Yangi mahsulotlarni ishlab chiqish strategiyalari - Iqtisodiyot - Kurs ishlari

Dokument ma'lumotlari

Narxi	40000UZS
Hajmi	33.6KB
Xaridlar	0
Yuklab olingan sana	09 May 2025
Kengaytma	docx
Bo'lim	Kurs ishlari
Fan	Iqtisodiyot

Sotuvchi

Ilyos Hamidov

Ro'yxatga olish sanasi 15 Dekabr 2024

6 Sotish

Yangi mahsulotlarni ishlab chiqish strategiyalari

Sotib olish

“STRATEGIK MENEJMENT “
Fanidan

KURS ISHI

MAVZU: YANGI MAHSULOTLARNI ISHLAB CHIQISH
STRATEGIYALARI

Bajardi:
Tekshirdi:
MUNDARIJA
KIRISH ……………. ……………. ……………. ……………. ………3

1-BOB YANGI MAHSULOTNI ISHLAB CHIQISH ……………….7
1.1Yangi mahsulot ishlab chiqish jarayonining evolyutsiyasi. ………….7
1.2Mahsulot portfelini boshqarish. ……………. ……………. …………
1.3Yangi mahsulot ishlab chiqishda loyiha rahbarining roli. ……………
2-BOB KORXONALARDA TOVAR SIYOSATI VA UNI
TAKOMILLASHTIRISH YO‘LLARI ……………. ……………...…26
2.1. Marketing tizimida tovar tushunchasi va tovar siyosati. ……………26
2.2. Tovarning hayotiy davri va bosqichlari. ……………. ……………..29
2.3. Yangi tovar ishlab chiqarish strategiyasi. …………….
…………….33
XULOSA ……………. ……………. ……………. ……………. …….40
ADABIYOTLAR ……………. ……………. ……………. …………..43
2

Kirish
Tizimli demokratik bozor islohotlarini joriy etish, iqtisodiyotni
erkinlashtirish jarayonlarini yanada chuqurlashtirish, sanoat tarmoqlaridagi
tarkibiy o’zgarishlarni izchil amalga oshirish, modernizasiyalash va
diversifikasiyalash jarayonlarini davom ettirish – O’zbekiston
muvaffaqiyatining asosiy omilidir. Mamlakat yalpi ichki mahsulotining
muttasil o’sishi an’anaviy xomashyo tarmoqlari yoki jahon bozoridagi
qulay kon’yunktura, ayrim xomashyo va materiallar narxining yuqoriligi
hisobidan emas, aksincha, raqobatbardosh tayyor mahsulotlar ishlab
chiqarish, zamonaviy xizmat ko’rsatish sohalarini jadal hamda ustuvor
rivojlantirish hisobiga ta’minlanmoqda. Umuman sanoat respublikamiz
iqtisodiyotining asosiy tarmoqlaridan biri hisoblanadi. Chunki, sanoat
o’zining qo’shimcha qiymat yaratishi, aholi ehtiyojini qondirishdagi o’rni
va yuqori darajaga ega bo’lgan ishlab chiqarish lokomotivi bilan boshqa
soha va tarmoqlardan tubdan farq qiladi. Sanoat tarmog’ining rivojlanishi
milliy iqtisodiyotning barqaror sur’atlar bilan rivojlanishiga olib keladi.
Sanoat sohasida qazib olingan, ekib o’stirilgan barcha resurslarni qayta
ishlash, ulardan yangidan-yangi mahsulotlar ishlab chiqarish, assortiment
va nomenklaturaning ko’payishi hisobiga diversifikasiyalashuv jarayonlari
takomillashadi.
Mahalliy va xorijiy bozorlarda talab yuqori bo’lgan mahsulotlar
ishlab chiqarish uchun sanoatda kooperasiya aloqalarini rivojlantirish,
xo’jalik yurituvchi subyektlar o’rtasida o’zaro hamkorlik uchun qulay
shart-sharoitlar yaratish mamlakatimiz iqtisodiyotini jadal
rivojlantirishning eng muhim shartlari hisoblanadi.
Ichki bozordagi ehtiyojlar hajmlarining tahlili davlat tomonidan
qo’llab-quvvatlashning samarali mexanizmlarini amalga oshirish orqali
3

sanoat kooperasiyasini va talab yuqori bo’lgan tovarlarning alohida
turlarini ishlab chiqishni kengaytirish uchun foydalanilmayotgan
imkoniyatlar mavjudligini ko’rsatmoqda.
Sanoat mahsulotlari ishlab chiqarishni yanada kengaytirish, kichik
biznes subyektlarini sanoat faoliyatiga keng jalb etish, sanoat
kooperasiyasini mustahkamlash va rivojlantirish, ishlab chiqarilayotgan
mahsulotlar tannarxini kamaytirish, sanoat mahsulotlariga bo’lgan
ehtiyojni o’rganish, B2B bozorida marketing tadqiqotlarini o’tkazish,
sanoat mahsulotlari sotuv kanallarini shakllantirish, reklamasini tashkil
etishda B2B marketingining o’rni beqiyosdir.
B2B marketingi biznes subyektlari o’rtasidagi marketing faoliyati,
sanoat korxonalarining xo’jalik faoliyatida marketing funksiyalarining
qo’llanilishi, B2B bozorini diversifikasiya qilish kabilarni o’z ichiga oladi.
Mamlakatimizda ishlab chiqarishni tarkibiy o’zgartirish,
modernizasiya va diversifikasiya qilishni ta’minlashga qaratilgan e’tibor
natijasida viloyatda kimyo mahsulotlari, rezina va plastmassa buyumlar,
to’qimachilik, kiyim-kechak, oziq-ovqat, charm va qurilish mahsulotlari
ishlab chiqarish hajmi yanada ortmoqda. Ayniqsa, h ozirgi epidemiologik
vaziyat bois tozalash va dezinfeksiya vositalariga talab oshgan. Xususan,
qo’shni davlatlardan 2 ming tonna gipoxloritga buyurtma kelib tushgan.
Shuningdek, tog’-kon metallurgiya sanoati uchun muhim bo’lgan sianid
tuzlariga ham ehtiyoj ortmoqda. Buning natijasida mazkur bozorlarda xom
ashyoga bo’lgan talab ortib bormoqda. Bu esa B2B marketingi tamoyillari
asosida biznes subyektlari faoliyatini rivojlantirish, qolaversa biznes
marketingi texnologiyalarini qo’llashni taqozo qilmoqda.
Ushbu fanning maqsadi magistrlarga sanoat korxonalarining xo’jalik
faoliyati samaradorligini oshirish uchun ularning bozorga yo’naltirilgan
4

marketing strategiyasini ishlab chiqish va amalga oshirish, narx, tovar,
sotish, kommunikasiya bo’yicha strategik qarorlar qabul qilish yo’llarini
nazariy va amaliy tomonlarini o’rgatishdan iborat. B2B marketingi fani
sanoat korxonalarning iqtisodiy faoliyatida marketingning nazariy va
amaliy tomonlarini o’rganish bilan birga, korxonalar o’rtachidagi o’zaro
bozor faoliyati jarayonlarida vujudga keladigan muammolarni tahlil
qilishda va ularning yechimini topishda, shuningdek, sababiy bog’liqlikda
xulosalar yasashda muhim ahamiyat kasb etadi.
Fan 16 mavzuni qamrab olgan. Birinchi mavzu B2B marketingining
asoslari. Biznes marketingining masshtabi va biznes bozorlarini
shakllantirish shartlari. B2B marketing tushunchasi. B2B marketingining
mazmuni. B2B marketingining o’ziga xos xususiyatlari. Biznes marketingi
va uning o’ziga xos xususiyatlari. Biznes marketingining masshtabi,
tarkibiy tuzilishi. Biznes bozorlari va ularni amal qilish shartlari
tushuntiriladi. Ikkinchi mavzu B2B bozori va talab. Ishlab chiqarish-texnik
maqsadlarga mo’ljallangan mahsulotlar bozori. Ishlab chiqarish vositalari
bozori. Sanoat bozori. Biznes bozori tushunchalari. Bozor tuzilmasidagi
farqlar. Biznes marketingida talabni o’rganish. Biznes talabi. Talabning
o’zgaruvchanligi haqida ma’lumot beradi. Uchinchi mavzuda B2B
bozorida iste’molchi xulq atvori. B2B bozorida iste’molchilar tuzilmasi
haqida ma’lumot beradi. To’rtinchi B2B bozorida xaridlarni amalga
oshirish yo’llari bayon etiladi. Beshinchi mavzuda xaridor va
sotuvchining o’zaro munosabatlari yoritiladi. Oltinchi mavzu B2B
bozorida marketing strategiyasini shakllantirish yo’llari bilan tinishiladi.
Yettinchi mavzuda B2B bozorini segmentlash va segment talabini
qondirish bo’yicha tushunchalar beriladi. Sakkizinchi mavzuda B2B
bozorida marketing tahlili va raqobat razvedkasi o’rgatiladi. To’qqizinchi
5

mavzuda B2B marketingida rejalashtirish bo’yicha tushunchalar beriladi.
O’ninchi mavzu global bozorda biznes marketing strategiyalariga
bag’ishlangan. O’n birinchi mavzuda B2B bozorida tovar strategiyalari
tasvirlangan. O’n ikkinchi mavzu yangi mahsulotlarni ishlab chiqish
strategiyasi yoritiladi. O’n uchinchi mavzuda B2B bozorida narx
strategiyalari tushuntiradi. O’n to’rtinchi mavzu B2B bozorida sotuv va
taqsimot kanallariga bag’ishlangan. O’n beshinchi mavzuda B2B bozorida
marketing kommunikasiyalarining mazmuni yoritiladi. O’n oltinchi mavzu
B2B bozorida elektron tijoratga qaratilgan.
1-BOB YANGI MAHSULOTNI ISHLAB CHIQISH
6

1.1Yangi mahsulot ishlab chiqish jarayonining evolyutsiyasi.
Ko'proq innovatsion bo'lishni xohlaydigan ko'pchilik kompaniyalar
uchun ular, albatta, yangi mahsulotlarni ishlab chiqish bilan bog'liq bo'ladi,
boshlang'ich nuqtasi yangi mahsulotni ishlab chiqish jarayonini joriy etish
yoki qayta ko'rib chiqishdir. Yangi mahsulotlarni ishlab chiqish va
boshqarish bo'yicha tuzilgan jarayonlar innovatsionlikni oshirishning
kafolati bo'lmasa-da, ular hech qachon yangi mahsulotlarni joriy etish
tezligini oshirish va kompaniyaning mahsulot portfelidan maksimal foyda
olish uchun tashkilot qurol-yarog'ining muhim qismi emas. Ushbu bobda
yangi mahsulotni ishlab chiqish jarayonining evolyutsiyasi qisqacha ko'rib
chiqiladi, bosqichma-bosqich jarayoni va mahsulot portfelini boshqarish,
shuningdek, eng yaxshi va eng yomon amaliyot haqida ba'zi tushunchalar
bilan yakunlangan loyiha rahbarining roli kengaytiriladi.
G'arbda kompaniyalarning mahsulot ishlab chiqishga qanday
yondashishiga eng katta ta'sirlardan biri 1960-yillarda NASA tomonidan
ishlab chiqilgan va keng ko'lamli, murakkab mudofaa loyihalarini
boshqarishni osonlashtirish uchun kiritilgan kontseptsiya bo'ldi. Birinchi
versiyada "Bosqichli loyihani rejalashtirish" deb nomlangan bo'lib, asosan
to'rt bosqichdan iborat ketma-ket yondashuvni tavsiflaydi:
• Dastlabki tahlil (A bosqich)
• Ta'rif (B bosqich)
• Dizayn (fazaC)
• Operatsion (D-bosqich)
7

