Yaponiya Hidayosi hukmronligi davrida - Tarix - Kurs ishlari

Dokument ma'lumotlari

Narxi	30000UZS
Hajmi	86.3KB
Xaridlar	0
Yuklab olingan sana	12 Mart 2025
Kengaytma	docx
Bo'lim	Kurs ishlari
Fan	Tarix

Sotuvchi

G'ayrat Ziyayev

Ro'yxatga olish sanasi 14 Fevral 2025

9 Sotish

Yaponiya Hidayosi hukmronligi davrida

Sotib olish

MUNDARIJA
Kirish ……………………………………………………………………….. 3
I bob. O‘rta asrlarda Yaponiyada ijtimoiy-iqtisodiy
munosabatlar……………………….. ……………………………………... 4–12

II bob. Toyotomi Hidayosining hokimiyat tepasiga kelishi va uning davlat
boshqaruvi ………………………………………………………….………. 13–20

III bob. Toyotomi Hidayosi davrida Yaponiya ……………….. ………… 21–30
Xulosa …………………………………………………………………….… 31-32
Foydalanilgan manba va adabiyotlar ro yxatiʻ ……………………........... 33-34

Kirish
Mavzuning dolzarbligi. Rivojlangan orta asrlar tarixini yoritib byerish, va
tarixiy voqeeliklar bilan boyitib byerish hozirgi kunda har bir tarixchi olimlarning
asosiy vazifalaridan biri hisoblanadi. Shu nuqtai nazardan kelib chiqib, shuni ayta
olamanki yangi o‘rta asrlar tarixining nafaqat vatanimiz tarixiga oid qismi, balki
butun jahon tarixi ham yangidan yangi tadqiqot va izlanishlarga muhtoj. Chunki
biz tarixni o‘rganar ekanmiz o‘rganish davomida bir davrdan boshqa davrga o‘tish
uchun mazkur davrga oid bilim va ko‘nikmalar bizga poydevor vazifasini o‘taydi.
Xronologik jihatdan olib qaraydigan bo‘lsak ham o‘rganish jarayonida o‘rtada
uzilish yoki kamchilik holati yuz byersa albatta kyerakli natijaga yerishilmaydi.
Kurs ishi tadqiqotining maqsadi. Mazkur kurs ishining asosiy maqsadi XIV-
XV asrlarda dunyo siyosatida amalga oshirilgan islohotlar, siyosiy jarayonlar va
iqtisodiy munosabatlarni xolislik tamo-yili asosida o rganish hisoblanadi.ʻ
Tadqiqot obyekti. Ushbu kurs ishining tadqiqot obyekti XIV asrdan boshlab to
hozirgi kunda qadar ilmiy nashriyotlarda nashrdan chiqqan yozma manbalar, ilmiy
adabiyotlar, xrestomatiyalar va arxiv hujjatlari hisoblanadi.
Davriy (xronologik) chegaralanishi. Kurs ishining xronologik chegarasi XIV-
XV asrlarni qamrab olgan bo lib, asosiy urg u Hidayosi davri tarixiga qaratilgan.
ʻ ʻ
Kurs ishining tuzilishi. Kirish, uch bob, xulosa, foydalanilgan manba va
adabiyotlar ro yxatidan iborat.
ʻ

I bob. O‘rta asrlarda Yaponiyada ijtimoiy-iqtisodiy munosabatlar
Milodning dastlabki asrlarida Yaponiyaning doimiy poytaxti bo‘lmagan,
shuning uchun har bir imperator o‘z istagiga ko‘ra uni boshqalarga ko‘chirgan. 3-
asr oxiriga kelib Yamato tekisligidagi qabila boshliqlaridan biri mamlakat
hududining katta qismini tobe etib, Yaponiya tarixida birinchi davlatni barpo
qilgan . Teklashi nomi bilan davlat va Yaponiyaning qadimgi xalqi Yamato nomini
olgan. Bu davlat poytaxti kichik Nara shahri bo‘lgan. Biroq keyinchalik poytaxt bir
necha marta boshqa yyerlarga ko‘chgan. IV—V asrlarda Yamato davlati
kuchaygan va Koreyaning sohilbo‘yi rayonlariga hujum uyushtira boshlagan.
Yamato davlatida dehqonchilik va hunarmandchilikning tez rivojlanishi
kuzatilgan. Boshqa mamlakatlar, avvalo Xitoy va Koreya bilan savdo aloqalari
kengaygan. V asrda maxsus gavan—Naniva (hozirgi Osaka) qurilgan.
Sintoizm yapon xalqining hukmron diniga aylangan. Bu so‘z “xudolar yo‘li”
ma’nosini anglatadi. U Xitoydagi konfusiylik ta’siri ostida vujudga kelgan bo‘lishi
mumkin. Ularni ajdodlar ruhiga sig‘inish va tabiat kuchlarini ilohiylashtirish
birlashtirib turgan 1
.
Sintoizm urug‘chilik tuzumi dini bo‘lgan. Vaqt o‘tishi bilan u ko‘zga
ko‘rinib qolgan feodal zodagonlarning manfaatlariga javob byermaydigan bo‘lib
qolgan. Buddizmda axilis ta’limoti bo‘lib, unga ko‘ra tirik jonzotlarga jabr etkazish
man qilingan.
U feodallarni qoniqtirgan, zero uning yordamida isyonlarni qoralash va
dehqonlarni itoatda tutib turish mumkin edi. Ayni vaqtda buddizmda fuqarolar
yagona monarx oldida teng ekanliklari aytilshan, bu esa yagona davlat tuzish
ehtiyojlariga mos kelgan. Buddizm Yaponida 552 -yildan tarqala boshlagan, shu
yili koreys qirolliklaridan biri Yaponiyaga ruhoniylar, muqaddas kitoblar va Budda
tasvirini yuborgan. Ammo sintoizm tarafdorlarining qarshiligi tufayli Budda
(yaponlar uni Buqudo deb atashgan) ta’limoti, uzoq vaqtgacha feodal zodagonllar
dini bo‘lib qolgan.
1
Тоётоми Хидэёси - Toyotomi Hidayosi (wikibrief.org)

Milodiy I ming yillik o‘rtasida Yaponiyaning badavlat feodallari o‘rtasida
hokimiyat uchun kurash ketmoqda edi. Rahbarlik roliga da’vogarlik qilayotgan
urug‘lar o‘rtasida VI asr oxirida Soga urug‘i ajralib chiqqan. Bu urug‘ vakillari
buddaviylik diniga ixlosmandliklari bilan mashhur bo‘lishgan. Ularni
Yaponiyaning qudratli feodallari, shuningdek yarimmustaqil dehqonlar-beminlar
quvvatlashgan; beminlarning ko‘pchiligi, buddaviy mamlakatlardan kelgan.
Shunday ko‘makka ega bo‘lgan Sogalar hokimiyat kurashda g‘olib
chiqishgan. VI asr boshida Soga urug‘idan bo‘lgan impyerator Yaponiyaning
birinchi qonunlar to‘plami—“12 martaba ro‘yxati”ni, u urug‘larning feodal
pog‘onasini mustahkamlagan, shuningdek, davlat va monxarxning cheksiz
hokimiyati haqida budda va konfusiylik normalariga asoslangan “17 moddadan
iborat Qonun”ni chiqargan.
Impyerator daosizmni taqiqlamagan, lekin Yaponiyaning davlat dini deb
buddizm e’tirof etilgan, davlatning butun tuzilishi esa Xitoy imp e yeriyasining
nusxasi bo‘lgan. Xitoy ta’siiri xatto mayda-chuyda narsalarda ham ko‘ringan.
Chunonchi, Yaponiyada Xitoy taqvimi qabul qilingan bo‘lib, unda yillar emas,
balki u yoki bu sulola hukmronlik qilgan yerlar qayd etilgan.
Shu davrdan boshlab to XIV asr o‘rtalarigacha Yaponiyada go‘yo ikki
hukmdor imperator va syogun mavjuddek tuyulgan. Ulardan birinchisi oliy kohin
va davlatini rasman boshlig‘i, ikkinchisi esa armiya va amaldorlar itoat etgan
haqiqiy hukmdor bo‘lgan.
Ikki hokimiyatchilik tinch yashagan bu davr XIV asrda barham topgan.
Minamato urug‘ida bo‘lgan syogun Asakaga impyerator hokimiyatiga qarshi isyon
ko‘tarib, mamlakat poytaxti Katoni egallagan va yangi impyeratorni tayinlagan.
Mamlakatda o‘zaro urush boshlagan, u faqat samuraylar uchun foydali bo‘lgan.
Ularning ko‘pchiligi bu vaqtda o‘z mavqelarini ancha mustahkamlab olishgandi,
ular keng yer mulklari olib, shu bilan barcha mustaqillikka ham yerishganlar.
XIV asr oxiriga kelganda Yaponiya viloyatlari tepasida turgan tarix feodallar
shu qadar kuchli edilarki, hech qanday xavotirsiz syogun buyrug‘ini pisand
etishmagan. Shuning uchun hokimiyat uchun kurash tanaffuslar bilan 1573 -

yilgacha, Yaponiyada Asakaga urug‘iga mansub syogun ag‘darilguncha davom
etgan 2
.
O‘zaro urush Yaponiyaning iqtisodiy va madaniy rivojiga to‘sqinchlik
qilmagan Qishloq xo‘jaligida haydalgan yer maydoni va hosildorlik, olingan
mahsulot sifati mattasil, olib borgan Sug‘orish tizimlari qurilgan, hunarmandchilik
va savdo tez sur’atlarda rivojlangan. XV asrda Lar monastir va ibodatxonalar
yaqinida tez-tez doimiy bozorlar tashkil topgan, Yevropa mamlakatlaridagi kabi,
Yaponiyada hunarmandlar va savdogarlar “dza” deb ataluvchi gildiya va sexlarga
borgan sari ko‘proq birlasha boshlaganlar. Ichaki savdo va Xitoy bilan o‘zaro
manfaatli aloqalar rivojlangan. Yaponlarning shamshir va mis rudasi kabi
mahsulotlari xitoy ipagi, chinnisi va tangalariga almashingan.
O‘rta asrlarla Yaponiya madaniyati Xitoy ta’sirida rivojlangan. Xatto
qadimgi yaponlarining Yamato davlatining poytaxti Nara shahri Xitoy poytaxti
Chan’anga o‘xshatib qurilgani firimizning dalili bo‘lishi mumkin. SHaharda va
uning atrofida ko‘plab ziyoratgohlar, ibodatxonalar va monastirlar qurilgan. Mana
shu shaharda san’at va hunarmandchilik rivojlangan. Mana shu shaharda rasmiy
yapon solnomalari yaratilib, ularda afsonaviy paytlardan boshlangan mamlakat
tarixi batafsil bayon etilgan.
Biroq ilk o‘rta asrlardayoq yangi yapon madaniyatining Xitoy
madaniyatidan farqli tomonlari ko‘zga tashlangan. Ma’lumki, Yaponiya—tog‘li
mamlakat. Bu yerlar yashash va dehqonchilik qilish uchun yerlar oz. Xar bir yer
parchasiga yaponlar juda ko‘p mehnat va kuch sarflaganlar, zyero, aynan mana shu
bir parcha yerda ularning ajdodlari yashashgan va kelgusida esa avlodlari
yashaydilar. Yaponlar tabiiy ofatlarga qaramay hech tinim bilmay o‘zlarining
kichik hayotiy hududlarini e’zozlab, uni obod qilishgan. Yapon orollarida aholi
zich yashagan. Doimiy zichlikda yashash zaruriyati yaponlarni alohida ijtimoiy
ahloq va qat’iy iyerarxiya qoidalarini ishlab chiqishga majbur qilgan. Bundan
tashqari, hayot kechirishning bu xususiyatlari yapon orollari aholisida, har bir
kishida tarbiyalangan alohida ichki madaniyatni vujudga kelishiga olib kelgan.
2
Биография Тоётоми Хидэёси, объединителя Японии XVI века (recture.ru)

