Dokument ma'lumotlari

Narxi 20000UZS
Hajmi 783.1KB
Xaridlar 0
Yuklab olingan sana 03 Iyun 2025
Kengaytma docx
Bo'lim Kurs ishlari
Fan Texnika va texnologiya

Sotuvchi

Nurali Axmedov

Ro'yxatga olish sanasi 24 Oktyabr 2024

2 Sotish

Yuqori bosim ostida olingan PE dan diametri 110 mm bo‘lgan trubalar ishlab chiqaradigan texnologik liniyasini takomillashtirish

Sotib olish
Mavzu: Yuqori bosim ostida olingan PE dan diametri 11 0 mm bo‘lgan trubalar ishlab chiqaradigan texnologik liniyasini takomillashtirish . Q=3 5 т /соат. Reja: KIRISH I. UMUMIY QISM. 1.1.Polivinilxloridni ishlab chiqarish . II.TEXNOLOGIK QISM. 2.1. Polivinilxlorid trubalari i shlab chiqarishning texnologik sxemasi va parametrlari . 2.2. xom - ashyo va materiallar sarf balansi. 2.3.Issiqlik balansi hisobi Xlosa Foydalanilgan adabiyotlar 1 KIRISH Mavzuning dolzarbligi: О‘zbekiston Respublikasini rivojlantirishning beshta ustuvor yо‘nalishi bо‘yicha Harakatlar strategiyasiga muvofiq 2017 yil kimyo sanoati sohasida qator о‘zgarishlar amalga oshirildi. Neft-gaz hamda kimyo sanoatida olib borilayotgan islohotlar natijadorligini tahlil qilish, ushbu tarmoqlarni tizimli rivojlantirish masalalari ko’rib chiqilmoqda. Prezidentimiz kimyo sanoati yuqori rentabelli tarmoq ekanini ta’kidlab, 2019-2025 yillarga belgilangan istiqbolli loyihalarga tо‘g‘ridan-tо‘g‘ri investitsiyalarni jalb qilish bо‘yicha topshiriqlar berdi. O‘zbekistonning ko‘p korxonalari asosan polimerlarni qayta ishlash bilan shug‘ullanadilar. Bunday korxonalarning eng kattalari "Sovplastital", Jizzax plastmassani qayta ishlash, Qarshi plastmassalarni qayta ishlash, Samarqand polimer trubalari va plastmassalardan eshik-rom ishlab chiqarish zavodi, Andijondagi plastmassalardan avtomobil detallari ishlab chiqarish va lok-bo‘yoq korxonlari, Ohangaron va Sergelidagi plastmassalardan qurilish materiallari ishlab chiqarish korxonalari, Toshkent lok-bo‘yoq ishlab chiqarish korxonasi kabilar hisoblanadi. Undan tashqari O‘zbekistonda biron-bir katta korxona yo‘qki unda plastmassalarni olish yoki qayta ishlash sexi bo‘lmasa. Bu sexlarda shu korxonalarni o‘ziga keraqli plastmassa mahsulotlari ishlab chiqariladi. [4,5] 2001 yildan boshlab Sho‘rtangaz kimyo majmuasini ishga tushirilib yiliga 135 ming t onna chiziqli polietilen, Farg‘ona, Toshkent shaharlarida qurilgan 3 ta sellyuloza ishlab chiqaruvchi korxonalarda esa 2000 yildan 30 ming tonnadan ortiq sellyuloza ishlab chiqara boshladilar. O‘zbekistonda kimyo sanoatini rivojlantirishni 2010 yilgacha ko‘zda tutilgan rejasida Qoraqalpog‘iston AR-sida ishlab chiqarish unumdorligi bo‘yicha Sho‘rtangaz kimyo majmuasidan ham kattaroq polimerlar ishlab chiqarish majmuasi qurilishi mo‘ljallangan. Yangidan-yangi polimerlar ishlab chiqarish korxonalarini ishga tushirilishi Respublikamizda polimerlarni qayta ishlash bo‘yicha ham bir necha zamonaviy korxonalarni ishga tushirishga olib keldi. 2 Bularga turli rangdagi masterbatch tipidagi plastmassalarni ishlab chiqarish, Polivinilxloridnning sopolimerlaridan, gaz va suvlar uchun quvurlar ishlab chiqarish, polivinilxloriddan quvurlar va turli profillar ishlab chiqarish korxonalarini misol qilib keltirish mumkin. [34] Yuqorida aytilganlardan shu ayon bo‘lib turibdiki, o‘zida polimer saqlovchi moddalar va polimerlarni ishlab chiqarish ularni tayyor mahsulotlarga aylantirish O‘zbekistonda kundan-kunga rivojlanayapti va bundan keyin shu rivojlanish davom etadi. Shunday bulsada, barchamizga ayonki, Polivinilxlorid asosida issiq iqlimga mo’ljallangan quvurlar bizning respublikamizda ishlab chiqarilishi tobora ortib bormoqda. Shu bilan birgalikda bu maxsulotga bo’lgan talab hozirda yuqoridir. Mavzuning dolzarbligi Polivinilxlorid uchun svetastabilizatorlarni arzon hamda serob bo‘lgan ikkilamchi xom ashyolardan foydalanilgan holda olinishi, shuningdek muhim ekologik muammo – atrof muhit ifloslanishiga chek qo‘yilishidir. 