Yangilanayotgan O'zbekiston :milliy tiklanishdan-milliy yuksalish sari - Tarix - Kurs ishlari

Dokument ma'lumotlari

Narxi	15000UZS
Hajmi	55.4KB
Xaridlar	1
Yuklab olingan sana	07 May 2025
Kengaytma	docx
Bo'lim	Kurs ishlari
Fan	Tarix

Sotuvchi

Sardor O'rolov

Ro'yxatga olish sanasi 07 May 2025

4 Sotish

Yangilanayotgan O'zbekiston :milliy tiklanishdan-milliy yuksalish sari

Sotib olish

O ZBEKISTON RESPUBLIKASI OLIY VA O RTA MAXSUS ʻ ʻ
TA LIM VAZIRLIGI
ʼ
TERMIZ DAVLAT UNIVERSITETI
“O ZBEKISTON TARIXI VA MANBASHUNOSLIK” KAFEDRASI
ʻ
“O ZBEKISTON TARIXI” FANIDAN
ʻ
KURS ISHI
MAVZU: Yangilanayotgan O’zbekiston:milliy tiklanishdan -milliy yuksalish
sari
Bajardi: 3-kurs 122-guruh talabasi
T ursoatov Shaxriyor
Ilmiy rahbar: o q.
ʻ U.Isarov

TERMIZ 2025

MUNDARIJA
KIRISH ………………………………………………………………………...3
I BOB. MILLIY TIKLANISH G‘OYASINING SHAKLLANISHI VA
TARIXIY ASOSLARI……………………………………………… ….…...6
1.1. Mustaqillik yillarida milliy tiklanish g‘oyasining paydo bo‘lishi…….….6
1.2. Istiqlol davridagi ilk siyosiy-ma’naviy islohotlar……………………….13
II BOB. YANGI O‘ZBEKISTON – MILLIY YUKSALISH DAVRI ……23
2.1. Prezident Shavkat Mirziyoyev tashabbusi bilan boshlangan islohotlar…23
2.2. “Yangi O‘zbekiston strategiyasi” va “O‘zbekiston – 2030” konsepsiyasi.27
XULOSA………………….…………………………………………………..37
FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR RO‘YXATI………………………38
2

Kirish
Mavzuning dolzarbligi XXI asrning ilk choragi yakunlanayotgan bir paytda
O‘zbekiston o‘z taraqqiyotining mutlaqo yangi bosqichiga qadam qo‘ydi.
Mamlakatda mustaqillik yillarida boshlangan milliy tiklanish jarayonlari bugun
milliy yuksalish sari intilayotgan izchil islohotlar, yangilanishlar va keng ko‘lamli
modernizatsiya siyosati bilan davom ettirilmoqda. Bu yo‘l Prezidentimiz Shavkat
Mirziyoyev tashabbusi bilan ilgari surilgan “Yangi O‘zbekiston” g‘oyasi asosida
o‘zining sifat jihatdan mutlaqo yangi mazmun-mohiyatini kasb etmoqda.
Bugungi globallashuv, raqobat, geosiyosiy beqarorlik sharoitida har bir xalq va
davlat o‘z milliy manfaatlarini himoya qilgan holda, o‘z tarixiy ildizlariga suyanib,
ma’naviy va iqtisodiy jihatdan mustahkam rivojlanish yo‘lini tanlamoqda.
O‘zbekiston uchun bu yo‘l – milliy o‘zlikni anglash, tarixiy xotirani tiklash, o‘ziga
xos madaniy-ma’naviy qadriyatlarga tayanib yangilanishdir. Aynan shu ma’noda
“milliy tiklanishdan – milliy yuksalish sari” degan tamoyil bugungi taraqqiyot
strategiyasining mafkuraviy asosiga aylangan.
Keng qamrovli konstitutsiyaviy islohotlar, “O‘zbekiston – 2030” strategik
dasturining qabul qilinishi, inson qadri, adolat, qonun ustuvorligi va ijtimoiy adolat
kabi tamoyillar asosida amalga oshirilayotgan islohotlar mamlakatni sifat jihatdan
yangi bosqichga olib chiqmoqda. Ayniqsa, yoshlar, ayollar, tadbirkorlar va ilm-fan
vakillariga berilayotgan e’tibor O‘zbekistonda kelajak poydevorini
mustahkamlamoqda. Mazkur kurs ishining asosiy maqsadi – O‘zbekiston
Respublikasining mustaqillikdan keyingi taraqqiyot bosqichlarini tahlil qilish,
milliy tiklanish g‘oyasining shakllanish jarayonini ilmiy-nazariy asosda yoritish
hamda hozirgi kunda amalga oshirilayotgan “Yangi O‘zbekiston” konsepsiyasi
doirasidagi islohotlarni tahlil qilishdan iboratdir.
Shuningdek, quyidagilar ushbu ishning asosiy vazifalari sifatida belgilangan:
3

 O‘zbekistonning mustaqillikka erishgach, milliy o‘zlikni anglash jarayoni va
tarixiy xotirani tiklash borasidagi siyosatini o‘rganish;
 “Milliy tiklanish” tushunchasining mazmun-mohiyatini ochib berish va
uning bosqichlarini aniqlash;
 Prezidentimiz Shavkat Mirziyoyev tomonidan ilgari surilgan “Yangi
O‘zbekiston” g‘oyasining asosiy tamoyillari va ustuvor yo‘nalishlarini tahlil
qilish;
 Milliy yuksalishning siyosiy, ijtimoiy, ma’naviy va iqtisodiy asoslarini
ko‘rsatib berish;
Ishning vazifalari: Ushbu kurs ishida quyidagi ilmiy-amaliy vazifalarni hal qilish
nazarda tutiladi:
1. O‘zbekiston mustaqillikka erishganidan so‘ng milliy tiklanish g‘oyasining
vujudga kelish sabab va omillarini aniqlash;
2. Milliy tiklanishning asosiy bosqichlarini va ularning mazmun-mohiyatini
tahlil qilish;
3. “Yangi O‘zbekiston” konsepsiyasi va undagi asosiy siyosiy, ijtimoiy va
ma’naviy islohotlarni o‘rganish;
4. “Milliy yuksalish” g‘oyasining asosiy yo‘nalishlari va strategik maqsadlarini
ochib berish;
5. O‘zbekistonda amalga oshirilayotgan islohotlarning xalq farovonligiga,
yoshlar tarbiyasiga va davlat taraqqiyotiga ta’sirini baholash;
6. Milliy tiklanish va milliy yuksalish g‘oyalarining o‘zaro bog‘liqligini
asoslab berish.
Tadqiqotning metodologiyasi: Kurs ishida quyidagi ilmiy-uslubiy yondashuvlar
asosida tadqiqot olib borildi:
 Tarixiy yondashuv – milliy tiklanishning tarixiy ildizlarini tahlil qilish;
4

 Tahliliy metod – hozirgi davrdagi islohotlarni mantiqiy tahlil qilish orqali
ularning natijalarini ochib berish;
 Qiyosiy metod – mustaqillikdan oldingi va keyingi bosqichlarni solishtirish
orqali o‘zgarishlarni aniqlash;
 Mafkuraviy yondashuv – “Milliy istiqlol mafkurasi”, “Yangi O‘zbekiston”
va “Uchinchi Renessans” kabi g‘oyalarni o‘rganish orqali ularning ijtimoiy-
siyosiy ahamiyatini ko‘rsatish.
Tadqiqotning ilmiy yangiligi
O‘zbekiston taraqqiyotining milliy tiklanishdan milliy yuksalish sari bosqichi bir
butun g‘oya va strategiya sifatida izchil tahlil qilindi;“Yangi O‘zbekiston” davrida
boshlangan konstitutsiyaviy islohotlar , siyosiy ochiqlik , xalqparvarlik siyosati kabi
yangiliklar nazariy jihatdan baholandi;Milliy yuksalish g‘oyasining uchinchi
Renessans bilan uzviy bog‘liqligi ochib berildi;Ilgari yetarlicha yoritilmagan ayrim
ijtimoiy-ma’naviy omillar zamonaviy nuqtai nazardan o‘rganildi.
Ishning obekti va predmeti
Obyekt: Mazkur kurs ishining obyekti – O‘zbekiston Respublikasining
mustaqillikka erishganidan so‘ng amalga oshirilgan milliy tiklanish va milliy
yuksalish jarayonlari , ularning ijtimoiy, siyosiy, iqtisodiy va madaniy sohalardagi
ta’siri, shuningdek, mustaqillik davridagi islohotlarning jamiyat hayotidagi o‘rni va
ahamiyatidir.
Predmet: Ishning predmeti esa – “Yangilanayotgan O‘zbekiston: milliy
tiklanishdan – milliy yuksalish sari” mavzusining o‘ziga xos tamoyillari, asosiy
g‘oyalari va ularning amaliy amalga oshirilishi jarayonlaridir. Bu jarayonlar
doirasida milliy tiklanishning mafkuralari, g‘oyalari, strategiyalari va amaliy
islohotlarning keng tahlili olib boriladi.
Tadqiqot hajmi : kirish, 2 bob 4 paragraf ,xulosa va foydalanilgan adabiyotlat.
5

I BOB. MILLIY TIKLANISH G‘OYASINING SHAKLLANISHI VA
TARIXIY ASOSLARI
1.1. Mustaqillik yillarida milliy tiklanish g‘oyasining paydo bo‘lishi
1991-yil oxiriga kelib, Ittifoq tarqalib ketganligi, respublikamizning mustaqil
suveren davlat maqomiga ega bo‘lganligi tufayli jamiyatda yuz bergan demokratik
jarayonlarga va hurfikrlilikka intilish xalqning milliy ongi muttasil oshib borishiga
zamin yaratdi. Shu bilan birga mavjud hodisalarga yangicha tafakkur bilan
qarashni taqozo qildi. Jumladan, butunlay yangi tarixiy sharoitlarda butunlay
yangicha qarashlarni, munosabatlarni qaror toptirish zarur edi. Chunki 0
‘zbekiston, o‘z kelajagini «yangilangan» federatsiya tarkibida emas, balki mustaqil
milliy davlatchilik qaror topgandagina o‘zining to‘la siyosiy suvereniteti va
iqtisodiy mustaqilligiga erishgandagina belgilashi mumkinligini ancha oldin
tushungan va bu borada o‘zining qat’iy qaroriga kelgan edi. Binobarin, xalqni
yangi yo‘ldan boshlab borish, uning qarashlari va orzu-maqsadlarini bir
yo‘nalishga burib, kuchlami uyg‘unlashtirish uchun yagona g‘oyaviy qurol zarur
edi. 0 ‘zbekiston boshqa ittifoqdosh respublikalar ichida birinchilardan boiib o‘zini
mustaqil respublika deb e’lon qilgan edi. Bu, albatta, 0 ‘zbekiston uchun buyuk
tarixiy voqea, milliy mafkura shakllanishida yangi davrning boshlanishi edi. Bu
hoi tabiiy ravishda kishilarning siyosiy ongi oshishiga olib keldi. Odamlar
jamiyatda yuz berayotgan o'zgarishlar shiddati oldida birmuncha gangib qolishdi.
Turli safsatalar, xatti-harakatlar, «g‘oyaviy» kurashlar, «xonaki» va ajnabiy
siyosatdonlar ko‘payib ketdi.Bir maromdagi turmush vabir qolipdagi fikrlash tarzi
buzilib, sarosimalik, to ‘qnashuvlar va parokandalik kayfiyatlari kuchaya bordi.
Ana shunday paytda umumxalq va umumdavlat manfaatiga mos keladigan eng
maqbul yo‘lni tanlash, buning uchun esa mafkuraviy yakkahokimlikka barham
bergan holda aholining barcha tabaqalari qatlamlarini, talab-ehtiyojlarini
ma’naviy-ruhiy chanqoqligini qondira oladigan yetuk va barkamol g‘oyani yaratish
zarur edi. Masalaning yana boshqa bir tomoni ham bor edi. Bu bevosita uzoq yillar
mobaynida hukmron bo‘lgan g‘oya va aqidalardan xalos bo‘lish, uning bir
yoqlama, havoyi, balandparvoz da’vatlaridan voz kechish kabi og‘ir, vaqt talab
6

