• Всего документов: 5844
  • Число пользователей: 15251

Информация о документе

Цена 20000UZS
Размер 65.8KB
Покупки 0
Дата загрузки 10 Апрель 2025
Расширение docx
Категория Музыка

Продавец

eldor

Дата регистрации 31 Март 2025

24 Продаж

Zamonaviy estrada san’atining tarixiy taraqqiyoti

Davlat byudjetidan ajratiladigan mablag lar va ushbu jamg armaning boshqaʻ ʻ daromadlari doirasida amalga oshirilishi belgilansin. 9. Boy tarixi, o zbek milliy qo g irchoq teatri maktabining shakllanishi va ʻ ʻ ʻ rivojidagi beqiyos hissasini inobatga olib, Respublika qo g irchoq ʻ ʻ teatriga O zbek Milliy qo g irchoq teatri ʻ ʻ ʻ nomi berilsin. Madaniyat vazirligi va Moliya vazirligi Navoiy, Namangan, Sirdaryo va Toshkent viloyatlari hokimliklari bilan birgalikda ikki oy muddatda ushbu viloyatlarda qo g irchoq teatrlarini tashkil etish ʻ ʻ to g risidagi Hukumat qarori ʻ ʻ loyihasini Vazirlar Mahkamasiga kiritsin. 10. O zbekiston Respublikasi Iqtisodiy taraqqiyot va kambag allikni ʻ ʻ qisqartirish vazirligi, Moliya vazirligi, Madaniyat vazirligi, Qurilish vazirligi: O zbekiston Respublikasining 2021–2023-yillarga mo ljallangan ijtimoiy ʻ ʻ va ishlab chiqarish infratuzilmasini rivojlantirish dasturlarida 2021-yilda Navoiy, Namangan, Sirdaryo, Qashqadaryo, Xorazm va Toshkent viloyatlari qo g irchoq teatrlari binolarini qurish, ularga ajratilgan binolarni rekonstruksiya ʻ ʻ qilish, zamonaviy uskunalar bilan jihozlash ishlarini nazarda tutsin; 2020-yilga mo ljallangan ijtimoiy va ishlab chiqarish infratuzilmasini ʻ rivojlantirish dasturi doirasida maqbullashtirilgan mablag lar hisobidan ʻ “O zbek ʻ davlat sirki” davlat muassasasining bino va inshootlarini rekonstruksiya qilish, qo shimcha ravishda hayvonlarni saqlash xonalarini qurish hamda zamonaviy ʻ uskunalar bilan jihozlash ishlarining to liq moliyalashtirilishini, shuningdek, ʻ qurilish, rekonstruksiya va jihozlash ishlarini joriy yil oxiriga qadar to liq ʻ yakuniga yetkazib, foydalanishga topshirilishini ta minlasin. ʼ 11. Qoraqalpog iston Respublikasi Vazirlar Kengashi va viloyatlar ʻ hokimliklari Madaniyat vazirligi va Moliya vazirligi bilan birgalikda 2020– 2021-yillar davomida Qoraqalpog iston Respublikasi respublika byudjeti, ʻ viloyatlar byudjetlari mablag lari hisobidan ʻ har bir hududda ko chma sirklar ʻ (shapito, dorbozlar guruhlari) hamda hayvonot bog lari tashkil etilishi ʻ va doimiy faoliyat yuritishini ta minlasin. ʼ 31 Hozirgi kunda musiqa ta’limi va musiqa bilim dargohlari takomillashib bormoqda. O‘zbekistonda tashkil etilgan ilk musiqa dargohlarini Buxoro musiqa maktablari, Samarqand musiqa va xoreografiya institutlari bilan taqqoslaydigan bo‘lsak, hozirda musiqa ta’limiga naqadar katta e’tibor qaratilayotganligining guvohi bo‘lamiz. Bilamizki, musiqa insonning tarbiyasida juda muhim o‘rin tutish shakshubhasizdir. Musiqa tarbiyasi bo‘yicha xalqaro jamiyatning IX konferensiyasida uqtirilganidek, musiqa insonning ma’naviy dunyosiga chuqur ta’sir ko‘rsatadi va unga o‘zining har qanday faoliyat sohasida, har qanday kasb-korida zarur bo‘ladigan ijodiy qobiliyatlarini namoyon qilishda yordam beradi. Ma’lumki, har bir xalq yuksak axloqiy va estetik ideallarning yaratuvchisi hamda davomchisi hisoblanadi. Yoshlarni tarbiyalashda o‘zbek xalqining musiqa madaniyati namunalaridan foydalanish muammosini hal qilish g‘oyat muhimdir. Binobarin, yosh avlodni xalq musiqasi vositasida tarbiyalashning asosiy prinsiplari hamma vaqt ham zarurdir. Demak, barcha sohalarda bo’lgani kabi musiqa pedagogikasida ham tub islohotlar izchil davom ettirildi, o’quv dasturlari, darsliklar mazmuni xalqimizning milliy madaniy yutuqlari, jahon musiqa ilmi va ta’limida erishilgan ilg’or tajribalar asosida shakllantirildi, Shu munosabat bilan Sharq musiqa madaniyatining, shu o’rinda eng mukammal tarixiy ildizlariga ega bo’lgan o’zbek xalq musiqasi hamda musiqa ma’rifatining taraqqiyoti, uning ayrim sohalari, janrlari, musiqani ta’lim-tarbiyaviy jihatlari yoritilgan ko’plab ilmiy tadqiqotlar olib borildi. Amaldagi ta’lim tizimining barcha bo’g’inlari uchun darsliklarning yangi avlodi yaratildi va ularni uzluksiz ravishda takomillashtirish ishlari izchillik bilan davom ettirilmoqda. Biz esa musiqa ta’limi jarayonida xalqimizning milliy qadriyatlari, urfodatlari, an’analari, o‘zbek milliy musiqa merosi va qo‘shiqlaridan keng foydalanishimiz zarur. Yoshlarni axloqiy va estetik ruhda tarbiyalashda xalq musiqa madaniyatidan foydalanishimiz zarurligini ana shu bilan izohlashimiz mumkinki, xalq tarixni harakatlantiruvchi kuchdir, san’atning barcha turlarini, 25 Bolalarning musiqaga qiziqishini oshirish maqsadida muntazam tashkil yetiladigan tadbirlarga o‘zgacha ruh bag‘ishlaSh kerak. Demak, maktabgacha ta’lim muassasalarida musiqa vositasida kichik yoshdagi bolalarni musiqiy madaniyatini Shakllantirishdan pirovard maqsadimiz xalq farovonligi, yurt tinchligi, Vatan taraqqiyotini o‘zida mujassam qilgan Ozod va obod Vatan quradigan barkamol Shaxslarni tarbiyalashdan iborat. Musiqa psixologiyasi – psixologiyaning shunday sohasiki, bolalarning paypaslab sezish, musiqani musiqaviy eshitish qobiliyati eshitish sezgisining chegaralari, musiqaning lad, ritmikasini xis qilish, sozni taktil anglashi, yodda saqlashi, ijro etilishi va undan baxramand bo’lish kabi masalani qamrab oladi. Bolalarning musiqiy iste’dodi va zakovati o’zining cheksiz imkoniyatlari, mo’’jizaviy tabiati bilan bizni xayratga soladi va maftun etadi. 37 XULOSA Xulosa sifatida aytish mumkinki, O’zbekiston ta’lim muassasalari musiqa mashg’ulotlarida bola hayotini, tevarak-atrofni musiqiy obrazlar orqali idrok etish uchun repertuar tanlash lozim bo’ladi. Olib boriladigan musiqiy tarbiya ishlarini badiiy adabiyot va tasviriy san’at bilan uzviy ravishda bog’langan holda amalga oshirish, musiqiy tarbiyaning ilg’or tajriba va turli metodlaridan foydalanib o’tkaziladigan har bir musiqa mashg’ulotini bolalarga badiiy-estetik zavq uyg’otishini, ularning his-tuyg’ularini shakllantirishda, ijodiy fikrlash qobiyati va nutqini o’stirishda xizmat qilishni ta’minlash lozim. Bundan tashqari musiqiy o’yinlar va raqslardan ham foydalanish bolalarda ritm tuyg’usi, chaqqonlik va harakatchanlikni shakllantirib, qomatning to’g’ri o’sishiga yordam beradi. Bu jarayon bolalarning aqliy va jismoniy rivojlanishida muhim ahamiyat kasb etadi. Anashu ishlar maktabgacha ta’lim muassasalarida olib boriladigan barcha musiqiy ta’limni va tarbiyani ishlar yosh avlodda olijanob fazilatlarni bog’cha yoshidan shakllantirishda nafosat tarbiyasining tarkibiy qismi bo’lib xizmat qiladi. Yosh avlodda estetik tarbiya berishda musiqaning o’ziga xos xususiyatlarini aniqlaSh asosida quyidagi xulosalarga keldik: Musiqa – bolalar estetik tarbiyasida asosiy o‘rin tutadi. Bolalar musiqiy estetik madaniyatini Shakllantirish muammosi asrlar davomida ilm ahli uchun dolzarb muammo bo‘lib kelgan. Chunki jamiyat ma’naviyatini Shaxs ma’naviyatining yuksakligi, qolaversa, bolalarning musiqiy estetik madaniyatning Shakllanganlik darajasi tashkil yetadi. 3.Hozirgi kunda maktabgacha ta’lim muassasalarida musiqa maShg‘ulotlari imkon darajasida tashkil yetilgan, ammo kichik yoshdagi bolalarni estetik tarbilaSh uchun davr talabi asosida musiqa maShg’ulotlarini yanada takomillashtirish va qo‘Shiq o‘rgatishda yangi texnologiyalardan foydalanishga undamoqda. Bolalar ma’naviy-estetik tarbiyasini yanada takomillashtirish uchun mo‘ljallangan tadbirlarda qo‘Shiq va raqslardan ko‘proq foydalanish lozim. 36 Foydalanilgan adabiyotlar 1. Annamuratova S.K. Xudojestvenno-esteticheskoe vospitanie shkolnikov Uzbekistana. – T.: Fan, 1991. – 369 s. 2. Apraksina O.A. Metodika muzo’kalnogo vospitaniya v shkole.- M., 1989. 3. Dmitrieva I.G, Chernoivanenko N.M. Metodika muzo’kalnogo vospitaniya v shkole. -M.,1989. 4. Fayzullayev E. M. “Bo’lajak musiqa o’qituvchilari badiiy didini shakllantirishning pedagogik shart-sharoitlari” (O’zbek mumtoz musiqasi misolida). Ped.f.nomzodi ilmiy darajasini olish uchun dissertatsiya. T. 2010. 23- bet. 5. Fayzullayev O. Musiqa va milliy g’oya - prof. 6. nomzodi ilmiy darajasini olish uchun dissertatsiya. T. 2006. 154- bet. 7. O’zbekiston Respublikasi umumta’lim maktablarida musiqa ta’lim- tarbiyasi Kontseptsiyasi. «Ma’rifat» gazetasi, 1992, 25-noyabr. 8. Omonullaev D. Maktabda musiqa tarbiyasi metodikasidan lektsiyalar kursi (musiqa –pedagogika fakulteti studentlari uchun qo’llanma) - T., 1990. 9. Qudratov I. “Talabalarni xalq qo’shiqlari vositasida estetik tarbiyalash”. Ped. f. 10. Shevchenko T.V. Bo’lajak musiqa o’qituvchisining pedagogik mahorati asoslari (maxsus seminar dasturi. Tuz.) -T.1986. 