3 I. UMUMIY QISM. Polivinilxloridni ishlab chiqarish . Polivinilxloridni suspenziyada ishlab chiqarish Bu usul bilan hozirgi vaqtda salkam 70% polivinilxlorid ishlab chiqariladi. Polimerlanish 20-200 m 3 hajmli impeller tipidagi aralashtirgich bilan jihozlangan reaktorlarda о‘tkaziladi. Hajmi 50 m 3 gacha bо‘lgan reaktorlarni ichi emallangan, yoki zanglamaydigan maxsus pо‘latdan yasalgan bо‘ladi. Katta hajmdagi 80-200 m 3 reaktorlar, issiqlikni oson olib chiqib ketish maqsadida, qaytar sovutgichlar bilan jihozlangan bо‘ladi. Jarayon EHM yordamida boshqariladi. Reaktorlar ishini unumini oshirish maqsadida, uz luksiz ishlaydigan, unumdorligi 10 t/soat bо‘lgan, ikki pog‘onali quvur-qu ritgich tipidagi quritish agregatlari yaratilgan. Suspenziya barqarorlovchisi sifatida metilsellyuloza, oksietilsellyuloza, vinil spirtini vinilatsetat bilan sopolimerlari ishlatiladi. Initsiator sifatida vinilxloridni massada polimerlash initsiatorlari hamda lauril peroksidi, benzoil peroksidi ishlatiladi. Muhitni rN ini doimiy ushlab turish maqsadida polimerlanishda bufer q о ‘shimchalar (suvda eruvchi karbonatlar, fosfatlar, gidroksidlar) ishlati ladi. Suspenziyada polivinilxlorid uzlukli yoki yarim uzluksiz usullarda olinadi. Vinilxloridni suspenziyada polimerlashni namunaviy andozasi qu yidagicha (mass. qismlarda): Vinilxlorid…………………………………………………….. 100 Deminerallangan suv…………………………………………. 150-200 Initsiator……………… . ……………………………………….. 0.03-0.17 Barqarorlovchi………………………………………………… 0.03-0.08 rN rostlagich…………………………………………………... 0.01-0.4 4 2.1-r asm . Polivinilxloridni suspenziyada uzluksiz usulda ishlab chiqarish jarayonining sxemasi : 1-polimerlovchi reaktorlar; 2- barqarorlovchi eritmasi uchun idish; 3-filtr; 4-p о ‘stloq shilgich; 5-suspenziyani gazdan tozalagich; 6-suspenziyani yig‘ib о ‘rtacha xolga keltiruvchi idish; 7- sentrifuga; 8-quritgich; 9-bunker; 10-kukunli elash b о ‘limi. Suvni monomerga nisbati 1,5:1 dan 2,0:1 gacha о ‘zgaradi. Suspenziyada PVX olishning texnologiyasi (rasm-2.1.), xom ashyolarni tayyorlash, vinilxloridni polimerlash, suspenziyani gazsizlantirish (degazatsiya), suspenziyani о ‘rtacha holga keltirish, sentrifugalash, polimerni qu ritish, elaqlash, qadoqlash, polimerlanmagan vinilxloridni rekuperatsiyalash, oqova suvlarni hamda gaz chiqindilarini tozalash kabi jarayonlardan ibo rat. Xom-ashyoni tayyorlash vinilxloridni tozalash, suvni ionitlar yordamida tuzsizlantirish, initsiatorni monomerda eritish va suspenziya barqarorlov chisin suvda eritishdan iborat. Reaksiya muhitini isitish va sovutish uchun qobiq hamda aralashtirgich bilan jihozlangan polimerlovchi - reaktorga hisoblagich yoki tortuv chi о ‘lchagich orqali mineralsizlantirilgan suv , 2 chi idishdan 3 chi filtr orqali barqarorlovchi eritmasi hamda initsiator eritmasi quyiladi . S о ‘ngra reaksiya muhitida vakuum hosil 5 qilinadi yoki azot bilan havosi siqib chiqari ladi va doimiy aralashtirilib turib suyuq vinilxlorid uzatiladi. Kompo nentlarni solib b о ‘linganidan s о ‘ng reaktor qobig‘iga berilgan haroratga cha isitish maqsadida issiq suv yuboriladi. Polimerlanish 45- 70 o C harorat va 0,5-1,4 MPa bosimda 5-10 soat davom etadi. Bunda monomerni konver siyasi 80-90 % ni tashkil etadi. Polimerlanish jarayoni reaktorda bosim 0,05-0,2 MPa gacha pasayganida tugatiladi. Reaksiyaga kirishmagan vinilx lorid avvaliga puflab, keyin esa vakuum hosil qilib reaktordan gazgol derga о ‘tkaziladi va regenirlashga j о ‘natiladi. Regenirlangan vi nilxlorid yana polimerlanishga j о ‘natiladi. Polivinilxlorid suspenziyasi p о ‘stloq ajratgich (4) orqali 5chi apparatga, reaksiyaga kirishmagan vinilxlo rid, vodorod xlorid va boshqa q о ‘shimcha moddalardan ajratish uchun uzatila di. Vinilxlorid bu yerdan ham gazgolder orqali regenirlashga tushadi. S о ‘ngra suspenziya yig‘uvchi- о ‘rtacha holga keltiruvchi idishga (6) о ‘tkazi - ladi. Bu idishga boshqa jarayonlarni о ‘tgan suspenziyalar ham solinib ham masi о ‘rtacha holga keltirilgach, suspenziyadan polimerni ajratish maqsadi da 7chi sentrifugaga uzatiladi. Filtrdan о ‘tgan suyuqlik