etadigan Jarayon bilan bog‘liq. Endi tafakkur tarzi va qarashlarni tubdan
o‘zgartirish uchun eng awalo, o‘sha davrning bosh mafkurachisi — sobiq
kommunistik partiya g'oyalaridan voz kechish, qolaversa, butunlay yangi, zamon
talablari va ijtimoiy-siyosiy jarayonlar mazmun-mohiyatidan kelib chiqadigan
mafkurani ishga solish lozim edi. Anashu xulosalardan kelib chiqib, 1.A.Karimov
1991-yil 14- sentabrda shunday fikrni bayon qildi: «Biz madaniy inqilobning
g‘alabasi baqida gapirmoqdamiz. Madaniyat va san’at esa bozir og‘ir tanglikka
duchor bo‘lgan. Bu mafkuraviy zulmning oqibatidir 1
. Partiya sbu yillar mobaynida
«sotsializmning asoslarini bunyod etisb, «keng koMamda kommunizm»,
«rivojiangan sotsializm» qurish bilan mashg‘ul bo‘lib ketaverdi. Har xil «izm»lar,
orzu-havaslar, maqsadlar baqida gapirar ekanmiz, nihoyat shuni uqib olishimiz
kerakki, bu yorug‘ dunyoda insonning bayotidan ko‘ra qadrii bosbqa bech narsa
yo‘q. lining abvoii yomon edi, bozir bam o‘zgargan emas» 2
. Prezident o‘z fikrini
davom ettirib «Kommunistik partiya bosib o4gan yoMni tahlil etisb va unga babo
berishdan maqsadimiz shuki, bar bir kisbi endi niboyat ko‘zni katta ochib,
turmusbga razm solsin. Mafkuraviy aqidalardan voz kecbsin, haqiqatga ro‘yirost
qarasin», degan edi. Shu bois respublikada mafkuraviy aqidalarga va bir qolipdagi
safsatabozlikka bo‘ysunadigan, inson, xalq, jamiyat manfaatlariga putur
yetkazayotgan siyosiy, mafkuraviy va davlat tuzilmalaridan dadil voz kechila
boshlandi. Ijtimoiy adolatni, xavfsizlik, ijtimoiy muhofazani, millati, dini va
e’tiqodidan qat’i nazar, fuqarolarning huquq va erkinliklarini, sha’ni va qadr-
qimmatini himoya qilishni ta’minlashga kafolot berish talabi muhim ahamiyat kasb
eta boshladi. Demokratiyaning asosiy xususiyatiga — adolat va qonunning
ustuvorligini ta’minlashga qaratilgan choralar ko'rildi. Mamlakat va xalq
manfaatlari yoMida birlashish, kuchlarni uyg'unlashtirish, barcha imkoniyatlardan
ehtiroslarga berilmay aql-idrok bilan foydalanish yo‘li tutildi. Shunday bo‘lsa-da
joylarda 1991 -yil 31 -avgustda qo‘lga kiritilgan tarixiy voqea — 0 ‘zbekiston
mustaqilligining ahamiyati va mohiyatini mafkuraviy vositalar orqali xalq ongiga
1
O‘zbekiston Respublikasi “Davlat xizmatlari to‘g‘risida”gi Qonuni
2
G‘ulomov A. Yangi davrda milliy g‘oya va mafkura. – Toshkent: O‘zbekiston, 2020
7

yetkazishda, ularni istiqlolni mustahkamlash uchun fidoyilik bilan mehnat qilishga
safarbar qilishda sustkashlik hollari ko‘rina boshladi. Ana shunday sharoitda
0‘zbekiston mustaqilligining tashabbuskori va tashkilotchisi Prezident
I.A.Karimov birinchilardan bo‘lib jamiyatda ma’naviy poklanishni amalga
oshirish, eski aqidalardan xoli bo’lish zarurligini, keyinchalik esa milliy istiqlol
mafkurasini yaratish lozimligini payqadi va kunning dolzarb vazifasi qilib qo‘ydi.
Ochig'ini aytish kerak, mazkur muhim masalani to Prezidentning o‘zi dolzarb
vazifa qilib ko‘tarmaguncha hech kim bu haqda jiddiy qayg‘urmadi. Bu o’rinda
1992-yil 2-iyulda bo‘lgan 0 ‘zbekiston Respublikasi Oliy Kengashining 0 ‘ninchi
sessiyasi hujjatlarini alohida ta’kidlash lozim. Unda Prezident respublika hukumati
o‘tkazayotgan ichki va tashqi siyosatning asosiy yo‘nalishlari, 0 ‘zbekistondagi
ijtimoiy-iqtisodiy ahvol haqida axborot berdi. Ma’ruzada Prezident bozor
munosabatlariga o‘tishda muqarrar tarzda hisobga olinadigan ijtimoiy ong, ijtimoiy
ruhiyat masalasiga katta e’tibor berdi. Jumladan, u 0 ‘zbekiston Respublikasi o‘z
taraqqiyotining yangi davriga kirganiga, kishilarda shubhasiz yangi tafakkur va
dunyoqarashni shakllantirishni talab qila boshlaganiga e’tibomi qaratdi. 0 ‘z fikrini
rivojlantirib, Prezident awalgi yakkahukmron mafkura mulkka munosabatda
egasizlik tushunchalarini kishilar ongiga singdirib kelganini, u tadbirkorlikka yo'l
ochmasligini ta’kidladi. Haqiqatan ham sho‘rolar davri mafkurasi kishilar ongiga
ijtimoiy tenglik, boshqacha qilib aytganda, boqimandalik tushunchasini, ya’ni
yaxshi ishlasam ham, yomon ishlasam ham davlat baribir boqadi, degan mafkurani
singdirib kelgan edi. Bunday yondashish kishilarda tashabbusni bo'gib qo‘yardi.
Chunki kishi o‘zining samarali mehnatidan manfaatdor boimasa unda halol
mehnatga intilish, ish natijasi uchun mas’uliyatni oshirish tuyg‘usi yo‘qoladi.
Shuning uchun ham Oliy Kengash X sessiyasida chinakam mustaqil 0 ‘zbekiston
davlatini barpo qilish yoiida barchaning birlashishiga erishish kunning dolzarb
vazifasi qilib qo‘yildi. Bunday vazifani esa barcha uchun muqaddas hisoblangan
milliy istiqlol mafkurasi, mustaqillikni mustahkamlashga qaratilgan g‘oyalar orqali
uddalash mumkin edi. «B ц g ш gi kunda xalqni yakdil qUadigan ishlar va g‘oyalar
oz emas. Ularning ichida eng ulug4, eng olijanobi — 0‘zbekiston Respubiikasining
8

mustaqilligini ta’minlash. Ana shu maqsad, ana sbu g‘oya atrofida birlashsak, aslo
xor boMmaymiz, aziz vatandoshlar!», - deb murojaat qilgan edi 1.Karimov sessiya
qatnashchilariga. Bu borada 1992-yil 1-sentabr arafasida 0 ‘zbekiston Prezidenti
I.Karimovning «0‘zbekistonning o‘z istiqlol va taraqqiyot yo‘li» deb atalgan
kitobining nashrdan chiqishi katta voqea bo'ldi. U mamlakat ma’naviy va siyosiy
hayotida muhim qo‘llanma sifatida kutib olindi. To‘g‘ri, shu vaqtga qadar 0
‘zbekistonda mustaqillik haqida, u yoki bu tarzda gaplar bo‘lgan. Biroq,
mustaqillikni qo‘lga kiritish, uning nazariy, iqtisodiy va ma’naviy jihatlari,
istiqlolni mustahkamlash yo‘llari bu darajada atroflicha talqin qilinmagan edi.
Ayniqsa, 0 ‘zbekiston mustaqillikka erishgandan so‘ng ham kimdir his-hayajon
bilan, ba’zilar og‘ir-vazminlik bilan istiqlol haqida fikr yuritdi. Lekin, uning
kelajagi, istiqlolni yanada mustahkamlash haqida biron bir ilmiy-tahliliy asar yoki
maqola yuzaga kelmadi. Ana shu nuqtayi nazardan l.A.Karimovning bu asari
respublikada yaratilajak istiqlol mafkurasi uchun nazariy asos, ma’naviy hayot
uchun yo‘l-yo‘riq bo‘ldi. Asarning «Mustaqil 0 ‘zbekistonni rivojiantirishning
ma’naviy-axloqiy negizlari» deb atalgan bobida 0 ‘zbekistonni yanada
rivojiantirishning o‘z yo‘li to‘rtta negizga asoslanishi, ya’ni: — umuminsoniy
qadriyatlarga sodiqlik; — xalqimizning ma’naviy merosini saqlash va
rivojlantirish; — inson o‘z imkoniyatlarini erkin namoyish qilishi; —
vatanparvarlik — istiqlol mafkurasi uchun asos bo'luvchi qoidalar sifatida
ko'rsatilib berilgani fikrimizning tasdig‘idir. Prezident 1.Karimov bu tamoyillarni
ishlab chiqishda xalq dunyoqarashi, yashash tarzi, jamiyatda bo'layotgan voqea-
hodisalarga munosabati, qolaversa uning ma’naviy — ruhiy omillariga asoslangan.
Chunki, Sharqda azaldan ma’naviyatga tayanib yashash, komillikka intilish, har
tomonlama barkamollik oliy qadriyat darajasiga koharilgan. Odamlarning millati,
irqi, ijtimoiy kelib chiqishi va diniy e’tiqodidan qat’i nazar, yagona oichov —
insonni insonligi uchun ulug'lash, inson degan muqaddas nomga munosib bo‘lish
bosh mezon qilib olingan. Har qanday jamiyat taraqqiyoti xalq dunyoqarashini
hisobga olmasa, taraqqiyot asoslari uning ma’naviy qadriyatlariga, moddiy
manfaatlariga mos kelmasa bunday jamiyat tanazzulga uchrashi tabiiy. Shuning
9

uchun ham Prezident Islom Karimov o‘z mamlakati istiqboli haqida hkr yuritar
ekan, «Mustaqil 0 ‘zbekistonning kuch-qudrat manbayi xalqimizning
umuminsoniy qadriyatlarga sodiqligidadir. Xalqimiz adolat, tenglik, ahil
qo‘shnichilik va insonparvarlikning nozik kurtaklarini asrlar bo‘yi avaylab-asrab
kelmoqda. 0 ‘zbekistonni yangiiashning oliy maqsadi ana shu an’analarni qayta
tiklash, ularga yangi mazmun bagishlash, zaminimizda tinchlik va demokratiya,
farovonlik, madaniyat, vijdon erkinligi va bar bir kishini kamol toptirishga erishish
uchun zarur boMgan shart-sharoit yaratishdir», degan edi. Bu fikrdan
anglashiladiki, Prezident mamlakat kuch-qudratini xalqning ma’naviy kamolotida
ko’radi. Shuning uchun ham u jamiki insoniy fazilatlami takomillashtirish uchun
zarur sharoit yaratishni asosiy vazifa qilib qo‘yadi. Bu bir tomondan mustaqillik
sharoitida endigina shakllanayotgan davlat siyosatining nechog‘li insonparvarligini
ko'rsatsa, ikkinchi tomondan davlat rahbarining siyosiymadaniy salohiyatining
nechog’li yuksakligini, xalq ma’naviy-ruhiy ehtiyojlarini naqadar chuqur
o‘rganganligini ko’rsatadi. Shu bilan birga esa, bu xalq va hokimiyat
intilishlarining mushtarakligidan dalolat beradi. Prezident 1.Karimov 0
‘zbekistonning ma’naviy rivoji negizlahni bclgilab berar ekan, vatanparvarlik
g'oyasiga alohida urg'u berdi. Binobarin, Vatanni sevish xalqimizga xos azaliy
qadriyat hisoblangan. Oradan ma’lum muddat ohgandan so‘ng, 1992-yili dastlabki
tajribalarni umumlashtirib Prezident I.Karimov o‘zining ikkinchi kitobini
«0‘zbekiston — kelajagi buyuk davlat» nomli asarini yaratdiki. kitobda keying!
yillarga xos boigan ba’zi bir xususiyatlar, qadriyatlar haqida fikr yuritiladi.
Jumladan, xalq ongida keskin o'zgarish yuz bergani, istiqlol tufayli ona-zaminga,
Vatanga mehr-muhabbatli munosabat shakllana boshlanganligi qoniqish bilan qayd
qilinadi. « 0 ‘zbekiston mustaqillik sari yo‘l olar ekan, dastlabki kunlardanoq
o‘tmish madaniyati va qadriyatlarini tiklash, nohaq jabrlangan insonlaming
nomlarini yuzaga chiqarish, milliy ongni o‘stirish kabi vazifalami o‘z oldimizga
oliy maqsad qilib qo‘ydik», — deyiladi ushbu kitobda. Darhaqiqat, mafkurasizlik
— e’tiqodsizlikka olib keladi. E’tiqodsizlik esa bar kimning o‘zicha yashashiga,
ko‘ngil tusaganicha kun ko‘rishiga, xayoliga kelgan ish bilan shug‘ullanishiga olib
10