Yaponlarga bolalikdan intizomga rioya qilish, fikrni bir yerga jamlash va
mehnatsevar bo‘lish uqtirib kelingan. Bu sifatlar yapon xalqiga eng og‘ir vaqtlarda
ham omon qolish va san’at va madaniyatning ajoyib durdonalarini yaratishga
yordam bergan.
Ulardan biri imperiyaning yangi markazi bo‘lgan, VIII asrda davlat poytaxti
o‘sha yerga ko‘chirilgan. Bu—Xeyan shahri (hozirgi Kiotto) berib, yaponlar uni
“Tinchlik va osoyishtalik poytaxti” deb atashgan Yaponiyaning ikki markaziy
shaharlari: Nara va Xeyanda o‘sha paytdagi yapon sivilizasiyasi yutuqlarining
katta qismi to‘plangandi. Aynan shu markazlarda risolalik va haykaltaroshlik,
she’riyat va husnixat, musiqa va raqs ijrosi rivojlangan. Bir paytlar Xitoyda
o‘zlashtirilgan bu san’atlarning barchasi IX asr oxiriga kelib sof yapon
xususiyatlariga ega bo‘lgan va nazokatli aristokraktlar jamiyatining timsoliga
aylangan. Bu jamiyat asosan aslzoda va badavlat urug‘lardan bo‘lgan atigi
birnecha ming kishidan iborat edi. Ularning asosiy qiziqishlari xitoyliklardan
nusha olgan saroy marosimi va samurayning sha’n-shavkat kodeksi—busido
bo‘lgan. Bu kishilar o‘zlarining unvonlari bilan juda g‘ururlanishgan va poytaxtdan
tashqariga chiqish uchun madaniy sahroga surgun qilish bilan barobar edi.
Yangi san’atining sevimli mavzun tabiat manzaralari (peyzajlar) bo‘lgan.
Yaponlarning qadimgi dini—sintoizm—tabiatni ilohiylashtirishga asoslanganini
yodga olsak, bunga ajablanmasa ham bo‘ladi. Yaponlarni tabiatning tabiiy
go‘zallikdan zavq olishlari barcha narsada feodallar bog‘ va chorbog‘lari va
imperatorlar saroylarini bunyod etishda, tabiat manzaralarini chizishda va xatto
mashhur choy marosimida ham aks etgan 3
.
Toyotomi Hidayosi 1536-yilda Yaponiyaning Ovari provinsiyasining
Nakamura shahrida tug‘ilgan. . U 1543-yilda yashagan nasroniy va Oda
qabilasining jangchisi Yaemonning ikkinchi farzandi bo‘lib, bola 7 yoshda, singlisi
esa 10 yoshda edi. Mat Hideyosi tez orada yana zamuy oldi. Uning yangi turmush
o‘rtog‘i Taka edi, u Ovari viloyatidan Daimyo bo‘lgan Oda Nobuxide bo‘lib
xizmat qilgan va uning yana bir o‘g‘li va dok bor edi.
3
Биография Тоётоми Хидэёси, объединителя Японии XVI века (recture.ru)

Ota-onasi uni ta'lim olish uchun ma'badga yuborishdi, lekin bola sarguzasht
izlab qochib ketdi. 1551-yilda u Totomi provinsiyasidagi qudratli Imagava
qabilasining xizmatkori Matsushita Yukitsuna xizmatiga kirdi. Bu g‘ayrioddiy edi,
chunki Hidayosining otasi ham, o‘gay otasi ham Oda urug‘iga xizmat qilgan.
Hidayosi 1558-yilda uyiga qaytdi va Daimyoning o‘g‘li Oda Nobunaga o‘z
xizmatlarini taklif qildi. O‘shanda Imagava urug‘ining 40 000 kishilik qo‘shini
Hidayosining vatani bo‘lgan Ovari shahriga bostirib kirdi. Hidayosi imkoniyatdan
foydalandi - Odaning qo‘shini bor-yo‘g‘i 2000 kishidan iborat edi. 1560 -yilda
Imagava va Oda qo‘shinlari Okehazama jangida uchrashdilar. Oda Nobunaganing
kichik qo‘shinlari kuchli yomg‘ir paytida Imagava qo‘shinlarini pistirmaga oldilar
va bosqinchilarni orqaga surib, aql bovar qilmaydigan g‘alabaga yerishdilar.
Afsonaga ko‘ra, 24 yoshli Hidayosi bu jangda Nobunaganing sandalini kiyib
olgan. Biroq, Hidayosi Nobunaganing saqlanib qolgan asarlarida 1570-yillarning
boshlariga qadar uchramaydi.
Olti -yil o‘tgach, Hidayosi Oda klani uchun Inabayama qal'asini bosib olgan
reydni boshqargan. Oda Nobunaga uni genyeral etib mukofotladi.
1570-yilda Nobunaga o‘zining qaynisi Odani qal'asiga hujum qildi. Hidayosi
har biri ming samuraydan iborat dastlabki uchta otryadni mustahkam
mustahkamlangan qasrga qarshi olib bordi. Nobunaga armiyasi otli qilichbozlardan
ko‘ra o‘qotar qurollarning yangi halokatli texnologiyasidan foydalangan. Biroq,
mushketlar qal'a devorlariga qarshi unchalik foydali emas, shuning uchun Oda
Hidayosi qo‘shinining bir qismi qamalga kirishdi.
1573-yilga kelib, Nobunaga qo‘shinlari hududdagi barcha dushmanlarni
mag‘lub etdi. O‘z navbatida, Hidayosi Omi provinsiyasidagi uchta mintaqaning
Daimyo kemasini qabul qildi. 1580-yilga kelib Oda Nobunaga Yaponiyaning 66
provinsiyasidan 31 tasida hokimiyatni birlashtirdi.
1582-yilda Nobunaganing genyerali Akechi Mitsuxide Nobunaga qal'asiga
hujum qilib, qo‘shinini xo‘jayiniga qarshi aylantirdi. Nobunaganing diplomatik
hiyla-nayranglari Mitsuxidening onasini garovga olingan holda o‘ldirishga olib

keldi. Mitsuxide Oda Nobunaga va uning katta o‘g‘lini seppuku qilishga majbur
qildi.
Hidayosi Mitsuxide elchilaridan birini qo‘lga oldi va yertasi kuni
Nobunaganing o‘limidan xabar topdi. U va Odaning boshqa genyerallari, shu
jumladan Tokugava Iyeyasu, xo‘jayinining o‘limi uchun qasos olishga
shoshilishdi. Hidayosi birinchi bo‘lib Mitsuxidega yetib oldi, uni Yamazaki
jangida Nobunaga o‘limidan 13 kun o‘tgach mag‘lub etdi va o‘ldirdi.
Oda klani ichida ketma-ketlik jangi boshlandi. Hidayosi Nobunaganing
nabirasi Oda Xidenobuni qo‘llab-quvvatlagan. Tokugava Iyeyasu Odaning qolgan
to‘ng‘ich o‘g‘lini Nobukatsudan afzal ko‘rdi.Hidayosi, Hidenobuni Odaning yangi
daimyosi sifatida o‘rnatib, g‘alaba qozondi. 1584-yil davomida Hidayosi va
Tokugava Iyeyasu davriy to‘qnashuvlar olib borishdi, ularning hech biri hal
qiluvchi ahamiyatga ega emas edi. Nagakute jangida Hidayosi qo‘shinlari
mag‘lubiyatga uchradi, ammo Iyeyasu uchta eng yaxshi genyeralini yo‘qotdi.
Sakkiz oylik qimmatbaho janglardan so‘ng, Iyeyasu tinchlik uchun sudga murojaat
qildi.Endi Hidayosi 37 provinsiyani nazorat qildi. Yarashuv belgisi sifatida
Hidayosi Tokugava va Shibata klanlaridan mag‘lub bo‘lgan raqiblariga yerlarni
taqsimladi. Samboshi va Nobutaka yyerlarini ham byerdi. Bu uning hokimiyatni
o‘z nomidan qo‘lga kiritayotganiga aniq ishora edi.
1583-yilda Hidayosi Osakada o‘zining qudrati va butun Yaponiyani
boshqarish niyati ramzi bo‘lgan qal’a qurishni boshladi. Nobunaga singari u ham
syogun unvonidan voz kechdi. Ayrim saroy a’yonlari dehqonning o‘g‘li bu
unvonga qonuniy da’vogarlik qila olishiga shubha qilishgan. Hidayosi potentsial
noqulay bahsni chetlab o‘tib, kampaku yoki "regent" unvonini oldi. Keyin
Hidayosi vayronaga aylangan Impyerator saroyini qayta tiklashni buyurdi va
muhtoj impyerator oilasiga pul xayriya qildi.Hidayosi ham janubiy Kyushu orolini
qaytarishga qaror qildi. uning hokimiyati ostida. Bu orolda Xitoy, Koreya,
Portugaliya va boshqa davlatlarning tovarlari Yaponiyaga yetkaziladigan yirik
savdo portlari joylashgan edi.

