Документ

Всего документов: 5844
Число пользователей: 15251

Информация о документе

Цена	9000UZS
Размер	36.4KB
Покупки	1
Дата загрузки	23 Сентябрь 2023
Расширение	docx
Категория	Психология

Zamonaviy sharoitlarda bo’sh vaqt masalalarining dolzarb ahamiyat kasb etish sabablari

Foydalanilgan adabiyotlar
1. Tulenov K. Hayot falsafasi. Toshkent: 1993.
2. Ubaydullayev M.M O'rta Osiyoda ilk uyg'onish davri madaniyati. Toshkent:
Fan, 1994.
3. Sulaymonova F. Sharq va g'rab . Toshkent: O'zbekiston, 1997.
4. Ziyoyev H. Turkistonda Rossiya tajovuzi va hukmronligiga qarshi kurash.
Toshkent: Sharq, 1998.
5. Qadriyatlar va ijtimoiy taraqqiyot. Toshkent: O'zbekiston. 1997.
6. Mustaqqillik va ijtimoiy taraqqiyot. Toshkent: O'zbekiston, 1998.
7. Safo Ochil. Mustaqillik ma'anviyat va tarbiya asoslari. Toshkent: O'qituvchi,
1997.
8. Imomnazrov N. Milliy ma'naviyatmizning takomil bosqichlari. Toshkent: Sharq,
1996.

mingdan ziyod sport inshooti borligi, lekin yoshlarni jismoniy tarbiya va ommaviy
sportga qamrab olish darajasi yetarli emasligi qayd etildi. Umumta limʼ
maktablarining sport anjomlari bilan jihozlanish ko rsatkichi mamlakat bo yicha
ʻ ʻ
56 foizni tashkil etgani holda, Surxondaryo viloyatida atigi 12 foiz, Xorazmda 14
va Qoraqalpog istonda 15 foiz, xolos. Yig ilishda yoshlarni jismoniy tarbiya va
ʻ ʻ
sportga keng jalb etish borasidagichora-tadbirlar belgilab berildi. Tuman va
shaharlar hokimlarining yoshlar masalalari bo yicha o rinbosarlariga mutaxassislar
ʻ ʻ
bilan birgalikda yoshlarning sport turlariga qiziqishi hamda sport inshootlarining
jihozlanish darajasini o rganib, shu asosda takliflar berish, Vazirlar Mahkamasiga
ʻ
ularni amalga oshirish uchun zarur mablag lar manbasini aniqlash vazifasi
ʻ
yuklatildi. Olis va chekka qishloqlarda yengil konstruksiyali sendvich panellardan
kichik sport zallari va sun iy qoplamali maydonlar qurish, tashabbuskor
ʼ
tadbirkorlarga sport inshootlari barpo etish uchun yer ajratish zarurligi ta kidlandi.
ʼ
Bunday tadbirkorlarga Milliybank tomonidan "Yoshlar – kelajagimiz" Davlat
dasturi doirasida imtiyozli kreditlar ajratiladi. Joylardagi sport maktablariga taniqli
xalqaro musobaqalar g oliblarini rahbar etib tayinlash, shuningdek, sportchilarni
ʻ
oliy o quv yurtlarining maxsus sirtqi bo limlarida maqsadli o qitish yaxshi natija
ʻ ʻ ʻ
berishi qayd etildi. Bolalar va o smirlar sport maktablari sonini ko paytirish
ʻ ʻ
yuzasidan topshiriqlar berildi. Videoselektor yig ilishida yoshlarni internetdagi
ʻ
zararli xurujlardan asrash, ularni axborot texnologiyalaridan unumli foydalanishga
o rgatish masalalariga ham alohida ahamiyat qaratildi. Axborot texnologiyalari va
ʻ
kommunikatsiyalarini rivojlantirish vazirligiga ilg or xalqaro tajribalar asosida
ʻ
barcha shaharlarda va tumanlar markazida Raqamli texnologiyalar o quv
ʻ
markazlarini tashkil etish bo yicha topshiriq berildi. Bu markazlarda elektron
ʻ
tijorat va dasturlash bepul o rgatiladi, axborot texnologiyalari sohasida biznes
ʻ
bo yicha innovatsion ko nikmalar shakllantiriladi, "startap" loyihalarga yordam
ʻ ʻ
ko rsatiladi. Bugungi kunda barcha maktablarda kompyuter texnikalari bo lishiga
ʻ ʻ
qaramasdan, internet xizmatidan yetarli darajada foydalanilmayotgani tanqid
qilindi. Xalq ta limi vazirligi, Axborot texnologiyalari va kommunikatsiyalarini
ʼ
rivojlantirish vazirligiga 2021 yilgacha barcha maktablardagi kompyuter sinflarini

ochadi. Ota sustkashlik qilib, burchini ado etmagani va manfaatli ilm hamda
yaxshi amalni o'rgatmagani oqibatida o'z farzandidan zarur ijobiy hislatlarni
shakllantira ololmagan. Farzand ham otasining yaxshi tarbiyasidan mahrum bo'lib
o'sadi. Keyingi davr esa bir oz talabchanlik va intizomni talab etadi. Bu davr
o'smirlik payti bo'lib, bola oq-qorani ayni shu davrda ajratadi. Yaxshilikka
mukofot, yomonlikka jazo muqarrarligini shu bosqichdan o'rganadi. Bu davrda
farzand to'g'ri yo'lga solinsa, tarbiyali do'stlarga hamroh qilinsa, uning odobli
bo'lib, yaxshi inson bo'lishi uchun muhim qadam qo'yiladi. Odatda onalar o'z
bolalarining xato va kamchiliklarini otasidan yashirishga harakat qiladilar. Aytsam
urishadi, bolamga qattiq tegadi deb, yo'l qo'ygan xatolari, qo'l urgan yomon
ishlarini otaga aytmaydilar. Oqibatda bola o'z vaqtida tanbeh olmaganidan keyin
bora-bora kattaroq jinoyatlarni ham qo'rqmasdan qilaverishi mumkin. Mehr-
muhabbat berishda ham me'yorni saqlay bilish kerak. bolaning barcha aytganlarini
qilish, barcha to'g'ri-noto'g'ri xatti-harakatlarini ma'qullash yoki xatto indamaslik
farzandning umuman tarbiyasiz bo'lib o'sishiga olib keladi. Ortiqcha taltaytirib
erkalash bolani har jihatdan sustlashtirib qo'yadi, mehr ko'rsatish esa uni yanada
faol bo'lishga undaydi. Erka o'sgan bola faqatgtna shaxsiy manfaatlarini
ko'zlaydigan, ma'suliyatsiz bo'lib voyaga yetadi. Shuning uchun farzandning
barkamol inson bo'lib yetishida onaning xizmati juda zarur va muhimdir. Bolalik
chog'ida farzandning qalbi o'ta yumshoq va ta'sirga beriluvchan bo'ladi. Shu bois
diniy ta'limotlarda bolalarni mehr bilan erkalash, farzandning bolalik davrini
xursand o'tkazishga alohida e'tibor qaratiladi. Ayniqsa, qiz bolaning ko'ngli nozik
bo'lishini hisobga olib, ularga alohida mehr ko'rsatishga chaqiriladi. Diniy
ta'limotlarda ota-ona o'z farzandlariga ta'lim-tarbiya berishi ham dolzarb
vazifalardan deb qaraladi. Bu haqda Muhammad (alayhissalom):
“Farzandlaringizga ta'lim bering, chunki ular sizniki bo'lmagan vaqt uchun
tug'ilganlar”, deb har bir ota-onani bolaning o'z zamonasi ilm-fani, ta'limiga befarq
qaramaslikka chaqirganlar. Tarbiyada eng muhim vosita bu mehr va shirinso'zlik
bilan tarbiyalashdir. Bu ikki vosita bir bo'lib, bolani shakllantiradi. Shu jumladan,
ta'limni ham g'azab va jazolash bilan amalga oshirmagan ma'qul. Zero, zo'rlab