38 1.2. Zamonaviy estrada musiqa san’atining ahamiyati "Estrada san'ati turli janr turlarini o'zida mujassam etgan bo'lib, ularningumumiyligiommaviy namoyishning turli sharoitlariga oson moslashishda, harakatning qisqa davometishida,badiiy ifoda vositalarining jamlanishidadir, bu esa ijodiy individuallikni yorqinaniqlashgayordam beradi. ijrochining, jonli so‘z bilan bog‘langan janrlar sohasida esa, o‘tilganmavzularning dolzarbligi, o‘tkir ijtimoiy-siyosiy dolzarbligi, yumor, satira va publitsistikaunsurlarining ustunligida [2, 31-36]. O’zbekistonda ham havaskor, ham professional sahna mavjud bo’lib, "Estrada"degankeng tushuncha nafaqat yengil musiqaning turli shakllarini, balki akrobatika, ko'ngilochar, raqs,badiiy so'z, sirk elementlari, havaskor san'at turlari va boshqa ko'p narsalarni o'zlashtirdi. Estrada musiqasi odatda turli shakl va janrlar bilan tavsiflanadi, ammo ularni uchtaasosiyguruhga bo'lish mumkin: - estrada kontsertlarida barcha turdagi chiqishlarni birlashtirgan konsert sahnasi (ilgari“divertissement”); - teatr sahnasi (miniatyura teatri, kabare teatrlari, kafe- teatrlarning kamer tomoshalariyoki keng ko'lamli kontsert revyusi, teatrlashtirilgan syujetlar, ko'plab ijrochilar ishtirokidagimusiqa zali va sahna jihozlaridan foydalanish); - bayramona sahna (xalq bayramlari, ommaviy sport bayramlari, sport vakontsertchiqishlariga to'la, shuningdek, ballar, karnavallar, maskaradlar, festivallar va boshqalar)[3, 19].O‘tgan asrning 60-yillaridan estrada musiqasi san’at va madaniyat arboblari, turli bilimsohalari tadqiqotchilari e’tiborini tortdi, davriy nashrlar sahifalarida bahs-munozaralarga, ilmiyjamoatchilikda bahslarga sabab bo‘ldi. O’zbek estrada san'atining butun tarixi davomidaubirnecha bor o'ziga bo'lgan munosabatni o'zgartirgan. Mahalliy fanda estrada san'ati vashunuqtainazardan jazz, so'ngra rok musiqasi an'anaviy ravishda ommaviy madaniyatningko'rinishlarisifatida qaralib, uni pedagogika, ijtimoiy psixologiya, sotsiologiya va boshqa ijtimoiyfanlardoirasida o'rganish ob'ektiga aylantirdi. Bugungi kunga qadar madaniyatshunosvasiyosatshunoslarning zamonaviy estrada san'ati muammolari va u yaratgan ijtimoiy-madaniyhodisalarga bo'lgan 14 voqelikning his-tuyg‘uli qiyofasini yaratadi.» Musiqa kayfiyat holatini ifodalashda keng imkoniyatga yega. Inson kayfiyati murakkab hissiyot bo‘lib, u hech narsa bilan bog‘lanmagan. Kayfiyat umumlashgan xususiyatga yega bo‘lib, undan ikkilamchi tomonlar chiqarib tashlanadi va insonning voqelikka bo‘lgan tuyg‘u munosabatini belgilaydigan yeng muhim tomonlari ajratib olinadi. Musiqaning kuch-qudrati shundaki, u shodlanish, qayg‘urish, hayol surish, bardamlik, jasurlik, tushkunlik va shunga o‘xshash inson ruhiy holatlarini xususiy va umumiy tarzda o‘zaro bog‘liqlikda, bir-biriga singib ketishida namoyish qila oladi. Musiqa «til»i barcha qismlarning uzviy birligini, asar shaklini ifodalaydi. Shakl – musiqa mazmunining moddiy ifodasidir. Bastakor fikri, tuyg‘ulari, tasavvurlari yeshituvchilarga musiqiy shakl orqali yetib boradi. Shu bois musiqa «til»ini yegallashga, uning mazmun-mohiyatini anglashga, musiqadagi fikrlar, tuyg‘ular, kechinmalar boyligini o’zlashtirishga keng yo‘l ochadi. O‘sib kelayotgan avlod uchun musiqiy tarbiyaning ahamiyatini nihoyatda buyuk ekanligini qadimiy mutafakkirlar alohida urg‘u bilan ta’kidlashgan. Kelajak jamiyat a’zosining insoniy va ijobiy fazilatlari aynan bolalikdan boshlab shakllana boradi. Aynan shu davrda musiqa ijobiy sifatlarni shakllantiruvchi vosita hisoblangan. Musiqa ashula va raqs tarkibida ham vujudga keladi va keyinchalik badiiy ijodning mustaqil turiga aylanadi, o‘ta o‘ziga xos badiiy ifoda «til»iga yega bo‘lib, maxsus ishlab chiqilgan va tanlab olingan tovushlar ana shu «til»ning manbaidir. Albatta, musiqa shaxsni shakllantirishning, uning ijobiy fazilatlarining yo‘nalishlarini o‘z-o‘zidan belgilab bermaydi. Tarbiyaviy ta’sirning yeng muhim tomonlari musiqiy asarning g‘oyaviy mazmuniga bog‘liqdir. Ana shu bilan musiqiy-estetik tarbiyaning vazifalari belgilanadi. Mashhur polyak kompozitori K.Shimanovskiy o‘zining «Jamiyatda musiqaning tarbiyaviy ahamiyati» nomli maqolasida, musiqaning tabiiy kuchi haqida gapirar yekan, – uning ikki qarama-qarshi yo‘nalishda – yaratish va buzish uchun ishlatish mumkinligini — «kerakli ishga yo‘naltirgan holda, tez oqar daryoning 18 kunning estrada musiqasi faoliyati o'z-o'zini rivojlantirishga moyilligi bilanajralib turadi. Jiddiy musiqa va folklor janrlarining amal qilishini ta'minlashda qo'llaniladiganusullar, asosan, davlat madaniyat siyosati bilan nisbatan zaif aloqada shakllangan. Bozoriqtisodiyotiga o‘tish sharoitida estrada janrlarini rivojlantirishning samarali mexanizmi aynanbarcha kuchlarni uni ongli ilmiy rivojlanishiga safarbar etish orqali samaraga erishishyo’llariyotadi.Musiqa shunday san’at turiki, u insonlarni kechinmalari, yemotsional hissiyotlari orqali birlashtiradi. Ular orasidagi aloqa vositasiga aylanadi. Bir kompozitor tomonidan yaratilgan musiqa boshqa insonlar qalbida turli-tuman kechinmalar uyg’otishining o‘zini bir mo‘jiza deb, atash mumkin. Musiqa tarbiyasi estetik tarbiyaning tarkibiy qismi hisoblanadi. Inson shaxsini shakllantiruvchi yetakchi omillardan biri – ta’limtarbiyadir. Estetik tarbiya yesa uning tarkibiy qismi sifatida go‘zallikning mohiyati, estetik va axloqiy hissiyotlarning birligi, san’atning xalqchilligi to‘g‘risidagi ta’limotga suyanib, Bolalarning obektiv dunyo haqidagi bilimini kengaytiradi va chuqurlashtiradi, ijodiy qobiliyatini va iste’dodini o‘stiradi hamda ularda yuksak ma’naviy fazilatlarning tarkib topishiga yordam beradi. Odatda, estetik tarbiyaning maqsadi bolalarda estetik his-tuyg‘u va fikrlarni rivojlantirish, go‘zallikni ko‘ra bilish va ulardan zavqlana olishdan iborat, deb tushuniladi. Aslida estetik tarbiyaning maqsad va vazifalari bu bilan chegaralanib qolmaydi, Bolalarni go‘zallik va xunuklikni, yuksaklik va tubanlikni, shodlik, kulfatni anglash va ko‘ra bilishga o‘rgatadi. Estetik tarbiya umuminsoniy va milliy qadriyatlar qaror topishiga xizmat qiladi. Ayonki, tarbiya inson ongiga, his-tuyg‘ulariga, tasavvuriga, ye’tiqodiga, dunyoqarashiga, xattiharakatlariga, xulq-atvoriga ta’sir o‘tkazadi. Musiqa tili barchaga tushunarli va yaqindir. Shuning uchun ham barcha xalqlar musiqalari jozibadordir. Musiqa tovush tovlanishlari orqali fikr va tuyg‘ularni aks yettiradi, hayot bosqichlarida insoniyatni to‘lqinlantirib kelgan axloqiy muammolarni bayon qiladi. Bunda musiqaning falsafiy mohiyati ham namoyon bo‘ladi. Ajoyib 16 shu jumladan musiqa san’atini ham ta’minlaydigan hayotdagi donolikning, axloqiy poklikning jonli manbaidir. Shunday ekan, musiqa ta’limining yangi prinsiplarini, dars usullarini ishlab chiqishda xalq qo‘shiqlariga aloxida e’tibor qaratish lozim. Biz O‘zbekistonda tashkil etilgan ilk musiqa dargohlarini ularning uslublarini, holatini o‘rganish bilan bir vaqtning o‘zida mustaqil O‘zbekistonimizning musiqa ta’limning takomillashuvini o‘rganishimiz va uni rivojlantirishning yangi uslub va vositalarini ishlab chiqishimiz lozim. Bu- albatta, musiqa o‘qituvchisi zimmasiga katta mas’uliyat yuklaydi. O‘qituvchilar, xususan, musiqa o‘qituvchilari yosh avlodni vatanparvarlik hamda istiqlol g‘oyalariga sadoqat ruhida tarbiyalashlari, bunday boy milliy ma’naviy merosimiz, hozirgi zamon ijodiy yutuqlarimiz, shuningdek, umuminsoniy qadriyatlarni hurmat qilish, o‘rganish va o‘zgartirish ishlarini yanada yaxshilash choratadbirlarini ishlab chiqib, amalga oshirishlari, umuman olganda, yosh avlodni barkamol qilib tarbiyalashlari lozim. Zero, musiqa ta’limini takomillashtirish, unga e’tibor qaratilishining asosiy sababi ham ana shunda. 26 12. 2020-yil 1-sentyabrdan boshlab shunday tartib joriy etilsinki, unga muvofiq: ko chma sirklar (shapito, dorbozlar guruhlari) tomonidan o tkaziladiganʻ ʻ tomosha tadbirlariga ommaviy tadbir o tkazish uchun ruxsatnoma ʻ va ruxsat berish xususiyatiga ega boshqa hujjatlarni olish talab etilmaydi, bunda tadbir tashkilotchilari uni o tkazish joyi va vaqti to g risida ichki ishlar organlarini ʻ ʻ ʻ kamida 10 kun oldin yozma ravishda xabardor qiladi; ichki ishlar organlari, Milliy gvardiya va Favqulodda vaziyatlar vazirligi organlari ko chma sirklar (shapito, dorbozlar guruhlari) tomonidan ʻ o tkaziladigan tomosha tadbirlarida ʻ jamoat tartibi va yong in xavfsizligini ʻ to lov undirilmagan holda ʻ ta minlaydi; ʼ davlat organlari va tashkilotlari tizimidagi madaniyat va istirohat bog lari, ʻ sport inshootlari, sayilgohlar va boshqa ochiq hududlarda ko chma sirklar ʻ (shapito, dorbozlar guruhlari) tomonidan tomosha tadbirlari o tkazish ʻ uchun ijara va boshqa turdagi to lovlar undirilmaydi ʻ ; nomoddiy madaniy meros obyektlarini (dorboz, askiya va lapar) asrash va ulardan foydalanish faoliyati O zini o zi band qilgan fuqarolarga vaqtinchalik ʻ ʻ mehnat guvohnomalari beriladigan faoliyat (xizmatlar, ishlar) turlari ro yxatiga ʻ kiradi (madaniyat markazlari tarkibida faoliyat yuritayotgan shaxslar bundan mustasno) va ularning ushbu faoliyatdan olingan daromadlariga jismoniy shaxslardan olinadigan daromad solig i tatbiq etilmaydi ʻ . 13. Madaniyat vazirligi tizimida: Madaniyat vazirligi markaziy apparati tuzilmasida madaniyat muassasalari va havaskorlik san atini rivojlantirish, sohada axborot ʼ texnologiyalarini keng joriy etish va raqamlashtirish masalalariga mas ul ʼ vazir o rinbosari lavozimi ʻ joriy etilsin; O zbekiston davlat konservatoriyasining “O zbek maqom san ati ʻ ʻ ʼ fakulteti” hamda O zbekiston davlat san at va madaniyat institutining tegishli ʻ ʼ ta lim yo nalishlari va mutaxassisliklari negizida maqom ijrochiligi, baxshichilik ʼ ʻ va katta ashula yo nalishlari bo yicha kadrlar tayyorlovchi tayanch oliy ta lim ʻ ʻ ʼ 32 Usta Olim bilan birgalikda ijod qilgan "Paxta", "Pilla" kabi ommaviy sahna raqslari). Ikkinchi tomondan O zbekiston E.si chet el san ati shakl va uslublariʻ ʼ (mas, jaz, estrada orkestri, myuzikxoll)ni o zlashtirishi bilan boyidi. 