Ko pchilik Kyushu Daimyolari portugal savdogarlari va yezuitʻ
missionyerlari ta sirida xristianlikni qabul qilganlar. Ba'zilari kuch bilan
ʼ
o‘zgartirildi, buddist ibodatxonalari va sinto ziyoratgohlari vayron qilindi.
1586-yil noyabrda Hidayosi Kyushu shahriga jami 250 000 kishidan iborat
katta bosqinchi kuch yubordi. qo‘shinlar. Bir nechta mahalliy daimyolar ham uning
tomoniga to‘planishdi, shuning uchun katta armiya barcha qarshiliklarni bostirish
uchun ko‘p vaqt talab qilmadi. Odatdagidek, Hideyosi barcha yerlarni musodara
qildi va keyin mag‘lubiyatga uchragan raqiblariga kichikroq qismlarni qaytarib
byerdi va ittifoqchilarini ancha katta fiefdomlar bilan mukofotladi. Shuningdek, u
Kyushu shahridan barcha nasroniy missionyerlarni quvib chiqarishni buyurdi.
Oxirgi birlashish kampaniyasi 1590-yilda bo‘lib o‘tdi. Hideyosi yana bir
katta qo‘shin yubordi, ehtimol 200 000 dan ortiq kishi. , Edo (hozirgi Tokio)
yaqinida hukmronlik qilgan kuchli Xojo klanini mag‘lub etish uchun. Iyeyasu va
Oda Nobukatsu Xojoning dengizdagi qarshiligini ushlab turish uchun dengiz
kuchlari bilan birlashtirilgan armiyani boshqargan. Jasur daimyo Xojo Ujimasa
Odavara qasriga nafaqaga chiqdi va Hidayosini kutish uchun u yerda joylashdi.
Olti oy o‘tgach, Hidayosi Ujimasaning ukasini Xojo Daimyodan so‘rash
uchun yubordi. voz kechish. U rad etdi va Hidayosi qal'aga uch kunlik keng
ko‘lamli hujumni boshladi. Oxir-oqibat Ujimasa o‘g‘lini qal'ani topshirishga
yubordi. Hidayosi Ujimasaga seppuku qilishni buyurdi. U mulklarni musodara
qildi va Ujimasaning o‘g‘li va ukasini surgunga yubordi. Buyuk Xojo urug‘i yo‘q
qilindi.1588-yilda Hidayosi barcha yapon fuqarolariga, samuraylardan tashqari,
qurolga ega bo‘lishni taqiqladi. Ushbu "Qilich ovi" an'anaviy ravishda qurol
saqlagan, urushlar va qo‘zg‘olonlarda qatnashgan dehqonlar va jangchi rohiblarni
g‘azablantirdi. Hidayosi Yaponiyadagi turli ijtimoiy tabaqalar o‘rtasidagi
chegaralarni aniqlab byermoqchi bo‘lib, rohiblar va dehqonlarning qo‘zg‘olon
ko‘tarishiga yo‘l qo‘ymoqchi emas edi.Uch -yil o‘tgach, Hidayosi yana bir taqiqni
e'lon qildi, unda hech kimga roninni yollashni taqiqladi, xo‘jayinsiz samuraylar.
Shaharlarga dehqonlarning savdogar yoki hunarmand bo lishlariga ham ruxsat
ʻ
byerish taqiqlangan edi. Yapon ijtimoiy tuzumini toshbo‘ron qilish kyerak edi.

Agar dehqon bo‘lib tug‘ilgan bo‘lsangiz, dehqon bo‘lib o‘lgansiz. Agar siz ma'lum
bir daimyo xizmatida tug‘ilgan samuray bo‘lsangiz, u yerda qoldingiz.
Hideyosining o‘zi dehqonlar sinfidan o‘sgan va kampaku bo‘lgan. Biroq, bu
ikkiyuzlamachi tartib azaliy tinchlik va barqarorlik davrini boshlashga yordam
byerdi 4
.
Daimyoni nazorat ostida ushlab turish uchun Hidayosi ularga xotinlari va
bolalarini poytaxtga garovga yuborishni buyurdi. Daimyoning o‘zi navbatma-
navbat -yillarni o‘z uylarida va poytaxtda o‘tkazdi. Sankin kotai yoki "muqobil
qatnashish" deb ataladigan bu tizim 1635-yilda kodlangan va 1862-yilgacha davom
etgan.
Nihoyat, Hidayosi butun mamlakat bo‘ylab aholini ro‘yxatga olish va barcha
yerlarni o‘rganishni buyurdi.U nafaqat turli domenlarning aniq hajmini, balki
nisbiy unumdorlik va kutilayotgan hosilni ham o‘lchadi. Bu ma'lumotlarning
barchasi soliq stavkalarini belgilash uchun kalit edi.
Hidayosining yagona farzandlari Oda Nobunaga singlisining qizi uning
direktori kanizagi Chachadan (Yodo-dono yoki Yodo-gimi nomi bilan ham
tanilgan) ikki o‘g‘il edi. 1591-yilda Hidayosining yagona o‘g‘li, Tsurumatsu ismli
chaqaloq to‘satdan vafot etdi, keyin esa Hidayosining o‘gay ukasi Hidenaga.
Kampaku Hidenaganing o‘g‘li Hidetsuguni myerosxo‘ri sifatida qabul qildi. 1592-
-yilda Hidayosi tayko yoki nafaqaga chiqqan regent bo‘ldi va Hidetsugu kampaku
unvonini oldi. Biroq, bu "iste'fo" faqat nominal edi - Xideyoshi o‘z hokimiyatini
saqlab qoldi.
Biroq, keyingi -yili Hidayosi Chachaning kanizagi yangi o‘g‘il tug‘di. Bu
bola, Hideyori, Hidetsugu uchun jiddiy tahdid edi. Hideyosida bolani amakisining
har qanday hujumidan himoya qilish uchun qo‘riqchilarning katta otryadi bor edi.
Hidetsugu shafqatsiz va qonxo‘r odam sifatida mamlakatda yomon obro‘
qozondi. U quroli bilan qishloqqa chiqib, faqat mashq qilish uchun dalalarida
dehqonlarni chopish bilan mashhur edi. U shuningdek, jazoga hukm qilingan
jinoyatchilarni qilich bilan kesish ishidan zavqlanib, jallod rolini o‘ynadi.
4
Биография Тоётоми Хидэёси, объединителя Японии XVI века (recture.ru)

Hideyosi chaqaloq Hideyori uchun aniq tahdid bo‘lgan bu xavfli va beqaror
odamga chiday olmadi.
1595-yilda u Hidetsuguni o‘zini ag‘darish uchun fitna uyushtirganlikda
aybladi va unga seppuku qilishni buyurdi. Hidetsuguning boshi o‘limidan keyin
shahar devorlarida tasvirlangan. Ajablanarlisi shundaki, Hidayosi, shuningdek, bir
oylik qizi bundan mustasno, Hidetsuguning xotinlari, kanizaklari va bolalarini
shafqatsizlarcha qatl qilishni buyurdi.
Bu haddan tashqari shafqatsizlik Hidayosi hayotining so‘nggi -yillarida
alohida hodisa emas edi. Shuningdek, u o‘zining do‘sti va ustozi, Rikyu choy
marosimining ustasiga 1591-yilda 69 yoshida seppuku qilishni buyurdi. 1596-yilda
u oltita kema halokatiga uchragan ispan fransisk missionyerlarini, uchta yapon
iyezuitini va 17 yapon xristianni Nagasakida xochga mixladi.

II bob. Toyotomi Hidayosining hokimiyat tepasiga kelishi va uning davlat
boshqaruvi
Toyotomi Hidayosi (1539-1598-yil 18-sentyabr) 120 -yillik siyosiy
bo linishdan keyin mamlakatni birlashtirgan Yaponiya yetakchisi. Uningʻ
hukmronligi davrida, Momoyama yoki Shaftoli tog‘i davri sifatida tanilgan,
mamlakat 200 ta mustaqil Daimyo (buyuk lordlar)dan iborat ko‘proq yoki kamroq
tinch fedyeratsiyaga birlashtirilgan, o‘zi esa impyerator regenti sifatida xizmat
qilgan 5
.
Toyotomi Hidayosi 1536-yilda Yaponiyaning Ovari provinsiyasining
Nakamura shahrida tug‘ilgan. . U Oda qabilasining dehqon va askari Yaemonning
ikkinchi farzandi edi, u 1543-yilda bola 7 yoshda, singlisi esa 10 yoshda vafot
etgan. Tez orada Hidayosining onasi yana turmushga chiqdi. Uning yangi yeri,
shuningdek, Ovari mintaqasidan Daimyo bo‘lgan Oda Nobuxide bo‘lib xizmat
qilgan va uning yana bir o‘g‘li va qizi bor edi.
Hidayosi o‘z yoshiga nisbatan kichik va ozg‘in edi. Ota-onasi uni ta’lim
olish uchun ma’badga yuborishdi, lekin bola sarguzasht izlab qochib ketdi.1551- -
yilda u Totomi viloyatidagi qudratli Imagava oilasining xizmatkori Matsushita
Yukitsuna xizmatiga kirdi. Bu g‘ayrioddiy edi, chunki Hidayosining otasi ham,
o‘gay otasi ham Oda urug‘iga xizmat qilgan.
Hidayosi 1558-yilda uyiga qaytdi. va Daimyoning o‘g‘li Oda Nobunaga o‘z
xizmatlarini taklif qildi. O‘shanda Imagava urug‘ining 40 000 kishilik qo‘shini
Hidayosining vatani bo‘lgan Ovari shahriga bostirib kirdi. Hidayosi imkoniyatdan
foydalandi - Odaning qo‘shini bor-yo‘g‘i 2000 kishidan iborat edi. 1560-yilda
Imagava va Oda qo‘shinlari Okehazama jangida uchrashdilar. Oda Nobunaganing
kichik qo‘shinlari kuchli yomg‘ir paytida Imagava qo‘shinlarini pistirmaga oldilar
va bosqinchilarni orqaga surib, aql bovar qilmaydigan g‘alabaga yerishdilar.
Afsonaga ko‘ra, 24 yoshli Hidayosi bu jangda Nobunaganing sandalini kiyib
olgan. Biroq, Hidayosi Nobunaganing saqlanib qolgan asarlarida 1570-yillarning
boshlariga qadar uchramaydi.
5
Тоётоми Хидэёси - Toyotomi Hidayosi (wikibrief.org)

Olti -yil o‘tgach, Hidayosi Oda klani uchun Inabayama qal’asini bosib olgan
reydni boshqargan. Oda Nobunaga uni genyeral etib mukofotladi.
1570-yilda Nobunaga o‘zining qaynisi Odani qal’asiga hujum qildi.
Hidayosi har biri ming samuraydan iborat dastlabki uchta otryadni mustahkam
mustahkamlangan qasrga qarshi olib bordi. Nobunaga armiyasi otli qilichbozlardan
ko‘ra o‘qotar qurollarning yangi halokatli texnologiyasidan foydalangan. Biroq,
mushketlar qal’a devorlariga qarshi unchalik foydali emas, shuning uchun Oda
Hidayosi qo‘shinining bir qismi qamalga kirishdi.1573-yilga kelib, Nobunaga
qo‘shinlari hududdagi barcha dushmanlarni mag‘lub etdi. O‘z navbatida, Hidayosi
Omi provinsiyasidagi uchta mintaqaning Daimyo kemasini qabul qildi. 1580-yilga
kelib Oda Nobunaga Yaponiyaning 66 provinsiyasidan 31 tasida hokimiyatni
birlashtirdi 6
.
1582-yilda Nobunaganing genyerali Akechi Mitsuxide Nobunaga qal’asiga
hujum qilib, qo‘shinini xo‘jayiniga qarshi aylantirdi. Nobunaganing diplomatik
hiyla-nayranglari Mitsuxidening onasini garovga olingan holda o‘ldirishga olib
keldi. Mitsuxide Oda Nobunaga va uning katta o‘g‘lini seppuku qilishga majbur
qildi.Hidayosi Mitsuxide elchilaridan birini qo‘lga oldi va yertasi kuni
Nobunaganing o‘limidan xabar topdi. U va Odaning boshqa genyerallari, shu
jumladan Tokugava Iyeyasu, xo‘jayinining o‘limi uchun qasos olishga
shoshilishdi. Hidayosi birinchi bo‘lib Mitsuxidega yetib oldi, uni Yamazaki
jangida Nobunaga o‘limidan 13 kun o‘tgach mag‘lub etdi va o‘ldirdi.
Oda klani ichida vorislik jangi boshlandi. Hidayosi Nobunaganing nabirasi
Oda Xidenobuni qo‘llab-quvvatlagan. Tokugava Iyeyasu Odaning qolgan to‘ng‘ich
o‘g‘lini Nobukatsudan afzal ko‘rdi.
Hidayosi, Hidenobuni Odaning yangi daimyosi sifatida o‘rnatib, g‘alaba
qozondi. 1584 -yil davomida Hidayosi va Tokugava Iyeyasu davriy to‘qnashuvlar
olib borishdi, ularning hech biri hal qiluvchi ahamiyatga ega emas edi. Nagakute
jangida Hidayosi qo‘shinlari mag‘lubiyatga uchradi, ammo Iyeyasu uchta eng
6
Янсен, Мариус Б. (2000). Создание современной Японии. Кембридж: Гарвард
UP. ISBN 9780674003347; OCLC 44090600

