Документ

Всего документов: 5844
Число пользователей: 15251

Информация о документе

Цена	9000UZS
Размер	901.0KB
Покупки	8
Дата загрузки	29 Февраль 2024
Расширение	docx
Категория	Геодезия

Yer rentasi va uning turlari

noyob qishloq xo’jalik mahsulot lari (uzumning alohida navlarini, tsitrus ekinlari, choy
va hokazolarning alohida turlarini) yetishtirish uchun imkoniyat yaratadi. Bunday
tovarlar monopol narxlar bilan sotiladi. Bu narxlarning yuqori bo’lishi ko’pincha
to’lovga qodir talab darajasi bilan belgilanadi. Natijada monopol narxlar shunday
mahsulotlarning individual qiymatidan ancha yuqori bo’lishi mumkin. Bu esa yer
egalariga monopol renta olish imkonini beradi.
Monopol renta - alohida tabiiy iqlim sharoitiga ega bo’lgan, noyob qishloq xo’jalik
mahsulotlari yetishtiriladigan yerlardan olinadigan renta. Bunday renta noyob
mahsulotlar (choy, kofe, sitrus o’simliklar mevasi, maxsus qizil yog’och va boshq.)
yetishtirilishidan paydo bo’ladi. Noyob mahsulotlarning taklifi oz bo’lsada, talabi katta.
Ushbu mahsulotlarning taklifi o’zgaruvchan bo’lmaydi, chunki ular narxining
o’zgarishi, ularni oz yoki ko’p ishlab chiqarishni ta’minlay olmaydi. Shu sababli
kamyob mahsulotlar monopol narxda sotiladiki, bu narx ishlab chiqarishga ketgan
xarajatlardan ancha yuqori turadi, natijada yer egalari monopol renta olishga muvaffiq
bo’ladilar. Bunday renta sharoiti noyob yerlar uchun, boshqalariga qaraganda, yuqori
ijara haqi belgilanishida ifoda etiladi.
Undirma sanoatda renta - foydali qazilma konlarining joylashishi va ularning
boyligidagi farqlar natijasida vujudga keladi.
Yer osti qatlamida foydali qazilma boyliklarning joylashganligi jihatidan ham,
konning boyligi jihatidan ham bir-biridan farq qiladi. Xuddi qishloq xo’jaligiga
o’xshab, o’rta, yaxshi va o’ta yaxshi konlarda ish yurituvchi korxonalar mavjud.
Qazilma boyliklarni yerdan ajratib bo’lmaydi, uning ustidagi boylik yer bilan
birgalikda mulk hisoblanadi. Mulk egasi undan o’zigina foydalansa qo’shimcha foyda
oladi. Konni ijaraga olgan sub’ekt mulk egasiga undan foydalanganligi uchun renta
to’laydi. Undirma sanoatdagi renta tuproq hosildorligiga emas, balki yer qa’ridagi
qazilma boyliklarning oz ko’pligi, sifati, qazib olish xarajatlariga bog’liq bo’ladi.
Agrosanoat majmuasi (ASM) - bu qishloq xo’jalik mahsulotlari yetishtirish, uni
saqlash, qayta ishlash va iste’molchilarga yetkazib berish bilanshug’ullanuvchi
iqtisodiyot tarmoqlaridir . ASM to’rtta sohani o’z ichiga oladi.Birinchi soha- qishloq
14

O’zbekiston Respublikasida yerik shoxli qora mollar soni 2011yilda 9642,5ming
boshni tashkil etadi. Jumladan, sigirlar - 114,6ming bosh, qo’y va echkilar - 846,6ming
bosh, parrandalar - 4997,9ming boshni tashkel etadi.
Sigirlarning 94,7 % dexqon xo’jaliklarida, 4,5 % fermer xo’jaliklarida, qo’y va
echkilar mos ravishda – 80,5va 7,4 %, cho’chqalar 79,5va8,5 %, parrandalar – 60,3 va
11,6 % tashkil etadi.
2011yilda barcha xo’jaliklar bo’yicha tirik vazinda 1564,2ming tonna go’sht,
6766,2ming tonna sut, 3441, 7mln. dona tuxum, 28,7ming tonna jun yetishtirilgan.
Donli o’simliklar band etgan maydonjahonda ekin maydonlarining 50 foizini
tashkil qiladi. Yiliga dunyoda 2,0mlrd. Tonnage yaqin don yetishtiriladi. Bu jon
boshiga 3,1s dan to’g’ri keladi. Don asosiy oziq-ovqat maxsuloti bo’lib, sanoat uchun
xom ashyo hisoblanadi.
Jahon miqyosida don mahsulotlari etishtirish darajasi aholining o’sib boorish
darajasidan yuqori sur’atda rivojlanmoqda. Chunonchi, jon boshiga har yili 3-4 sdan
etishtirilmoqda.
Donning import etuvchi mamlakatlar G’arbiy Evropa mamlakatlari hisoblanadi.
22

xo’jaligiga ishlab chiqarish vositalari yetkazib beradigan sanoat tarmoqlari,
shuningdek, qishloq xo’jaligi ishlab chiqarishiga texnika xizmati ko’rsatish bilan band
bo’lgan tarmoqlar; ikkinchi soha - qishloq xo’jaligining o’zi; uchinchi soha- qishloq
xo’jaligi mahsulotlarini iste’molchiga yetkazib berishni ta’minlaydigan tarmoqlar
(tayyorlash, qayta ishlash, saqlash, tashish, sotish); to’rtinchi soha- odamlar hayoti va
faoliyatining umumiy sharoitlarini ta’minlaydigan infratuzilma (yo’l-transport
xo’jaligi, aloqa, moddiy-texnika xizmati, mahsulotni saqlash
tizimi, ombor va transpirt xo’jaligi) dan iborat.
Ishlab chiqarish infratuzilmasi bevosita ishlab chiqarishga xizmat qiladigan
tarmoqlarni, ijtimoiy infratuzilma odamlar turmush faoliyatining umumiy sharoitlarini
ta’minlaydigan sohalarni (uy-joy, madaniy-maishiy xizmat, savdo, umumiy ovqatlanish
va hokazo) o’z ichiga oladi.
Prezidentimiz I. A. Karimov ta’kidlaganidek: «Qishloqni yangilash va qayta
qurish chora-tadbirlari tizimida ishlab chiqarish va ijtimoiy infratuzilmani jadal
rivojlantirish juda katta ahamiyatga ega». Shu sababli Respublikada qishloq ijtimoiy
infratuzilmasini rivojlantirish hamda qishloq aholisini ichimlik suvi va tabiiy gaz bilan
ta’minlash dasturini amalga oshirish davom ettirilmoqda.