mumkin. Bunda e'tibor xududlarini egallash emas, balki inson ongini egallashga
yo'naltirilgan. Albatta bola tarbiyasi o'ta murakkab va ma'suliyatlidir.Bu har bir
ota-onadan o'z ustida muntazam ishlashni, bolalar tarbiyasiga oid barcha
ma'lumotlardan baxobar bo'lib borishni talab etadi. Farzand tarbiyasi bu shunchaki
tajriba, oddiy ko'rsatma va bilimlar jamlanmasi emas, balki o'z ichiga diniy-
axloqiy bilimlar, tibbiyot, etika, psixologiya, pedagogika kabi sohalariga oid
bilimlarni ham qamrab oladigan murakkab jarayondir. Bugungi kunda oilaviy
tarbiyaning qiyinlashuvi shundaki, birinchidan, jamiyat taraqqiy etib borgani sari
har tomonlama yetuk insonni shakllantirish talablari ortib boraveradi. Bu esa
oilada bolaga estetik, jinsiy tarbiya, axloqiy tarbiya berish sifati va ko'lamini
oshirish talabini qo'yadi. Ta'lim-tarbiya, odob-axloq bolalikdan berilgani ma'qul.
Rasululloh (a.s.): “Birontangiz o'z farzandlaringizni tartib-intizomga o'rgatsa, bu
har kuni sadaqa bergandan yaxshiroqdir”, deya marhamat qilganlar. Bolalarni
intizomga o'rgatish oila mustahkamligiga asos bo'ladi. Islom shu ma'noda ota-
onalarni o'z farzandlariga sog'lom tarbiya berishga rag'batlantiradi. Hadisi sharifda
“Farzandlaringizni hurmat qiling va ularni yaxshi xulq bilan xulqlantiring” deb
ta'kidlangan.Farzand tarbiyasi jarayonida bola huquqlarining kamsitilmasligi talab
etiladi. Oilaviy tarbiya ijtimoiy tarbiyaga nisbatan bolalarning ruhiy olamiga,
hissiyoti va tuyg'ulariga chuqur ta'sir ko'rsatadi. Taniqli pedagog A.S.Makarenko
besh yoshgacha bo'lgan tarbiya bolaning shaxsiyati shakllanishida o'ta muhim
ahamiyatga ega ekanini qayd etib o'tgan. Bu haqda u shunday deb yozgan:
“...tarbiyaning bosh asosi besh yoshda nihoyasiga yetadi, demak, siz besh
yoshgacha nima qilgan bo'lsangiz, bu tarbiyaviy jarayonning 90 foizini tashkil
etadi, keyingi tarbiya esa qayta tarbiyalash negizida davom etadi”. Mana shu
jarayonda bola tarbiyasiga o'ta e'tiborli bo'lish lozim. Yoshlarning qalbi va ongida
sog'lom hayot tarzi, milliy va umuminsoniy qadriyatlarga hurmat-ehtirom
tuyg'usini shakllantirishda, har jihatdan barkamol etib tarbiyalashda buyuk
mutafakkir ajdodlarimiz merosi katta ahamiyat kasb etadi. Zero, hayotning asl
mazmun-mohiyatini anglab yetishga o'z umri va salohiyatini bag'ishlagan
allomalarimizning asarlarida sog'lom avlod tarbiyasi bilan bog'liq masalalarga

madaniy saviyasini oshirish, ijtimoiy-siyosiy faoliyatini kengaytirish, san’at va
sport bilan shug’ullanish va boshqalar Bo’sh vaqtning mazmundor o’tishini
ta’minlaydi.

Mundarija
Kirishi.
BOB. Bo’sh vaqt unumdorligi
1.1.Kattalar orasida bo’sh vaqt ahamiyati
1.2. Yoshlar orasidagi bo’sh vaqt unumdorligi
II. BOB.Oilaviy Bo’ sh Vaqtning Jamiyatimizdagi O’rni
2.1. Oilaviy bilan bo’sh vaqt
2.2. O ila davrasidagi bo’sh vaqtning yoshlar tarbiyasidagi o’rni
Xu losa
Foydalanilgan adabiyotlar

Xulosa
Xulosa qilib aytganda, milliy tarbiya yo'nalishi orqali yoshlarda o'zlikni anglash,
vatanparvarlik, milliy g'urur, milliy odob, fidoyilik fazilatlari, eng asosiysi esa
ijodiy kobiliyat shakllantiriladi. J amiyatning tarixiy taraqqiyoti davomida Bo’sh
vaqtning miqdori va ahamiyati tobora ortib boradi. Bu, birinchidan, mehnat
unumdorligining ortishi, ilmiy-texnika ravnaqi va jamiyatning barcha a’zolari
o’rtasida mehnatning teng taqsimlanishi hisobiga bo’lsa, ikkinchidan, ishga borib
kelishdagi ortiqcha harakatlarni, uy mehnatiga ketadigan vaqtni qisqartiritsh
hisobiga yuz beradi. Zero, hayotning asl mazmun-mohiyatini anglab yetishga o'z
umri va salohiyatini bag'ishlagan allomalarimizning asarlarida sog'lom avlod
tarbiyasi bilan bog'liq masalalarga alohida o'rin berilgan. Sharq allomalari o'z
asarlarida farzandlarga tarbiya va ta'lim berish, uni ma'rifatu madaniyatga
yetaklash muammolariga e'tibor berganlar. Buyuk mutafakkirlar farzand tarbiyasi,
go'zal axloqning inson kamolotiga sabab bo'luvchi yuksak fazilat ekanini
ta'kidlaganlar. Yurtimiz ulamolari o'z asarlarida farzandining chiroyli odobidan
umid qilgan ota-ona, uni muntazam ravishda husni xulq asosi bo'lgan muomala
odobining quyidagi qirralari bilan tanishtirib borishi muhim ekanini alohida
ta'kidlaganlar: - farzandingiz odamlar bilan muomalada shirinso'z, muloyim, bosiq
va kamtar bo'lishiga e'tibor qarating; - odamlar xursandchiligini baham ko'rish,
g'am-anduhidan qayg'urish, mol-mulkiga xiyonat qilmaslik, yaxshilikka chorlab,
yomonlikdan qaytarish husni xulq egalariga xos fazilatlardandir. Shuning uchun
farzandingizga ana shu xislatlarni bolalikdan singdirish payida bo'ling; -
farzandingizga o'zgalar bilan muomala chog'ida boshqalarni g'iybat qilish,
o'zgalarni mensimaslik, obro'si, boyligi yoki mansabiga qarab munosabat ko'rsatish
ham odobsizlik ekanini uqtirib boring; - yoshi ulug' kishilar, ustozlar bilan
muomalada ularning ko'ziga tik boqmay, gaplarini jim tinglash, savollarigagina
javob qaytarish, buyruqlarini sidqidildan bajarish ham bolalar qalbiga jo qilishga
e'tibor bering. Ota-bobolarmiz azaldan o'g'il qizlarning go'zal xulqli, odobli
bo'lishiga katta ahamiyat berganlar. Binobarin, islom dinida ham axloq imon
qatoriga qo'yiladi. Ijodiy mehnat qilish, o’z malakasini, ma’lumoti va ilmiy-