keladi. Bu yakka-yakka shaxslaming xatti-harakatidan butun jamiyat ma’naviy-
ruhiy qiyofasining qay tarzda shakllanishiga sabab bo‘ladi . MustaqUlik —
mustaqil yashash, mustaqil fikrlash, mustaqil intilish imkoniyatidir. Bu bevosita
ong va tafakkur bilan bog‘liq bo‘lgan, doimiy rivojlanib, shakllanib boradigan
harakatdagi hodisa. Demak, milliy ong ta’sirida milliy g‘oyalar yaratiladi. Ana shu
g‘oyalar asosida milliy mafkura, milliy dunyoqarash shakllanadi. Milliy g‘oya,
0‘zbekistonning mustaqilllka erishishi haqidagi siyosiy, ilmiy, nazariy, falsafiy,
tarixiy, badiiy va diniy qarashlar majmui, xalqni kelajakka ishonch, e’tiqod ruhida
tarbiyalovchi g‘oyaviy qurol, barcha toifa kishilarini shu maqsad yoiida
birlashtiruvchi g‘oyat qudratli ma’naviy omil hisoblanadi. Shundan kelib chiqib:
— 0 ‘zbekistonning mustaqillikka erishishini tarixiy muqarrar Jarayonligini
ko‘rsatish; — Yangi Konstitutsiyada qonunan maqsad qilib qo'yilgan adolatli,
demokratik, fuqarolik Jamiyat haqida ilmiy-nazariy qoidalarni ishlab chiqish; — 0
‘zbekistonning kelajagiga ishonch va kishilarda yangi ijtimoiysiyosiy
dunyoqarashni shakUantirishni milliy g‘oyaga asos bo‘luvchi qarashlar deyish
mumkin. Biroq, yuqorida keltirilganlar Jamoat tashkilotlari, ilmiy muassasalar,
ayrim siyosatshunoslarning milliy istiqlol mafkurasi xususidagi nuqtayi nazarlari
va shaxsiy qarashlari edi, xolos 3
. Hali asl ma’noda istiqlol mafkurasining nazariy
jihatdan, uning amaliy tomonlari dastur shaklida, qodlanma sifatida yetarlicha
ochib berilmagan edi. Milliy istiqlol mafkurasining nazariy jibatlari Prezident
l.A.Karimovning, ayniqsa, keyingi yillardagi nutq va risolalarida atroflicba yoritib
berildi. Xususan, 1995-yil 24-fevralida 0 ‘zbekiston Respublikasi Oliy Majlisining
birincbi sessiyasida « 0 ‘zbekistonning siyosiy, ijtimoiy va iqtisodiy istiqbolining
asosiy tamoyillari» mavzuida keng qamrovli ma’ruza qildi. Awalo usbbu risola
o'zining nazariy jibatdan puxta, rivojlanisbimizga doir amaliy taklif va
mulobazalarga boy qodlanmaliligi bilan xarakterlidir Darbabiqat, kitobcbada
mustaqillik yillarida amalga osbirilgan isblar tablil qilinadi, bugungi ijtimoiy
siyosiy bayotga tavsif beriladi, icbki va tasbqi siyosatga doir vazifalar
oydinlasbtiriladi. Bir so‘z bilan aytganda xalqimiz XXI asrga qanday o'tadi, degan
3
O‘zbekiston tarixiy-madaniy merosi ensiklopediyasi. – Toshkent: Fan, 2020
11

savollarga aniq javob beriladi. Sbuning ucbun bam usbbu nutq siyosiy bayot ucbun
dasturiy bujjat, amaliy faoliyat ucbun qo‘llanma bo‘ldi. 1991-yil, ya’ni, 0
‘zbekiston yangi yoMga chiqib olgan, o‘zini mustaqil deb e’lon qilgan yil yana shu
bilan ahamiyatliki, bu yilda Mir Alisher Navoiy tavalludining 550 yilligi barcha
hur fikrli kishilar tomonidan keng nishonlandi. Bu to‘yga respublikada katta
tayyorgarlik ko‘rildi va u xalqning katta madaniyat bayramiga aylandi. Awalo
buyuk shoir asarlarini keng xalq ommasiga yetkazish uchun muhim ishlar amalga
oshirildi. Lining yigirma jildlik mukammal asarlar to‘plami nashr etila boshlandi.
Bundan tashqari «Lison-ut tayr», «Sab’ai sayyor», «Farhod va Shirin», «Layli va
Majnun», «Hayrat-ul Abror» singari shoh asarlari alohidaalohida holda bir necha
ming nusxada bosmadan chiqarildi. Bir necha ilmiy-ommabop asarlar sovg‘a
kitoblar sifatida nashr qilindi. Yubiley oldidan Alisher Navoiyning buyuk siymosi
ifoda etilgan sahna asarlari, kinofilmlar yaratildi. Alisher Navoiy nomida Davlat
mukofoti ta’sis etildi. Pushkin nomidagi Adabiyot institutiga Alisher Navoiy nomi
berildi. Shoir nomi berilgan Davlat adabiyot muzeyi yangi eksponatlar bilan
boyitUdi. Mamlakat poytaxti Toshkentda ulug‘ bobomizning muhtasham va
purviqor haykali qo‘yildiki, bu joy xalqning muqaddas ziyoratgohiga aylandi.
Buyuk bobokalonimiz Alisher Navoiy qoldirgan ma’naviy meros bugungi kunda
yangilanayotgan Jamiyatimizni ma’naviy yuksaltirishda muhim omil bo‘lib xizmat
qilmoqda. 1994-yilni hukumat qarori bilan Ulug‘bek yili, deb e’lon qilinishi, uning
600 yilligini 0 ‘zbekistonda va jahon miqyosida, xususan, YuNESKO qarorgohi
Parijda keng nishonlanishi ham buyuk allomalar qoldirgan meros umuminsoniy
qadriyatga aylanganligi nishonasidir.
12

1.2. Istiqlol davridagi ilk siyosiy-ma’naviy islohotlar
Ma’lumki, 80-yillaming oxiri 90-yillaming boshlarida SSSR va Sharqiy
Yevropadagi sotsialistik tuzum davlatlarining ijtimoiy-siyosiy hayotida sodir
bo‘lgan o‘zgarishlar tabiiy ravishda 0 ‘zbekistonda demokratiya va oshkoralikning
qaror topishiga, tarixiy haqiqatning tiklanishiga olib keldi. Biroq, 0 ‘zbekiston^a
uning xalqi bu jarayonga yetib kelguniga qadar og‘ir sinovlami boshdan
kechirishiga to‘g‘ri keldi. Buyuk imperiyachilik g‘oyalari negizida zo‘ravonlik
bilan tashkil topgan totalitar tuzum siyosi-iqtisodiy inqirozdan jon talvasasida
so‘nggi bor 0‘zbekistonga hamla qildi. Xalqning azaliy, milliy qadriyatlariga
qarshi kurashni bar qachongidan ham kuchaytirdi. Bunday harakatlar bizningcha,
quyidagi holatlar bilan izohlanadi. Birinchidan, 0 ‘zbekiston Kompartiyasi
Markaziy Qo‘mitasining XVI Plenumidan so‘ng respublikada ijtimoiy-ma’naviy
ahvolni tartibga solish niqobida SSSRning boshqa mintaqalaridan jo‘natilgan
kadrlaming ko‘plari 0‘zbekistonda rahbar lavozimlarga tayinlanishlarini
o‘zboshimchalik qilish uchun berilgan yorliq deb bildilar. Xalqning juda boy tarixi
va madaniyatini bilishni istamagan bunday kadrlar jumhuriyat ma’naviy hayotini
barbod etishga harakat qildilar. Shu tariqa xalqning ko‘p asrlik an’analarini,
madaniyati va urf-odatlarini mensimaslik elni ranjitdi. Ikkinchidan, ayrim mahalliy
rahbarlar, xususan, 0‘zbekiston Kompartiyasi Markaziy Qo‘mitasining sobiq
mahalliy millatga mansub rahbarlari o‘sha davrda amal kursisini yo‘qotmaslik
uchun markazga qo‘g‘irchoq bo‘lib qoldilar, sotqinlik qilishdan o ‘zlarini tiya
olmadilar. Natijada xalqning urf-odatlari, an’analari, madaniyati oyoq osti qilindi.
Ona tilining qo‘llanish sohasi sun’iy tarzda cheklab qo‘yildi. Hatto shundoq ham
milliy an’analardan ancha olisda bo‘lgan ayrim san’at turlari kimlargadir maqbul
bo‘lmay, ularni milliy mahdudlikda ayblashib, mualliflar ta’qib ostiga olindi.
Birgina misol, 1986-yil 4- oktabrda 0‘zbekiston KPMKning III Plenumi
«Ideologiya ishining samaradorligini yanada oshirish yuzasidan respublika partiya
tashkilotining vazifalari» masalasini muhokama qildi. Unda real hayotga mos
bo‘lmagan xalqning milliy o‘zligini anglashiga zid ko‘rsatmalar berildi. Jumladan,
« 0 ‘tmishni idealJashtirish, nosinfiy va notarixiy yondashish shunga olib keldiki,
13

Temur kabi feodal zolimlar teatr sahnalarida, kino ekranlarida, kitob sahifalarida
shu vaqtga qadar ko‘zga tashlanib turibdi, ayrim yozuvchilaming e’tiborida tarix
haqiqatiga zid ravishda u insonparvar va uzoqni ko‘ra biluvchi siyosatchi qilib
ko‘rsatilgan.Bu borada tipik o‘rta asrga xos jihatiarni ko‘ra olish uchun Pirimqul
Qodirovda sinfiy yetuklik yetishmadi. Yozuvchi Boburning haqiqiy bosqinchilik
faoliyatlarini sezmay, uning go‘yo ma’rifatparvar podsholigi, nozik didli lirik shoir
va ulkan tarixchiligiga qoyil qolib, erib ketadi-yu ko‘z yoshi qiladi. Bunday
kaltabinlik dastlab qaraganda beozor ko‘rinsa-da aslo bunday emas. Uning
zamirida tarixni qaytadan yozishga urinish, patriarxal davmi qo‘msashni targ‘ib
qilish, islomni milliy madaniyatning xazinachisi qilib ko‘rsatishga urinish yotadi»,
deb ta’kidlandi yuqoridagi Plenumda. Ana shunday qarashlardan kelib chiqib,
Plenum «ideologiya ishidagi mavjud buzilishlar murosasizlik bilan tugatilsin,
tarixiy o‘tmishni idrok qilishda markscha-lenincha metodologiyadan og‘ish
yo‘lidagi har qanday urinishlarga zarba berilsin», deb ko‘rsatma berdi 4
. Ko‘rinib
turibdiki, Plenum kishilarni vatanparvarlik va internatsionalizm ruhida tarbiyalash
kabi g‘oyalami ilgari sura turib, o‘zi xalqni asl ma’nodagi vatanparvarlik ruhida
tarbiyalashga zid yo‘l-yo‘riqlar belgilab berdi. Bunday noto‘g‘ri pozitsiya 1987-yil
17-yanvardaToshkentdabo‘lib o‘tgan jamiyatshunos olimlarning respublika
Kengashida ham yana bir bor ta’kidlandi. Kengash respublika olimlariga tarixiy
voqea va hodisalaiga baho berishda partiyaviy, sinfiy prinsi plardan kelib chiqib
yondashish kerakligini tavsiya qildi. Biroq, bunday tarixiy haqiqatga zid
mafkuraviy yo‘l-yo‘riq xalq tomonidan ma’qullanmadi, ziyolilarning qarshiligiga
uchradi. 0 ‘zbekiston Kompartiyasi Markaziy Qo‘mitasi bu borada o‘zi yo‘l
qo‘ygan xatoni o‘zi tuzatishga majbur bo‘ldi. 0 ‘zKP XXII syezdida (1990-y. iyun)
siyosiy ma’ruza qilgan, uning birinchi kotibi I.A.Karimov shunday dedi;
«Yaqindagina o‘zbek adabiyotining klassigi Boburni baholashda tor sinfly
yondasbuv ro‘y berdi. Adib ijodining milliy va umuminsoniy ahamiyati kamsitildi.
0‘zbekiston Kompartiyasi Markaziy Qo‘mitasining 1986-yiIda bo‘lgan uchinchi
Plenumida Bobur shaxsi tahqirlanib, u «ma’rifatli zolim» deb tilga olindi.
4
“Ma’naviyat” va “Ma’rifat” jurnallari, maqolalar to‘plami – 2022–2024 yillar
14

