1-2 sinf o’quvchilarining o’qish malakalarini takomillashtirish

Dokument ma'lumotlari

Narxi	12000UZS
Hajmi	361.5KB
Xaridlar	0
Yuklab olingan sana	05 Fevral 2024
Kengaytma	doc
Bo'lim	Kurs ishlari
Fan	Pedagogika

Sotuvchi

Kenjayev Kenja

Ro'yxatga olish sanasi 27 Yanvar 2024

536 Sotish

1-2 sinf o’quvchilarining o’qish malakalarini takomillashtirish

Sotib olish

Kirish
Mavzuning dolzarbligi. Tez va puxta o'qish san'atini o'rganishdan oldin, sizga
kerak yoki kerak emasligi haqida o'yl ash mantiqanmi?
Agar yo'q bo'lsa, umumiy rivojlanish maqolasini ko'rib chiqing va ... baribir
o'qing! Sizni haqiqatan ham qiziqtirgan va sizni xursand qiladigan mualliflarni
tanlang. Miyani yangi ma'lumotlar bilan boyitish, shuningdek, intellektni yaxshi
holatda ushlab turadigan muhim vazifadir.
Ehtimol, bir necha yildan keyin biron narsaga erishmoqchisiz. Keyin barcha
dastlabki ma'lumotlar sizning ixtiyoringizda bo'ladi. Ya'ni, ko'proq yoki kamroq
o'qitilgan miya. Hatto badiiy adabiyotni o'qish ham uni kuchaytirishi isbotlangan.
Agar siz maqsadli odam bo'lsangiz va jiddiy intellektual mehnatni talab qiladigan
sohada eng yaxshi (yaxshi) bo'lishni istasangiz, ushbu maqola siz uchun (u qanday
qilib tezda o'qishni va yodlashni batafsil aytib beradi).
Biz yangi bilimlarni o'zlashtirish tezligi hal qiluvchi rol o'ynaydigan axborot
asrida yashayapmiz. Ko'p ma'lumotni tezda anglay oladigan kishi: amalda
qo'llaniladigan qoidalarga to'g'ridan-to'g'ri murojaat qilaylik. Muayyan matnni
tezda o'qishni o'rganyapsizmi? Keyin ketamiz:
Mavzuning ishlanganlik darajasi .Faqat foydali kitoblarni o'qing. Masalan,
muvaffaqiyatli biznesmen bo'lishni istasangiz, iqtidorli tadbirkorlarning tarjimai
hollarini o'rganing. Axborot texnologiyalari sohasida katta yutuqlarga erishgan
odamning qiyin taqdiri haqida hikoya qiluvchi Stiv Djobsning hikoyasini topasiz
(Aytgancha, u intizom bilan ajralib turmagan va yoshligida isyonchi bo'lgan.
Ammo, bu uning g'oyalarini amalga oshirishga xalaqit bermadi). Adam Smitni,
ya'ni "Millatlar farovonligining tabiatini va sabablarini o'rganish" asarini o'qish
mantiqan. Unda kapitalistik tizim qanday ishlashi, uning asosiy muammosi nimada
ekani va ortiqcha ishlab chiqarish inqirozlari oldindan bashorat qilingan.
Qiziqarli va jonli tilda yozilgan kitoblarni tanlang.
Qog'oz hajmini o'qishdan oldin uning ichiga o'ting va tarkibini o'qing. Bu sizni
kitobning asosiy bo'limlari orqali yo'naltiradi.
2

Parchani ikki marta o'qing. Agar siz ba'zi tafsilotlarni tushunmasangiz ham, unga
e'tibor qaratmang: sizning vazifangiz asosiy g'oyani qo'lga olishdir.
Kitobni qulay sharoitda o'rganing. Bu hech kim sizni chalg'itmasligi mumkin
bo'lgan tinch joyni anglatadi.
Keraksiz kitoblarni o'qimang: ular sizning xotirangizni keraksiz ma'lumotlar bilan
to'sib qo'yadilar.
Mavzuning ob’ekti. Axborotni sifatli idrok etish - bu muvaffaqiyat kaliti
Ushbu bo'limda biz sizga qanday qilib tez o'qishni va foydali ma'lumotlarni
yodlashni ko'rsatamiz. Ya'ni, o'rganilayotgan materialning mohiyatini qanday
tushunish kerak. O'qishning maqsadi - matndan eng muhim ma'lumotlarni qanday
olishni o'rganish. Xo'sh, agar iloji bo'lsa, uni amalda qo'llang ...
Mavzuning predmeti. Olimlar shuni isbotladiki, o'qilgan matn inson beshta
oddiy qoidaga amal qilganida yaxshi eslab qoladi:
Do'stlar bilan o'qish materiallarini baham ko'radi. Bir kishi kitobning syujetini o'z
so'zlari bilan aytganda, yangi ma'lumotlarni xotirada saqlash ehtimoli 100% ga
yaqinlashadi.O'qiganingizda qaydlar yozadi. Ular kitobning asosiy fikrlarini aks
ettirishi kerak.Uning miyasi ishlashi uchun eng yaxshi vaqtni aniq biladi.
Ko'pchilik ertalab va tushdan keyin ma'lumotni yaxshi qabul qilishi isbotlangan.
Boshqa odamlar (ularning ozchilik qismi) uchun buning aksi to'g'ri: ular
ma'lumotni faqat kechqurun yoki tunda olishadi.O'qiganini ovoz chiqarib aytmaydi
- bu diqqatni jamlashni kamaytiradi.Faqat kitob o'qishga qarating: hech qanday
tashqi voqea uning e'tiborini ushbu muhim narsadan chalg'itolmaydi.
Ushbu oddiy qoidalarga amal qilgan holda, odam tezroq o'qiy boshlaydi va muhim
ma'lumotlarni yodlashni o'rganadi. Agar ushbu besh nuqta maqsadli odamning
odatiga aylansa, bu juda yaxshi.
Kurs ishining tarkibiy tuzilishi. Kurs ishi kirish, asosiy qism, 2 bob, 4 ta reja,
xulosa va foydalanilgan adabiyotlar ro’yixatidan iborat.
3

