Документ

Всего документов: 5844
Число пользователей: 15251

Информация о документе

Цена	9000UZS
Размер	1.5MB
Покупки	0
Дата загрузки	22 Декабрь 2023
Расширение	pptx
Категория	Биология

Жинс генетикаси. Белгиларнинг бириккан холда ирсийланиши. Геохронология ва вакт улчовлари. Ер тарихини аниклаш усуллари

Ирсийланиш қонуниятларининг негизида молекуляр
генетик механизм ётади. Генларнинг келгуси авлодларга
берилиши қуйидаги жараёнлар орқали амалга оширилади:
•
а) ДНК молекуласининг репликацияси туфайли
ДНК ва генларнинг кўпайиши;
•
б) жинсий ҳужайраларга ота-она ДНК лари ва
генларининг икки ҳисса камайган ҳолда ўтиши;
•
в) гаметаларнинг қўшилишидан ҳосил бўлган
зиготада оталик ва оналик ДНК лари ва
улардаги генлар жамланиб, уларнинг сони
икки ҳисса кўпайиб организм тури учун хос
ҳолатга келиши.

Olimlar Yerning geologik tarixini beshta geologik
davrga ajratdilar
arxey
proterozoy paleozoy
mezozoy kaynozoy

Proterozoy
•
Proterozoy - eng uzoq geologik davr (taxminan
2 milliard yil).
•
Ushbu davrda Yerda suv o'tlari, qurtlar,
mollyuskalar va qisqichbaqasimonlar mavjud
edi.
•
Olimlarning fikriga ko'ra, Proterozoyda
atmosferadagi kislorod kontsentratsiyasi
allaqachon 10% dan oshgan.

Geologik davr
•
Geologik davr - bu geologik
tarixning qisqaroq davri bo'lib,
u ma'lum bir tarkibdagi jinslar
hosil bo'lgan geologik davrning
bo'linmasi.

ЖИНС ГЕНЕТИКАСИ. БЕЛГИЛАРНИНГ БИРИККАН ХОЛДА
ИРСИЙЛАНИШИ. ГЕОХРОНОЛОГИЯ ВА ВАКТ УЛЧОВЛАРИ.
ЕР ТАРИХИНИ АНИКЛАШ УСУЛЛАРИ. АРХЕЙ,
ПРОТЕРОЗОЙ ВА ПОЛЕОЗОЙ ЭРАЛАРИ ВА УНДАГИ
АСОСИЙ АРАМОРФОЗЛАР

Ирсийланиш жараёни қуйидаги икки босқич орқали амалга
оширилади:
•
1. Генларнинг кейинги авлодларга
ўтказилиши;
•
2. Кейинги авлод организмларида ота-она
генларининг фаолият кўрсатиб, белги ва
хусусиятларнинг ривожланишини таъмин
этиши.

Ирсият
•
организмларнинг тана тузилиши
ва функциясига оид белги ва
хусусиятлари бўйича ҳамда
муайян шароитда онтогенетик
ривожланиш тартиби бўйича
ирсий ўхшашлигини авлодлар оша
таъмин этиш хоссасига айтилади.

KAYNOZOY DAVRI
•
Kaynozoy davri nafaqat eng yosh, balki eng qisqa
vaqt hamdir, hozirgi paytda uning davomiyligi 67
million yil.
•
Bu davr hozirgi kungacha davom etmoqda.
•
Aynan kaynozoy davrida qit'alar va okeanlarning
zamonaviy tasavvurlari shakllandi, zamonaviy
o'simlik va hayvonot dunyosi paydo bo'ldi. O'simlik
dunyosining asosiy xususiyati gulli o'simliklarning
ustunligi, hayvonlar dunyosi - sutemizuvchilarning
ustun tarqalishi va insonning tashqi ko'rinishi.

