Документ

Всего документов: 5844
Число пользователей: 15251

Информация о документе

Цена	9000UZS
Размер	3.9MB
Покупки	6
Дата загрузки	14 Октябрь 2023
Расширение	docx
Категория	Машиностроение

Zamonaviy avtomobillar dvigatellarining ta’minlash tizimi

O’zg. Varoq Hujjat№.
Imzo Sana Varoq
2.2. Dvig a t e lni s o vuq h o l a td a ishg a tushirish qiyinl a sh a di.
Karbyuratorga Yonilg’i k e lmaganligi, karbyuratorni ishga tushirish qurilmasini
havoda yondirish tizimini nosozligi sababli dvigat e lni sovuq holatida ishga tushishi
qiyinlashadi.
Ka rbyur a t o rg a Yonilg’i ke lishini t ek shirish yuq o rid a kop rib o’tilg a n. Agar
karbyuratorga Yonilg’i k e layotgan va yondirish tizimi soz bo’lganda dvigat e l
sovuq holatida ishga tushirish qiyinlashsa, uni sababi birlamchi kam e ra havo va
dros e ll zaslonkalari holatini hamda ishga tushirish qurilmasini pnevmokorr e ktorini
sozlanganligi buzilganligidir. Bund a y h o l a tl a rd a h a v o z a sl o n ka si tr o s uz a tm a sini
to’g’ril a sh bil a n s o zl a sh v a pnevmo ko rr ek t o rni ishl a shini t ek shirish l o zim.
Dvigat e l turg’un ishlaya’ti yoki tirsakli valni kichik aylanishlarida salt yurishda
to’xtab (o’chib) qolya’ti.
Bu n o s o zli k t a ’minl a sh tizimig a b o g’liq bo’lm a g a n jud a ko’p s a b a bl a rg a b o g’liq
bo’lishi mum k in. Misol, yondirishni noto’g’ri o’rnatilganligi, yondirish shamlari
elektrodlarida qurum hosil bo’lishi yoki ular elektrodlari orasidagi tirqishni
buzilishi, klapanli m e xanizmlardagi tirqishlarni buzilishi, kompressiyani pasayishi,
tsilindrlar kallagi va kirish quvuri, karbyurator birikmalari orasidan havo so’rishi.
T a ’minl a sh tizimini t ek shirishd a n o ldin yondirish tizimi v a g a z t a qsiml a sh
m exa nizmini s o zligig a ish o nch h o sil qilish l o zim. SHundan so’ng dross e l
zaslonkasi va uni uzatmasini qadalib qolishini (ushlanib qolishini), so’ng
karbyuratorni salt yurish tizimini sozlash lozim.
Agar sozlash bilan dvigat e lni turg’un ishlashini ta’minlab bo’lmasa, unda
nosozlikni sabablari karbyuratorni salt yurish tizimini jiklyor va kanallarini
ifloslanishi, majburiy salt yurish ekonomayzerini nosozligi hamda majburiy salt
yurish ekonomayzer tizimini va tormozlarni vakuum kuchaytirgichi ichaklarini
g e rm e tikligini buzilishi mumkin. Bunday hollarda vakuum ichaklar birikmalarini
g e rm e tikligi t e kshiriladi, salt yurish Yonilg’i jiklyori bo’shatib olinib, jiklyor va
uni o’rni t e shigi orqali salt yurish kanallari siqilgan havo yordamida ‘udaladi va
salt yurish tizimini sozlash qaytariladi. Ko’pgina karbyuratorda salt yurishni
Yonilg’i jiklyorini yechib olib siqilgan havo bilan udash hamda salt yurish kanalini
20

O’zg. Varoq Hujjat№.
Imzo Sana Varoq
qismlarini qattiq t e kis-t e kislikka o’rnatilgan mayda qumqog’ozga kuch bilan
ishqalash bilan t e kislanadi.
Yonilg’i n a s o sini yig’ish qisml a rg a a jr a tishg a t e s ka ri r a vishd a a m a lg a o shiril a di.
N a s o sni yig’ishd a n a s o sni o’z a r o j o yl a shg a n qisml a rini to’g’riligini t a ’minl a sh
l o zim. Nasos korpusini yuqori va pastki qismlarini biriktirishda hamma vintlarini
bir ikki r e zbadan kuch ishlatmay qotirish so’ng esa ularni «Xoch» («krest na
krest») tartibida qotiriladi.
Yonilg’i nasosini unumdorligi maxsus st e nda t e kshirishda u hosil qilayotgan
bosim va uni unumdorligi o’lchanadi. Yonilg’i n a s o sini b o simi v a unumd o rligi h a r
x il dvig a t e ll a r uchun quyid a gich a bo’l a di:
- V A Z v a M e MZ-245 dvig a t e ll a rid a 2000 d a q. -1
d a 0,023...0,03 MPa v a 54 l/s;
- UZ A M-331 v a 412 dvig a t e ll a rid a 1800d a q. -1
d a 0,03...0,036 MPa v a 50 l/s;
- yu k a vt o m o bill a ri dvig a t e ll a rid a m a r ka l a rig a q a r a b 42…120 l /s.
A vt o m o bild a Yonilg’i n a s o sini g e rm e ti k ligi m ax sus a sb o b yord a mid a o’lch a n a di.
Asbob manom e trda 3 va 2 ta ichaklardan 1 va 5, ulardan bittasi jumrak bilan
birgalikda karbyuratorga uzatilayotgan Yonilg’i shtuts e riga, 2 chisi esa
almashtiruvchi shtuts e rlari bilan Yonilg’i nasosidan chiqayotgan ichakka ulanadi.
Nasosni t e kshirish jo’mrak ochiladi, dvigat e l ishga tushiriladi. Tirsakli valni kichik
aylanishlarida va salt yurishda nasos e rishishi mumkin bo’lgan bosim manom e tr
bilan o’lchanadi va bu o’lchamlar yuqoridagi koprsatkichlarga mos tushishi lozim.
So’ng jo’mr ak 2 b e r k itil a di v a dvig a t e l to’ x t a til a di. 30 s o niya o’tg a nd a n so’ng
m a n o m e tr bo’yich a b o simni tushishi o’lch a n a di. A g a r b o simni tushishi 30 s o niya
d a v o mid a 0,01 MPa d a n ko’p g a tushm a s a , n a s o s s o z his o bl a n a di. Dvigat e l yana
10..15 soniyaga ishga tushiriladi, dvigat e lni to’xtatib jo’mrakni b e rkitmay 30
soniyadan k e yin bosimni tushishi o’lchanadi. qayta t e kshirishda bosimni t e z
tushishi karbyuratorni ninasimon klapanini nosozligini bildiradi.
M ax sus st e nd bo’lm a g a nd a Yonilg’i n a s o sini a vt o m o bild a s o dd a l a shg a n uslubd a
t ek shirish mum k in. Buning uchun Yonilg’i n a s o sid a n ich ak l a r uzib qo’yilib qo’l
n a s o si yord a mid a b e nzin to’ k ib yub o ril a di. So’ng kirish shtuts e riga kalta ichak
ulanadi va ikkinchi uchi b e nzinli idishga tushiriladi, chiqish shtuts e riga esa uzun
23

O’zg. Varoq Hujjat№.
Imzo Sana Varoq

8

O’zg. Varoq Hujjat№.
Imzo Sana Varoq
k irgizib sug’urib o lish mum k in. T e zlatgich nasosi purkagich klapanini bo’shatib
purkagichni qistirmasi bilan yechib olinadi. po’kakli ka m e r a d a n b o sh d o z a l o vchi
tizimni Yonilg’i ji k lyorl a ri bo’sh a tib o lin a di. Ikkilamchi kam e ra o’tish tizimi
jiklyorlarin va shunga qarama-qarshi tomonda konstruktsiyasi bo’yicha o’xshash
salt yurish tizimi Yonilg’i jiklyori yechib olinadi. Korpus ‘azlaridan (teshik
laridan) bosh dozalovchi tizimni purkagichlarni qoqib chiqariladi .
Ka rbyur a t o rni past k i qismini qisml a rg a a jr a tish.
Buning uchun ch e klagich vtulkalari olinadi va Yonilg’i avralashmani miqdor va
sifat sozlovchi vintlari bo’shatiladi, pnevmoklapan va majburiy salt yurish
ekonomayzeri tizimi mikro’ e r e klyuchat e li olinadi. Gaykalarni bo’shatib dross e l
zaslonkasi uzatmasi ‘ishanglari olinadi. O’qlardan dross e l zaslonkalari va olinadi,
ularni qotirmasi vintlarini bo’shatib o’q sug’irib olinadi.
2.3. Ka rbyur a t o r d e t a ll a rini t o z a l a sh v a t ek shirish.
Ka rbyur a t o rni h a mm a d e t a ll a ri v a ka n a ll a ri q a ttiq cho’t ka li k ist o ch ka yord a mid a
yuvil a di v a schiqilg a n h a v o yord a mid a ‘ud a l a di. Ka rbyur a t o r d e t a ll a rini yuvishd a
ka n a ll a r v a teshi k l a r ifl o sl a nm a sligi uchun l a tt a , ‘ ax t a yo k i m a t e ri a ll a rd a n
f o yd a l a nish t a vsiya etilm a ydi. Karbyuratorni tashqi yuvish uchun b e nzin, k e rosin
yoki moyli qoldiqlarni eritadigan maxsus yuvuvchi tarkiblardan foydalanish
mumkin. Karbyuratorni ichki bo’shliqlarini va m e talldan ishlangan d e tallarini
yuvish uchun № 645-652 eritgich yoki ats e ton ishlatish maqsadga muvofiq.
CHunki ular smolali va lakli qoldiqlarni yaxshi eritadi. SHuni esdan chiqarmaslik
k e rakki, kuchli erituvchilar nom e tall d e tallarni (qistirma, diafragma) shikastlashi
mumkin, shuning uchun ularni b e nzinda yoki k e rosinda yuvish lozim.
L o zim bo’lg a nd a ka n a ll a r v a emulsi o n quduqch a l a r m ax sus r a zvyort ka l a r
yord a mid a t o z a l a n a di. Ji k lyorl a r v a emulsi o n quvurl a r q a ttiq ifl o sl a ng a nd a atse t o n
bil a n n a ml a ng a n yumsh o q nin a l a r bil a n t o z a l a n a di. Buning uchun m e tall asbob
ishlatish tavsiya etilmaydi. Jiklyorlardagi kichik diam e trli teshik larni tozalash
uchun kesimi mos k e ladigan yumshoq miss simdan foydalanish mumkin.
po’kakni t ek shirish. po’kakni m a ss a si v a g e rm e ti k ligini a niql a sh m a qs a did a
t ek shiril a di. Buning uchun po’kak tarozida tortiladi va karbyuratorni t e xnik
26

O’zg. Varoq Hujjat№.
Imzo Sana Varoq
qotirilgan. Yetaklovchi yarim mufta egiluvchan biriktiruvchi muftagi bo’lgan val
orqali taqsimlovchi oraliq shesterniyadan harakat keltiriladi. Purjinalar 4 bir
tomondan o’q 2 ni, ikkinchi tomondan barmoqlar 16 ni qisib muftaning yetakchi
yetaklovchi qismlarini tutashtiradi. Tirsakli val va unga bog’liq bo’lgan nasos
tushinchasi valning aylanishlar soni ortishi bilan markazdan qochma kuch ta’sirida
muftadagi yukchalar 12 har xil tomonga harakatlanadi. Yukchalarning
harakatlanishi natijasida muftaning yetaklovchi qismiga nisbatan yetaklanuvchi
mushtchali valini aylanish yo’nalishi bo’ylab buradi natijada yonilg’ini ilgarilashib
purkash burchagi ortadi. Aylanishlar soni kamayganda markazdan qochma kuch
kamayib purjina 4 ta’sirida yukchalar bir-biriga yaqinlashadi, yarim mufta yonilg’i
nasosi valining aylanishiga teskari tomonga buriladi, natijada yonilg’ini ilgarilatib
purkash burchagi kamayadi.
Avtomobil dvigatelining yonilg’i ta’minlash tizimiga texnik xizmat ko’rsatish va
ta’mirlash ishlar texnologiyasi
13

O’zg. Varoq Hujjat№.
Imzo Sana Varoq
5-rasm. Tirsakli va aylanishlar chastotasining barcha maromli rostlagichi
1. 5. Yonilg’i purkalishini ilgarilatish avtomatik muftasi .
Yonilg’ini ilgarilatib purkovchi avtomatik mufta. Bu mufta dvigatelning yuklanishi
o’zgarganda tirsakli valning aylanishlar sonini o’zgarishiga qarab yonilg’i
purkalishining boshlanishi paytini o’zgartirish uchun mo’ljallangan. Buning
natijasida Karbyuratorlini yurgizish sifati va tejamkorligi yaxshilanadi ( 6-chizma).
6–chizma. Yonilg’ini ilgarilatib purkovchi avtomatik mufta.
Mufta yetakchi va yetaklovchi qismlardan tuzilgan. Yetaklovchi yarim mufta bir
yonilg’i nasosining mushtchali valining 15 uchiga shponka va chayka bilan
o’rnatilgan bo’lib, unga markazdan qochma kuch ta’sirida har xil tomonlarga
harakalanuvchi yukchalar 12 bor. Yukchalar shartli ravishda ikkita o’qqa
biriktirilgan. Yukchalarning kesilgan joyiga purjinalar 4 va siquvchi barmoqlar 16
12