I.Bob. O’quvchilarining o’qish malakalarini takomillashtirish
1.1. 1-2 sinf o’quvchilarining o’qish malakalarini takomillashtirish.
Hatto qadimgi yunonlar ham chiroyli va tezkor ovoz chiqarib baland ovozda
gapirish muhimligini bilishgan. Qadimgi Yunonistonda mashhur bo'lgan
faylasuflar va mutafakkirlar notiqlik mahoratiga ega edilar. Shuning uchun
ularning qimmatbaho fikrlari va g'oyalarini oddiy odamlar tushunib etishdi.
Zamonaviy odam uchun tez va ikkilanmasdan ovoz chiqarib o'qiy olish
muhimmi? Javob albatta ha bo'ladi. 1
Boshlang’ich sinflarda o’qitilayotgan ona tili o’qish darslari adabiyot
fanining tarkibiy qismi hisoblanadi. Dasturlarning o ’ qish va nutq o’stirish
bo’limida o’tkaziladigan mashg’ulotlar mazmuniga; o’quvchilarni to’g’ri, ravon,
ma’lum darajadagi tezlik bilan ifodali o’qishga o’rgatish; bolaning ona - Vatan,
uning tabiati kishilar mehnatidagi qahramonlik, jasurlik, milliy istiqlol g’oyalarini
ular ongiga singdirish kabi bilimlarni boyitish orqali o’quvchilarning bilim,
ko’nikma malakalari kengaytiriladi, shakllanadi va mustahkamlanadi.
O’qish darslarini Davlat talablari asosida hayotiy tajribalarga, kuzatishlarga
suyanib, hayotga bog’lab o’tishi uning ta’sirchanligi ongli idrok etishlarini
ta’minlaydi. O’qish va nutq o’stirishning ta’limiy - tarbiyaviy maqsadlari, sinflar
bo’yicha o’qish mazmunini o’qish ko’nikmalarining og’zaki va yozma nutqlarini
rivojlantirish usullarini, o’qish mashg’ulotlarining yozma nutq bilan bog’lanish
kabi masalalar aniq kiritilgan.
O’qish darslar davomida o’quvchilar so’zdagi harflarni bir-biriga bog’lab
yozish, so’z va gaplarni kichik hamda bosh harflarni alifbe kitobida berilgan
tartibda yozishga o’rgatiladi.
Boshlang’ich sinflarda o’qish darslari yuqori sinflardagi o’zbek adabiyoti,
tarix, geografiya, biologiya va boshqa fanlarni o’zlashtirish uchun dastlabki asosni
yaratadi. Shuning uchun boshlang’ich sinflardagi o’qish darslariga jiddiy e’tibor
talab qilinadi. O’qish darslarini talabdagidek olib borish uchun o’qituvchi asosan
1
Sh.M. Mirziyoyev “Erkin va farovon demokratik O’zbekiston Davlatini birgalikda barpo etamiz” –T.: “O’zbekiston” 2016-y 56-b
4

quyidagilarga e’tibor berishi lozim. 6-10 yoshdagi bolalar bir soatga mo’ljallangan
saboqni sabr toqat bilan tinglay olmaydilar. Ularning ruhiy tuzulishi qoyil
harakatda, xayoli o’yinda bo’ladi. 10-15 minutdan ortiq davom etadigan gaplarni
tinglayolmaydilat. Shu tugayli bu sinflarda ta’lim-tarbiya vazifalari, asosan o’yin,
ashula, qisqa muddatli qiziqarli suhbat, hikoyalash va ifodali o’qish orqali amalga
oshiriladi.
Ifodali o’qish turli badiiy va amaliy matnlarni puxta o’zlashtirishning muhim
metodlaridan biri sifatida o’qituvchi uchun kalit rolini bajaradi. Ifodali o’qish
darslarda o’quvchilarning zerikishiga yo’l qo’ymaydi, aksincha, faollashtiradi,
badiiy asarlarga qiziqishini kuchaytiradi, adabiyotga havas uyg’otadi.
O’qish darslarida o’quvchilarni ifodali o’qishga o’rgatishning, asosan ikki
yo’li bor:
1.Dars jarayonida turli matn xarakteridan kelib chiqib, o’quvchi-
larni ifodali o’qishga o’rgatish;
2. O’qish darslari materiallariga berilgan soatlarni qisqartirish hisobiga maxsus
ifodali o’qish dasturlari tashkil etish.
Boshlang’ich sinflarda o’quvchilarni ifodali o’qishga o’rgatish usullari
quyidagilarni o’z ichiga oladi:
1. To’g’ri o’qish. Birinchi sinfda jiddiy ahamiyat berish talab qilinadi. Har bir so’z,
bo’g’in va tovushni to’g’ri, eshitarli, talaffuz etilishiga erishish lozim.
2. Ongli o’qish. O’quvchi har bir gap, gapdagi so’z, so’zdagi bo’ginlarni o’qish
jarayonida uning ma’nosini tushunib o’qishi kerak.
3. Tez va ravon o’qish. Sekin yoki juda tez o’qish emas, balki gapirganday,
o’rtacha tezlik sur’atiga amal qilinib, ham to’g’ri, ham ongli, ham sidirig’asiga
ravon o’qishni ta’minlash zarur. Agar o’quvchi, labi labiga tegmay, haddan
yashqari tez yoki aksincha sekin, tutilib o’qisa ko’r - ko’rona, ma’nosiga
tushunmay qolishi mumkin.
O’rtacha tezlikda o’qishga o’quvchi harf tovushlarni o’rganayotgan vaqtdan
boshlab asos yaratiladi. Biroq dastlabki o’rinda to’g’ri va ongli o’qish jarayonidagi
o’rtacha tezlik darajasiga erishiladi.
5