15

individual qiymatidan ancha yuqori bo’lishi mumkin. Bu esa yer egalariga monopol
renta olish imkoniyatini beradi (yana. q. Renta).
Shunday qilib, renta o’z turlaridan qat’iy nazar, u to’lovchilar uchun xarajat, yer
egalari uchun esa daromad hisoblanadi. Bir tomondan,
doimiyxarajatlarnishakllantirsa, ikkinchi jihatdan, qat’iy belgilangan daromadni
tashkil etadi.
Mulkdan haq to’lash sharti bilan ma’lum muddat foydalanish yuzasidan kelib
chiqadigan munosabatlar ijara munosabatlari deb ataladi.
Bozor iqtisodiyoti sharoitida yer faqat ijaraga berilmay sotiladi va sotib olinadi.
Yerga xaridor uni yer keltiradigan daromad uchun sotib oladi. Ya’ ni noaniq uzoq
vaqt davomida doimo barqaror ravishda daromad olishga bo’lgan huquq sotib olinadi.
Sotiladigan yer uchastkalarning bahosi bevosita u keltiradigan ijara haqi bilan bog’liq.
Ssuda protsentiga ham bog’liq.
Agrosanoat birlashmalari v а kombinatlari agrobiznesning yana bir turlaridir.
Agrosanoat birlashmalari bir turdagi mahsulot ishlab chiqaruvchi v а unga bog’liq
ishlab chiqarish faoliyati bilan shug’ullanuvchi bir necha хо ’jalik hamda korxonalarni
birlashtiradi.Masalan, bog’dorchilik v а uzumchilik bilan shug’ullanuvchi хо ’jaliklar,
ular mahsulotni qayta ishlovchi sex v а zavodlar, yetkazib beruvchi savdo-sotiq
korxonalari bir texnologik jarayonga birlashib agrosanoat birlashmalarini tashkil
qiladi.Birl а shm а ishtirokchilari ishlab chiqarish, xo’jalik v а moliyaviy
mustaqilliklarini saqlab qolishi bilan birga, ularning umumiy mulki ham tarkib topib
boradi.
Agrosanoat kombinatlari qishloq хо ’jalik mahsulotlarini yetishtirish, qayta ishlash v а
iste’molchiga yetkazib berishgacha barcha texnologik jarayonga xizmat qiluvchi
хо ’jalik v а korxonalarning ma’lum bir hududida birlashuvidir. Agrobiznes turiga
ko’ngilli v а paychilik mablag’lari asosida tashkil qilingan turli xil uyushma v а
ittifoqlarni ham kiritish mumkin.
10

Real xo’jalik hayotida yerga egalik qilish va yerdan foydalanishni ko’pincha har xil
jismoniy va huquqiy shaxslar, xususan hozir bizda dehqon va fermer xo’jaliklari
amalga oshiradi.
Renta nazariyasi hzirgacha to’liq yoritilib berilmagan nazariyalardan hisoblanadi.
Iqtisodchilar o’rtasida uning mohiyatini tushuntirish bo’yicha turlicha yondashuv va
qarashlar mavjud bo’lib, ularning ayrimlari noaniqligicha qolmoqda. Shu sababga
ko’ra, rentani miqdoriy aniqlash vauning mohiyatini tushuntirish bo’yicha asosiy va
ko’pincha bir-biriga qarama-qarshi bo’lgan nazariyalarga duch kelamiz.
Renta nazariyasini dastlab fiziokratlar maktabining asoschilari F. Kene va
Tyurgolarning ilmiy asarlarida ko’rib chiqilgan. Ular rentaning vujudga kelish
sabablarini tabiat, yerning qandaydir sirli kuchi, tabiat ehsoni, yerning qo’shimcha
mahsulot yarata olish qobilyati natejasi orqali izohlaganlar. Ular qishloq xo’jalik
mahsulotlarini yaratishda, jumladan, sof va qo’shimcha mahsulot yaratishda tabiat
rolini ko’rsatishga harakat qilganlar.
Keyinchalik renta nazariyasining asoslari klassik iqtisodchilar U. petti, J. And
erson, A. Smit va D. Rekardolar tadqiqotlarida turli darajada takomillashtirilgan.
Jumladan, Anderson defferensial renta to’g’risidagi qarashlarni ilgari surgan, biroq
rentaning tovar qiymatining bir qismi ekanligini tushintirib berolmagan. Rikardo esa
fiziyokratlardan farqli o’laroq, rentaga mahsulot ijtimoiy va individual qiymatlari
o’rtasidagi farqi sifatida qarab, renta nazariyasini qiymatining mehnat nazariyasi,
qiymat qonuni bilan bog’lagan.
Renta nazariyasini rivojlantirishda rus iqtisodchilaridan N. G. Chernishevskiy va
N. I. Ziberlar salmoqli hissa qo’shganlar.
Hozirgi vaqtda Rossiyada “Iqtisodiyot nazariyasi” bo’yicha chop etilgan qator
o’quv qo’llanma va darsliklarda ham yer rentasi munosabatlari keng bayon etilmoqda.
Renta munosabatlarini qarab chiqishda rentaning ijara haqidan farqiga e’tiborni
qaratish zarur. Agar ijaraga beriladigan yerga oldin bino’ inshoat va shu kabilar qurish
bilan bog’liq ravishda kapital qo’yilmalar sarflanmagan bo’lsa, ijara haqi va renta
miqdoran bir-biriga to’g’ri keladi. Aks holda, ijara haqi yer rentasidan farq qiladi. Ijara
6