O’zg. Varoq Hujjat№.
Imzo Sana Varoq
- majburiy salt yurish ekonomayzeri va elektromagnit klapani uzib-
ulovchisidan uzatmalar uzib qo’yish;
- dr o s e l z a sl o n ka si v a h a v o z a sl o n ka si tr o sl a rini uzib qo’yish;
- ka rbyur a t o rni k irish quvurig a q o tirilg a n t o rtish g a y ka si bo’sh a til a di v a
ka rbyur a t o r a vt o m o bild a n o lin a di.
D AA Z-2105 ka rbyur a t o rini qisml a rg a a jr a tish quyid a gi t a rtibd a a m a lg a o shiril a di.
Tiqin bo’sh a til a di v a to’rli filtr o lin a di. Tortqi prujinasini bosib vtulkadan havo
zaslonkasi t e lesko’ik tortiqisi uziladi. Karbyurator qo’qog’idagi vintlarni bo’shatib
qistirma va po’kakni shikastlamaslik uchun ehtiyot bo’lib qo’qoq yig’ma holatda
olinadi. Havo zaslonkasi richagi qotirmasi vintni bo’shatib, uni prujina va tortqi
bilan birgalikda o’rnidan olinadi. prujina olinadi. Stopor halqasini olib shtiftdan
dross e l zaslonkasi ikkilamchi kam e rasini pnevmouzatmasi shtogi uziladi. Ikkita
vintni bo’shatib karbyurator korpusini o’rta qismidan pastki qismi (dross e l
zaslonkasi qismi) ajratib olinadi.
Ka rbyur a t o r q o ’q o g’ini qisml a rg a a jr a tish.
Buning uchun opravka yordamida po’kak o’qini ustundan turtiladi , po’kak
ninasimon klapan va qo’qoq qistirmasi bilan olinadi. Ninasimon klapan korpusini
og’darib to’r filtrni r e zbali ulagichi bo’shatiladi va ninasimon klapan filtr bilan
birgalikda olinadi. Havo zaslonkasi ‘ishangidan t e lesko’ik tortqi va yurgizish
qurilmasi pnevmokorr e ktori tortqisi ajratib olinadi. pnevmokorr e ktor qotirmasini
ikkita vintini bo’shatib uni yechib olinadi. Lozim bo’lganda havo zaslonka o’qi
yechib olinadi.
Korpus ni o’rt a qismini qisiml a rg a a jr a tish. Buning uchun vintl a r bo’sh a tib
t e zl a tgich n a s o si q o ’q o g’i ‘ish a ng bil a n birg a yig’m a xo ld a o lin a di, so’ng
di a fr a gm a prujina bil a n sug’irib o lin a di. Zaslonkasi ikkilamchi kam e rasi pnevmo
uzatmasi qotirmasi bo’shatiladi va u yechib olinadi, so’ng uzatma korpusini
qo’qoq bilan ajratib, diafragmani shtog va prujina bilan sug’irib olinadi. Bosh
dozalovchi tizimni havo jiklyorlari bo’shatiladi, korpus og’dariladi va asta-s e kin
unga urish bilan chuqurchalardan emulsion quvurlar qoqib tushiriladi. L o zim
bo’lg a nd a emulsi o n quvurch a ni m o s shuru’ yord a mid a ung a a st a -s ek in bur a b
25

O’zg. Varoq Hujjat№.
Imzo Sana Varoq
kallagi bilan tutashgan joylaridan havo tortsa; po’kak yoki ninasimon klapanni
yuqori holatida qotib qolishi; po’kakli kam e rada Yonilg’i sathi pasaygan.
Sanab o’tilgan nosozliklar qo’yidagi tartibda aniqlanadi va bartaraf qilinadi:
Yonilg’i uzatilishini yuqorida koprsatilgan usul bilan t e kshiriladi; Yonilg’i
m e ’yorida uzatilayotgan bo’lsa, birikmalardan havo tortilayotgan yoki
tortilmayotganligi t e kshiriladi; buning uchun ishlayotganda dvigat e lda havo
zaslonkasi b e rkitiladi va yondirish uchiriladi, bundan k e yin karbyurator va kirish
quvurlari birikkan joylari ko’zdan k e chiriladi. Yonilg’ini ho’l d o g’l a ri bu j o yl a r
zichl a nm a g a nligi h a qid a d a l o l a t b e r a di. Nosozliklarni bartaraf qilish uchun
birikmalarni gayka va boltlari tortiladi. Agar birikmalardan havo tortishi
kuzatilmasa, unda po’kakli kam e radagi Yonilg’i sathi t e kshiriladi va lozim
bo’lganda u sozlanadi. Yonilg’i sathi GAZ-53A avtomobillar maxsus oynali
darcha orqali, ZIL-130 avtomobillarida Yonilg’i sathini t e kshiruvchi bolt orqali,
VAZ avtomobillarida karbyurator qo’qog’ini yechib olib t e kshiriladi. Ifl o sl a ng a n
ji k lyorl a r ko nus o’tirgichli shin a n a s o si yo k i kompres s o r yord a mid a ‘ud a b
t o z a l a n a di. Bunda karbyurator qo’qog’i olingan bo’ladi.
O’ta boy Yonilg’i aralashma hosil bo’lishi q o’yidagi b e lgilar bo’yicha kuzatiladi:
qora tutun va ovoz so’ndirgichdan «otishmalar», dvigat e l quvvati kamayadi va
qiziydi, Yonilg’i sarfi ko’payadi, moyga b e nzin tushadi, yonish kam e rasida
porshen tubida va kanallarda qurum hosil bo’ladi.
O v o z so’ndirgichd a n q o r a tutunni chiqishi chiqindi g a zl a rd a Yonilg’ini to’l a
yonm a g a n m a hsul o ti b o rligi bil a n tushintiril a di. Yonilg’ini bir qismi tsilindrda
havoni yetishmasligi tufayli yonmaydi va ovoz so’ndirgichda chiqayotganda
kislorod bilan birikib yonishi natijasida ovoz so’ndirgichda «otishma» sodir
bo’ladi. O v o z so’ndirgichd a gi « o tishm a » chiqish ka n a ll a ri zich b e r k ilm a g a nd a h a m
s o dir bo’lishi mum k in. B o y a r a l a shm a ni s ek in yonishi dvig a t e l quvv a tini
pasayishig a o lib ke l a di. YOnm a g a n b e nzin bug’l a ri ko nd e ns ats iyal a n a di. Ular
tsilindr d e vorlariga o’tirib qolib poddon kart e rga oqib tushadi yoki moy sidiruvchi
halqalar moyni sidirib tushiradi, buning natijasida moyga b e nzin tushadi.
17

O’zg. Varoq Hujjat№.
Imzo Sana Varoq
1-TXK postiga qo’yishdan oldin siqilgan tabiiy gazlarda ishlaydigan
avtomobillarda yuqori bosim gaz o’tkazgichlarini va gaz balonlari armaturasini
g e rm e tikligi t e kshiriladi, tizimdagi gaz to’la ishlatiladi va dvigat e l b e nzinda
ishlashga o’tkaziladi.
Ikkinchi t e xnik xizmat koprsatish 1-TXK ishlarini to’la qamrab oladi va bir qator
qo’shimcha gazli ta’minlash tizimi elementlarini olish bilan bog’liq bo’lgan
hollarda t e kshirish-diagnostik, qotirish va rostlash operatsiyalari bajariladi. 2-TXK
da gaz tizimini tarmoq va asboblarini qotirmalari, yuqori va past bosimli
r e duktorlarni ishlashi, dozalovchi-ekonomayzer qurilmasi, saqlagich klapani,
isitgich, karbyurator-aralashtirgich, yuqori va past bosim manom e trlar t e kshiriladi.
N o s o zli k a niql a ng a n h o l a tl a rd a ul a r b a rt a r a f qilin a di v a s a n a b o’tilg a n a sb o bl a r
s o zl a n a di.
2-T XK g a zli t a ’minl a sh tizimi h a mm a el e m e ntl a ri biri k m a l a ri g e rm e ti k ligini
t ek shirish bil a n ya k unl a n a di. Bund a n t a shq a ri dvig a t e l g a z v a b e nzind a yengil
ishg a tushirish v a ishl a shi t ek shiril a di.
H a mm a ishl a r m ax susl a shtirilg a n postd a K 277 qurilm a si yord a mid a b a j a ril a di. Bu
qurilm a h a mm a el e m e ntl a rni t ek shirish uchun g a z tizimini h a v o bil a n t a ’minl a ydi.
Mavsumiy xizmat koprsatishda qo’shimcha quvur o’tkazgichlar siqilgan havo
yordamida ‘udaladi, tirsakli val maksimal aylanishlar sonini ch e klagichini ishlashi,
suyultirilgan n e nft gazi uchun gaz balonini saqlagich klapani t e kshiriladi.
Q ishki mavsumga tayyorlashda st e nd va moslama yordamida gaz apparaturasi
r e viziya qilinadi: yuqori va past bosimli r e duktorlar, v e ntillar, elektromagnitli
klapanlar, filtrlovchi elementlar, karbyurator-aralashtirgich va manom e trlar
t e kshiriladi.
Hamma bu tarmoq va asboblar avtomobildan yechib olinadi qismlarga ajratiladi,
tozalanadi, yuviladi, t e kshiriladi va lozim bo’lganda nosoz d e tallar almashtiriladi,
so’ng sozlanadi va t e kshiriladi.
Ta’minlash tizimiga t e xnik xizmat koprsatishda, gaz jihozlari bo’yicha ish
bajarishdan tashqari b e nzinli ta’minlash tizimiga ham xizmat koprsatiladi.
38

O’zg. Varoq Hujjat№.
Imzo Sana Varoq
purkash tizimini diagnostikalash nosozliklar kodini sanash va mos datchikni elektr
zanjirini va o’zini t e kshirishdan iborat.
A g a r d a tchi k z a njiri s o z bo’ls a , d e m ak EBB n o s o z. Agar nosozliklar kodi
b e rilgandan va ular bartaraf qilingandan so’ng dvigat e l ishga tushmasa yoki
nosozlik kodlari b e rilmasa, Yonilg’i uzatish zanjirlarini, forsunkani ishini va ularni
boshqarish zanjirini t e kshirish lozim.
Elektrli b e nzin nasosini ishga yaroqliligini va Yonilg’i uzatish tizimini
g e rm e tikligini t e kshirish uchun raMPadagi shtuts e r bo’shatib olinib o’rniga
manom e tr qotiriladi. B e nzin nasosi ishlayotganda Yonilg’i uzatish tizimidagi
bosim 0,29...0,32 MPa va nasosi o’chirgaandan ikki soniya o’tgandan so’ng bosim
stabillashgan va tushmasligi lozim. Agar bosim tushib ketsa yoki quvur
o’tkazgichlar nosoz yoki b e nzin nasosini bosim (na’or) klapani nosoz. purkash
tizimi el e m e ntl a ri bo’ls a yangisig a a lm a shtiril a di.
T a ’minl a sh tizimig a T XK .
Kundalik xizmat koprsatishda har kuni avtomobilni ishga chiqarmasdan Yonilg’i
uzatmalarini, karbyuratorlarini va Yonilg’i nasosini birikmalaridan Yonilg’i sizib
chiqmayotganligini ko’zdan k e chirish lozim. Dvigat e l qizigandan so’ng, uni
tirsakli valni kichik aylanishlarida dross e l zaslonkasini birdaniga ochish va t e z
b e kitish bilan turg’un ishlashini t e kshirish lozim.
H a r 10000...15000 k m yo’l b o si b o’tg a nd a n so’ng l o zim:
-havo tozalagichni karbyuratorga, Yonilg’i nasosini blok tsilindrlariga,
karbyuratorni kirish quvuriga, kirish va chiqish quvurlarini blok tsilindrlar
kallagiga, ovoz so’ndirgichni qabul qilish quvurini chiqish quvuriga va ovoz
so’ndirgichni kuzovga mahkamlanganligi t e kshiriladi va bolt va gaykalari
qotiriladi;
-h a v o t o z a ligini q o ’q o g’ini o lib filtrl o vchi el e m e ntini yangisig a a lm a shtiril a di;
-ch a ngli sh a r o itd a ishl a g a nd a filtrl o vchi el e m e nt t e zr o q a lm a shtiril a di;
-Yonilg’ini m o yni t o z a l a sh filtri a lm a shtiril a di. YAngi filtrni o’rnatishda uni
ustidagi str e lkaga e ’tibor b e rish lozim, str e lka Yonilg’i yo’nalishi bo’yicha
Yonilg’i nasosi tomon yo’naltirilgan bo’lishi lozim;
32

O’zg. Varoq Hujjat№.
Imzo Sana Varoq
diafragmani tamirlashdan almashtirishdan k e yin ham Yonilg’i nasosi ishlamasa uni
ta’mirlash yoki almashtirish uchun avtomobildan yechib olinadi.
Agar Yonilg’i nasosi soz bo’lsa va Yonilg’ini yetarli bosimda ta’minlamasa
karbyuratorni to’rli filtri ifloslanmaganligi t e kshiriladi. Buning uchun to’r filtr
tiqini bo’sh a tib o lin a di v a to’rfiltr o linib t o z a l a n a di v a siqilg a n h a v o yord a mid a
‘ud a l a di.
Yonilg’i a r a l a shm a ni h a dd a n t a shq a ri ka mb a g’ a ll a shuvi .
Dvigat e lda Yonilg’i aralashmasi xaddan tashqari kambag’allashsa karbyuratordan
«otishma» lar paydo bo’ladi, dvigat e l qiziydi va quvati kamayadi. SHuni esd a n
chiq a rm a sli k ke r akk i, yondirishni ilg a ril a nish burch a gi o’t a o ldin v a o’t a ke ch
bo’lg a nd a dvig a t e lni ishid a shund a y b e lgil a r h a r ak t e rl a n a di. SHuning uchun
t a minl a sh tizimid a gi n o s o zli k ni qidirishd a n o ldin yondirishni o’rn a tish m o m e ntini
t ek shirish v a to’g’ril a sh l o zim.
Kambag’al aralashmada Yonilg’i s e kin yonadi va bu vaqtda tsilindrda ishlatilgan
gazlar chiqarib yuborilgandan so’ng kirish takti boshlanadi, l e kin yonish
kam e rasida ishchi aralashmani yonishi davom etadi, shu tufayli karbyuratorda
«otishmalar» paydo bo’ladi. SHuning uchun tsilindrga kirayotgan Yonilg’i
aralashma yonadi va yonish kirish quvur o’tkazgichi bo’ylab karbyuratorga
tarqaladi. K irish klapan i zich yo’ilm a g a nd a h a m ka rbyur a t o rd a « o tishm a » paydo
bo’l a di. N o s o zli k ni b a rt a r a f qilish uchun uning ke lib chiqishi s a b a bl a rini a niql a sh
l o zim.
Kambag’al aralashma s e kin yonishidan k e lib chiqib gaz bosimi pasayishi dvigat e l
quvvatini pasayishiga olib k e ladi. Kambag’al aralashma nafaqat yonish
kam e rasida, balki tsilindrni butun hajmi bo’yicha ham s e kin yonadi, bunda
d e vorlarni qizish maydoni ko’payadi va sovutish suyuqligi harorati koptarilishi
sababli dvigat e l qizib ketadi.
Kambag’al aralashma hosil bo’lish sabablari qo’yidagilar bo’lishi mumkin:
karbyuratorga yetarli Yonilg’i uzatitlmasligi; asosiy dozalovchi tizimni Yonilg’i
jiklyorlarini ifloslanishi, agar dvigat e l tirsakli valini kichik aylanishlariga o’tganida
to’xtab qolsa; karbyuratorni kirish quvurlari yoki kirish quvurlarini tsilindrlar
16