1956-yildan ʻ O zbek estrada teatri, keyinchalik O zbek davlat estrada birlashmasi (1996- ʻ ʻ yilgacha) faoliyat ko rsatgan. ʻ Hozirda O zbekistonda E. san atini rivojlantirish, E. jamoalari hamda ʻ ʼ yakka ijrochilar faoliyatini muvofiqlashtirish kabi vazifalar "O zbeknavo" ʻ birlashmasiga yuklatilgan. E. o quv yo nalishi sifatida maxsus ta lim tizimiga ʻ ʻ ʼ kiritilgan. 1996-yildan Toshkent estrada kolleji, O zbekiston davlat ʻ konservatoriyasi va boshqalar san at (musiqa) o quv yurtlarida E. ftlari faoliyat ʼ ʻ ko rsatmoqda (yana qarang ʻ Miniatyuralar teatri , Ommabop musiqa ). Hozirgi kunda estrada mafkura o‘rnini ma’lum darajada egallab, yoshlar ongigata’siro‘tkazishning samarali usuliga aylandi. Bu ta'sir haqiqatan ham ulkan. Oxirgi o nyilliklardatadqiqotchilar va olimlar tomonidan san atning ʻ ʼ ushbu turiga, estrada musiqasiningshakllanishtarixi, kelib chiqishi, terminologik va nazariy masalalariga qiziqish ortdi; uning o’zbekvajahonbadiiy madaniyatida, umuman madaniyat va san'atdagi o'rni va rolini aniqlashgaharakatqilmoqda. Bugungi kunga qadar yaratilgan estrada asarlarining hajmi katta musiqiyqatlambo'lib,u odatda bir tomondan musiqa san'ati hodisasi, ikkinchi tomondan esa ommaviymadaniyathodisasi sifatida qaraladi. Ommaviy musiqa, ommaviy madaniyat, klassik musiqasan ati tushunchalari bu yerda shu qadar ʼ o zaro chambarchas o zaro bog langanki, ba zidabiriniikkinchisidan aniq ajratib ʻ ʻ ʻ ʼ bo lmaydi. Yaqin vaqtgacha o’zbek musiqa fanlar akademiyasi ʻ estrada(mashhur, ommaviy) musiqasini jiddiy ijod sifatida qabul qilmagan. musiqashunoslikuchunbuyo'nalish, go'yo mavjud emas edi. O rta va oliy ta lim ʻ ʼ musiqa ta limmuassasalari uchuno quv-metodik qo llanmalar, musiqashunoslik ʼ ʻ ʻ jurnallarida musiqiy estrada mavzusiga oidma lumotlarva ilmiy nashrlar arzimas ʼ miqdorda bo lgan. So'nggi bir necha o'n yilliklar ichida butuninsoniyattarixida ʻ musiqaning omma ongida eng katta transformatsiya sodir bo'ldi. Ushbu jarayonni ajratibturadigan o'ziga xos xususiyatlar XX asrda sodir bo'lgan shunga 5 musiqa asarlari chuqur falsafiy mazmun bilan sug‘orilgan bo‘ladi, musiqada hayot va o‘lim, shaxs va jamiyat, yezgulik va zulm, qudrat va zaiflik kabi masalalar aks yetadi. Musiqaning inson ruhiyatiga ta’sir qilishining tugallanmas imkoniyatlari haqida qadimdan musiqashunoslar, mutafakkirlar va olimlar diqqatini o‘ziga tortgan. Faylasuflar, psixologlar, pedagoglar va jamoat arboblari san’atlar ichida musiqa san’atining insonni shaxs sifatida shakllanishiga ta’sir qiladigan xususiyatlari haqida aniqlashga uringanlar. Qadim zamonlardan musiqaning, ayniqsa, uning komponentlari – ritm va kuyning inson kayfiyatiga ta’siri, uning ichki dunyosini o‘zgartirishi haqida fikrlar mavjud bo‘lgan. Musiqa san’ati estetik tarbiyaning muhim omili sifatida shaxs shakllanishiga kuchli ta’sir yetadi. Oilada, MTMda, maktabda musiqa mashg‘ulotlarini maqsadga muvofiq tarzda uyushtirish, yosh avlodning ichki dunyosini boyitish va san’atni to‘g‘ri tushunishdagi samarali yo‘ldir. Musiqa inson his-tuyg‘ularini, orzu-umidlarini, xohish-istaklarini o‘ziga xos badiiy tilda ifoda yetadi va kishining his-tuyg‘ulariga faol ta’sir yetadi. Musiqa ham fan, ham san’atdir. U fizika va matematikaga asoslanadi, bu fanlar musiqani fanga aylantiradi. Lekin musiqa asariga shu fanning turg‘un tushunchasi sifatida qarab bo‘lmaydi. Chunki musiqa har doim rivojlanib turuvchi jonli san’atdir. Musiqa san’ati inson hayotining ilk yillaridanoq uning hamrohiga aylanib, umumiy madaniy rivojlanishiga salmoqli hissa qo‘shadi. Musiqa inson umrining doimiy yo‘ldoshi. Stendalning aytishiga ko‘ra, musiqa – san’at turlari ichida insonning yuragiga chuqur kirib, uning ichki kechinmalarini aks ettirishga qodirdir. «Musiqa san’atning ifodali turi tizimiga kiradi. Musiqa ham voqea- hodisalarni ifodali aks yettiradi. Ammo u me’morchilikdagi kabi fazo va moddiy ashyo o‘lchovlari bilan belgilanmaydi. Musiqa ko‘rish orqali emas, balki yeshitish vositasida idrok qilinadi. Musiqa mavzui o‘z xususiyatiga yega bo‘lib, inson va voqelikdagi barcha tomonlarni qamrab ololmaganligi uchun, yeng avvalo, inson ichki ma’naviy dunyosini, uning tuyg‘u va kayfiyatini ifodalaydi... musiqa 17 shakllantirish, hissiy tuyg ularini rivojlantirish, ijodiy qobiliyatlariniʻ rag batlantirish vositasi sifatida roli juda muhimdir. ʻ Nutq, tovushli signal berish va boshqa tovushli—ma noli jarayonlar ʼ singari, Musiqada ham muayyan ma lumotlarni sadolar vositasida ifodalash ʼ imkoni-yatiga ega. Jumladan, tovushlarning baland-pastligi, ingichka- yo g onligi, uzunqisqaligi, kuchliligi va boshqa vositalar yordamida odamning ʻ ʻ ichki holatini ifodalash imkoniyati jihatidan Musiqada nutqqa (nutq intonatsiyalariga) o xshaydi. Ammo, san at turi sifatida Musiqada fakat ʻ ʼ ungagina xos bo lgan xususiyatlar (mas, badiiy-estetik maqsadlarni ko zlashi, ʻ ʻ mazmun va shakl badiiy qiymat sifatida kasb etilishi, ayniqsa, Musiqada tovushlarining muayyan musika tizimlarida tashkil etilishi) bilan nutkdan farq qiladi. Har bir alohida olingan Musiqada tovushi birlamchi ifodaviy imkoniyatga ega bo lsada Musiqada tovushlarining baland-pastlik munosabatlari lad ʻ tuzilmalarida, muvaqqat nisbatlari esa — musiqiy ritm va metrda o z aksini ʻ topadi. Dunyoning aksariyat xalqlari Musiqada madaniyati, jumladan, o zbek ʻ musiqa folklori, an anaviy musiqa va bastakorlik ijodiyotida lad asosini turli ʼ ko rinishdagi diatonika tashkil etadi. Kompozitorlik Musiqadada (ayniqsa, 20- ʻ a.da rivoj toptan yo nalishlarda) diatonika bilan birga xromatika ham keng o rin ʻ ʻ olgan. 3 ko‘pgina mashxur ijrochilar buyuklikning sababi to‘qson foiz mehnatdandir va qolgan foizlarigina qobiliyatga bog‘liqligini ta’kidlashgan. Lekin faqat mehnat bilan ham qobiliyatni cheksiz darajada rivojlantirib bo‘lmaydi. Kishining qobiliyati ma’lum bir imkoniyat va shaxsiy xususiyatlari doyrasidagina shakllanadi. Estetik va yemotsional muhit musiqa olamida bolaga yemotsional qulayliklar yaratib, undagi ijodga bo‘lgan qiziqishni shakllantiradi. Biroq, musiqiy muhitning samaradorligi faqat tashqi sharoitlargagina bog‘liq bo‘lmay, balki bola musiqiy rivojlanishini tartibga soluvchi muloqot, musiqiy-nazariy hamda psixologik bilimlarga ham bog‘liq. Tadqiqot ishimizning keying paragrifida Maktabgacha ta’lim muassasalari mashg‘ulotlari jarayonida tarbiyalanuvchilarining yosh psixologik xususiyatlarini hisobga olish borasida fikr yuritamiz. Musiqa san’ati estetik tarbiyaning muhim omili bo’lib, garmonik rivojlangan shaxsning kamolotga erishishi uchun unga muhim ta’sir etuvchi jarayondir. MTMda, oilada musiqa mashg’ulotlarini qoniqarli uyushtirish, yosh avlodning ichki dunyosini boyitish va san’atni to’g’ri tushunishidagi yagona yo’ldir. Musiqa ayni bir vaqtning o’zida ham fan ham san’atdir. Musiqaviy estetik tarbiya masalalari bugungi kunda muhim ahamiyatga ega. Bola shaxsining shakllanishi jarayonida uning estetik madaniyat asosidagi har tomonlama badiiy rivojlanishi tarbiyachidan jiddiy mas’uliyat talab qiladi.Chunki maktabgacha yoshdagi bolalardagi musiqa tarbiyasi bolaning mehnatga, Vatanga va burchga muhabbatni shakllantiradi, tarbiyalaydi, hamda uning butun hayoti mobaynida unga hamroh bo’lib boradi. Hozirgi kun talabi maktabgacha ta’lim muassasalari oldiga musiqiy- estetik tarbiya berish borasida aniq vazifalarni qo’yadi:  bolalarni tabiat go’zalliklarini, badiiy asarlarni idrok etish;  estetik did va hissiyotni shakllantirish;  hayotda go’zallik tushunchasini to’liqligicha anglashni o’rgatish;  bolalarga badiiy ijodkorlikni shakllantirish; bolalarda go’zallikni o’z hayotlariga, o’z faoliyatlariga olib kirishni o’rgatish va hokazo. 