xalqimiz mentalitetiga mos keladigan - shirkat, fermer va dehqon xo’jaliklaridan iborat
modeli tanlandi.
Yer munosabatlarida yangi tamoyillar joriy qilindi. Shirkat xo’jaliklarida ekin
maydonlarini, bog’ va tokzorlarni oila pudratchilariga tanlov asosida uzoq muddatga
ijaraga berish amalgam oshirila boshlandi. Yerni fermer xo’jaliklariga 50 yilgacha v а
dehqon хо ’jaliklariga umrbod foydalanishga berish tizimi yaratildi.
Tarixan shunday bo’lib qolganki, ko’pgina mamlakatlarda jumladan, bizning
mamlakatimizda ham qishloq xo’jaligidagi kapitalning uzviy tuzilishi sanoatdagidan
pastdir. Shuning uchun qishloq xo’jaligida yaratilgan tovarlarning bozor qiymati ishlab
chiqarishning ijtimoiy qiymatidagi qo’shimcha qiymat miqdori jamiyatda shakllangan
o’rtacha foydadan ortiq bo’ladi. Qishloq xo’jalik tovarlarining bozor bahosi bilan
ijtimoiy ishlab chiqarish bahosi o’rtasidagi bu tafovut absolyut renta manbayi bo’lib
xizmat qiladi.
Yurtimizda qishloq xo’jaligini rivojlantirishning kelajagi haqida gapirganda, er va suv
resurslari bo’yicha imkoniyatlarimiz cheklanganini hisobga olib, bu borada yagona
to’g’ri yo’l – qishloq xo’jaligini intensiv asosda rivojlantirish, erlarning meliorativ
holatini tubdan yaxshilash, seleksiya ishlarini chuqurlashtirish, yuksak samarali
zamonaviy agrotexnologiyalarni joriy etish va suvdan oqilona foydalanish, eng muhimi
– dehqon va fermerlarning dardi bilan yashash, desam, o’ylaymanki, barchangiz
mening fikrimga qo’shilasiz.
Faqat erga mehr, uning unumdorligini oshirish va birinchi navbatda dehqon va
fermerga doimiy e’tibor, ularning manfaati haqida g’amxo’rlik qilish – bu qishloqni va
qishloq xo’jaligi ishlab chiqarishini rivojlantirish bo’yicha biz tanlagan yo’ldir. Agrar
islohotlarning 1998 yildan boshlangan ikkinchi bosqichida
Oliy Majlisning IX sessiyasida (1998 yil 28-30 aprel) O’zbekiston Respublikasining
“Yer kodeksi to’g’risida”gi, “Qishloq xo’jaligi kooperativlari (shirkat xo’jaliklari)
to’g’risida”gi, “Fermer xo’jaliklari to’g’risida”gi, “Dehqon xo’jaliklari to’g’risida”gi,
Qonunlar qabul qilindi. Bunday huquqiy bazaning yaratilishi iqtisodiy islohotlarni
chuqurlashtirishga zamin yaratdi.
18

chiqaradilar. Hozirgi vaqtda respublikamiz xalq xo’jaligida ish bilan band bo’lgan 3,8
mln. aholining salkam yarmi hamon qishloq xo’jaligi sohasida mehnat qilmoqda.
Kelajakda ana shu ortiqcha mehnat resurslarini sanoatga, xizmat ko’rsatish sohalariga
jalb etish iqtisodiy siyosatning muhim yo’nalishi bo’lib qolishi lozim.
2008 yildan boshlab mamlakatimizda qariyb 1 million 500 ming gektar
sug’oriladigan erning meliorativ holati yaxshilandi, er osti suvlari yuqori bo’lgan
maydonlar 415 ming gektarga yoki salkam 10 foizga qisqardi, kuchli va o’rtacha
sho’rlangan maydonlar 113 ming gektarga kamaydi.
Xabaringiz bor, o’tgan yili 2013-2017 yillarda sug’oriladigan erlarning meliorativ
holatini yaxshilash va suv resurslaridan oqilona foydalanish bo’yicha kompleks chora-
tadbirlar davlat dasturini qabul qildik. Qishloq va suv xo’jaligi vazirligi,
Iqtisodiyot vazirligi, Moliya vazirligi, Sug’oriladigan erlarning meliorativ holatini
yaxshilash jamg’armasi, Qoraqalpog’iston Respublikasi Vazirlar Kengashi, viloyatlar
hokimliklari, barcha manfaatdor idoralar, Fermerlar kengashi va avvalambor fermer
xo’jaliklarining o’zi ushbu dasturda ko’zda tutilgan choratadbirlarning so’zsiz
bajarilishini ta’minlashi darkor. Vazirlar Mahkamasi mazkur dastur ijrosi ustidan
tizimli nazorat o’rnatsin.

20

Chetga chiqariladigan don mahsulotining 95% donholatida, bug’doy
mahsulotining 8% un holatida eksport qilingan.
Fransiya o’zida etishtiriladigan donning 30% eksport qiladi.
Donning yirik sotib oluvchisi Xitoy, Vetnam, Laos, Hindiston, Bangladesh,
ShriLanka, Indoneziya hisoblanadi.
Paxta texnik ekinlar orasida eng ko’p etishtiriladi. 1 tonna paxta xom ashyosidan
300-400 kg tola, 100 kg moy, 200-250 kg kunjara va boshqa mahsulotlar olinadi.
Hozirgi sharoitda jahon bo’yicha etishtirilgan 20 mln. tonna tolani 30% eksport
qilinadi.
Dunyo bo’yicha paxta etishtirish salmog’i mamlakatlar bo’yicha quyidagicha:
Xitoy – 24%, AQSH – 20%, Hindiston – 13,4%, Pokiston – 9%, O’zbekiston – 6,3%
va boshqalar – 23,4%.
2011 yilda mamlakatimizda 3500 ming tonnadan ortiq paxta yetishtirilgan.

23

haqi quyidagilardan iborat: yerdan foydalanganlik uchun to’lanadigan renta(R); yerga
ilgari sarflangan kapital uchun foiz(r); yer uchastkasini ijaraga bergunga qadar unga
qurilgan inshoatlar amortizatsiyasi(A).
Buni formulada quyidagicha yozish mumkin:

IH= R+r+A

7

Yer rentasi va uning turlari
Reja:
1
Kirish ......................................................................................... 2
1. Qishloq xo’jaligining respublika iqtisodiyotida tutgan
o’rni ........................................................................................ 4
2. Yer maxsus iqtisodiy resurs. Renta to’g’risidagi
nazariyalar .............................................................................. 5
3.Yer rentasi va uning turlari ................................................. 8
4.O’zbekistonda agrar islohotlar vа ularni
chuqurlashtirishning asosiy yo’nalishlari ............................ 17
25
FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR ................................. 26