Stiv Djobs iPhone-ni qanday yaratdi? iPhone qanday paydo bo'lgan?
Yangi mahsulotni ishlab chiqish jarayonlari qanday? Kompaniyalar
mahsulot g'oyalarini qanday o'ylab topadilar? Yangi mahsulotni ishlab
chiqishning asosiy jarayonlariga g'oyalarni yaratish, g'oyalarni tekshirish,
kontseptsiyani ishlab chiqish, kontseptsiyani sinovdan o'tkazish, marketing
strategiyasi va tijoratlashtirish kiradi. Yangi mahsulotni ishlab chiqish:
g'oyalarni yaratish Ko'pincha yangi mahsulot g'oyalarini tizimli izlash deb
nomlanuvchi g'oyalarni yaratish yangi mahsulotlarni ishlab chiqishda
birinchi qadamdir. Yangi mahsulot g'oyalarining eng muhim manbalari
iste'molchilar, raqobatchilar, distribyutorlar, etkazib beruvchilar va
boshqalar shaklida kompaniya ichidan va tashqarisidan keladi.
Yangi mahsulotni ishlab chiqish: g'oyalarni tekshirish Ko'p sonli
g'oyalarni ishlab chiqarish g'oyalarni yaratish jarayonining maqsadi
hisoblanadi. Ko'pincha juda ko'p g'oyalar paydo bo'lishi mumkin. Ba'zi
g'oyalar ustuvor bo'lishi kerak, boshqalari esa yo'q. Shunday qilib,
g'oyalarni skrining qilish foydali bo'ladi. G'oyalar sonini cheklash bosqichi
g'oyalarni skrining deb ataladi va uning maqsadi yomon g'oyalarni imkon
qadar tezroq aniqlash va yo'q qilishdir.
Mahsulotni ishlab chiqishning keyingi bosqichlari ancha yuqori
xarajatlar bilan ta'minlanganligi sababli, korporatsiya faqat daromadli
tayyor mahsulotlarga olib keladigan yangi tushunchalar bilan oldinga
borishni xohlaydi.
Yangi mahsulotni ishlab chiqish: kontseptsiyani ishlab chiqish va
kontseptsiyani sinovdan o'tkazish Kompaniya g'oyalarni o'ylab topib,
to'g'risini tanlagandan so'ng, mahsulot kontseptsiyasini ishlab chiqishi
kerak. Mahsulot kontseptsiyasi yangi mahsulot g'oyasining iste'molchi
nuqtai nazaridan ifodalangan versiyasini anglatadi. Kompaniya
8

kontseptsiyani ishlab chiqqandan so'ng, ishlab chiqarishni ko'paytirish va
kattaroq bozorni maqsad qilishdan oldin uni sinab ko'rishi kerak.
Kontseptsiyani sinovdan o'tkazish - bu yangi mahsulotni maqsadli
iste'molchilarning kichik guruhi bilan sinovdan o'tkazish, fikr-
mulohazalarni yig'ish va mahsulotning iste'molchini jalb qilish yoki
yo'qligini aniqlash. Ularni aniq yangi tovarlarga aylantirishdan oldin,
ko'plab korxonalar birinchi navbatda mijozlarning jiddiy sinovlari orqali
potentsial yangi mahsulot g'oyalarini taqdim etadilar. Muayyan g'oyalarni
tekshirish uchun so'z yoki vizual tavsif etarli bo'lishi mumkin. Biroq,
sotuvchilar kontseptsiyani yanada mustahkam va sezgir tarzda taqdim
etish orqali kontseptsiya testining ishonchliligini yaxshilashlari mumkin.
Yangi mahsulotni ishlab chiqish: Marketing strategiyasi Keyingi
qadam marketing rejasini va yangi mahsulotni bozorga chiqarish uchun
dastlabki marketing strategiyasini ishlab chiqishni o'z ichiga oladi.
Marketing strategiyasi quyidagicha uch bo'limga bo'linadi: Birinchi bo'lim
maqsadli bozorni, kutilayotgan qiymat taklifini, sotish hajmini, bozor
ulushini va dastlabki bir necha yildagi foyda maqsadlarini tavsiflaydi.
Tavsifning ikkinchi qismida mahsulotning birinchi yil uchun kutilayotgan
bahosi, taqsimoti va marketing xarajatlari haqida umumiy ma’lumot
berilgan. Uzoq muddatli sotish maqsadlari, foyda maqsadlari va marketing
aralashmasi strategiyalari marketing strategiyasining uchinchi bo'limining
bir qismidir.
Mahsulotni ishlab chiqish Jarayonning keyingi bosqichi mahsulotni
ishlab chiqishdir. Mahsulotni ishlab chiqish mahsulot kontseptsiyasini
jismoniy mahsulotga aylantirishni anglatadi. Bu Ar-ge guruhi va boshqa
tegishli jamoalar mahsulotning jismoniy shaklini ishlab chiqish uchun
birlashadigan qismdir.
9

Yangi mahsulotni ishlab chiqish: test marketingi Keyingi bosqich,
ya'ni test marketingi, mahsulot va uning mo'ljallangan marketing dasturi
haqiqiy bozor sharoitida tekshiriladigan bosqichdir. Agar mahsulot g'oya
va mahsulot testlarida muvaffaqiyatli bo'lsa, u test marketing bosqichiga
tayyor. Test marketingi sotuvchini to'liq joriy etish uchun juda katta
xarajatlarni boshdan kechirishidan oldin mahsulotni sotish jarayoni bilan
tanishtirishga qaratilgan. Bu tashkilotga mahsulotni va uning to'liq
marketing dasturini, jumladan, reklama, tarqatish, narxlash, brending va
qadoqlash, maqsadli bozorlar va joylashishni aniqlash strategiyalari va
byudjet darajasini baholash imkonini beradi.
Yangi mahsulotni ishlab chiqish: tijoratlashtirish Tijoratlashtirish
yangi mahsulotni ishlab chiqishning yakuniy bosqichidir. Axborot
boshqaruvi test marketingi orqali olingan yangi mahsulotni sotuvga
chiqarish yoki bermaslik to'g'risida yakuniy tanlovni amalga oshirishi
kerak. Agar biznes tijoratlashtirishga qaror qilsa, bu yangi mahsulotni
bozorga chiqarishni anglatadi, u katta xarajatlarni talab qiladi. Masalan,
biznes yangi ishlab chiqarish ob'ektini qurishi yoki mavjudini ijaraga
olishi kerak. Bundan tashqari, yangi iste'mol mahsuloti bo'lsa, kompaniya
birinchi yilda birlashtirilgan reklama, savdoni rag'batlantirish va boshqa
marketing tashabbuslariga yuzlab million dollar sarflashi mumkin.
Yangi mahsulotni ishlab chiqish bosqichlari Xulosa qilib aytganda,
yangi mahsulotni ishlab chiqish bosqichlari quyidagilardan iborat: g'oya
avlodi g'oyalar skriningi kontseptsiyani ishlab chiqish va sinovdan
o'tkazish marketing strategiyasini ishlab chiqish biznes tahlili mahsulotni
ishlab chiqish test marketingi tijoratlashtirish.
Yangi mahsulotni ishlab chiqishda g'oyalarni yaratish
10

Yangi mahsulotni ishlab chiqishda g'oyalarni yaratish yangi
mahsulotlarni ishlab chiqarishning birinchi bosqichidir. Ushbu bosqich
ko'pincha yangi mahsulot g'oyalarini tizimli qidirish deb ataladi.
Iste'molchilar, raqobatchilar, distribyutorlar va etkazib beruvchilar yangi
mahsulot g'oyalarining muhim manbalari hisoblanadi. Marketologlar o'z
tashkiloti ichida va tashqarisida yangi mahsulot g'oyalarining eng muhim
manbalarini topishlari mumkin. G'oyalarni yaratishning to'rtta asosiy
manbalari mavjud:
ichki manbalar. Firma ichki manbalardan foydalangan holda rasmiy
tadqiqot va ishlanmalar jarayonida yangi g'oyalarni ochishi mumkin.
Ko'pgina kompaniyalar tadqiqot va ishlanmalarga katta miqdorda mablag
'sarflaydi, bu ularga yangi mahsulotlarga bo'lgan ehtiyojlar haqida ko'proq
ma'lumot olishga va shunga mos ravishda ularni ishlab chiqishga yordam
beradi.
tashqi manbalar. Korxonalar har xil tashqi manbalardan yangi
mahsulotlar uchun qimmatli g'oyalarni olishlari mumkin. Masalan,
distribyutorlar va etkazib beruvchilar ba'zi takliflarga ega bo'lishlari
mumkin. Bozorga yaqinligi tufayli distribyutorlar iste'molchilarning
tashvishlari va mahsulot imkoniyatlari to'g'risida ma'lumot berish uchun
o'ziga xos tarzda joylashtirilgan. Firma o'z yetkazib beruvchilaridan yangi
g'oyalar, usullar va materiallarni o'rganishi mumkin, keyin ularni yangi
mahsulotlarni ishlab chiqishda qo'shishi mumkin.
Raqobatchilar. Kompaniyaning raqiblari ham juda muhim manba.
Korxonalar o'zlarining bo'lajak mahsulotlari haqida ko'proq ma'lumot olish
uchun raqobatchilarning aloqa kampaniyalarini va marketing
strategiyalarini kuzatib borishlari kerak.
11