Sayyoramizning butun tarixidagi eng mashhur va eng yirik yirtqichlardan biri bu
tiranozavrdir.
Geologik davr oxirida ulkan sudralib yuruvchilar noma'lum sabab bilan yo'q bo'lib
ketishdi. Eng mashhur versiyasi - bu zamonaviy Meksika ko'rfazi hududida ulkan
meteoritning qulashi, bu atrof-muhit sharoitida global o'zgarishlarni keltirib chiqardi.

•
Шундай қилиб, икки жуфт ген бўйича тўлиқ
богланиш бўлганда дурагайлар фақат икки хил
организмлардан: кулранг танали, узун қанотли
ва кора танали, калта канотлилардан иборат
бўлади. Бу бирикиш генларнинг битта
хромосомада бўлишига боглик. Мейозда улар
тарқалиб кет- майди (бир-биридан ажралмайди)
ва биргаликда наслдан-наслга ўтади. Битта
хромосомадаги генларнинг уэаро богланиш
конуни Морган конуни дейилади.

Ирсият
Тирик организмнинг ўз белги ва хусусиятларини
келгуси авлодларга ўтказиш, яъни наслдан - наслга
бериш хоссасидир.
Ирсият туфайли организмлар авлодларининг
турғунлиги таъмин этилади.
Ирсият организмларнинг ўзаро ва авлодлараро
ўхшашлигининг асосий сабабчи омилидир.
Шу билан бирга ирсият ҳар хил турларга мансуб
организмлар белги ва хусусиятларидаги
тафовутларнинг авлодлар оша сақланиб қолишини
таъмин этади.

•
Дурагай эркак пашша икки хил сперматазоид
хосил килади: бирининг хромосомаси кулранг
тана ва калта қанотлилик белгиларини
бошқарувчи генга, иккинчисиники қора тана ва
узун қанотлилик белгиларини бошкарувчи генга
эга булади.
•
Агар дрозофила пашшасида белгиларнинг бундай
эркак пашшалар кора танали ва калта канотли
ургочи пашшалар билан чатиштирилса, уларнинг
бўгинида икки хил пашшалар: кора танали, узун
қанотли (50%), шунингдек, кулранг танали, калта
канотли (50%) пашшалар тенг нисбатда хосил
бўлади.

•
Генларнинг ўзаро богланган хилда наслдан-наслга ўтиши
дрозофила пашшаси мисолида синчиклаб ўрганилди.
•
Бу пашшада кулранг тана (С) ва қисқа қанотлилик ( q)
белгиларини ривожлантирувчи генлар бир хромосомада,
кора тана (с) ва узун қанотлилик (Д) белгиларини
ривожлантирувчи генлар эса бошка гомологик
хромосомада бўлади.
•
Кулранг танали (С) ва қисқа канотли ( q) эркак пашша қора
танали (с) хамда узун қанотли (Д) ургочи пашша билан
чатиштирилса, дурагай пашшаларнинг биринчи бўгини
кулранг танали ва узун қанотли бўлади.
•
Уларга ургочи пашшадан кора тана ва узун қанотлилик
генларини сақловчи хромосома, эркак пашшадан эса
кулранг тана хамда қисқа қанотлилик генларини сақловчи
хромосома берилади.

Бу қонунлар қуйидагилар:
организм белги ва
хусусиятларининг
ирсий асосини
генлар ташкил этади
ҳар қайси ген турли
аллел (доминант ва
рецессив) ҳолатда
бўлади ирсият бирлиги
бўлган генлар
нисбатан турғун
бўлади
тана ҳужайраларида
генлар жинсий
ҳужайрадагига
нисбатан икки ҳисса
кўп бўлади

Ирсият ва ўзгарувчанлик
•
Организмларнинг энг муҳим хусусиятларидан
бири бўлган ирсиятни тадқиқ қилганда қуйидаги
икки тушунчани – ирсият ва ирсийланишни бир -
биридан фарқлаш керак бўлади.
•
Ирсият – бу хосса, ирсийланиш эса – жараёндир.
•
Шу билан бирга ирсият қонуниятларини
ирсийланиш қонуниятларидан ҳам фарқлай
билиш лозим.
•
Генетик тадқиқотлар натижасида ирсийланиш
қонунлари ҳамда улардан келиб чиқадиган
ирсият қонунлари кашф этилади.