Xalqimiz Markaziy Qo‘mita va jumhuriyat hukumatining Navoiy, UIug‘bek,
Bobur, Mashrab, Furqat, Qodiriy va xalqimizning boshqa buyuk farzandlari
yubileylarini o‘tkazish to‘g‘risidagi qarorini juda ruhlanib kutib olganligi bejiz
emas. Ularning merosi O‘zbekiston xalqiari umuminsoniy qadriyatlarining ravnaqi
va boyishiga xizmat qilib kelgan edi va bundan buyon ham xizmat qiladi. Biz
ulaming bebaho merosini xalqqa, awalo yoshlarga yetkazish uchun barcha ishJami
qilamiz». 0‘zbekiston yangi rahbariyatining bunday pozitsiyasi respublikada
ma’naviy poklanish, yangilanish davrining boshlanishi, ma’naviy inqirozdan
chiqish uchun dadil qadam edi. Shundan so‘ng adib Primqul Qodirovning Bobur
va boburiylar haqida hikoya qiluvchi «Yulduzli tunlar» romani nashr qilindi,
Boburning «Boburnoma»si yangidan chop etildi. 0 ‘Zbekiston SSR Fanlar
akademiyasining akademigi, tarix fanlari doktori Bo‘riboy Ahmedov so‘zboshisi
bilan «Sharq yulduzi» jurnalida «Temur tuzuklari»ning to‘la ravishda e’lon
qilinishi keng jamoatchilikni behad quvontirdi. Qariyb bir yarim asrlik
mustamlakachilik o‘zIigimizni yo‘qotishga olib keldi. Sobiq markazga siyosiy-
iqtisodiy va ma’naviy qaramlik jumhuriyat ijtimoiy-siyosiy taraqqiyoti uchun,
milliy, madaniy-ma’rifiy ravnaqi uchun to‘siq bo‘ldi. Darhaqiqat, o‘tgan asming
ikkinchi yarmidan boshlab yurtimizdagi bebaho kitoblar, qimmatli ashyo—
yodgorliklar mustamlakachilar tomonidan talandi, ular chor generallari, olim
niqobidagi shaxslar tomonidan Sankt-Peterburgga, Moskvaga va dunyoning
ko‘pgina mamlakatlariga olib ketildi. Bu hoi mavjud madaniy boyliklardan
xalqimizning bahramand bo‘lish imkoniyatini yo‘qotdi. Shu bilan bir qatorda
bunday noyob madaniy merosni, buyuk yodgorliklami o‘rganishni, ulami ilmiy
tadqiq etishni qiyinlashtirdi. Endilikda mamlakat istiqlolga erishgandan so‘ng,
asrlar davomida ota-bobolarimiz yaratgan bu boyliklarni e’zozlash, avaylab asrash,
o‘rganish va ko‘paytirish imkoniyatiga ega bo'lindi. Madaniy merosni, olis
o‘tmishni chuqur o‘rganmasdan turib istiqbolni belgilab bo‘lmaydi. Kelajakka
intilish uchun o‘tmishni o‘rganish, tajribalami o‘zlashtirish darkor. Lekin, bunda
bir yoqlamalikka yo‘l qo‘yib bo‘lmaydi. 0‘tmish madaniyatini xaspo‘shlash ham,
15

ideallashtirish ham mumkin emas 5
. Olimlar va mutaxassislar istiqlol yillarida
fanning turli sohalarida madaniy merosni chuqur o‘rganishga, unga xolisona baho
berishga harakat qildilar. 1991-yil, ya’ni, 0‘zbekiston yangi yoMga chiqib olgan,
o‘zini mustaqil deb e’lon qilgan yil yana shu bilan ahamiyatliki, bu yilda Mir
Alisher Navoiy tavalludining 550 yilligi barcha hur fikrli kishilar tomonidan keng
nishonlandi. Bu to‘yga respublikada katta tayyorgarlik ko‘rildi va u xalqning katta
madaniyat bayramiga aylandi. Awalo buyuk shoir asarlarini keng xalq ommasiga
yetkazish uchun muhim ishlar amalga oshirildi. Lining yigirma jildlik mukammal
asarlar to‘plami nashr etila boshlandi. Bundan tashqari «Lison-ut tayr», «Sab’ai
sayyor», «Farhod va Shirin», «Layli va Majnun», «Hayrat-ul Abror» singari shoh
asarlari alohidaalohida holda bir necha ming nusxada bosmadan chiqarildi. Bir
necha ilmiy-ommabop asarlar sovg‘a kitoblar sifatida nashr qilindi. Yubiley
oldidan Alisher Navoiyning buyuk siymosi ifoda etilgan sahna asarlari, kinofilmlar
yaratildi. Alisher Navoiy nomida Davlat mukofoti ta’sis etildi. Pushkin nomidagi
Adabiyot institutiga Alisher Navoiy nomi berildi. Shoir nomi berilgan Davlat
adabiyot muzeyi yangi eksponatlar bilan boyitUdi. Mamlakat poytaxti Toshkentda
ulug‘ bobomizning muhtasham va purviqor haykali qo‘yildiki, bu joy xalqning
muqaddas ziyoratgohiga aylandi. Buyuk bobokalonimiz Alisher Navoiy qoldirgan
ma’naviy meros bugungi kunda yangilanayotgan Jamiyatimizni ma’naviy
yuksaltirishda muhim omil bo‘lib xizmat qilmoqda. 1994-yilni hukumat qarori
bilan Ulug‘bek yili, deb e’lon qilinishi, uning 600 yilligini 0 ‘zbekistonda va jahon
miqyosida, xususan, YuNESKO qarorgohi Parijda keng nishonlanishi ham buyuk
allomalar qoldirgan meros umuminsoniy qadriyatga aylanganligi nishonasidir.
O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining Farmoni 1994-yilni Mirzo Ulug‘bek yili,
deb e ’lon etish to‘g‘risida Ulug' o'zbekolim i, munajjim, matematik, fizik,
me’mor, temuriyiar sulolasining munosib davomchisi, yirik davlat arbobi
Muhammad Tarag'ay - Ulug'bek (Mirzo Ulug'bek) tavalludiga 600 yil to'lishi
munosabati bilan: Jamoat fikrini quwatlab, allomaning jahon ilm-fani va
madaniyati ravnaqiga q o ‘shgan ulkan hissasini e ’tiborda tutib; Birlashgan M
5
To‘xtayev B. Milliy qadriyatlar va ularning tiklanishi. – Toshkent: Fan, 2018.78-b
16

illatlar Tashkilotining ta ’Iim, fan va madaniyat sohasidagi tashkiloti (YuNESKO)
Bosh konferensiyasining 27-sessiyasi qaroriga ko'ra Mirzo Ulug'bek yubileyi jahon
qadriyatlari ro'yxatiga - 1994-yilda dunyo miqyosida nishonlanadigan bayramlar
qatoriga kiritilgani va shu munosabat bilan tashkil etiladigan xalqaro tadbirlarni
hamda Respublikada olib borilayotgan ulkan xayrii ishlarni inobatga olib: Yosh
aviod qalbida milliy iftixor va vatanparvarlik tuyg'ularini shakllantirish, ularning
ilm-ma’rifatga bo'lgan intilishini rag'batlantirish maqsadida hamda mustaqil 0
‘zbekiston ilm-fani rivojiga ko'maklashish maqsadida: 1994-yil 0 ‘zbekiston
Respublikasida Mirzo Ulug'bek yili, deb e ’lon qilinsin. 6
Bundan tashqari,
O'zbekistonda har yili Bobur, Mashrab, Ogahiy, Furqat, Fitrat, Cho‘lpon, Abdulla
Qodiriy, Usmon Nosir kabi ulug‘ shoir va ma’rifatparvarlar kunlarini o‘tkazish
an’anaga aylanib qoldi. Masalan, 1992-yil may oyida mamlakatimiz poytaxtida
boshlangan Mashrabxonlik kunlari uning vatani Namanganda keng nishonlandi.
Ushbu shaharda uning nomi bilan ataluvchi katta istirohat bog'i barpo etildi.
Birgina shu emas. Xalqimizning ulug‘ daholari, jahon madaniyati ravnaqiga katta
hissa qo‘shgan, insoniyat tafakkurida keskin burilish yasagan bobokalonlari kuni
har yili turli shaklda nishonlanadi. Dunyoda 425 hech bir xalq 0‘zbeklarchalik
buyuk madaniy va ma’naviy merosga ega emas. Endi mustaqillik tufayli ana shu
ulkan xazinani ochish, uni o‘rganish, undan bahramand bo'lish imkoniyati tug‘ildi.
Xalqimiz bundan foydalanish yoMidan bormoqda. Mustaqillik yillarida Cho'lpon,
Fitrat, Behbudiy, Fayzulla Xo'jayev, Ogahiy, Ajiniyoz, Berdaq singari madaniyat
va jamoat arboblari yubileylarini o‘tkazish yuzasidan ko‘rilgan chora-tadbirlar ham
ma’naviy hayotdagi muhim qadamlardir. Xususan, hukumatning maxsus qaroriga
binoan, 1999-yil 17-dekabr kuni Xorazmda Muhammad Rizo Emiyozbek o‘g‘li
Ogahiy tavalludining 190 yilligi, 18-dekabr kuni esa Nukusda Ajiniyoz Qo‘siboy o
‘g‘li tavalludining 175 yilligi, 1998-yil 24-oktabr kuni esa Farg‘onada Ahmad al-
Farg‘oniy tavalludining 1200 yilligi keng nishonlandi. Xususan, shu davrda
Behbudiyning «Padarkush» asari, Fitratning «Qiyomat» qissasi va «Abulfayzxon»
tarixiy dramas! nashr qilindi. Cho‘lponning ayrim she’rlari «Guliston» jurnalida,
6
O'zbekiston Respublikasi Prezidenti I. Karimov Toshkent shahri. 1994-yil 19-mart
17

«Kecha va kunduz» asari esa «Sharq yulduzi» Jurnalida e’lon qilindi. Keyinroq
ular alohida kitob holida nashr etildi. Ulug' shoir Abdulhamid C ho‘lponning
adabiy-badiiy merosi xalqimizning bebaho ma'naviy mulkidir. Uning har bir asari,
har bir she’d odamlarni o‘zaro hamkorlikka, ijtimoiy adolat uchun kurashga,
nohaqlikka nisbatan murosasizlikka da’vat etadi. Cho'lponning Xalq dengizdir,
xalq to‘lqindir, xalq kuchdir, Xalq isyondir, xalq olovdir, xalq o‘chdir, Xalq
qo‘zg‘alsa, kuch yo‘qdirkiin, to‘xtatsin, Quwat yo‘qkim, xalq istagin yo‘q etsin, —
kabi misralari o’zligini tiklayotgan, chinakamiga fuqarolikjamiyatini qurayotgan
xalqimiz orzu-umidining ifodasidir. Mamlakat ma’naviy hayotini yanada
yaxshilashda 1994-yil 23-aprelda qabul qilgan «Ma’naviyat va ma’rifat»
jamoatchilik Markazini tashkil etish to‘g‘risidagi Prezident Farmoni muhim
ahamiyatga ega bo‘ldi. Shu yili 8-iyunda esa Vazirlar Mahkamasi ushbu
Farmonning bajarilishini ta’minlashga qaratilgan maxsus qaror qabul qildi. Unda
Markazning asosiy vazifasi va faoliyat yo‘nalishi qilib o‘zbek xalqining boy
ma’naviy-madaniy merosi, sharqopa va umuminsoniy qadriyatlar asosida
mamlakat, millat kelajagini belgilaydigan ilg‘or g’oyalarni yuzaga chiqarish,
Jamiyatdagi sog'lom kuchlar, yuksak iste’dod va tafakkur sohiblarining aqliy-
ijodiy solohiyatini Vatan istiqboli sari yo’naltirish, millatlararo do'stlik,
hamjihatlikning ahamiyatini oshirish, tinchlik va barqarorlikni saqlash, mintaqada
yashayotgan millatlarning madaniy, ma’rifiy, ma’naviy taraqqiyot tomirlari
mushtarakligini targ‘ib qilish va hakozolar qilib belgilandi. M a’naviyat markazi
nisbatan qisqa vaqt ichida turli sotsialogik tadqiqotlar, so'rovlar o'tkazish orqali
ma’naviy-ma’rifiy ishlarni tashkil etish yuzasidan tavsiyalar ishlab chiqdi.
Umumbashariy boyliklarni o‘zlashtirish maqsadida, mamlakat va jahondagi turli
mafkura, e’tiqod va g‘oyalarni o‘rganish asosida sogMom dunyoqarash hamda
siyosiy madaniyatni shakllantirish borasida ham Markaz muayyan ishlarni amalga
oshirdi. Shuningdek, jamoat birlashmalari, ilmiy-ijodiy muassasa va
tashkilotlaming, ommaviy axborot vositalarining o'zaro hamkorligini
mustahkamlashga ko'maklashish, ma’naviy-ma’rifiy masalalarga doir ko’plab
tadbirlar, anjumanlar va ko'rgazmalar tashkil etish yo’lga qo’yildi. Bular madaniy-
18