Kraudsorsing. Ko'pgina korxonalar hozirda kraudsorsing yoki ochiq
innovatsiya deb nomlanuvchi yangi usulni ishlab chiqmoqda, bu yangi
usul bo'lib, u mijozlarning fikr-mulohazalarini oladi va keyin bu
ma'lumotlardan innovatsiyalarni rivojlantirish uchun foydalanadi.
Yangi mahsulotni ishlab chiqishning afzalliklari va kamchiliklari
Yangi mahsulotni ishlab chiqishning ko'plab afzalliklari va kamchiliklari
mavjud.
Yangi mahsulotni ishlab chiqishning asosiy afzalliklari quyidagilardan
iborat:
Imkoniyatlardan foydalanish - Vaqt o'tishi bilan mijozlarning
afzalliklari va qiziqishlari o'zgarganligi sababli, yangi mahsulotlarni ishlab
chiqish korxonalarga ushbu o'zgaruvchan did va qiziqishlarga bozor
imkoniyatlaridan foydalanishda yordam berishi mumkin.
Tezlikni saqlash - Ko'pchilik mijozlar o'yinni o'zgartiruvchi
innovatsiyalarning tez joriy etilishiga dosh bera olmaydigan dunyoda vaqt
o'tishi bilan o'zgarmagan mahsulot liniyasi iste'molchilarga eskirgan va
eskirgan bo'lib tuyulishi mumkin. Yangi mahsulotni ishlab chiqish bilan
kompaniya bugungi doimiy rivojlanayotgan bozorda dolzarb bo'lib qolishi
mumkin.
Yangi mahsulotni ishlab chiqishning asosiy kamchiliklari
quyidagilardan iborat:
Xavf - noma'lum erga kirish o'rniga, kompaniyalar allaqachon bilgan
bozorda qolishlari mumkin. Bozorga yangi mahsulotlarni chiqarishda,
sinovdan o'tmagan ishlab chiqarish protseduralarining xususiyatlarini
ishlab chiqishdan tortib, mijozlarga ular xohlaydigan yoki xohlamagan
variantlarni taqdim etishgacha bo'lgan juda ko'p oldindan aytib
bo'lmaydigan holatlar mavjud.
12

Xarajat - yangi mahsulotni ishlab chiqish qimmat bo'lishi mumkin.
Kompaniyalar g'oyalarni yaratish jarayonini o'ylab topishlari, kontseptsiya
dizaynini ishlab chiqishlari va keyin mahsulotning jismoniy tomonini
yaratishlari kerak. Bundan tashqari, kompaniyalar test marketingiga katta
pul sarflashlari kerak. Bularning barchasi reklama xarajatlari.
Yangi mahsulotni ishlab chiqish misollari Yangi mahsulot
ishlanmalarining ba'zi misollari quyidagilardir. Netflix bir vaqtlar DVD-da
filmlarni ijaraga olish xizmati edi. Netflix-ning oqimli mediaga o'tishi
mahsulotni ishlab chiqishning ajoyib namunasidir. Netflix hozirda bozorda
mavjud bo'lgan eng mashhur yuqori darajadagi (OTT) platformalardan biri
hisoblanadi. Netflix o'z e'tiborini oldindan mavjud bo'lgan materiallarni
litsenziyalashdan original kontentni ishlab chiqarishga o'tkazdi, bu
iste'molchilar OTT striming kompaniyasidan nimani xohlashlarini chuqur
anglashni namoyish etdi. Netflix-ning o'tmishini o'rganganimizda, biz
izchil naqsh paydo bo'lishini va bu mavzu iste'molchi tajribasini iloji
boricha ishqalanishsiz qilish maqsadi ekanligini ko'ramiz. Netflix iste'mol
bozorida ehtiyoj borligini ko'rdi va javoban bu bo'shliqni to'ldirish uchun
mahsulot yaratdi. Netflix doimiy ravishda o'z mahsulotini mijozlar
ehtiyojlariga mos ravishda rivojlantiradi, xoh bu hisob profillarining
dastlabki kunlarida DVD disklarining oson mavjudligi yoki hozir mavjud
bo'lgan talab bo'yicha oqim.
Yangi mahsulotlarni ishlab chiqish - asosiy takliflar Yangi mahsulotni
ishlab chiqishning asosiy jarayonlariga g'oyalarni yaratish, g'oyalarni
tekshirish, kontseptsiyani ishlab chiqish, kontseptsiyani sinovdan
o'tkazish, marketing strategiyasi va tijoratlashtirish kiradi. G'oyalar ishlab
chiqarish yangi mahsulotlarni ishlab chiqishda birinchi qadamdir. G'oyalar
sonini cheklash bosqichi g'oyalarni skrining deb ataladi. Mahsulot
13

kontseptsiyasi yangi mahsulot g'oyasining iste'molchi nuqtai nazaridan
ifodalangan versiyasini anglatadi. Mahsulotni ishlab chiqish mahsulot
kontseptsiyasini jismoniy mahsulotga aylantirishni anglatadi. Sinov
marketingi - bu mahsulot va uning mo'ljallangan marketing dasturi haqiqiy
bozor sharoitida tekshiriladigan bosqich.
Adabiyotda "yangi mahsulot" haqida uning chegaralari haqida turli xil
ta'riflar va tushuntirishlar berilgan. Krouford tomonidan yangi mahsulot
"kompaniyaga yangi marketing kerak bo'lgan va muhim o'zgarishlar
etkazilgan, ammo oddiy reklamalarni talab qiladigan har qanday
o'zgarishlarni istisno qiladigan mahsulot" deb ta'riflangan. NPD samarali
bo'lishi uchun ishlab chiqarish, muhandislik, tadqiqot va ishlanmalar (Ar-
ge), marketing, moliya va sotib olish bo'limlari o'rtasida muvofiqlashtirish
bo'lishi kerak. Marketing bo'limi birinchi navbatda yangi mahsulot haqida
baho berishi kerak, so'ngra yangi mahsulot uchun yaratilgan o'zaro faoliyat
guruh yangi mahsulotni ishlab chiqish uchun sahnaga chiqishi kerak.
"Yangi mahsulot" uchun bir necha turdagi tasniflar mavjud. Ulardan biri
yangi mahsulotlarni to'rt guruhga ajratdi. Bular:
Asosiy innovatsiyalar bozorda mutlaqo yangi. Ular yangi texnologik
ishlanmalar tomonidan yaratilgan va mijozlarga yangi tajribalarni taqdim
etadi. Masalan, telefonlar, smartfonlar, kompyuterlar va planshetlar
birinchi marta chiqarilishidan oldin mavjud emas edi. Ular ushbu
mahsulotlardan foydalansalar, hayotlarini osonlashtirishni da'vo qilib,
potentsial mijozlarni jalb qilish natijasida eski bozorlar o'rniga yangi
bozorlarni yaratdilar. Biroq, potentsial mijozlarni asosiy mahsulot
innovatsiyalariga jalb qilish xavfi mavjud, chunki potentsial mijozlar
uning qiymatiga shubha qilishlari mumkin. Ular o'zining ishonchliligi va
foydaliligini hali isbotlamagan narsaga pul sarflashda ikkilanishlari
14

mumkin. Shu sababli, yangi mahsulotni yaratgan biznes ularni ushbu
mahsulotga muhtojligiga ishontirish yo'llarini topishi kerak. Garchi yirik
innovatsion mahsulotni ishlab chiqarish xavfli bo'lsa ham, u biznesga
foydadan tashqari, mijozlar, xodimlar, aktsiyadorlar va potentsial
investorlar o'rtasida biznesning obro'sini oshirish kabi bir qancha foyda
keltirishi mumkin.
mahsulotni takomillashtirish. "Katta innovatsiyalar" guruhidan
farqli o'laroq, "mahsulotni yaxshilash" guruhidagi mahsulotlar yangi
bozorni yaratish maqsadida ishlab chiqarilmaydi. Buning o'rniga, ular
bozordagi raqobatchilarning mijozlariga qaratilgan. Ushbu turdagi yangi
mahsulotlar kosmetika, kimyo (ayniqsa, yuvish vositalari) va oziq-ovqat
(parhez, yog'siz, allergensiz mahsulotlar) sanoatida mashhur. Ushbu
sohalardagi korxonalar o'z mahsulotlarini bozordagi raqobatchilarning
mahsulotlaridan farqlash orqali mijozlarni o'z mahsulotlariga jalb qilishga
harakat qiladilar.
mahsulot qo'shimchalari . Bu asl mahsulotlarni ishlab chiqaruvchilar
tomonidan yaratilgan bozordan foydalanadigan taqlid mahsulotlar. Garchi
bu mahsulotlar yangi xususiyatlarga ega bo'lishi mumkin bo'lsa-da,
imtiyozlar (mijozlar asl mahsulotdan farq qiladigan narsa) cheklangan
bo'ladi. Bunday yangi mahsulot odatda original mahsulotni yaratish uchun
resurslari cheklangan kichik korxonalar tomonidan tanlanadi. Shuning
uchun ular asl mahsulotning mavjud bozoridan foydalanadilar va
mahsulotni ishlab chiqarish xarajatlarisiz ushbu mahsulotlarni ishlab
chiqarish uchun kamroq xarajatlar tufayli arzonroq narxlarda sotadilar.
Bunday vaziyatda asl mahsulot ishlab chiqargan korxona xaridorlarni jalb
qiladigan va mahsulot ishlab chiqarish xarajatlariga bardosh beradigan
arzon narxlardagi taqlid mahsulotlarga duch keladi. Shu sababli, original
15

mahsulotlar ishlab chiqaradigan korxonalar marketingga qarshi choralarni
qo'llash orqali taqlid mahsulotlarning oldini olishga harakat qiladilar. Shu
sababli, ushbu bozorda taqlid mahsulot korxonalari uchun tarqatish
liniyasini topish qiyin.
qayta joylashtirilgan mahsulotlar . Har xil turdagi mijozlarni jalb
qilish uchun o'zgartirilgan mahsulotlar yangi usulda targ'ib qilinadi. Bu
yangi mahsulotlar emas, yangi formulalar yoki yangi xususiyatlar emas,
lekin ular turli xil mijozlar guruhlarini jalb qilish uchun bozorda
boshqacha tarzda joylashtirilgan. Misol uchun, Lucozade energetik
ichimliklar biznesi mahsulot imidjini odamlarni kasallikdan qutqarish
uchun ichimlikdan sportga qiziquvchilar uchun ichimlikka o'zgartirdi.
Yangi mahsulot Booz, Allen va Hamilton tomonidan oltita guruhga
bo'lingan. Mahsulotning “yangi” xususiyati biznes va bozorga tegishli
hisoblanadi:
Texnologik yutuqlar : Ushbu yangi mahsulotlar guruhi saratonga
qarshi yoki OITSga qarshi emlashlar yoki uchar mashinalar kabi yangi
texnologik mahsulotlar kabi yagona mahsulotdir. Ushbu mahsulotlar
bozorga chiqarilgan paytda mijozlar uchun yangi tajribadir. Ular
mijozlarga mutlaqo boshqacha yoki marjinal imtiyozlarni taklif qilishadi.
Texnologik yutuq mahsulotlari doimiy mahsulot va marketing tadqiqotlari
natijasidir. Ushbu mahsulotlar ishlab chiqarilgan korxonalarga katta foyda
keltiradi.
Muhim yaxshilanishlar : Ushbu mahsulotlar bozordagi mavjud
mahsulotlarni sezilarli darajada yaxshilash orqali amalga oshiriladi. Ushbu
takomillashtirish mahsulot qiymatini va biznes va mijozlarning
afzalliklarini oshiradi. Misol uchun, eriydigan qahva odatdagi pishirilgan
16