O’zg. Varoq Hujjat№.
Imzo Sana Varoq
I.BOB. Zamonaviy avtomobillar dvigatellarining ta’minlash tizimi
1. 1. Karbyuratorli dvigatelining ta’minlash tizimining vazifasi,
tuzilishi va ishlashi.
Karbyuratorli dvigatelining yonilg’i bilan ta’minlash tizimi, ma’lum miqdordagi
yonilg’ini o’zida saqlash, uni dag’al va mayin tozalash, yuqori bosim yonilg’i
nasosida yuqori bosim hosil qilib, uni forsunka yordamida tsilindr ichidagi siqilgan
va qizigan havoga tuman shaklida purkash uchun hizmat qiladi. Karbyuratorli
dvigatelida yonuvchi aralashma tsilindr ichida hosil bo’ladi. Karbyuratorlilarda
yonilg’ini purkash, yuqori bosim nasos va har bir tsilindrga yopiq holda o’rnatilgan
forsunkadan iborat. Ta’minlash tizimi asosiy ikkita: pastki va yuqori
shaxobchalardan iborat. Past bosim shaxobchasi yonilg’ining bakdan yuqori bosim
nasosiga uzatadi. Yuqori bosm shaxobchasi esa, ma’lum miqdordagi yonilg’i
ma’lum vaqtda bosim bilan dvigatelning tsilindrlariga uzatadi. YaMZ
Karbyuratorli dvigatelning yonilg’i bilan ta’minlash tizimining umumlashgan
chizmasi 1-chizmada keltirilgan.
1-chizma.Karbyuratorlining yonilg’i bilan ta’minlash tizimi.
Bak 2 dan yonilg’i, haydash nasosi 20 hosil qilgan siyraklanish ta’sirida, dag’al
tozalagich 22 ga yuboriladi. Bk tozalagichdan yonilg’i Mayin tozalagich 7 ga,
undan yonilg’i naychasi 10 orqali yuqori bosim nasosi yordamida 150 kg/sm 2
ga
2

O’zg. Varoq Hujjat№.
Imzo Sana Varoq
siqilgan havo bilan ‘udash ishlarini karbyuratorga avtomobilda yechib olmasdan
bajarish mumkin. So’ng m a jburiy s a lt yurish e ko n o m a yz e r tizimini ishini
t ek shirish v a s o zl a sh mum k in. Agar koprib chiqilgan uslub bilan dvigat e lni turg’un
ishlashini ta’minlab bo’lmasa, unda karbyuratorga ta’mirlash uchun avtomobildan
yechib olish lozim.
Dvig a t e lni h a mm a ish t a rtibl a rid a n o t ek is ishl a shi.
Bu to’rni , filtrni, karbyurator jiklyorlari va kanallarini ifloslanishi, unga suv
tushishi, karbyuratorni kirish quvuri birikmasidagi qistirmasi shikastlangan
joylaridan yoki tormozni vakuum kuchaytirgichi ichaklar birikmalaridan havo
so’rish, majburiy salt yurish ekonomayzer tizimini nosozliklari bo’lishi. SHuni
esdan chiqarmaslik k e rakki, bu nosozliklar dvigat e lni boshqa tizim va
m e xanizmlarida bo’lishi mumkin. Misol, klapanli m e xanizm tirqishi va yondirish
tizimi ishini buzilishi mumkin.
Yonilg’ini ortiqcha sarflanishi .
Bu Yonilg’ini sizib chiqishi, karbyuratorni nosozligi (salt yurish tizimini
nosozligi, havo zaslonkasini to’la ochilmasligi, po’kakli kam e radagi Yonilg’i
sathini ko’payib ketishi hamda jiklyorlarni o’tkazish qobilyatini ko’payib ketishi)
bo’lishi mumkin. Yonilg’ini ortiqcha sarflanayotganligini aniqlash va bartaraf
qilish uchun ta’minlash tizimi Yonilg’i uzatish tizimini obdon ko’zdan
k e chirgandan so’ng, salt yurish tizimi sozlanadi, havo zaslonkasini ochilishi va
po’kakli kam e radagi sathi t e kshiriladi va sozlanadi, karbyuratorni bosh dozalovchi
tizimi jiklyorlari almashib qolmaganligi t e kshiriladi va to’g’rilab o’rnatiladi.
Bundan tashqari Yonilg’i sarfi avtomobilni boshqa tizim va m e xanizmlari
nosozliklari (yondirish tizimini nosozliklari, tormoz tizimini buzuqliklari tufayli
avtomobilni erkin yurishini yomonlashuvi, shinadagi bosimni, kamligi, KSHM,
GTM nosozliklari va boshqalar) tufayli ham bo’lishi mumkin.
T a ’minl a sh tizimi a gr e g a tl a rini t a ’mirl a sh.
Yonilg’i n a s o sini t a ’mirl a sh. Yonilg’i nasosini ta’mirlash uni avtomobildan yechib
olishda d e tallarini tozalash va t e kshirishdan shikastlangan diafragma va
21

O’zg. Varoq Hujjat№.
Imzo Sana Varoq
Ta’minlash tizimi nosozliklarini diagnostikalash b e lgilari qo’yidagilardir:
dvigat e lni ishga tushirish qiyinlashadi, yuklamada Yonilg’i sarfi ko’payadi,
dvigat e lni quvvati kamayishi va uning qizishi, ishlatilgan gazlarni tarkibini
o’zgarishi va zaharliligini ko’payishi.
Ta’minlash tizimini diagnostikalash yo’lda va st e ndda sinash hamda ularni
qismlarga ajratgandan so’ng m e xanizm va tarmoqlarni t e xnik holatini aniqlash
bilan o’tkaziladi.
Yonilg’i s a rfi a vt o m o bill a rni t ek is, h a r aka t j a d a lligi v a sh a m o l t e zligi minim a l
bo’lg a n m a yatni k yo’n a lishi t a nl a b o ling a n 1 k m li yo’ld a a niql a n a di. Bund a
Yonilg’i s a rfi miqd o ri h a jmli Yonilg’i s a rfi o’lch a gichid a o’lch a n a di.
Ishlatilgan gazlarni tutunliligi ishlatilgan gazlarni o’tik zichligi bilan baholanadi
(DAST 21393-75). Bu ishlatilgan gaz tarkibidagi qurum va boshqa nur yutuvchi
dis’ e rs zarrachalarni yutgan nur miqdori bilan baholanadi. U asbob shkalasi
bo’yicha aniqlanadi. Asbobni asosi nur oqimi kesib o’tadigan shishali quvurdan
iborat. Nur yutish darajasi ishlatilgan gazlarni tutunligiga bog’liq.
Koprinib turibdiki, t e kshirilayotgan gazlarni olish resiv e r orqali dvigat e lni
chiqarish quvuriga ulangan o’lchagich quvuriga o’rnatilgan gazolgich yordamida
amalga oshiriladi. O’lchagich quvuridagi bosimni oshirish uchun lozim bo’lganda
u zaslonka bilan jihozlanishi mumkin.
Tutunlili k t a ’mird a n so’ng T XK d a yo k i turg a n a vt o m o bild a Yonilg’i
apparat ur a sini s o zl a shd a dvig a t e lni i kk it a ish t a rtibid a o’lch a n a di. Salt yurishda,
ya’ni erkin t e zlanishda (tirsakli valni minimal aylanishlaridan maksimal
aylanishlariga t e zlatish) va tirsakli valni maksimal aylanishlarida.
Ishlatilgan gazlarni tutunliligi KamAZ, MAZ va KrAZ avtomobillari uchun salt
yurishda 40 foizdan, tirsakli valni maksimal aylanishlarida esa 15 foizdan
oshmasligi lozim.
Karbyuratorli dvig a t e ll a ri t a ’minl a sh tizimini di a gn o sti ka l a sh.
Ta’minlash tizimini diagnostikalash tizimni g e rm e tikligini, Yonilg’i va havo
filtrlari holatini, Yonilg’i so’rish nasosini, yuqori bosim Yonilg’i nasosini va
forsunkalarni t e kshirishni o’z ichiga oladi.
34

O’zg. Varoq Hujjat№.
Imzo Sana Varoq
Kirish
Ichki yonuv dvigatellarining ta’minlash tizimida yonilg’i aralashmasini tayyorlash
sifati dvigatellarning quvvatiga, burovchi momentiga va yonib bo’lgan chiqindi
gazlarning tarkibiga ta’sir ko’rsatdi. Karbyuratorli yonilg’i ta’minlash tizimi bir
vaqtning o’zida quvvatni, momentni oshirgan holda yonilg’i tejamkorligini
oshirish va chiqindi gazlarni zararsizligi boyicha qoyiladigan talabga javob bera
olmaydi.
Karbyuratorli dvigatellarning ta’minlash tizimining asosiy kamchiligi quyidagidan
iborat:
- silindrlar sonini karbyuratordan har xil masofada joylashgan.
- Yonilg’i aralashmasi karbyuratorda tayyorlanadi va silindrlarga tayyor
aralashma uzatiladi.
Bu kamchiliklar natijasida silindrlarga har xil tarkibdagi yonilg ’ i aralashmasi yetib
boradi va yonilg ’ i sarfi oshadi .
Bu kamchiliklarni yo’qotish uchun yonilg’i aralashmasini har bir silindr oldida
tayyorlash kerak bo’ladi.
Zamonaviy avtomobil dvigatellarida har bir silindrning kiritish klapanlari yaqinida
yonilg’i aralashmasini tayyorlaydigan elektron yonilg’i purkash tizimi qo’llaniladi.
Elektron yonilg’i purkash tizimi quyidagi afzalliklarga ega:
- tezkor, sababi raqamli mikroprotsessor boshqaradi;
- yonilg’i aralashmasi aniq tarkibga ega;
- yonilg’i aralashmasini tarkibini uzoq muddat bir xil ushlab turish mumkin;
- yuqori yonilg’i tejamkorligini ta’minlaydi;
- chiqindi gazlarni zararli ta’sirini kamaytiradi.
Zamonaviy avtomobil dvigatellarining ta’minlash tizimida K-D.jetronik, KE-
Djetronik, L -Djetronik yonilg’i purkash tizimlari qo’llaniladi.
Vazifasi. Yonilg’i aralashmasini kerakli tarkibda har bir silindrlarning kiritish
klapanlari yaqinida ish rejimiga mos ravishda tayyorlab berish.
1

O’zg. Varoq Hujjat№.
Imzo Sana Varoq
Mavzu: Zamonaviy avtomobillar dvigatellarining
ta’minlash tizimi
Mundarija
Kirish
I.BOB. Zamonaviy avtomobillar dvigatellarining ta’minlash tizimi
1. 1. Karbyuratorli dvigatelining ta’minlash tizimining vazifasi,
tuzilishi va ishlashi.
1.2. Yonilg’i xaydash nasosi, tozalagich filtrlar.
1.3. Yuqori bosimli nasos, forsunkalar konstruktsiyasi va ishlash
jarayonlari.
1. 4. Tirsakli valni aylanishlar sonini rostlagich.
1.5. Yonilg’i purkalishini ilgarilatish avtomatik muftasi
II.BOB. Karbyuratorli dvigatellarni texnik xizmat ko’rsatish
2.1. Karbyuratorli dvigatellarni ta ’ minot tizimiga TXK va
T ishlari texnologiyasi .
2.2. Dvigatelni sovuq holatda ishga tushirish qiyinlashadi.
2.3. Karbyurator detallarini tozalash va tekshirish.
2.4. Dvig a t e ll a rni purkash tizimig a x izm a t kop rs a tish v a t a sh x isl a shni
xo s x ususiyatl a ri.
Xulosa
Foydalanilgan adabiyotlar ro’yxati
0