oqava suvlarni tozalashga j о ‘natiladi. Kukunsimon polimer 20-30 % namlik bilan 8chi qurit gichga о ‘tkaziladi. Qaynash qavatida quritishda, quritgichga kirayotgan havo harorati 115- 120 o C, qaynash qavatining turli nuqtalarida 35-65 o C b о ‘la di. Quritilgan polimer tarkibida namlik 0,3-0.5% dan ortiq b о ‘lmasligi kerak. S о ‘ngra kukunsimon polimer siqilgan havo yordamida 9chi hajmga, un dan elash uchun 10 chi idishga uzatiladi. Tayyor polivinilxlorid kukun k о ‘rini shida qadoqlanadi, yirikroq fraksiyasi esa maydalashga j о ‘natiladi. Polivinilxloridni emulsiyada ishlab chiqarish Vinilxloridni emulsiyada (lateksda) polimerlash suv muhitida, suvda eruvchi initsiatorlar, emulgatorlar va boshqa q о ‘shimchalar ishtirokida о ‘tka ziladi. Emulgator sifatida sirt-faol moddalar - turli xil sovunlar ishla tiladi (alifatik va aromatik karbon kislotalarning tuzlari, alifatik sulfokislotalarning natriyli va kaliyli tuzlari, alkilsulfonatlar). 6 Polimerlanish initsiatorlari sifatida suvda eruvchi peroksid va gid rooksidlar (ammoniy, kaliy, natriy persulfatlari, vodorod peroksidi), oksidlanish-qaytarilish sistemalari ishlatiladi. Muhit rN ini rostlagichlari sifatida bufer moddalar - fosfatlar, karbonatlar ishlatiladi. Emulsiyada polimerlanish natijasida zarrachalari 0,1 dan 1 mkm kat talikka ega lateks hosil bо‘ladi; lateksdan polimer mayda kukun kо‘rini shida ajratib olinadi. Emulsion polivinilxlorid olishning texnologiyasi (rasm-2.2) xom ashyoni tayyorlash (emulgator va initsiator eritmalarini tayyorlab olish), vinilxloridni polimerlash, lateksdan gazlarni chiqarib yuborish, lateksni neytrallash va barqarorlashtirish, polivinilxloridni lateksdan ajratib olish, polimerni quritish va qadoqlash kabi jarayonlardan tashkil topgan. 2.2-rasm. Polivinilxloridni emulsiyada ishlab chiarish jarayonining sxemasi: 71- emulgatorni eritish apparati; 2,5,12-filtrlar; 3-suv fazasi yig’ilish idishi; 4- polimerlanish o’tkazish apparati; 6-lateksni gazsizlantiruvchi idish; 7-lateksni yig’ish idishi; 8-soda erituvchisi; 9-soda eritmasini yig’ish idishi; 10-lateksni barqarorlash idishi; 11-vakuum nasos. II.TEXNOLOGIK QISM. 2.1. Polivinilxlorid trubalari i shlab chiqarishning texnologik sxemasi va parametrlari . Termoplastik polimerlarni har xil profilga ega bo ‘ lgan teshiklar orqali uzluksiz siqib chiqarish va uni sovutish ekstruziyalash deb ataladi . Bu usul bilan trubalar, pardalar, list, plyonka, shlanglar, kabel simlarini ustini polimerlar bilan koplash va har turli uzunasiga o’lchanadigan buyumlar olinadi. 8 2.3-rasm. Ekstruder sxemasi. 2.4-rasm. Ekstruder chervyaki. Ekstruder asosan quyidagi qismdan iborat: stanina unda isitiladigan silindr joylashtiriladi, silindr ichki qismida bir yoki ikki chervyak urnatiladi, chervyaqlar elektr dvigatel bilan (aylanish uchun) bog‘langan, silindrda isitish va sovutish sistemasi mavjud. Shaqllash uchun maxsus forma qo‘llaniladi. Masalan, truba olish uchun mundshtuk va dorndan iborat profil beradigan qo‘shimcha uskuna yasatiladi. Ekstruziyalash uchun material granula holatda mashina bunkeri orqali isitiladigan silindrga tushadi. U erdan oquvchan holga utgan issiq material aylanib turuvchi shnek vositasi orqali oldinga surilib, mashinani bosh qismiga urnatilgan forma orqali siqib chikariladi. Demak, ekstruderni vazifasi polimerni silindr buylab silj ishi ni, uning yumshashini va gomogenlashishga o‘tishni ta’minlashdir. Undan tashqari silindr ichida gidrostatik bosim paydo qilish, chunki polimer oqishi va uning kallak orqali shaqlga aylanishi shu bosim tufayli amalga oshiriladi. Isitiladigan silindr (chervyak singari) shartli ravishda uch zonaga bulinadi: 1 zona - granulaning s ilindrga tushishi va uni oldinga siljishi va zichlanishi (uplotnenie). 2 zona - siqish zonasi, bu zonada polimer sekin-asta issiqlik ta’sirida yumshaydi va plastikalanadi. Bu berilayotgan issiqlik va materialning ichki ishqalanishi natijasida hosil bo‘ladigan issiqlik tufayli amalga oshiriladi. 