qahva o'rnini bosadi. Mijozlar nonushta qilish uchun qahvani osonroq va
tezroq tayyorlashni yoqtirishsa-da, korxonalar savdoni oshiradi.
O'zgartirilgan mahsulotlar : Bu mahsulotlar kir yuvish vositasiga
yangi hid qo'shish yoki mahsulotlarning o'lchamlarini oshirish/kamaytirish
(fri, smartfonlar) kabi mavjud mahsulotlarni kichik yaxshilash orqali
yaratilgan. Bu erda "yangi" mahsulot tajribasini yaxshilash uchun qilingan.
Biznes uchun yangi mahsulotlar : Bu bozorda allaqachon sotiladigan
taqlid qilingan mahsulotlar, lekin biznes ularni birinchi marta ishlab
chiqaradi. Biznes ushbu mahsulotlarni sotish uchun mavjud bozordan
foydalanadi va raqobatchilarning mijozlarini jalb qilishga harakat qiladi.
Qayta joylashtirish : Ushbu mahsulotlar hozirda ma'lum bir bozorda
biznes tomonidan ishlab chiqariladi va bu biznes uni yangi bozorlar uchun
ishlab chiqarishni boshlaydi.
Xarajatlarni pasaytirish : Biznes bir xil mahsulotlarni chiqaradi,
ammo bozorga arzonroq narxlarda.
NPD sakkizinchi bosqichda yakunlanadi. Har bir bosqichning oxirida
biznes qaror qabul qilishi, keyingi bosqichga o'tishi, mahsulotlarni ishlab
chiqish uchun ketishi yoki qo'shimcha ma'lumot izlashi kerak. 3-rasmda
jarayon tasvirlangan. 3-rasmda ko'rsatilgan sakkiz bosqich: (1) yangi
mahsulot g'oyalarini yaratish, (2) g'oyalarni saralash va baholash, (3)
kontseptsiyani ishlab chiqish va sinovdan o'tkazish, (4) marketing
strategiyasi, (5) biznes tahlili, (6) mahsulot ishlab chiqish, (7) test
marketingi va (8) tijoratlashtirish.

1-rasm. Yangi mahsulotni ishlab chiqish jarayoni.
2 – savol bayoni: Rivojlanish “voronka”si yangi mahsulotni
innovatsiya qilish jarayoniga qarashning yana bir usuli. Shuningdek, u
17

kontseptsiya, dizayn, sinov va ishga tushirish kabi bosqichlarni o'z ichiga
oladi. "Huni" modelining maqsadi ko'plab g'oyalarni qabul qilish va ularni
innovatsiyalar uchun bir nechta munosib tushunchalarga aylantirishdir
(Janse, 2019). Bosqich darvozasi va rivojlanish huni o'rtasidagi farq Ikkala
model ham samarali va jarayonda o'xshash bosqichlarga ega bo'lsa-da, ular
bir-biridan ba'zi jihatdan farq qiladi. Masalan, Rivojlanish hunisi har bir
bosqichda marketing va texnologiya aspektlarida mavjud resurslarni ko'rib
chiqadi, Stage Gate jarayoni esa ko'rmaydi. Rivojlanish hunisi ham
oddiyroq jarayon bo'lib, Stage Gate jarayoni kabi har bir bosqichni
kichikroq qismlarga ajratmaydi.
3. Stage Gate Process, shuningdek, Phase Gate Process sifatida ham
tanilgan, loyiha menejerlari tomonidan yangi mahsulotni ishlab chiqish va
jarayon yoki biznesni o'zgartirishning hayotiyligini baholash uchun
foydalaniladigan usul. Bu bosqichma-bosqich yondashuv bo'lib, uning
yordamida eng yaxshi harakat yo'nalishini aniqlash uchun biznes ishi,
resurslari, risklari va prognozlarini tahlil qilish uchun turli eshiklar yoki
qaror nuqtalari bo'linadi. Fazali eshik jarayoni nima ekanligini bilish juda
muhim, chunki har bir darvozaning turli bosqichlarida menejerlar,
boshqaruv kengashi a'zolari yoki boshqaruv qo'mitasi kabi qaror qabul
qiluvchilar kiradi.
Stage Gate jarayoni qanday bosqichlarni o'z ichiga oladi? Stage-
Gate© yoki Phase-Gate nomi texnikaning ishlash usulini tushuntiradi. Bu
turli bosqichlarning kombinatsiyasi bo'lib, g'oyalar baholash uchun turli
halqalardan o'tishi kerak, ular darvozalar deb nomlanadi. Keling, Stage
Gate jarayoni taqdim etadigan butun jarayonni va loyiha menejerlari va
qaror qabul qiluvchilarga oldinga siljishning eng yaxshi variantini topishda
qanday foyda keltirishini batafsil ko'rib chiqaylik.
18

Bosqich darvozasi jarayoni: an'anaviy fazali eshik jarayoni An'anaviy
Stage-Gate Process yoki Phase Gate Process kashfiyot yoki fikrlash
jarayoni tugagandan so'ng beshta asosiy bosqichdan iborat. Bularga
qamrovni aniqlash, biznes misolini yaratish, ishlab chiqish, sinovdan
o'tkazish va tekshirish, so'ngra ishga tushirish kiradi.

G'oyalarni yaratish - kashfiyot (g'oya) Kashfiyot yoki g'oyalar
jarayoni amalga oshirish uchun g'oyani topishni o'z ichiga oladi. Ushbu
bosqich, shuningdek, g'oyalarni yaratish bosqichi sifatida ham tanilgan. Bu
kompaniya yangi g'oyalar va takomillashtirish jarayonlarini izlashda
qo'llashi mumkin bo'lgan usullarga asoslangan turli bosqichlarni o'z ichiga
olishi mumkin. Idoralararo aqliy hujum, bozor tadqiqotlari, mijozlar,
etkazib beruvchilar, mahsulot guruhlari va boshqalarning fikr-
mulohazalari bo'lishi mumkin.
Qamrovni aniqlash Stage-Gate jarayonining birinchi bosqichi bo'lib,
unda mahsulotning hayotiyligi turli omillar asosida tahlil qilinadi. Bu
bozordagi mahsulotga bo'lgan talab, raqobatchilar tomonidan tahdidlar,
bozor va iqtisodiy sharoit, mahsulotning kuchli va zaif tomonlari va
boshqalarni o'z ichiga olishi mumkin. Bu kompaniyalar uchun SWOT yoki
PESTEL tahlili kabi vositalarga murojaat qilish uchun to'g'ri vaqt bo'lishi
mumkin.
Biznes ishi va rejasini tuzing Mahsulot birinchi bosqichdan o'tgandan
so'ng, biznes ishini, loyiha rejasini va texnik-iqtisodiy tahlilni yaratish
vaqti keldi. Bu kontseptsiyani ishlab chiqishning oxirgi bosqichidir,
chunki quyidagi bosqichlar ishlab chiqish, sinovdan o'tkazish va ishga
tushirishni o'z ichiga oladi. Ushbu bosqich yana to'rt bosqichga bo'lingan,
chunki bu murakkab bosqich bo'lib, keyinchalik har qanday tuzoqqa yo'l
19

qo'ymaslik uchun tashabbusning barcha jihatlarini diqqat bilan ko'rib
chiqishni talab qiladi. Ushbu to'rt bosqich mahsulotni aniqlash va tahlil
qilishni o'z ichiga oladi, so'ngra biznes misoli va loyiha rejasini ishlab
chiqish va nihoyat, texnik-iqtisodiy tahlilni o'z ichiga oladi.
Rivojlanish Bosqich-darvoza jarayonining rivojlanish bosqichi oldingi
bosqichlardagi rejalardan allaqachon ishlab chiqilgan rejani amalga
oshirish uchun foydalanadi. Ushbu bosqichga qadar mahsulotning
hayotiyligi aniqlanganligi, aniqlanganligi va tahlil qilinganligi sababli,
biznes ishi va rejasi to'ldirildi va ishlab chiqish mumkin deb topildi.
Rivojlanish bosqichi ba'zi bir dastlabki dizayn va ishlab chiqish, sinovlar
va oxir-oqibat prototipni o'z ichiga olishi mumkin. Marketing rejalari ham
davom etishi kerak va tashabbus uchun allaqachon belgilangan
maqsadlarga mos kelishi kerak. Loyihaning vaqt jadvali loyihani ishlab
chiqish jarayonida ko'rib chiqiladi, bu loyihaning yo'lda ekanligiga
ishonch hosil qiladi. Keyingi bosqichdan oldin prototip allaqachon
tayyorlanadi, u endi keng ko'lamli sinovlarga tayyor.
Sinov va tasdiqlash Stage-Gate jarayonining ushbu bosqichi
mahsulotni tasdiqlaydi. Mahsulotning o'zi baholanadi va jarayonlar,
mijozlarni qabul qilish va loyiha bilan bog'liq moliyaviy jihatlar. Sinov
bosqichi yaqin, dala va bozor sinovlarini talab qiladi. Ushbu bosqichning
muhimligini ta'kidlash uchun, sobiq xodim Jerri Berg tomonidan
aniqlanganidek, Windows uchun deyarli butun sinov guruhini ishdan
bo'shatgan Microsoft-ni misol qilib olishimiz mumkin. Sinov jarayonidagi
o'zgarish Windows 10-da mahsulot ishga tushirilgandan beri Microsoft-ni
ta'qib qilgan jiddiy xatolarga olib keldi. Bu sinov va tasdiqlash jarayoni
uchun jiddiy muvaffaqiyatsizlikka olib kelishi mumkin.
20