barchasi sizning didingizga va bo'sh vaqtingizga va, albatta, har birining ta'miga
bog'liq.
• Ba'zilar uydan tashqarida amalga oshiriladigan harakatlar: parklar, plyaj, kino,
lager, muzeylar, sayrlar, pikniklar, ekskursiyalar, teatr, musiqalar, ochiq o'yinlar,
maktab fermalari, poezd sayohatlari, mashhur festivallar, sayohatlar va boshqalar.
• Uyda qilinadigan tadbirlar: stol o'yinlari, boshqotirmalar, o'qish, to'plamlar,
fotoalbomlar, hunarmandchilik, pazandalik, qo'shiqlar, chizmalar, musiqa,
qo'g'irchoqlar, shahar bog'i va boshqalar.
Oila bilan bo'lgan vaqtdan unumli foydalanish, biz buni uydagi kichkintoylarga
singdirishdan tashqari, iloji boricha qilishimiz kerak.
2.2. Oila davrasidagi bo’sh vaqtning yoshlar tarbiyasidagi o’rni
Oila-jamiyatning tayanchi. Farzandlarimiz ongida elu yurtga, Vatanga muhabbat
tuyg'ulari oilada, yashab turgan mahallada shakllanadi. Mamlakatning ertangi kuni,
tinch va obod bo'lishi eng oldin mana shu kichik jamiyatda o'sib-unayotgan
bolalarimizga bog'liq. Qaysi oilada, qaysi mahallada tarbiya yaxshi yo'lga qo'yilar
ekan, o'sha oila, o'sha mahalla gullab-yashnaydi. Farzand tarbiyasini qachondan
boshlamoq kerak?, degan savol ko'pchilikni o'ylantiradi. Ko'pchilik olimlar unga
turlicha javob berib kelganlar. Xususan, Ibn Sino bola tarbiyasi bilan uning
tug'ilishidan avvalroq, ona qornidan boshlaboq shug'ullanish lozim, deb javob
bergan. Oila, odob-axloq va ta'lim-tarbiyaga e'tibor qon-qonimizga singib ketgan
burchlarimizdandir. “Bir bolaga yetti qo'shni ota-ona” degan ibratli maqol ham
aynan xalqimizga xos. Mana shu maqolning o'zi ham farzand tarbiyasi,
oilaparvarlik biz uchun nechog'lik muhim ekanini bildiradi. Mahalla ahli, ayniqsa
keksalar ko'chada nobop ish qilayotgan bola oldidan hech qachon beparvo o'tib
ketmagan, shu zahotiyoq tanbeh berib to'g'ri yo'lga chaqirgan. Zero, har
tomonlama chiroyli, odobli, go'zal xulqli bo'lish, nafsni poklashga buyuruvchi
muqaddas dinimiz oilaga katta ahamiyat beradi. Oiladagi muhit ota-ona o'z
ma'suliyatlarini his qilishi bilan barqaror bo'ladi. Bolalarning odobli bo'lib
ulg'ayishi uchun ota-ona bilan bir qatorda mahalla-kuy ham katta ibrat maktabidir.
“Qush uyasida ko'rganini qiladi”, deb bejiz aytmagan xalqimiz.Farzand

spektakl va badiiy-ommaviy sahnalarni tomosha qilish kabilardir.Yoshlarning
ijtimoiy-madaniy ehtiyojlarini qondirishda nashriyotlar, ijodiy uyushmalar,
ko'ngilli jamiyatlar, san'at va madaniyat muassasalari muhim rol o'ynaydi. Ular
foydalaniladigan ish shakllari rang-barang: ma'ruza, axborot, suhbat, siyosiy
o'qish, konsultatsiya, seminar, munozara, konferensiya, viktorina, ko'rgazma,
konkurs, ijodiy uchrashuvlar, savol-javob kechalari, og'zaki jurnal, tematik kecha,
konsert, spektakl, ommaviy tomoshalar, xalq sayillari, bayramlar, raqs kechalari,
festival, diskotekalar, ekskursiya sifatida foydalansa bo'lar ekan. (ularning asosiy
guruhlariga uzluksiz bilim olish va malaka oshirish, jamoat ishlari, havaskorlik
ijodi bilan shug'ullanish, sport bilan mashg'ul bo'lish, do'stlar bilan o'zaro
muloqotda bo'lish, san'at asarlaridan bahramand bo'lish va hokazolar kiradi).
Oilaviy bo'sh vaqt bizni muntazam, zerikish va tashvishlardan chalg'itishga
qaratilgan yoqimli mashg'ulotdir. Shu sababli, uni targ'ib qilish, ularni o'zimizga,
balki atrofimizdagilarga ham bag'ishlash uchun bir necha soat vaqtimiz doimo
qulaydir. Chunki bu har doim bir qator mutlaqo ijobiy foyda keltiradi.Biz sevgan
insonlar bilan vaqt baham ko'rish - bu hashamat. Xotiralarni kuchaytiradigan narsa,
lekin baxt ham buni teng qismlarda qiladi. Kattalar ham, bolalar ham oila bilan
sifatli vaqt o'tkazishdan xursand bo'lishadi. Agar siz undan qanday qilib unumli
foydalanishni bilmoqchi bo'lsangiz, biz siz uchun bo'sh vaqtga oid barcha
narsalarga o'zingizni jalb qiling. Oilamiz bilan zavqlanishdan ko'ra yaxshiroq
nima! Bolalar vaqtlarini baham ko'rishni va ota-onalari bilan o'ynashni yaxshi
ko'radilar.Bo'sh vaqtni oila bilan bo'lishish nima uchun muhim? Ta'sirchan
aloqalarni mustahkamlaydi. Bo'sh vaqtni taqsimlashdan maqsad - barchadan
birgalikda zavq olish. Bu ham birgalikda yashashni osonlashtiradigan oilaviy
aloqalarni mustahkamlash usuli. Bu bizning kulgilarimiz, tajribalarimiz va his-
tuyg'ularimiz bilan bo'lishish uchun ideal vaqt. Bu oilaviy ittifoqning
yaxshilanishiga, sog'lom va kuchli munosabatlarga ega bo'lishga olib
keladi.Bundan tashqari, biz bu qulayroq va xotirjam daqiqalardan foydalanishimiz
mumkin muloqot va muloqotni rag'batlantirish. Chunki ba'zida biz bolalarimiz
bilan yaxshi muloqot qilmayotganimizdan shikoyat qilamiz. Xo'sh, biz oilaviy dam