To’g’ri o’qishga o’rgatish uchun quyidagi usullardan foydalanish maqsadga
muvofiqdir. So’zlarni bo’g’inlarga bo’lib o’qish. Masalan: “Fazliddin” Faz-lid-din,
ro’z-no-ma. Shuningdek, buzib o’qigan ayrim so’zlarni to’g’ri o’qiy olmasa uni
bo’g’in tovushlarga bo’lib o’qigan ayrim so’zlarni ovoz chiqarib takror o’qish. Tez
aytish ham ancha foydali usullardan hisoblanadi. Ongli o’qishga o’rgatish uchun
notanish so’zlarga izoh berish, matn yuzasidan berilgan savol topshiriqlarni
o’rgatish matn yuzasidan savollar tuzish, reja asosida matn mazmunini qisqartirib,
kengaytirib so’zlash kabi usullar ham muhim yordam beradi.
Ravon o’qishda matndagi tinish belgilariga amal qilinishi lozim. Ifodali
o’qishga o’rgatishning eng muhim usullaridan biri o’qituvchining namunali ifodali
o’qishidir. Buning uchun o’qituvchi o’qitishning pauza, urg’u, ohangi, sur’at kabi
texnik-nazariy vositalari haqida yetarli bilim mahoratga ega bo’lishi, og’zaki nutq
madaniyatini puxta egallashi lozim.
Ifodali o’qish turlari quyidagilar:
1. Yakka o’qish.
2. Rollarga bo’lib o’qish.
3. Jo’r bo’lib o’qish.
1. Yakka o’qishning yuqori bosqichi baralla o’qishdir.
Boshni fido ayla ato qoshig ’ a ,
Jismni qil sadqa ano boshig ’ a ....
Kin-tuningga aylagali nur fosh,
Birsin oy angla, birisin quyosh.
(A. Navoiydan)
2. Rollarga bo’lib o’qish.
“Qish” X. Eshonqulov.
1-o’quvchi: Hovlida zag’cha,
Qanot qoqadi.
2-o’quvchi: Oppoq kiyimda,
6

O’rmonu tog’, yer.
Hamma o’quvchi: Dag’, dag’, dag’....
Rollarga bo’lib o’qish uchun “Bo’g’irsoq” ertagini ham o’qisak
bo’ladi.
3. Jo’r bo’lib o’qishning ahamiyati katta. Bunda o’quvchilar bir xil sur’at va ohang
bilan o’qishni o’rganadilar.
O’qish mashg’ulotlarini o’tkazish jarayonida o’quvchilar nutq faoliyatining
asosiy ko’rinishi bo’lgan ko’nikmalari, matn va kitob ustida ishlash,
o’quvchilarning bog’lanishli nutqini o’stirish, nutq madaniyatini rivojlantirish
nazarda tutiladi.
1-sinfda o’quvchilar matnni ongli, to’g’ri va bo’g’inlab sidirg’a o’qishni
o’rganadilar o’qish darslaridagina emas, balki barcha predmetlar yuzasidan
o’tkaziladigan darslarda hamda darsdan va maktabdan tashqari uyushtiriladigan
mashg’ulotlar jarayonida ham tuzatib borishga alohida ahamiyat berishi zarur.
Bolalar o’qilgan asarlar yuzasidan berilgan savollarga javob berishga o’rganadilar.
Matn ustida ishlash o’qituvchi rahbarligida olib boriladi.
2-sinfda o’quvchilarga so’zlarni butunligicha sidirg’asiga o’qish malakasi
shakllanadi. O’qishning to’g’ri ifodali bo’lishiga erishiladi. O’qish sur’ati
tezlashadi. Bu sinfda o’quvchilar matnning ayrim qismlarini, qisqa hikoyalarni
ichida mustaqil o’qishga o’tadilar. Matn ustida ishlash murakkablashib boradi.
Bolalar o’qituvchi rahbarligida asarning asosiy mazmunini aniqlaydilar,
qahramonlarning hatti xarakatini ifodalovchi so’z va iboralarni topishga, voqea-
hodisalarni so’z bilan tasvirlashga o’rganadilar. Ularda so’z boyliqga talab ortadi.
3-sinfda so’zlarni butunicha sidirg’a o’qish ko’nikmasi to’la shakllanadi. So’zlarni
to’g’ri tanlashga, gap qurilishidagi so’zlarning bir-biriga bog’lanishidan to’g’ri
foydalanishga talab etiladi.
4-sinfda o’quvchilar so’zlarni bo’g’inlamay sidirg’a o’qishlari, matnni tez, to’g’ri,
ongli o’qiy olishlari kerak. Bu sinfda o’quvchilarni bo’g’inlab o’qishga yo’l
qo’ymaslik kerak .
7