O’zg. Varoq Hujjat№.
Imzo Sana Varoq
tavsifnomasidagi koprsatkichi bilan solishtiriladi. po’kakni g e rm e ti k ligini uning
80-90 0
S d a qizig a n suvg a bir d a qiq a cho’ k tirish bil a n t ek shiril a di. po’kakdan
havoni sizib chiqishi uni g e rm e tiksizlanganligini bildiradi. Bunday po’kakni
ta’mirlash yoki almashtirish lozim.
Latunli po’kakda t e shigi yoki darzi bo’lsa, avval uning ichidagi b e nzinni chiqarib
yuborish uchun teshik yoki darz qarshisidan teshik ochiladi va siqilgan havo
yordamida ‘udaladi. SHund a n so’ng po’kak d e v o rid a gi t eshik l a r ka vsh a rl a n a di.
T a ’mirl a ng a nd a n so’ng po’kak t a r o zid a t o rtil a di, l o zim bo’lg a nd a ka vsh a rl a ng a n
m e t a lld a n ke sib t a shl a n a di.
Ninasimon klapanni t e kshirish.
po’kakli m e xanizmdagi ninasimon klapanini g e rm e tikligini aniqlash uchun
t e kshiriladi. Agar klapanda kopzga koprinarli yeyilish izlari bo’lsa uni
almashtiriladi. Ninasimon klapan g e rm e tikligini maxsus asbob yordamida aniqroq
t e kshiriladi. Asbob nasos, bachok va shkalali nazorat quvurdan iborat. Dastani
tortganda nasos porsheni siyraklashish hosil qiladi va nazorat quvuridagi suv
sathini 1000 mm b e lgisiga koptaradi va jumrakni b e rkitadi klapan g e rm e tik
hisoblanadi, agar 30 s davomida suv sathidan kamroq pastga tushsa.
Maxsus asbob bo’lmaganda ninasimon klapanni g e rm e tikligini t e kshirish yuqorida
koprsatilgan usul bo’yicha amalga oshiriladi.
Jiklyorlarni t e kshirish .
Jiklyorni haqiqiy o’tkazish qobilyatini aniqlash maqsadida t e kshiriladi. Buning
uchun maxsus moslama yordamida jiklyordan 1 m suv ustida bosim va 20 0
S
haroratda suv o’tkazadi va bir daqiqada jiklyordan o’tgan suv miqdori aniqlanadi
va karbyuratorni t e xnik tavsifnomasidagi koprsatkich bilan solishtiriladi.
T e zl a tgich n a s o sini t ek shirish.
T e zl a tgich n a s o sid a purkagich sh a rigini yengil siljishi v a h a r aka tl a nuvchi
el e m e ntl a rini h a r aka ti t ek shiril a di. Elementlarni qadalib qolishi ruxsat etilmaydi.
Bundan tashqari diafragmani, qistirmani va zichlovchi sirtlarni butunligi
t e kshiriladi.
27

O’zg. Varoq Hujjat№.
Imzo Sana Varoq
Ta’minlash tizimi g e rm e tikligi alohida o’rin tutadi, chunki tizimni kirish qismida
(Yonilg’i bakidan Yonilg’i so’rish nasosigacha) havoni so’rishi Yonilg’i uzatish
apparaturasini ishini buzilishiga olib k e ladi, tizimni qolgan qismini (Yonilg’i
so’rish nasosidan to forsunkagacha) g e rm e tiksizlanishi esa Yonilg’i sizib
chiqishiga va Yonilg’ini ortiqcha sarflanishiga olib k e ladi.
Yonilg’i m a gistr a lini k irish qismini g e rm e ti k ligi m ax sus a sb o b-b a ch ok yord a mid a
t ek shiril a di. Yonilg’i magistralini yoqori bosim ostidagi qismini qo’l bilan
ishlatiladigan Yonilg’i nasosini qo’l bilan ishlatish yoki tirsakli valni kichik
aylanalarida dvigat e lni ishlashida nazorat qilish bilan t e kshirish mumkin.
Yonilg’i v a h a v o filtrl a ri h o l a ti k uz a tish bil a n t ek shiril a di.
Yonilg’i so’ruvchi nasos va yuqori bosim Yonilg’i nasosi (YUBYON)
Karbyuratorli Yonilg’isini uzatuvchi SDTA apparaturasida t e kshiriladi. St e ndda
soz Yonilg’i so’rish nasosini t e kshirishda va sozlashda b e rilgan bosimga qarshi va
bosimda (YAMZ-236 dvigat e li uchun st e nd valigini 1050 aylanasida b e rilgan
bosimga qarshi 150-170 KPa va Yonilg’i kanali to’la yo’iq bo’lganda bosim 380
KPa da Yonilg’i nasosini unumdorligi 2,2 l/min bo’lishi lozim) Yonilg’i kanali
to’la yo’iq bo’lganda ma’lum unumdorlikka ega bo’lishi lozim.
YOqori bosim Yonilg’i nasosi dvigat e l tsilindriga Yonilg’ini uzatishni boshlanishi,
t e kis taqsimlanishi va uzatishni miqdori bo’yicha t e kshiriladi. Yonilg’ini uzatishni
boshlanishini aniqlash uchun nasosni chiqish shtuts e riga o’rnatilgan ichki diam e tri
1,5...2,0 mm li shisha quvurli mom e ntosko’ va nasos valiga qotirilgan
graduslangan disk (limb) ishlatiladi. St e nd v a ligini a yl a ntirg a nd a n a s o s s ekts iyasi
Yonilg’ini m o m e nt o s ko ’ quvurig a uz a t a di. Birinchi ts ilindr quvurid a Yonilg’ini
h a r aka tl a nishini b o shl a nish l a hz a sini gr a dusl a ng a n dis k bo’yich a b e lgil a n a di. Bu
h o l a t n o l, ya’ni his o bni b o shl a nishi d e b q a bul qilin a di. K e yingi tsilindrlarga
Yonilg’ini uzatilishi tsilindrlarni ishlash tartibiga (KamAZ-740 dvigat e lini ishlash
tartibi 1-5-4-2-6-3-7-8) mos ravishda valikni burilishini ma’lum burchaklari orqali
amalga oshiriladi. Yonilg’ini b e shinchi tsilindrga uzatishi 45 gradusda, k e yingi
tsilindrlarga Yonilg’i uzatish 4 (4-s e ktsiya)-90 0
, 2 (5-s e ktsiya)-135 0
, 6 (7-s e ktsiya)-
180 0
, 3 (3-s e ktsiya)-225 0
, 7 (6-s e ktsiya)-270 0
, 8 (2-s e ktsiya)-3150 amalga
35

O’zg. Varoq Hujjat№.
Imzo Sana Varoq
t ak r o rl a n a di. A g a r bund a y t ek shirg a nd a h a m Yonilg’i bo’lm a s a v a qo’l n a s o sini
h a r aka tl a ntirg a nd a yet a rli q a rshili k s e zilm a s a , und a Yonilg’i n a s o si n o s o z bo’l a di.
A g a r Yonilg’ini qo’l bil a n t o rtishd a s e zil a rli q a rshili k bo’ls a yu, Yonilg’i ke lm a s a
und a b ak d a gi Yonilg’i n a s o sig a Yonilg’i uz a t a yotg a n m a gistr a l ifl o sl a ng a n. B e nzin
b ak d a n Yonilg’i uz a tish m a gistr a lini ifl o sl a ng a nligi m ax sus ko nus o’tirgichli
(n a s a d ka ) shin a n a s o si yo k i kompres s o r yord a mid a ‘ud a b a niql a n a di. Buning
uchun b e nzin bakdan Yonilg’i nasosiga Yonilg’i uzatish ichagi nasos tomonidan
uziladi va unga konusli o’tirgichni o’rnatib shina nasosi yoki kompressor
yordamida havo yuboriladi. Bunda havo qiyinchiliksiz Yonilg’i bakiga kirishi
k e rak (bakda bulluq-buluq degan ovoz eshitiladi). Yonilg’i m a gistr a li bo’yl a b h a v o
yom o n o’ts a yo k i umum a n o’tm a s a , bund a uz a til a yotg a n h a v o b o simi o shirib
b o ril a di. Agar Yonilg’i magistralidagi nosozlikni havo bilan ‘udab bartaraf qilib
bo’lmasa, unda b e nzin bakini Yonilg’i qabul qilgich trubkasini to’rli filtri bilan
olib tozalash yoki ifloslangan yoki shikastlangan Yonilg’i trubkasini almashtirish
hamda Yonilg’i bakini iflosliklardan tozalash uchun qaynoq suvda obdon yuviladi.
Yonilg’i uz a tish m a gistr a lid a n o s o zli k bo’lm a s a , Yonilg’i n a s o sid a gi n o s o zli k l a r
qidiril a di.
Yonilg’i nasosini nosozligini qidirishni uni birikkan joylaridan Yonilg’ini
oqmayotganligidan yoki shikastlangan diafragmani obdon t e kshirishdan boshlash
lozim. Yonilg’i nasosini birikkan joylari orqali Yonilg’i sizib chiqsa ularni qotirish
gaykalari mahkamlab tortiladi. Nasos qo’qog’ini yechib to’rsimon filtrini t e kshirib
va tozalab yana nasosni ishlatib koprish lozim.
Diafragma nosoz bo’lganda korpusni pastki qismidagi maxsus teshik orqali sizib
chiqadi va dvigat e l kart e riga tushadi. SHuning uchun bunday nosozlikda Yonilg’i
sarfi ko’payadi, kart e rdagi moy sathi koptariladi va moyga b e nzin aralashishi
tufayli moy bosimi pasayadi. Bunda moy o’lchash shchupidan suyulgan moy
yengil oqadi va b e nzin hidi k e lib turadi. Bu qo’shimch a s a b a bl a r Yonilg’i n a s o sini
di a fr a gm a sini s e zil a rli bo’lm a g a n shi ka stl a nm a g a nligini a niql a ydi. Bund a
dvig a t e lni ishl a shini Yonilg’i bil a n t a minl a sh uchun Yonilg’i n a s o si yet a rlich a
ishl a sh q o biliyatini s a ql a ydi. SHikastlangan diafragma almashtiriladi. Agar
15

O’zg. Varoq Hujjat№.
Imzo Sana Varoq
(400...450 mm.) ichak ulanadi, uni ikkinchi uchi nasos ustiga koptarilgan. qo’l
nasosini 25 marta ishlatgandan yoki start e r bilan Yonilg’i 400 mm.li balandlikka
chiqishi lozim. Ak s h o ld a Yonilg’i n a s o si dvig a t e ld a ishl a tish uchun yar o qsiz
his o bl a n a di, uni a lm a shtirish yo k i t a ’mirl a sh l o zim.
Yonilg’i nasosini avtomobilga o’rnatishdan oldin qistirmalar qalinligini yoki
sonini o’zgartirib nasos uzatmasi (richag) tortqisi turtkisini chiqib turishi sozlanadi.
Buning uchun nasosni qotirmasi sh’ilkasiga yoki boltiga zichlovchi qistirmali
issiqlik himoyalovchi ‘rostavka o’rnatiladi va turtkini chiqib turishi D o’lchanadi,
u VAZ dvigat e llarida 0,8...1,3 mm., MeMZ-245 dvigat e lida 3,2...4,3 mm va
UZAM-331-412 dvigat e llarida 1,0...1,5 mm. bo’lishi lozim.
VAZ dvigat e lida sozlovchi qistirmalar qalinligi 0,27...0,33 mm 0,70...0,80 mm va
1,10...1,30 mm bo’ladi, qistirmalarni qalinligini tanlash bilan turtkini chiqib
turishini sozlash mumkin, qolgan dvigat e llarda 0,3 mm li qistirma sonini
o’zgartirish bilan sozlanadi.
Karbyuratorni ta’mirlash.
Karbyuratorni ta’mirlash ishlari o’z ichiga uni avtomobildan yechib olish,
qismlarga ajratish, karbyurator d e tallarini va klapanlarini tozalash va siqilgan havo
bilan ‘udash, d e tallarni t e kshirish, shikastlangan d e tallarni almashtirish,
kabyuratorni yig’ish, hamda po’kakli kam e radagi Yonilg’i sathini va salt yurish
tizimini sozlashni oladi. Ko’pgina hollarda karbyuratorni dvigat e ldan yechib
olmasdan uni ish qobiliyatini tiklash mumkin. qismlarga ajratmasdan salt yurish
tizimini, havo zaslonkasi uzatmasini sozlash, to’rli filtrni yechib uni tozalash yo’li
bilan. qisman qismlarga ajratib, ya’ni karbyurator qo’qog’ini yechib po’kakli
kam e radagi Yonilg’i sathini sozlash va jiklyorni tozalash va kanallarni siqilgan
havo bilan ‘udash yo’li bilan. Agar koprsatilgan usullar bilan karbyuratorni ishga
yaroqli holati tiklab bo’lmasa uni avtomobildan yechib olinib almashtiriladi yoki
ta’mirlanadi.
Ka rbyur a t o r a vt o m o bild a n quyid a gi t a rtibd a yechib o lin a di:
- ka rbyur a t o rd a n h a v o filtri yechib o lin a di;
- ka rbyur a t o rni shtut tse rl a rid a n ich ak v a quvurl a r yechib o lin a di;
24

O’zg. Varoq Hujjat№.
Imzo Sana Varoq
Xulosa
Ushbu malakaviy oshrish mobaynida o’zimga berilgan shaxsiy topshiriq yuzasidan
juda ko’plab ma’lumotlar to’pladim
Ishga tushirish qurilmasi sovuq dvigatelni ishonchli o’t olishini va qizishini
ta’minlaydi. O’t oldirishni qiyinligi tirsakli valni sekin aylanishi tufayli (50  100
min -1
) yonilg’ining yaxshi sachramasligi va havo bilan aralashishini
yomonlashuvidadir.
Ta’minlash tizimini tashkil etuvchi ba’zi bir asboblar konstrukg’iyalaridagi aytarli
farqlarga qaramasdan, o’ar xil rusumdagi avtomobillar ta’minlash tizimining
umumiy tuzilishi va ishlashi qariyb bir xildir.
Oddiy karbyurator bosh dozalovchi qurilma konstrukg’iyasini asosi hisoblanadi.
Yuklanishni yoki tirsakli valni aylanishlar sonini ortishi chog’ida aralashmani
kerakli ravishda kambag’allashtirishga yonilg’ini oqib chiqish tezligi ortishini
sekinlatish yo’li bilan erishiladi.
Yuqoridagi barcha ma’lumotlarning natijalariga ko’ra, investitsiya qilish vaqti
keldi. Millioner dvigatelli mashinalar mavjud va ularning ko’pi bor. Ammo
mashina juda ko’p ketishi uchun rejalashtirilgan texnik xizmat ko’rsatish,
shuningdek, ichki yonish dvigatelining holatini kuzatish kerak. Shuningdek,
mavjud shartnoma dvigateli lekin bu keyingi maqolada muhokama qilinadi.
Malaka oshirish jarayonida bizga malakali o qituvchilar yangi pedagogikʻ
texnologiyalardan foydalanib yangi texnologiya innovatsiyalar tarzda dars jarayoni
tashkil etdi biz kasb-hunar maktabimizga borib ustozlardan o rganilgan yangi
ʻ
texnologiyalar asosida o quvchilarga sifatli dars o tish uchun bu texnologiyalardan
ʻ ʻ
foydalanib darsni tashkil etamiz
40