ma’rifiy jarayonni tezlashtirish, milliy madaniyat va urf-odatlarni keng targ‘ib
qilish, milliy g‘urur va milliy iftixor tuyg’ularini kuchaytirishda muhim o’rin
tutmoqda. M a’naviyat va ma’rifat masalalarini bevosita jamoatchilik yoii bilan
rivojlantirishga katta e’tibor berilayotgani bu mazkur soha ravnaqiga ommaviy
xalq harakatini kuchaytirish bilan birga, mamlakat har bir fuqarosi ongi va
tafakkurini amaliy faoliyat asosida kengaytirishdek eng samarali usuldir. Sir emas,
taraqqiyot taqdirini ma’naviy jihatdan yetuk odamlar hal qiladi. Yuksak texnikaviy
bilim, murakkab texnologiyani egallash qobiliyati ma’naviy barkamollik asosidagi
mustaqil fikrlash orqali olib borilishi kerak 7
. Ana shundan kelib chiqib, shuni
ta’kidlash lozimki, aqliy zakovat va ruhiy-ma’naviy salohiyat ma’rifatli insonning
ikki qanotidir. 0‘zbekiston hukumati mamlakat istiqboliga doir choralar belgilar
ekan, uning eng awalo yuksak ma’rifat va madaniyat mamlakati boMishi, shu
asosda barcha islohotlarning ma’rifiy negizini yaratish nuqtayi nazaridan ish tutadi.
Iqtisodga ham, huquqiy tamoyillar va siyosiy islohotlarga ham, shuningdek, jahon
muammolarini hal etish, urush va tinchlik masalalariga ham ma’rifiy ko‘z bilan
qaraydi, yuksak madaniy va umuminsoniy qadriyatlar talablari asosida yondashadi.
Shu nuqtayi nazardan mamlakat rahbarining 1996-yil 4-sentabrda «Ma’naviyat va
ma’rifat» markazi xodimlarining bir guruhi bilan uchrashuvi, ular bilan dildan
suhbatlashuvi, ma’naviy va madaniy hayotda katta voqeadir. Ayni chog‘da 9-
sentabrda «Ma’naviyat va ma’rifat» jamoatchilik markazi faoliyatini yanada
takomillashtirish to'g‘risida» yana bir Farmon qabul qilinganligi ham xalqning
ma’naviyatini yanada yuksaltirishga, noyob namunalarni to’plashga, avaylab-
asrashga, kishilarni o‘z vataniga chinakam sadoqat ruhida tarbiyalashga
qaratilgandir. 1996-yili sentabr oyi oxirida «Ma’naviyat va ma’rifat» jamoatchilik
markazi qoshidagi «Oltin Meros» Xalqaro xayriyajamg’armasini qo’llabquvvatlash
to‘g‘risida» ham Vazirlar Mahkamasining qarori chiqdiki, uni barcha ziyolilar, ijod
ahli zo‘r mamnuniyat bilan kutib oldi. 2006-yili esa hukumat qarori bilan
Ma’naviyat va ma’rifat markazi Ma’naviyat targMbot markaziga aylantirildi.
Uning ma’naviy-ma’rifiy targ'ibot faoliyati va vakolatlari kengaytirildi, hozirgi
7
Mahmudov N. Milliy tiklanish va yuksalish g‘oyalari. – Toshkent: Ma’naviyat, 2019 .78-b
19

kun ehtiyojlariga mos ravishda isloh qilindi. ...Ochig’ini aytganda dastlab bozor
munosabatlari m a’naviy hayotimizni ancha-muncha tahlikaga solib qo’ygan edi.
Chunki uzoq yillar mobaynida ma’rifat va madaniyatga boqimandalik kayfiyati
bilan yashadik. Mustabid tuzum butun ma’naviy turmushimizni o‘z «otalighga»
olib, mustaqil fikrlash va milliy madaniyatga munosabatlarimizni cheklab qo’ygan
edi. Bu bir jihatdan mafkuraviy kushandalik bo‘lsa, ikkinchi jihatdan, o’zligini
unutib borishga, manqurtlikka da’vat etuvchi g’ayriinsoniy siyosat edi. Oxir-
oqibatda ma’naviyatdan judo bo’lgan holda yashash, ma’naviy qashshoqlik asta-
sekinlik bilan shaxsni ham, jamiyatni ham tanazzulga olib keldi. Bunday fojia
oqibatlarini endigina payqay boshladik. Mustaqillik butun hayotimizni ostin-ustun
qilib, uzluksiz mudroqlikdan uyg’otib, qarashlarimizni o'zgartirib yuborgani kabi
ma’naviyatga munosabatlarimizni ham isloh qildi. Eskicha qarashlardan butunlay
qutulmagan, yangilikning esa oldida dovdirab qolgan bir paytimizda eng to‘g‘ri
yoini tanlashda, ma’naviy va ma’rifiy turmushimiz muammolarini hal etishda yana
bosh islohotchi — Davlat ko‘makka keldi va mamlakat Prezidenti «Biz ma’rifat va
ma’naviyatga tadbirkorlik va tijorat sohalari tomonidan qilinayotgan homiyiikni
qo41ab-quvvatlaymiz, bunday homiyiarga yengillik berish lozimligini ham
bilamiz. Lekin homiyiik mablag‘lari chinakam badiiy asarlarga, chinakam ijodiy
tadbirlarga sarflanishi shart. Xaiqimizning kelajagi uchun suvday, havoday zanir
bo‘Igan bunday sohalarga birinchi va eng katta homiy — davlatning o‘zi», dedi.
Bu moddiy jihatdan biimuncha qiyinchilik sezilayotgan bir davrda ma’naviy
hayotimizga davlat g‘amxo‘rligining yorqin ko‘rinishidir. Zotan, har yili ma’naviy
va ma’rifiy ravnaq uchun davlat jamg'armasidan katta miqdorda mablag'
ajratilayotgani, mazkur tarmoq tashkiliy-ijodiy ishlarini takomillashtirishda muhim
ahamiyat kasb etmoqda. Birgina misol sifatida shuni aytish mumkinki, sobiq
Ittifoq doirasidagi mamlakatlaming hech birida 0‘zbekistondagichalik ko‘p
miqdorda darsliklar, o'quv-uslubiy qoilanmalar, dasturlar nashr etilmagan va
ommaviy tarzdagi tadbirlar amalga oshirilmagan. Bularning hammasi
0‘zbekistonda milliy madaniyat va ma’naviyat ravnaqining keng miqyosli dasturi
mavjudligini, unga bevosita davlatning o‘zi, hukumatning rahnamolik
20

qilayotganini ko‘rsatadi. Mustaqillik yillarida ma’naviy poklanish haqida gap
ketganda 0‘zbek tiliga Davlat till maqomi berilishi va uning ahamiyatiga ham
kitobxon e’tiborini tortish lozim. 1989 yil 21-oktabrda qabul qilingan « 0
‘zbekiston Respublikasining davlat till haqida»gi Qonun xalqimiz milliy ongining
rivojlanishida, mamlakat mustaqilligining mustahkamlanishida, madaniy
merosning tiklanishi va jamiyatning ma’naviy yangilanishida muhim rol o‘ynadi.
Qonunning o‘zbek tiliga Davlat till maqomini berish to‘g‘risidagi qoidalari
keyinroq, 1992-yil 8-dekabrda qabul qilingan 0‘zbekiston Konstitutsiyasida
mustahkamlab qo‘yilgan bo‘lib, bu ko'pchilik aholining, respublikada yashovchi
barcha millat va elatlarning namoyandalari tomonidan ma’qullandi va qo‘llab-
quwatlandi. Davlat till haqidagi Qonun qabul qilinganidan keying! yillar
mobaynida respublikada katta ish qilindi. 0 ‘zbek tilini davlat hokimiyati va
boshqaruv organlarida, sudlarda, davlat notarial idoralarida qo’llash to‘g‘risidagi
moddalar ro'yobga chiqarildi. Xalq ta’limi, fan sohalarida, ommaviy axborot
vositalarida tub 0‘zgarishlar amalga oshirildi. Ko‘plab tarixiy nomlar tiklandi,
atamalar milliy til asoslariga muvofiq yangilana boshlandi. Davlat tili respublika
ijtimoiy hayotiga chuqurroq kirib bordi. Ayni paytda boshqa milliy tillarni
o‘rganish va ulardan foydalanish uchun sharoitlar yaratildi. Til muammosigajiddiy
ilmiy-amaliy tarzda yondashuv ta’minlandi. Bu esa, qonun qabul qilish arafasida
ayrim kishilarda paydo bo'lgan til muammolari atrofida, xususan, Davlat tili bilan
bir qatorda rasmiy til ham e’lon qilinarmish, degan uydirmalar, soxtakorliklar va
siyosiy o‘yinlami bartaraf etdi. Respublikada yashaydigan boshqa xalqlarning
tillarini o‘rganish va qo‘llash erkinligi ta’minlanishi bilan birga 0‘zbekistonda
aholining mutlaq ko‘pchiligi foydalanadigan bitta davlat tili bo‘lishi kerak, degan
nuqtayi nazarga amal qilindi. Bu sobitqadam yo‘l 1993-yil 2-sentabrda qabul
qilingan «Lotin yozuviga asoslangan o‘zbek alifbosini joriy etish to‘g‘risida»gi
Qonunda va 1995-yil may oyida Oliy Majlisning ikkinchi sessiyasida qabul
qilingan 0 ‘zbekiston Respublikasining «Lotin yozuviga asoslangan o'zbek
alifbosini joriy etish to'g‘risida»gi Qonuniga o‘zgartirishlar kiritildi
21

II BOB. YANGI O‘ZBEKISTON – MILLIY YUKSALISH DAVRI
2.1. Prezident Shavkat Mirziyoyev tashabbusi bilan boshlangan islohotlar
Prezident Shavkat Mirziyoyev raisligida 26-yanvar kuni O‘zbekistonning 2022-
2026-yillarga mo‘ljallangan taraqqiyot strategiyasini belgilash hamda uni joriy
yilda amalga oshirish masalalari muhokamasi yuzasidan videoselektor yig‘ilishi
o‘tkazildi.
Bugun 35 milliondan ziyod ko‘pmillatli xalqimiz rivojlangan davlatlarga xos hayot
darajasiga erishish, adolatli, erkin va farovon jamiyat qurishdek ulug‘ maqsadlar
bilan yashamoqda. Shundan kelib chiqib, Shavkat Mirziyoyev o‘tgan yilgi
Prezident saylovida “Inson qadri uchun”, “Davlat – inson uchun” degan g‘oyalarni
ilgari surgan edi. Ularni hayotga tatbiq etish maqsadida, aholining fikr va takliflari
asosida 2022-2026 yillarga mo‘ljallangan taraqqiyot strategiyasi ishlab chiqildi.
Ushbu dasturiy hujjatda yaqin va o‘rta istiqbolda mamlakatimizning rivojlanish
tendensiyalari qanday bo‘lishi, bu boradagi ustuvor vazifalar belgilangan. 8
“Harakatlar strategiyasidan – Taraqqiyot strategiyasi sari” degan tamoyil asosida
islohotlarning uzviyligi va davomiyligini ta’minlashga alohida e’tibor qaratilgan.
Joriy yilgi “Inson qadrini ulug‘lash va faol mahalla yili” bo‘yicha davlat dasturi
loyihasi ham yangi strategiyadan kelib chiqib tayyorlangan. Ochiq muhokamalar
jarayonida aholidan 17 mingdan ziyod takliflar olingan. Ular tasniflanib va
umumlashtirilib, dastur loyihasi 300 dan ortiq tashabbuslar bilan to‘ldirilgan.
Davlatimiz rahbari xalqimizga bunday faolligi, islohotlarga ishonchi va daxldorligi
uchun minnatdorlik bildirdi.
– Inson qadri biz uchun qandaydir mavhum, balandparvoz tushuncha emas. Inson
qadri deganda, biz, avvalo, har bir fuqaroning tinch va xavfsiz hayot kechirishini,
uning fundamental huquq va erkinliklarini ta’minlashni nazarda tutamiz. Inson
qadri deganda, biz har bir fuqaro uchun munosib turmush sharoiti va zamonaviy
infratuzilma tashkil etishni, malakali tibbiy xizmat ko‘rsatish, sifatli ta’lim,
8
Egamberdiyev X. Fuqarolik jamiyati va demokratik islohotlar. – Toshkent: “Adolat”, 2021 . 323-b
22