Bolalar o’qilgan matn mazmunini mustaqil ravishda qayta hikoya qilishlari,
matn yuzasidan sodda reja tuza olishlari, uning asosiy mazmunini ajrata olishlari,
o’qilgan matnni to’la, qisqartirib tanlab qayta hikoya qilishlari zarur.
Ifodali o’qish va o’zaro nutqiy faoliyat jarayonida bolalarning adabiy talaffuz
me’yorlari shakllanadi. O’quvchilar nutqining faollashuvi nutqning grammatik
shakllarini to’g’ri qo’llash va to’g’ri talaffuz etish bolalar nutqining ravon ifodali
bo’lishiga yordam beradi. Ifodali o’qishga o’rgatishda:
a) nafasdan to’g’ri foydalana olish;
b) adabiy til talaffuz normalarini yaxshi bilish;
d) so’z bo’g’in va tovushni to’g’ri aniq talaffuz etish.
O’qish vaqtida badiiy asar namunasida ifoda etilgan his tuyg’uni, yozuvchi
yoki qahramonning ichki kechinmalarini asarning mazmunini yecha olishga
erishish. O’qishdagi normal tezlik o’qilganning ma’nosini to’liq anglab olishga
yordam beradi. Normal tezlikda o’qish orqali bola gapdagi asosiy mazmunni
anglaydi. Aksincha, ortiq darajada o’qish orqali mazmunini tushunishga to’sqinlik
qiladi. O’qish tezligini rivojlantiruvchi asosiy shartlardan biri to’g’ri o’qishdir.
O’qish tezligini oshirish uchun bola ravon o’qiydigan bo’lishi kerak. 1-sinfda
o’quvchilar o’qish tezligi davlat talablariga nisbatan 25-30 so’zdan iborat bo’lishi
kerak. 2-sinfda esa 40-50 so’z, 3-sinfda 60-70, 4-sinfda 80-90 so’zdan iborat
bo’lishi kerak. O’qish tezligi o’qilayotganning ma’nosini tushunish va qabul
qilishga bog’liq. Juda sekin o’qish ham ongli bo’lishga halaqit beradi.
O’qituvchining o’qish tezligi yuzasidan ko’rsatilgan namunasi uning normal
holatda so’zlashish tempiga teng kelishi kerak. O’quvchilarni ham shunday
o’qishga o’rgatish lozim. O’qish tezligini normallashtirishda quyidagi usullardan
foydalanish lozim.
1. Normal tezlikda o’qish namunasini ko’rsatish.
2. Ichida o’qish yuzaki bo’lmasligi uchun topshiriqlar berish yo’li bilan tekshirish.
Ovoz chiqarib o’qishda o’qilganning mazmuni yuzasidan savollarga javob
olish. Bunda ba’zi o’quvchilarning tekst mazmuniga qaramay tez o’qishlariga chek
qo’yiladi.Ular o’qiganning mazmunini aytib berishga to’g’ri kelishini o’ylab
8

o’qiydigan bo’ladilar.Dialogdan o’qitish. Bunda bir o’quvchi savolni o’qisa
ikkinchi javobni o’qiydi.She’r yodlash. Bolalar she’rni o’rta tezlikda o’qishlari
kerak. Aks holda ularning o’qishlari ifodali bo’lmay qoladi.O’qish tezligi muhit
hisobiga o’lchanganda so’z yoki harf sanaladi.
Matn qismlarini navbat bilan o’qitish. Bunda o’qish tezligi past bolalar tez
o’qiydiganlarga tenglashgisi keladi. Yoki aksincha.
Boshlang’ich sinfni tugatdan o’quvchilar o’qish ko’nikmalari quyidagicha
bo’lsa davlat talabiga hos bilimga ega bo’ladilar.
Adabiy talaffuz qoidalariga rioya qilgan holda ongli to’g’ri ongli va
o’rtacha tezlikda (ovoz chiqarib) bir daqiqada 90-100, ifodali va ichdan 110-130
so’z o’qisalar.Sinfda o’tilgan asar yoki asardan parchani mustaqil tarzda ifodali
o’qish, o’sha asar yoki parcha qanday mavzuga bag’ishlanganini aniqlash, unda
ishtirok etuvchi qahramonlarga munosabat bildirish. Qahramonlarning fe’l atvori,
xatti harakatlariga qarab ovoz ohangini o’zgartirish, matndagi urg’u tushadigan
so’zlarni aniqlash, pauza qilinadigan o’rinlarni ajratish.
“Ta’lim to’g’risida” gi Qonun, ‘Kadrlar tayyorlash Milliy dasturi” da ta’lim
berishning yangi usullarni izlab topish va uni tadbiq qilish borasida ko’p aytilgan.
Shu nuqtai nazardan boshlang’ich sinflarda ham dars o’tish jarayonini
takomillashtirish uchun izlanishlar olib bormoqdamiz. Shu bois o’qish darsida
ayrim mavzular quyidagi usulda bayon qilinsa, bu mavzu materiallari o’quvchilar
tomonidan osonlikcha o’zlashtirib olinadi.
O’tmishda yashab o’tgan vatandoshimiz shoh Mirzo Bobur shaxsi bilan
tanishtirish, uning hayoti haqida ma’lumot betish. O’quvchilarni Vatanga sadoqat
ruhida tarbiyalash, ular nutqini o’stirish va o’qish malakasini oshirish.
Darsning turi: O’tilganlarni mistahkamlash.
Darsning uslubi: Suhbat.
Darsning jihozi: Mirzo Bobur portreti va tarqatma material.
Darsning borishi: Dars O’zbekiston Respublikasining davlat madhiyasi bilan
boshlanadi.
O’tilgan mavzuni so’rab, bolalar bilimi aniqlanadi, quyidagi savollar beriladi:
9