Ishga tushirish Barcha asosiy eshiklardan o'tib, mahsulot ishga
tushiriladi. Mahsulot ishlab chiqaruvchisi xaridorlarning qiziqishini
uyg'otish va mahsulotga talabni jalb qilish uchun marketing strategiyasiga
ega bo'lishi kerak. Ishga tushirish, shuningdek, mahsulotga bo'lgan talabni
hisobga olgan holda ishlab chiqariladigan hajm, etkazib berish usullari,
mijozlar shikoyatlarini hal qilish va hokazolarni o'z ichiga olgan bir qator
boshqa diqqatli fikrlarni talab qiladi. Dasturiy ta'minotni ishlab chiquvchi
kompaniyalar uchun dasturiy ta'minot bilan bog'liq muammolar bo'yicha
mijozlarning fikr-mulohazalari va shikoyatlarini olgandan so'ng xatolarni
oldindan bilish va tuzatishlarni ishlab chiqish juda standartdir. Ko'pgina
operatsion tizim ishlab chiquvchilari odatda oddiy foydalanuvchilarga
qaraganda korporativ foydalanuvchilarni qo'llab-quvvatlashni birinchi
o'ringa qo'yishadi. Bundan farqli o'laroq, tuzatishlar ko'pincha tezda
chiqariladi, ayniqsa mahsulotni ishga tushirishda jiddiy xatolar
aniqlangandan keyin. Bir necha yil oldin, bu operatsion tizim kabi katta
mahsulotni ishga tushirishda e'tiborga olish kerak bo'lgan turli xil apparat
va dasturiy ta'minot o'zgaruvchilari tufayli hozirgidek muhim bo'lmagan
bo'lishi mumkin. Apple va Microsoft kabi barcha yirik OS ishlab
chiquvchilari so'nggi yillarda mahsulot sotuvga chiqarilgandan ko'p
o'tmay, Windows 10 mijozlarining og'ir sinovlaridan tortib, Apple
xaritalarining ishlamay qolishigacha foydalanuvchilar duch keladigan
xatolarni yengib chiqa olmagani uchun tanqid qilindi.
2 – savol bayoni: Loyiha rahbarining roli O'sib borayotgan
tashkilotning har bir bo'limi etakchilik bilan bog'liq. Va agar siz loyiha
rahbari bo'lishni istasangiz, loyiha menejeri bo'lish va loyiha rahbari
bo'lish o'rtasidagi bog'liqlikni aniqlashingiz kerak. Loyiha rahbari - bu
boshqalarni boshqaradigan va loyihaning muvaffaqiyatli yakunlanishini
21

ta'minlaydigan mutaxassis. Jamoani jalb qilish, ularni rag'batlantirish,
ularning talablariga rioya qilish va qulay va samarali ish muhitini saqlash -
bularning barchasi loyiha rahbarining rolidir. Loyiha rahbari - bu loyihani
muvaffaqiyatga olib borish uchun mas'ul bo'lgan tayinlangan, o'qitilgan
mutaxassis. Loyiha rahbari sifatida loyihaning muvaffaqiyatini ta'minlash
tayinlangan, yaxshi o'qitilgan mutaxassisning mas'uliyatidir. Loyiha qisqa
muddatli yoki uzoq muddatli bo'lishi mumkin. Qisqa muddatli loyihalar
bitta aloqa nuqtasidan va aniq belgilangan tugatish muddatidan foyda
olishlari mumkin. Agar loyiha tabiatan uzoq muddatli bo'lsa, biz loyiha
rahbaridan yaxshi imkoniyatlarni izlash uchun biznesda doimiy bo'lmagan
taqdirda ishning muammosiz davom etishini ta'minlashni talab qilishimiz
mumkin.
Loyiha rahbariga qo'yiladigan talablar:
Ularga rahbarlik sohasidagi mutaxassis tayinlanadi
Loyiha maqsadlariga erishish uchun aniq rejalar tuzing.
Jamoa a'zolarining munosabatlarini tartibga solish uchun jamoani
boshqarish va motivatsion ko'nikmalarga ega bo'ling.
Jamoaning barcha a'zolari bilan juda hamjihat va halol bo'lishi kerak.
Qiyin vaziyatlarni tezda va samarali hal qila olishi kerak
Loyihaning maqsadlariga erishish uchun guruh a'zolarini o'zlariga
berilgan vazifalarni samarali bajarishga undash.
Guruh a'zolariga tajriba va loyiha samaradorligini oshirish uchun
ularga yo'l-yo'riq va fikr-mulohazalarni baholang va taqdim eting.
Boshqa individual natijalarga mos kelmasligi mumkin bo'lgan
individual hissalar o'rniga jamoa a'zolari o'rtasida jamoaviy ish ruhini
rivojlantiring.
22

Jamoadoshlaringizning fikrlariga javob bering va kerak bo'lganda
ularga ijobiy signal bering.
Har bir insonning samaradorligi va jamoa muvaffaqiyatidagi ishtiroki
baholanishiga ishonch hosil qiling.
Loyiha rahbarining roli va mas'uliyati Loyiha rahbarining loyiha
boshqaruvidagi roli yaxshi rejalashtirish, loyiha tavsifini nazorat qilish,
vazifalarni tashkil qilish, loyihalarni nazorat qilish, jamoalarni
rag'batlantirish va taklif etilayotgan loyiha uchun strategiyani yaratish
bo'yicha muhim qarorlar qabul qilish kabi juda ko'p narsalarni o'z ichiga
oladi. PMP treningi sizga loyihalarni boshqarish va boshqarish
tajribangizni namoyish etish imkonini beradi.
Tashkilot, biznes va ish doirasiga qarab, loyiha rahbarining roli va
mas'uliyati sezilarli darajada farqlanadi. Odatdagi mas'uliyatlar o'z ichiga
oladi.
Boshqa biznes rahbarlari bilan konferentsiyalarda ishtirok etish
Ishning borishini kuzatib borish, ular ishtirok etishadi
Jamoaning e'tiborini vazifaga va uning bajarilishiga erishishga
qaratish
Yangi mahsulotlarni prototiplash
Jamoadoshlar bilan muloqot qilish
Loyiha hisobotlarini tayyorlash
Loyihaning maqsadlari va ko'lamini shakllantirish
Jamoa a'zolarini rag'batlantirish va ilhomlantirish Inson resurslaridan
foydalanishni muvofiqlashtirish
Loyiha resurslarini taqsimlashni aniqlash
Loyiha ishtirokchilariga hissiy yordam ko'rsatish
Loyihaning hayot aylanishini belgilash
23

Jamoani samarali boshqarishni ta'minlash
Etakchilik modellarining har xil turlari qanday? Loyiha jamoasini
boshqarishning ko'plab usullari mavjud. Har bir uslubning o'ziga xos
afzalliklari bor va ularning har biri ma'lum bir kontekstga yaxshiroq mos
kelishi mumkin. Quyida etakchilikning turli turlari va ularning tegishli
ilovalari keltirilgan.
1. Demokratik Demokratik etakchilik - jamoaviy etakchilikning juda
keng tarqalgan usuli. Jamoa a'zolari ko'pincha bunday etakchilikda
qatnashadilar. Katta firmada direktorlar kengashining mavjudligi bunga
misoldir. Korporatsiyaga qarash va strategiyani belgilovchi rais rahbarlik
qilsa ham, direktorlar kengashi yakuniy qarorga ega. Jamoaning
ko'pchiligi rozi bo'lsa, nima qilish kerakligini ular hal qilishlari mumkin.
2.Avtokratik Avtokratik rahbarlik uslubi ierarxik tuzilma bilan
tavsiflanadi, unda faqat bitta shaxs qaror qabul qilish huquqiga ega. Turli
xil odamlar guruhi bilan etakchilikka bunday yondashuv turli sharoitlarda
yaxshi ishlash imkoniyatiga ega. Misol uchun, agar dengiz kemasida
dvigatel ishlamay qolsa, kapitan muhandisning maslahatiga amal qilishga
tayyor. Avtokratik bosh direktorlar ko'pincha o'z xodimlarining fikrini
hisobga olishadi, lekin ular yakuniy qarorlarni qabul qilishadi.
3. Laissez-faire (аралашмаслик) Rahbar o'z jamoasining vazifalarni
bajarish qobiliyatiga to'liq ishonadigan etakchilik. Rahbar ko'pincha ajoyib
hamkorlikka ega, lekin jamoadoshlariga topshiriqlarni individual ravishda
bajarishga ishonadi. Ushbu etakchilik yondashuvi ko'pincha jamoadoshlar
teng qobiliyat va iste'dodlarga ega bo'lganda muvaffaqiyatli ishlaydi.
Loyiha rahbarlarini quvvatlantiradigan ko'nikmalar Loyiha rahbarlari
ko'pincha turli xil ko'nikmalarga ega. Odatda, loyiha rahbari ega bo'lgan
24

qimmatli fazilatlarning aksariyati yumshoq ko'nikmalardir. Biroq,
etakchilik odatda boshqalarga ijobiy ta'sir ko'rsatganligi sababli, loyihani
boshqarishda ko'plab odamlardan ko'nikmalar talab qilinishi mumkin.
2-BOB KORXONALARDA TOVAR SIYOSATI VA UNI
TAKOMILLASHTIRISH YO‘LLARI
2.1. Marketing tizimida tovar tushunchasi va tovar siyosati.
25

Marketing tizimida tovar tushunchasi va uning o’rni
Oddiy bozorda tovar ishlab chiaruvchi korxonaning bozor va butun
xo’jalik siyosati bo’yicha taqdirini belgilaydi. Shu sababli ham tovarni
yaratish, ishlab chiqarish, takomillashtirish, sotish, sotilgandan keyingi
xizmat ko’rsatish, reklama tadbirlarini ishlab chiqish, shubhasiz, tovar
ishlab chiqaruvchining butun faoliyatida markaziy o’rinni egallaydi. Mana
shu kompleks tadbirlar tovar siyosati deb ataladi. Aynan shu sababli,
ishlab chiqaruvchida iste’molga qaratilgan sifatli tovar bo’lmasa, unda
hyech narsa yo’q! – bu marketingning qat’iy qoidasi hisoblanadi.
Tovar – butun marketing kompleksining asosidir. Agar tovar
xaridorning talabini qondirmasa, u holda marketing tadbirlari uchun hyech
qanday qo’shimcha xarajatlar raqobatli bozorda uning mavqyeini
yaxshilay olmaydi. Endi esa marketingda tovar qanday ta’riflanishini
keltiramiz.
Tovar deb ma’lum bir ehtiyojni qondirish maqsadida bozorga sotib
olish, foydalanish va iste’mol qilish uchun taklif etilayotgan mahsulot
tushuniladi. Mahsulotga narx belgilanishi va bozorga taklif etilishi bilanoq
tovarga aylanadi. Shuning uchun ham «tovar» atamasi «mahsulot» atamasi
bilan teng ma’noda ishlatiladi.
Marketing nuqtai nazaridan tovar ma’lum bir iste’mol qiymatga ega
bo’lishi kerak. Tovarning iste’mol qiymati esa, inson ehtiyojlarini
qondirishi mumkin bo’lgan xususiyatlarining majmuidan tashkil topadi.
Amerikaning taniqli olimi, marketolog F.Kotlerning tasnifiga ko’ra
tovarning uch darajasi mavjud
26