ijtimoiy himoya tizimi, sog‘lom ekologik muhit yaratib berishni tushunamiz. Bu
maqsadga erishish uchun esa dunyodagi noyob demokratik tuzilma bo‘lgan
mahalla instituti imkoniyatlaridan samarali foydalanish, uning vakolatlarini yanada
kengaytirish, pirovard natijada mahallani jamiyatimizning hal qiluvchi bo‘g‘iniǵa
aylantirish vazifasini o‘z oldimizga qo‘ymoqdamiz. Mahalla tinch bo‘lsa, yurt
tinch bo‘ladi. Mahalla obod bo‘lsa, butun mamlakat obod bo‘ladi, – dedi Prezident.
Taraqqiyot strategiyasi 7 ta ustuvor yo‘nalish va 100 ta maqsaddan iborat. Bular:
I. Inson qadrini yuksaltirish va erkin fuqarolik jamiyatini yanada rivojlantirish
orqali xalqparvar davlat barpo etish;
II. Mamlakatimizda adolat va qonun ustuvorligi tamoyillarini taraqqiyotning eng
asosiy va zarur shartiga aylantirish;
III. Milliy iqtisodiyotni jadal rivojlantirish va yuqori o‘sish sur’atlarini ta’minlash;
IV. Adolatli ijtimoiy siyosat yuritish, inson kapitalini rivojlantirish;
V. Ma’naviy taraqqiyotni ta’minlash va sohani yangi bosqichga olib chiqish;
VI. Milliy manfaatlardan kelib chiqqan holda umumbashariy muammolarga
yondashish; 9
VII. Mamlakatimiz xavfsizligi va mudofaa salohiyatini kuchaytirish, ochiq,
pragmatik va faol tashqi siyosat olib borish.
Taraqqiyot strategiyasini joriy yilda amalga oshirish bo‘yicha Davlat dasturida
umumiy qiymati 55 trillion so‘m va 11,7 milliard dollarlik 398 ta chora-tadbir
ko‘zda tutilgan.
Yig‘ilishda davlatimiz rahbari barcha sa’y-harakatlar va mablag‘lar har bir
mahallaga aniq yetib borishi, oilalar farovonligini oshirishga xizmat qilishi
kerakligini ta’kidladi.
9
To‘xtayev B. Milliy qadriyatlar va ularning tiklanishi. – Toshkent: Fan, 2018.78-b
23

Prezidentimiz 7 ta ustuvor yo‘nalishning har biriga alohida to‘xtalib, eng muhim
jihatlarini aytib o‘tdi.
Xususan, mahallani jamoatchilik boshqaruvi va nazoratining tayanch bo‘g‘iniga
aylantirish, xalq bilan muloqot tizimini takomillashtirish, hududiy dasturlarni
jamoatchilik fikri asosida amalga oshirish zarurligi ta’kidlandi.
Xotin-qizlarning o‘qishi va ishlashi uchun imkoniyatlarni yanada kengaytirish
orqali ular orasidagi ishsizlikni 2 baravarga qisqartirish mumkinligi aytildi.
Ikkinchi yo‘nalish haqida so‘z borar ekan, “qonun ustuvorligi indeksi” yuqori
darajada bo‘lgan davlatlar qatoridan joy olish eng asosiy vazifalardan ekani
ta’kidlandi. Shu maqsadda mulk huquqini ishonchli himoya qilish, ma’muriy
sudlar vakolatlarini kengaytirish orqali fuqaro va tadbirkorlar huquqlarini kafolatli
ta’minlash bo‘yicha yangi tizim yaratiladi.
Yo‘llarda xavfsiz sharoit yaratish, transport hodisalari va o‘lim holatlarini keskin
qisqartirish uchun harakatlarni boshqarish to‘liq raqamlashtiriladi, haydovchilik
guvohnomasiga o‘qitish kuchaytiriladi.
Davlatimiz rahbari milliy iqtisodiyotni jadal rivojlantirish yo‘nalishining
ahamiyatiga atroflicha to‘xtaldi.
– Hech kimga sir emas – bugun jamiyatda tinchlik va barqarorlikni saqlash,
mustaqilligimizni mustahkamlash, mamlakatimizning hududiy yaxlitligi,
sarhadlarimiz daxlsizligini ta’minlash eng muhim vazifa, kerak bo‘lsa,
masalalarning masalasi bo‘lib turibdi. Faqat barqaror iqtisodiyotgina ijtimoiy
muammolarni hal etish imkonini beradi, – dedi Shavkat Mirziyoyev.
Shu bois strategiyada iqtisodiyot tarmoqlarini kompleks va jadal rivojlantirish,
zamonaviy ish o‘rinlari yaratish va kambag‘allikni qisqartirish bo‘yicha ko‘plab
chora-tadbirlar belgilangan.
Xususan, kelgusi besh yilda yalpi ichki mahsulot hajmini 100 milliard dollardan
oshirish maqsad qilingan. Sanoat mahsulotlari ishlab chiqarishni 1,4 baravar
24

ko‘paytirish va kambag‘allik darajasini kamida 2 baravar qisqartirish
rejalashtirilgan.
Ilm-fan va innovatsiyalar, qishloq xo‘jaligiga bozor mexanizmlarini joriy etish
orqali dehqon va fermerlar daromadini 2 baravar oshirib, agrar tarmoqda yillik
o‘sishni kamida 5 foizga yetkazish imkoniyati bor.
Shuningdek, kelgusi besh yilda iqtisodiyotga 120 milliard dollar, shu jumladan 70
milliard dollar xorijiy investitsiyalar jalb etish, eksport hajmini yiliga 30 milliard
dollardan oshirish mo‘ljallangan.
– Eng qiyini, bu ulkan vazifalarni hamon davom etayotgan pandemiya va global
inqiroz sharoitida amalga oshirishga to‘g‘ri keladi. Bu bizdan katta kuch va
mablag‘, mustahkam iroda va qat’iy intizomni, barcha imkoniyatlarni to‘la safarbar
qilishni talab etadi, – dedi davlat rahbari.
Ijtimoiy yo‘nalishdagi asosiy vazifalar ham ko‘rsatib o‘tildi. Xususan, kelgusi besh
yilda maktablarda qo‘shimcha 1 million 200 ming o‘quvchi o‘rni yaratiladi hamda
darsliklar yangilanadi. Davlat va xususiy bog‘chalarni ko‘paytirish orqali
maktabgacha ta’lim qamrovi 80 foizga yetkaziladi.
Oliy o‘quv yurtlarining nufuzli xalqaro reytinglarga kirishi, xususiy sheriklik
asosida 100 ming o‘rinli talabalar turar joyi barpo etilishi ham muhim
vazifalardan.
Shuningdek, birlamchi tibbiy xizmatlar sifatini oshirish, moddiy-texnik bazasini
mustahkamlash, raqamli tibbiyotni keng joriy qilish zarurligi ta’kidlandi. Dori
vositalari va tibbiy buyumlar uchun byudjetdan ajratiladigan mablag‘lar 3 baravar
oshirilishi belgilandi.
Ma’naviyat sohasiga oid chora-tadbirlar muhokama qilinar ekan, 12 mingdan
ziyod kutubxona imkoniyatlaridan samarali foydalanish, mafkuraviy xurujlarga
qarshi milliy g‘oya asosida birgalikda kurashish muhimligi qayd etildi.
25

Jismoniy tarbiya va sport bilan muntazam shug‘ullanadigan aholi sonini 33 foizga
yetkazish, Olimpiya va Paralimpiya harakatini yanada rivojlantirish bo‘yicha
vazifalar ko‘rsatib o‘tildi. 10
Ekologiya va atrof muhitni muhofaza qilish, “Yashil makon” umummilliy
loyihasini amalga oshirish masalalariga ham e’tibor qaratildi.
Mehnat migratsiyasini tizimli tashkil etish, fuqarolarni xorijiy tillar va kasbga
o‘rgatish, xorijdagi vatandoshlar bilan muloqotni kengaytirish bo‘yicha
ko‘rsatmalar berildi.
Taraqqiyot strategiyasidagi yana bir muhim yo‘nalish – Vatanimiz xavfsizligi va
mudofaa salohiyatini kuchaytirish, ochiq va pragmatik, faol tashqi siyosat olib
borishga qaratilgan.
Shu maqsadda Yangi O‘zbekiston xavfsizligi konsepsiyasi qabul qilinadi. Axborot
texnologiyalari bilan bog‘liq xurujlarning oldini olish va kiberxavfsizlikni
ta’minlash tizimi yaratiladi. Favqulodda vaziyatlarni boshqarish tizimi
takomillashtiriladi. Ichki va tashqi moliyaviy oqimlarni monitoring qilish va bu
bilan bog‘liq xavf-xatarlarning oldini olishga qaratilgan yangi mexanizmlar joriy
etiladi.
Prezidentimiz taraqqiyot strategiyasi va yig‘ilishdagi topshiriqlarga doir hujjatlarni
puxta ishlab chiqish, ularning ijrosi haqida keng jamoatchilikka hisobot berib
borish talabini qo‘ydi.
– Hamma o‘zgarishlarni, dasturlarning amaldagi ijrosini odamlar kundalik
hayotida har kuni sezishi kerak. Mana shu asosiy maqsad, – deya ta’kidladi
Shavkat Mirziyoyev.
Vazirlar Mahkamasiga Taraqqiyot strategiyasi va joriy yilgi Davlat dasturi
bajarilishini tashkil etish va nazorat qilish bo‘yicha ko‘rsatmalar berildi.
Hokimliklarga hududiy dasturlarni ushbu hujjatlar bilan uyg‘unlashtirib, keng
jamoatchilik muhokamasidan o‘tkazish vazifasi qo‘yildi.
10
Mahmudov N. Milliy tiklanish va yuksalish g‘oyalari. – Toshkent: Ma’naviyat, 2019
26

– Hamma islohotlarni, hamma harakatlarni jamiyat bilan birga qilamiz.
Hammamiz bir kuch, bir qudrat bo‘lib xalqimizga xizmat qilishimiz kerak, – dedi
Prezidentimiz. Biz mamlakat hayotiga doir har bir qarorni xalqimiz
bilan maslahatlashib, bevosita muloqot asosida qabul
qilmoqdamiz. “ Xalq davlat idoralariga emas, balki davlat idoralari xalqimizga
xizmat qilishi kerak” degan g‘oya bu borada faoliyatimiz mezoniga
aylanmoqda. Davlat xodimlari, avvalo, birinchi rahbarlar faqat kabinetda
o‘tirmasdan, joylarga borib, aholini bezovta qilayotgan eng dolzarb
muammolarning amaliy yechimi bilan shug‘ullanmoqda.
Shu ma’noda 2017 yil xalq bilan yaqindan muloqot qilish, uning dardu
tashvishlari, hayotiy muammolarini samarali hal etish bo‘yicha yangi tizim
yaratilgan yil bo‘ldi, deb aytishga to‘la haqlimiz. Bu tizimning asosi bo‘lgan
O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining Xalq qabulxonalari va Virtual
qabulxonasi fuqarolarning murojaatlari bilan ishlashning o‘ziga xos demokratik
instituti sifatida amalda o‘zini oqlamoqda.
27