bilan qo lga kiritishi mumkin. Ammo vaqtini yo qotgan inson esa uni qayta qo lgaʻ ʻ ʻ
kiritishi aslo mumkin emas. Ulamolar o tayotgan vaqt haqida shunday deganlar:
ʻ
“vaqt betaraf bo lmaydi, yo senga qadrdon do st yoki ashaddiy raqib bo ladi”.
ʻ ʻ ʻ
Ya ni o tgan vaqt insonning yo foydasiga yoki zarariga hujjat bo ladi. Hasan
ʼ ʻ ʻ
Basriy rohmatullohi alayh shunday deganlar: Boshlanayotgan har bir kun shunday
nido qiladi: “ Ey odam bolasi, men yangi kunman, sening amalinga guvohman,
mendan foydalanib qol, agar o tib ketsam qiyomat kunigacha
ʻ
qaytmayman”O zbekiston Respublikasi Prezidenti Shavkat Mirziyoyev raisligida
ʻ
19 mart kuni yoshlarga e tiborni kuchaytirish, yosh avlodni madaniyat, san at,
ʼ ʼ
jismoniy tarbiya va sportga keng jalb etish, ularda axborot texnologiyalaridan
to g ri foydalanish ko nikmasini shakllantirish, yoshlar o rtasida kitobxonlikni
ʻ ʻ ʻ ʻ
targ ib qilish, xotin-qizlar bandligini ta minlash masalalariga bag ishlangan
ʻ ʼ ʻ
videoselektor yig ilishi bo lib o tdi. Mamlakatimiz aholisining 30 foizi 14 dan 30
ʻ ʻ ʻ
yoshgacha bo lgan yoshlardir. Ularning ta lim olishi, kasb-hunar egallashi uchun
ʻ ʼ
zamonaviy sharoit va imkoniyatlar yaratilgan. Shu bilan birga, yoshlarning bo sh
ʻ
vaqtini mazmunli o tkazishni tashkil etish dolzarb masala hisoblanadi. Yoshlar
ʻ
qanchalik ma naviy barkamol bo lsa, turli yot illatlarga qarshi immuniteti ham
ʼ ʻ
shuncha kuchli bo ladi. Ma lumki, davlatimiz rahbari ijtimoiy, ma naviy-ma rifiy
ʻ ʼ ʼ ʼ
sohalardagi ishlarni yangi tizim asosida yo lga qo yish bo yicha 5 ta muhim
ʻ ʻ ʻ
tashabbusni ilgari surgan edi. Birinchi tashabbus yoshlarning musiqa, rassomlik,
adabiyot, teatr va san atning boshqa turlariga qiziqishlarini oshirishga, iste dodini
ʼ ʼ
yuzaga chiqarishga xizmat qiladi. Ikkinchi tashabbus yoshlarni jismoniy
chiniqtirish, ularning sport sohasida qobiliyatini namoyon qilishlari uchun zarur
sharoitlar yaratishga yo naltirilgan. Uchinchi tashabbus aholi va yoshlar o rtasida
ʻ ʻ
kompyuter texnologiyalari va internetdan samarali foydalanishni tashkil etishga
qaratilgan. To rtinchi tashabbus yoshlar ma naviyatini yuksaltirish, ular o rtasida
ʻ ʼ ʻ
kitobxonlikni keng targ ib qilish bo yicha tizimli ishlarni tashkil etishga
ʻ ʻ
yo naltirilgan. Beshinchi tashabbus xotin-qizlarni ish bilan ta minlash masalalarini
ʻ ʼ
nazarda tutadi. Ana shu ezgu g oya Prezidentimizning Sirdaryo viloyatiga tashrifi
ʻ
chog ida boshlanib, qisqa vaqtda ulkan ishlar amalga oshirildi. Mazkur hududdagi
ʻ

tarbiyalayotgan ota-ona har bir harakati, yurish turishi, muomalasi, boshqalar bilan
o'zaro munosabatida olijanob fazilatlarni namoyon eta bilishi kerak. Chunki bola
tabiatan nihoyatda taqlidchan va kuzatuvchan bo'ladi. Shuning uchun uning
atrofdagilari o'z odatlari bilan ba'zan o'zlari sezmagan holda ularga ta'sir qiladilar.
Oiladagi qo'pol munosabatlar, ko'p yolg'on gapirish, yoqimsiz xatti-harakat bola
tarbiyasiga salbiy ta'sir qiladigan nosog'lom muhitni keltirib chiqaradi. Farzand
tarbiyasida ota-onaning muomalasi muhim o'rin tutadi. Bola ota-ona tomonidan
qo'pol, dag'al so'zlar eshitib, kaltak yeb katta bo'lsa, bu uning tabiatiga salbiy ta'sir
qiladi. Bu esa o'z navbatida oiladagi nosog'lom muhitda tarbiyalanayotgan boladan
“ma'naviy kasal” insonlar shakllanadi. Ular esa jamiyat ma'naviyatiga ham salbiy
ta'sir ko'rsatadi. Oilada ota-onalar “ommaviy madaniyat” ta'siriga berilib ketishi
oqibatida farzandlarning tarbiyasiga ham salbiy ta'sir ko'rsatmoqda. Istiqlol tufayli
xalqimiz chet-el yurtlarini kezib, yangi xalq va urf-odatlarni guvohi bo'lib
qaytmoqdalar. Shu jumladan Yevropa davlatlariga sayr qilib kelayotgan
fuqarolarimiz bugungi kunda g'arb o'smirlari orasida boshqa mamlakatlar
yoshlariga qaraganda uyushgan jinoyatchilik va zo'ravonlikka berilish holati
yuqori. Bunga sabab bolalarga keragidan ortiq erkinlik berilgani ekan. Ularni
hozirdan aysh-ishratga berilib, turli axloqsiz hatti-harakatlarga ruju qo'yishdan
hech kim qaytarmasligini aytib berishmoqda Inson hayoti davomida biror shaxsni
o'ziga o'rnak deb biladi, bundan inson u kabi hayot kechirishni, u erishgan yutuqlar
kabi muvaffaqiyatlarga erishishni, yuksak cho'qqilarga chiqishni ko'zlaydi. Bugun
jamiyatning yosh a'zolari o'z hayotlari uchun boshqa madaniyat vakillarining
fikrlash va hayot tarzini o'rnak qilib olishlari ko'p muammolarni keltirib
chiqarmoqda. XXI asrda turli hayot tarzlari va g'oyalar raqobatga kirishdi. Bunda
muvaffaqiyatga erishish uchun har bir davlat o'zligini saqlagan holda diniy va
milliy qadriyatlarini boshqalarga anglatishni asos qilgan mafkuraga ega bo'lishi
lozim. Aks holda, o'zlikni yo'qotish, bebaho qadriyatlardan voz kechish kishini
taraqqiyotdan ajratib, uni tobe, mustaqil fikri yo'q manqurtga aylantirib qo'yadi.
Hozirgi kunda g'arazli maqsadlarni amalga oshirish uchun zimdan olib
borilayotgan fitnalar ba'zi millatlarning o'zligini yo'qotishga qaratilganini sezish

II. BOB. Oilaviy bo’sh vaqtning jamiyatimizdagi o’rni
2.1. Oila bilan bo’sh vaqt
178-sonli qarori qabul qilindi. Qarorda 3 tipda zamonaviy madaniyat va aholi dam
olish markazlari tashkil etilishi ko'zda tutilgan, ular:
I tipda - xizmat ko'rsatiladigan aholi soni 40 ming nafardan ortiq bo'lgan va kamida
400 o'rindiqli tomosha zaliga ega bo'lgan holda shaharlarda va tumanning
ma'muriy markazlarida;
II tipda - xizmat ko'rsatiladigan aholi soni 20 ming nafardan ortiq bo'lgan va
o'rindiqlar soni 250 tani tashkil etadigan tomosha zaliga ega bo'lgan holda
shaharlarda va tuman markazlarida;
III tipda - xizmat ko'rsatiladigan aholi soni 7 mingdan ortiq bo'lgan va o'rindiqlar
soni 150 tani tashkil etadigan tomosha zaliga ega bo'lgan holda shaharlarda va
tuman markazlarida tashkil etilishi mumkin.Madaniy dam olish insonning bo'sh
vaqtdan oqilona foydalangan holda keng dunyoqarashga ega bo'lishda ma'naviy-
estetik jihatdan kamol topishida, jismoniy sog'lom bo'lishida muhim omillardan
hisoblanadi. Dam olish madaniyatini yuksaltirishdan asosiy maqsad - kishilarning
madaniy hordiq chiqarishlarini ta'minlash bilan birga, ularni har tomonlama yetuk
inson bo'lib kamolga yetishishlariga ko'maklashishdan iboratdir.Madaniy dam
olish va bo'sh vaqtdan oqilona foydalanishning turlari va imkoniyatlari shunchalik
ko'pki, ular alohida turkumlarga ajratiladi.Birinchi turkumga dam olishning eng
oddiy shakllari - kam harakatli hordiq chiqarish charchoqni tarqatish faoliyatlari
kiradi. Bunday passiv dam olishga ishdan keyin uyda yotib charchoq chiqarish,
ko'cha, parklar, xiyobonlardagi o'rindiqlarda,uyda divan, stulda o'tirib hordiq
chiqarish, ochiq havoda sayr qilish, mehmonga borish kabilar kiradi. Bu hordiq
chiqarishni ba'zida «faoliyatsiz dam olish» ham deyishadi. Vaqti-vaqti bilan
shunday «passiv» dam olib turish ham kerak. Lekin asosiy maqsad passiv dam
olishga vaqtni kamroq sarflab, ko'proq vaqtni faol dam olishga sarflash
kerak.Ikkinchi turkum dam olish shakllari madaniy-ma'naviy boyliklarni egallash,
ya'ni kitob, gazeta, jurnallarni mutolaa qilish, radio va televideniye dasturlarini
tinglab, tomosha qilish, teatr, kinoteatr va klublarda namoyish etiladigan kinofilm,