1

Qishloq хо ’jaligida davlat korxonalari, jamoa хо ’jaliklari v а shirkatlari, turli xil
mulkchilik asosida tashkil qilingan ko’shma korxonalar ham agrobiznes turlari sifatida
faoliyat ko’rsatadi.
Differensial renta - yer uchastkalarining unumdorligidagi va joylashgan joyidagi
farqlar natijasida vujudga keladigan qo’shimcha sof daromad.
Differentsial renta I yerning tabiiy unumdorligi bilan bog’liq bo’lgan, sanoat
markazlariga, bozorlarga va aloqa yo’llariga yaqin joylashgan serunum yer
uchastkalarida vujudga keladi.
Misolimizdagi uch xil yer uchastkalaridan olingan mahsulotning ijtimoiy qiymati
bir xil, ya’ni 10000 so’mni tashkil qiladi. Yalpi hosildorlik A uchastkasida 20 tonna,
B va V uchastkalarda 25 va 30 tonnani tashkil qiladi. Har bir uchastkadan turlicha
hosil olinganligi tufayli ularda yetkazilgan mahsulotlarning individual qiymati ham
turlicha bo’lib chiqadi. ya’ni, A uchastkasida har bir mahsulot birligining qiymati 500
so’m bo’lsa, B uchastkasida 400 so’m, V uchastkasida esa 333 so’mni tashkil qiladi.
Qishloq xo’jaligi mahsulotlari sifati yomon uchastkada yetishtirilgan mahsulot
narxida sotiladi (misolimizda 500 so’m). Natijada yomon yer uchastkasi (A) o’zining
yakka ishlab chiqarish xarajatlarini qoplash va foyda R. olish imkoniga ega bo’ladi.
O’rtacha (B) va yaxshi (V) yer uchastkalarida esa yomon yer uchastkasi (A)ga
nisbatan 2500 va 5000 so’m miqdorda qo’shimcha daromad olinadi.
Bu olingan qo’shimcha daromad yerning tabiiy unumdorligi bilan bog’liq
bo’lgan differentsial renta I ni tashkil qiladi. Differentsial renta II xo’jaliklarni
intensiv rivojlantirish, yerning hosildorligini oshirish uchun qo’shimcha xarajatlar sarf
qilish bilan, ya’ni qishloq xo’jaligida kimyoviy o’g’itlarni qo’llash, yerlarning
meliorativ holatini yaxshilash, qishloq xo’jaligini mexanizatsiyalash va
elektrlashtirish darajasi bilan bog’liq holda vujudga keladi.
Differentsial renta II ning hosil bo’lishi
Misolimizda yerga qo’shimcha 5 ming so’m xarajat sarf qilish natijasida
qo’shimcha 20 tonna mahsulot olinsa, u holda birinchi yilga nisbatan qo’shimcha
olingan 10 ming so’m daromad differentsial renta II ni tashkil etadi.
11

xo’jaligi to’g’risida” giqonunlar qishloq xo’jaligida ko’p ukladli iqtisodiyot
poydevorini yaratishga yo’l ochadi.
“Prezidentimiz Islom Karimov 2013-yil 18-yanvarda O`zbekiston Respublikasi
Vazirlar Mahkamasi 2012-yilda mamlakatimizni ijtimoiy-iqtisodiy rivojlantirish
yakunlari hamda 2013-yilgi mo`ljallangan eng muhim ustuvor yo`nalishlariga
bag`ishlangan majlisidagi mamlakatimizda fermerlik harakatini qo`llab quvatlash
uchun huquqiy tashkiliy hamda moliyaviy shart sharoitlarni
tug`dirib berishgani katta omil ekanligini takidladilar.” 1
Iqtisodiyotimizning 2014
yilga mo’ljallangan asosiy vazifa va ustuvor yo’nalishlari avvalo bu sohaning yuqori
sur’atlar bilan o’sib borishini ta’minlash, buning uchun mavjud barcha rezerv va
imkoniyatlarni safarbar etish borasida qabul qilingan strategiyani davom ettirishga
qaratilgan.
YAlpi ichki mahsulot hajmini 8,1 foizga, sanoatni 8,3 foizga, qishloq xo’jaligini 6
foizga, chakana savdo aylanmasini 13,9 foizga ko’paytirish, bozor xizmatlarini 16,2
foizga oshirgan holda, uning yalpi ichki mahsulotdagi ulushini 55 foizga etkazish
ko’zda tutilmoqda.

25

FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR
1. O’zbekiston Respublikasining "Dehqon xo’jaligi to’g’risida"gi qonuni. 1998 у il 30
aprel.
2. A. O’lmasov, M. Sharifxojaev. Iqtisodiyot nazariyasi. Т . 1995 у .
3. A.O’lmasov, А. Vahobov.Iqtisodiyot nazariyasi.Т.: Sharq. 2006.
4. D.Tojiboeva. Iqtisodiyot nazariyasi. I-qism. Т . 2002.
5. D.Tojiboeva. Iqtisodiyot nazariyasi. П -qism. Т. 2003.
6. N. Beknozov. Iqtisodiyot nazariyasi. / /Darslik. - Т . 2005 у .
7. U. Umarov. Iqtisodiyot nazariyasi. / /O’quv qo’llanma. Т.: Meros. 2004.
8. Sh. Shodmonov, R.Alimov, T.Jo’raev Iqtisodiyot nazariyasi.Т. 2002.
9. Sh. Shodmonov, U.V.G’afurov.Iqtisodiyot nazariyasi.
10. Sangirov Ravshan. Mustaqil O’zbekistoning agrar siyosati: yutuqlari va
muomolari. Toshkent 2013-yil
26

Bunday intensiv rivojlanish qishloq xo’jaligida bosh yo’l hisoblanadi. Chunki qishloq
xo’jaligini intensiv rivojlantirmay turib, kengaytirilgan takror ishlab chiqarishni va
jamiyat a’zolarining o’sib borayotgan talabini qondirib bo’lmaydi. Shuning uchun
ham qishloq xo’jaligini intensiv rivojlantirish uchun alohida e’tibor beriladi. Buning
uchun qishloq xo’jaligini agrar sanoatlashgan asosga qo’yish, intensivlashtirishni
tezkorlik bilan amalga oshirish choralari ishlab chiqilishi lozim. Keyingi yillarda
mamlakatimizda qishloq xo’jaligini zamonaviy texnika bilan ta’minlash uzluksiz
o’smoqda. Qishloq xo’jaligini intensiv rivojlantirish uchun ajratilgan kapital
mablag’lar ham ortmoqda. Agar hamma joyda bir xil xarajat qilinib, hosildorlik bir xil
oshirilsa edi, unda hech qanday differentsial renta II bo’lmas edi. Gap shundaki, yer
birligiga sarflangan bu xarajatlar turli hududlarda, viloyatlarda, xo’jaliklarda turlicha
darajada amalga oshiriladi va natijada hosildorlik ham turlicha oshadi.
Qishloq xo’jalik mahsulotining ijtimoiy qiymati bilan yakka tartibdagi qiymati
o’rtasidagi tafovut xo’jaliklarning ustama qo’shimcha mahsulotini tashkil qiladi.
ya’ni, differentsial rentaning har ikkala ko’rinishini (renta I va II ni) o’z ichiga oladi.
Differentsial renta I va II mahsulotning muayyan ijtimoiy qiymati bilan zona bo’yicha
yoki alohida olingan xo’jalikning individual qiymati o’rtasidagi tafovutdan iboratdir.
Shu hosil qilingan daromadlar davlat bilan xo’jalik o’rtasida taqsimlanadi. Uning
davlatga to’langan qismi yer rentasi ko’rinishini oladi (chunki bizda yer davlat
mulkidir).
Differentsial renta I yuqorida qarab chiqilganidek, xo’jaliklar faoliyatiga bog’liq
bo’lmagan tabiiy sharoitda vujudga keladi. Shuning uchun ham qishloq xo’jaligi
korxonalarida hosil qilingan bu xildagi renta yer davlat mulki bo’lganligi sababli uning
manfaatlari yo’lida sarf qilish maksadida markazlashtirilgan davlat fondida
(byudjetida) to’planishi lozim. Bu hol o’rta va yaxshi unumli yerda joylashgan
xo’jaliklarning iqtisodiy manfaatdorligiga putur yetkazmaydi, balki boshqa xo’jaliklar
bilan ozmiko’pmi iqtisodiy sharoitlarni tenglashtirish imkonini beradi.
Markazlashtirilgan davlat fondiga o’ttan bu mablag’larni (differentsial renta I),
mamlakat oldida turgan vazifalarni amalga oshirish, xususan yangi yerlarni
12