yaxshi genyeralini yo‘qotdi. Sakkiz oylik qimmat janglardan so‘ng Iyeyasu
tinchlik uchun sudga murojaat qildi.
Hidayosi hozirda 37 provinsiyani nazorat qilgan. Yarashuv belgisi sifatida
Hidayosi Tokugava va Shibata klanlaridan mag‘lub bo‘lgan raqiblariga yyerlarni
taqsimladi. Samboshi va Nobutaka yyerlarini ham byerdi. Bu uning hokimiyatni
o‘z nomidan qo‘lga kiritayotganiga aniq ishora edi.
1583-yilda Hidayosi Osakada o‘zining qudrati va butun Yaponiyani
boshqarish niyati ramzi bo‘lgan qal’a qurishni boshladi. Nobunaga singari u ham
syogun unvonidan voz kechdi. Ayrim saroy a’yonlari dehqonning o‘g‘li bu
unvonga qonuniy da’vogarlik qila olishiga shubha qilishgan. Hidayosi potentsial
noqulay munozarani chetlab o‘tib, kampaku yoki "regent" unvonini oldi. Keyin
Hidayosi vayronaga aylangan Impyerator saroyini qayta tiklashni buyurdi va
muhtoj impyerator oilasiga pul xayriya qildi.
Hidayosi ham janubiy Kyushu orolini qaytarishga qaror qildi. uning
hokimiyati ostida. Bu orolda Xitoy, Koreya, Portugaliya va boshqa davlatlarning
tovarlari Yaponiyaga yetkaziladigan yirik savdo portlari joylashgan edi. Ko pchilikʻ
Kyushu Daimyolari portugal savdogarlari va yezuit missionyerlari ta sirida
ʼ
xristianlikni qabul qilganlar. Ba’zilari kuch bilan o‘zgartirildi, buddist
ibodatxonalari va sinto ziyoratgohlari vayron qilindi 7
.
1586-yil noyabrda Hidayosi Kyushu shahriga jami 250 000 kishidan iborat
katta bosqinchi kuch yubordi. qo‘shinlar. Bir nechta mahalliy daimyolar ham uning
tomoniga to‘planishdi, shuning uchun katta armiya barcha qarshiliklarni bostirish
uchun ko‘p vaqt talab qilmadi. Odatdagidek, Hidayosi barcha yerlarni musodara
qildi va keyin mag‘lubiyatga uchragan raqiblariga kichikroq qismlarni qaytarib
byerdi va ittifoqchilarini ancha katta fiefdomlar bilan mukofotladi. Shuningdek, u
Kyushu shahridan barcha nasroniy missionyerlarni quvib chiqarishni buyurdi.
Oxirgi birlashish kampaniyasi 1590-yilda bo‘lib o‘tdi. Hidayosi yana bir
katta qo‘shin yubordi, ehtimol 200 000 dan ortiq kishi. , Edo (hozirgi Tokio)
yaqinida hukmronlik qilgan kuchli Xojo klanini mag‘lub etish uchun. Iyeyasu va
7
Искендеров А.А. Тоётоми Хидэёси. Глава первая. Эпоха феодальных войн (annales.info)

Oda Nobukatsu Xojoning dengizdagi qarshiligini ushlab turish uchun dengiz
kuchlari bilan birlashtirilgan armiyani boshqargan. Jasur daimyo Xojo Ujimasa
Odavara qasriga nafaqaga chiqdi va Hidayosini kutish uchun u yerda joylashdi.
Olti oy o‘tgach, Hidayosi Ujimasaning ukasini Xojo Daimyodan so‘rash
uchun yubordi. voz kechish. U rad etdi va Hidayosi qal’aga uch kunlik keng
ko‘lamli hujumni boshladi. Oxir-oqibat Ujimasa o‘g‘lini qal’ani topshirishga
yubordi. Hidayosi Ujimasaga seppuku qilishni buyurdi. U mulklarni musodara
qildi va Ujimasaning o‘g‘li va ukasini surgunga yubordi. Buyuk Xojo urug‘i yo‘q
qilindi.
1588-yilda Hidayosi barcha yapon fuqarolariga, samuraylardan tashqari,
qurolga ega bo‘lishni taqiqladi. Ushbu "Qilich ovi" an’anaviy ravishda qurol
saqlagan, urushlar va qo‘zg‘olonlarda qatnashgan dehqonlar va jangchi rohiblarni
g‘azablantirdi. Hidayosi Yaponiyadagi turli ijtimoiy tabaqalar o‘rtasidagi
chegaralarni aniqlab byermoqchi bo‘lib, rohiblar va dehqonlarning qo‘zg‘olon
ko‘tarishiga yo‘l qo‘ymoqchi emas edi 8
.
Uch -yil o‘tgach, Hidayosi yana’ bir taqiqni e’lon qildi, unda hech kimga
roninni yollashni taqiqladi, xo‘jayinsiz samuraylar. Shaharlarga dehqonlarning
savdogar yoki hunarmand bo lishlariga ham ruxsat byerish taqiqlangan edi. Yaponʻ
ijtimoiy tuzumini toshbo‘ron qilish kyerak edi. Agar dehqon bo‘lib tug‘ilgan
bo‘lsangiz, dehqon bo‘lib o‘lgansiz. Agar siz ma’lum bir daimyo xizmatida
tug‘ilgan samuray bo‘lsangiz, u yerda qoldingiz. Hidayosining o‘zi dehqonlar
sinfidan o‘sgan va kampaku bo‘lgan. Biroq, bu ikkiyuzlamachi tartib azaliy
tinchlik va barqarorlik davrini boshlashga yordam byerdi.
Daimyoni nazorat ostida ushlab turish uchun Hidayosi ularga xotinlari va
bolalarini poytaxtga garovga yuborishni buyurdi. Daimyoning o‘zi navbatma-
navbat -yillarni o‘z uylarida va poytaxtda o‘tkazdi. Sankin kotai yoki "muqobil
qatnashish" deb ataladigan bu tizim 1635-yilda kodlangan va 1862-yilgacha davom
etgan.
8
Тоётоми Хидэёси - Toyotomi Hidayosi (wikibrief.org)

Nihoyat, Hidayosi butun mamlakat bo‘ylab aholini ro‘yxatga olish va barcha
yerlarni o‘rganishni buyurdi.U nafaqat turli domenlarning aniq hajmini, balki
nisbiy unumdorlik va kutilayotgan hosilni ham o‘lchadi. Bu ma’lumotlarning
barchasi soliq stavkalarini belgilash uchun kalit edi.
Hidayosining yagona farzandlari Oda Nobunaga singlisining qizi, uning
direktori kanizagi Chachadan (Yodo-dono yoki Yodo-gimi nomi bilan ham
tanilgan) ikki o‘g‘il edi. 1591-yilda Hidayosining yagona o‘g‘li, Tsurumatsu ismli
chaqaloq to‘satdan vafot etdi, keyin esa Hidayosining o‘gay ukasi Hidenaga.
Kampaku Hidenaganing o‘g‘li Hidetsuguni myerosxo‘ri sifatida qabul qildi. 1592-
-yilda Hidayosi tayko yoki nafaqaga chiqqan regent bo‘ldi va Hidetsugu kampaku
unvonini oldi. Biroq, bu "iste’fo" faqat nominal edi - Hidayosi o‘z hokimiyatini
saqlab qoldi 9
.
Biroq, keyingi -yili Hidayosi Chachaning kanizagi yangi o‘g‘il tug‘di. Bu
bola, Hideyori, Hidetsugu uchun jiddiy tahdid edi. Hidayosida bolani amakisining
har qanday hujumidan himoya qilish uchun qo‘riqchilarning katta otryadi bor edi.
Hidetsugu shafqatsiz va qonxo‘r odam sifatida mamlakatda yomon obro‘
qozondi. U quroli bilan qishloqqa chiqib, faqat mashq qilish uchun dalalarida
dehqonlarni chopish bilan mashhur edi. U shuningdek, jazoga hukm qilingan
jinoyatchilarni qilich bilan kesish ishidan zavqlanib, jallod rolini o‘ynadi. Hidayosi
chaqaloq Hideyori uchun aniq tahdid bo‘lgan bu xavfli va beqaror odamga chiday
olmadi.
1595-yilda u Hidetsuguni o‘zini ag‘darish uchun fitna uyushtirganlikda
aybladi va unga seppuku qilishni buyurdi. Hidetsuguning boshi o‘limidan keyin
shahar devorlarida tasvirlangan. Ajablanarlisi shundaki, Hidayosi, shuningdek, bir
oylik qizi bundan mustasno, Hidetsuguning xotinlari, kanizaklari va bolalarini
shafqatsizlarcha qatl qilishni buyurdi.
Bu haddan tashqari shafqatsizlik Hidayosi hayotining so‘nggi -yillarida
alohida hodisa emas edi. Shuningdek, u o‘zining do‘sti va ustozi, Rikyu choy
marosimining ustasiga 1591-yilda 69 yoshida seppuku qilishni buyurdi. 1596-yilda
9
Тоётоми Хидэёси - путь от крестьянина до сёгуна - MirSyerpen.Ru: Маленькая Азия