Kirish
Mavzuning dolzarbligi . Zamonaviylashib borayotgan jamiyatimizda
insonlarning bo’sh vaqtdan qay darajada foydalanayotgani,bo’sh vaqtni qanday
targ’ib etish,undan qanday to’gri foydalanish kerakligini o’rganish. Bugungi kunda
nafaqat yoshlar ,kattalar va talabalar o’rtasidagi bo’sh vaqtni tog’ri sarf
qilinmasligi jamiyatimizda yuz berayotgan muammolarga sabab bo’lish
oqibatlarini bartaraf etishni o’rganish.
Kurs ishining maqsadi . Bo’sh vaqtdan unumli foydalanilmayotgandagi kelib
chiqayotgan muammolar,zamonaviy sharoitda bo’sh vaqt ahamiyati ,bo’sh
vaqtning dolzarbligi bugungi jamiyatdagi o’rni.
Kurs ishining vazifasi . Bo’sh vaqtdan unumli foydalanishdagi chora
tadbirlar,bugungi oilalarda farzand va ota- ona o’rtasidagi bo’sh vaqtning o’rni.
Kurs ishining obyekti . Hozirgi jamiyatimizdagi insonlarning bo’sh vaqti.
Kurs ishining predmeti . Bo’sh vaqt sababli yuzaga kelgan muammolar.
1.BOB. Bo’ sh vaqt unumdorligi
1.1. Kattalar orasida bo’sh vaqt ahamiyati
Bo’sh vaqt— kishining majburiy ijtimoiy mehnati va boshqa majburiy
mashg’ulotlardan tashqari vaqtining bir qismi; o’z xohishiga ko’ra ma’naviy va
jismoniy rivojlanish, dam olish uchun sarflanadigan vaqt. Ijtimoiy hayotda
kishilarning umumiy vaqtini 2 qismga — ish vaqti va ishdan tashqari vaqtga
bo’lish mumkin. Ishdan tashqari vaqt asosan uy ishlariga, o’ziga qarash, uxlash va
ovqatlanish uchun sarflanadigan vaqg hamda Bo’sh vaqtga bo’linadi. Bo’sh vaqt
shaxsning har tomonlama kamoloti, qobiliyatlarini rivojlantirishi, bilim darajasini
oshirishi, dam olishi va shu kabilar uchun kerak bo’ladigan ishdan tashqari vaqtdir.
Bo’sh vaqt shaxsning erkin faoliyati va kamoloti uchun zarur bo’lgan haqiqiy
boyligi hisoblanadi. Bo’sh vaqt jamiyat ma’naviy kuchining, kengaytirilgan takror
ishlab chiqarishning zarur sharti. U individual xarakterga ega bo’lib qolmay,
ijtimoiy zaruriy vaqg hamdir. Chunki ishlab chiqaruvchi kuchlarni rivojlantirish,
mehnat unumdorligini oshirish, ilmiy texnika ravnaqi uchun Bo’sh vaqt juda zarur.
O’z navbatida ular Bo’sh vaqt me’yori va mazmuniga ta’sir qiladi. Jamiyatning

mumkinki, mustahkam ma'naviy immunitetli, o'zining fikrlarini ravon ayta
oladigan, yuqori marralarga erishuvchan avlodni tarbiyalash uchun ota-ona, oila
muhiti juda katta ahamiyat kasb etadi. Hech kimga sir emas, insonning qalbi va
ongini egallash, ayniqsa, yoshlarning ma'naviy dunyosini zaharlashga qaratilgan
turli xavf-xatarlar ham kuchayib borayotgan bugungi kunda o'zining kimligini,
qanday bebaho meros vorislari ekanini teran anglab, ona yurtga muhabbat va
sadoqat hissi bilan yashaydigan, imon-e'tiqodi mustahkam yosh avlodgina
muqaddas zaminimizni yot va begona ta'sirlardan, balo-qazolardan saqlashga,
Vatanimizni har tomonlama ravnaq toptirishga qodir bo'ladi. Farzandlarimizga
shunday tarbiya berayliki, ular o'z ota-bobolariga, o'z tarixi, Vatani, ona tiliga,
millati, diniga va an'nalariga sodiq bo'lib kamol topishsin.

O’ZBEKISTON RESPUBLIKASI
OLIY TA’LIM, FAN VA INNOVATSIYALAR
VAZIRLIGI MIRZO ULUG’BEK NOMIDAGI
O’ZBЕKISТОN МILLIY UNIVERSITETI
IJТIМОIY FАNLAR FАКULТЕТI
SOTSIOLOGIYA KAFEDRASI
UMUMIY SOTSIOLOGIYA FANIDAN
KURS ISHI
MAVZU: Zamonaviy sharoitlarda bo’sh vaqt
masalalarining dolzarb ahamiyat kasb etish
sabablari
BAJARDI :
TEKSHIRDI :
Toshkent