Ирсиятнинг хусусиятлари
турғунлиги
ўзгарувчанлиги

Белгиларнинг бириккан ҳолда ирсийланиши.
Кроссинговер ходисаси
•
Битга хромосомада жойлашган барча генлар богланган
генлар группа- сини ташкил этади.
•
Ҳар бир богланган группанинг генлари бошқа группага
боглик. бўлмаган (мустақил) холатда наслдан-наслга ўтади.
•
Бу ҳодисани 1906 йилда Б.Бэтсон ва Р.Пеннет ёввойи горох
ўсимлиги устида ўтказган тажрибаларида кузатганлар.
•
Улар чанг доначасининг шакли ва гулнинг ранги билан
фарқланадиган ўсимликларни чатиштириб, дурагайнинг
иккинчи бўгинида (Ғ2 да) фенотип бўйича 9:3:3:1 нисбатда
ажралиш содир бўлмаслигини аниқладилар.
•
Бу ҳодисанинг моҳияти Т.Морган ва унинг шогирдлари
А.Стертевант, Г.Мюллер, К.Бриджеслар олиб борган катга
илмий ишлар туфайли очиб берилди.

Paleozoy
•
Paleozoy avvalgi geologik davrlardan sayyoradagi hayotning
jadal rivojlanishi bilan ajralib turadi (taxminan 340 million yil).
•
Skelet organizmlari paydo bo'ldi - baliqlar, ulardan quruqlikka
chiqishga muvaffaq bo'lgan birinchi amfibiyalar paydo bo'ldi.
•
Paleozoyning oxiriga kelib amfibiyalar, sudralib yuruvchilar va
hattoki ibtidoiy sutemizuvchilar qirg'oqbo'yi hududlarida
yashab, birinchi hasharotlar paydo bo'ldi.
•
Quruqlikdagi o'simliklar paydo bo'lib, ular kislorod chiqara
boshladilar va nisbatan qisqa vaqt ichida erni daraxt ferns va
otquyruq o'rmonlari qopladi.
•
Paleozoy oxiridagi muhim voqea ulkan superkontinent -
Pangeaning shakllanishi edi.

Ўзгарувчанлик
•
Тирик организмнинг ташқи ва ички омиллар
таъсирида ўзгарган белги ва хусусиятлар
ҳосил қилиш хоссасидир.
•
Ўзгарувчанлик туфайли организмлар ўз
аждодларидан ҳамда бирбирларидан белги
ва хусусиятлари билан фарқ қиладилар.
•
Бунинг натижасида уларда хилма - хиллик
(полиморфизм) намоён бўлади.

Мендель қонунлари
•
Мендель қонунлари, Мендель кашф этган
ирсият қонунлари деб юритилади.
•
Юқорида баён этилган мулоҳазаларга
асосланиб, бу қонунларни ирсийланиш
қонунлари деб аташ мантиқан тўғри бўлади.
Мендель кашф этган ирсийланиш
қонунларидан қуйидаги ирсият қонунлари
келиб чиқади.

Geologik davr
•
Geologik davr - bu geologik tarixdagi
uzoq vaqt (yuzlab milliondan bir
necha milliard yilgacha),
•
uning chegaralari biosferadagi keng
ko'lamli o'zgarishlar va uning
shakllanish shartlari.

•
Arxeydan tashqari barcha geologik
davrlarning nomlari bir xil "zoi" ildiziga
ega, ya'ni yunoncha "hayot" degan
ma'noni anglatadi.
•
Shunday qilib, geologik davrlarning
nomlari Yerdagi hayotning rivojlanish
bosqichlarini aks ettiradi.
"Arxeya" tarkibida "zoi" ildizi mavjud emas,
chunki uzoq vaqt davomida o'sha paytda
hayot mavjud emas deb hisoblangan.