a) Biz o’tgan darsda qanday mavzudagi asarlarni o’rgangan edik?
b) Alisher Navoiy Jaloliddin Munshiyga qanday topshiriq bergan edi?
d) Said Ruhillo nima uchun xursand bo’ldi?
Tanlab o’qitish:
a) Mirak naqqosh navkariga yalinib-yolvorgan qismigacha o’qing.
b) Mirak naqqosh Ulug’ amirning shartini qabul qilgan qismigacha o’qing. Lug’at
ustida ishlash:
Munshiy jome masjid, tilxat, falakning gardishi, boshni tanadan judo qilish kabi
so’z va iboralar.
Yangi mavzuning bayoni: Asarni o’qishga tayyorgarlik. O’qituvchining
hikoyasi. Shoh va shoir Mirzo Bobur temuriylar avlodidan edi. U taqdir taqazosi
bilan Hindistonga borib, uyerda katta davlat tuzdi.Shu yurtni obod qilishga o’z
hissasini qo’shdi. Bobur nafaqat shoh, balki shoir, tarixchi, biolog, musiqachi va
me’mor ham bo’lgan.Uni dovyurak, jasur va epchil bo’lgani uchun “Bobur”, ya’ni
“Yo’lbars” deb ataganlar. Bobur Hindistonda yashar ekan, o’z yurtini. Andijonu
Farg’onaning so’lim bog’larini, shirin-shakar mevalarini qo’msaydi.
Shuning uchun u Hindistonda go’zal bir bog’ yaratadi. Bu bog’da shirin-
shakar mevalar yetishtiriladi, polizda esa piyoz, sabzi bodring, tarvuz bitadi ammo
handalak bilan qovun bo’lmaydi.
Shoh ketma-ket 3 yil qovun ektiradi, biroq dehqonlar yerdan qovun olisha
olmaydilar.
Shoh Bobur bu yil ham qovun ekib pishirmasalaring, hammangizni
jazolayman deb g’azablanadi.
Hozir yangi mavzuni o’qib o’rganamiz.
a) Bobur yaratgan bog’da qovun yetkaza olindimi yo’qmi?
b) Dehqonlar shohning g’azabiga duchor bo’lishdimi yoki yo’qmi?
Degan savolga javob topamiz?
Asarni o’qish.
O’qituvchi asarni ifodali qilib o’qib beradi.
Asar yuzasidan dastlabki suhbat:
10

a) Asarda kim haqida hikoya qilinadi?
b) Shoh Bobur qovunning o’z yurtida yetishtirilganini
qayerdan bildi?
11

1.2. Sinf o’quvchilarini o’qishga tayyorlash. O’qish matnini tahlil qilish,
o’qish turlari; o’qish sifati, to’g’ri va to’liq o’qitish, ifodali o’qish, o’qish
texnikasi.
O’quvchilarga asar qismlarga bo’lib o’qitiladi. Bolalar Bobur yaratgan bog’ida
nimalar yetishtirilganiga, nimani yetishtirishning iloji bo’lmaganiga, shoh
dehqonlardan nimani talab qilganligi, dehqonlar shohning talabini qondirish uchun
qanday hiyla o’ylab topishgani va Bobur buni nimalarga asoslanib bilib qolganiga
e’tiborni qaratish vazifasi topshiriladi. So’ngra hikoya qismlariga sarlavhalar
qo’yiladi. 2
a) “Bog’i Boburiy” bog’i barpo etildi.
b) Bog’bonlarning qiyin ahvoli.
c) Buburning ko’ngli buzildi.
d) Bobur bog’bonga rahmatlar aytdi.
Reja asosida tanlab o’qish va qayta hikoyalash:
Xat taxtada reja yozilgan bo’ladi, yaxshi o’qiydigan o’quvchilar asarni qisqartirib
qayta hikoyalanadi.To’liq qayta hikoyalash:
Bir o’quvchi qism sarlavhalari yordamida qayta hikoyalab beradi.
Shundan so’ng asar ichida o’qitiladi:
O’qiganda notanish so’zlarni belgilab ketish topshiriladi.
Masalan: chekkasi rezavor, tilimlamoqchi, tilni yorar kabi so’z va iboralar.
O’quvchilarga asar mazmuni yuzasidan savollar tuzib kelish vazifa qilib qo’yiladi.
Hikoyaning tahlilidan so’ng o’quvchilarning Bobur haqidagi fikrlari so’raladi.
Darsni yakunlash: Bolalar, siz bu hikoya orqali kimning hayotidagi voqea
bilan tanishdingiz?
Boburning hind yerida qovun yetishtirishni talab qilishdan asosiy maqsadi nima
edi?Bu hikoyada asosiy g’oya nimadan iborat deb o’ylaysiz?
2
Sh.M. Mirziyoyev “Tanqidiy tahlil, qat’iy tartib-intizom va shaxsiy javobgarlik – har bir rahbar faoliyatining kundalik qoidasi bo’lishi kerak”.
–T.: “O‘zbekiston” 2017 y. -104-b.
12