O’zg. Varoq Hujjat№.
Imzo Sana Varoq
Avtomobilda bir vaqtni o’zida gazli va b e nzinli ta’minlash tizimini bo’lishi t e xnik
xizmat koprsatish va ta’mirlash ishlari hajmini 10…15 foizga oshiradi.
SNG va STG uchun ishlatiladigan avtomobil gaz ballonlari yuqori bosimli idishlar
hisoblanib, ularga yuqori bosimda ishlovchi idishlar tuzilishi va Ekspluatatsiyasi
qoidalari taalluqlidir. Gaz balonlari ishlatish va saqlash uchun nazorat
avtotransport korxonasi zimmasiga yuklatilgan.
SHuning uchun avtomobil ballonlari vaqti-vaqti bilan t e kshirishdan o’tkazilib
guvohnomalashtiriladi: SNG uchun ballonlar har 2 yilda, STG uchun esa ugl e rodli
po’latlardan har 3 yilda, l e girlangan po’latdan har 5 yilda o’tkaziladi.
Guvohnomalashtirishdan oldin gaz ballonlari gazdan bo’shatiladi, in e rt gazi
yordamida gazsizlantiriladi, avtomobildan yechib olinadi va maxsus sinash postiga
yuboriladi.
Gaz apparatlarini joriy ta’mirlash avtomobil ishda yoki 1-TXK va 2-TXK larda
aniqlanadi, u gaz apparaturasini qisman yoki to’la qismlarga ajratish yoki ularni
almashtirish bilan bog’liq.
Gaz apparuturasini ta’mirlashda bajariladigan ishlar maxsus postlarda yoki
avtomobildan yechib olinganda gazli ta’minlash tizimini ta’mirlash ustaxonasida
bajariladi.
postdagi ishlar ishdan chiqqan tarmoqlarni almashtirishni o’z ichiga oladi:
isitgichni aomashtirish, ovoz so’ndirgichdan isitgichga k e lgan quvurni
almashtirish, r e duktorlarni, elektromagnit klapanlarni almashtirish.
Ust axo n a d a gi ishl a r t a ’mirl a shg a tushg a n t a rm o q, a gr e g a t v a d e t a ll a rni yuvish,
39

O’zg. Varoq Hujjat№.
Imzo Sana Varoq
1. 3. Yuqori bosimli nasos, forsunkalar konstruktsiyasi va ishlash
jarayonlari.
Dvigatel ishlaganda yonilg’i bak 10 dan fil’tr-tindirgich 14 va yonilg’i o’tkazgich
7 orqali yonilg’i nasosi 18 yordamida so’rib olinadi va karbyurator 3 ga uzatiladi.
Kiritish taktida atmosferadan kirayotgan havo fil’tr 2 dan o’tayotganda yot
aralashmalaridan tozalanadi va karbyuratorga beriladi, bu yerda yonilg’i to’ziydi,
havo bilan aralashadi va bug’lana boshlaydi. YOnuvchi aralashmani tayyorlash
kiritish turbasida ham davom etib, tsilindrda yurgizish va siqish takti vaktida
tugaydi. Ish aralashmasi yongandan so’ng ish bajargan gazlar so’ndirgich 15 orqali
atmosferaga shovqini so’ndirilib chiqariladi.
4-rasm. ZIL –130 karbyuratorli dvigatelining ta’minlash tizimi.
1-havo tozalagichga havo berish arikchasi.2-havo tozalagich ,3-karbyurator,4-
havo zaslonkasining dastagi boshqarish dastasi,5- drossel zaslonkasini dastaki
boshqarish dastasi, 6-yoqilg’i berish pedali,7-yoqilg’i o’tkazgichlar,8-yoqilg’i
satxini ko’rsatkich,9-yoqilgi satxini kursatish datchigi, 10-yoqilg’i baki,11-yoqilg’i
baki bo’g’zini tiqini, 12-kran,13-so’ndirgichning chikarish trubasi, 14-filtr –
tindirgich ,15-so’ndirgich, 16-sundirgichning kabul qiluvchi trubalari17-chiqarish
trubalar , 18-yokilg’i nasos
10

O’zg. Varoq Hujjat№.
Imzo Sana Varoq
koptarilishini boshlanishi bosimini b e lgilaydi. Maksim e tr yuqori bosim Yonilg’i
nasosi s e ktsiyasi va t e kshirilayotgan forsunka orasiga o’rnatiladi. F o rsun ka v a
m ak sim e tr bil a n Yonilg’i bir v a qtd a purkalishig a e rishilg a nd a m ak sim e trni h o l a ti
bo’yich a u q a nd a y b o simd a s o dir bo’lg a nligi a niql a n a di.
NII A T-1609 a sb o bi yord a mid a f o rsun ka ni purkash sif a tini h a m t ek shirish mum k in.
G a z b a l o nli a vt o m o bill a rg a T XK v a T ishl a ri t ex n o l o giyasi
G a z b a l o nli a vt o m o bill a r uchun Yonilg’i sif a tid a suyultirilg a n n e ft g a zl a ri (SNG)
v a siqilg a n t a biiy g a zl a r (STG) ishl a til a di. Gaz balonli avtomobillar uchun ham
TXK davriyligi bir xil bo’ladi, faqat gaz balon qurilmasiga qo’shimcha ‘roflaktik
ishlar bajariladi.
Kundalik t e xnik xizmat koprs a tishda avtmobillar ishdan chiqib ketishidan oldin
gaz baloni, yuqori va past bosimli r e duktorni karbyurator-aralashtirgichni, gaz
isitguvchini, gaz uzatmasini va o’lchash asboblarini mustahkam qotirilganligi
t e kshiriladi. G a z m a gistr a lini g e rm e ti k ligi ko’p i k yo k i m ax sus a sb o b yord a mid a
t ek shiril a di. Ko’proq gaz balonlarini mustahkamligi t e kshiriladi, ular kuzov poliga
tegmasligi, gaz uzatgich va armaturalar d e formatsiyalanmagan bo’lishi lozim.
A vt o m o bill a r ishd a n q a ytg a nd a n so’ng a rtish-yuvish ishl a ri b a j a ril a di, yuq o ri
b o sim m a gistr a li g e rm e ti k ligi v a g a zli t a ’minl a sh tizimi t ek shiril a di. Majburiy
ravishda past bosimli r e duktordan suv to’kiladi.
1-TXK da t e kshirish-diagnostika va qotirish ishlari hamda moylash-tozalash ishlari
bajariladi: bunda gaz filtrini filtrlovchi elementlari, elektromagnit klapan, past va
yuqori bosimli r e duktorlar tozalanadi, magistralni, to’ldirgichni r e zbali shtoklari va
sarf v e ntillari moylanadi. SHund a n so’ng dvig a t e l yurgizilib s a lt yurishd a g a z v a
b e nzin bil a n t ek shiril a di. CHiqarilayotgan gazlardagi SO miqdori aniqlanadi, lozim
bo’lganda rostlanadi.
1-TXK postiga qo’yishdan oldin suyultirilgan n e ft gazlarida ishlaydigan
avtomobillarda sarf v e ntillarini ichki g e rm e tikligi va gaz baloni armaturasini tashqi
g e rm e tikligini t e kshirish lozim, so’ng sarf v e ntili b e rkitiladi va tizimdagi gaz to’la
ishlatiladi; lozim bo’lganda balondagi gaz chiqarib yuboriladi va dvigat e lni
b e nzinda ishlashga o’tkaziladi.
37

O’zg. Varoq Hujjat№.
Imzo Sana Varoq
Qo’yidagi sabablar boy aralashma hosil bo’lishiga olib k e lishi mumkin: po’kakli
m e xanizmini sozligini buzilishi, po’kakni d e vorlari darz k e tganligidan po’kakni
b e nzin bilan to’lishi po’kakli kam e ra d e vorlariga po’kakni tegib qolishi sababli
po’kakli kam e rada Yonilg’i sathi ko’payib ketadi; po’kakli kam e radagi ninasimon
klapanni yeyilishi, qadalib qolishi va to’la yo’ilmasligi, uning o’tirgichini bo’shab
qolishi; havo zaslonkasini to’la ochilmasligi; quvvat ekonomayzeri diafragmalari
g e rm e tikligini buzilishi hamda jiklyorlarni yeyilish.
Bu n o s o zli k l a r qo’yid a gich a a niql a n a di v a b a rt a r a f qilin a di. Karbyurator
qo’qog’ini yechib, po’kakli m e xanizm t e kshiriladi, lozim bo’lganda aniqlangan
nosozliklar bartaraf qilinadi va po’kakli kam e rada Yonilg’i sathi sozlanadi.
Ninasimon klapanni g e rm e tikligi t e kshiriladi. Buning uchun karbyurator
qo’qog’ini po’kak bilan yuqoriga qaratib og’dariladi va Yonilg’i uzatuvchi
shtuts e rga zichlab r e zina nok ulanadi, r e zina nokni siqib siyraklashish hosil
qilinadi. Agar 30 soniya davomida r e zina nokni shakli s e zilarli o’zgarmasa, demak
klapan g e rm e tiklangan, o’zgarsa klapan g e rm e tiksizlangan va uning almashtirish
zarur. H a v o z a sl o n ka sini to’l a o chilm a sligini, uning tr o sli uz a tm a sini s o zl a sh bil a n
b a rt a r a f qilin a di. Boy aralashma hosil qiluvchi boshqa nosozliklar karbyuratorni
avtomobildan yechib olgandan so’ng aniqlanadi va bartaraf qilinadi.
Yonilg’i bakini o’tuvchi tiqinini hamda Yonilg’i o’tkazgichlarni nosozligi,
Yonilg’i o’tkazgichlardagi darz, Yonilg’i nasosi diafragmasini va birikmalarini
nog e rm e tikligi sababli Yonilg’i oshishi mumkin. Yonilg’ini har qanday oqishini
darrov bartaraf qilish lozim, chunki bu avtomobillarda yong’inni k e ltirib chiqarishi
va Yonilg’i sarfi ko’payishi mumkin.
Qizigan dvigat e lni yonishini qiyinlashishi.
Karbyuratorni havo zaslonkasini to’la ochilmasligi, po’kakli kam e rada Yonilg’i
sathini ko’payib ketishi (Yonilg’ini oqib tushishi) hamda salt yurish tizimi
jiklyorini sozlanishini buzilishi va ifloslanishi sababli qizigan dvigat e lni yondirish
qiyinlashadi. Nosozlikni bartaraf qilish uchun avval dross e l zaslonkasini
boshqarish pedalini oxirigacha bosib dvigat e lni yondirish lozim. Agar bu yordam
b e rmasa, havo zaslonkasi uzatmasi trosini t e kshirish va lozim bo’lsa uni sozlash
18

O’zg. Varoq Hujjat№.
Imzo Sana Varoq
Foydalanilgan adabiyotlar
1.Mamatov X.M. va boshqalar. Avtomobillar: Darslik. – T., 2000.
2.Fayzullayev E. va boshq. Transport vositalarining tuzilishi va nazariyasi. –
T., 2005.
3. O. Salimov, J. Qulmuxamedov “Avtomobillarni tuzilishi, texnik xizmat
ko’rsatish va ta’mirlash”, “Ilm Ziyo” Toshkent-2017 yil.
A. Muxitdinov, J. Qulmuxamedov “Transport vositalarining tuzilishi”, “Ta’lim
nashriyoti” Toshkent-2019 yil.
4. A. I. Kamilov, “Traktor va avtomobillar”, “Cho’lpon nomidagi nashriyot-
matbaa ijodiy uyi” Toshkent-2007 yil.
5. A. Muxitdinov, V. Sativoldiyev, Sh. Xakimov “Transport vositalarini n g
tuzilishi”, Ta’lim nashriyoti
41

O’zg. Varoq Hujjat№.
Imzo Sana Varoq
Karbyuratorni quvvat r e jimi (tartibi) ekonomayzerida diafragma turtkisi uzunligi
va diafragmani o’zini butunligi t e kshiriladi. A g a r turt k ini uzunligi ka ll a gi bil a n 6
mm d a n k ichi k bo’ls a , di a fr a gm a ni turt k i bil a n birg a a lm a shtiril a di.
Karbyuratorni ikkilamchi kam e rasi pnevmouzatmasini ishi quyidagicha
t e kshiriladi. Bajaruvchi m e xanizm shtogini prujinani siqib yuqoriga tayaguncha
koptariladi. Bunda ikkilamchi kam e rani dross e l zaslonkasi ochilmasligi k e rak.
SHtokni quyib yubormasdan ‘ishangni oxirigacha buraladi. Bunda bir vaqtni
o’zida tovlangan prujinani ta’sirida ‘ishang ikkilamchi kam e ra dross e l zaslonkasini
ochib aylanadi.
Z a sl o n ka to’liq o chiq bo’lg a nd a ‘ish a ng sht ok ni ‘ish a ngig a t a yang a n bo’lishi
l o zim.
‘ish a ngni h o l a tini s o zl a sh, ya’ni dr o ss e l z a sl o n ka sini to’l a o chilishini t a ’minl a sh
sht ok ni uzunligini o’zg a rtirish bil a n a m a lg a o shiril a di. So’ng shtokni ushlab turib
‘ishangni asta s e kin tushirish zaslonkani yo’ilishini kuzatish lozim; avval
ikkilamchi zaslonka k e yin birlamchi zaslonka to’la yo’ilishi k e rak.
Ka rbyur a t o rni korpus d e t a ll a ri h o l a tini t ek shirish.
Korpus d e t a ll a rini yotish sirtl a rini h o l a ti t ek shiril a di. Korpus d e tallari tob tashlagan
bo’lsa, ularni t e kis qattiq joyga o’rnatilgan yumshoq mayda qumqog’ozda
jilvirlanadi. Korpus d e t a ll a ri biri k ish j o yl a ri yorilg a n v a shi ka stl a ng a n bo’ls a , ul a r
a lm a shtiril a di.
Ka rbyur a t o rni t a ’mirl a sh uchun m ax sus t a ’mir komplekt rl a ri ishl a b chiq a ril a di.
Ul a r t e z a lm a shtiril a dig a n qistirm a l a r, di a fr a gm a l a r, klapan l a r, ji k lyorl a r, q o tirish
el e m e ntl a ri v a b o shq a l a r.
Ka rbyur a t o rni yig’ish uni qisml a rg a a jr a tishg a t e s ka ri t a rtibid a b a j a ril a di.
Karbyuratorni yig’ishda hamma qistirmalarni almashtirish lozim. Yig’ishda
jiklyorlarni o’rnini almashtirib qo’ymaslik uchun ularni markalanishiga va
karbyuratorni t e xnik tavsifnomasidagi koprsatmalarga e ’tibor b e rish lozim.
«Ozon» ti’idagi karbyuratorni bosh dozalovchi tizimidagi purkagichlarni o’rnini
almashtirib qo’ymaslik uchun birlamchi kam e ra purkagichi korpusida shtift,
28