21 2.2. O ZBEKISTON RESPUBLIKASIDA MILLIY MADANIYATNIʻ YANA-DA RIVOJLANTIRISH KONSEPSIYASI So nggi yillarda O zbekiston Respublikasida milliy madaniyatni yana-da ʻ ʻ rivojlantirish, yangi O zbekistonning yangi tarixini yaratish, moddiy va ʻ nomoddiy madaniy meros durdonalarini saqlash va targ ib etish, xalq og zaki ʻ ʻ ijodiyoti va havaskorlik san atini yana-da ommalashtirish, yurtimizning jahon ʼ madaniy makoniga faol integratsiyalashuvini ta minlash, madaniyat va san at ʼ ʼ sohasini innovatsion rivojlantirishga qaratilgan tizimli chora-tadbirlar amalga oshirildi. Xususan: birinchidan, O zbekiston Respublikasi Prezidentining 2018-yil 28- ʻ noyabrdagi PQ–4038-son qarori bilan O zbekiston Respublikasida milliy ʻ madaniyatni yana-da rivojlantirish konsepsiyasi (keyingi o rinlarda – ʻ Konsepsiya) va uni amalga oshirish bo yicha ʻ “yo l xaritasi” ʻ tasdiqlandi; ikkinchidan, madaniyat va san at tashkilotlarining ʼ “do stlar ʻ klublari” faoliyatini yo lga qo yish orqali ularni har tomonlama qo llab- ʻ ʻ ʻ quvvatlash, moddiy-texnika bazasini mustahkamlash bo yicha mutlaqo yangicha ʻ samarali tizim yaratildi; uchinchidan, muzeylar renovatsiya dasturi qabul qilindi, o zbek ʻ xalqining ko hna va betakror san ati namunasi bo lgan “Xorazm lazgisi” ʻ ʼ ʻ YUNESKOning Insoniyat nomoddiy madaniy merosining reprezentativ ro yxatiga kiritildi; ʻ to rtinchidan, ʻ madaniy meros obyektlari va san at ashyolarini ʼ restavratsiya qilish bo yicha milliy maktab, shuningdek, xalq cholg ulari, milliy ʻ ʻ raqs, maqom yo nalishlarida respublika ko rik-tanlovlari qayta tiklandi; ʻ ʻ beshinchidan, mamlakatimizda muntazam ravishda o tkaziladigan ʻ Xalqaro maqom san ati anjumani, Xalqaro baxshichilik san ati festivali, “Sharq ʼ ʼ taronalari” xalqaro musiqa festivali, “Buyuk ipak yo li” xalqaro folklor san ati ʻ ʼ festivali hamda “Raqs sehri” xalqaro festivali tashkil etilib, o zbek mumtoz va ʻ folklor san atining noyob namunalari va an analarini hamda madaniy muloqotni ʼ ʼ yana-da rivojlantirish bo yicha samarali tizim yo lga qo yildi. ʻ ʻ ʻ 27 tarbiyalashdek sharafli ishni to‘g‘ri yo‘lga qo‘yish bizga, ya’ni, bo’lajak kadrlar zimmasiga katta mas’uliyat yuklaydi. Musiqa – estetik tarbiya, demokratik jamiyat kishisini garmonik tarbiyalash yo‘lida olib borilayotgan ulkan ishning tarkibiy qismiga aylanmog‘i kerak. Bolalar bilan musiqali ish olib borish ayniqsa katta ahamiyat kasb yetadi. Musiqa bola qalbida kuchli yemotsional tuyg‘u uyg‘otadi. O’zbekiston Respublikasining Birinchi Prezidenti I.A. Karimov “Yuksak ma’naviyat – yengilmas kuch” asarida “...musiqa san’ati navqiron avlodimizning yuksak ma’naviyat ruhida kamol topishida boshqa san’at turlariga qaraganda ko‘proq va kuchliroq ta’sir ko‘rsatmoqda” – deya ta’kidlaydilar. Demak, musiqa san’ati va ta’lim-tarbiyasi kishidagi insoniy fazilatlarni rivojlantirib, ruhiy poklanish va yuksalishga da’vat yetadigan, insonning ichki olamini boyitadigan, iymone’tiqodini, irodasini mustahkamlaydigan, ijodini uyg‘otadigan qudratli botiniy kuch – ma’naviyatning yuksalishini ta’minlaydi. Musiqa yordamida uning badiiy idroki o‘sib, hissiyotini yanada boyitib boradi. Bolalarda musiqaviy idrokni o‘stirmay, ularning musiqaga mehr-muhabbatini yetarli darajada qiziqtirmay turib, har tomonlama jismoniy boy, ma’naviy va qat’iy ahloqiy sifatlarni tarbiyalab bo‘lmaydi. Yunon faylasufi Platonning fikricha, davlatning kuch-qudrati unda qanday musiqa, qaysi ohang va qay ritmda yangrayotganligiga to‘g‘ridan-to‘g‘ri bog‘liq. Davlat uchun insonni yuksaklikka ko‘tarishga yordam beruvchi musiqa kerak deb hisoblagan . Musiqaga yoshlikdan uyg‘ongan qiziqish kishining keyingi musiqaviy rivozida kuchi ta’sir o‘tkazadi, boshqa ko‘nikma va didlarning shakillanishini ta’minlaydi, yaxshi musiqalididni tarbiyalaydi. Musiqa estetik va manaviy kayfiyatning ulkan manbayidir. Musiqaning bola hissiyoti va shakillanishiga, uning mazmuninmi tushunish va his yetishga katta ta’sirini hisobga olganda haqqoniy va voqiylikni to‘g‘ri aks yettirgan musiqali asardan o‘rinli foydalanish alohida o‘rin tutadi. Musiqali obrazlar shakillanishining asosiy manbayi tabiat 7 qiziqishi susaymagan. So'nggi o'n yillikda "estrada", "pop musiqa" atamalari foydalanishdanchiqibketdi.G'arbiy Evropa va Amerika terminologiyasi yangi nomlarni olib keldi: estrada musiqasi, xitlar,rok musiqa va bularning barchasi radio va televidenie efirlarini to'ldiradigan, diskotekalardaovoz tarqatadigan "ommaviy musiqa janrlari", "ommaviy madaniyat" deb ta'riflanadi. Shundayqilib, yangi atamalarning paydo bo'lishi va eski terminologiyani qayta ko'rib chiqish, butundunyoda mahalliy va umume'tirof etilgan atamalarning birlashishi kuzatildi. Bugungi kundaommaviy madaniyatning asosiy iste'molchisi, o'yin-kulgiga intiladigan " omma odami"sifatidao'rin olgan tinglovchi o'zi "iste'mol qilgan" musiqiy asarlarga nisbatan tanqidiy, to'g'rirog'itahliliy munosabatdan ancha yiroq. Zamonaviy ommaviy madaniyatga ergashgan odam musiqa ongli fikrlashni talabqiladi,degan da'volarga shubha bilan qaraydi; u ko'pincha musiqa olamiga bo'lgan munosabatidanto'liqqoniqadi va umuman olganda, uning mavjudligini tan olmagan holda, yengil- yelpiligidanmamnun; u tushunarsiz va erishib bo'lmaydigan narsalarni masxara qiladi va unga kamsituvchimunosabatda bo'ladi; u faqat psixofiziologik darajada uning idrok etishi mumkin bo'lgannarsanitushunarli deb tan olishga rozi. Tinglovchi quvnoq o'zini tubdan yangi tashkil etilganmakondatopadi va shunga mos ravishda o'zini tutadi: bir vaqtning o'zida vizual va eshitishob'ekti debatash mumkin bo'lgan zamonaviy musiqa ko’rinishlarining tinglovchilari - tomoshabinlarqichqirishadi, musiqa ritmiga sakrashadi, raqsga tushing, qarsak chaling, kulingyoki hattoyig'lang, ko'pincha his-tuyg'ularingizni nazoratini yo'qotadi[Musiqiy mahsulot iste'molchilari toifalarining har biri alohida munosabatni talabqiladi.Tinglovchilar guruhining har biriga janr bo'yicha o'xshash kontsertlar o'tkazish, plakatlardataniqli nomlarning paydo bo'lishiga intilish kerak va hokazo[5,45]. Ko'rib chiqilgan barcha jihatlar zamonaviy filarmoniyaning madaniy makon"tarmog'ida"bo'lishga undaydi. Bugungi kunda O’zbekistonning estrada biznesida mazmun, uning ommabopligi,idoraviy mansubligi va tashkiliy shakllari bo'yicha turli xil, kasbiy darajasi, badiiysifati, ijodiyva tijorat vazifalari bilan ajralib turadigan ijodiy talablar mavjud. Bugungi 15 kiritib borish Konsert-tomosha faoliyati ishtirokchilarining yagona onlayn portali orqali amalga oshiriladi; konsert-tomosha tadbiriga bir martalik ruxsatnoma berish uchun undiriladigan yig im bekor qilinadiʻ ; davlat organlari va tashkilotlarining asosiy vazifa va funksiyalaridan kelib chiqib, ularning tashabbuslari bilan o tkaziladigan ommaviy-madaniy va ʻ konsert-tomosha tadbirlari har yili tasdiqlanadigan ommaviy-madaniy va konsert-tomosha tadbirlariningkalendar rejalari (keyingi o rinlarda – ʻ kalendar rejalar) asosida o tkaziladi; ʻ O zbekiston Respublikasi Prezidenti, Vazirlar Mahkamasi hamda ʻ mahalliy davlat hokimiyati organlarining kalendar rejalarda nazarda tutilmagan davlat tadbirlarini o tkazishni nazarda tutuvchi qarorlarida ushbu tadbirlarni ʻ tashkil etish bo yicha ko rsatiladigan xizmatlar bo yicha ʻ ʻ ʻ buyurtmachilar hamda ularni moliyalashtirish manbalari ko rsatiladi; ʻ konsert-tomosha faoliyatini amalga oshiruvchi shaxslar tomonidan davlat organlari va boshqa tashkilotlarning buyurtmalariga asosan ko rsatiladigan ʻ barcha xizmatlar yozma va haq evaziga tuziladigan shartnoma asosida taqdim etiladi, konsert-tomosha faoliyatini amalga oshiruvchi davlat muassasalari xodimlari bilan tuzilgan mehnat shartnomalaridan kelib chiqadigan majburiyatlar bundan mustasno. 3. O zbekiston Respublikasi Madaniyat vazirligi (keyingi o rinlarda – ʻ ʻ Madaniyat vazirligi) va boshqa davlat organlari tomonidan davlat tadbirlari va boshqa tadbirlarga ijodkorlar va ijrochilarning jamoatchilik asosida jalb qilinishiga yo l qo yilmasligi belgilansin. ʻ ʻ 4. Madaniyat vazirligi, Moliya vazirligi, O zbekiston kompozitorlari va ʻ bastakorlari uyushmasi, Maktabgacha ta lim vazirligi va Xalq ta limi vazirligi ʼ ʼ 2020/2021 o quv yilidan boshlab ʻ notalar to plamlari va maxsus musiqiy ʻ adabiyotlarni O zbekiston Respublikasining Davlat byudjeti mablag lari ʻ ʻ hisobidan chop etilishini va ularning ta lim muassasalariga to liq yetkazilishini ʼ ʻ ta minlasin. ʼ 29 Dasturning maqsadlari quyidagilardan tashkil topadi: - bolalarni quvnoq, g‘amgin, yengil va vazmin musiqani tinglashga past va yuqori registrni yeshita olishga, musiqa tilini tushunishga, past ovozli va baland ovozli musiqaga mos chapak chalish orqali musiqa dinamikasini ajratishni o‘rgatish; - kattalar ketidan musiqani taqlid qilib, intonatsion mos ravishda qaytara olish; - musiqiy rahbar boshchiligida raqs harakatlarini bajarish; - kompozitorlar, musiqiy cholg‘u asboblari haqida gapirib berish orqali bolalarda musiqa san’atiga muhabbat uyg’otish; - bolalarni musiqani diqqat bilan tinglashga o‘rgatish, yengil va oson xalq qo‘shiq hamda kuylarini musiqasiga mos ritmik harakatlar bajarib ijro yetishga o‘rgatish. Musiqa sur’atiga mos chapak chalish yoki oyoq bilan jo‘r bo‘lish orqali qo‘shiqni ijro yeta olish. 