1. Tovarni yaratish g’oyadan boshlanadi. Bu g’oyada yaratiladigan
Tovar iste’molchining qanday muammosini hal qilishi va undan qanday
asosiy foyda olinishi o’z aksini topadi.
2. Tovarning texnik tasnifi, dizayni, narxi, o’rab-joylanishi, sifati,
markasi qanday bo’lishi, ya’ni real bajarilishini o’ylab ko’rish zarur
hisoblanadi.
3. Tovarni sotish, yetkazib berish va o’rnatish, sotishdan keyingi
xizmat ko’rsatish, kafolatlar, kreditlash, rag’batlantirish, ya’ni tovarni
qo’llabquvvatlovchi omillar haqida ham o’ylash kerak bo’ladi.
`Tovarlarga baho berishda uning sifati asosiy o’rinda turadi.
Tovarning sifati – maqsadiga ko’ra bu iste’molchilarning talabini
qondirishi mumkin bo’lgan foydali xususiyatlarning majmuidan iboratdir.
Marketingda tovar qator belgilari bo’yicha guruhlanadi.
Tovarlar ishlatilish muddatiga qarab quyidagi uch guruhga bo’linadi:
Uzoq muddat ishlatiladigan tovarlar. Bu guruhga kiyim-kechaklar,
sovutgichlar, mashinalar va boshqa tovarlar kiradi.
● Qisqa muddatda foydalaniladigan tovarlar. Bu tovarlar bir yoki bir
necha marta ishlatiladi. Bularga pivo, sovun, tuz, oziq-ovqatlarning
boshqa turlarini kiritish mumkin.
● Xizmatlar – insonga foydali natija va qoniqish beradigan xatti-
harakatlar.
● Bundan tashqari tovarlarga so’nggi qo’llanilishi nuqtai nazaridan
qaraganda ular ikki guruhga bo’linadi: iste’mol tovarlari va ishlab
chiqarish– texnik maqsadlarga mo’ljallangan tovarlar.
● Iste’mol tovarlari – bu bevosita insonlarning shaxsiy ehtiyojlarini
qondirishga mo’ljallangan eng zarur tovarlardir. O’z navbatida
27

iste’mol tovarlari jiddiy tanlanadigan tovarlar, alohida ahamiyatga
ega bo’lgan tovarlar, talab juda kichik bo’lgan tovarlar guruhlariga
bo’linadi.
● Kundalik ehtiyoj tovarlari – bu iste’mol tovarlari bo’lib, xaridor uni
o’ylamasdan va boshqa tovarlar bilan deyarlik taqqoslamasdan, tez-
tez xarid qiladigan tovarlardir.
● Jiddiy tanlov tovarlari – bularga sotib olish vaqtida sifati, narxi,
tashqi ko’rinishi, yaroqlilik darajasi kabi ko’rsatkichlari bo’yicha
o’xshash tovarlar bilan solishtiriladigan tovarlar kiradi. Masalan,
kiyim-kechak, mebel, elektrotovarlarni shu guruhga kiritish mumkin.
● Alohida ahamiyatga ega bo’lgan tovarlar – bular tengi yo’q tavsifga
ega bo’lgan yoki mashhur firmaning nomi bilan bog’liq bo’lgan
tovarlardir. Masalan, mashinaning noyob markasi, o’ta qimmatbaho
taqinchoqlar.
● Talab juda kichik bo’lgan tovarlar – bular kam iste’mol tovarlari
bo’lib, odatda xaridorlar bu tovarlarni sotib olishni o’ylamaydilar.
Masalan, yangi tovarlar. Bu guruh tovarlarini sotish uchun
anchagina marketing harakatlarini bajarishga to’g’ri keladi.
● Ishlab chiqarish – texnik maqsadlarga mo’ljallangan tovarlar – bu
yakka shaxslar va tashkilotlar tomonidan boshqa tovarlarni ishlab
chiqarishni davom ettirish yoki biznes sohasida foydalanish uchun
sotib olinadigan tovarlardir.Tovar bilan bog’liq elementlardan biri
uning markasi hisoblanadi.
● Marka – bu nom, atama, belgi, rasm, simvol bo’lib, u muayyan
tovarni identifikasiyalashda qo’llaniladi. Bu bilan tovar
raqobatchilar tovaridan osongina farqlanadi. Markali tovar
28

tovarlarning umumiy massasi orasidan yaqqol ko’rinadi,
iste’molchilar ongida u ijobiy tasavvurga egadir.
● Marka siyosatini amalga oshirish marka nomini tanlash, markaning
bozor kuchini aniqlash va nihoyat, marka strategiyasini ishlab
chiqish bilan bog’liq. Markaning nomi, avvalo, tovarning xususiyati,
asosiy sifatini aks ettirishi va boshqa belgilarga to’g’ri kelmasligi
kerak.
2.2. Tovarning hayotiy davri va bosqichlari
Tovarning hayotiy davri – tovarning bozorda paydo bo’lgan davridan
boshlab, to uning sotilmay qolishigacha bo’lgan vaqt oralig’idir.
Tovarning hayotiy davri konsepsiyasi har qanday tovar qanchalik darajada
mukammal bo’lmasin, bu tovar bozordan ertami-kech undan ham
mukammalroq Tovar tomonidan siqib chiqarilishiga asoslanadi. Amaliy
faoliyatda tovar hayotiy davrining diapazoni ancha keng bo’lib, u bir
kunlik tovardan bozorda o’z o’rnini uzoq vaqt davomida saqlab qoluvchi
tovargacha bo’lishi mumkin.
Tovarning hayotiy davri konsepsiyasi ilk bor amerikalik marketolog
T.Levitt tomonidan 1965 yilda tariflangan edi. Ushbu nazariyaning
mohiyati shundan iboratki, tovar o’ziga xos tirik organizm kabi hayotiy
davrini o’taydi. Ma’lumki, tirik organizm rivojlanish, keyin tug’ilish,
so’ngra yetuklik, qarilik bosqichlarini o’tib, o’lim bilan o’z yashash
davrini tugatadi. Shunga o’xshash qiyoslasak, tovar hayotiy davri
jarayonida ishlab chiqarish, bozorga chiqish, o’sish, yetuklik va chiqish
kabi bosqichlarni o’taydi.
Tadqiqotlar va tovarni ishlash bosqichi. Tovarning hayoti uning
mahsulot sifatida shakllanishidan ancha oldin – g’oyalar, ishlanmalar
29

ko’rinishida boshlanadi. Yuqorida keltirilgan chizmada bu bosqichga tartib
raqami qo’yilmagan, chunki hali tovarning o’zi mavjud emas. Bu
bosqichda tadqiqotchilar marketing yordamida iste’molchining mazkur
mahsulotga muhtojligini, potensial iste’molchilar kimlar bo’lishini va
g’oyani amalga oshirishda qanday bozorni mo’ljallash mumkinligini
atroflicha o’rganadilar. Korxona uchun tovarni yaratishning mazkur
bosqichi – bu faqat xarajat va kelajakda kutiladigan daromadlardir. Bu
yerda marketingning vazifasi potensial iste’molchilarga yangi g’oya
asosida yaratilajak tovar ular uchun qanday foyda keltirishini tushuntirib
berishdan iboratdir.
Bozorga chiqish bosqichi. Bu bosqich tovarni tarqatish va uning
bozorga kelib tushishi bilan boshlanadi. Bu bosqichda sotishning asta-
sekin o’sishi kuzatilsada, tovarni tarqatish xarajatlari ko’pligi tufayli foyda
hali hosil bo’lmaydi.
Bu yerda marketingning maqsadi aniq, ya’ni yangi tovar uchun
bozorni yaratishdan iboratdir (ayniqsa, agar bu mutloq yangi tovar va unga
extiyoj hali bozorda namoyon bo’lmasa). Bu bosqichda raqobatchilar
deyarlik yo’q yoki ular juda kam sonni tashkil etadi. Bu bosqichda
iste’molchilar deyarlik novatorlar bo’lganligi uchun, dastlab reklama
aynan shularga mo’ljallangan bo’lishi kerak.
Bu bosqichda marketingning asosiy vazifasi birlamchi talabni tez
shakllantirish va potensial xaridorlarni haqiqiy xaridorlarga aylantirishdan
iboratdir. Shuningdek, bu bosqichda sotishni rag’batlantirish, reklamani
tashkil etish va tovarni taqsimlashning ishonchli kanallarini shakllantirish
maqsadga muvofiq hisoblanadi.
O’sish bosqichi. Agar yangi tovar bozorning talabini qoniqtirsa, u
holda tovarni sotish katta darajada ortadi. Chunki, yangi tovarlarni
30

takroran xarid qilayotgan faol xaridorlarga ko’p sonli boshqa xaridorlar
qo’shiladi. Bu bosqichda tovar ishlab chiqarish texnologiyasini
takomillashtirish hisobiga tovar sifatining barqarorligiga erishiladi. Bu
bosqichda korxona ancha foyda olishga kirishadi, bu foyda o’sib boradi va
ushbu bosqichning oxiriga kelib eng yuqori ko’rsatkichga yetadi. Korxona
bu bosqichning uzoqroq davom etishidan manfaatdor, shuning uchun ham
u butun harakatlarini sotish hajmining o’sishiga qaratishi kerak bo’ladi.
Bu yerda marketingning asosiy vazifasi tovar sifatini oshirish,
bozorning yangi segmentlarini o’zlashtirish, mazkur tovarni sotishning
qamrab olinmagan kanallarini topish, iste’molchilarni tovarlar
xususiyatlarining afzalligi haqida ishonarli reklama ishlarini tashkil etish
kabi tadbirlarni amalga oshirishdan iborat hisoblanadi.
Yetuklik bosqichi. Bu bosqichda tovar yirik partiyalarda
takomillashgan texnologiyalar bo’yicha yuqori sifat bilan ishlab
chiqariladi. Bu bosqichda ko’pgina ishlab chiqaruvchilarda sotilmay
qolgan tovarlarning zahiralari to’planib qoladi, oqibatda tovarlarning
sotilishi kamayadi. Natijada raqobat keskinlashadi. Raqobatchilar ko’proq
past narxlarda sotishga harakat qiladi. Reklama kuchaytirilib, tovarlarning
yaxshilangan variantlarini ishlab chiqarishga mablag’lar sarflanadi.
Bularning hammasi foydaning kamayishini keltirib chiqaradi. Eng kuchsiz
raqobatchilar kurashdan chetga chiqa boshlaydilar. Tarmoqda faqat
mustahkam o’rin egallagan raqobatchilargina qoladi.
Marketing xizmati tovarning hayotiy davrini uzaytirish, sotish hamda
foydaning kamayishiga yo’l qo’ymaslik uchun tovar, bozor va marketing
kompleksini modifikasiyalash usullarini izlashi kerak bo’ladi.
31