u oltita kema halokatga uchragan ispan fransisk missionyerlarini, uchta yapon
iyezuitini va 17 yapon xristianni Nagasakida xochga mixladi.
1580-yillarning oxiri va 1590-yillarning boshlarida Hidayosi Koreya qiroli
Seongjoga bir qator emissarlarini yuborib, Yaponiya armiyasi uchun mamlakat
orqali xavfsiz o tishni talab qildi. Hidayosi Joseon qiroliga Min sulolasini, Xitoyʻ
va Hindistonni zabt etish niyatida ekanligini ma’lum qildi. Koreya hukmdori bu
xabarlarga javob byermadi 10
.
1592-yil fevral oyida 140 000 yapon askari 2000 ta qayiq va kemadan iborat
armada keldi. U Koreyaning janubi-sharqidagi Pusanga hujum qildi. Bir necha
hafta o‘tgach, yaponlar poytaxt Seul tomon harakat qilishdi. Qirol Seongjo va
uning saroyi shimolga qochib ketishdi va poytaxtni yoqib yuborishdi. Iyul oyiga
kelib yaponlar Pxenyanni ham egallab olishdi.Urushda qotib qolgan samuray
bo linmalari koreys himoyachilarini sariyog dan o tkazgan qilichdek kesib o tib,
ʻ ʻ ʻ ʻ
Xitoyni xavotirga soldi.
Quruqlikdagi urush Hidayosi yo‘lidan bordi, ammo Koreya dengiz flotining
ustunligi yaponlarning hayotini qiyinlashtirdi. Koreya dengiz flotida yaxshi
qurollar va tajribali dengizchilar bor edi. Uning maxfiy quroli ham bor edi - zirhli
"toshbaqa kemalari" Yaponiyaning kuchsiz dengiz qurollari uchun deyarli daxlsiz
edi. Oziq-ovqat va o‘q-dorilardan uzilib qolgan Yaponiya armiyasi Shimoliy
Koreya tog‘larida botqoq bo‘lib qoldi.
Koreyalik admiral Yi Sun-shin 1592-yil 13-avgustda Xansan-do jangida
Hidayosi floti ustidan g‘alaba qozondi. Hidayosi qolgan kemalariga Koreya flotiga
qarshi kurashni to‘xtatishni buyurdi. 1593-yil yanvar oyida Xitoyning Vanli
impyeratori qamalda qolgan koreyslarni kuchaytirish uchun 45000 askar yubordi.
Koreyslar va xitoylar birgalikda Hidayosi armiyasini Pxenyandan siqib
chiqarishdi. Yaponlar tiqilib qolishdi va ularning floti ta’minot olib kelolmagani
uchun ular ochlikdan o‘lishni boshladilar. 1593-yil may oyining o‘rtalarida
10
Янсен, Мариус Б. (2000). Создание современной Японии. Кембридж: Гарвард
UP. ISBN 9780674003347; OCLC 44090600

Hidayosi taslim bo‘ldi va o‘z qo‘shinlariga Yaponiyaga qaytishni buyurdi. Biroq, u
matyerik impyeriyasi haqidagi orzusidan voz kechmadi.
1597-yil avgustda Hidayosi Koreyaga ikkinchi bosqinchi kuchini yubordi.
Biroq, bu safar koreyslar va ularning xitoylik ittifoqchilari yaxshiroq tayyorgarlik
ko‘rishdi. Ular Seul yaqinida yapon armiyasini to‘xtatib, sekin, barqaror harakat
bilan Pusanga qaytishga majbur qilishdi. Ayni paytda, admiral Yi Yaponiyaning
qayta qurilgan dengiz kuchlarini yana bir bor bosib olishga kirishdi.
Hidayosining buyuk impyerator dizayni yaroqsiz holga keldi. 1598 -yil 18
sentyabr oxiri, tayko vafot etganida. O‘lim to‘shagida Hidayosi o‘z qo‘shinini
ushbu Koreya botqog‘iga yuborib, tavba qildi. “Askarlarim begona yurtda ruhga
aylanib qolmasin”, dedi 11
.
Biroq, u o‘lim yotganida, Hidayosi myerosxo‘rining taqdiri haqida eng ko‘p
tashvishlanardi. Hideyori atigi 5 yoshda edi va otasining vakolatlarini o‘z
zimmasiga olishga qodir emas edi, shuning uchun Hidayosi voyaga etgunga qadar
o‘zining regentlari sifatida boshqarish uchun Besh oqsoqollar kengashini tuzdi. Bu
kengashga Hidayosining sobiq raqibi Tokugava Iyeyasu kirgan. Keksa tayko
o‘zining yosh o‘g‘liga sodiqlik qasamyodini boshqa bir qator katta Daimyodan oldi
va barcha muhim siyosiy arboblarga oltin, ipak xalat va qilichlardan iborat
qimmatbaho sovg‘alarni yubordi. Shuningdek, u shaxsan Kengash a’zolarini
Hideyorini himoya qilishga va unga sadoqat bilan xizmat qilishga chaqirdi.
Besh oqsoqollar kengashi. Yaponiya armiyasini Koreyadan olib chiqib
ketayotib, bir necha oy davomida taykoning o‘limini sir saqlashgan. Biroq, ishning
bu qismi tugagach, kengash ikkita qarama-qarshi lagyerga bo‘lingan. Bir tomonda
Tokugava Iyeyasu edi.
Boshqa tomonda qolgan to‘rtta oqsoqol bor. Iyeyasu hokimiyatni o‘z qo‘liga
olishni xohladi. Qolganlari kichik Hideyorini qo‘llab-quvvatladilar.
1600-yilda Sekigahara jangida ikki kuch o‘zaro to‘qnash keldi. Iyeyasu
g‘alaba qozondi va o‘zini syogun deb e’lon qildi. Hideyori Osaka qasrida qamoqqa
olingan. 1614-yilda 21 yoshli Hideyori Tokugava Iyeyasuga qarshi kurashish
11
Искендеров А.А. Тоётоми Хидэёси. Глава первая. Эпоха феодальных войн (annales.info)

uchun askarlarni yig‘ishni boshladi. Iyeyasu noyabr oyida Osakani qamal qilishni
boshladi va uni qurolsizlantirishga va tinchlik shartnomasini imzolashga majbur
qildi. Keyingi bahorda Hideyori yana qo‘shinlarni ko‘tarishga harakat qildi.
Tokugava armiyasi Osaka qal’asiga keng ko‘lamli hujum uyushtirib, uning
qismlarini o‘z to‘plari bilan vayronalarga aylantirib, qal’aga o‘t qo‘ydi.
Hujumni Hideyori va uning onasi amalga oshirdi. seppuku. Uning 8 yoshli
o‘g‘li Tokugava qo‘shinlari tomonidan asirga olingan va boshi kesilgan. Bu
Toyotomi klanining oxiri edi. Tokugava syogunlari Yaponiyani 1868-yilda Meydzi
tiklanishigacha boshqargan 12
.
Uning nasl-nasabi saqlanib qolmagan bo‘lsa-da, Hidayosining yapon
madaniyati va siyosatiga ta’siri juda katta edi. U sinfiy tuzilmani mustahkamladi,
xalqni markazlashgan nazorat ostida birlashtirdi va choy marosimi kabi madaniy
amaliyotlarni ommalashtirdi. Hidayosi o‘z lord Oda Nobunaga boshlagan
birlashishni yakunlab, Tokugava davrida tinchlik va barqarorlikka asos soldi.
12
Янсен, Мариус Б. (2000). Создание современной Японии. Кембридж: Гарвард
UP. ISBN 9780674003347; OCLC 44090600

III bob. Toyotomi Hidayosi davrida Yaponiya
Chiqayotgan quyosh mamlakati yoki Yamato kuchi o‘zining birlashishi
(nisbatan qisqa muddatli bo‘lsa ham) o‘zining baxtsiz birlashtiruvchi Nobunaga
Oda qo‘mondonlarining eng qobiliyatli qo‘mondoni - yaponiyalik taniqli harbiy va
siyosiy arbob Toyotomi Hidayosiga qarzdor edi. olijanob va jasur samuraylardan,
lekin barcha nafratlangan (ta’rif qilinayotgan paytda) dehqonlar sinfidan kelib
chiqqan, Shunday qilib, har qanday holatda ham, kelajakdagi diktator va
keyingisining kelib chiqishining eng keng tarqalgan (ko‘plaridan faqat bittasi)
vyersiyasi aytadi. ko‘tarilgan quyosh mamlakatining birlashtiruvchisi.
Ushbu vyersiyaga ko‘ra, Hidayosi 1536 (yoki 1537) -yilda Ovari
provinsiyasida dehqon oilasida tug‘ilgan. Yoshligida samuray bo‘lishni orzu qilib,
u ketma-ket bir necha harbiy rahbarlar xizmatiga yollangan, 1554 -yilgacha u
Ovari viloyatining bo‘lajak hukmdori shahzoda («daimyo») Nobunaga Odaga
qo‘shilgan. Ikkinchisi o‘zining ajoyib aqli va ajoyib harbiy qobiliyatlari uchun
Hidayosini genyeral ("taysho") darajasiga ko‘tardi. Samuraylar muhitida dehqon
(?) o‘g‘liga mashhurlik olib kelgan ekspluatatsiyalar orasida zamondoshlari 1566 -
yilda Kanagasaki jangida Nobunaga Oda qo‘shinining orqa qismini qamrab olgan
Sunomata qal’asining majburiy ("bir kechada") qurilishini atashgan. 1570,
shuningdek, 1582 -yilda Takamatsu qal’asining har tomondan kuchli
mustahkamlangan va suv bilan o‘ralgan qo‘lga olingan. 1583 -yilda Nobunaga Oda
Xonnoji ibodatxonasida qo‘zg‘olonchi Mitsuxide Akechi qo‘lida vafot etganidan
so‘ng (yoki qo‘zg‘olonchilar tomonidan o‘rab olingan va o‘t qo‘-yilgan ma’badda
Yaponiyani birlashtiruvchi o‘z joniga qasd qilgandan keyin) Toyotomi Hidayosi
haqiqatda to‘liq hokimiyatni tortib oldi 13
. uning marhum hukmdori. 1585 -yilda
ilohiy Tennoning o‘zidan kanslyer ("kampaku") unvonini, 1586 -yilda esa "buyuk
vazir" ("daijo-daijin") lavozimini va ikkita aristokrat oilaning familiyasini -
birinchi Fujivara va keyin Toyotomi, baquvvat Hidayosi 1591 tomonidan, u Ilohiy
Tenno hukmronligi ostida birlashdi (va aslida - o‘z hukmronligi ostida) Yamato
davlatining barcha hududlari, aslida alohida feodal davlatlar edi. Hidayosi keyingi
13
Тоётоми Хидэёси - путь от крестьянина до сёгуна - MirSyerpen.Ru: Маленькая Азия