O’rtacha v а yaxshi yer uchastkalarida esa yomon yer uchastkasiga nisbatan З 500 va
7000 so’m miqdorida qo’shimcha daromad olinadi.
Yer rentasi (nem. Rente — ortga qaytarilgan) — yer egasining o’z yerini tabiiy
resurs tarzida ijaraga taqsim etganligi uchun oladigan daromadi; bevosita qishloq
xo’jaligi ishlab chiqaruvchilari tomonidan yaratilgan qo’shimcha mahsulotning yer
egalari tomonidan mulk egaligi huquqiga ko’ra o’zlashtiriladigan qismi. Qishloq
xo’jaligida foydalaniladigan yer maydonlari tabiatan cheklanganligi sababli inson yer
resurslarini ko’paytirishga qodir emas, barcha yerlar mustaqil tovar ishlab
chiqaruvchilar tomonidan egallab olinadi va yerga xo’jalik ob’yekti sifatida
monopoliya vujudga keladi. Natijada yer bilan bog’liq renta munosabatlari paydo
bo’ladi.
Qishloq xo’jaligida yer egasi foydalanuvchilardan yerdan foydalanganlik uchun to’lov
oladi, ya’ni yer egasi (davlat, shirkat, xususiy shaxs) faqat yer egasi bo’lganligi uchun
yaratilgan qo’shimcha mahsulotning bir qismini ijara haqi ko’rinishida o’zlashtirib
oladi. Davlat oladigan yer solig’i, xususiy yer egalari yerdan foydalanganlik uchun
undiradiganto’lovlar yer rentasi hisoblanadi.
Hozirgi davrda Yer rentasining asosan, differensial renta va absolyut renta
ko’rinishlari mavjud. Yer uchastkalarining tabiiy va iqtisodiy unumdorligi hamda
joylashgan o’rnidagi farqlar natijasida olinadigan qo’shimcha sof daromad —
differensial renta deyiladi (q. Differensial renta). Ko’pgina mamlakatlarda sifatidan
qat’i nazar ekin ekiladigan yerning xususiy mulk bo’lishi uni ijarachilarga foydalanish
uchun berishdan muqarrar suratda daromad keltiradi.
Yer egalari yerni ishlovchi ijarachilarga foydalanish uchun ijaraga berishi va
ulardan yerdan foydalanganlik uchun to’lovlar olishi natijasida absolyut yer rentasi
vujudga keladi. Shuningdek, rentaning yana bir turi — monopol renta ham mavjud.
Boshqa yerda uchramaydigan tabiiy sharoit, ba’zan noyob qishloq xo’jaligi
mahsulotlari yetishtirish uchun imkoniyat yaratadi. Unday mahsulotlar monopol
narxlarda sotiladi. Bu narxlarning yuqori bo’lishi ko’pincha to’lovga qodir talab
darajasi bilan belgilanadi. Natijada monopol narxlar shunday mahsulotlarning
9

2. Yer maxsus iqtisodiy resurs. Renta to’g’risidagi nazariyalar
Malumki,1924-yildagi yer-suv islohatidan so’ng sobiq ittifoq hududida yerga
xususiy mulk bekor qilinib, u umum xalq mulki deb elon qilingan edi. Ayni paytda
mustaqillikka erishganimizdan so’ng mamlakatimizda yer davlat mulki bo’lib, u uzoq
muddatga ijaraga berilyapti. Yerning boshqa islab chiqarish vositalaridan farqi
shundaki, undan foydalanish jarayonida u yeyilmaydi, eskirmaydi. Aksincha,
agarundan to’g’ri foydalanilsa, uning unumdorligi oshadi.
Yerning hosil berish qobilyatiga tuproq unumdorligi deyiladi. U tabiiy yoki
iqtisodiy bo’lishi mumkin. Uzoq yillar davomida kishilarning aralashuvisiz, tabiiy
o’zgarishlar natijasida yerning ustki qatlamida o’simlik oziqlanishi mumkin bo’lgan
turli moddalarning vujudga kelishi yerning tabiiy unumdorligi deyiladi. Agar tuproq
unumdorligi kishilarning tabiatga ta’siri natejasida, ya’ni tuproq tarkibi va
dehqonchilik usullarini yaxshilash sun’iy yo’l bilan, masalan, yerni organik va
kimyoviy o’g’itlash, ishlab chiqarishni mexanizatsiyalash, ilmiy asoslangan sug’orish,
irrigasiya va meliorasiya kabi ishlab chiqarish usullarini joriy qilish hamda boshqa shu
kabi yo’llar bilan amalga oshirilsa, bu iqtisodiy unumdorlikni tashkil qiladi. Yerdan
olinadigan hosil ko’proq manashu yerning tuproq unumdorligini saqlash va uni
oshirish, ya’ni insonning, aniqrog’i ishchi kuchining, jonli mehnatning yerga faol ta’siri
bilan bog’liq bo’ladi.
Yerga egalik jismoniy va huquqiy shaxslarning ma’lum yer uchastkasiga tarixan
tarkib topgan asoslardagi yoki qonun xujjatlarida belgilangan tartibdagi egalik huquqini
tan olishini bildiradi. Yerga egalik deganda, avvalo, yerga bo’lgan mulkchilik huquqi
va uni iqtisodiy jihatdan realizatsiya qilish ko’zda tutiladi.
Yerga egalikni yeri bo’lgan mulkdor (bizda davlat) amalga oshiradi. O’zbekiston
Rtspublikasining “Yer kodekisida” takidlanganidek, “Yer uchastkalari yuridek va
jismoniy shaxslarga doimiy va muddatli egalik qilish hamda ulardan foydalanish uchun
berilishi mumkin”.
Yerdan foydalanish huquqi, bu o’rnatilgan urf-odatlar yoki qonuniy tartibda
undan foydalanishni bildiradi. Yerdan foydalanuvchi yer egasi bo’lishi shart emas.
5