berilgan ta'lim bola xotirasidan tezda o'chib ketadi. Oqibatda uning shu sohaga
nisbatan qiziqishi so'nishi mumkin. Bundan ko'rinadiki, ta'limning avvali ham
yaxshi tarbiyadan boshlanadi. Islom ta'limotida yosh avlodning jismonan sog'lom
va baquvvat bo'lib ulg'ayishiga jiddiy ahamiyat berilgan. Bu haqda
Payg'ambarimiz (s.a.v.): “Farzandlaringizga suzish va kamon otishni, qizlarga ip
yigirishni o'rgatinglar”, deganlar. Bugungi kunda farzand tarbiyasida ijtimoiy
muammolardan; uyali telefonlardagi tajovuzliklar hamda.Ijtimoiy tarmoqlar to'ri
tabora avj olmoqda. Ushbu zamonaviy kommunikatsiya vositalari muhim aloqa
vositalari bo'lishi bilan birga ba'zi ma'naviyati to'liq shakllanmagan sust yoshlarga
salbiy ta'sir ko'rsatmoqda. Ijtimoiy tarmoq ta'siriga tushib qolgan yoshlarga ota-
onalar, o'quv muassasalari bilan birgalikda yondoshib aloqa vositalarining asl
mohiyatini tushuntirib berishlari lozim. Tarbiyadan tashqaridan bo'ladigan salbiy
ta'sir bu, eng katta xatardir.Chunki farzandga oilada bu boradagi erkinlikka yo'l
qo'yilmagach, u o'z qiziqish va rag'batlarini qondiradigan sabablarni tashqaridan
izlay boshlaydi. Demak, ota-ona farzandining tashqi hayotiga ham katta e'tibor
qaratishi talab etiladi. Ya'ni, ular farzandi maktab yoki kollejdan keyin qaerga
borishi, nima bilan shug'ullanishini nazorat qilish lozim. Farzandga bilim olish
uchun sharoit yaratish ham ota-onaning vazifasidir. Payg'ambarimiz (s.a.v.): “Ilm
olish har bir musulmon va muslima uchun farzdir”, deb marhamat qilganlarida,
o'g'il va qiz farzandlarimizga ilm olish uchun barobar sharoitni ta'minlash
kerakligini nazarda tutganlar. Yosh avlod yetuk va komil shaxs bo'lib voyaga
yetishi uchun yana bir muhim omil hayot tarziga aylanishi zarur. U ham bo'lsa
“kitobxonlik”. Buning uchun yurtimizda barcha sharoitlar yaratilingan. Ommaviy,
ilmiy kutubxonalar, “Aybuk” tarzidagi kitob-kafe do'konlari va boshqalar
so'zimizning yaqqol misolidir. Ota-ona farzandiga vaqtni unumli o'tkazishni
o'rgatishida vosita sifatida foydalanishi mumkin bo'lgan usullardan yana biri-
zamonaviy axborot texnologiyalaridan oqilona foydalanishdir. Ota-ona bolada
estetik tarbiya, go'zal manzaralardan zavq olish hissini shakllantirish uchun uni o'zi
bilan birga tabiatdagi manzarali joylarga, muzeylarga olib borishi va shu bilan
birga uning qalbida go'zallik latofatini singdirishi muhim. Xulosa qilib aytish

alohida-alohida vaqt ta yin qilingan. Ularni jamlab bir vaqtning o zida ado etishʼ ʻ
mumkin emas. Chunki ularni belgilangan vaqtda ado etish farzdir. Bu esa vaqtning
ahamiyatli ekanini bildiradi. Ro za tutish ham aniq vaqtga, Ramazon oyiga
ʻ
belgilab qo yilgan. Shu oydan boshqa yilning hamma oylarida ro za tutilsa ham,
ʻ ʻ
Ramazon ro zasining o rniga o tmaydi. Chunki Ramazon ro zasi bo lishi uchun
ʻ ʻ ʻ ʻ ʻ
shariatda belgilangan aniq vaqtda ro za tutish shart. Bu ham vaqtning ahamiyatli
ʻ
ekanini bildiradi. Haj ibodatini ado etishda ham aniq vaqt, ya ni, arafa kuni
ʼ
Arofatda turish belgilab qo yilgan. Shu vaqtdan tashqari yilning boshqa hamma
ʻ
kunida Arofat tog ida turilsa ham, haj hisoblanmaydi. Chunki haj bo lishi uchun
ʻ ʻ
shariatda belgilangan aniq vaqtda Arofat tog ida turish shart. Bu ham vaqtning
ʻ
ahamiyatli ekanidandir. Qurbonlik qilishning ham aniq vaqti belgilab qo yilgan.
ʻ
Uch kun ichida so yilmasa, keyin so ygani qurbonlikka o tmaydi. Chunki
ʻ ʻ ʻ
qurbonlik bo lishi uchun shariatda belgilangan aniq vaqtda qurbonlik qilish shart.
ʻ
Bu ham vaqtning ahamiyatli ekanidandir. Bu ro yxatni yana uzoq davom etkazish
ʻ
mumkin. Dinimizda ibodatlarning aniq vaqtlari ta yin qilib qo yilgani musulmon
ʼ ʻ
kishini vaqtga rioya qilishga hamda qat iy tartib va intizom bilan yashashga
ʼ
o rgatadi. Shuning uchun ham dono xalqimiz vaqtga e tiborli bo lishni ta kidlab
ʻ ʼ ʻ ʼ
shunday deganlar: Har bir ishning vaqti bor,vaqt bilganning baxti yor.Qur oni
ʼ
karimning ko plab oyatlarida vaqtning qiymatini va ahamiyatini bildirib tun,
ʻ
kunduz, tong, subhidam, shafaq, choshgoh va asr vaqtlari bilan qasamyod etilgan.
Agar vaqtning ahamiyati haqida tafakkur qiladigan bo lsak, ularning naqadar
ʻ
g animat lahzalar ekanligi ko z o ngimizda namoyon bo ladi:O tib ketgan vaqt
ʻ ʻ ʻ ʻ ʻ
hech qachon qaytmaydi va uning o rnini ham to ldirib bo lmaydiO tayotgan har
ʻ ʻ ʻ ʻ
bir vaqt inson hayotining bir qismidir. U qiyomat kuni insonning foydasiga yo
zarariga guvohlik beradi. Shuning uchun musulmon kishi o tkazayotgan vaqtini
ʻ
ziyrak tijoratchi kabi sarhisob qilib borishi lozim. Har kun, hafta, oy va yilda
musulmon kishi o tayotgan vaqtida nimadan foyda ko rgani, nimadan zarar
ʻ ʻ
ko rgani, foyda qancha bo lgani, zarar qancha bo lgani, foyda nima sababli
ʻ ʻ ʻ
bo lgani, nima sababli zarar ko rganini sarhisob qilib, foydani oshirib, zararni
ʻ ʻ
yo qotishga urinib borishi lozim. Chunki tijoratchi yo qotgan molini yana ortig i
ʻ ʻ ʻ

tuman va shaharlar kutubxonalariga 300 ming nusxada badiiy adabiyotlar yetkazib
berildi. Musiqa va san at maktablari cholg u asboblari, sport obyektlari jihozlarʼ ʻ
bilan ta minlandi. Bu ishlar Namangan viloyatida ham davom ettirilib, "Ma rifat
ʼ ʼ
karvoni" tashkil etildi. Yoshlar uchun 25 ming dona kitob, 80 turdagi sport
jihozlari va musiqa asboblari yetkazib berildi. Ushbu 5 tashabbus xalqimiz,
ayniqsa, yoshlarimiz tomonidan katta qiziqish bilan kutib olindi. Yig ilishda bu
ʻ
tajribani O zbekistonning barcha hududlarida keng joriy qilish masalalari
ʻ
muhokama qilindi. Bugungi kunda mamlakatimizdagi 800 dan ortiq madaniyat
markazi, 312 ta musiqa va san at maktabiga atigi 130 ming nafar o g il-qiz qamrab
ʼ ʻ ʻ
olingani, mazkur muassasalarning aksariyati o quv qo llanmalari, notalar to plami,
ʻ ʻ ʻ
musiqa asboblari va jihozlar bilan yetarli darajada ta minlanmagani qayd etildi.
ʼ
Davlatimiz rahbari joylardagi madaniyat markazlari, musiqa va san at
ʼ
maktablarining moddiy-texnik bazasi va ulardan foydalanish holatini o rganib,
ʻ
faoliyatini yaxshilash bo yicha topshiriqlar berdi. Madaniyat vazirligi va Xalq
ʻ
ta limi vazirligiga hokimliklar bilan birgalikda tuman (shahar) madaniyat
ʼ
markazlari va umumta lim maktablarida yoshlarning qiziqishidan kelib chiqib,
ʼ
qo shimcha 1,5 mingta to garak tashkil etish vazifasi qo yildi. Tashabbuskor
ʻ ʻ ʻ
iste dodli yoshlar va mahalliy homiylarni jalb etgan holda, madaniyat markazlarida
ʼ
badiiy-havaskorlik jamoalari, yoshlar teatr-studiyalari va "Yoshlar klublari" tashkil
qilish zarurligi ta kidlandi. Atoqli san atkor va iste dodli ijodkorlarni tumanlardagi
ʼ ʼ ʼ
madaniy ishlarga ko makchi sifatida biriktirish yaxshi natija berayotganini
ʻ
inobatga olib, bu tajribani butun mamlakatga yoyish bo yicha ko rsatmalar berildi.
ʻ ʻ
Unga muvofiq, taniqli artistlar tuman va shaharlarga ijodiy maslahatchi sifatida
biriktirilib, o sha joylarda madaniyat va san atni rivojlantirishga mas ul bo ladi,
ʻ ʼ ʼ ʻ
tuman va shaharlar hokimlari esa ushbu ishlarga moddiy va tashkiliy jihatdan
yordam beradi. Musiqa va san at sohasida oliy ma lumotli kadrlarni ko paytirish
ʼ ʼ ʻ
masalasiga ham e tibor qaratildi.Oliy va o rta maxsus ta lim hamda Xalq ta limi
ʼ ʻ ʼ ʼ
vazirliklariga muayyan mavzular bo yicha tarix darslarini muzeylar, tarixiy
ʻ
obidalar, qadamjo va teatrlarda sayyor o tkazilishini tashkil qilish topshirildi.
ʻ
Ikkinchi tashabbusga doir masalalar muhokama qilinar ekan, yurtimizda 12