uch asr davomida Quyosh mamlakati aholisiga soliq solish uchun asos bo‘lgan
umumiy Yaponiya yer kadastrini tuzdi, shuningdek, dehqonlar va shahar
aholisining barcha qurollarini tortib oldi, yapon jamiyatini ma’murlarga
(vakillardan) bo‘ldi. harbiy sinfdan) va ularga bo‘ysunuvchi tinch aholi. Uning
hukmronligi 1587 -yilda Yaponiyada nasroniylikning taqiqlanishi va Koreya
(Joseon qirolligi) va Xitoy Min impyeriyasiga (1592-1598) tajovuzkorlik bilan
ajralib turadi. Toyotomi Hidayosi 1598 -yilda boshqa dunyoga ko‘chib o‘tdi va
o‘zining go‘dak o‘g‘li Toyotomi Hideyorini o‘zining vorisi sifatida qoldirdi.
Shunday qilib, Yaponiyaning bo‘lajak Oliy hukmdori Ovari provinsiyasida
joylashgan Nakamura qishlog‘ida Yaemon ismli oddiy dehqon (samuraylar
hukmronligi davrida dehqonlarning familiyalari yo‘q edi) oilasida tug‘ilgan. Uning
tug‘ilgan sanasi noma’lum, tarixchilar ikkita mumkin bo‘lgan variantni taklif
qilishadi: 1536 -yil 2 fevral va 1537 -yil 26 mart. Hidayosining otasining nasl-
nasabi ham yaxshi tushunilmagan. Ba’zi tadqiqotchilar uni oddiy dehqon deb
da’vo qiladilar, boshqalari uni samuraylarning quyi qatlamidan (yoki samuray
qo‘shinlarini qo‘llab-quvvatlash uchun yordamchi bo‘linmalar sifatida safarbar
etilgan "ashigaru" piyoda askarlaridan, faqat harbiy zarurat bo‘lgan taqdirda)
Tinchlik davrida esa oddiy dehqonlar kabi yyer dehqonchilik qilgan). Ba ziʼ
ma lumotlarga ko ra, Hidayosining otasi Nobunaga Oda qo shinlarida “ashigaru”
ʼ ʻ ʻ
bo lib xizmat qilgan va janglarning birida arkebus o qidan yaralanib, uni qadrlagan
ʻ ʻ
Odaning shaxsiy ko rsatmasi bilan harbiy xizmatdan ozod etilganidan so ng
ʻ ʻ
nafaqaga chiqqan. uning jasorati (ushbu vyersiyani hisobga olsak, keksa faxriyning
o‘g‘li - Hidayosining Nobunaga Oda armiyasida kelajakda tez martaba o‘sishi
tushunarli bo‘ladi).
Otasi vafotidan keyin Hidayosining onasi yana turmushga chiqdi. O‘gay
otasi o‘gay o‘g‘lini doimiy ravishda kaltaklab, uni dehqon bo‘lib ishlashga qodir
emasligini bilganligi sababli, ikkinchisi uydan qochib, har qanday yo‘l bilan
samuray bo‘lishga qaror qildi. Yosh Hidayosi o‘z vatanini tark etib, sharqqa,
Suruga provinsiyasiga yo‘l oldi, u yerda Imagava urug‘ining samuraylari
tomonidan yollanmoqchi edi.

(Taxminan) dehqon o‘g‘li yangi ism - Kinoshita Tokichironi qabul qilib,
Imagava urug‘ining vassallaridan biri bo‘lgan Naganori Matsushita ismli
samurayga xizmatkor bo‘lib ishga kirishga muvaffaq bo‘ldi. O‘nlab -yillardan
so‘ng butun Quyosh mamlakatining hukmdori bo‘lib, u o‘zining birinchi
xo‘jayiniga saxiylik bilan minnatdorchilik bildirdi va unga Kusano qal’asi va
yaqinidagi unumdor yyerlarni egalik qildi.
1554 -yilda Hidayosi Imagava urug‘i xizmatini tark etdi va "sandal
ko‘taruvchi" sifatida Nobunaga Oda xizmatiga kirdi. Shunday qilib, u
qo‘mondonning yaqin shyeriklari davrasiga kirdi (bu o‘zini yaxshi ko‘rsatgan,
harbiy xizmatlari Nobunaga tomonidan unutilmagan va harbiy xizmatga hissa
qo‘shgan otasining Nobunaga qo‘shinlarida xizmat qilishining yuqoridagi
vyersiyasini yodga oladi. eski "ashigaru" o‘g‘lining martaba o‘sishi).
Qanday bo‘lmasin, qobiliyatli oddiy odam tezda samuray iyerarxik
zinapoyasiga ko‘tarildi. Uning yangi hukmdorning xizmatidagi manbalarda
tasdiqlangan birinchi shubhasiz xizmati Nobunaga Oda qarorgohining qulagan
istehkomlarini ta’mirlash edi. O‘sha paytda ham Nobunaganing oddiy xizmatkori
sifatida qayd etilgan Hidayosi boshchiligida qurilish va tiklash ishlari uch kun
ichida yakunlandi. Bu samaradorlik Nobunaga Odani shunchalik hayratda
qoldirdiki, "daimyo" o‘z qo‘l ostidagi xodimining kamtar bo‘lishiga qaramay, uni
Kiyosu qal’a shaharchasiga boshqaruvchi etib tayinladi. Hidayosi, muvaffaqiyatli
biznes boshqaruvchisi sifatida, shuningdek, butun Oda klanining moliyaviy
opyeratsiyalari bilan ishonib topshirilgan. Yuqori ijtimoiy mavqega yerishib, yangi
zarb qilingan samuray 1564 -yilda olijanob samuray va Nobunaga Odaning vassali
Nagamasa Asanoning qizi bilan qonuniy nikohga kirish orqali o‘z mavqeini
ta’minladi.
1576 -yilda Hidayosi "daimyo" Kenshin Uesugi (Takeda klanining azaliy
raqibi) oldinga borayotgan armiyasining yo‘lini to‘sib qo‘ygan Nobunaga Oda
qo‘shinlari qo‘mondoni Katsuie Shibata "taysho" yordamchisi etib tayinlandi.
Harbiy harakatlar rejasini muhokama qilayotganda, Hidayosi qo‘mondon bilan
janjallashdi va o‘zboshimchalik bilan harbiy shtabni tark etdi. Katsuie Shibata

tomonidan amalga oshirilgan frontal hujum muvaffaqiyatsiz tugadi va u
boshchiligidagi Oda klan qo‘shini Tedorigavada Uesugi qo‘shinlari bilan jangda
mag‘lubiyatga uchradi. Hidayosining syuzyerini - Nobunaga Oda - jang arafasida
o‘z vassalining haqiqiy qochib ketganini bilib, uni qatl qilmoqchi edi, ammo
Hidayosining iqtisodiy va harbiy fazilatlaridan foydalanish imkoniyatini hisobga
olib, u oxir-oqibat uni byerish bilan cheklandi. dezyertirga qattiq tanbeh.
Hidayosiga o‘z aybini to‘lash imkoniyatini byerish uchun Nobunaga Oda
qudratli Mori samuray urug‘iga (eng mashhur vakillaridan biri Ranmaruning
"mon" gyerbi) qarshi urushda Oda klanining aybdor vassali qo‘mondoni etib
tayinladi. Mori - qanotlari ko‘tarilgan kran - keyinchalik Yaponiyaning Japan Air
Lines, JAL emblemasi bo‘ldi) 14
.
1577-1578 -yillarda. Hidayosi bir nechta samuray klanlarini - Akamatsu,
Bessho va Kodyerani o‘ziga bo‘ysundirishga muvaffaq bo‘ldi va ularning yerlarida
Ximeji qal’asida joylashgan Mori bilan kurashish uchun tramplin yaratdi. 1579 -
yilda Hidayosi uzoq vaqtdan byeri Mori urug‘ining vassallari bo‘lgan Ukita
urug‘ining samuraylarini o‘z tomoniga o‘tkazishga muvaffaq bo‘ldi.
Biroq, 1580 -yilda Hidayosining orqa qismida Besshoning samuraylar oilasi
Nobunaga Odaning kuchiga qarshi isyon ko‘tarishdi, buning natijasida u g‘arbga
muvaffaqiyatli rivojlanayotgan hujumni to‘xtatib, qo‘zg‘olonchilarning oilaviy
qal’asini qamal qilishga majbur bo‘ldi. Dushman qal’asi faqat bir -yil o‘tgach och
qoldi, shundan so‘ng Hidayosi Yamanning qadimgi samuraylar oilasiga tegishli
bo‘lgan Tajima viloyatini egallab oldi. Tottori qal’asiga yig‘ilgan Yamana urug‘i
boshlig‘ining so‘nggi vassallari o‘z xo‘jayinining kuchsizligini ko‘rib, uni quvib
chiqarishdi va Mori tomoniga o‘tishdi (ko‘rib turganimizdek, samuray amrlari va
ulardan birinchisi - hukmdorga sodiqlik - har doim ham yapon "jangovar
xizmatkorlari" tomonidan amalda kuzatilmagan, ayniqsa "hammaning hammaga
qarshi urushi" qiyin paytlarida). 1581 -yilda Hidayosi Tottori qal’asini qamal qildi
va hududdagi barcha narsalarni sotib olib, dushman qal’asini och qoldirdi.
14
Е . Norman. Ando Shoeki and the Anatomy of Japanese Feudalism. Tokyo, 1949. – P.83.

Yuqorida aytib o‘tilganidek, 1582 -yilda Hidayosi Nobunaga Oda buyrug‘i
bilan Bitchiu provinsiyasiga bostirib kiradi va Mori Takamatsu urug‘i qal’asini
qamal qiladi. Bu qattiq mustahkamlangan qal’a tog‘lar bilan o‘ralgan, ikki
tomondan daryolar bilan yuvilgan vodiyda joylashgan edi. Hidayosi qal’a atrofida
to‘g‘onlar olib keldi va daryolar yo‘nalishini o‘zgartirdi, shunda suv butun vodiyni
suv bosdi. Hidayosining ushbu muhandislik strategiyasi va kuchli yomg‘ir
natijasida qal’a sun’iy ko‘l o‘rtasidagi orolga aylandi. Yiqilishidan bir necha hafta
oldin edi.
1582 -yil may oyida, yuqorida aytib o‘tilganidek, uning vassali "taysho"
Mitsuxide Akechi Nobunaga Odaga qarshi isyon ko‘tardi (uni Oda bir paytlar fanat
bilan urib haqorat qilgan, qasoskor vassalning qalbiga nafrat va kelajakdagi qasos
urug‘ini sepgan, muqaddas vassalga zid ravishda. har qanday o‘zini-o‘zi hurmat
qiladigan samuray qonunlari hukmronga so‘zsiz sodiqlik). Kiotodagi Xonnoji
ibodatxonasida o‘ralgan (o‘sha va hozirgi ko‘plab yaponlar kabi Oda, g‘ayratli
nasroniy bo‘lib, bir vaqtning o‘zida qolgan - har ehtimolga qarshi! - sintoist va bir
vaqtning o‘zida buddist) bilan isyonchining o‘n minginchi armiyasi Nobunaga
Oda, ma’bad yonayotganini ko‘rib, o‘ziga seppuku marosimini o‘tkazdi (boshqa
vyersiyaga ko‘ra, u Mitsuxide Akechi qo‘liga tushgan, ammo buni aniq belgilash
mumkin emas edi, chunki baxtsiz "daimyo" ning jasadi ma’badni vayron qilgan
olov alangasida yonib ketdi). Haligacha Takamatsu qal’asini qamal qilib turgan
Hidayosi o‘z hukmdorining o‘limidan xabar topgach, bu xabarni dushmandan
yashirdi, Mori urug‘i bilan sulh tuzdi va shoshilinch ravishda barcha qo‘shinlarini
poytaxtga olib chiqdi. Shu bilan birga, Nobunaganing yana bir yaqin ittifoqchisi
Iyeyasu Tokugava isyonkor samuray Mitsuxide Akechini (o‘zini Yaponiyaning
dunyoviy hukmdori - "sogun" deb e’lon qilgan) mag‘lub etish uchun harakat qildi,
ammo Hidayosi bir necha masofani bosib o‘tib, Tokugavadan oldinda edi. atigi
uch kun ichida yuz kilometr. 1582 -yil 12 iyunda Hidayosining 40 000 kishilik
qo‘shini o‘zining haddan tashqari sonli ustunligi tufayli Yamazaki jangida o‘zini
"sogun" deb atagan Mitsuxide Akechi qo‘shinlarini mag‘lub etdi. Qochishda najot
izlagan (Yaponiya tarixiga “o‘n uch kunlik syogun” yoki “o‘n uch kunlik syogun”