2.2. “Yangi O‘zbekiston strategiyasi” va “O‘zbekiston – 2030” konsepsiyasi
2023-yil 30-aprelda o‘tkazilgan referendumda umumxalq ovoz berish
orqali O‘zbekiston Respublikasining yangi tahrirdagi Konstitutsiya qabul
qilinganligi Yangi O‘zbekistonni barpo etishning konstitutsiyaviy asoslarini
mustahkamlashga xizmat qildi.
Yangi tahrirdagi Konstitutsiyaga muvofiq o‘tkazilgan prezidentlik saylovi
yana bir bor jamiyatimizning siyosiy yetukligi, Yangi O‘zbekistonni barpo etish
yo‘lida amalga oshirilayotgan islohotlarni xalqimiz to‘liq qo‘llab-quvvatlaganidan
dalolat bermoqda.
Shu bilan birga, yangilangan konstitutsiyaviy-huquqiy sharoitlarda
mamlakatimiz taraqqiyotining asosiy yo‘nalishlarini takomillashtirish va amalga
oshirilayotgan keng ko‘lamli islohotlarni yangi bosqichga olib chiqish talab
etilmoqda.
Xalqimizning erkin va farovon, qudratli Yangi O‘zbekistonni barpo etish
bo‘yicha xohish-irodasini ro‘yobga chiqarish, har bir fuqaroga o‘z salohiyatini
rivojlantirish uchun barcha imkoniyatlarni yaratish, sog‘lom, bilimli va ma’naviy
barkamol avlodni tarbiyalash, global ishlab chiqarishning muhim bo‘g‘iniga
aylangan kuchli iqtisodiyotni shakllantirish, adolat, qonun ustuvorligi, xavfsizlik
va barqarorlikni kafolatli ta’minlash maqsadida:
1. Yangi O‘zbekiston taraqqiyot strategiyasini amalga oshirish jarayonida
orttirilgan tajriba va jamoatchilik muhokamasi natijalari asosida ishlab chiqilgan
“O‘zbekiston — 2030” strategiyasi 1-ilovaga muvofiq tasdiqlansin.
“O‘zbekiston — 2030” strategiyasida quyidagi asosiy g‘oyalar aks
ettirilganligi inobatga olinsin: barqaror iqtisodiy o‘sish orqali daromadi
o‘rtachadan yuqori bo‘lgan davlatlar qatoridan o‘rin olish;
aholi talablariga va xalqaro standartlarga to‘liq javob beradigan ta’lim,
tibbiyot va ijtimoiy himoya tizimini tashkil qilish;
28

aholi uchun qulay ekologik sharoitlarni yaratish;
xalq xizmatidagi adolatli va zamonaviy davlatni barpo etish;
mamlakatning suvereniteti va xavfsizligini kafolatli ta’minlash.
2. Quyidagilar:
“O‘zbekiston — 2030” strategiyasini amalga oshirish va uning maqsadli
ko‘rsatkichlariga erishish barcha davlat organlari va tashkilotlari faoliyatida eng
ustuvor vazifa etib belgilansin hamda bu bo‘yicha ularning birinchi rahbarlariga
shaxsiy mas’uliyat yuklansin;
“O‘zbekiston — 2030” strategiyasi doirasida Yangi O‘zbekiston taraqqiyot
strategiyasida belgilangan va amalga oshirilishi davom etayotgan, o‘z ahamiyatini
yo‘qotmagan barcha maqsadlarga erishish va dolzarb vazifalar bajarilishi
ta’minlansin.
3. “O‘zbekiston — 2030” strategiyasini amalga oshirish bo‘yicha
Respublika komissiyasi (keyingi o‘rinlarda — Respublika komissiyasi) tarkibi 2-
ilovaga muvofiq tasdiqlansin.
Respublika komissiyasi (A. Aripov) zimmasiga:
a) “O‘zbekiston — 2030” strategiyasining to‘liq, o‘z vaqtida va sifatli
bajarilishini tashkil etish, shuningdek, uni amalga oshirish bo‘yicha tegishli yillik
dasturlarni tayyorlash va ijrosini muvofiqlashtirish;
b) “O‘zbekiston — 2030” strategiyasi doirasidagi islohotlar bo‘yicha
tadbirlarning aholi tomonidan bildirilgan fikr va tashabbuslar asosida sifatli amalga
oshirilishi, belgilangan ko‘rsatkichlarga erishilishini nazorat qilib, natijasi
yuzasidan har yarim yilda O‘zbekiston Respublikasi Prezidentiga axborot
kiritilishini ta’minlash; 11
v) ikki oy muddatda: Yangi O‘zbekiston taraqqiyot strategiyasining
joylarda amalga oshirilishi natijalari tanqidiy o‘rganilishini;
11
O‘zbekiston – 2030 strategiyasi: Rasmiy hujjatlar to‘plami. – Toshkent, 2023
29

aholi o‘rtasida Yangi O‘zbekiston taraqqiyot strategiyasini amalga oshirish
natijalari keng muhokama qilinishi, fuqarolarning mazkur masala bo‘yicha
takliflari tizimlashtirilgan holda tahlil etilishini;
o‘tkazilgan o‘rganishlar natijasiga ko‘ra, Yangi O‘zbekiston taraqqiyot
strategiyasida belgilangan maqsad va vazifalarni ro‘yobga chiqarishga to‘sqinlik
qilayotgan tizimli omillarni aniqlash va “O‘zbekiston — 2030” strategiyasini
amalga oshirish doirasida ularning oldini olish bo‘yicha aniq choralar ko‘rilishini
ta’minlash vazifalari yuklansin.
4. Qoraqalpog‘iston Respublikasi Jo‘qorg‘i Kengesi, viloyatlar va Toshkent
shahar xalq deputatlari Kengashlariga “O‘zbekiston — 2030” strategiyasining
hududlar kesimida ijro etilishi yuzasidan vazirlik va idoralar hududiy bo‘linmalari
rahbarlarining axborotini har chorakda eshitish va tanqidiy muhokama qilib borish
tavsiya etilsin.
5. “O‘zbekiston — 2030” strategiyasi va uni bajarish bo‘yicha amaliy
chora-tadbirlar ijrosi, tegishli maqsadli ko‘rsatkichlarga erishilishi va ular
doirasida normativ-huquqiy hujjatlar o‘z vaqtida ishlab chiqilishi ustidan nazoratni
quyidagi tartibda amalga oshirish belgilansin: 12
a) Adliya vazirligi Hisob palatasi, “Taraqqiyot strategiyasi” markazi va
“Yuksalish” umummilliy harakati bilan birgalikda “O‘zbekiston — 2030”
strategiyasi va uni tegishli yillarda amalga oshirish bo‘yicha chora-tadbirlar
bajarilishini tizimli monitoring qilib, uning natijalarini har oyda Respublika
komissiyasiga kiritib boradi;
b) Qoraqalpog‘iston Respublikasi Jo‘qorg‘i Kengesi, viloyatlar, tumanlar
va shaharlar xalq deputatlari Kengashlari o‘z hududlarida “O‘zbekiston — 2030”
strategiyasi ijrosining tegishli yillarda hududlar kesimida amalga oshirilishi
bo‘yicha har chorakda nazorat tadbirlarini o‘tkazadi;
12
“Yangi O‘zbekiston” gazetasi maqolalari to‘plami. – 2022–2024 yillar
30

v) Vazirlar Mahkamasi har oyda “O‘zbekiston — 2030” strategiyasi
amalga oshirilishini Bosh vazir o‘rinbosarlari huzurida tanqidiy ko‘rib chiqishni
ta’minlaydi, har chorakda Hukumat majlislarida muhokama qilib boradi hamda o‘z
vaqtida va to‘liq bajarilmagan tadbirlar yuzasidan Hukumat a’zolariga, shu
jumladan vazirlarga nisbatan tegishli choralar ko‘radi hamda har yarim yilda Oliy
Majlis Qonunchilik palatasiga “O‘zbekiston — 2030” strategiyasi amalga
oshirilishi yuzasidan hisobot taqdim qiladi 13
.
6. Vazirlar Mahkamasi (A. Aripov) bir oy muddatda:
“O‘zbekiston — 2030” strategiyasini 2023-2024-yillarda hududlar
kesimida amalga oshirish chora-tadbirlari bo‘yicha Hukumat qarorlari qabul
qilinishini;
“O‘zbekiston — 2030” strategiyasidagi yo‘nalish va maqsadlardan kelib
chiqqan holda Bosh vazir o‘rinbosarlariga biriktirilgan tarmoq va sohalar kesimida
aniq vazifalar belgilanishini ta’minlasin.
7. Adliya vazirligi mas’ul vazirlik va idoralar bilan birgalikda “O‘zbekiston
— 2030” strategiyasi doirasida normativ-huquqiy hujjatlar loyihalarining sifatli va
o‘z vaqtida ishlab chiqilishi, kelishilishi, jamoatchilik muhokamasiga qo‘yilishiga
amaliy yordam ko‘rsatib borsin.
8. “O‘zbekiston — 2030” strategiyasi — xalq strategiyasi” shiori ostida
belgilangan islohotlarning izchil, sifatli va o‘z vaqtida bajarilishi yuzasidan
samarali jamoatchilik nazoratini o‘rnatish maqsadida “Taraqqiyot strategiyasi”
markazi:
Raqamli texnologiyalar vazirligi bilan birgalikda ikki hafta muddatda
“O‘zbekiston — 2030” strategiyasi ijrosining ta’minlanish darajasi, unda
belgilangan islohotlarning sifatli amalga oshirilishini aholi tomonidan har bir
maqsad va undagi ko‘rsatkichlar kesimida baholash, ular yuzasidan o‘z fikrlarini
13
To‘xtayev B. Milliy qadriyatlar va ularning tiklanishi. – Toshkent: Fan, 2018.78-b
31

qoldirish va tashabbuslar bildirish imkoniyatini yaratuvchi onlayn portalni ishga
tushirsin;
har oyda baholash natijalari va aholidan kelib tushadigan fikr-
mulohazalarni umumlashtirib, Respublika komissiyasiga taqdim etib borsin;
2030-yilgacha bo‘lgan davrda barqaror rivojlanish sohasidagi milliy
maqsad va vazifalarni amalga oshirish bo‘yicha muvofiqlashtiruvchi kengash (J.
Qo‘chqorov) bilan birgalikda har yili “O‘zbekiston — 2030” strategiyasining
Birlashgan Millatlar Tashkilotining “Barqaror rivojlanish maqsadlari”ga muvofiq
amalga oshirilishi bo‘yicha tahlilni jamoatchilik bilan birgalikda o‘tkazish va
natijalarini e’lon qilib borish tizimini yo‘lga qo‘ysin;
“O‘zbekiston — 2030” strategiyasi va uni tegishli yillarda amalga oshirish
bo‘yicha chora-tadbirlar bajarilishi yakunlariga bag‘ishlangan axborot-tahliliy
sharhlarni tayyorlash, ularni xorijiy tillarda e’lon qilish va keng tarqatishni
ta’minlasin.
9. Axborot va ommaviy kommunikatsiyalar agentligi, O‘zbekiston Milliy
teleradiokompaniyasi va O‘zbekiston Milliy axborot agentligi ommaviy axborot
vositalari bilan birgalikda muntazam ravishda:
“O‘zbekiston — 2030” strategiyasida belgilangan maqsad va vazifalarning
ommaviy axborot vositalarida, shu jumladan Internet jahon axborot tarmog‘ida va
ijtimoiy tarmoqlarda keng sharhlab borilishini hamda uning mazmun-mohiyati
jamoatchilikka yetkazilishini;
“O‘zbekiston — 2030” strategiyasi doirasida amalga oshirilayotgan chora-
tadbirlarning ijrosi va belgilangan maqsadli ko‘rsatkichlarga erishish holati
yuzasidan aholiga xolis va to‘liq ma’lumot yetkazilishini ta’minlasin.
10. Mazkur Farmon ijrosini samarali tashkil qilishga mas’ul va shaxsiy
javobgar etib vazirlik va idoralar rahbarlari, Qoraqalpog‘iston Respublikasi
Vazirlar Kengashi Raisi, viloyatlar va Toshkent shahar hokimlari belgilansin.
32