9 Polimerlarni suyuqlanishida uning hajmi kamayadi, shu tufayli bu zonada chervyak kanalining chukurligi kamayib borishi rejalashtirilgan. Oxirgi 3 zona - dozirovanie nomi bilan ataladi. Bunda butun chervyak vint kanali buylab suyuqlangan polimer bilan koplangan va suyuqlanma qolipga siqib chikarib beriladi. 1 zona uzunligi odatda silindrga tushayotgan granula joyidan boshlab to granulani suyuqlangan katlami silindr devorida yoki shnekda hosil bo‘lganicha uzunlik qabul qilingan. 2 zona - suyuqlanish zonasi - suyuqlanish boshlangandan to butunlay granulani suyuqlangan holatga kelguncha shnek masofasi qabul qilingan. 3 zona - dozirovanie, bu zonada butunlay suyuqlangan, harorat bir tekis taksimlangan va suyuq polimer bir xil xossaga ega bo‘lishini ta’minlash zonasidir va suyuqlanma siqib chiqarishga tayyor. Chervyakni vint kanalida (3 zonada) t o‘ rt oqimini kuzatish mumkin: 1. T o‘g‘ ri, majburiy oqim bu kallak tomon yo‘nalgan bo‘ladi. 2. Teskari oqim - to‘g‘ri oqimni kamayishi, bunga sabab kallakning va silindr devorining qarshiligidir. 3. Sirkulatsion oqim - vintli kanal o‘qiga perpendikulyar ravishda yo‘nalgan oqim bo‘ladi. 4. "Utechka" oqimi - chervyak va silindrni ichki satxidan hosil bo‘lgan oraliqda sodir bo‘ladi va u granula tushayotgan bunker tomon yo‘nalgan bo‘ladi. 2.5-rasm. T o‘g‘ ri o q i sh sxe ma si 10 2.6-rasm. S irkulyasi o n oqim sxe m asi Ekstruderning unumdorligi to‘g‘ri va teskari oqimdan kelib chikadi. Sirkulatsion oqim odatda ekstruder unumdorligiga deyarli ta’sir etmaydi. "Utechka" oqimi qiymati juda kam bo‘lgani uchun u hisobga olinmaydi. Termik turgun bulmagan termoplastlarni (PP) qayta ishlashda siqish zonasiz jarayon olib boriladi. Buning uchun maxsus chervyaqlar qo‘llaniladi, ularda kanal chukurligi kamayib boradi. Buning natijasida PP ni parchalanishi keskin kamaytirib yuboriladi (yana shuni e’tiborga olish kerakki, siqish zonasida issiqlik ajralib chikadi). Silindr ichida materialni oqishiga ishqalanish koeffitsienti katta ta’sir ko‘rsatadi. Shuning uchun chervyak yuzasi va material o‘rtasidagi ishqalanish koeffitsienti silindr yuzasi bilan material o‘rtasidagi ishqalanish koeffitsientidan kam bo‘lishi kerak. Agarda bunga rioya kilinmasa, unda suyuqlangan polimer chervyak bilan aylanib ketadi va oldinga siljish bulmaydi. Chervyakka bo‘lgan ishqalanish koeffitsientini k ichidan (ukikamaytirish uchun chervya orqali) sovuk suv yuboriladi. Ekstruderning ishlashiga granulaning formasi va o‘lchami katta ta’sir ko‘rsatadi. Agarda granula katta o‘lchamga ega bulsa, unda suyuqlanma ichida havo qolishi mumkin. Bu olingan buyumda pufak (vzdutiya) hosil bo‘lishiga olib keladi. Xuddi shunga o‘xshash buyum sifatiga suyuqlanmaga ta’sir kilayotgan kuchlanish (napryajenie) va deformatsiya tezligi ta’sir ko‘rsatadi. Agar kuchlanish ko‘payib ketsa (normadan yuqori), unda buyum sirtida notekislik, kalinlanish 11 (utol she nie) va boshqa sifatga salbiy ta’sir qiluvchi ko‘rsatkichlar paydo bo‘ladi. Odatda silindr harorati shnek haroratidan yuqori bo‘ladi. Shu sababli oldin suyuqlanayotgan polimer plyonkasi silindr devorida paydo bo‘ladi. Suyuqlangan materialni harakati silindr yuzasida va granulani esa shnek atrofida siljishi tufayli yuzaga keladi. Granulaning suyuqlanishi tufayli uning hajmi kamayadi, shuning uchun suyuqlanish zonasida shnekning chukurligi kamayib boradi, buning hisobiga asta-sekin siqish va zichlanish sodir bo‘ladi. Q anchalik oldin suyuqlanish tamom bulsa, shunchalik suyuqlanma aralashishi yaxshilanadi va u bir tekis bo‘ladi. Dozalash zonasida suyuqlanma harakati qovushqoq-oquvchanlik (vyazkogo techeniya) orqali bo‘ladi. Bunga shnekni aylanishi silindr devoriga yopishgan polimerning katta ta’siri bor. Trubalar olish texnologiyasi Ma’lumki hozirgi paytda gaz, vodoprovod, kanalizatsiya tarmoqlari kurishda plastmassadan yasalgan trubalar ko‘p ishlatilmoqda. Bu trubalar zanglamasligi (50 yilga chidaydi), bo‘yab turishni talab kilmasligi, suyuqlik harakatiga kam tuskinligi (ichki