O’zg. Varoq Hujjat№.
Imzo Sana Varoq
Uyurma bo’linmali yonish xonasi qopqog’iga joylashgan bo’lib, (8.2-chizma,v)
siqish natijasida havo bo’linmasida uyurmalanib harakat qiladi. Siqish jarayoni
oxirida uyurma bo’linma birga purkalgan yonilg’i havo bilan almashadi,
bug’lanadi va qisman yonadi. Natijada uyurma bo’linmada bosim ko’tariladi,
yonib ulgirmagan yonish maxsulotlari katta tezlikda tuynik 11 orqali asosiy yonish
bo’linmasi 12 ga o’tadi va qizigan havo juda tez yonadi. Bu bo’linma orqali
dvigatelni oson yurgizib yuboradi. Ajratilgan va uyurmali yonish bo’linmalari
Karbyuratorlilar ko’proq traktorlarga o’rnatilgan.
Karbyuratorli yonilg’isining xususiyatlari.
Karbyuratorli yonilg’isi neftga katalitk krenking komponentlari qo’shib, bevosita
haydash yo’li bilan olingan maxsulot. Karbyuratorli yonilg’isida uglerod-S
vodorod-N va kislarod-O
2 elemenlaridan tashkil topgan. Karbyuratorli yonilg’isi
o’t olish harorati 35-40 o
S, muzlash harorati yozgisida -10 o
S, qishkisida 35 o
S,
yonilg’ining solishtirma og’irligi 800-850 kg/t va 1 kg yonilg’ining issiqliq berish
qobiliyati 42500 kJ/kg, tsetan soni 45.
Avtotraktor Karbyuratorli yonilg’isi uch sortda chiqariladi: yozgi, qishgi, artik va
maxsus.
Karbyuratorli yonilg’isi markasidagi harflar quyidagini bildiradi: L- yozgi yonilg’i,
havo harorati 0 o
S dan yuqori bo’lganda ishlatiladi; 3- qishgi havo harorati -20 o
S va
undan yuqori bo’lganda ishlatiladi.
Karbyuratorlilarda yonilg’i havo bilan bevosita tsilindrda 30-50 kg/sm 2
bosimgacha siqilgan va siqilish hisobiga 600-800 o
S gacha qizigan havoga yuqori
bosim ostida ishlaydigan forsunka orqali yonilg’i portsiyasi purkaladi.
TSilindrda yonilg’i issiq havo bilan aralashadi. Qisqa vaqt ichida aralashma hosil
bo’ladi, so’ng yonilg’i bug’ldanadi, uglevodorodlar kimyoviy oksidlanadi,
reaktsiyalar sodir bo’ladi, natijada yonilg’i o’z-o’zidan alangalanadi va yonadi.
Dvigatellar ishonchli va tejamli ishlashi uchun yonilg’ini to’g’ri tanlanishi va
yonilg’i purkalishini ilgarilatish burchagi optimal bo’lishi lozim, aks holdia gazlar
qorayib chiqadi, quvvat pasayadi, yonilg’i sarfi ko’payadi.
Yonilg’i to’la va sifatli yonishi uchun yuqori bosim nasosi va forsunka yaxshi
5

O’zg. Varoq Hujjat№.
Imzo Sana Varoq
k e rak, po’kakli kam e radagi Yonilg’i sathini t e kshirish va sozlash lozim, salt yurish
tizimni sozlash lozim, salt yurish tizimi jiklyorlarini ochib olib, uni tozalash va
‘udash lozim.
19

O’zg. Varoq Hujjat№.
Imzo Sana Varoq
‘arall e l tushishi lozim. CHoklarni qo’qoq t e kisligiga ozgina ‘arall e lsizligi ninani
dem’firlovchi sharigi bilan nosozligini bildiradi.
po’kakni holatini sozlashni yakuniy bosqichi po’kak va qo’qoq orasidagi tirqishni
sozlashdir. Bu tirqishni po’kaklar kronsht e ynini orqa tilchasini egish bilan
sozlanadi va u 15 mm ni tashkil etishi lozim. po’kak holatini sozlashda qo’qoqni
po’kak bilan pastga qaratmaslik lozim, chunki bunda po’kakni sozlanganligi
buziladi.
Karbyurator yig’ilgandan so’ng, uni avtomobilga o’rnatishdan oldin zaslonka va
‘ishang o’qlarini yengil va tutilishsiz ishlashini t e kshirish va uzatmani
ishqalanuvchi d e tallarini motor moyi bilan moylash lozim.
Karbyuratorni ishga tushirish m e xanizmini sozlashda birlamchi kam e rani havo va
dross e l zaslonkalarini holati sozlanadi. Havo zaslonkasi to’la yo’iq bo’lganda
dvigat e lni ishga tushirishda dvigat e lda birinchi alangalanishda ishga tushirish
qurilmasini pnevmokrr e ktori ishga tushadi, bunda diafragma shtogi havo
zaslonkasi ‘ishangiga ta’sir koprsatib, dvigat e lni m e ’yorida ishlashini ta’minlovchi
A tirqish kattaligiga siljitadi. SHu maqsadda havo zaslonkasi to’la yo’iq bo’lganda
birlamchi kam e rani dross e l zaslonkasi V tirqish kattaligiga ochiq bo’lishi lozim.
«Sol e ks» ti’idagi karbyuratorlardagi A va V tirqishlar pnevmokorr e ktorni
sozlovchi vintlari va havo zaslonkasini boshqarish ‘ishangi yordamida sozlanadi.
«Ozon» ti’idagi karbyurator A va B tirqishlar pnevmokorr e ktor tortqisi uzinligini
o’zgartirish hamda dros e l va havo zaslonkalarini ulovchi tortqich bukish (egish)
bilan sozlanadi.
Ka rbyur a t o rni a vt o m o bilg a o’rn a tish uni a vt o m o bild a n yechib o lish t a rtibig a
t e s ka ri r a vishd a b a j a ril a di. Ka rbyur a t o rni dvig a t e lg a o’rn a tg a nd a n so’ng dvig a t e l
a rtil a di v a s o zl a sh ishl a ri b a j a ril a di.
Karbyuratorni salt yurish tizimi qizdirilgan dvigat e lda miqdor va sifat vintlari
yordamida quyidagi tartibda amalga oshiriladi. CHiqindi gazlarni zaharligini
o’lchash uchun asbobni namuna oluvchisini ovoz so’ndirgichga 300 mm
ichkarisiga kirgiziladi. Karbyuratorni Yonilg’i aralashmani sifatni sozlovchi
vintlaridagi zaglushka olinadi. Dvigat e l yurgiziladi va havo zaslonkasi to’liq
30

O’zg. Varoq Hujjat№.
Imzo Sana Varoq
yaqin bosim ostida yonilg’ini purkash forsunkasi 17 ga yuboriladi. Yuqori bosim
nasosi 19 da yig’ilib qolgan ortiqcha yonilg’ining bosimini 150 kg/sm 2
ga
tenglashganda o’tkazib yuborish klopani 13 ochilib qaytarish naychalari 4 va
11orqali yonilg’i bak 2 ga oqib tushadi. Forsunka 17 tirqishlaridan tomib oqib
chiquvchi yonilg’i baka naycha 18 orqali qaytadi.
Karbyuratorlini dastlab yurgizishda tizimnm yonilg’i bilan to’ldirish
jarayoni haydash nasosi 20 ning g’ilofidagi qo’l-yuritmali nasos 12 yordamida
amalga oshiriladi. Yonilg’i bilan kirgan havoning tashqariga chiqarib yuborish
uchun tiqin 9 va 14 da parmalangan teshiklar bor. Tizimda yonilg’ini tozalovchi
asosiy tozalagich 7 va dag’al tozalagich 22 hamda bakning bo’g’izidagi to’r-simli
tozalagich uchidan tashqarii, yonilg’i qabul qilgich 1 qopqog’ida va forsunka 17
ning shtutseri 16 da to’r-simli tozalagichlar bor.
Undan tashqarii yuqori bosmli nasosda tirsakli valning aylanishlar soning
o’zgartirib beruvchi ikki maromli rostlagich o’rnatilgan. Rostlagich dvigatel eng
kichik aylanishlar 600 ayl/min sonini barqarorlashtirib eng yuqori aylanishlar soni
2800 ayl/min ni o’zidan-o’zi cheklab turadi.
Past va yuqori bosimli yonilg’i naychalari hamda ularning
joylashishi.
Past bosimli yonilg’i naychalari kichik bosim bilan yonilg’ini yuborish uchun
xizmat qiladi. Ular misdan tayyorlanib yonilg’i baki bilan dag’al tozalagich
oralig’iga, dag’al tozalagichbilan yonilg’i so’ri shva haydash nasosi oralig’iga
yuqori bosim nasos bilan Mayin tozalagich oralig’iga Mayin tozalagich bilan
yonilg’i baki oralig’iga hamda forsunka bilan yonilg’i baki oralig’iga joylashgan.
Yuqori bosim naychalar po’latdan tayyorlanib, to’lg’azish yuqori bosim bilan
yuborish uchun xizmat qiladi. Bu naychalar yonilg’i so’rish va haydash nasosi
bilan mayin tozalagich oralig’iga, mayin oralig’iga va yuqori bosim nasosi bilan
firsunka oralig’iga joylashgan.
Karbyuratorli dvigatelda yonuvchi aralashmani hosil bo’lishi .
Karbyuratorli dvigatellarida yonuvchi aralashma tsilindr ichida yonish
bo’linmasida tayyorlanadi. Aralashmaning sifatli tayyorlanishi yonilg’ining
3

O’zg. Varoq Hujjat№.
Imzo Sana Varoq
purkash bosimi, forsunka tuzitgichining tuzilishi, yonilg’i sifati va yonish
bo’linmasining tuzilishiga bog’liq.
Tuzilish bo’yicha yonish bo’linmalari ajratilgan bo’ladi(2-chizma)
2-chizma. Yonish bo’linmalarining turlar:
a-yonilg’i bevosita purkaluvchi ajratilmagan yonish bo’linmasi;
b-ajratilgan old bo’linmali yonish xonasi;
v-ajratilmagan uyurmali yonish bo’linmasi;
Ajratilmagan yonish bo’linmasining asosiy qismi poshen tubi 1 ning o’rta
qismidagi chuqircha 3 da joylashgan (8.2-chizma,a). Yonilg’i bevosita yonish
bo’linmasiga chuqirchaga purkaladi, bu esa uning bug’lanishini va siqilgan hamda
qizigan havo blan yaxshi aralashishni tezlashtiradi. Kengayish jarayonida gaz
bosimi va haroratni ortish tezligi katta bo’lib, dvigatelni tejamkorligi oshadi. Bu
yonish bo’linmasi avtomobil Karbyuratorlilarida keng tarqalgan.
Ajratilgan old bo’linmali yonish bo’linmasi (8.2-chizma,b). Ikki qismdan iborat
bo’lib, asosiy qismi porshen tubi 7 ga joylashgan, kichik qismi esa bo’linmaning
oldiga tsilindr qopqog’i ichida 4 da joylashgan. Siqish jarayonining oxirida
havoning bir qismi porshen tubidan old bo’linma 9 ga tarqaladi. Old bo’linmaga
yonilg’i purkalish natijasida yonilg’ining bir qismi yonadi, bo’linmada bosim
ortadi. Natijada kengaygan gaz yonish maxsulotlari Bilan birga kata tezlikda
asosiy yonish bo’linmasiga tarqaladi. Yonish bo’linmasida havoning tezligi kata
bo’lganligi uchun yonilg’i Bilan havo yaxshi aralashadi. Lekin bu yonish
bo’linmasida yonish tezligi kuchsiz, FIK kichik va yonilg’i sarfi ko’p. Sovuq
sharoitda esa dvigatelni yurgizib yuborish qiyinlashadi.
4

