uz – О ‘zbekiston Respublikasi Milliy Axborot Agentligi
rasmiy sayti.
24.www.ceep.uz – О ‘zbekiston Respublikasi Iqtisodiyot vazirligi
huzuridagi Samarali iqtisodiy siyosat markazi rasmiy sayti.

Xorijiy mamlakatlarda innovatsion foliyatni boshqarish tizimi

1. Innovatsion faoliyat mazmuni va yo'nalishlari. 3

Innovatsiya kategoriyasining ta’riflarini taqqoslama tahlili 7

2. Innovatsion faoliyatni tashkil etish shakllari. 12

3. Xorijiy kompaniyalarda Innovatsion faoliyatni boshqarish tajribalari. 21

4. O'zbekistonda innovatsiyalarni boshqarishda xorij tajribalaridan foydalanish. 30

5.“O‘zbekko‘mir” AJning tarkibiy tuzilmasi va innovatsion foliyatni boshqarish tizimi 36

Foydalanilgan adabiyotlar. 48

Sotib olish