O’qituvchi darsda ishtirok etgan o’quvchilarning bilimi qanchalik mustahkam
bo’lishiga erishilsa yuqori sinflardagi materialni o’zlashtirish oson kechadi.
Shunday ekan, boshlang’ich sinf o’qituvchilari bu borada samaraliroq ishlashiga
umid bog’laymiz.

T E S T L A R.
1. 2-sinfda o’qish mavzulari qaysi bo’lim bilan boshlanadi?
a) “Maktabim-qutlug’ makonim” bo’limi bilan
b) “Ertaklar yaxshilikka etaklar” bo’limi bilan
d) “Ona yurtim-oltin beshigim” bo’limi bilan
e) “Kitobim oftobim” bo’limi bilan
j) “Vatanim O’zbekiston” bo’limi bilan
2. 3-sinfda necha so’zli matn asosida bayon yozish talab etiladi?
a) 60-65 so’zli b) 70-75 so’zli d) 55-60 so’zli
e) 65-70 so’zli j) 60-70 so’zli
3. DTS da matn mazmunini va o’zgalar fikrini anglash malakasi bo’yicha miqdoriy
ko’rsatkichni aniqlang.
a) 10 daqiqada 4-5 sahifali matnni o’qib, qayta so’zlab bera olish
b) 5 daqiqada 4-5 sahifali matnni o’qib, qayta so’zlab bera olish
d) 5-10 daqiqada 5-6 sahifali matnni o’qib, qayta so’zlab bera olish
e) 5-7 daqiqada 4-5 sahifali matnni o’qib, qayta so’zlab bera olish
j) 10 daqiqada 5-7 sahifali matnni o’qib, qayta so’zlab bera olish
4. Ichda o’qishning afsalligi nimada?
a) Matn tez tushuniladi, bir vaqtning o’zida butun sinf o’qiydi
b) Matn ustida mustaqil ishlash ko’nikmalari takomillashadi, o’qituvchi
har bir o’quvchining mustaqil o’zlashtirish darajasini aniqlaydi
d) Bola estetik zavq oladi, ongli o’qiydi
e) O’qituvchi o’quvchilarning o’quv ko’nikmalarini aniqlaydi
j) Mustaqil o’qish ko’nikmalari hosil qilinadi
13

5. Boshlang’ich sinfda o’qishning qaysi turidan foydalaniladi?
a) Izohli o’qish b) Badiiy o’qish d) Abadiy o’qish
e) Abadiy va badiiy o’qish j) Ifodali o’qishdan
6. 2-singda o’qishga necha soat va sinfdan tashqari o’qishga necha soat ajratiladi?
a) O’qishga 120 soat, sinfdan tashqari o’qishga 22 soat
b) O’qishga 130 soat, sinfdan tashqari o’qishga 25 soat
d) O’qishga 125 soat, sinfdan tashqari o’qishga 24 soat
e) O’qishga 135 soat, sinfdan tashqari o’qishga 20 soat
j) O’qishga 150 soat, sinfdan tashqari o’qishga 66 soat
1998 yilda Prinston universitetida yuqori tezlikda o'qish bo'yicha PX
seminari bo'lib o'tdi. Ushbu maqola ushbu seminardan parcha va o'qishni
tezlashtirish bo'yicha shaxsiy tajriba.
Shunday qilib, Project PX - bu o'qish tezligini 386% ga oshiradigan 3 soatlik
bilim tajribasi. U besh tilda gapiradigan odamlarda olib borildi va hatto disleksik
odamlarga daqiqada 3000 tagacha texnik matnlarni, 10 betli matnni o'qishga
o'rgatildi. 6 soniyada sahifa.
Taqqoslash uchun, AQShda o'rtacha o'qish tezligi daqiqada 200 dan 300
so'zgacha. Tilning o'ziga xos xususiyatlari tufayli bizda 120 dan 180 gacha. Va siz
o'zingizning ko'rsatkichlaringizni daqiqada 700-900 so'zgacha oshirishingiz
mumkin.
Sizga kerak bo'lgan narsa bu insonni ko'rish ishining qaysi tamoyillari,
o'qish jarayonida vaqtni behuda sarflash va uni isrof qilishni qanday to'xtatish
kerakligini tushunishdir. Xatolarni sarhisob qilsak va ularni qilmasak, siz bir necha
marotaba tezroq o'qiysiz va ko'zlaringizni beparvo o'ylamaysiz, lekin siz o'qigan
barcha ma'lumotlarni anglab, eslab qolasiz.
O'qitish
Bizning tajribamiz uchun sizga quyidagilar kerak bo'ladi:
kamida 200 sahifadan iborat kitob;
qalam yoki qalam;
taymer.
14