kinoyali taxallusi bilan kirgan) yolg‘onchi Mitsuxide mahalliy dehqonlardan oziq-
ovqat va ot yemi olmoqchi bo‘lganida o‘ldirilgan. kuch bilan (boshqa, ko‘proq
"romantik" va "qahramonlik" vyersiyasiga ko‘ra, "o‘n uch kunlik syogun" o‘zining
o‘limi uchun har qanday holatda ham bevafo vassaldan o‘ch olmoqchi bo‘lgan
Hidayosining qo‘liga tushdi. hukmdor) 15
.
Hidayosi o‘zining "xo‘jayini Nobunaga uchun qasos oluvchi" rolini har
tomonlama ta’kidlab, Oda klanining quroldoshlari orasida o‘z ta’sirini kuchaytirdi.
Oda qabilasining myerosi masalasi hal qilingan Kiyosu qal’asida bo‘lib o‘tgan
yig‘ilishda u nufuzli "taysho" Nagahide Niva va Tsuneoki Ikedadan yordam
so‘radi. Yig‘ilish qarori bilan Hidayosi marhum Nobunaga Odaning mulkining bir
qismini oldi va "harbiy uy" Odasining yangi rahbari - uch yoshli Xidenobuning
regent-maslahatchisi bo‘lib, o‘z mavqeini mustahkamladi. Yig‘ilish qarorlari
Hidayosining uzoq vaqtdan byeri yomon niyatli va raqibi "taysho" Katsuie
Shibatani (u marhum Odadan farqli o‘laroq, Tedorigava jangi oldidan uni tark
etganini kechirmagan va uning to‘xtovsiz yuksalishini katta tashvish bilan
kuzatgan) norozi edi.
1583 -yilda Hidayosi va Shibata o‘rtasidagi qarama-qarshilik qurolli
to‘qnashuvga aylandi. Shizutagakedagi hal qiluvchi jangda Katsuie Shibata
qo‘shinlari mag‘lubiyatga uchradi va Echizen provinsiyasiga chekindi. Vaqt o‘tishi
bilan Oda klanining nufuzli vassali va Shibataning uzoq muddatli ittifoqchisi
bo‘lgan Maeda Toshiie Hidayosi tomoniga o‘tdi. Shu fursatdan foydalanib, g‘olib
qo‘shin dushman mulkiga bostirib kirib, uning bosh qal’asi Kitanoshoni o‘rab oldi.
Vaziyatlarining umidsizligiga ishonch hosil qilgan Katsuie Shibata va uning
rafiqasi Oichi o‘zlariga seppuku marosimini o‘tkazishdi va qal’a qulab tushdi.
Kitanosho qal’asi qulagandan so‘ng, Oda urug‘idagi Hidayosining muxolif
kuchlari regent-maslahatchiga taslim bo‘ldi, u Nobunaga Odaning amalda vorisi
bo‘lib, uning mulkini tortib oldi va Yaponiyani o‘z hokimiyatiga bo‘ysundirish
ishini davom ettirdi.
15
Искендеров А.А. Тоётоми Хидэёси. Глава первая. Эпоха феодальных войн (annales.info)

Hidayosining Quyosh chiqishi mamlakatini birlashtirishdagi eng kuchli
raqibi Nobunaga Odaning sobiq ittifoqchisi Iyeyasu Tokugava edi. 1584 -yilda
"jangovar xizmatkorlar" Hidayosi va Iyeyasu Nagakute jangida uchrashishdi,
undan Tokugava samuraylari g‘alaba qozondi. Biroq, Hidayosining iqtisodiy va
harbiy salohiyati shunchalik kuchli ediki, Iyeyasu hushyorlik bilan o‘ylab, bir
jangda g‘alaba qozonish butun urushda g‘alaba qozonish degani emasligini anglab,
tinchlik muzokaralariga kirishdi va to‘ng‘ich o‘g‘lini raqib qarorgohiga garovga
yubordi. Biroq, Hidayosi uni qaytarib yuborib, Tokugavaning shaxsan Kiotoga
kelib, uning vassalini tan olishini talab qildi. Biroq, Iyeyasu Tokugava o‘z mulkini
tashlab, o‘zini Hidayosining vassali deb tan olmoqchi emas edi. Tokugavani
bo‘ysunishga majbur qilish uchun Hidayosi singlisi Asahini unga uylantirdi va
hatto keksa onasini garovga yubordi. Nihoyat, 1586-yilda Iyeyasu Tokugava
Kiotoga keldi va u yerda yangi hukmdorga sodiqlikka qasamyod qildi. Shunday
qilib, Hidayosi Nobunaga Odaning yagona qonuniy vorisi maqomini ta’minladi 16
.
1583-yilda Hidayosi Osaka shahrida ulkan qasr qurib, uni Hongan-ji
buddaviy monastirining avval buzilgan istehkomlari poydevoriga
quradi.Zamondoshlarining fikricha, o‘sha paytda hech bir qal’a bunday kuchli
istehkomlar bilan maqtana olmasdi – na bu qal’a. Yaponiyada yoki Xitoyda
Koreyada emas. Yangi regent davrida Osaka quyosh chiqishi mamlakatining
asosiy moliyaviy markazi va de-fakto poytaxtiga aylandi.
1580-yillarda Hidayosi Yaponiyada syogunatni qayta tiklamoqchi edi
("syogun" nomidan hukmronlik qilish uchun), lekin "sogun" Yoshiaki Ashikagi
(1568-yil yoki 1573-yildan "qochayotgan") rad etdi. uning o‘g‘li bu niyatni
ko‘mib, deb tan. Hidayosining o‘zi barcha yapon "jangovar qullari" ning bosh
qo‘mondoni bo‘la olmaganligi sababli, uning kelib chiqishini bilmaslik (yoki har
qanday holatda, noaniqlik) tufayli, shuhratparast qo‘mondon "birinchi shaxs"
bo‘lishga qaror qildi. Impyerator sudi va qo‘g‘irchoq impyerator nomidan davlatni
boshqargan.
16
Тоётоми Хидэёси - путь от крестьянина до сёгуна - MirSyerpen.Ru: Маленькая Азия

Hidayosi - xunuk, kam ma’lumotli, odob-axloqdan mahrum, odob-axloq
qoidalarini yaxshi bilmaydigan, takabbur, ammo aqlli va irodali, olijanob va jasur
samuraylardan emas, balki hamma tomonidan nafratlanadigan dehqonlar sinfidan.
(Ta’rif qilinayotgan paytda), shunga qaramay, u ajoyib strateg edi. Nobunaga
Odaning o‘z joniga qasd qilishidan (yoki o‘ldirilishidan) so‘ng, yuqorida
aytganimizdek, u o‘z homiysi boshlagan ishni shafqatsiz qat’iyat bilan davom
ettirdi. Biroq, bu 1583-yilda Hidayosiga o‘zining marhum homiysining o‘g‘li va
myerosxo‘ri - Nobutaka Odani (Kambe) Gifu qasrida qamal qilishiga to‘sqinlik
qilmadi va Oda Jr.ni o‘z joniga qasd qildi (ammo bu, aytmoqchi).
Ikki yuz ming kishilik doimiy armiya va keng tarmoqli byurokratik
apparatni saqlab qolish uchun Hidayosi dehqonlarga yuqori tabiiy soliq o‘rnatdi,
bu hosilning uchdan ikki qismini tashkil etdi. Shu bilan birga, o‘zaro feodal
urushlar davrining tugashi iqtisodiy barqarorlikka olib keldi: ekin maydonlari
etmish foizga o‘sdi va Quyosh chiqishi mamlakatida -yillik guruch hosili uch
yarim million tonnaga etdi. .
Hidayosi Toyotomi hukmronligi davrida amalga oshirilgan eng mashhur
ichki siyosiy chora-tadbirlar qatoriga 1587, 1589 va undan keyingi yillarda xristian
missionyerlarini (asosan iyezuitlarni) Yaponiyadan chiqarib yuborish va yapon
xristianlarini Kyushu orolida qirg‘in qilish to‘g‘risidagi qonunni aytish mumkin.
An’anaviy yapon tarixshunosligi bu chora-tadbirlarni Hidayosining Yaponiyadagi
"Yevropa mustamlakachiligi"ning kashshoflari sifatida ajnabiylarga qarshi kurashi
"nambanjin" kontekstida izohlaydi. Ehtimol, Hidayosi yapon qullarini ko‘proq
sotib olayotgan muqaddas Yamato zaminidagi portugal qul savdogarlarining
faoliyatidan norozi bo‘lgandir.
Vaqt o‘tishi bilan qul savdosi shunchalik keng tarqaldiki, hatto Xitoyning
Makaodagi (Aomen) portugal qullarining ham o‘zlarining yapon qullari bo‘lgan.
Shuni ta’kidlash kyerakki, iyezuit missionyerlari o‘z vatandoshlarining bu
faoliyatidan norozi bo‘lib, 1571-yilda Portugaliya qirolini yaponlarning qulligiga
chek qo‘yishga ishontirdilar, garchi portugal mustamlakachilari bu qarorga
qarshilik ko‘rsatib, taqiqni e’tiborsiz qoldirganlar.