1. Qishloq xo’jaligining respublika iqtisodiyotida tutgan o’rni

Mahsulot
turlari 1991
yil 2011
yil 2011 yil 1991 yilga nisbati.
%
Meva 24,0 60,1 250,4
Uzum 24,0 35,1 146,2
Sabzavot 138,6 225 162,3
Кartoshka 15,1 60,5 400,6
Poliz 39,0 42,0 107,6

4

o’zlashtirish va yer unumdorligini oshirish bilan bog’liq bo’ltan tadbirlarni amalga
oshirish uchun yo’naltirilishi mumkin bo’ladi. Differentsial renta II yerdan intensiv
foydalanish, ya’ni uning iqtisodiy qismi xo’jaliklarning o’zlarida qoldirilishi mantiqan
to’g’ri bo’ladi. Uning faqat bir qismi davlat fondiga jalb qilinishi mumkin, chunki
davlat ma’lum darajada bu rentaning hosil qilishda o’z hissasini qo’shadi, ya’ni
transport yo’llari qurilishiga, irrigatsiyamelioratsiya ishlarini amalga oshirish uchun
kapital mablag’lar sarflaydi, texnikalar, kadrlar, mineral o’g’itlar yetkazib beradi.
Shunday qilib, differentsial renta I va differentsial renta II yer egasi bo’lgan davlat
bilan xo’jalik yurituvchi sub’ektlar o’rtasida taqsimlanadi.
Absolyut renta. Ko’pgina mamlakatlarda qishloq xo’jaligida yerga xususiy
mulkchilik monopoliyasi sharoitida ishlab chiqarishni olib borishga to’g’ri keladi.
Hozirgi davrda yerga xususiy mulkchilik bilan bir qatorda boshqa mulkchilik shakllari
ham mavjud. Masalan, davlat mulki, vaqf (machit, cherkov) mulklari va boshqalar.
Yerga bo’lgan bu mulkchilik (shaklidan qat’iy nazar) monopoliyasi ijaraga
beriladigan barcha yer uchastkalarining sifatidan qat’iy nazar, yer egalariga absolyut
renta, deb atalgan rentani olishga imkon beradi. Absolyut yer rentasining vujudga
kelish mexanizmi shundan iboratki, yer egalari yerni ishlovchi ijarachilarga
foydalanish uchun ijaraga beradilar va ulardan yerdan foydalanganlik uchun to’lovlar
oladilar. Mana shu to’lov absolyut yer rentasi deb nom olgan. Agar yer ijaraga
berilganda shu yerda turli xil inshootlar, binolar qurilgan bo’lsa, ularning ijara haqi
alohida hisoblanadi.
Tarixan shunday bo’lib qolganki, ko’pgina mamlakatlarda, jumladan, bizning
mamlakatimizda ham qishloq xo’jaligidagi kapitalning uzviy tuzilishi sanoatdagidan
pastdir.Shuning uchun qishloq xo’jaligida yaratilgan tovarlarning bozor qiymati ishlab
chiqarishning ijtimoiy qiymatidagi qo’shimcha qiymat miqdori jamiyatda shakllangan
o’rtacha foydadan ortiq bo’ladi.Qishloq xo’jalik tovarlarining bozor narxi bilan
ijtimoiy ishlab chiqarish narxi o’rtasidagi bu tafovut absolyut renta manbai bo’lib
xizmat qiladi. Renta nazariyasiga ko’ra qishloq xo’jaligida rentaning yana bir turi
monopol rentaham mavjud bo’ladi. Boshqa yerda uchramaydigan tabiiy sharoit, ba’zan
13

Kirish
Mustaqillik sharofati bilan O’zbekiston Respublikasi xalq xo’jaligining asosiy
tarmog’i bo’lgan agrar sohani rivojlantirishda qator iqtisodiy islohotlar olib borildi.
Qishloq xo’jaligida mulkchilikka asoslangan erkin tovar ishlab chiqaruvchi subyektlar
shakllandi. Agrar sohadagi xo’jalik yuritishning bu turli shakllari kooperativ(shirkat),
fermer, dehqon xo’jaliklari bo’lib, respublika qonunchilik organlari tomonidan ularning
huquqiy asoslari yaratilib, xalq muhokamasidan so’ng qonuniy asos sifatida amaliyotda
o’z ijobiy natijalarini bermoqda. Muhtaram Prezidentimiz I. Karimov tomonidan ishlab
chiqilgan davlatning ijtimoiy-iqtisodiy rivojlanishi dasturlarining asosi bo’lgan bozor
va bozormunosabatlari asosida har bir tarmoqni rivojlantirish orqali yuqori samarali
natijalarga erishish ko’zda tutilgan. Ayniqsa, agrar tarmoqni rivojlantirishda bu
dasturning bajarilishi o’z samarasini berib kelmoqda. Avvalo, dehqonning ishlab
chiqarishga va mulkka egalik hissining ortishi, erkin iqtisodiy faoliyat yuritishi,
daromad olishi, uni o’z imkoniyatlarida erkin taqsimlashi hamda tasarruf etish
imkoniyati yaratildi. Respublika agrar sohasida faoliyat yuritayotgan fermer xo’jaliklari
boshqa subyektlarga nisbatan, amaliyotda o’zining bir qancha ijobiy hamda iqtisodiy
ustunliklarini ko’rsatdi. Bu esa bozor munosabatlarida qishloq xo’jalik mahsulotlari
yetishtirishni ko’paytirish va uning samaradorligini oshirishdagi afzalliklari bilan
bugungi istiqbolli xalq xo’jalik yo’nalishiga mos kelishini inobatga olib, O’zbekiston
Respublikasi Prezidentining 2003-yil 24-martdagi «Qishloq xo’jaligida islohotlarni
chuqurlashtirishning asosiy yo’nalishlari to’g’risida»gi PF-3226-sonli Farmoni qabul
qilinib, unda fermer xo’jaliklarini rivojlantirish ustuvor yo’nalish qilib belgilandi.
Farmonni amaliyotga tatbiq qilish bo’yicha fermer xo’jaliklarini rivojlantirish
konsepsiyasini ishlab chiqish ko’zda tutildi.
O’zbekiston Respublikasi Prezidentining 2003-yil 27-oktabrdagi PF-
3342sonli«2004-2006- yillarda fermer xo’jaliklarini rivojlantirish konsepsiyasi
to’g’risida»gi Farmoniga asosan, Vazirlar Mahkamasining 2003-yil 30-oktabrdagi 476-
sonli«2004-2006- yillarda fermer xo’jaliklarini rivojlantirish konsepsiyasinini amalga
oshirish chora-tadbirlari to’g’risida»gi va 2004-yil 24-dekabrdagi 607-sonli
2