13 II.BOB O‘ZBEKISTONDA ZAMONAVIY MUSIQA ESTRADASI RIVOJLANISHINING ASOSIY OMILLARI 2.1. O’zbekistonda zamonaviy estradaning rivojlanishining ko’rinishlari Estrada (ispancha — taxtasupa), estrada san ati — 1) keng ma noda —ʼ ʼ ko ngilochar, ommabop badiiy (abadiy, musiqiy, raqs, tomoshaviy va boshqalar) ʻ janr va shakllarning umumiy ifodasi; 2) tor ma noda — sahnaviy professional ʼ san at turi. Rossiya va boshqalar ba zi mamlakatlarda E., Angliyada myuzikxoll, ʼ ʼ Fransiyada varyete, kafeshantan, kabare, AQShda shou, revyu kabi atamalar bilan yuritiladi. E.ning kelib chiqishi xalq og zaki ijodi bilan bog liq bo lsada, u ʻ ʻ ʻ muayyan (tijoratommabop) san at turi sifatida 19-asrda Yevropa yirik ʼ shaharlarining demokratik ijtimoiymadaniy muhitida yuzaga kelgan. E.ning asosiy shakli — maxsus joylarda, muntazam ravishda o tkaziladigan E. ʻ konsertidir. U bir nechta (yoki yakka) artist (so z ustasi, xonanda, raqqos, aktyor ʻ va boshqalar)ning badiiy tugal, turfa mazmundagi kichik chiqishlaridan iborat bo lib, ifoda vositalarining lo nda va yorqinligi, o ziga xosligi, ʻ ʻ ʻ ishtirokchilarning tomoshabin bilan bevosita muloqotda bo lishi bilan ajralib ʻ turadi. E. tomoshalari ba zan konferansye birlashtirgan mavzuli dastur asosida ʼ tuziladi. Yevropada E. tomoshalari dastlab kafe va restoranlarda, keyinchalik moslashtirilgan teatr binolari va boshqalar joylarda o tkazilgan. Ularda so z ʻ ʻ ustalari, qo shiqchilar, raqqos va raqqosalar, shuningdek, akrobat, ʻ ko zbog lovchilar ishtirok etgan. Hozirda estrada sahnalarida monolog, felyeton, ʻ ʻ hajviy hikoya kabi nutq janrlari, E. (milliy, bal va boshqalar) raqsya, kuplet va E. qo shig i, ko pgina sirk turlari (akrobatika, jonglyorlik, fokus va boshqalar), ʻ ʻ ʻ teatr miniatyurasi, qo g irchoqbozlar chiqishlari, pantomima va boshqalar ʻ ʻ mavjud. O zbekistonda (boshqa Sharq mamlakatlarida bo lgani kabi) E.ning ʻ ʻ rivojlanishi quyidagi ko rinishlarda bo lgan: bir tomondan unda an anaviy san at ʻ ʻ ʼ ʼ namunalari sahna talablariga moslashtirib o zgartirilgan (mas, Tamaraxonim va ʻ M.Qoriyoqubov ijrosidagi xalq lalarlarining sahna talqinlari, Yusufjon qiziq\ shsh askiya an analariga asoslangan konferansyelik chiqishlari va boshqalar) ʼ 22 hayvonlar muhitiga tushib qolsa, unda irsiy belgilarning ayrim biologik ko‘rinishlari saqlanadi, lekin insoniy fikr, faoliyat, xatti-harakat shakllanmaydi. Odob, axloq, fe’l-atvor – shaxsning barcha ruhiy sifatlari faqat muhit va tarbiyaning o‘zaro ta’siri asosida vujudga keladi. Bolalarning musiqa ijrochiligi malakalarini rivojlantirishdagi yeng muhim shartlardan biri – ularning musiqiy qobiliyatlarini shakllantirishdir. Chunki musiqiy qobiliyatlar – musiqani ritmik his qilish, ladni his qilish, musiqiy yeshitish, musiqiy xotira, musiqaga yemotsional ta’sirchanlik bolalarda ijrochilik malakalarini rivojlantirish omili hisoblanadi. Pedagog N.V.Vetlugina “... musiqa kechinmalari aslini olganda doimo sensor qobiliyatga asoslanadi, chunki musiqa yeng oddiy ohanglar, murakkab obrazlar va yeng avvalo hissiyotlar orqali idrok etiladi va musiqiy qobiliyat rivo jlanadi”, - deb ta’kidlagan. Qobiliyatning yeng yuqori darajasi – talantdir. Talant – insonga qaysidir murakkab faoliyatni muvaffaqiyatli, mustaqil va o‘ziga xos ravishda amalga oshirish imkoni qobiliyatdir.Shu o‘rinda bir narsani aytish kerak, musiqiy qobiliyati bo‘lgan barcha insonlarning avlodlari ham musiqiy qobiliyatga yega bo‘ladi, degan fikrga qo‘shilmaymiz. Ularning bolalarida musiqaga layoqat bo‘lishi mumkin, lekin shu layoqat rivojlantirilmasa, layoqat qobiliyatga aylanmay, ya’ni shakllanmay qoladi. Zero, musiqa yosh avlodning ma’naviy, badiiy-axloqiy madaniyatini shakllantirishga, milliy g‘ururi va vatanparvarlik tarbiyasini amalga oshirishga, fikr doyrasini kengaytirishga, ijodiy mahorati va badiiy didi o‘sishiga, mustaqilligi va tashabbuskorligini tarbiyalashga xizmat qiladi. Shu sababli Respublikamizdagi har bir maktabda hozirgi kunda musiqiy-estetik tarbiyaga pedagogikaning shaxsni shakllantiruvchi yeng muhim omili sifatida qaralmoqda. Olimlardan Platon inson qobiliyatlari tug‘ma yekanligini aytgan va inson bilgan barcha narsa uning ideal bilimlar dunyosida bo‘lgan paytidan xotiralar bo‘lib hisoblanadi, deb taxmin qilgan. Frensis Galton o‘zining “talantning tug‘maligi, uning Qonuniyatlari va oqibatlari” (1869) nomli kitobida “... buyuklik va iste’dod avloddan avlodga o‘tadi, muhit yesa bunda ikkinchi darajali omildir...”, - deb aytgan. Biroq 20 o'xshash jarayonlargaxosbo’libsan'atning deyarli barcha turlarida jumladan individual hamda ijtimoiy faoliyat sohalarida-ommaviy madaniyatning o'ziga xos kengayishi kuzatildi. Aytish mumkinki, zamonaviy jamiyat xoh hayotning barcha sohalarida bo’lsin, o'ziningeng xilma-xil ko'rinishlarida musiqasiz yashay olmaydi, bu haqiqiy musiqiy pandemiya[1]. Tadqiqot materiallari va metodikasi Musiqaning ijtimoiy hayotdagi roli beqiyos darajada oshdi va har kuni toborakengmiqyosda o'sishda davom etib, tsivilizatsiyaning barqaror ishlashini ta'minlamoqda. Estradafaoliyatini rivojlantirish tendentsiyalari bilan bog'liq masalalar turli adabiyotlar doirasidako'ribchiqiladi: bular ijtimoiy-madaniy hamda ijtimoiy-madaniy faoliyat nazariyasi bo'yichaturliqo'llanmalar, shuningdek estrada bo'yicha maxsus adabiyotlar, olimlarimiz dissertatsiyalarinio’zichiga oladi. Bulardan: D.Mullajonov, S. Begmatov, T.G’ofurbekov, R.Yunusov, d.Jamalovakabi olimlarimizning ishlarini e’tirog etishimiz darkor. Tadqiqotimizning maqsadi: kontsert faoliyatining ijtimoiy- madaniy mohiyati vafunktsiyalarini aniqlash, shuningdek, O’zbekiston kontsert faoliyati va sahna bozoriningrivojlanish tendentsiyalarini ko'rib chiqishdan iborat bo’lib, ushbu maqsadga erishishuchunquyidagi vazifalarni o’z oldiga qo'ydi: - estrada san’ati fenomeni va uning mohiyatini aniqlash; - O’zbekistonda kontsert faoliyatining tarixi va kelib chiqishini ko'rib chiqing; - O’zbekistonda kompozitorlik faoliyatini rivojlantirishning hozirgi tendentsiyalariniko'rib chiqish; - O’zbekistonda kompozitorlik faoliyatini rivojlantirishning asosiy muammolarinianiqlash. Mustaqil O‘zbekistonning kelajagini, yertasini yoshlarsiz tasavvur qilib bo‘lmaydi. Musiqa san’ati insonning yoshligidan unga bevosita va kuchli ta’sir o‘tkazib, uning umumiy madaniy rivojida katta o‘rin tutadi. Demokratik jamiyat madaniy hayotida yanada kengroq o‘rin tutayotgan musiqa kishiga butun hayot davomida uning doimiy hamrohi hisoblanadi. Musiqa yagona san’at bo‘lib, inson yuragiga juda chuqur kirib borib, ana shu qalb tug‘yonini yorqin ifodalash qudratiga yega. Demak, ajdodlarimizga munosib avlodni tarbiyalashda musiqaning ham munosib o’rni borligi ayni haqiqat, bolani estetik 6 va kishi nutqiga mos kelishiga, atrof-olamdagi go‘zallikni idrok yetishiga bevosita bog‘liqdir. Ibn Sino ham musiqaning hissiy ta’sir kuchini e’tirof yetgan holda uni o‘zining meditsina kitoblarida aks yettirgan hamda ruhiy kasalliklarni davolashda shifo dasturi sifatida tavsiya qilgan. “Tib qonuni” asarida bir o‘rinda musiqaning ruhiy ta’sir kuchiga baho berib, gudakning tarbiyasidagi ahamiyatini shunday ta’riflaganlar: “Gudakning tanasi chiniqishi uchun ikki narsa zarur: biri uni asta qimirlatib tebratish, ikkinchisi onasining qo‘shig‘i (allasi). Birinchisi tanasiga, ikkinchisi – ruhiga tegishlidir”. Maktabgacha yoshdagi bolalar musiqa tarbiyasi, uning taraqqiyoti timsolida yurtimizning porloq kelajagini ko’rishimiz mumkin bo’ladi. 1997 yil qabul qilingan “Ta’lim to‘g‘risida”gi Qonun hamda “Kadrlar tayyorlash Milliy dasturi”lariga asosan ta’lim sohasida, jumladan, uning birinchi pog‘onasi bo‘lgan maktabgacha ta’lim bosqichida ham katta o‘zgarishlar qilish yehtiyoji tug‘ildi. Buning uchun pishiq – puxta o‘ylangan, ma’lum maqsad va vazifalarni o‘zida mujassamlashtirgan istiqbolli dasturlar ishlab chiqildi. Musiqali idrok yetishning vazifasi va mazmunini aniqlash muhimdir. Bular shaxsning har tomonlama rivoji, jumladan, estetik tarbiyasi vazifalar bilan bog‘liq, umumiy maqsadlar bilan belgilanadi. Bunday vazifalar bolalarni musiqa sohasidagi faoliyatga jalb yetish, badiiy musiqaga estetik idrok yetishni va yemotsional o’zlashtirishni rivojlantirish, unga muhabbatni tarbiyalash, musiqali qobiliyatni o‘stirish, musiqali didni shakllantirish, bolalarda badiiy ijodkorlik iqtidorini rivojlantirishdan iborat bo‘lmog‘i kerak. Musiqaning bola hissiyoti va intilishiga, mazmuniga va his yetishiga katta ta’sirini hisobga olganda, haqqoniy va voqeylikni to‘g‘ri aks yettirgan musiqali asardan o‘rinli foydalanish alohida o‘rin tutadi.Musiqiy san’at uchun odamning fikrlash va ifodalash hissiyoti asos bo‘lib xizmat qiladi. Musiqa tovush bilan hamohanglik rivojida dastlab nutq va raqs bilan bog‘liq bo‘lgan yedi. Musiqa mehnat harakati ritmi bilan moslashib, bir maqsadga intilayotgan kishilarni bir- birlariga birlashtirishni osonlashtiradi. 8 5. 2020-yil 1-sentyabrdan boshlab davlat organlari va tashkilotlari tizimidagi konsert, madaniyat saroylari va boshqa muassasalarda to liq jonliʻ ijro asosida o tkazilgan konsert dasturlari uchun ijara to lovidan ʻ ʻ 50 foiz chegirma berish tartibi joriy etilsin. 6. Madaniyat va san at sohasi vakillarining ʼ San atkor, ijodkor va ʼ ijrochilarning mualliflik huquqlarini himoya qilish palatasini (keyingi o rinlarda – Palata) tashkil etish to g risidagi tashabbuslari qo llab-quvvatlansin. ʻ ʻ ʻ ʻ Belgilansinki, Palata mulkiy huquqlarni jamoaviy asosda boshqaradigan tashkilot hisoblanadi. Madaniyat vazirligi Palata faoliyatining dastlabki bosqichlarida uni qo llab-quvvatlash uchun Madaniyat vazirligi huzuridagi Madaniyat va san atni ʻ ʼ rivojlantirish jamg armasi mablag lari hisobidan 1 milliard so m ajratilishini ʻ ʻ ʻ ta minlasin. ʼ O zbekiston Respublikasi Bosh vazirining o rinbosari ʻ ʻ B.A.Musayev , madaniyat vaziri O.A.Nazarbekov Palata hamda mulkiy huquqlarni jamoaviy asosda boshqaradigan boshqa tashkilotlar faoliyatini tashkil etishga har tomonlama ko maklashsin. ʻ 7. Belgilansinki, mulkiy huquqlarni jamoaviy asosda boshqaruvchi tashkilotlar ularga bevosita huquq egalari yoki ularning merosxo rlari tomonidan ʻ berilgan vakolatlar doirasida da vo bilan sudga murojaat qilgan taqdirda davlat ʼ bojini to lash muddati kechiktirilib, bu boj keyinchalik aybdor tarafdan undirib ʻ olinadi. 