Natijada, 1587-yilda Toyotomi Hidayosi yaponlarni qullikka sotishni
taqiqladi, garchi bu amaliyot taqiq e’lon qilinganidan keyin ham bir muncha vaqt
davom etdi.
Quyosh chiqayotgan mamlakatda nasroniylikni targ‘ib qilish va e’tirof
etishni taqiqlashning rasmiy sababi Portugaliyaning rad etilishi edi (u Nobunaga
Oda davridagi Yaponiya tuprog‘ida o‘z mavqeini sezilarli darajada
mustahkamlagan, shu jumladan ko‘p sonli odamlarning konvyertatsiyasi
natijasida). Yamato o‘g‘illarining nasroniylikka - eng olijanob samuray
oilalarining ko‘plab vakillariga qadar) Hidayosi Toyotomi Yaponiyaning Sharqiy
Osiyoni (Koreya va Xitoydan boshlab) bosib olishi uchun portugal modeliga
asoslangan zamonaviy flotni qurishga yordam byerdi. Bundan tashqari, 1581-
yildan byeri Portugaliya ancha kuchli katolik mustamlakachi davlat - Ispaniyaning
bir qismi edi, uning katta floti o‘sha paytda ikkala yarim sharning dengizlarida
hukmronlik qildi, bu Toyotomi nuqtai nazaridan beqiyos kattaroq xavfni
anglatadi 17
.
Qanday bo‘lmasin, 1587-yil 19-iyunda Hidayosi Toyotomi yigirma kun
ichida o‘lim tahdidi ostida bo‘lgan xristian missionyerlariga Quyosh chiqishi
mamlakatini tark etishni qat’iy talab qilgan farmon chiqardi. Katta port shahri
Nagasakida "sobiq regent" buyrug‘i bilan yigirma olti nasroniy - o‘n etti yapon va
to‘qqizta "chet ellik shayton" - yevropaliklar qattiq qiynoqlarga duchor bo‘lishdi
va xochlarda namunali xochga mixlanishdi. Bu shahidlarning ko‘plari, shu
jumladan. olijanob samuray Julian Nakamura, u bir vaqtlar Papaning o‘zi bilan
ham tinglovchilarni qabul qilgan va nafaqat nasroniylikdan voz kechishni, balki
o‘zining asl kelib chiqishi uchun o‘z joniga qasd qilish huquqidan ham voz
kechgan (bu uning nasroniy e’tiqodiga zid edi), keyinchalik Rim-katolik chyerkovi
tomonidan avliyo sifatida ulug‘langan.
1592-yilda Hidayosi birinchi navbatda Koreyani (Joseon), keyin Xitoyni,
Xitoydan keyin - Hind-Xitoy va uzoq Hindistonni (va ba’zi ma’lumotlarga ko‘ra,
hatto Indoneziya va Filippinni - xuddi Yaponiya impyeratori genyerallari kabi)
17
Искендеров А.А. Тоётоми Хидэёси. Глава первая. Эпоха феодальных войн (annales.info)

zabt etish niyatini oshkor qildi. Armiya Giichi Tanaka va Xideki Tojo yigirmanchi
asrda!), ya’ni o‘rta asrlar yapon g‘oyalariga ko‘ra, butun tsivilizatsiyalashgan
dunyo (dunyoning oxirida qayyerdadir yotgan "varvar" mamlakatlar, undan
Yevropaning "chet eldagi shaytonlari" suzib ketgan. Yaponiya, aftidan, madaniy,
ma’lumotli yapon nuqtai nazaridan "tsivilizatsiyalangan dunyo" ning bir qismi
hisoblanmaydi). Yaqinlashib kelayotgan ulkan istilo kampaniyasiga tayyorgarlik
ko‘rishning birinchi qadami sifatida "sobiq regent" o‘z qarorgohini Osakadan
g‘arbga, Nagoya shahriga ko‘chirdi va u yyerda yana bir ulkan qal’a qurdi 18
.
Bugungi nuqtai nazardan, notinch "Taiko" ni Koreya va Xitoy bilan urush
boshlashga undagan sabablar to‘liq aniq emas. Ratsionalist tarixchilar ularni
Hidayosi Toyotomining Yaponiya orollaridan potentsial xavfli samuraylarni olib
tashlash, yangi sharoitlarda ichki dushman bo‘lmagan taqdirda, xayoliy tashqi
dushman bilan kurashishga yo‘naltirish istagi bilan izohlashga mo-yildirlar. Biroq,
yana bir nuqtai nazar mavjud, unga ko‘ra tashqi mojaroning boshlanishiga asosiy
sabab Hidayosining ruhiy holati edi - "sobiq regent" ning harakatlari noadekvat
bo‘la boshladi. Darhaqiqat, vaqt o‘tishi bilan Yaponiyani zabt etishdagi
muvaffaqiyatlaridan mast bo‘lgan Hidayosi, ko‘pchilikning fikriga ko‘ra (shu
jumladan, zamondoshlari - "Birinchi vazir" tabiatini bilgan holda, xolislikda
gumon qilish qiyin!).
18
Е . Norman. Ando Shoeki and the Anatomy of Japanese Feudalism. Tokyo, 1949. – P .85.

Xulosa
O zbekiston istiqlolga yerishgandan so ng jamiyat ijtimoiy siyosiyʻ ʻ
hayotining barcha jabhalarida keng o zgarishlar davri boshlandi. Bu jarayon
ʻ
intelektual sohada ham o z aksini topdi. Eng asosiy ijtimoiy gumanitar fan
ʻ
hisoblangan tarix fani oldiga hal etilishi lozim bo lgan dolzarb muammolarni
ʻ
ko ndalang qilib qo ydi. Oqibatda sovet tarixshunosligi nuqtai nazaridan
ʻ ʻ
o rganilgan mavzular qaytadan ilmiy tadqiqot sifatida o rganila boshlandi. Buning
ʻ ʻ
isboti sifatida birinchi prezidentimiz, “Tarixiy xotira tuyg usi to laqonli ravishda
ʻ ʻ
tiklangan xalq bosib o tgan yo l o zining barcha muvaffaqiyat, yo qotish va
ʻ ʻ ʻ ʻ
qurbonlari, quvonch va iztiroblari bilan xolis va haqqoniy o rganilgan taqdirdagina
ʻ
chinakam tarix bo ladi”, deb aytgan fikrlari nihoyatda o rinlidir.
ʻ ʻ
Toyotomi Hidayosi Yaponiyaning ikkinchi buyuk birlashtiruvchisi va
Yaponiyada yashagan eng mashhur dehqon sinfi samurayidir. Bunday nufuzli
unvonlarga qaramay, uning dastlabki -yillari haqida juda kam narsa ma’lum.
Ma’lumki, Hidayosi Ovari provinsiyasida Yaemon ismli dehqon oilasida tug‘ilgan,
u dehqon bo‘lganligi sababli familiyasi yo‘q edi. An’anaga ko‘ra, Hidayosining
bolalikdagi ismi Hiyoshimaru bo‘lib, u "Quyosh ne’mati" deb tarjima qilinadi,
ammo buni tasdiqlab bo‘lmaydi, chunki Hidayosining tarjimai holida bu haqda
hech narsa aytilmagan 19
.
Afsuski, faqat xalq yertaklari va afsonalari Hidayosining yerta hayotini
yoki hech bo‘lmaganda u qanday esda qolishni xohlaganini tushunishga yordam
byeradi. Bu hikoyalarda aytilishicha, u yoshligida rohib bo‘lishni o‘rganish uchun
monastirga yuborilgan. Hidayosi esa uzoq qolmadi, sarguzasht va hayajonli hayot
izlab qochib ketdi. Ushbu maqsadga yerishish uchun Hidayosi Kinoshita Tokichiro
ismini oldi va Imagavaning qo‘shni yerlarida xizmat qilish uchun lord qidira
boshladi. Oxir-oqibat u Imagava ofitsyerlaridan biri Matsushita Yukitsuna qo‘l
ostida xizmat qildi.
Kurs ishi doirasida o‘rganilayotgan mavzu ya’ni Yaponiya Hidayosi
davrida mavzusiga oid ko‘plab ilmiy maqolalar nashrdan chiqqan.
19
Тоётоми Хидэёси - путь от крестьянина до сёгуна - MirSyerpen.Ru: Маленькая Азия

Bundan tashqari ko‘plab chet tilida yozilgan adabiyotlarda ma’lumotlar
bayon etilgan. Ushbu ma’lumotlar orqali biz kurs ishini xolislik asosida yozishga
harakat qildik.
Zamonaviy ilmiy adabiyotlarda ham bevosita Yaponiyaning o‘rta asrlar
tarixiga oid ko‘plab kitoblar nashrdan chiqmoqda.
Ushbu kurs ishi ma’lumotlari: manbalar, ilmiy adabiyotlar, ilmiy va
publistik maqolalar va arxiv hujjatlari asosida tayyorlandi.
Kurs ishi ma’lumotlaridan o rta ta’lim maktablari va oily ta’limʻ
muassasalarida tarix fani mashg ulotlarida foydalanish mumkin.
ʻ

Foydalanilgan manba va adabiyotlar ro yxatiʻ
I. Ilmiy tadqiqotlar va adabiyotlar
1. Е . Norman. Ando Shoeki and the Anatomy of Japanese Feudalism. Tokyo, 1949 .
2. Тернбулл, Стивен». Тоётоми Хидэёси: лидерство, стратегия, конфликт.
“Osprey Publishing, 2011.
3. Всемирная история. Возрождение и Реформация. Минск.1998.
4. Искендеров А.А. Тоётоми Хидэёси. М.: Наука, 1984.
5. Хидэёси, Тоётоми. «101 письмо Хидэёси: частная переписка Тоётоми
Хидэёси. Софийский университет, 1975 г.
6. Янсен, Мариус Б. (2000). Создание современной Японии. Кембридж: Гарвард
UP. ISBN 9780674003347; OCLC 44090600
7. Нуссбаум, Луи-Фредерик и Кете Рот. (2005). Японская
энциклопедия. Кембридж: Издательство Гарвардского
университета. ISBN 978-0-674-01753-5; OCLC 58053128
8. Хабуш, Джахюн Ким. (2016) Великая восточноазиатская война и рождение
корейской нации (2016)
9. Е. М. Жуков. Политика Хидэёси в отношении крестьянства. — «Известия АН
СССР». Сер. истории и философии. Т. 3, 1946, № 6.
10. «Катанагари-но рэй» // Книга японских обыкновений. ("Восточные
арабески"): [Электронный ресурс]. URL:
http://www.vostlit.info/Texts/Dokumenty/Japan/XVI/1560-1580/Jap_pet_dvizen/
frametext1.htm (Дата обращения: 20.03.2018)
11. Кузнецов Ю.Д., Навлицкая Г.Б., Сырицын И.М. История Японии – М.
Высшая школа, 1988
12. Японский Н. Избранные ученые труды Святителя Николая Архиепископа
Японского: [Электронный ресурс]// Японский Н. Сёогуны и микадо.
Исторический очерк по японским источникам URL:

https://azbyka.ru/otechnik/Nikolaj_Japonskij/izbrannye-uchenye-trudy-svjatitelja-
nikolaja-arhiepiskopa-japonskogo/#0_2 (Дата обращения: 20.03.2018)
II. Intyernet saytlar va resurslar
Как простой крестьянин стал великим объединителем Японии: Взлёты и
падения Тоётоми Хидэёси (kulturologia.ru)
Тоётоми Хидэёси - путь от крестьянина до сёгуна - MirSyerpen.Ru:
Маленькая Азия
Тоётоми Хидэёси - Toyotomi Hidayosi (wikibrief.org)
Искендеров А.А. Тоётоми Хидэёси. Глава первая. Эпоха феодальных войн
(annales.info)
Реформы тоетоми хидэеси кратко (obrazovanie-gid.ru)
Тоётоми Хидэёси: из крестьян в самураи. Часть 2 (topwar.ru)

Sotib olish