zamonaviy texnologiyalar va yuqori tezlikdagi internet tarmog i bilan ta minlashʻ ʼ
bo yicha chora-tadbirlar rejasini ishlab chiqish vazifasi qo yildi. Tashabbuskor
ʻ ʻ
tadbirkorlarni jalb qilgan holda, kompyuter o yinlari markazlarini tashkil etish,
ʻ
ularda bolalar va yoshlarning bilim va dunyoqarashini kengaytirishga xizmat
qiladigan test, viktorina, rivojlantirish strategiyalari va boshqa foydali dasturlar
bo lishi zarurligi ta kidlandi. Yoshlarda bolalik chog idan kitobga mehr uyg otish,
ʻ ʼ ʻ ʻ
mustaqil fikr va keng dunyoqarashni shakllantirish ularning hayot yo llarida
ʻ
mustahkam zamin bo ladi. Lekin ko plab qishloq va mahallalarda buning uchun
ʻ ʻ
zarur sharoit mavjud emas. Ilgarigi kutubxonalar o rnida tashkil etilgan Axborot-
ʻ
resurs markazlari o zlariga yuklatilgan vazifalarni bajara olmadi. Shu holatlarni
ʻ
hisobga olib, yangi tashabbus doirasida yoshlar sonidan kelib chiqqan holda
joylarga qo shimcha kitoblar yetkazib berish rejalashtirilgan. Davlatimiz rahbari
ʻ
mutasaddi vazirlik va idoralarga "Ma rifat karvoni" loyihasi doirasida badiiy,
ʼ
ma rifiy, ijtimoiy mavzularda kitoblar chop etish hamda Qoraqalpog iston
ʼ ʻ
Respublikasi va barcha viloyatlarga 1 million nusxadan kam bo lmagan miqdorda
ʻ
yetkazib berish bo yicha topshiriq berdi. Yig ilishda mahalliy hokimliklar har bir
ʻ ʻ
shahar va tuman markazida bittadan namunali kitob do koni tashkil etishi kerakligi
ʻ
ta kidlandi.Axborot va ommaviy kommunikatsiyalar agentligiga barcha shahar va
ʼ
tumanlarda ko chma kitob pavilyonlarini joylashtirish, "Bibliobus"larni yo lga
ʻ ʻ
qo yish orqali qishloq va ovullar aholisiga kutubxona xizmati ko rsatish vazifasi
ʻ ʻ
yuklatildi. Yig ilishda xotin-qizlarni ish bilan ta minlash masalalari ham
ʻ ʼ
muhokama qilindi. Shu maqsadda 2019-2020 yillarda barcha tumanlarda sendvich
panellardan 195 ta tikuv-trikotaj korxonasi tashkil etish belgilangan. Ularni qurish
uchun aholi zich yashaydigan, mehnat resurslari ko p joylar tanlab olingan. Bu
ʻ
korxonalarni tashkil etish natijasida xotin-qizlar uchun 24 mingdan ortiq doimiy
ish o rni yaratish ko zda tutilgan. Prezidentimiz mehnat qilish istagidagi ayollar ish
ʻ ʻ
o rinlari sonidan ancha ko pligini hisobga olib, korxonalarda ishni 2 smenada
ʻ ʻ
tashkil etish, ularda xaridorgir mahsulotlar ishlab chiqarish zarurligini
ta kidladi.Yig ilishda qayd etilgan 5 tashabbusni keng joriy qilish maqsadida
ʼ ʻ
barcha hududlarga mutasaddi rahbarlar mas ul qilib biriktirildi. Shuningdek, bu
ʼ

alohida o'rin berilgan. Sharq allomalari o'z asarlarida farzandlarga tarbiya va ta'lim
berish, uni ma'rifatu madaniyatga yetaklash muammolariga e'tibor berganlar.
Buyuk mutafakkirlar farzand tarbiyasi, go'zal axloqning inson kamolotiga sabab
bo'luvchi yuksak fazilat ekanini ta'kidlaganlar. Jumladan, Imom Buxoriyning “al-
Adab al-mufrad hadislar to'plami, Abu Lays Samarqandiyning “Tanbehul
g'ofiliyn” asarlarida farzandlarga yuksak insoniy fazilatlarni kamol toptirish
tarannum etilgan. Yurtimiz ulamolari o'z asarlarida farzandining chiroyli odobidan
umid qilgan ota-ona, uni muntazam ravishda husni xulq asosi bo'lgan muomala
odobining quyidagi qirralari bilan tanishtirib borishi muhim ekanini alohida
ta'kidlaganlar: - farzandingiz odamlar bilan muomalada shirinso'z, muloyim, bosiq
va kamtar bo'lishiga e'tibor qarating; - odamlar xursandchiligini baham ko'rish,
g'am-anduhidan qayg'urish, mol-mulkiga xiyonat qilmaslik, yaxshilikka chorlab,
yomonlikdan qaytarish husni xulq egalariga xos fazilatlardandir. Shuning uchun
farzandingizga ana shu xislatlarni bolalikdan singdirish payida bo'ling; -
farzandingizga o'zgalar bilan muomala chog'ida boshqalarni g'iybat qilish,
o'zgalarni mensimaslik, obro'si, boyligi yoki mansabiga qarab munosabat ko'rsatish
ham odobsizlik ekanini uqtirib boring; - yoshi ulug' kishilar, ustozlar bilan
muomalada ularning ko'ziga tik boqmay, gaplarini jim tinglash, savollarigagina
javob qaytarish, buyruqlarini sidqidildan bajarish ham bolalar qalbiga jo qilishga
e'tibor bering. Ota-bobolarmiz azaldan o'g'il qizlarning go'zal xulqli, odobli
bo'lishiga katta ahamiyat berganlar. Binobarin, islom dinida ham axloq imon
qatoriga qo'yiladi.Farzand tarbiya qilganda odatda o'g'il bolalar tarbiyasi bilan
ko'proq ota, qiz bola tarbiyasi bilan esa ona shug'ullanadi. Albatta bunda
farzandning saviyasini inobatga olish muhim. Bolani biror-bir yutuqqa erishishida,
natijani ko'rishga shoshmaslik kerak. Masalan ikki yoshgacha faqat shirin so'z
bilan, erkalash orqali tarbiya qilinadi. Besh yoshgacha bola atrofni o'rganadi,
asosiy ma'lumotni shu yosh oralig'ida egallaydi. Bu davrda biz ko'proq amaliy
jihatdan namuna bo'lishga urinishimiz, sog'lom oilaviy muhitni yaratishimiz zarur
bo'ladi. Oilada otaning bolalariga loqayd bo'lishi oxiri xunuk oqibatlarga sabab
bo'ladi. Loqaydlik yomon illat bo'lib, u bola tarbiyasining buzilishiga katta yo'l

vazifalarga Qoraqalpog iston Respublikasi Jo qorg i Kengesi raisi, viloyatlar,ʻ ʻ ʻ
Toshkent shahri, tuman va shaharlar hokimlari, "Nuroniy", "Mahalla"
jamg armalari, Xotin-qizlar qo mitasi, Yoshlar ittifoqi rahbarlari shaxsan mas ul
ʻ ʻ ʼ
va javobgar etib belgilandi.