Kitob sizning oldingizda yopilmasdan yotishi kerak (sahifalarni
bosmasdan bosishga harakat qiling).
Bitta mashq mashg'ulotiga kamida 20 daqiqa vaqt kerak bo'ladi. Bu vaqt
ichida hech kim sizni chalg'itmasligiga ishonch hosil qiling.
Mashqlarga o'tishdan oldin, o'qish tezligini oshirishga yordam beradigan ba'zi
tezkor maslahatlar.
1. Matn satrini o'qiyotganda iloji boricha bir nechta to'xtab turing
Biz o'qiyotganimizda, ko'zlar matn ustida silliq harakat qilmaydi, lekin
sakrashda. Har bir bunday sakrash sizning e'tiboringizni matnning bir qismiga
qaratish yoki sahifaning to'rtdan bir qismiga qarashni to'xtatish bilan tugaydi, go'yo
siz varaqning ushbu qismini suratga olayotgandeksiz.
Ko'zlarning har bir to'xtashi ¼ dan ½ sekundgacha davom etadi.
Buni sezish uchun bir ko'zingizni yoping va barmog'ingiz bilan qovog'ingizni
pastga bosing, boshqa ko'zni ishlatayotganda, matnning bir qatoriga asta-sekin
o'ting. Agar siz harflar bo'ylab emas, balki tekis gorizontal chiziq bo'ylab harakat
qilsangiz, sakrash yanada aniqroq bo'ladi:
2. Matnga iloji boricha ozroq qaytishga harakat qiling
O'rtacha tezlikda o'qiyotgan kishi o'tkazib yuborilgan daqiqalarni qayta o'qish
uchun tez-tez qaytib keladi. Bu ongli ravishda va ongsiz ravishda sodir bo'lishi
mumkin. Ikkinchi holda, ongli ongning o'zi ko'zlarni matndagi kontsentratsiyani
yo'qotgan joyga qaytaradi.
O'rtacha, ongli va ongsiz ravishda qaytish vaqtning 30% ni tashkil
qiladi.
3. Bitta so'z bilan o'qiladigan so'zlarni qamrab olish uchun kontsentratsiyani
yaxshilang
O'rtacha o'qish tezligi bo'lgan odamlar gorizontal periferik ko'rishdan
ko'ra markaziy diqqat markazidan foydalanadilar. Shu sababli, ular ko'rishning bir
sakrashidagi so'zlarning yarmini idrok etadilar.
4. Ko'nikmalarni alohida o'rgating
15

Mashqlar bir-biridan farq qiladi va siz ularni bittaga birlashtirishga harakat
qilishingiz shart emas. Masalan, agar siz o'qish tezligini mashq qilsangiz, matnni
tushunish haqida tashvishlanmang. Siz uchta bosqichdan o'tasiz: texnikani
o'rganish, tezlikni oshirish uchun texnikani qo'llash va tushunish bilan o'qish.
Bosh qoidalar: texnikani o'zingiz xohlagan o'qish tezligidan uch baravar
oshiring. Masalan, agar sizning o'qish tezligingiz hozirda bir daqiqada 150 so'zni
tashkil qilsa va siz 300 ta o'qishni xohlasangiz, daqiqada 900 ta so'zni mashq
qilishingiz kerak.

16

$II.BOB.2.1. O’qish qobiliyatini o’stirish, xato va kamchiliklarini ko’rsatish, dialog va monolog. Boshlash uchun biz beshta matnning nechta so'ziga to'g'ri kelishini hisoblaymiz, bu raqamni beshga bo'linib, aylanamiz. Men beshta satrda 40 ta so'zni hisobladim: 40: 5 \u003d 8 - har bir qatorda o'rtacha sakkizta so'z.Va oxirgi narsa: sahifada qancha so'zlar mos kelishini hisoblaymiz. Buning uchun qatorlarning o'rtacha sonini bir satrdagi so'zlarning o'rtacha soniga ko'paytiring: 39 × 8 \u003d 312. 3 Endi o'qish tezligini aniqlash vaqti. Taymerni 1 daqiqaga o'rnatdik va odatdagidek matnni sekin va sekin o'qiymiz. Bu qancha bo'ldi? Menda bir oz varaq bor - 328 so'z. 2. Belgilar va tezlik Yuqorida yozganimdek, orqaga qarab yurish va qarash to'xtash uzoq vaqt talab etadi. Ammo diqqatni kuzatib borish uchun vositadan foydalanib, ularni osongina qisqartirishingiz mumkin. Bunday vosita ruchka, qalam yoki hatto barmoq bo'ladi. Texnika (2 daqiqa) Fokusni saqlash uchun qalam yoki qalamdan foydalaning. Qalamingizni hozir o'qiyotgan chiziq ostiga silliq siljiting va qalamning uchi hozir qaerda ekanligiga e'tiboringizni qarating. Biz qalamning uchini chiziqlar bo'ylab yo'naltiramiz Qalamingizning uchi bilan qadam qo'ying va matn orqali to'xtash va orqaga qarab turing. Va tushunishdan tashvishlanmang, bu tezkor mashq. Har bir satrni 1 soniyada bosib o'tishga harakat qiling va har bir varaq bilan tezlikni oshiring. Hech qanday holatda ham bitta satrda 1 sekunddan ko'proq turmang, hatto agar matn nimani anglatishini tushunmasangiz ham. Ushbu usul yordamida men 2 daqiqada 936 so'zni o'qiy oldim, bu daqiqada 460 so'zni anglatadi. Qizig'i shundaki, qalam yoki qalam bilan yurganingizda, 3 Abdullayeva Q. Va b. O’qish axborot vositalarii. (Bilim bog’i) 2-sinf. – T.: O’qituvchi, 2003 y., 192 17$