Mazkur Farmon ijrosini har yarim yilda muhokama qilib borish, ijro uchun
mas’ul tashkilotlar faoliyatini muvofiqlashtirish va nazorat qilish Respublika
komissiyasi zimmasiga yuklansin. 14
Boshqacha aytganda, «O‘zbekiston — 2030» strategiyasida belgilangan maqsad-
vazifalar BMTning Barqaror rivojlanish maqsadlarini amalga oshirish uchun
o‘ziga xos “yo‘l xaritasi” vazifasini o‘taydi. Mazkur Strategiyani amalga oshirish
va uning maqsadli ko‘rsatkichlariga erishish barcha davlat organlari va
tashkilotlarning eng ustuvor vazifasidir.
E ’tibor bering: «O‘zbekiston — 2030» strategiyasida jami 100 ta maqsad, 369 ta
chora-tadbir, 190 ta vazifa, 306 ta maqsadli ko‘rsatkich bajarilishi va bu borada
118 ta normativ-huquqiy hujjat ishlab chiqilishi ko‘zda tutilgan. Ushbu
dasturilamal hujjatning ijrosidan yurtimizdagi har bir insonga – qulay imkoniyat,
muayyan yengilliklar, moddiy va ma’naviy manfaat yetib, har qaysi oila va
xonadon obodlik, to‘kinlik, fayz va baraka topadi.
– Shu yirik umumlashma raqamlarni, «O‘zbekiston — 2030» strategiyasining
ustuvor yo‘nalishlari negizida tahlil qilib berishning iloji bormi?
– Marhamat. Strategiyadagi jami 100 ta maqsad quyidagi 5 ta ustuvor yo‘nalish
bo‘yicha taqsimlangan.
Birinchi ustuvor yo‘nalish: Har bir insonga o‘z salohiyatini ro‘yobga chiqarishi
uchun munosib sharoitlar yaratishga qaratilgan 44 ta maqsad, ya’ni 1-maqsaddan –
44-maqsadgacha ushbu ustuvor yo‘nalish tarkibiga kiradi. Bunda ta’lim, tibbiyot,
ijtimoiy himoya, yoshlar siyosati, ma’naviyat masalalariga taalluqli 156 ta amaliy
chora-tadbir va 70 ta vazifa qamrab olingan bo‘lib, 130 ta maqsadli ko‘rsatkichni
ishlab chiqish belgilangan. Shuningdek, 38 ta normativ-huquqiy hujjat loyihalarini
tayyorlash va qabul qilish ko‘zda tutilgan.
Ikkinchi ustuvor yo‘nalish: Barqaror iqtisodiy o‘sish orqali aholi farovonligini
ta’minlash bilan bog‘liq 17 ta maqsad (45-61-maqsadlar) doirasidagi 68 ta amaliy
14
“Xalq so‘zi” gazetasi, tahliliy maqolalar – 2023–2024.35-b
33

chora-tadbir va 55 ta vazifani qamrab olgan. Mazkur ustuvor yo‘nalishda YaIM,
byudjet, sanoat, investitsiya, bank, “yashil iqtisodiyot”, energetika, transport,
qishloq xo‘jaligi, eksport, monopoliyalar, IT, turizm, xizmatlar, infratuzilma, uy-
joy masalalariga oid 75 ta maqsadli ko‘rsatkichni ishlab chiqish va 29 ta normativ-
huquqiy hujjat loyihalarini tayyorlash belgilangan.
Uchinchi ustuvor yo‘nalish: Suv resurslarini tejash va atrof-muhitni muhofaza
qilishga qaratilgan 12 ta maqsad (62-73-maqsadlar) ushbu ustuvor yo‘nalish
tarkibiga kiradi. Bun da 31 ta amaliy chora-tadbir va 21 ta vazifa qamrab olingan
bo‘lib, 39 ta maqsadli ko‘rsatkich ishlab chiqiladi hamda 15 ta normativ-huquqiy
hujjat loyihalari tayyorlanadi.
To‘rtinchi ustuvor yo‘nalish: 16 ta maqsad (74-89-maqsadlar) doirasida qonun
ustuvorligini ta’minlash, xalq xizmatidagi davlat boshqaruvini tashkil etish
borasida belgilab berilgan 51 ta amaliy chora-tadbir va 21 ta vazifani o‘zida
qamraydi. Bunda mahalla, mahalliy davlat organlari, vakillik organlari, davlat
xizmati, fuqarolik jamiyati institutlari, sud-huquq, inson huquqlari, advokatura,
korrupsiya masalalariga oid 41 ta maqsadli ko‘rsatkichni ishlab chiqish va 25 ta
normativ-huquqiy hujjat loyihalarini tayyorlash nazarda tutilgan.
Beshinchi ustuvor yo‘nalish: “Xavfsiz va tinchliksevar davlat” tamoyiliga
asoslangan siyosatni izchil davom ettirishga qaratilgan 11 ta maqsad (90-100-
maqsadlar) doirasida 63 ta chora-tadbir va 23 ta vazifa bajariladi. Xususan, tashqi
siyosat, Jahon savdo tashkilotiga a’zolik, xorijdagi vatandoshlar, mehnat
migratsiyasi, Qurolli kuchlar, favqulodda vaziyatlar, millatlararo totuvlik
masalalariga aloqador 21 ta maqsadli ko‘rsatkichni ishlab chiqish va 11 ta
normativ-huquqiy hujjat loyihalarini tayyorlash talab etiladi.
– Prezidentimiz «O‘zbekiston — 2030» strategiyasini Farmon bilan tasdiqlab,
uning bajarilishini ta’minlash uchun alohida Qaror ham qabul qildi. Shu ikki
hujjatning ahamiyatiga qisqacha to‘xtalsangiz.
34

– Davlatimiz rahbarining 2023 yil 11 sentyabrda imzolangan “O‘zbekiston —
2030” strategiyasi to‘g‘risida”gi farmonida, birinchi navbatda, mazkur Strategiyani
ishlab chiqish va tasdiqlashni taqozo etgan omillar ko‘rsatib berildi. Farmon
muqaddimasida: “yangilangan konstitutsiyaviy-huquqiy sharoitlarda mamlakatimiz
taraqqiyotining asosiy yo‘nalishlarini takomillashtirish va amalga oshirilayotgan
keng ko‘lamli islohotlarni yangi bosqichga olib chiqish talab etilmoqda”, deb
alohida ta’kidlangani bejiz emas 15
.
Shu asosda «O‘zbekiston — 2030» strategiyasi tasdiqlandi.
Shuningdek, “O‘zbekiston – 2030” strategiyasini amalga oshirish bo‘yicha
Respublika komissiyasi tarkibi tasdiqlanib, Respublika komissiyasi zimmasiga
tegishli vazifalar yuklandi.
Bundan tashqari, ushbu dasturiy hujjatni amalga oshirish mexanizmi taqdim etildi.
Bu o‘rinda, jumladan, Vazirlar Mahkamasi har oyda “O‘zbekiston –
2030” strategiyasi amalga oshirilishini Bosh vazir o‘rinbosarlari huzurida tanqidiy
ko‘rib chiqishni ta’minlashi, har chorakda Hukumat majlislarida muhokama qilib
borishi hamda o‘z vaqtida va to‘liq bajarilmagan tadbirlar yuzasidan Hukumat
a’zolariga, shu jumladan, vazirlarga nisbatan tegishli choralar ko‘rishi hamda har
yarim yilda Oliy Majlis Qonunchilik palatasiga “ O‘zbekiston – 2030”
strategiyasi amalga oshirilishi yuzasidan hisobot taqdim qilishi haqida so‘z
bormoqda. 16
Shu bilan birga, «O‘zbekiston — 2030» strategiyasi bajarilishi, uning mohiyati va
ahamiyati haqida zarur tushuntirish-targ‘ibot ishlarini tizimli yo‘lga qo‘yish
nazarda tutildi. Bu borada aloqador vazirlik va tashkilotlar hamda mahalliy davlat
hokimiyati organlariga tegishli vazifalar belgilab berildi.
Mazkur Farmon ijrosini har yarim yilda muhokama qilib borish, ijro uchun mas’ul
tashkilotlar faoliyatini muvofiqlashtirish va nazorat qilish Respublika
komissiyasi zimmasiga yuklandi. Amalga oshirilgan chora-tadbirlar to‘g‘risida har
15
“Xalq so‘zi” gazetasi, tahliliy maqolalar – 2023–2024.35-b
16
To‘xtayev B. Milliy qadriyatlar va ularning tiklanishi. – Toshkent: Fan, 2018.78-b
35

yil yakuni bo‘yicha O‘zbekiston Respublikasi Prezidentiga axborot kiritib borish
topshirildi.
O‘z navbatida, davltimiz rahbarining 2023 yil 11 sentyabrda qabul qilingan
“O‘zbekiston – 2030” strategiyasini 2023 yilda sifatli va o‘z vaqtida amalga
oshirish chora-tadbirlari to‘g‘risida”gi qarori ushbu dasturilamal hujjatning
“Insonga e’tibor va sifatli ta’lim yili”da sifatli va o‘z vaqtida amalga oshirilishini
ta’minlashga qaratilgan. Qarorda “O‘zbekiston – 2030” strategiyasining beshta
ustuvor maqsadi e’tirof etilgan.
Qaror, sodda qilib aytganda, quyidagi uchta asosiy bo‘limdan iborat:
birinchi bo‘lim – “O‘zbekiston – 2030” strategiyasini bajarish bo‘yicha amaliy
chora-tadbirlar;
ikkinchi bo‘lim – tegishli maqsadli ko‘rsatkichlarga erishishga oid vazifalar;
uchinchi bo‘lim – normativ-huquqiy hujjatlar o‘z vaqtida ishlab chiqilishini
ta’minlash va nazoratga olish bilan bog‘liq amaliy chora-tadbirlar.
Qaror bilan jami 15 ta hujjat tasdiqlangan. Mazkur ilovalar “O‘zbekiston – 2030”
strategiyasini 2023 yilda amalga oshirish va 2024 yil uchun tayyorgarlik ko‘rish
masalalarining muhim yechimlarini o‘zida mujassam etadi.
Qarorga ko‘ra, joriy yilda Strategiya ijrosi doirasida 190 ta amaliy tadbir va
tarmoqlar kesimida 320 ta maqsadli ko‘rsatkichlarga erishish ko‘zda tutilmoqda.
Bu borada 105 ta normativ-huquqiy hujjat ishlab chiqilishi yuzasidan ham tegishli
topshiriqlar berilgan.

36

Xulosa
“Yangilanayotgan O‘zbekiston: milliy tiklanishdan – milliy yuksalish sari” degan
g‘oya hozirgi zamon o‘zbek jamiyatining siyosiy, iqtisodiy va ma’naviy hayotida
chuqur ildiz otgan strategik yo‘nalish hisoblanadi. Ushbu konsepsiya milliy
mustaqillik yillarida boshlangan tiklanish jarayonining mantiqiy davomidir va
yurtimizning yangi taraqqiyot bosqichini ifodalaydi.
Yangi O‘zbekistonni barpo etish jarayonida qonun ustuvorligi, inson qadri, erkin
fuqarolik jamiyati, adolatli va shaffof boshqaruv tizimi, ochiq iqtisodiyot va
samarali ijtimoiy himoya kabi ustuvor yo‘nalishlar hayotga tatbiq etilmoqda. Shu
bilan birga, tarixiy-madaniy merosga asoslangan holda milliy o‘zlikni anglash,
ma’naviy yangilanish, xalq farovonligini oshirish va xalqaro maydonda
O‘zbekistonning obro‘-e’tiborini mustahkamlashga katta e’tibor qaratilmoqda.
Xulosa qilib aytganda, “milliy tiklanishdan – milliy yuksalish sari” degan ezgu
maqsad O‘zbekistonning kelajagi sari intilayotgan kuchli, taraqqiy etgan davlat
sifatida shakllanishiga zamin yaratmoqda. Bu yo‘l xalqimizning birdamligi,
ijtimoiy faolligi va islohotlarga ishonchi orqali amaliyotda o‘z tasdig‘ini
topmoqda.
37

Foydalanilgan adabiyotlar ro‘yxati
1. O‘zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasi. – Toshkent: O‘zbekiston, 2023.
2. O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining “Yangi O‘zbekiston strategiyasi”ga
oid farmon va qarorlari.
3. Mirziyoyev Sh.M. Yangi O‘zbekiston strategiyasi. – Toshkent: O‘zbekiston,
2021.
4. Mirziyoyev Sh.M. Erkin va farovon, demokratik O‘zbekistonni birgalikda
barpo etamiz. – Toshkent: O‘zbekiston, 2017.
5. O‘zbekiston – 2030 strategiyasi: Rasmiy hujjatlar to‘plami. – Toshkent, 2023.
6. Mahmudov N. Milliy tiklanish va yuksalish g‘oyalari. – Toshkent: Ma’naviyat,
2019.
7. G‘ulomov A. Yangi davrda milliy g‘oya va mafkura. – Toshkent: O‘zbekiston,
2020.
8. Egamberdiyev X. Fuqarolik jamiyati va demokratik islohotlar. – Toshkent:
“Adolat”, 2021.
9. To‘xtayev B. Milliy qadriyatlar va ularning tiklanishi. – Toshkent: Fan, 2018.
10. O‘zbekiston Respublikasi Ijtimoiy-iqtisodiy rivojlanish dasturlari. – Rasmiy
nashrlar.
11. O‘zbekiston Respublikasi “Davlat xizmatlari to‘g‘risida”gi Qonuni.
12. “Yangi O‘zbekiston” gazetasi maqolalari to‘plami. – 2022–2024 yillar.
13. “Xalq so‘zi” gazetasi, tahliliy maqolalar – 2023–2024.
14. Internet manba: www.lex.uz – O‘zbekiston qonun hujjatlari.
15. Internet manba: www.president.uz – Prezident chiqishlari va rasmiy hujjatlar.
16. Internet manba: www.stat.uz – O‘zbekiston Respublikasi Davlat statistika
qo‘mitasi.
17. “Ma’naviyat” va “Ma’rifat” jurnallari, maqolalar to‘plami – 2022–2024 yillar.
18. O‘zbekiston tarixiy-madaniy merosi ensiklopediyasi. – Toshkent: Fan, 2020.
38

O'zbekiston tarixi

Sotib olish