tarixiy taraqqiyoti davomida Bo’sh vaqtning miqdori va ahamiyati tobora ortib
boradi. Bu, birinchidan, mehnat unumdorligining ortishi, ilmiy-texnika ravnaqi va
jamiyatning barcha a’zolari o’rtasida mehnatning teng taqsimlanishi hisobiga
bo’lsa, ikkinchidan, ishga borib kelishdagi ortiqcha harakatlarni, uy mehnatiga
ketadigan vaqtni qisqartiritsh hisobiga yuz beradi. Ijodiy mehnat qilish, o’z
malakasini, ma’lumoti va ilmiy-madaniy saviyasini oshirish, ijtimoiy-siyosiy
faoliyatini kengaytirish, san’at va sport bilan shug’ullanish va boshqalar Bo’sh
vaqtning mazmundor o’tishini ta’minlaydi. Masalan, jahondagi rivojlangan
mamlakatlarda, shuningdek O’zbekistonda ham 2 kunlik dam olish va 5 kunlik ish
haftasiga o’tish Bo’sh vaqtni ko’paytirish yo’lidagi tadbirlardandir. Bo’sh vaqt
miqdorini ko’paytirish va undan unumli foydalanish uchun etarli sharoit yaratish
zarur. Bunga mamlakat ishlab chiqarish kuchlarini rivojlantirish, ishlab chiqarish
jarayonlarini mexanizatsiyalash, ishlab chiqarishga zamonaviy texnika va ilg’or
texnologiyani joriy etish orqali mehnat samaradorligini oshirish va vaqtni tejash,
ommaning umumiy madaniy saviyasini oshirish va boshqalar orqali erishiladi.
Bo’sh vaqtdan samarali foydalanish turmushning mazmundor bo’lishiga yordam
beradi.
1.2.Yoshlar orasidagi bo’sh vaqt unumdorligi
Inson har tong yangi kunni qarshi olar ekan uning ixtiyoriga 24 soat vaqt beriladi.
Bu unga har kuni beriladigan 1440 daqiqa yoki 86400 soniyalik fursatdir.
O tayotgan vaqtimiz haqida tafakkur qilib ko radigan bo lsak, soat millariningʻ ʻ ʻ
“chiq-chiq”lari, aslida aziz umrimizning to xtovsiz parchalanib ketayotgan onlari
ʻ
ekanini his etamiz. Ushbu onlar bizning yaxshi yo yomon amallarimizga guvoh
bo lib o tib bormoqda.
ʻ ʻ Imom Buxoriyning “al-Adab al-mufrad” hadislar
to'plamida “Ilimni hech qachon xor qilmanglar” 1
deb takidlaydilar.” , Abu Lays
Samarqandiyning “Tanbehul g'ofiliyn” asarlarida “Farzandlarga yuksak insoniy
fazilatlarni kamol toptirish” 2
tarannum etilgan.
Vaqtga e tibor o ta muhim bo lganidan, dinimizda ko plab toat-ibodatlar aniq
ʼ ʻ ʻ ʻ
vaqtga belgilab qo yilgan. Bir kunda ado etish lozim bo lgan besh vaqt namozga
ʻ ʻ
1
Imom Al-Buxoriy “al-Adab al-mufrad” asaridan Toshkent nashr 2010
2
Abu Lays Samarqandy “Tanbehul g’ofiliyn”asaridan Toshkent nashr 2012

olishni baham ko'rganimizda, muloqot muqarrar narsa sifatida keng ochiladi va
munosabatlarni yaxshilaydi.Birgalikda bo'sh vaqt o'tkazish bizning bolalarimiz
uchun muhim ma'lumot manbai bo'lishi mumkin. Ijtimoiy ko'nikmalarni,
ta'sirchanlik va ijodkorlikni rivojlantirishning o'ynoqi usuli. Bo'sh vaqt faqat
iste'mol bo'lishi shart emas. Ko'ngil ochishdan tashqari, yangi texnologiyalardan
tashqari ta'lim beradigan ijodiy faoliyatni izlashimiz mumkin.Ular sizning
qiziqishlaringizni kashf etadilar.Oilaviy dam olishni baham ko'rish bolalarga o'z
qiziqishlari va turli sevimli mashg'ulotlarini kashf etishga yordam beradi (sport,
musiqa, san'at ...). Oilaviy dam olish tadbirlari oilaning boshqa a'zolarini ham o'z
ichiga olishi mumkin: bobo-buvilar, amakilar va boshqalar. Ular uchun yaxshi
imkoniyatlar sifatli vaqtni baham ko'ring oilaning qolgan a'zolari bilan. Har doim
qadrlanishi kerak bo'lgan narsa, chunki u bizda yo'q bo'lganda, birinchi navbatda
qo'ldan tushadigan narsa.Qanday qilib butun oila uchun qiziqarli dam olish
tadbirlarini topish mumkin Asosiy narsa umumiy manfaatlarni izlang va ularni oila
a'zolarimizning turli yoshlariga moslashtiring. Shunday qilib, har bir kishi vaqt
jadvalidan zavqlana oladi. Farzandlarimiz o'spirin bo'lganida, yondashuv o'zgaradi.
Ular do'stlari bilan vaqt o'tkazishga intilishadi, keyin biz birgalikda bo'lgan
daqiqalarni kutib qolamiz.Turli xil tadbirlarni tayyorlashga butun oilani jalb qilish
juda yaxshi g'oya bo'ladi. Ota-ona sifatida biz asosiy rejadan boshlaymiz va u
erdan farzandlarimizning fikrlarini so'rab, birgalikda rejalashtirishimiz mumkin.
Kalit farzandlaringiz bilan muzokaralar olib borish qobiliyatlari. Bu jarayonda
hamma ishtirok etsa, bolalarning tanqidiy ruhi tarbiyalanadi..Agar biz sayohat
qilishni rejalashtirayotgan bo'lsak, biz ulardan qaysi joylarni ziyorat qilishni
xohlashlarini, qanday narsalarni olib kelish kerakligini, qayerda ovqatlanishni
xohlashlarini va hokazolarni so'rashimiz mumkin. Kechki ovqat - suhbatlashish va
oilaviy dam olishni rejalashtirish uchun yaxshi vaqt. Shunday qilib, paydo
bo'ladigan turli tadbirlarga vaqt sarflashdan tashqari, biz ularni birlashgan oila
sifatida tanlaganimizda ham qilamiz.Oila bilan vaqtni qanday bo'lishish kerak?
Dam olish faoliyati oilaviy dam olish uchun ko'plab tadbirlar mavjudBularning

Zamonaviy sharoitlarda bo’sh vaqt masalalarining dolzarb ahamiyat kasb etish sabablari

Купить