yuzasi sillik bo‘lgani tufayli) va boshqa xususiyatlari bilan po‘lat va chuyan trubalardan afzal turadi. Plastmassa trubalarni etkazish va montaj qilish ham oson va arzon. Misol uchun, Sho‘rtan gaz-kimyo majmuasiga qarashli " termoplast " sexini olsak, u erda turli xil o‘lchamga ega bo‘lgan yuqori zichlikka ega bo‘lgan PP dan ko‘p miqdorda trubalar chi q arib turilibdi. Plastmassa trubalarning yana afzalligi shundan iboratki, ular sovukka chidamli (-70 o S), elastik xususiyatlari saqlanadi, egiluvchan, vazni engil va xk. Plastmassa trubalarning kamchiligi - ularning yuqori issiqlikka bardosh bera olmasligidir. Ekstruderdan suyuqlangan PP siqib chiqariladigan halqasimon tirqishning kundalang kesimi trubaning kundalang kesimidan ozgina ortiq bo‘lishi kerak. Chunki kalibrlash (moslama) vaqtida truba zagotovkasi nasadka ichida qisman chuziladi. Ekstruderning bosh qismidan siqib chikarilayotgan polietilen massasi 12 silindr shaqliga kirib, u to‘g‘ridan-to‘g‘ri kalibrlash nasadkasiga utadi. Bu erda truba birmuncha soviydi, kotadi va kalibrlanib, muayyan tashqi diametrga ega bo‘lgan holda chika boshlaydi. Odatda truba tashqi diametri bo’yicha kalibrlanadi va trubalar kundalang yo‘nalishda ikki xil usulda: vakuum hosil qilish usuli yoki truba ichidan sikilgan havo yuborish yuli bilan chuziladi. Kalibrlash nasadkasidan chikayotgan truba xali issiq bo‘lgani uchun, u egiluvchan va oson deformatsiyaga uchraydigan bo‘ladi. Shu sababli u nasadkadan chikishi bilano q sovutish vannalarida yoki ustidan suv quyish usuli bilan sovutiladi. Sovugan trubalar qattiq va deformatsiyaga uchramaydigan bo‘ladi. Silindr zonalari bo’yicha harorat ( o C) PP dan truba olishda ekstruder kallagining 3 zonasida harorat 190; 200; 210 bo‘ladi. Kalibrlovchi havoning bosimi (MPa) (izbitochnoe): 0,08-0,1 (0,1-0,12). Suyuqlanmaning kallakdagi bosimi 30 MPa gacha boradi. Suyuqlanmaning kengayishini (razbuxaniya) hisobga olgan holda trubaning kundalang kesma yuzasi (S) forma hosil qiladigan kallak tirqishidan 10 15 % gacha ko‘p bo‘lishi kerak. Polivinilxlorid asosida tayyorlangan kompozitsiyadan ikki shnekli ekstruder yordamida qattiq trubalar olinadi. Bu trubalarni viniplast trubalari deb ham aytiladi. Polietilenga nisbatan PVX kompozitsiyasidan olinadigan trubalarda ekstruziya harorati boshqacha bulishdan ham farq qiladi. Shuni ham eslatib o‘tish kerakki, viniplast trubalarning issiqlik o‘tkazuvchanligi po‘lat trubalarnikiga haraganda 400 marta kam. Shuning uchun ham bunday trubalarning tashqi devorlarida suv tomchilari hosil bulmaydi. Agar polietilendan olinadigan trubalarni ekstruderdan chikayotgan qovushqoq-oquvchan holatda 200 o S dan ortiq ushlab turish mumkin bulsa, P VX dan olinadigan trubalar uchun 170-180 o S dan ortmasligi kerak, chunki P VX ning termik turgunligi polietilenga nisbatan ancha past. Yuqorida keltirilgan ekstruder turlari plastmassa poroshok yoki granula holatdagi komponentlarni aralashtirishda, plastmassani qayta ishlashda va termik turgun bulmagan ayrim polimerlardan buyum olishda qo‘llaniladi. 13 Texnologik jarayonning rejimi Texnologiya tanlashdan oldin trubani tashqi diametri, ichki diametri va trubaning qalinligini; profillar uchun uning enini, balandligini; k a bellar uchun tashqi diametri yoki izolyasiya qatlamining qalinligini bilish kerak. Ekstruziyalash usuli bilan truba olish texnologik parametrlari plyonka olishdagi parametrlardan deyarli farq qilmaydi. Truba olish uchun ishlatiladigan, masalan, polietilen yuqori molekulyar massaga (PTR kam) ega bo‘lishi kerak. Bu trubani ekspluatatsiya qilish (yuqori bosimga chidamligi) sharoitiga bog‘liq. Silindr zonalari bo‘yicha harorat ( o C) polietilendan truba olishda PENP (PEVP) uchun 115(140); 120(160); 130(170); 140(190) bo‘ladi. Shu ekstruder kallagining 3 zonasida harorat 140 (210); 140 (220); 150 (220) bo‘ladi. Kalibrlovchi havoning bosimi (MPa) (izbtochnoe): 0,08-0,1 (0,1-0,12). Suyuqlanmaning kallakdagi bosimi 30 MPa gacha boradi. Suyuqlanmaning