O’zg. Varoq Hujjat№.
Imzo Sana Varoq
II.BOB. Karbyuratorli dvigatellarni texnik xizmat ko’rsatish
2.1. Karbyuratorli dvigatellarni ta ’ minot tizimiga TXK va T ishlari
texnologiyasi .
Ta’minlash tizimi nosozliklari . Ta’minlash tizimini asosiy nosozliklari
karbyuratorga Yonilg’ini uzatilishi to’xtagan, haddan tashqari kambag’al yoki boy
aralashma hosil bo’lishi, Yonilg’ini tomishi, qizigan yoki sovuq dvigat e lni
yurgizishni qiyinlashishi, salt yurishda dvigat e lni turg’un ishlamasligi, hamma ish
tartiblarida dvigat e lni uzilish bilan ishlashi hamda Yonilg’i sarfini ko’payib
ketishi.
Karbyuratorga Yonilg’ini vaqtida yetkazib b e rmaslikni asosiy sabablari Yonilg’i
baki, Yonilg’i o’tkazgichlar va to’rli filtrlarni ifloslanishi; Yonilg’i nasosini
nosozligi, diafragmani t e shilishi, klapanlarini yeyilishi yoki ifloslanishi, nasos
qismlarini o’zaro yaxshi mahkamlanmaganligi sababli diafragma ustiga havo
tortishi, Yonilg’ini mayin tozalash filtrlarini ifloslanishi va ikki tomonlama
harakatlanuvchi klapanini nosozligidir.
Yonilg’i uzatilmayotganligini aniqlash uchun Yonilg’i nasosida karbyuratorga
Yonilg’i uzatuvchi ichak uzib qo’yiladi, karbyurator tomonidan bo’shatib olingan
ichak uchi shafof idishga tushiriladi (b e nzin dvigat e lga tushib yonib k e tmasligi
uchun) va Yonilg’i nasosini qo’l bilan Yonilg’ini tortish (so’rish) richagi yoki
stator yordamida tirsakli valni aylantirish bilan Yonilg’i tortiladi. Agar Yonilg’i
oqimi yaxshi bosim bilan paydo bo’lsa, bunda nasos soz bo’ladi va karbyuratorni
Yonilg’i kirish joyidagi shtuts e r filtrini olib, uni holati t e kshiriladi, ifloslangan
bo’lsa tozalanadi. Agar Yonilg’i oqimi bosimi sust yoki vaqti-vaqti bilan
Yonilg’ini purkasa yoki umuman Yonilg’i uzatmasa, bunda Yonilg’i nasosi yoki
Yonilg’i bakidan Yonilg’i nasosiga Yonilg’i uzatuvchi magistral ifloslangan.
Qo’l nasosi yordamida Yonilg’ini tortilmasligini sabablaridan birini taqsimlash
valini eksts e ntrigi turtkini bosadi, u o’z navbatida richag va diaragmali shtokni
bosadi, bunda eksts e ntrik eng pastki holatda bo’lishi mumkin. SHuning uchun
n a s o sni ishg a yar o qli h o l a tini a niq t ek shirish uchun st a rtyor yo k i o’t o ldirish
d a st a si bil a n tirs ak li v a l bir - i kk i m a rt a a yl a ntiril a di v a qo’l bil a n Yonilg’i t o rtish
14

O’zg. Varoq Hujjat№.
Imzo Sana Varoq
qistirmalarni almashtirishdagi, klapanlarni g e rm e tikligini tiklashdan hamda uni ish
qobilyatini t e kshirishdan iborat.
A vt o m o bild a n Yonilg’i n a s o si yechib o lishd a Yonilg’i uz a tm a ich ak l a ri yechib
o lin a di v a dvig a t e lg a q o tirilg a n g a y ka l a r bo’sh a til a di.
Yonilg’i n a s o sini qisml a rg a a jr a tish quyid a gi t a rtibd a a m a lg a o shiril a di. N a s o s
q o ’q o g’i b o lt yechib o linib q o ’q o q qistirm a bil a n birg a o lin a di. Nasosni yuqori va
pastki qismlar vintlarini bo’shatib uni yuqori qismi ajratib olinadi. qismlarni
ajratishda nasos shtuts e rini oldingi holatini saqlashni osonlashtirish maqsadida
ularga b e lgi qo’yish lozim. So’ng n a s o sni past k i qismid a n di a fr a gm a sht ok bil a n
birg a o lin a di. N a s o s d e t a ll a rini qisml a rg a a jr a tg a nd a n so’ng ul a r b e nzind a
cho’t ka ch a yord a mid a yuvil a di v a h a v o yord a mid a ‘ud a l a di. SHtok bilan birga
o’rnashgan diafragmalar yig’ma holatda almashtiriladi. qolgan diafragmalar gayka
bilan shtokka qotirilganligi sababli shtokdan ajratib olib almashtiriladi.
Di a fr a gm a prujinasi uni er k in v a yu k l a ng a n h o l a tid a gi uzunligini o’lch a sh bil a n
t ek shiril a di. Yonilg’i nasosi diafragmasi prujinasini uzunligi tashkil etadi: VAZ va
MEMZ-245 dvigat e llari uchun erkin holda 46,5 mm va 32 N yuklamada 24 mm,
UZAM-331 va 412 larda erkin holda 47 mm va 32 N yuklanadi 15 mm bo’lishi
lozim.
Yonilg’i nasos klapanlarini g e rm e tikligini tiklash uchun klapanlarni va ularni
nasos korpusidagi o’tirish joylari sirtlarini mayda qum qog’oz yordamida jilvirlab
tozalanadi. Buning uchun klapan l a r o b o ym a sini b o lg’ a ch a bil a n s ek in urib klapan
sug’irib o lin a di. Klapanlar r e zinasi shikastlanganda va qotib qolganda
almashtiriladi. Bikrligini yo’qotgan prujinalar almashtiriladi. Klapan l a rni yig’ishd a
o b o ym a v a prujina o r a sid a gi tirqishni m e ’yorid a ul a sh l o zim.
Yonilg’i n a s o sl a rini t a ’mirl a sh uchun m ax sus chiq a rilg a n t a ’mir komplekt l a rid a n
f o yd a l a nish qul a ydir. Ta’mir komplektlariga diafragma, qistirmalar hamda
klapanlar oboyma va prujinasi bilan kiradi.
Nasos yig’ishdan oldin nasosni bir-biriga yotuvchi yuqori va pastki qismi sirtlarini
chiqib ketishiga sabab bo’ladi. Bunday holatlarda nasosni yuqori va pastki
22

O’zg. Varoq Hujjat№.
Imzo Sana Varoq
chiqishini oldi olinadi.
1. 2. Yonilg’i xaydash nasosi, tozalagich filtrlar.
Ta’minlash tizimlardagi asbob va qurilmalarning vazifalari hamda
tuzilishi .Ta’minlash tizimidagi asbob va qurilmalar yordamida yonilg’i vaqtidagi
yonilg’ini so’rib olib, uni dag’al va mayin tozalagichlarda tozalab, uni yuqori
bosim nasosiga bosim bilan yuborish, yuqori bosim nasosda ma’lum miqdordagi
yonilg’ini ajiratib olib, uni yuqori bosim bilan forsunkaga yuborish, forsunkada
yonilg’ini to’zitib tsilindr ichiga purkash hamda dvigatelning ish maromiga
(rejimiga) qarab uzatilayotgan yonilg’ini ozaytiriladi yoki ko’paytiriladi.
Taьminlash tizimi yonilg’ini past bosim orqali uzatish va yonilg’ini yuqori bosim
orqali uzatish shaxochalaridan tuzilgan.
Yonilg’ining past bosim orqali uzatish shaxobchasiga dag’al va mayin
tozalagichlar, yonilg’i so’rish, haydash nasosi hamda naychalar kiradi.
Dag’al tozalagich. Tozalagich g’ilof ip gazlamadan to’kilgan unga to’r qovirg’a
o’ralgan tozalagich o’rnatilgan. Yonilg’i to’qima orasidan o’tib tozalanadi.
G’ilofning pastki qismida cho’kmalarni to’kib yuborishi uchun to’lqinli teshigi
mavjud.
Mayin tozalagich. Yonilg’ini yanada yaxshiroq tozalaydi. Tozalagich markazida
to’r qovirg’ali po’latdan tayyorlangan to’rsimon tozalagich sterjenga o’rnatilgan.
Qovirg’ali to’r ichida mato bilan o’ralgan teshikchali qovirga o’rnatilgan bo’lib,
uning ustiga bir necha qavat doka o’ralgan. Tozalagich qopqog’ida tizimdagi
ortiqcha yonilg’ini va havoni chiqarib yuborish uchun jiklyor o’rnatilgan.
CHo’kma va quyqa tiqin orqali chiqarib yuboriladi.
Yonilg’i so’rish va haydash nasosi . Bu nasos yuqori bosim nasosining g’ilofiga
o’rnatilgan bo’lib, yonilg’ini bakdan dag’al tozalagich orqali so’rib, keyin uni
Mayin tozalagichlar orqali yuqori bosim nasosiga haydaydi. Nasos harakatini
yuqori bosimnasosining taqsimlash valining eksentregidan oladi. Dvigatelni
yurgizishda tizimga yonilg’ini keltirish uchun nasosni qo’lda harakatlantiriladi.
7

O’zg. Varoq Hujjat№.
Imzo Sana Varoq
ochiladi. Aralashma miqdori vinti yoki majburiy salt yurish e konamayz e rini
pnevmoklapani korpusini burish bilan salt yurishda tirsakli valni minimal turg’un
aylanishlari (700...900 daq -1
) o’rnatiladi.
Sif a t vintini bur a b t a l a b etilg a n S O (1,5% d a n ka m) v a SN (1200 birli k d a n ka m)
miqd o rini o’rn a t a miz. S oa t mili bo’yich a vint bur a ls a S O v a SN miqd o ri
ka m a yadi. L o zim bo’lg a nd a s a lt yurishd a turg’un a yl a nishl a rni miqd o r vinti bil a n
o’rn a tib sif a t vinti bil a n s o zl a sh t ak r o rl a n a di. S o zl a sh tug a tilg a nd a n so’ng pedal
g a zini bird a nig a b o sib v a qo’yib yub o rib s o zl a sh sif a ti t ek shiril a di. Bunda dvigat e l
uzluksiz aylanishlarini ko’paytirishi va pedalni qo’yib yuborganda to’xtab
qolmasligi lozim. Aks holda miqdor vinti yordamida aylanishlarni ko’paytirish
lozim. T e kshirishdan so’ng sifat vinti o’z-o’zidan bo’shab ketishini oldini olish
uchun zaglushka o’rnatiladi.
2.4. Dvig a t e ll a rni purkash tizimig a x izm a t kop rs a tish v a
t a sh x isl a shni xo s x ususiyatl a ri.
Yonilg’ini purkash tizimi xizmat koprsatishni talab qilmaydi (ular elementlarini
toza holatda ushlab turishdan, ularni qotirmalarini va ichakli birikmalarini
t e kshirish va sozlashdan tashqari), ta’mirlashda diagnostikalash va yaroqsiz
elementlarini almashtirishdan iborat. purkash tizimi t a l a b bo’yich a «SN EK
ENGINE » n a z o r a t lampasi yong a nd a di a gn o sti ka o’t ka zil a di. El ek tr o n b o shq a rish
bl ok i (BB) xo tir a sig a k iritilg a n n o s o zli k l a r ko dl a rini s a n a shd a n b o shl a n a di.
Nosozliklar kodini EBB xotirasida saqlash uchun akummulyator batar e yasi uzib
qo’yilmaydi. Diagnostika kolodkalarini A va V uchlarini ulaganda yoki
diagnostika kalodkasini M uchidan « CHECK ENGINE » lampasi nosozliklar
kodini b e radi A va V uchlarni birlashtirganda « CHEC K ENGINE » kodini 3 marta
b e rishi lozim (lampa bir marta yonadi, 1-2 s-’auza, lampa ikki marta yonadi, 1-2
s-’auza). Bu kodni b e rishi diagnostika tizimi ishga yaroqliligini bildiradi, shundan
so’ng uch martadan takrorlab nosozliklar kodini b e radi.
31

O’zg. Varoq Hujjat№.
Imzo Sana Varoq
ishlashi lozim, klapanlarda, porshen va halqalarda qurm bo’lmasligi kerak,
yonilg’ida suv bo’lmasligi va qurumlar zanglamasligi kerak, yonilg’ining
qovushoqligi me’yorida bo’lishi kerak, uning kamayishi va oshishi dvigatelning
ishiga yomon ta’sir qiladi. Qovushoqligi past bo’lsa yonilg’i birikmalaridan sizib
o’tib ketadi.Qovushoqligi ko’payib ketsa yonilg’i yaxshi to’zimaydi, aralashma
sifati pasayib ketadi va u chala yonadi. Havo sovuq bo’lganda yonilg’ining
qovushoqligi ko’payib ketadi.
Karbyuratorli yonilg’isining o’z-o’zidan alangalanishiga hamda dvigatelning qattiq
ishlashiga moyilligi tsetan (TSS) bilan baholanadi. Karbyuratorli yonilg’isi tsetan
va alfametelnaftalindan tashkil topgan aralashma. TSS yuqori bo’lganda
yonishning boshlashi ravon bo’ladi, Dvigatel silliq, taqillashsiz va shovqinsiz
ishlaydi. TSS ortiqcha tutin miqdori oshadi. SHu sababli Karbyuratorli yonilg’isi
uchun TSS 40-60 oralig’ida bo’lishini qabul qilingan. TSS–aralashmadagi foizda
hisoblangan tsetan (S
16 N
34 ) miqdori.
Karbyuratorli dvigatellarini ishlashida yonilg’i purkalishini ilgarilashish burchagi
to’ri o’rnatilganda yonilg’i yaxshi yonadi.
Yozda TSS taxminan 45 birlikda, qishda esa 50 birlikka teng bo’lgan yonilg’i
ishlatilganda dvigatelni normal yurgizib yuborish va yumshoq ishlatish mumkin.
Yonilg’i havosiz, yuqori haroratda (800-900 o
S) parchalanib qurm hosil qiladi. Bu
halqalar va klapanlarni yemiradi. Miqdori 0.03 foizdan oshmasligi kerak. Yonilg’i
havoda 800-850 o
S haroratda yondirilganda kul hosil bo’ladi va qismlarni
yeyilishini tezlashtiradi, miqdori 0.02 foizdan oshmasligi kerak.
Yonilg’i tarkibida suv bo’lmasligi lozim, chunki u sovuq vaqtda dvigatelni o’t
olishini qiyinlashtiradi, qismlarni zanglatadi va tozalagich teshiklarida muzlab
yonilg’ini o’tkazmaydi. Yonilg’i tarkibida mexanik aralashmalar bo’lmasligi
lozim, chunki ularda qiruvchi zarrachalar bo’lib yonilg’i apparatlarini va
forsunkani yeyilishiga sabab bo’ladi. SHuning uchun Karbyuratorli yonilg’isining
17-20 kun tsisternalarda tindiriladi.
Neft maxsulotlarin qabul qilib olish, tarqatish va saqlashning elementar
qoidalariga rioya qilinsa dvigatel qismlarin muddatidan oldin yeyilib ishdan
6