Ирсият
•
Организм белгиларининг авлодлар оша
турғунлигини таъмин этиш ирсиятнинг бир
йўналишдаги фаолияти ҳисобланади.
•
Унинг иккинчи йўналишдаги фаолияти эса
организмлар онтогенезининг маълум турғун
тартибда кечишини, улардаги босқич ва
фазаларнинг маълум тартибда кетма - кет
намоён бўлишини, улардаги моддалар
алмашинувининг характерини белгилашдан
иборат.

Ирсийланиш
•
генетик ахборотнинг бир авлод
организмларидан келгуси авлод
организмларига узатилиши.
•
Бу жараён отаона белги ва
хусусиятларининг ривожланишини таъмин
этувчи ирсий бирлик – генларнинг жинсий
ҳужайралар орқали келгуси авлодларга
берилишидир.

Arxey - qadimgi hayot davri
("Archeos" - eng qadimiy)
Paleozoy - qadimgi
hayot davri
("paleo" - qadimiy) Mesozoy - o'rta hayot
davri
("Meso" - o'rta ) kaynozoy - yangi
hayot davri
("Kainos" - yangi) . Proterozoy –
erta hayot davri
("Proteros" - boshlang'ich)

ЕР ТАРИХИНИ АНИКЛАШ УСУЛЛАРИ
•
Sayyora rivojlanishi bilan bog'liq barcha
hodisalar tog 'jinslari qatlamlarida aks etadi.
•
Aynan shulardan ma'lum bir rivojlanish davrida
Yerda qanday sharoitlar kuzatilganligini, er
yuzida qanday hayvonlar va o'simliklar
hukmronlik qilganini aniqlash mumkin.
•
Tog 'jinslarining aniq yoshini ularning kimyoviy
tarkibi, paydo bo'lish tabiati, hayvon va
o'simliklarning qolgan qoldiqlari va izlari bilan
aniqlash mumkin.

Arxeya
•
"Arxeya" tarkibida "zoi" ildizi mavjud emas, chunki uzoq vaqt
davomida o'sha paytda hayot mavjud emas deb hisoblangan.
•
Arxeya eng uzoq geologik davrlardan biridir.
•
Uning davomiyligi taxminan 1,5 miliard yil.
•
Ushbu davrda er qobig'i shaklandi - litosferaning yuqori
qatlami, Yerning suv va havo qobig'i paydo bo'ldi.
•
Suv muhitida, ko'plab olimlarning fikriga ko'ra, hayot paydo
bo'lgan.
•
Arxey ohaktosh konlari shundan dalolat beradi. Bu erda birinchi
protozoa paydo bo'ldi - ko'k-yashil suv o'tlari va bakteriyalar.
•
Birlamchi atmosfera organizmlarning nafas olishiga yaroqsiz edi:
u deyarli butunlay karbonat angidrid gazidan iborat bo'lib, unda
kislorod yo'q edi.

Ирсият ва ўзгарувчанлик
•
Ирсият ва ўзгарувчанлик тирик
организмнинг бир - бирига
қарама - қарши, аммо ўзаро
узвий боғлиқ бўлган
хоссаларидандир.

•
Эътиборингиз учун рахмат!

Kaynozoy davri
•
Kaynozoy davridagi to'rtinchi davrda sezilarli sovish
yuz berdi, bu tez orada Buyuk muzlash yoki muzlik
davrining boshlanishiga olib keldi, uning izlari shu
kungacha saqlanib qolgan. Muzlik o'simlik va
hayvonot dunyosiga ta'sir ko'rsatdi: o'simlik va
hayvonlarning ko'p turlari yo'q bo'lib ketdi, shu
jumladan, Kaynozoy davri er massasining eng yirik
aholisi bo'lgan mamontlar.