kengayishini (razbuxaniya) hisobga olgan holda trubaning ko‘ndalang kesma yuzasi (S) forma hosil qiladigan kallak tirqishidan 10-15% gacha ko‘p bo‘lishi kerak. Kalibrovka qilgandan keyin trubani diametri, nasadkaning diametriga teng bo‘lib chiqqan holda 10-25 % ortadi; truba devori qalinligi kamayadi, ya’ni D nasadka > D mundshtuk . Rossiya GOSTi bo‘yicha 4 xil truba ishlab chiqariladi. Ularning bir-biridan farqi suv bosimining ushlash qobiliyati bilan ajraladi: 2.1-jadval Truba turlari Suv bosimi 20 o C , Mpa L (engil) 0,25 SL ( o‘ rta engil) 0,40 S ( o‘ rta) 0,60 L (og‘ir) 1,0 14 2.7-rasm. Truba olish texnologik sxemasi. Yuqorida keltirilgan texnologik sxema bo‘yicha D tashqari = 400 mm gacha, qalinligi 30 mm gacha bo‘lgan trubalar ishlab chiqiladi. Katta diametrli trubalar olish uchun katta diametrga ega bo‘lgan shnekli ekstruderlar qo‘llaniladi. Ekstruder kallagining tuzilishi va vazifasi. Truba va shlanglar ishlab chiqarish uchun halqasimon to‘g‘ri oqimli kallaqlar (qoltsevuyu pryamotochnuyu) qo‘llaniladi. Uning tuzilishi rasmda keltirilgan. 2.8-rasm. Ekstruder kallagi sxemasi. Bu rasmdan ko‘rib turibsizki, kallakning asosiy qismlari quyidagilar: 15 1. Siqilgan havoni kiritish shtutseri 2. Korpus 3. Regulirovka qiladigan vintlar 4. Mustahkamlovchi moslama 5. Tross siljuvchi probkani ushlab turish uchun (kalibrlash moslamada) 6. Truba zagotovkasi (trubnaya zagotovka) 7. Truba ichiga siqilgan havo yuborish uchun kanal 8. Matritsa 9. Dornani ushlab turuvchi moslama 10. Dorn K a bellarni , elektr tokini o ‘ tkazuvchi simlarni izolyasiya qilishda ekstruderlarni formalovchi kallagi boshqacha konstruksiyaga ega , ya ’ ni vkladishli bo ‘ ladi . Buning konstruksiyasi tavsiya qilingan adabiyotlarda keltirilgan. Murakkab profilga ega bo‘lgan buyumlarni olishda suyuqlanmaga katta qarshilik ko‘rsata oladigan kallaqlar qo‘llaniladi. Polivinilxlorid asosida tayyorlangan kompozitsiyadan ikki shnekli ekstruder yordamida qattiq trubalar olinadi. Bu trubalarni viniplast trubalari deb ham aytiladi. Polietilenga nisbatan PVX kompozitsiyasidan olinadigan trubalarda ekstruziya harorati boshqacha bo‘lishdan ham farq qiladi. Shuni ham eslatib o‘tish kerakki, viniplast trubalarning issiqlik o‘tkazuvchanligi po‘lat trubalarnikiga qaraganda 400 marta kam. Shuning uchun ham bunday trubalarning tashqi devorlarida suv tomchilari hosil bo‘lmaydi. Agar polietilendan olinadigan trubalarni ekstruderdan chiqayotgan qovushqoq-oquvchan holatda 200 o C dan ortiq ushlab turish mumkin bo‘lsa, PVX dan olinadigan trubalar uchun 170-180 o C dan ortmasligi kerak, chunki PVX ning termik turg‘unligi polietilenga nisbatan ancha past. Polietilen va poliprolipendan trubalar olishda (ayniksa, tashqi vodoprovod tarmoqlari uchun ishlatiladigan trubalar) tarkibiga (granulaga) 2-2,5 % miqdorida yorug‘lik stabilizatorlari — qurum (chernaya saja) qo‘shilgan bo‘ladi. 2.3. Polivinilxlorid trubalari ishlab chiqarishda sarf bo‘ladigan xom - ashyo 16 va materiallar sarf balansi. PVX 70 % Mel 26,9 % Termos tabilizator 2 % TiO 2 1 % Kraska 0,1 % 2.2-jadval 17 1 p/m ................... 0,7 kg 47 00 p/m ........... ………x kg X = 3 2 90 kg yoki 3 , 3 tonna xom ashyo kerak bo‘ladi. 2.3-jadval Yo‘q otishlar: Uchuvchi moddalar 0,005 % Qadoqlash 0,005 % Granulani maydalash 0,01 % Trasportirovka 0,02 % Jami: 0,04 % 100 % .......... 3 , 3 t. 0 , 4 % ............ x X = 1 , 32 t. Yo‘q ot ish Biz olishimiz kerak bo‘lgan 4700 p/m quvur olish uchun jami kerak bo‘ladigan xom - ashyo miqdori: 3 , 3 + 1,32 = 4,62 t. 100 % .......... 3,3 t. 2.6-rasm. Sirkulyasion oqim sxemasi ........................ 11 X =0,0 0 33 t. Kraska 2.4-jadval Xom ashyo Tonna % P VX 2 , 31 70 Mel 0 , 887 7 26,9 Termos tabilizator 0,0 66 2 TiO 2 0, 0 33 1 Kraska 0,0 0 33 0,1 18 Jami: 3,3 100 Ushbu korxonada ekstruderdan 1 daqiqada 3 p/m quvur ishlab chiqaradi. 8 soatda esa 144 0 p/m quvur ishlab chiqaradi. Bizga kunlik kerak bo‘ladigan xom-ashyo miqdori quyidagi jadvalda keltirilgan: (1 p/m quvur massasi 700 gramm.) 