8. Madaniyat vazirligi tomonidan xarid qilingan, ommaviy ijroga mo ljallangan dramatik, musiqali va musiqali-dramatik asarlarni 2020-yil 1- ʻ sentyabrdan boshlab xususiy teatrlarda ham sahnalashtirish va ijro etishga ruxsat berilsin. Bunda, xususiy teatrlarda sahnalashtirilgan hamda ijro etilgan asarlar uchun mualliflik haqi to lash Madaniyat vazirligi huzuridagi Madaniyat va ʻ san atni rivojlantirish jamg armasiga har yili O zbekiston Respublikasining ʼ ʻ ʻ 30 Bularning asosiy maqsadlari bir yo‘lga, ya’ni estetik rivojlangan, komil insonni tarbiyalash va voyaga yetkazishdir. Birinchi Prezidentimiz «Bolalarimiz bizdan ko‘ra dono, aqlli, bilimdon, sog‘lom va albatta baxtli bo‘lishi kerak» deb ta’kidlashlari bejiz emas. «Ilk qadam» davlat o’quv dasturi maktabgacha ta’lim bilan shug’ullanadigan barcha muassasalar uchun bajarilishi zarur bo‘lgan davlat o’quv dastur hisoblanadi. Davlat o’quv dasturining pirovard natijasi maktabgacha yoshdagi bolalar ta’lim- tarbiyasiga qo‘yiladigan davlat talablarining bajarilishiga yerishishdan, ya’ni maktabga jismonan, aqlan va ma’nan yetuk bolalarni tayyorlashdan iboratdir. San’at — kishilik faoliyatining ajralmas qismi bo‘lib, kishi shaxsi san’at vositasi yordamida va ishtirokida to‘laligicha yorqin namoyon bo‘ladi. Hozirgi kelajak avlodni estetik tarbiyalashda san’at muhim o‘rin tutadi. San’at insonparvarlik va odamiylik hamkorligi ruhida uning hissiyotini o‘stirishda yordam berib, ijodkorlik qobiliyatini rivojlantiradi. Hozirgi zamon yoshlariga estetik idroklarini tarbiyalash borasida g‘amxurlik qilar yekanmiz, san’at bilan muomala qilishdan hosil bo‘ladigan his-hayajondan uni o‘z hayoti va faoliyatida foydalana olishga o‘rgatishimiz kerak. Shu sababli estetik tarbiya tarmog‘ining ajralmas qismi sanaladi. Bolalarda kichik yoshlik chog‘idan idrok yetish, his yetish, turmush va san’atdagi go‘zallikni tushunish ishtiyoqi tarbiyalanadi va bu kabi go‘zallikni yaratishga intilish kuchayadi. Bolaning badiiy faoliyatga bo‘lgan qiziqishi ortadi. Unda badiiy-ijodkorlik qobiliyati rivojlanadi. Musiqiy-estetik tarbiya demokratik jamiyat kishisini garmonik tarbiyalash yo‘lida olib borilayotgan ulkan ishning tarkibiy qismiga aylanmog‘i kerak. Bolalar bilan musiqali ish olib borish ayniqsa katta ahamiyat kasb yetadi. Omma orasida musiqali targ‘ibot olib bormay turib, to‘laqonli natijalarga yerishib bo‘lmaydi. Musiqiy tarbiya bolalarda yerta yoshdan boshlanishi kerak. Musiqa bola qalbida kuchli yemotsional tuyg‘u uyg‘otadi. Musiqa yordamida uning badiiy idroki o‘sib, hissiyotini yanada boyitib boradi. Bolalarda musiqiy idrokini rivojlantirmay 10 20. Madaniyat vazirligi manfaatdor vazirlik va idoralar bilan birgalikda: ikki hafta muddatda O zbekiston Respublikasi Prezidentiningʻ “ O zbekiston Respublikasi Madaniyat vazirligi faoliyatini takomillashtirish ʻ chora-tadbirlari to g risida” ʻ ʻ gi qarori loyihasini; ikki oy muddatda qonun hujjatlariga ushbu Farmondan kelib chiqadigan o zgartirish va qo shimchalar to g risidagi takliflarni Vazirlar Mahkamasiga ʻ ʻ ʻ ʻ kiritsin. 21. Mazkur Farmonning ijrosini nazorat qilish O zbekiston Respublikasi ʻ Prezidentining maslahatchisi A.A.Abduvaxitov va O zbekiston Respublikasi ʻ Bosh vazirining o rinbosari B.A.Musayev zimmasiga yuklansin. ʻ O zbekiston Respublikasi ʻ Prezidenti Sh.MIRZIYOYEV 35 Nutq ohanglarini, mehnat jarayonlari ritmlari va musiqali ohanglarning umumlashuvi natijasida xalq musiqasi shakllanadi. Xalq san’ati manbalariga asoslangan musiqa hamisha jozibador bo‘lib, qalbda turli his-hayajonlar uyg‘otadi. Shu bilan birga, musiqada tovushlarga va tasviriy holatlarga taqlid qilish hollari bor, ammo masalaning mohiyati bular bilan belgilanmaydi. Musiqali obraz o‘zining aniq ko‘rinishi bilan bog‘liqdir. Mustaqil O‘zbekistonning kelajagi, yertangi kun taraqqiyoti yegalari bo‘lmish bolalarni estetik va ma’naviy boy, tarbiyali shaxs sifatida tarbiyalash muhim masaladir. Bu maqsadni amalga oshirishda musiqaning ham alohida o‘rni va o’ziga xos xususiyatlari bor. Maktabgacha tarbiya muassasalarida musiqiy tarbiya — bu bir aniq maqsadga yo‘naltirilgan, ya’ni maktabgacha yoshdagi bolani estetik, axloqiy, aqliy rivojini amalga oshirish, bolani shaxs sifatida tarbiyalash, uni dunyoqarashini kengaytirish, o‘z iqtidorini namoyon qila olishga, estetik jihatdan musiqani tushunishga, unga ijodkorona yondasha olishga o‘rgatishdan iboratdir. Har bir bola musiqaning qaysi yo‘nalishini o‘rganishidan qat’iy nazar uning yosh xususiyatlarini, psixologik rivojini musiqa rahbari nazarda tutishi lozim.Unda uzluksiz davom yetadigan bir butun ta’lim-tarbiya jarayonining belgilovchi ilk turi “maktabgacha ta’lim” deb ataladi. Birgina shu yondashuvning o‘ziyoq tarbiyaga mehribonlik va adolat bilan qarashni talab yetadi. Negaki, bugunki yosh avlodlarni XXI asrda kuchga to‘lib, sog‘lom, bilimli, aqlli bo‘lib jamiyatimizning faol a’zolariga aylantirishdek ulkan vazifa musiqa rahbari va tarbiyachi zimmasida turibdi. Agar kichik yoshlarimizdagi shijoatni, kuch-qudratni, bilimdonlikni hamda vatanparvarlikni musiqa yordamida uyg‘unlashtira olsak, bundanda ziyoda qudratni topa olmaymiz. Maktabgacha yoshdagi bolalarni rivojlantirish jarayoni oldiga qo‘yilgan maqsad va vazifalarning bajarilishiga yerishish uchun «Uchinchi mingyillikning bolasi» tayanch dasturi va o‘quv qo‘llanma asosida amalga oshiriladi. Bundan tashqari ko‘pgina o‘quv va metodik qo‘llanmalar mavjud. 9 I.BOB: O’ZBEKISTON ESTRADA MUSIQASI RIVOJLANISHI 1.1. Musiqada asarini yaratish va ijro etish jarayoni Estrada (ispancha — taxtasupa), estrada san ati — 1) keng ma noda —ʼ ʼ ko ngilochar, ommabop badiiy (abadiy, musiqiy, raqs, tomoshaviy va boshqalar) ʻ janr va shakllarning umumiy ifodasi; 2) tor ma noda — sahnaviy professional ʼ san at turi. Rossiya va boshqalar ba zi mamlakatlarda E., Angliyada myuzikxoll, ʼ ʼ Fransiyada varyete, kafeshantan, kabare, AQShda shou, revyu kabi atamalar bilan yuritiladi. E.ning kelib chiqishi xalq og zaki ijodi bilan bog liq bo lsada, u ʻ ʻ ʻ muayyan (tijoratommabop) san at turi sifatida 19-asrda Yevropa yirik ʼ shaharlarining demokratik ijtimoiymadaniy muhitida yuzaga kelgan. E.ning asosiy shakli — maxsus joylarda, muntazam ravishda o tkaziladigan E. ʻ konsertidir. U bir nechta (yoki yakka) artist (so z ustasi, xonanda, raqqos, aktyor ʻ va boshqalar)ning badiiy tugal, turfa mazmundagi kichik chiqishlaridan iborat bo lib, ifoda vositalarining lo nda va yorqinligi, o ziga xosligi, ʻ ʻ ʻ ishtirokchilarning tomoshabin bilan bevosita muloqotda bo lishi bilan ajralib ʻ turadi. E. tomoshalari ba zan konferansye birlashtirgan mavzuli dastur asosida ʼ tuziladi. Yevropada E. tomoshalari dastlab kafe va restoranlarda, keyinchalik moslashtirilgan teatr binolari va boshqalar joylarda o tkazilgan. Ularda so z ʻ ʻ ustalari, qo shiqchilar, raqqos va raqqosalar, shuningdek, akrobat, ʻ ko zbog lovchilar ishtirok etgan. Hozirda estrada sahnalarida monolog, felyeton, ʻ ʻ hajviy hikoya kabi nutq janrlari, E. (milliy, bal va boshqalar) raqsya, kuplet va E. qo shig i, ko pgina sirk turlari (akrobatika, jonglyorlik, fokus va boshqalar), ʻ ʻ ʻ teatr miniatyurasi, qo g irchoqbozlar chiqishlari, pantomima va boshqalar ʻ ʻ mavjud. O zbekistonda (boshqa Sharq mamlakatlarida bo lgani kabi) E.ning ʻ ʻ rivojlanishi quyidagi ko rinishlarda bo lgan: bir tomondan unda an anaviy san at ʻ ʻ ʼ ʼ namunalari sahna talablariga moslashtirib o zgartirilgan (mas, Tamaraxonim va ʻ M.Qoriyoqubov ijrosidagi xalq lalarlarining sahna talqinlari, Yusufjon qiziq\ shsh askiya an analariga asoslangan konferansyelik chiqishlari va boshqalar) ʼ yoki milliy janrlar negizida yangi sahna turlari yaratilgan (M.Turg unboyeva ʻ 4 KIRISH: Kurs ishining dolzarbligi : Musiqa (yun. mousiche —muzalar san -ati) —ʼ inson hissiy kechinmalari, fikrlari, tasavvur doirasini musiqiy tovush (ton, nag ma)lar izchilligi yoki majmui vositasida aks ettiruvchi sanat turi. Uning ʻ mazmuni o zgaruvchan ruhiy holatlarni ifodalovchi mu-ayyan musiqiybadiiy ʻ obrazlardan iborat. Musiqada insonning turli kayfiyatlari (mas, ko tarinkilik, ʻ shodlik, zavklanish, mushohadalik, g amginlik, xavf-qo rquv va boshqalar)ni ʻ ʻ o zida mujassamlashtiradi. Bundan tashqari, Musiqada shaxsning irodaviy ʻ sifatlari (kat iyatlik, intiluvchanlik, o ychanlik, vazminlik va boshqalar)ni, uning ʼ ʻ tabiati (mijozi)ni ham yorqin aks ettiradi. MUSIQADAning ushbu ifodaviytasviriy imkoniyatlari yunon olimlari — Pifagor, Platon, Aristotel va Sharq mutafakkirlari — Forobiy, Ibn Sino, Jomiy, Navoiy, Bobur, Kavkabiy, tasavvuf arboblari — Imom G azoliy, Kalobodiy Buxoriy va boshqa tomonidan ʻ yuqori baholangan, sharh va ilmiy tadqiq qilingan. Musiqadaning odam ongi va hissiyotiga ta sir etishning ajoyib kuchi uning ruhiy jarayonlarga hamohang ʼ bo lgan protsessual — muayyan jarayonli tabiati bilan bog liqsir. Musiqada ʻ ʻ asarlari mazmunida badiiy g oyalar umumlashgan holda berilib, musiqali ʻ obrazlarning o zaro munosabatlari (taqqoslanish, to qnashuv, rivojlanish kabi) ʻ ʻ jarayonida shakllanadi. Mazkur jarayonning xususiyatlariga ko ra Musiqada ʻ mazmuni ham turli — epik, dramatik, lirik belgilarga ega bo lishi mumkin. ʻ Bulardan insonning ichki dunyosi, ruhiy holatlarini ifodalashga moyil bo lgan ʻ lirika Musiqadaning "botiniy" tabiatiga ancha yaqindir. Musiqada ning mazmuni — shaxsiy, milliy va umumbashariy badiiy qiymatlarning birligidan iborat bo lib, bunda ma lum xalq, jamiyat va tari-xiy davrga xos ruhiy tarovat, sur at, ʻ ʼ ʼ ijtimoiy fikr va kechinmalar umumlashgan holda ifodalanadi. Musiqada shakllari har bir davrning ma naviyma rifiy talablariga javob bergan holda, ayni ʼ ʼ vaqtda inson faoliyatining ko pgina jabhalari (muayyan jamoaviy tadbirlar, ʻ odamlarning o zaro etik va estetik ta sir etish, muloqot qilish jarayonlari) bilan ʻ ʼ mushtarakdir. Musiqadaning , ayniqsa, insonning axloqiy va estetik didini 2 yoki milliy janrlar negizida yangi sahna turlari yaratilgan (M.Turg unboyevaʻ Usta Olim bilan birgalikda ijod qilgan "Paxta", "Pilla" kabi ommaviy sahna raqslari). Ikkinchi tomondan O zbekiston E.si chet el san ati shakl va uslublari ʻ ʼ (mas, jaz, estrada orkestri, myuzikxoll)ni o zlashtirishi bilan boyidi. 