Chiqish bosqichi. Qanday holat yuz bermasin baribir ma’lum vaqtdan
so’ngra tovarning sotilishi pasaya boradi. Tovar sotilishining pasayishi
ba’zan tezlik bilan borsa, ba’zi hollarda sekinlik bilan bir-tekis boradi.
Tovar sotishning pasayib ketishi tovar ishlab chiqarish
texnologiyasidagi yutuqlar, iste’molchilar talabining o’zgarishi hamda
mahalliy va xorijiy raqiblar tomonidan raqobatning keskinlashuvining
vujudga kelishi kabi sabablar bilan izohlanadi. Sotishning va foydaning
kamayishi natijasida bir qancha firmalar va korxonalar bozordan chiqishga
majbur bo’ladilar. Qolganlari esa taklif etilayotgan tovarlar assortimentini
qisqartirishga, samarasi yuqori bo’lmagan savdo kanallari va bozorning
kichik segmentlaridan voz kechishga, rag’batlantirish uchun
sarflanayotgan mablag’larni kamaytirishga va narxni tushurishga majbur
bo’ladilar. Ba’zan tovar hayotiy davrining chiqish bosqichida ham tovarni
tiriltirish va uning hayotiy davrini davom ettirishga harakat qilib ko’rish
mumkin. Buning uchun firmaning marketing xizmati reklamani
faollashtirishi, narxni o’zgartirishi, tovarlarning o’rab-joylanishini
takomillashtirishi, sotish tizimini qaytadan tashkil etishni, eng asosiysi esa
yangi bozorlarga kirish va ularni o’zlashtirish kabi ishlarni amalga
oshirishi kerak bo’ladi. Agar bu chora tadbirlar ham ijobiy natija bermasa,
u holda tovar ishlab chiqarishni to’xtatishga o’tish to’g’ri yo’l hisoblanadi.
Bunday holat yuz beradigan bo’lsa iste’molchilar va sotish kanallari
muayyan tovarni ishlab chiqarishning to’xtatilish vaqti, kafolat
majburiyatlariga rioya etilishi, kafolatlar tugagandan keyin ta’mirlashni
amalga oshirish tartiblari, ishlab chiqarishdan olingan tovarning qancha
vaqt davomida yordamchi qismlar bilan ta’minlashi haqida oldindan
ogohlantirilishi maqsadga muvofiqdir. Bunday harakat firmaga bo’lgan
32

ishonch yo’qolmasligining va iste’molchilar firmaning yangi tovarlarini
ijobiy qabul qilishlariga mustahkam zamin yaratadi.
Firmanig samarali faoliyat ko’rsatishida marketing taktikasini qo’llash
muhim ahamiyat kasb etadi. Lekin, bu marketing taktikasi tovarning har
xil hayotiy davri bosqichlarida o’ziga xos-xususiyatga ega bo’ladi.
2.3. Yangi tovar ishlab chiqarish strategiyasi
Korxonaning raqobatchilari, texnologiya jarayonlari va
iste’molchilarning didida bo’ladigan o’zgarishlar faqat mavjud tovarlar
bilangina faoliyat yuritish yetarli emasligidan dalolatdir. Iste’molchilar
yangi va takomillashgan mahsulotlarni xohlaydilar va kutadilar. O’z
navbatida raqobatchilar ham xaridorlarni shunday yangi tovarlar bilan
ta’minlashga jon-jahdi bilan harakat qiladilar. Shu sababli ham, har qanday
firma yoki korxonaning yangi tovarlar yaratish bo’yicha o’z dasturi
bo’lmog’i kerak.
Korxona yangilikni ikki xil usul bilan qo’lga kiritishi mumkin.
Birinchidan, yangi korxonani butunlay yoki begona korxonaning tovarini
ishlab chiqarishga ruxsat beradigan patent va lisenziyalarni, nou-xaularni
sotib olish yo’li bilan. Ikkinchidan, o’z korxonasida tadqiqot va ishlab
chiqarish bo’limlarini tashkil etib, shular orqali ishlab chiqarishni amalga
oshirish yo’li bilan.
Yangi tovar – mahsulot, g’oya va xizmatlarning ma’lum bir potensial
iste’molchilar tomonidan «yangi» deb qabul qilinishidir.
Yangi tovar ishlab chiqarish – original tovar yaratish, tovarning
xususiyatini yaxshilash va uni modernizasiya qilish, korxonanig o’z ilmiy-
tadqiqot va loyihalash bo’linmalarini tashkil etib, ular orqali tovarning
yangi markasini ishlab chiqarishdan iboratdir. Yangi tovar ishlab chiqarish
jarayoni quyidagi sakkiz bosqichni o’z ichiga oladi: g’oyani izlash,
33

g’oyani tanlash, yangi Tovar konsepsiyasini ishlab chiqish va uni
tekshirish, marketing strategiyasini ishlab chiqish, biznes tahlili, tovarni
ishlab chiqarish, tovarni bozorga chiqarish va tijorat uchun ishlab
chiqarish.
G’oyani izlash. Yangi tovarni ishlab chiqarish g’oyani izlashdan
boshlanadi.
G’oyani izlash sistematik ravishda olib borilishi kerak. Yangi g’oyani
izlash asosan korxonaning ichki manbalari (yangi texnika bo’limi,
tadqiqot laboratoriyasi, marketing bo’limi), iste’molchilarning,
raqobatchilarning, ishlab chiqaruvchilarning, distribyutorlarning xohish-
istaklarini o’rganish, ommaviy axborot vositalari ma’lumotlari asosida,
g’oyalarni generasiya qilishning maxsus uslublaridan foydalanib olib
boriladi.
Yangi g’oyalarni generasiya qilish uslublaridan biri «miya hujumlari»
uslubi hisoblanadi. Bu uslubning asl mohiyati shundaki, g’oyani
muhokama etishda ishtirok etuvchilarning har biriga o’z fikrlarini bemalol
bayon etishlari uchun imkoniyat yaratiladi va har qanday fikr qanchalik
g’ayri oddiy bo’lishidan qat’i nazar tanqid qilinmaydi.
G’oyani tanlash. G’oyani shakllantirish bo’yicha faoliyatdan maqsad
mumkin qadar ko’proq g’oyaga ega bo’lishdan iboratdir. Keyingi
bosqichdagi maqsad esa ularning sonini qisqartirishdan iboratdir. Demak,
g’oyani tanlash deganda yangi tovar haqida ilgari surilgan g’oyalarning
hammasini tahlil qilib, shular orasidan uncha ahamiyatga ega bo’lmagan
g’oyalarni qoldirib, ilg’or g’oyalarni ajratish tushuniladi. Buning natijasida
korxona bozorga taklif etilishi mumkin bo’lgan tovar bo’yicha yangi
g’oyani tanlash imkoniyatiga ega bo’ladi.
34

Yangi tovar konsepsiyasini ishlab chiqish va uni tekshirish. G’oya
tanlangandan keyin uni tovar konsepsiyasiga aylantirish kerak. Bu
konsepsiya potensial iste’molchilarda sinab ko’riladi.
Marketing strategiyasini ishlab chiqish. Marketing strategiyasi – bu
dastlab yangi mahsulotni bozorga chiqarish strategiyasini aniqlashdan
iboratdir. Bu yerda quyidagi savollar ko’rib chiqiladi. Eng avvalo,
maqsadli bozorning hajmi, strukturasi va xarakteri aniqlanadi. So’ngra,
sotish hajmi, narxi, keladigan foyda baholanadi va sotish kanallari
tanlanadi. Tabiiyki, bu prognozlash yo’li bilan baholash aniq bo’lmasada,
ma’lum bir mo’ljalni ko’zlagan bo’ladi.
Biznes tahlili – bu korxonaning maqsadidan kelib chiqqan holda yangi
mahsulotning kelgusida qancha miqdorda sotilishi, xarajatlari va foydasini
baholashdan iboratdir.
Tovarni ishlab chiqarish. Bu bosqichda tovar g’oyasi fizik shaklda
mujassam qilinadi va mahsulotni loyihalash, o’rash, markani ishlab
chiqish, mahsulot va vaziyatni aniqlash, iste’molchining munosabatini va
foydalanishini tekshirish yo’li bilan marketing strategiyasi belgilanadi.
Tayyor mahsulotni odatda test orqali sinaydilar. Test natijalariga qarab
tovardagi ba’zi kamchiliklar va nuqsonlar tuzatiladi. Umuman, olganda
yangi tovar iste’molchilar talabiga to’liq javob berishi kerak.
Tovarni bozorga chiqarish. Yangi tovar yaratishning oxirgi bosqichi
uni bozorda sinab ko’rishdan iboratdir. Bozorda sinab ko’rishdan asosiy
maqsad mahsulotni va bu mahsulotning marketing dasturini (narx,
reklama, marka, o’rabjoylash, servis xizmati va boshqalar) baholashdan
iboratdir. Bu yerda iste’molchilar va vositachilarning tovarga bo’lgan
munosabati muhim ahamiyat kasb etadi. Natijalar esa sotiladigan mahsulot
va olinadigan foyda hajmini belgilashga asos bo’lib xizmat qiladi. Xalq
35

iste’mol tovarlarining marketing sinovida bozorni standart testlash,
bozorni nazorat testlash va bozorni imitasion testlash uslublaridan
foydalaniladi. Ba’zi firmalar sinab sotishni faqatgina iste’molchilar
e’tirofiga ega bo’lish, boshqalari esa mahsulotda va marketing rejasida
amalga oshirish kerak bo’lgan o’zgarishlarni aniqlash uchun, uchinchilari
esa mahsulot taqdirini hal qilish uchun qo’llaydilar.
Tijorat uchun ishlab chiqarish. Bu oxirgi bosqichda mahsulot
tanlangan bozorga katta hajmda chiqariladi va sotiladi. Yangi mahsulot
ishlab chiqarishning bu bosqichida ishlab chiqaruvchi bozorga chiqish
vaqtini, tartibini va har bir bozordagi faoliyat hajmini, tovar tarqatish va
siljitishning eng samarali usullarini to’g’ri tanlay bilishi va marketing
faoliyatining batafsil bitilgan rejasini ishlab chiqishi kerak.
Amaliyot shuni ko’rsatadiki, har qanday g’oya ham real tijorat
mahsulotga aylana bermaydi. Ko’pchilik hollarda 10-15 ta g’oyalardan
bittasi real mahsulotga aylanar ekan.
Yangi mahsulotning bozordagi taqdiri iste’molchining bu mahsulotni
qabul qilishga tayyor va tayyor emasligiga ham bog’liqdir.
Yangi mahsulotni qabul qilish – mushohada qilish jarayoni bo’lib, bu
jarayon yangi mahsulot to’g’risida birinchi axborotga ega bo’lishdan
boshlab, to mahsulotning doimiy iste’molchisiga aylangungacha bo’lgan
jarayonni o’z ichiga oladi. Iste’molchilar yangi mahsulotni sinab ko’rishga
tayyorlik darajasiga qarab ham bir-biridan keskin farq qiladi. Ba’zilari
yangi mahsulotni tezda qabul qilishsa, ba’zilari esa sekinlik bilan qabul
qiladi.
Iste’molchilar yangilikni qanday qabul qilishga tayyor ekanligi
darajasiga qarab ularni supernovator, novator, oddiy iste’molchilar,
konservator, superkonservator deb guruhlarga ajratiladi.
36