O’zg. Varoq Hujjat№.
Imzo Sana Varoq
(3-chizma) Haydash nasosi ikki porshenli bo’lib, u aylanishlar chastotasi roslagich
ning qopqog’iga KamAZ dvigatelida turtkich 7 qaytarish bilan porshen 1 purjina 5
tasvirida pastga tamon harakatlanadi va A bo’shliqda siyraklanish xosil qiladi.
Kiritish klapani 4 purjina uchini siqib ko’tariladi va bu bo’shliqqa yonilg’i o’ta
boshlaydi.
3-chizma. Haydash nasosining ishlashi.
1-yonilg’ini dag’al tozalagichdan kelishi, 2-qo’l yuritmali nasosi porsheni,
3,5,6,10-prujinalar, 4-kiritish klapani, 7-turtkich; 8-ekstsentrik,
9-xaydash klapani;
SHu paytda B bo’shliqdan yonilg’i xaydash magistraliga siqib chiqariladi bunda
klapan 9 yopiq holatda bo’ladi. Porshen 1 yuqoriga harakatlanganda yonilg’i A
bo’shliqdan xaydash klapani 9 orqali V bo’shliqqa o’tadi, bu paytda kiritish
klapani 4 yopiq bo’ladi bunda yonilg’i yuqori bosim nasosiga yuboriladi. Tizimga
yonilg’i xaydash uchun dastlabki porshi ikki bilan birga qo’l yordamida,
yuqoridan- pastga va pastdan- yuqoriga harakatlantiriladi. Yonilg’i yuqori bosim
orqali uzatish shaxobchasiga yuqori bosim nasosi, forsunka va naychalar kiradi.
9

O’zg. Varoq Hujjat№.
Imzo Sana Varoq
-Yonilg’i nasosi korpusi qo’qog’ini olib to’rli filtrni sug’urib olinadi, uni va
Yonilg’i nasosi korpusi bo’shlig’ini b e nzin bilan yuviladi va siqilgan havo bilan
‘udaladi va hamma d e tallar o’rniga qo’yiladi;
- karbyurator qo’qog’idan tiqin bo’shatib, to’rli filtr olinadi, uni b e nzin bilan
yuvib, siqilgan havo bilan ‘udab o’rniga qo’yiladi.
H a r 20000 k m yo’l b o sib o’tg a nd a n so’ng ka rbyur a t o r t o z a l a n a di v a uni ishl a shi
quyid a gi t a rtibd a t e shiril a di:
- ka rbyur a t o r q o ’q o g’i yechil a di v a po’kakli ka m e r a d a gi ifl o sli k l a rni
t o z a l a n a di. Buning uchun r e zin a n ok bil a n uni ichid a gi b e nzin ifl o sli k l a r bil a n
birg a so’rib o lin a di. Ji k lyor v a klapan l a rni i’l a r bil a n ifl o sl a nm a sli k uchun po’kakli
ka m e r a ni l a tt a bil a n a rtish t a vsiya etilm a ydi;
- ka rbyur a t o r ka n a ll a ri v a ji’lyorl a ri siqilg a n h a v o bil a n ‘ud a l a di;
- po’kakli ka m e r a d a gi Yonilg’i st a hi t ek shiril a di v a l o zim bo’lg a nd a
m e ’yoriy s a thi o’rn a til a di;
- ka rbyur a t o rni m a jburiy s a lt yurish e ko n o m a yz e ri tizimi ishi t ek shiril a di;
- dvigat e lni salt yurishida tirsakli valni kichik va o’rtacha aylanishlarida
chiqindi gazlar zaharliligini t e kshirish uchun karbyurator sozlanadi.
Karbyuratorlili dvig a t e ll a rni t a ’minl a sh tizimig a T XK v a t a ’mirl a sh
t ex n o l o giyasi
Asosiy nosozliklari: ta’minlash tizimini g e rm e tiksizlanishi, Yonilg’i baki va
Yonilg’i uzatgichlardan Yonilg’ini oqishi, Yonilg’i va havo filtrlarini ifloslanishi.
Karbyuratorlili dvigat e llarni ta’minlash tizimida ko’proq uchraydigan nosozliklar
yuqori bosim Yonilg’i nasosi ‘lunj e r juftini va forsunkani yeyilishi va sozligini
buzilishi hamda bu agregatlarni g e rm e tikligini buzilishidir. Bund a n t a shq a ri
f o rsun ka ni teshi k l a rini yeyilishi, ul a rni ifl o sl a nishi v a kok sl a nishidir. Bu
nosozliklar Yonilg’ini uzatishni boshlanish mom e ntini o’zgarishiga, Yonilg’i
nasosini uzatilayotgan Yonilg’i miqdori va burchagi bo’yicha not e kis ishlashiga,
forsunkani Yonilg’ini purkashini yomonlashuviga olib k e ladi.
Sanab o’tilgan nosozliklar natijasida Yonilg’i sarfi ko’payadi va ishlatilgan gazlar
zaharliligi oshadi.
33

O’zg. Varoq Hujjat№.
Imzo Sana Varoq
oshiriladi. Bunda har bir s e ktsiyani Yonilg’ini uzatishni boshlanishi birinchi
s e ktsiyaga nisbatan oralig’i 0,5 0
ko’p bo’lmasligi lozim.
St e ndda sinashda nasosni har bir s e ksiyasini tsilindrga uzatayotgan Yonilg’i
miqdori o’lchov m e nzurkasi yordamida aniqlanadi. Buning uchun n a s o s st e ndg a
o’rn a til a di v a el ek tr o dvig a t e l yord a mid a st e nd v a ligi h a r aka tg a ke ltiril a di.
YUBYON s o z v a r o stl a ng a n f o rsun ka l a r komplekt i bil a n birg a li k d a sin o vd a n
o’t ka zil a di. Bunda Yonilg’i uzatish miqdori (‘lunj e rni bitta yo’lida s e ktsiya
uzatadigan Yonilg’i miqdori) KamAZ-740 dvigat e li uchun 72,5...75,0 mm 3
g’tsikl
ni tashkil etadi. N a s o sni Yonilg’i uz a tishni n o t ek isligi 5 f o izd a n o shm a sligi l o zim.
Yonilg’ini n o t ek is uz a tish quyid a gi f o rmul a bil a n a niql a n a di:δ=
2(Vmax −Vmin )
Vmax +Vmin
⋅100 %
,
bu yerd a
V max
- m ak sim a l unumd o rli k bil a n s ekts iyani ts i k lli uz a tm a si;

Vmin - minim a l unumd o rli k bil a n s ekts iyani ts i k lli uz a tm a si.
Karbyuratorli dvigat e li forsunkasini NIIAT-1609 st e ndida g e rm e tiklikka, ninani
koptarilishini boshlanishidagi bosimga va Yonilg’i purkash sifatiga t e kshiriladi.
Nasos s e ktsiyasini ‘lunj e ri ‘ishang yordamida qo’lda harakatga k e ltirildai.
Forsunkani g e rm e tiklikka t e kshirish uchun uni rostlash vinti tortiladi, shundan
so’ng st e ndni nasosini s e ktsiyasi yordamida unda 30 MPa gacha bosim hosil
qilinadi va bosimni 30,0 dan 23,0 MPa gacha tushish vaqti aniqlanadi. yeyilgan
forsunkalar uchun bosimni tushish vaqti 5 soniyadan, yangi purkagichli
forsunkalar uchun esa 20 soniyadan kam bo’lmasligi lozim. Forsunka ninasini
koptarilishini boshlanish bosimini nasos s e ktsiyasini bosimi oshiriladi va uni
miqdori aniqlanadi. KamAZ dvigat e llarini forsunkasida Yonilg’ini purkash 17,6
MPa bosimda, YAMZ-236 va YAMZ-238 dvigat e llarida esa 14,7 q0,5
MPa
boshlanadi.
Ishl a yotg a n dvig a t e ld a nin a ni kop t a rilishini b o shl a nishini m ak sim e tr yord a mid a
a niql a sh mum k in. Bu asbob ishlash tamoyili bo’yicha forsunkaga o’xshash, l e kin
rostlash gaykasida nonius shkalali mikrom e tr qurilmasi mavjud bo’lib, ninani
36

O’zg. Varoq Hujjat№.
Imzo Sana Varoq
ikkilamchi kam e ra purkagichida e konostat tizimi Yonilg’i uzatishi uchun
qo’shimcha teshik mavjud.
Nin a sim o n klapan korpus ini 1,4...1,5 k g. k m o m e nti bil a n q o tir i sh l o zim.
Dross e l va havo zaslonkalarini o’qga qotirish vintlarini qotirib bo’lgandan so’ng
vintlarni bo’shab kirish quvuriga undan tsilindrga tushib ketishini oldini olish
uchun maxsus moslama yordamida o’qlarni d e formatsiyalanishidan saqlagan holda
vintlarni chil’ishlash lozim.
T e zlatgich nasosini qo’qoqni qotirish vintlarini , uni uzatmasi ‘ishangini bosib turib
vintlarni qotirish lozim. Bu n a s o s ishg a tushg a nd a di a fr a gm a ni cho’zilish v a
shi ka stl a nishd a n s a ql a ydi.
Karbyurator qo’qog’ini o’rnatishda po’kak yo’lini t e kshirish va sozlash lozim,
bunga po’kakli kam e radagi Yonilg’i sathi bog’liq.
« O z o n» ti’id a gi ka rbyur a t o rl a rni Yonilg’i s a thini t ek shirish v a s o zl a sh. Ular
karbyuratorni qo’qog’i v e rtikal holatda turganda t e kshiriladi. qo’qoqni v e rtikal
holatida Yonilg’i k e lish shtuts e ri yuqoriga qaragan, po’kakni tilchasi esa
ninasimon klapanni dem’firlovchi shartiga yengil tegib turgan bo’lishi lozim.
Bunda po’kak va qo’qoqni zichlovchi qistirmasi orasidagi A o’lchov 6,5  0,25
mm, po’kakni yo’li V o’lchov esa 8  mm ni tashkil etishi lozim. A o’lch o v
tirqishni s o zl a sh uchun po’kak tilch a sini egish bil a n s o zl a n a di. po’kak yo’li
tayanchni egish bilan sozlanadi. Agar shunday sozlagandan so’ng po’kak
qo’qog’ini yuqoriga qaratilsa A o’lchov klapanga dem’f e rlovchi sharikni cho’kishi
hisobiga 1...2 mm ni tashkil etadi.
«S o l ek s» ti’id a gi ka rbyur a t o rl a rd a Yonilg’i s a thini s o zl a sh uch b o sqichd a a m a lg a
o shiril a di. Ikkita po’kak ham qo’qoqdan bir xil sathda bo’lishi uchun avval
po’kaklarni o’zaro joylashuvi t e kshiriladi va ularni kronsht e ynlarini yarmini egib
sozlanadi.
So’ng po’kakni chiqib turgan qismi va qo’qoqni zichlovchi qistirmasi orasidagi
tirqish S o’lchanadi, u 1  0,25 mm ni tashkil etishi lozim. Agar sozlangandan
so’ng karbyurator qo’qog’ini v e rtikal qo’yganda po’kak tili ninasimon klapaninin
dem’firlovchi sharigiga yengil tegishi, po’kakda choki qistirmali qo’qoq t e kisligiga
29

O’zg. Varoq Hujjat№.
Imzo Sana Varoq
Karbyurator yonuvchi aralashmani tayyorlaydigan qurilma bo’lib, u dvigatelni
kiritish nayiga o’rnatiladi. Oddiy karbyuratorning ishlash tartibi quyidagicha:
Porshen 11 YuCHN dan PCHN ga harakatlanganda, uning yuqorisidagi bo’shliq
12 da havosizlanish (siyraklanish) hosil bo’ladi, natijada karbyuratorning yuqorigi
naychasidan havo oqimi ta’sirida to’zitkich 4 ning kichik teshigidan yonilg’i otilib
chiqadi va u havo bilan aralashib kirishi natijasida 9 va klapan 10 orqali tsilindrga
kiradi. Qalovichli bo’linmada benzin satxining bir me’yorda saqlanishini nazorat
qilish uchun ichikovak qalqovich 2 o’rnatilgan. Qalqovichli bo’linmaga kerakli
miqdorda yonilg’i to’ldirilganda, qolqovich ignasimon klapan 3 bo’linmaga
yonilg’i kiritishini to’xtatib qo’yadi. qalqovichli bo’linma yuqoridagi teshik
bo’linmani tashqi muhit bilan bog’lab, bosimni bir xilda ushlab turadi. Diffuzor 7
da havoning tezligi keskin ortib bosimi kamayadi
1. 4. Tirsakli valni aylanishlar sonini rostlagich.
Tirsakli va aylanishlar chastotasining barcha maromli rostlagich bilan sozlash.
Dvigatel har-xil yuklanishlarda ishlaganda tirsakli valning aylanishlar chastotasi
o’zgarib turadi, ya’ni salt yurish maromidan yuklanish maromiga o’tilganda
tirsakli valning aylanishlar chastotasining qo’shimcha yonilg’i berib ko’paytirish
kerak yoki yuklanishdan salt yurish maromiga o’tilganda yonilg’ini kamaytirib,
tirsakli valning aylanishlar chastotasini kamaytirish kerak. Bu vazifa pedal orqali
haydovchi bajaradi. Haydovchi ishini osonlashtirish uchun barcha maromli
rostlagich ishlatiladi. Rostlagichlar 1, 2 va barcha maromli bo’ladi. Avtomobil
Karbyuratorlilarida barcha maromli rostlagich ishlatiladi(5-chizma).
11

Zamonaviy avtomobillar dvigatellarining ta’minlash tizimi

Купить