2.5-jadval 8 soat uchun 1 44 0 p/m 2.6-jadval Shundan: Mehnat fondi hisobi Bir sutka hisobida: 24 soat ekstruder ishlaydi. Ekstruder va xom - ashyo hisobi Ekstruderdan 1 daqiqada 3 p/m 1 soatda 1 80 p/m 8 soatda 1 44 0 p/m 2.7-jadval I smena II smena III smena 1 sutka 1 440 p/m 2 88 0 p/m 4 3 2 0 p/m 19Xom ashyo 1 sutka uchun (t. da) P VX 2 , 31 Mel 0 , 8877 Termos tabilizator 0 , 0 66 TiO 2 0 , 0 33 Kraska 0 , 00 33 Jami: 3 , 3 Demak, 1 80 p/m ................. 1 soat da ishlab chi q arsa, 4700 p/m ................. X = 24 soat ya’ni 1 sutkada ishlab chi q ara oladi. I ssiqlik balansi hisobi Ekstruderlar Issiqlik balanslarini hisoblashdan maqsad, tanlangan jihozdagi issiqlik almashinish yuzasini yoki isitkichlarning quvvatini aniqlashdir. Bundan tashqari energiya sarfi aniqlanadi. Q = 180 kg/ s = 90 mm T yuk = 70 0 C T doz = 190 0 C Issiqlik balansini hisoblashda q ulaylik tug‘dirish ma q sadida quvvat birliklaridan foydalanamiz. Bu erda: - chervyakning mexaniq ish hisobiga ajralib chikadigan issiqlikka sarflanuvchi quvvat, Vt; - mashina material silindridagi elektr isitgichlar quvvati, Vt; silindr ichidagi polimerni isitish uchun talab etiladigan quvvat, Vt; - silindr yuzasidan atrof muhitga issiqlik yukotilishi uchun sarflanuvchi quvvat, Vt; chervyak ichki kanalidan utuvchi, sovituvchi suvni isitish uchun sarflanuvchi quvvat, Vt. Balans bosqichlarini aniqlash: 20 Bu erda: N 1 - kanal b o‘ ylab polimerni itarish uchun chervyak sarflagan quvvat, Vt; N 2 - silindr ichki devori bilan vitokning eng tepasi orasidagi b o‘ shli q dan polimerni siqib chiqarish uchun sarf bo‘lgan quvvat, Vt; N 1 va N 2 larni D.D. R iyabinin va Y.E.Lukachlarning kitobida keltirilgan formulalar orqali aniqlash mumkin yoki quyidagi emperik formula orqali ham aniqlasa bo‘ladi. 182-183 betlar. (sm. Literatura k prilojeniyu): Bu erda: Q - ekstruderning unumdorligi, kg/ch; S p - polimerning solishtirma issiqlik si g‘ imi Dj/(kg*K); T 1 va T 2 - yuklash va dozalash zonasidagi polimerning harorati, K; N nagr - mashina material silindridagi elektr isitkichlar quvvati Vt N G = 180*1,5*(190-70)*1/3600 =9 Bt N pot - silindr yuzasidan atrof muhitga yo‘qolishi uchun sarflanuvchi quvvat, Vt N pot = F*α*∆T Bu erda: F - silindrning tashqi yuzasi, m 2 α -issiqlik uzatish koeffitsenti (konvektiv va nur chiqarish orqali) Vt/ m 2 *k 21 N oxl - chervyak ichki kanalidan o‘tuvchi, sovituvchi suvni isitish uchun sarflanuvchi quvvat, Vt Bu erda: G B - sovi q suv sarfi, l/sek S v - suvning issiqlik si g‘ imi, Dj/kg*k  - boshlan g‘ ich va oxirgi temperaturalar farqi sovituvchi (suvning) G B = f*p*V = 1 , 5*0,5*10 = 0,5 l/sek f - trubkaning q ir q im yuzasi, m 2 V - suvning oqish tezligi, m/sek r - suvning zichligi, kg/m (1 gr/ sm 3 ) N oxl = 0,5*4,18*6 = 12,54 Vt Mashina material silindridagi elektr isitgichlar quvvati, Vt N nagr = N G +N pot + N O xl - N mex = 9+68,5+12,54-10,4 = 79,64 Bt 110 = N fakt > N rasch = 90,04 N mex + N nagr = N G + N pot + N oxl (10,4 + 79,64) = (9+ 68,5 + 12,54) 90,04 = 90,04 Mexani k hisob 22 Chervyakni mustahkamlikka egiluvchanligiga ma’lum texnologik rejimiga ishlashga moilligini bilish uchun chervyakning mexaniq hisobini ishlab chikamiz. Chervyakning konus holatiga ega bo‘lib unga o‘q kuchlanishini(R), qo‘yilgan va bir tekisda(q) kuchlanish chervyak bo‘ylab tarqalgan va aylanish momenti qo‘yilgan. Demak, murakkab kuchlanish holatida bo‘lib quyidagi ko‘rsatkichlar bilan ish olib boramiz. Q- quvvati 180 kg/s - 90 mm 0,09 m L shn ek - 20*90 =1800 mm= 1,8 m ω r - 160 ob/ min N - 110 kvt C P E - 1,5 kDj/kg*k T 1 - 70 0 S T 2 - 190 0 S d 1 = 0,016 m truba diametri ∆P = g*H*p = 9,81*0,60*1,4 = 8,24 m Bu erda: g= 9,81 23 P RE = 1,4 g / sm H = 0,60 m τ iz = egilishdagi kuchlanish; bu erda: 24 XULOSA Mening Kurs loyiha ishim mavzusi hozirgi kunda o‘ta dolzarb bo‘lib, uning echimini topish esa yanada mas’uliyatli masalalardan biri bo‘lib hisoblanadi. Men Kurs loyiha mavzusini yoritishda barcha ma’lumotlardan