4.O’zbekistonda agrar islohotlar v а ularni chuqurlashtirishning asosiy
yo’nalishlari

Respublikamiz Prezidenti I. Karimov so’zlagan nutqida iqtisodiyotni rivojlantirish
strategiyasining ustuvor yo’nalishlariga to’xtalib, "Qishloq xo’jaligida olib
borilayotgan islohotlarni izchil davom ettirish v а uning barqaror rivojlanishini
ta’minlash bundan buyon ham g’oyat muhim masala bo’lib qoladi," - deb ta’kidladi v а
mavjud muammolarning yechimini topishni ХХ I asr boshidagi dolzarb masala qilib
qo’ydi.
O’zbekistonda agrar islohotlarning negizi yerga bo’lgan mulkchilik masalasidir.
Respublika Konstitutsiyasida yer xususiy mulk qilib sotilishi mumkin emasligi, balki
uni uzoq muddatli ijaraga shartlari bilan topshirish mumkinligi ta’qidlangan.
Islohotlarning ilk bosqichida mamlakat qishloq xo’jaligi barqarorligini ta’minlash
va rejali iqtisodiyotdan bozor iqtisodiyotiga o’tishning dastlabki asoslari yaratiladi.
Bunda ustuvor yo’nalish qilib shaxsiy tomorqa xo’jaliklarini rivojlantirish belgilangan
edi. Ular ixtiyoridagi yer maydonlari 1989 – 1995 yillarda ikki barobarga ko’paydi.
Natijada aholini oziq-ovqat mahsulotlari bilan uzluksiz ta’minlashda va qishloq
xo’jaligini rivojlantirishda barqarorlikka erishildi.
Tarmoqda mulkni davlat tasarrufidan chiqarishga va xususiylashtirishga muhim
ahamiyat berildi. Jumladan, 1066 ta davlat xo’jaliklari (sovxozlar) tugatilib, ular
negizida jamoa xo’jaliklari tashkil etildi. Chorvachilik fermalari, bog’ va tokzorlar,
kichik yer maydonlari hamda issiqxonalar xususiylashtirildi.
Islohotlarning ikkinchi bosqichida “Yer kodeksi”, “Qishloq xo’jalik kooperativi
(shirkat xo’jaligi) to’g’risida”, “Fermer xo’jaligi to’g’risida”, “Dehqon xo’jaligi
to’g’risida”gi qonunlar va tegishli Hukumat qarorlari qabul qilinib, me’yoriy
hujjatlar tasdiqlandi.
Bunday huquqiy bazaning yaratilishi agrar islohotlarni chuqurlashtirishga zamin
yaratdi. Qishloq xo’jaligi ishlab chiqarishini tashkil etishning xalqaro andozalar va
17

3.Yer rentasi va uning turlari
Yer rentasi yer egaligini iqtisodiy jihatdan amalga oshirish (realizatsiya qilish)
ning shaklidir. Yer rentasining bir qancha tarixiy ko’rinishlari mavjud. Masalan, uch
shakldagi: barshchina (ishlab berish), obrok (natural soliq) va pul solig’i shakllaridagi
feodal rentalari shular jumlasidandir. Hozirgi paytda turli mamlakatlarda mavjud renta
vujudga kelish sabablari va shart-sharoitlariga qarab quyidagi turlarga ajratiladi:
absolyut yer rentasi, differentsial (tabaqalashgan) renta I va II, monopol renta, qazilma
boyliklar, qurilishlar joylashgan yerlardan olinadigan renta.
Rentaning mohiyatini tushunishdagi asosiy qiyinchilik tadbirkorlar o’rtasida qayta
taqsimlanmaydigan qo’shimcha sof daromadning vujudga kelishi shart-sharoit va
sabablarini ochib berilishi hisoblanadi. Bunday holat vujudga kelishining sabablaridan
biri samarali xo’jalik yuritish uchun yaroqli bo’lgan yerlarning cheklanganligi va qayta
tiklab bo’lmasligida o’z ifodasini topadi. Ikkinchi sababi - yerga yoki boshqa tabiiy
resursga mulkchilik ob’ekti yoki xo’jalik yuritish ob’ekti sifatidagi monopoliyaning
mavjuddigi hisoblanadi. Uchinchi sababi esa, ko’p mamlakatlarda qishloq xo’jaligidagi
kapital uzviy (organik) tuzilishi, ya’ni doimiy va o’zgaruvchi kapital o’rtasidagi
nisbatning pastligi hisoblanadi.
Farmonda shirkat, fermer va dehqon хо ’jaliklarining teng huquqligini saqlab
qolgan fermer хо ’jaliklarini ustuvor rivojlantirishga alohida urg’u berildi. Jadvalda bir
miqdorga ega bo’lgan, lekin hosildorligi turlicha, uch xil yer uchastkalari misol
qilingan.Misolda bu uch xil yer uchastkalaridan olingan mahsulotning ijtimoiy qiymati
bir xil, ya’ni 14000 so’mni tashkil qiladi.Yalpi hosildorlik yaxshi yer uchastkasida ЗО
tonna, o’rtacha yer uchastkasida - 25 v а yomon yer uchastkasida 20 tonnani tashkil
qiladi.Har bir uchastkadan turlicha hosil olinganligi tufayli ularda yetkazilgan
mahsulotlarning individual qiymati ham turlicha bo’lib chiqadi.Qishloq хо ’jaligi
mahsulotlari sifati yomon uchastkada yetishtirilgan mahsulot narxida sotiladi, ya’ni
misolimizda bu narx 700 so’mni tashkil qiladi.Natijada yomon yer uchastkasi o’zining
yakka ishlab chiqarish xarajat1arini qoplash v а foyda olish imkoniga ega bo’ladi.
8