Supernovatorlar – bu iste’molchilarning shunday guruhiki, ular
no’malum mahsulotni sinab ko’rishga har doim tayyor turadilar.
Novatorlar esa iste’molchilarning shunday guruhiki, ular yangi mahsulotni
sotib olgandan keyin uning taqdirini chuqur o’ylab, tovarni birinchilar
qatorida sotib oladilar. Oddiy iste’molchilar – bular novatorlar guruhiga
kiruvchi iste’molchilardan keyingi o’rinda turib, yangi tovarlarni oddiy
tovarlar kabi qabul qiladilar.
Konservatorlar – skeptiklar, boshqa iste’molchi guruhlari singari,
yangi mahsulotlarni ulardan foydalanish tajribasiga ega bo’lganlari
uchungina sotib oladilar.
Superkonservatorlar – bu iste’molchilarning shunday guruhiki, ular
har qanday o’zgarishlarga shubha bilan qaraydilar, ular yangi tovarlarni
faqatgina o’zlarining an’analariga va odatlariga mos kelgandagina sotib
oladilar.
Yuqorida keltirilgan ma’lumotlardan ko’rinib turibdiki, yangi
tovarlarni ishlab chiqaruvchilar birinchi navbatda supernovator va
novatorlarning iqtisodiy, psixologik, demografik va boshqa tavsiflarini
o’rganishlari kerak.
2. Qisqa muddatda foydalaniladigan tovarlar. Bu tovarlar bir yoki bir
necha marta ishlatiladi. Bularga pivo, sovun, tuz, oziq-ovqatlarning boshqa
turlarini kiritish mumkin.
3. Xizmatlar – insonga foydali natija va qoniqish beradigan xatti-
harakatlar.
Bundan tashqari tovarlarga so’nggi qo’llanilishi nuqtai nazaridan
qaraganda ular ikki guruhga bo’linadi: iste’mol tovarlari va ishlab
chiqarish– texnik maqsadlarga mo’ljallangan tovarlar.
37

Iste’mol tovarlari – bu bevosita insonlarning shaxsiy ehtiyojlarini
qondirishga mo’ljallangan eng zarur tovarlardir. O’z navbatida iste’mol
tovarlari jiddiy tanlanadigan tovarlar, alohida ahamiyatga ega bo’lgan
tovarlar, talab juda kichik bo’lgan tovarlar guruhlariga bo’linadi.
Kundalik ehtiyoj tovarlari – bu iste’mol tovarlari bo’lib, xaridor uni
o’ylamasdan va boshqa tovarlar bilan deyarlik taqqoslamasdan, tez-tez
xarid qiladigan tovarlardir.
Jiddiy tanlov tovarlari – bularga sotib olish vaqtida sifati, narxi, tashqi
ko’rinishi, yaroqlilik darajasi kabi ko’rsatkichlari bo’yicha o’xshash
tovarlar bilan solishtiriladigan tovarlar kiradi. Masalan, kiyim-kechak,
mebel, elektrotovarlarni shu guruhga kiritish mumkin.
Alohida ahamiyatga ega bo’lgan tovarlar – bular tengi yo’q tavsifga
ega bo’lgan yoki mashhur firmaning nomi bilan bog’liq bo’lgan
tovarlardir. Masalan, mashinaning noyob markasi, o’ta qimmatbaho
taqinchoqlar.
Talab juda kichik bo’lgan tovarlar – bular kam iste’mol tovarlari
bo’lib, odatda xaridorlar bu tovarlarni sotib olishni o’ylamaydilar.
Masalan, yangi tovarlar. Bu guruh tovarlarini sotish uchun anchagina
marketing harakatlarini bajarishga to’g’ri keladi.
Ishlab chiqarish – texnik maqsadlarga mo’ljallangan tovarlar – bu
yakka shaxslar va tashkilotlar tomonidan boshqa tovarlarni ishlab
chiqarishni davom ettirish yoki biznes sohasida foydalanish uchun sotib
olinadigan tovarlardir.Tovar bilan bog’liq elementlardan biri uning
markasi hisoblanadi.
Marka – bu nom, atama, belgi, rasm, simvol bo’lib, u muayyan
tovarni identifikasiyalashda qo’llaniladi. Bu bilan tovar raqobatchilar
tovaridan osongina farqlanadi. Markali tovar tovarlarning umumiy massasi
38

orasidan yaqqol ko’rinadi, iste’molchilar ongida u ijobiy tasavvurga
egadir.
Marka siyosatini amalga oshirish marka nomini tanlash, markaning bozor
kuchini aniqlash va nihoyat, marka strategiyasini ishlab chiqish bilan
bog’liq.
Markaning nomi, avvalo, tovarning xususiyati, asosiy sifatini aks
ettirishi va boshqa belgilarga to’g’ri kelmasligi kerak.
XULOSA
39

Yangi mahsulotlarni ishlab chiqish strategiyalari zamonaviy biznesning
muvaffaqiyati va barqaror rivojlanishi uchun muhim ahamiyatga ega.
Korxonalar o‘zlarining raqobatbardoshligini saqlab qolish va mijozlar
ehtiyojlarini qondirish uchun doimiy ravishda innovatsion mahsulotlarni
yaratishga intilishlari zarur. Ushbu ish doirasida yangi mahsulotlarni ishlab
chiqish strategiyalari bo‘yicha amalga oshirilgan tahlillar asosida quyidagi
muhim xulosalar chiqarildi.
Birinchidan, yangi mahsulotlarni ishlab chiqishda bozor tahlili asosiy
bosqich hisoblanadi. Mijozlar ehtiyojlarini chuqur o‘rganish va
raqobatchilar faoliyatini tahlil qilish orqali korxonalar bozorga mos va
yuqori talabga ega bo‘ladigan mahsulotlarni yaratish imkoniyatiga ega
bo‘ladi. Raqobatli bozorda muvaffaqiyatga erishish uchun korxona aniq
maqsadli auditoriyani aniqlab, ularning ehtiyojlarini qondiradigan
mahsulotni taklif qilishi zarur.
Ikkinchidan, mahsulotni ishlab chiqish jarayoni bosqichma-bosqich
yondashuvni talab qiladi. Mahsulot g‘oyasini yaratishdan tortib, uni
sinovdan o‘tkazish va bozorga chiqarishgacha bo‘lgan har bir bosqichda
sifat nazorati va resurslarni optimallashtirish muhim ahamiyatga ega. Shu
bilan birga, yangi mahsulot yaratishda innovatsion texnologiyalar va
zamonaviy uslublardan foydalanish mahsulotning bozordagi
raqobatbardoshligini oshiradi.
Uchinchidan, yangi mahsulotlarni ishlab chiqishda xodimlarning ijodiy
yondashuvi va korxonadagi innovatsion muhit muhim omil hisoblanadi.
Xodimlarning motivatsiyasi, malakasini oshirish dasturlari va ijodiy
40

faoliyatni qo‘llab-quvvatlash mahsulot ishlab chiqish jarayonini samarali
tashkil etishda asosiy rol o‘ynaydi.
To‘rtinchidan, yangi mahsulotlarni ishlab chiqishda korxonaning
moliyaviy va texnik resurslarini samarali boshqarish kerak. Resurslar
cheklangan sharoitda mahsulot ishlab chiqish jarayonini rejalashtirish va
prioritetlarni belgilash bozor muvaffaqiyatini ta’minlaydi. Bunda risklarni
boshqarish tizimining joriy qilinishi muhim ahamiyatga ega bo‘lib,
korxona yo‘qotishlarini minimallashtirishga yordam beradi.
Beshinchidan, bozorga chiqarilgan yangi mahsulotni reklama qilish va
marketing strategiyalari muvaffaqiyatli savdo hajmini ta’minlaydi.
Innovatsion mahsulotning afzalliklarini to‘g‘ri va samarali usulda taqdim
etish orqali mijozlarning mahsulotga bo‘lgan qiziqishini oshirish mumkin.
Yakuniy xulosaga ko‘ra, yangi mahsulotlarni ishlab chiqish strategiyalari
korxonaning uzoq muddatli muvaffaqiyatini ta’minlaydigan asosiy
yo‘nalishlardan biridir. Yangi mahsulot yaratish jarayoni bosqichma-
bosqich, rejalashtirilgan va uzluksiz takomillashtirish asosida amalga
oshirilishi zarur.
Amaliy jihatdan, ushbu tahlil korxonalarga yangi mahsulotlarni
muvaffaqiyatli ishlab chiqish va bozorga kiritish uchun aniq tavsiyalarni
ishlab chiqishga yordam beradi. Bu tavsiyalar korxona rahbarlari va
mutaxassislarga mahsulot strategiyasini shakllantirishda qo‘l keladi.
Shunday qilib, yangi mahsulotlarni ishlab chiqish strategiyalari nafaqat
korxona raqobatbardoshligini oshiradi, balki uning mijozlar bilan barqaror
munosabatlarini rivojlantirishga ham hissa qo‘shadi. Korxona ushbu
41

jarayonga e’tibor qaratgan holda innovatsiyalarni qo‘llab-quvvatlashi va
global bozor sharoitlariga moslashishi lozim.
42

FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR RO`YXATI.
1. Yo ldoshev N.Q., Umarjonov A.M. Iqtisodiyot va menejment. - T.:ʻ
TDIU, 2005
2. Sh.N.Zaynutdinov, N.R.Qodirxodjaeva. “Menejment” fani bo yicha
ʻ
o quv-uslubiy majmuasi. “Iqtisodiy ta limdagi o qitish texnologiyasi”
ʻ ʻ ʻ
seriyasidan. T.: TDIU, 2006, 156 b
3. Sh.N.Zaynutdinov, N.R.Qodirxodjaeva. “Menejment” fani bo yicha
ʻ
o quv uslubiy ta lim texnologiyasi. Uslubiy qo llanma. “Iqtisodiy
ʻ ʻ ʻ
ta limdagi o qitish texnologiyasi” seriyasidan. T.: TDIU, 2006, 185 b
ʻ ʻ
4. Yo ldoshev N.Q., Qozoqov O.S. Menejment. Darslik. - T.: Fan, 2004.
ʻ
5. Gerchikova V.I. Menedjment. Uchebnik. – M.; 2003.
6. Vixanskiy O.S., Naumov A.I. Menejment. Uchebnik. – M.: Ekonomika,
2003.
7. Dyatlov A. N. Obshiy menedjment: Konsepsii i kommentarii: Uchebnik.
- M.: Alpina Biznes Buks, 2007. - 400 b.
8. Zagorodnikov S.V. Kratkiy kurs po menedjmentu: ucheb. posob. –M.:
“Okey – kniga”, 2007.-160 b.
9. Ivankov A.Ye., Ivankova M.A. Menedjment: uchebnыy minimum. –M.:
“Yurisprudadabiyotlar”.
43

Yangi mahsulotlarni ishlab chiqish strategiyalari

Sotib olish