foydalandim: jumladan, malakaviy amaliyot davrida ishlab chiqarish korxonalaridan olingan ma’lumotlar, texnologik qurilmalarning chizmalari, ularning ishlash prinsiplari, texnik tavsiflari, xom-ashyo va tayyor mahsulotlarning tavsiflari, ishlab chiqarish korxonalarida hosil bo‘ladigan chiqindilar va ularni qayta ishlash usullari, internet ma’lumotlari va boshqalardan foydalandim. Ushbu ma’lumotlarga tayangan holda « Ekstruziya usuli bilan issiq iqlimga chidamli PVX asosida diametri 200 mm bo’lgan quvur ishlab chiqarish bo’limini loyihalash (Q= 4700 pm/sutka)» nomli Kurs loyiha ishini loyihaladim. Natijada tanlangan texnologiyaga mos keladigan texnologik rejimlar bayon qilindi va ortiqcha sarf-harajatlarga yo‘l qo‘yilmadi. Men bajargan Kurs loyiha kirish, umumiy qism, texnologik qism, iqtisodiy qism, mehnat muhofazasi, atrof-muhit muhofazasi, xulosa, foydalanilgan adabiyotlar ro‘yxati, ilovalar keltirilgan. Texnologik qismda mahsulot ishlab chiqarish texnologiyasi, konkret turdagi maxsulotlar uchun tegishli texnologik, mexaniq, issiqlik va boshqa hisoblar, ularning tahlili, asosiy qurilmalar hamda moddiy balans hisoblari keltirilgan. Chizmalarda asosiy ishlab chiqarish texnologik liniyasi, asosiy qurilma va uning qirqimlari, shuning bilan birgalikda iqtisodiy ko‘rsatkichlar jadvali berilgan. Ishlab chiqarish jarayonida e’tiborga olinishi kerak bo‘ladigan mehnat muhofazasi va atrof-muhit muhofazasi, ish jarayonida ajralishi mumkin bo‘lgan zararli texnologik chiqindilar va ularni oldini olish choralari berilgan. 25 FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR RO‘YXATI 1. O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining “O‘zbekiston respublikasini yanada rivojlantirish bo‘yicha harakatlar strategiyasi to‘g‘risida” farmoni Toshkent shahri, 2017 yil 7 fevral 2. Sh.M.Mirziyoyev “Buyuk kelajagimizni mard va olijanob xalqimiz bilan birga quramiz”, Toshkent, “O‘zbekiston”- 2017 y. 3. Sh.M.Mirziyoyev “Erkin va farovon, demoqratik o‘zbekiston davlatini birgalikda barpo etamiz”, Toshkent, “O‘zbekiston”- 2016 y. 4. Sh.M.Mirziyoyev “Qonun ustuvorligi va inson manfaatlarini ta’minlash – yurt taraqqiyoti va xalq farovonligining garovi”, Toshkent, “O‘zbekiston”- 2016 y. 5.I.A. Karimov „Jahon moliyaviy-iqtisodiy inqirozi, O‘zbekiston sharoitida uni bartaraf etishning yo‘llari va choralari“, Toshkent, “O‘zbekiston”-2009 y. 6.I.A.Karimov. “Barcha reja va dasturlarimiz Vatanimiz taraqqiyotini yuksaltirish, xalkimiz faravonligini oshirishga xizmat qiladi”, Toshkent- “O‘zbekiston”- 2011 y. 7.O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti I.A. Karimovning "O‘zbekiston mustaqillikka erishish ostonasida". T.: «O‘qituvchi», 2012. 8. «Osnove texnologii pererabotki plastmass» pod red. V.N.Kulezneva i V.K.Guseva. Moskva. «Ximiya» 2004. 9. «Osnove texnologii pererabotki plastmass» Bortnikov V.G., Kazan, 2000. 10. «Praktikum po texnologii pererabotki plastmass» pod red. V.M.Vinogradova i G.S.Golovkina. Moskva. «Ximiya» 1981. 1 1. «Polimer materiallarni sinashga oid praktikum» Y.M.Maqsudov. Toshkent kimyo-texnologiya instituti. Toshkent. «O‘qituvchi» 1984y. 12.“Plastmassalami qayta ishlash texnologiyasi”, T.Abdurashidov “musiqa” nashriyoti T. 2010 y. 120 bet. 13. Bitiruv oldi amalyot hisoboti. 14. N.A. Kozulin, A. Y. Shapiro, R.K. Gavurina. ’’Oborudovanie dlya proivodstva i pererabotki plasticheskix mass”, Ximiya, 1977. 15. S. G. Gurevich i dr. “Mashini dlya pererabotki termoplasticheskix materialov”, 26 2.1-r asm . Polivinilxloridni suspenziyada uzluksiz usulda ishlab chiqarish jarayonining sxemasi : 1-polimerlovchi reaktorlar; 2- barqarorlovchi eritmasi uchun idish; 3-filtr; 4-p о ‘stloq shilgich; 5-suspenziyani gazdan tozalagich; 6-suspenziyani yig‘ib о ‘rtacha xolga keltiruvchi idish; 7- sentrifuga; 8-quritgich; 9-bunker; 10-kukunli elash b о ‘limi. 27

Yuqori bosim ostida olingan PE dan diametri 110 mm bo‘lgan trubalar ishlab chiqaradigan texnologik liniyasini takomillashtirish

Sotib olish