1956-yildan ʻ O zbek estrada teatri, keyinchalik O zbek davlat estrada birlashmasi (1996- ʻ ʻ yilgacha) faoliyat ko rsatgan. ʻ Hozirda O zbekistonda E. san atini rivojlantirish, E. jamoalari hamda ʻ ʼ yakka ijrochilar faoliyatini muvofiqlashtirish kabi vazifalar "O zbeknavo" ʻ birlashmasiga yuklatilgan. E. o quv yo nalishi sifatida maxsus ta lim tizimiga ʻ ʻ ʼ kiritilgan. 1996-yildan Toshkent estrada kolleji, O zbekiston davlat ʻ konservatoriyasi va boshqalar san at (musiqa) o quv yurtlarida E. ftlari faoliyat ʼ ʻ ko rsatmoqda (yana q. ʻ Miniatyuralar teatri , Ommabop musiqa ). Jamiyatimizning eng muhim vazifalaridan biri o ‘ zida ma ’ naviy boylikni , axloqiy poklik va jismoniy barkamollikni mujassamlashtirgan insonni voyaga yetkazishdir . Ana shu tarixiy vazifani hal qilishning asosiy omili murakkab va ko ‘ p qirrali tarbiya tizimidan iborat . Mazkur tizimda yosh avlodni musiqa ta ’ limi orqali tarbiyalash muhim ro ’ l o ‘ ynaydi . Musiqa ta ’ limi yosh avlodning milliy ma ’ naviyati va axloqiy madaniyatini shakllantirishga , milliy g ‘ urur va vatanparvarlik tarbiyasini amalga oshirishga , ijodiy mahorat , nafosat va badiiy didni o ‘ stirishga , fikr doirasini kengaytirishga , mustaqillik va tashabbuskorlikni tarbiyalashga xizmat qiladi . Yosh avlodni tarbiyalashda musiqa ta ’ limining o ‘ rni katta ekanligiga yurtboshimiz ham alohida e ’ tibor qaratmoqdalar . Prezident I . Karimov musiqa san ’ atining inson hayotidagi o ‘ rni va ro ’ liga baho berar ekan shunday ta ’ kidlaydi : “ SHarq musiqasi – sharq falsafasi – sharq dunyosining uzviy bir qismidir . Sharq musiqasining jahon merosida tutgan o ‘ rni benihoya buyuk ... Bu musiqa ming – ming yillardan beri odamlar dilini poklab , ularni ruhan yuksaltirib kelmoqda . O ’ zining yuksak jozibasi bilan dunyo madaniyatiga ozuqa 23 suvlaridan foydalanib, foydali va unumli ishlar uchun, ya’ni tegirmonni aylantirish uchun ishlatgandek, musiqa kuchidan ham unumli foydalanish kerak», – degan. Musiqaning insonga ta’siri, shaxsning va jamiyatning ruhiy hayotidagi o‘rni kompleks muammo hisoblanadi. Ushbu murakkablik va serqirralik fanga darrov kelmadi. Shu o‘rinda Asafevning «…musiqa – bu ham san’at, ham fan, ham til, ham o‘yin»–degan so‘zlarini yeslash maqsadga muvofiqdir. Demak, bolalarning estetik, musiqiy hamda shaxsiy xususiyatlarini shakllantirishda musiqa san’atining o‘rni beqiyosdir. Musiqa kishiga har tomonlama ta’sir ko‘rsatar yekan: kuy va uning musiqiy ifodasi kishining hissiyotiga chuqur ta’sir qilib, unda har xil hislarni uyg‘otadi, turlicha kayfiyatlarni hosil qiladi. Qo‘shiqning matni, g‘oyaviy mazmuni faqat hissiyotga emas, balki tinglovchilarning ongiga ham ta’sir qilib, ularni hayajonlantiradi va fikrlashga majbur yetadi. Kishilarda asarda aks yetgan ma’naviy muammolarga nisbatan muayyan munosabat uyg‘otadi. Bunday ta’sir g‘oyat murakkab va kuchlidir. Musiqa qobiliyatini rivojlantirishning shart-sharoitlari Qobiliyat – ma’lum bir turdagi faoliyatni muvaffaqiyatli amalga oshirishning subektiv sharti bo‘lib hisoblanuvchi shaxsning individual xususiyatidir. Qobiliyat – faoliyat jarayonida namoyon bo‘ladi. Psixologiya fanining ko‘rsatishicha, inson bolasi tayyor qobiliyat bilan emas, balki biron-bir qobiliyatning ro‘yobga chiqish va rivojlanish manbai layoqat bilan tug‘iladi. Layoqat o‘z holicha rivojlana olmaydi, uning rivojlanishi uchun qulay muhit kerak. Bola musiqaga layoqat bilan tug‘ilishi mumkin, lekin uning musiqiy xususiyatlari shakllanishi uchun qulay muhit yaratilmasa, musiqaga bo‘lgan layoqati rivojlanmay qoladi. Insonning shaxs sifatida shakllanishida yetakchi omillardan biri muhitdir. Muhit deganda kishiga ta’sir yetadigan tashqi voqealar yig‘indisi tushuniladi. Muhit o‘z navbatida – tabiiy muhit, ijtimoiy muhit, oila muhiti va boshqalarga bo‘linadi. Insondagi musiqiy layoqatning rivojlanishi va shakllanishi uchun ijtimoiy va oila muhiti muhimdir. Inson bolasi, agar insoniy muhitga tushmay, 19 berib , umumbashariy qadriyatlarga munosib hissa qo ‘ shmoqda ” deganlari bejiz emas . O ʻ zbekistonda musiqa asosan xalq va og ʻ zaki an ʼ anadagi professional musiqa sifatida qadimdan rivojlanib kelgan . Xalq musiqasida lapar , terma , yalla , qo ʻ shiqlarning turli xillari ( marosim , maishiy , mehnat , o ʻ yin , raqs , lirik , nasihatomuz va boshqa ), og ʻ zaki an ʼ anadagi o ʻ zbek professional musiqasida esa doston , katta ashula , ashula , maqom , cholg ʻ u yo ʻ llari kabi janrlar mavjud . O ʻ zbek musiqa merosida 4 asosiy mahalliy uslubni farqlash mumkin ( Buxoro - Samarqand musiqa uslubi , Xorazm musiqa uslubi , Farg ʻ ona — Toshkent musiqa uslubi , SurxondaryoQashqadaryo musiqa uslubi ). 20- asrda o ʻ zbek va O ʻ rta Osiyo xalqlari musiqa merosini yozib olish va o ʻ rganish bo ʻ yicha muhim ishlar bajarildi , yuzlab nota to ʻ plamlari nashr etildi . Bastakor , xofiz va sozandalar o ʻ zbek musiqa merosi durdonalari ( Shashmaqom , Xorazm maqomlari , Farg ’ ona - Toshkent maqom yo ʻ llari ) ni keng targ ʻ ib qilibgina qolmay , yangi cholg ʻ u kuy va ashulalar yaratdilar , dastlabki musiqali drama va komediya asarlarining mualliflari bo ʻ lishdi . 1930—40- yillarda O ʻ zbekistonda avvallari bo ʻ lmagan yangi ( opera , balet , simfonik musiqa , kamer musiqa ) kabi musiqa janrlari yuzaga keldi . Ayniqsa , 1950—60- yillardan boshlab O ʻ zbekiston kompozitorlari ijodi keng rivoj topdi , shuningdek , ommaviy musiqaning estrada musiqasi , yoshlar musiqasi kabi yo ʻ nalishlari ham keng yoyildi . O ‘ zbekiston Respublikasi Prezidenti Islom Karimovning “2009-2014 yillar davomida san ’ at maktablarini rivojlantirish va moddiy texnika ba ’ zasini mustahkamlash to ‘ g ‘ risida ” gi farmonida yosh avlodning o ‘ zbek madaniyati va san ’ ati boy merosidan bahramand bo ‘ lib , zamonaviy san ’ at maktablarida ilg ‘ or jahon andozalari asosida bilim olishini ta ’ minlash hamda ushbu sohada o ‘ qituvchilari , ijtimoiy - ijodiy xodimlari mehnatini rag ‘ batlantirish , shuningdek , respublikada madaniyat va san ’ at bilim yurtlarining moddiy - texnik bazasini mustahkamlash borasida olib borilishi zarur bo ‘ lgan dolzarb vazifalar ta ’ kidlab ko ‘ rsatilgan . 24 Madaniyat vazirligi va Fanlar akademiyasi 2021-yil 1-yanvarga qadar O zbekiston davlat san at muzeyi va O zbekiston tarixi davlat muzeyidaʻ ʼ ʻ muzeyshunoslik, san atshunoslik, madaniyatshunoslik yo nalishlarida qonun ʼ ʻ hujjatlarida belgilangan tartibda ixtisoslashtirilgan ilmiy kengashlar va ilmiy- metodik kengashlar tashkil etish choralarini ko rsin. ʻ Madaniyat vazirligi Moliya vazirligi hamda Bandlik va mehnat munosabatlari vazirligi bilan birgalikda ikki oy muddatda 2021-yil 1-yanvardan boshlab muzeylarning ilmiy darajaga ega bo lgan xodimlarining bazaviy ʻ lavozim maoshlarini oshirish bo yicha Vazirlar Mahkamasiga taklif kiritsin. ʻ 17. O zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasi bir oy muddatda ʻ yetakchi ijodiy tashkilotlarning “do stlar klublari” ʻ ni tashkil etish bo yicha ʻ ijobiy tajribasini muzeylar sohasiga tatbiq etilishini ta minlasin. ʼ 18. O zbekiston Respublikasi Oliy Majlisi palatalari, Madaniyat vazirligi, ʻ “O zbekkino” milliy agentligi, O zbekiston Badiiy akademiyasi, O zbekiston ʻ ʻ ʻ Yozuvchilar uyushmasi, O zbekiston kompozitorlari va bastakorlari uyushmasi, ʻ O zbekiston teatr arboblari uyushmasi, Respublika Ma naviyat va ma rifat ʻ ʼ ʼ markazi hamda keng jamoatchilikning madaniyat va san atning jamiyatimiz ʼ ijtimoiy-ma naviy hayotida tutgan o rnini hisobga olib, soha xodimlarini ʼ ʻ qo llab-quvvatlash maqsadida ʻ 15-aprel sanasini “O zbekiston Respublikasi ʻ madaniyat va san at xodimlari kuni” ʼ deb e lon qilish to g risidagi taklifi ʼ ʻ ʻ ma qullansin. ʼ Madaniyat vazirligi o n kun muddatda “O zbekiston Respublikasi ʻ ʻ madaniyat va san at xodimlari kuni”ni belgilash bo yicha qonun loyihasini ʼ ʻ belgilangan tartibda Vazirlar Mahkamasiga kiritsin. 