ГЕОХРОНОЛОГИЯ ВА ВАКТ УЛЧОВЛАРИ.
ЕР ТАРИХИНИ АНИКЛАШ УСУЛЛАРИ.
•
Bizning sayyoramiz taxminan 4,6 milliard
yoshda. Ushbu uzoq davrda rivojlanish sharoiti
va Yerning tashqi qiyofasi doimiy ravishda
o'zgarib bordi: qit'alar va okeanlar o'zlarining
tashqi ko'rinishini o'zgartirdi, iqlim isishi muzlik
davri bilan almashinib turdi, o'simlik va
hayvonlarning har xil turlari paydo bo'ldi va
g'oyib bo'ldi.

Белгиларнинг бириккан ҳолда ирсийланиши.
Кроссинговер ходисаси
•
Тажрибаларда белгиларнинг мустақил равишда наслдан-наслга
берилиши билан бир қаторда уларнинг богланган холатда группа
булиб наслдан-наслга ўтиши ҳам аниқланган.
•
Хар бир хромосомада жуда кўп ген бўлиб, улар ўзаро бириккан холла
шу хромосома билан бирга наслдан-наслга берилади. Агар генлар
гомологик (ўхшаш) бўлмаган ҳар хил хромосомаларда бўлса, улар
эркин бирикади ва мустақил холатда наслдан-наслга ўтади.
•
Генларнинг богланиш ҳодисасини ўрганиш генлар хромосомада
изчиллик билан жойлашишини ва улар ўртасидаги масофани
аниқлашга имкон беради.
•
Хар бир жуфт гомологик хромосомаларда жойлашган ва группа бўлиб
наслдан-наслга ўтадиган генлар богланган генлар группасини хосил
килади.
•
Генларнинг эркин ҳолда комбинацияланишини чекловчи, биргаликда
наслдан-наслга ўтадиган генлар бириккан (богланган) генлар
дейилади.

•
Организмдаги барча генларнинг йиғиндиси
генотип деб аталади.
•
Генотип – ген ва юнонча typos – из, тамға
демакдир.
•
Организмларнинг индивидуал ривожланишида
ҳосил бўлган белги, хосса, хусусиятларининг
йиғиндиси эса фенотип деб юритилади.
•
Фенотип – юнонча phaino – кўрсатмоқ ва тип
сўзларидан тузилган.
•
«Ген», «генотип», «фенотип» атамалари фанга
1909 йилда даниялик олим В.Иогансен
томонидан киритилган.

м ezozoy erasi
•
Taxminan 170 milion yil davom etgan mezozoy erasi flora va faunaning
o'ziga xosligi bilan ham ajralib turadi.
•
Aynan o'sha paytda sayyorada ulkan sudralib yuruvchilar - dinozavrlar
hukmronlik qilgan, ularning eng kattasi balandligi 12 metr va uzunligi 30
metrga etgan.
•
Ular barcha mumkin bo'lgan yashash joylarini egalab olishdi: dengizda
kaltakesaklar mavjud edi, uchuvchi sudralib yuruvchilar - havoda uchib
yurgan pterozavrlar va quruqlikda ko'plab o'txo'rlar va yirtqichlar
yashagan.
•
Diplodokus og'irligi 100 tonnagacha bo'lgan eng yirik o'txo'r
dinozavrlardan biri hisoblanadi.
•
Sayyoramizning butun tarixidagi eng mashhur va eng yirik yirtqichlardan
biri bu tiranozavrdir.
•
O'simliklar qoplamasida ignabargli daraxtlar - archa, qarag'ay, sekoiya
ustun bo'lgan.

Жинс генетикаси. Белгиларнинг бириккан холда ирсийланиши. Геохронология ва вакт улчовлари. Ер тарихини аниклаш усуллари

Купить