Xulosa
Oxirgi besh yilda ilk marotaba paxtadan eng ko’p 3,5 mln tonna hosil yetishtirildi.
Bunga qulay ob-havo sharoitlari, ekin maydonlarining ko’payishi, agrotexnik
tadbirlarning o’z vaqtida amalga oshirilishi, hosildorlikning oshganligi hamda fermer
хо ’jaliklarida paxta yetishtirishning ortganligi natijasida erishildi. Joriy yilda o’tgan
yilga nisbatan don mahsulotlari 532,1 ming t., kartoshka 28,5 ming t., sabzavotlar
181,4 ming t., poliz mahsulotlari 42,8 ming t., mevalar 97,6 ming t., uzum 52,5 ming
tonnaga ko’paydi. Chorvachilikda ham o’sish tendensiyasi kuzatilmoqda.
Ko’rinib turibdiki, qishloq хо ’jaligi mamlakatimiz iqtisodiyotining muhim
tarkibiy qismi hisoblanadi. Unda insoniyat hayoti uchun eng zarur bo’lgan oziqovqat
mahsulotlari v а sanoat tarmoqlari uchun хо m ashyo ishlab chiqariladi. Aholi uchun
zarur bo’lgan tovarlar bozorini to’ldirish uchun qishloq xo’jaligi tarmoqlarini
rivojlantirish darkor. Boshqa sohalar kabi qishloq хо ’jaligida ham takror ishlab
chiqarish jarayonida kishilar o’rtasida muayyan iqtisodiy aloqa v а munosabatlar sodir
bo’ladi.
Yer maxsus resurs. U boshqa omillardan tubdan farq qiladi.
Tengi yo’q ishlab chiqarish vositasi ekanligi tufayli uni boshqa biror narsa bilan
almashtirib bo’lmaydi.
Yerning yana bir muhim xususiyati uning ko’chmasligidir. Yer uchastkalarini
bozorga, iste’molchilarga yoki suv manbalariga yaqin bo’lishini qanchalik xohlamaylik
uni ko’chira olmaymiz.
Yer foydalanish jarayonida yeyilmaydi, eskirmaydi. Aksincha agar undan to’g’ri
foydalanilsa, uning unumdorligi oshib boradi.
Respublika qishloq xo’jaligida tub burilishlarning huquqiy asoslarini yaratish
uchun qabul qilingan qonunlar:
“Yer to’g’risida”, “o’zbekiston respublikasida tadbirkorlik to’g’risida”,
“Ijara to’g’risida”, “Dehqon xo’jaliklari to’g’risida”, “Yer solig’I to’g’risida”, “ К ichik
biznes vaxususiy tadbirkorlikni rivojlantirishni rag’batlantirish to’g’risida”, o’zbekiston
Respublikasining ‘‘Yer kodekisi”, “Qishloq xo’jaligi koopiratevi to’g’risida”, “ Fermer
24

Islohotlarning uchinchi bosqichi 2000 yildan boshlandi. Bu bosqichda birinchi
navbatda past pentabelli va zarar ko’kib ishlayotgan korxonalarni fermer xo’jaliklariga
aylantirish asosida qayta tashki etish mexanizmining joriy etilishi, qishloq xo’jaligi
mahsulotlarini ishlab chiqaruvchilarga xizmat ko’rsatuvchi zamonaviy infratuzilma
tizimining barpo etilishi bilan tavsiflanadi. Faqat 2000-2003 yillarda 336 ta, shu
jumladan 11 ta tumanda shirkat xo’jaliklari to’liq tugatilib, ular negizida 20 mingdan
ortiq fermer xo’jaliklari tashkil etildi. Ushbu chora-tadbirlarning natijasi o’laroq, 2004
yilda O’zbekistonda faoliyat ko’rsatayotgan fermer xo’jaliklari soni 104 mingga
yaqinlashdi (2003 yilda 87,5 ming edi), ularga biriktirilgan yer maydoni 2935,3 ming
gektarni tashkil etib (2003 yilda 2148,1 ming ga), bir fermerga to’g’ri keladigan yer
maydoni 28,2 gektargayetdi. Ayni vaqtda dehqon xo’jaliklarining umumiy soni 4,5
mln. taga, ularga biriktirilgan yer maydoni esa 682,5 ming gektarga yetdi. Bugungi
kunda yalpi qishloq xo’jaligi mahsulotining 59,7 foizi dehqon xo’jaliklari, 20,4 foizi
fermer xo’jaliklari, 19,9 foizi qishloq xo’jaligi korxonalari hissasiga to’g’ri kelmoqda.
Qishloq xo’jaligining moddiy-texnika ta`minotini yaxshilash maqsadida yangi texnika,
o’g`it, yoqilg`i va moylash materiallari yetkazib berishni yaxshilash bo’yicha davlat
dasturi ishlab chiqilgan va u bosqichma-bosqich amalga oshirilmoqda. Jumladan, chet
ellardan (AQSH, Germaniya) yuqori mehnat unumdorligiga ega bo’lgan paxta
teradigan, g`alla o’radigan (Keys) kombaynlari keltirildi. Ularning ayrim turlari va
ehtiyot qismlarini o’zimizda ishlab chiqarish yo’lga qo’yildi.
O’tkazilayotgan iqtisodiy islohotlardan ko’zda tutilgan bosh maqsad qishloqda
haqiqiy mulkdorlar sinfini, yer va mahsulotning haqiqiy egalarini shakllantirishdir.
Qishloq joylarda tadbirkorlikni rivojlantirish orqali qishloq xo’jalik korxonalarining
iqtisodiy samaradorligini oshirish asosiy masalalardan hisoblanadi.
Ilg`or mamlakatlar tajribasiga ko’ra, qishloq xo’jaligining yuqori darajada rivojlanishi
avvalo sanoat rivoji bilan bog`liqdir. Ma`lumki, AQSH hamda Yevropaning bir qator
rivojlangan mamlakatlarida aholining 4-5 foizini tashkil etadigan, zamonaviy texnika
va texnologiyaga ega bo’lgan fermer xo’jaliklari o’z xalqini qishloq xo’jaligi
mahsulotlari bilan to’liq ta`minlab qolmasdan ularning bir qismini eksportga ham
19

«2005-2007- yillarda fermer xo’jaliklarini rivojlantirish chora-tadbirlari
to’g’risida»gi2007- yillarda fermer xo’jaliklarini rivojlantirish chora-tadbirlari
to’g’risida»gi Qarorlari qabul qilindi. Ushbu qarorlar bilan qishloq xo’jaligi
mahsulotlari yetishtiruvchilarning asosiy shakli sifatida fermer xo’jaliklarini tashkil
etish va ularning faoliyati uchun qulay shart-sharoitlar yaratish, shuningdek, qishloqda
bozor infratuzilmasini kompleks rivojlantirish asosiy masala qilib belgilangan.
Iqtisodiy islohotlar nafaqat qishloq xo’jaligi, unga xizmat ko’rsatuvchi
tarmoqlar, mahsulotni qayta ishlovchi sohalar, ishlab chiqarish va ijtimoiy infratuzilma
bo’g’inlari va tashqi savdo sohalarini isloh qilishni ham o’z ichiga oladi. Bizning
respublikamiz iqtisodiyotida agrar sektor muxim o’rin tutadi. Qishloq ho’jaligi
mahsulotlarining yalpi ichki mahsulotdagi ulushi 16% dan ko’p.Iqtisodiy faol aholining
41% dan ortig’i agrar sektorda band. Ko’rinib turibdiki, agrar sektorga hos
muammolarni o’rganish ayniqsa bizning respublikamiz uchun muhim ahamiyatga ega.

3

Yer rentasi va uning turlari

Купить