19. O zbekiston Respublikasi Prezidentining 2019-yil 14-yanvardagi ʻ “ Davlat aktivlarini boshqarish, monopoliyaga qarshi kurashishni tartibga solish tizimini va kapital bozorini tubdan takomillashtirish chora-tadbirlari to g risida”gi ʻ ʻ PF–5630-son Farmoni 6-bandining “a” kichik bandi birinchi xatboshisi “davlat mulki hisoblangan moddiy madaniy merosning ko chmas ʻ mulk obyektlari bundan mustasno” so zlari bilan to ldirilsin. ʻ ʻ 34 ZAMONAVIY ESTRADA SAN ATINING TARIXIY TARAQQIYOTI ʼ MUNDARIJA: KIRISH………………………………………………………………………….2 ASOSIY QISM I.BOB: O’ZBEKISTON ESTRADA MUSIQASI RIVOJLANISHI 1.1. Musiqada asarini yaratish va ijro etish jarayoni……………………………4 1.2. Zamonaviy estrada musiqa san’atining ahamiyati……………………….14 II.BOB O‘ZBEKISTONDA ZAMONAVIY MUSIQA ESTRADASI RIVOJLANISHINING ASOSIY OMILLARI 2.1. O’zbekistonda zamonaviy estradaning rivojlanishining ko’rinishlari……..22 2.2. O zbekiston Respublikasida milliy madaniyatni yana-da rivojlantirish ʻ konsepsiyasi………………………………………………………………….....27 XULOSA………………………………………………………………………36 FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR …………………………………….38 1 ularning musiqaga mehr-muhabbatini yetarli darajada qiziqtirmay turib, har tomonlama jismoniy, ma’naviy boy va boshqa sifatlarni tarbiyalab bo‘lmaydi. Musiqaga kichik yoshlikdan uyg‘ongan qiziqish kishining keyingi musiqiy rivojiga kuchli ta’sir ko‘rsatadi. Shunga ko‘ra musiqani idrok yetishning vazifasi va mazmunini aniqlash muhimdir. Bular shaxsning har tomonlama rivoji, jumladan estetik tarbiyasi vazifalari bilan bog‘liq umumiy maqsadlar bilan belgilanadi. Ma’lumki, bunday vazifalar bolalarni musiqa sohasidagi faoliyatlarga jalb yetish, badiiy musiqaga nisbatan estetik idrok yetishni va yemotsional o’zlashtirishni rivojlantirish, muhabbatni tarbiyalash, musiqiy qobiliyatlarini o‘stirish, musiqiy didni shakllantirish, qisqasi bolalarning badiiy ijodkorligi hamda iqtidorini rivojlantirish kerak. Musiqaning bola hissiyoti va intilishiga, uning mazmunini tushunish va his yetishga katta ta’sirini hisobga olganda haqqoniy va voqelikni to‘g‘ri aks yettirgan musiqiy asardan o‘rinli foydalanish alohida muxim o‘rin tutadi. Ma’lumki, musiqali obrazlarning shakllanishining asosiy manbai tabiat va kishi nutqiga mos kelishiga, atrofimizdagi dunyo va undagi go‘zalliklarni idrok yetishga bevosita bog‘liqdir. Shu borada musiqa mashg‘ulotlari mazmuni bolalar tomonidan bajaradigan qator faoliyatlarni taqozo yetadi. Bulardan tinglash, kuylash, musiqiy ritmik harakatlar, musiqa cholg‘ularida ijro yetish jarayonida bolalar ijrochiligi va ijodkorligi malakalari shakllanadi. «Kadrlar tayyorlash Milliy dasturi»ning asosiy ustuvorligidan biri–bu fanlararo bog‘liklikni yo‘lga qo‘yishdir. Musiqa — san’atning bir turi. U san’atning yana boshqa turlari bilan musiqa chambarchas bog‘liqdir. Masalan musiqa mashg‘ulotlarini raqs, she’riyat (adabiyot), badiiy san’at va san’atning boshqa turlari, undan tashqari jismoniy tarbiya, tasviriy san’at va boshqalar bilan qo‘shib olib borish nazarda tutilgan. Bu masala «Uchinchi mingyillikning bolasi» tayanch dasturi va o‘kuv qo‘llanmada ham alohida ta’kidlanadi. Bolalar ijrochiligi — kuylash, musiqiy ritmik harakatlar, musiqa cholg‘ularida ijro yetish va hokazo masalalari hozirgi 11 Shu bilan birga, Konsepsiyani amalga oshirish, sohada zamonaviy axborot-kommunikatsiya texnologiyalarini joriy etish, yuqori malakali kadrlarni tayyorlash, iste dodli yosh ijodkorlarni izlab topish va qo llab-quvvatlash, ta limʼ ʻ ʼ muassasalarini musiqa darsliklari, notalar to plamlari va o quv-metodik ʻ ʻ adabiyotlar bilan ta minlashning yaxlit tizimi yaratilmagan. ʼ Aholi, ayniqsa, olis hududlarda istiqomat qiladigan fuqarolarga madaniy dam olish xizmatlari ko rsatish darajasini oshirish, buning uchun respublikaning ʻ barcha hududlarida teatr, muzey, ko chma sirk vahayvonot bog lari faoliyatini ʻ ʻ doimiy ravishda yo lga qo yish dolzarb vazifa bo lib qolmoqda. ʻ ʻ ʻ Yuqoridagi vazifalarni samarali amalga oshirish, madaniyat va san at sohasidagi islohotlarni jadal davom ettirish, madaniyat organlari ʼ va muassasalari faoliyatini yana-da takomillashtirish, shuningdek, 2017–2021- yillarda O zbekiston Respublikasini rivojlantirishning beshta ustuvor yo nalishi ʻ ʻ bo yicha Harakatlar strategiyasining ijrosini ta minlash maqsadida: ʻ ʼ 1. Quyidagilar: 2020–2021-yillarda O zbekiston Respublikasida madaniyat va ʻ san atni yana-da rivojlantirishga doir qo shimcha chora-tadbirlar ʼ ʻ dasturi 1-ilovaga muvofiq; O zbekiston Respublikasida milliy madaniyatni yana-da rivojlantirish ʻ konsepsiyasining 2021–2025-yillarga mo ljallangan ʻ maqsadli ko rsatkichlari ʻ 2-ilovaga muvofiq tasdiqlansin. Vazirlar Mahkamasi Konsepsiyani amalga oshirish bo yicha “yo l ʻ ʻ xaritalari” va chora-tadbirlar dasturlarini qabul qilishda mazkur bandga muvofiq tasdiqlanayotgan maqsadli ko rsatkichlarning bajarilishini ta minlash bo yicha ʻ ʼ ʻ tadbirlarni nazarda tutsin. 2. Belgilansinki, 2021-yil 1-yanvardan boshlab: konsert-tomosha faoliyatini litsenziyalash, litsenziatlarning davlat reyestrini yuritish, ularning faoliyati va erishgan natijalari haqidagi axborotlarni 28 kunda o‘zining dolzarbligi bilan ko‘pgina pedagog-olimlarning diqqat markazidadir. Uzluksiz ta’lim tizimida musiqiy ta’lim tizimi bir necha bosqichlardan iborat. Musiqa ta’limi boshqa fanlar kabi maktabdan emas, balki maktabgacha ta’lim muassasalaridan boshlanadi va ta’lim tizimining barcha jabhalarida davom yetadi. Shuning uchun biz kelajak avlodni musiqiy bilimga yega bo‘lishlariga zamin yaratar yekanmiz, ularning musiqiy-estetik tarbiyalariga alohida e’tiborimizni qaratmog‘imiz zarur. Buning uchun «Ta’lim to‘g‘risidagi Qonun» va «Kadrlar tayyorlash milliy dasturi»da ta’kidlab o‘tilganidek, nafaqat bola shaxsi, balki musiqa rahbarsi shaxsini, uning ma’naviy-madaniy qiyofasini shakllantirishimiz, milliy qadriyatlarimiz, urf-odatlarimiz, milliy-musiqiy an’analarimizga amal qilgan holda bo‘lajak musiqa rahbarlarmizni yosh avlodni tarbiyalashga loyiq hamda munosib inson qilib shakllantirishimiz kerak. Albatta, boshlang’ich sinflarda ham musiqa fani kichik yoshdagi bolalar uchun yeng qiziqarli fanlardan biri sanaladi. “Musiqa madaniyati” o‘quv fanida ham kichik yoshdagi bolalarni estetik tarbiyalashga alohida e’tibor qaratilub tayanch dastur ishlab chiqildi. Ushbu dasturda umumiy o‘rta ta’lim maktablarida musiqiy ta’lim-tarbiyaga qo‘yiladigan maxsus talablar ham dasturning asosiy qismlari qatoridan o‘rin olgan. Unga ko‘ra bolalarni musiqiy-estetik tarbiya uchun quyidagilarga rioya qilish kerak: - Musiqiy-estetik faoliyatni atrof muhit hamda zamon bilan hamohangligi; - Musiqaning san’at sifatida o‘ziga xos xususiyatlarini inobatga olish; - Bolalarning musiqiy rivojlanishlarida uzviylikni ta’minlash; - Bolalarning qobiliyat va imkoniyatlaridan qat’i nazar ularning musiqiy tarbiyalariga qo‘yiladigan majburiyatlar. Dasturda musiqiy tarbiyaning mazmuni va yo‘nalishlari ochib berilgan, bolalarning rivojlanishining dinamikasi begilangan, har xil yoshdagi guruhlarga minimal talablar qo‘yilgan va aks yettirilgan. 12 muassasasi – Yunus Rajabiy nomidagi O zbek milliy musiqa san atiʻ ʼ instituti tashkil etilsin; davlat muassasasi shaklidagi Madaniy meros ilmiy-tadqiqot instituti tashkil etilsin; Respublika ixtisoslashtirilgan estrada va sirk maktabi Karim Zaripov nomidagi Respublika estrada va sirk kolleji etib qayta tashkil etilsin; V.Uspenskiy va R.Glier nomidagi Respublika ixtisoslashtirilgan musiqa akademik litseylari maktab-internatlar uchun belgilangan imtiyozlarni tatbiq qilgan holda tegishlicha V.Uspenskiy va R.Glier nomidagi Respublika ixtisoslashtirilgan musiqa maktablariga aylantirilsin. O zbekiston davlat konservatoriyasi huzuridagi Iqtidorli bolalar akademik ʻ litseyi hamda Toshkent ixtisoslashtirilgan madaniyat maktabi negizida Madaniyat vazirligi tizimida Respublika musiqa va san at kolleji ʼ tashkil etilsin; 14. 2020-yil sentyabr oyidan boshlab davlat muzeylarida har oyning birinchi yakshanbasi “ ochiq eshiklar kuni” deb e lon qilinsin. ʼ Belgilansinki, “ochiq eshiklar kuni”da fuqarolar muzey ashyolari va muzey kolleksiyalarini kirib ko rish uchun davlat muzeylariga ʻ bepul kiritiladi . 15. Madaniyat vazirligi, Moliya vazirligi, Qoraqalpog iston Respublikasi ʻ Vazirlar Kengashi va viloyatlar hokimliklari 2020–2025-yillar davomida bosqichma-bosqich har bir tuman va shaharda tarix va madaniyat davlat muzeylarining filiallari shaklida o lkashunoslik muzeylari tashkil etilishi ʻ va O zbekiston Respublikasi Davlat byudjeti hisobidan moliyalashtiriladigan ʻ muzeylar, ularning filial va bo limlari ro yxatiga kiritilishini ta minlasin. ʻ ʻ ʼ 16. O zbekiston davlat san at muzeyiga – ʻ ʼ san at sohasidagi ʼ , O zbekiston ʻ tarixi davlat muzeyiga – madaniyat va tarix sohasidagi barcha muzeylar faoliyatini ilmiy-tadqiqot va metodik jihatdan muvofiqlashtirish, ularning ushbu yo nalishlardagi o zaro hamkorligini ta minlash, kadrlarning ilmiy salohiyatini ʻ ʻ ʼ oshirish vazifasi yuklansin. 33

Zamonaviy estrada san’atining tarixiy taraqqiyoti

Купить