ko'rish qalamdan oldinroq ko'rinadi va siz tezroq o'qiysiz. Va siz uni olib
tashlashga harakat qilganingizda, ko'rishingiz darhol sahifaga tarqaladi, go'yo
fokus chiqarilgan va u butun varaq bo'ylab suzishni boshlagan.
Tezlik (3 daqiqa)
Texnikani trekchi bilan takrorlang, lekin har bir satrni o'qishga yarim
soniyadan ko'proq vaqt ajrating ("yigirma ikki" degan vaqt ichida ikkita satrni
o'qing).
Ehtimol, siz o'qigan narsangizdan hech narsani tushunolmaysiz, ammo
bu muhim emas. Endi siz sezgi refleksingizni mashq qilmoqdasiz va bu mashqlar
tizimga moslashishga yordam beradi. 3 daqiqaga sekinlashmang. Qalamingizning
uchiga va tezlikni oshirish texnikasiga e'tiboringizni qarating.
Bunday g'azablangan musobaqaning 3 daqiqasida men besh sahifani va 14
qatorni o'qib chiqdim, daqiqada o'rtacha 586 so'z. Ushbu mashqning eng qiyin
qismi - qalamning tezligini sekinlashtirmaslik. Bu haqiqiy blok: siz o'qiyotgan
narsalarni tushunish uchun siz butun hayotingizni o'qib chiqdingiz va undan voz
kechish oson emas.
Fikrlar chiziqlarga yopishib, u nima ekanligini tushunish uchun qaytib
keladi va qalam ham sekinlasha boshlaydi. Bunday foydasiz o'qishga diqqatni
jamlash qiyin, miya taslim bo'ladi va fikrlar uchib ketadi, bu ham qalam tezligida
aks etadi.
Ko'zingizni monitorning markaziga qaratsangiz, uning tashqi mintaqalarini
ko'rishingiz mumkin. Shunday qilib, matn bilan bog'liq: bitta so'zga diqqatni
jamlang va uning atrofida bir nechta so'zlarni ko'rasiz.
Shunday qilib, periferik ko'rish yordamida shu tarzda ko'rishni qanchalik ko'p
o'rgansangiz, shuncha tez o'qiy olasiz. Kengaytirilgan o'qish maydoni o'qish
tezligini 300% ga oshirishi mumkin
Umumiy o'qish uchun o'qishni boshlaganingizdanoq, bolangizni tezda
o'qishga o'rgatishingiz kerak. Bola barcha harflarni bilgan va bo'g'inlarni
o'qiydigan bo'lsa, diqqatni oshirish, so'z boyligini to'ldirish va diksiyani yaxshilash
18

uchun mashqlarni bajarishni boshlashingiz mumkin. Bularning barchasi kelajakda
tez o'qishni o'zlashtirishga yordam beradi.
O'qishni o'zi o'qishni qachon boshlash
kerakligi haqidagi savol yanada qiyinlashadi.
Buni chaqaloq allaqachon gapirishni
bilganida, o'z fikrlarini mantiqan va qisqa
hikoya shaklida ifoda etganida qilish
yaxshidir. Bu taxminan 4-5 yil.
O'qish tezligi bolangizning umumiy rivojlanishiga va maktabdagi ish
qobiliyatiga ta'sir qiladi. Tez o'qiy olish uchun nima kerak:
so'z boyligini oshirish;
mantiqiy, mekansal fikrlashni rivojlantirish;
o'qish tezligi assimilyatsiya qilingan ma'lumot miqdoriga bevosita ta'sir
qiladi; yuqori o'qish tezligida matnning 80% in'ikos etiladi, past tezlikda esa atigi
60% yoki undan kam;
o'qish qobiliyati sizga boshqa maktab fanlarini yaxshiroq o'zlashtirishga
imkon beradi.
Sekin o'qish sabablari
Sekin o'qish, shu jumladan bo'g'inlar orqali o'qish nafaqat har qanday
imkoniyatlarning rivojlanishiga to'sqinlik qiladi, balki umumiy taraqqiyot va
yaxshi baholarga erishishga ham xalaqit beradi. Kam tezlikning ham sabablari bor,
ularni bartaraf etish muammoning yarmini hal qiladi:
Xotiraning past darajasi. Bolalik davrida bolaning xotirasi hali yaxshi
rivojlanmagan. Kichkintoy 4-5 ta so'zni o'qiganida, u endi qaysi biri birinchi
ekanligini eslay olmaydi. Natijada, u fikrini yo'qotadi va nima deyilayotganini
tushunmaydi. Bu nafaqat materialni o'zlashtirishga, balki jarayonga qiziqishga ham
ta'sir qiladi.
Tarqalgan e'tibor. Fikrlash jarayonlarining tezligi juda yuqori va sekin
o'qiyotganda, bola matndan boshqa narsa haqida o'ylashni boshlaydi. U chalg'itadi,
zerikadi va kitoblarga va o'qishga qiziqishni yo'qotadi.
19

Operatsion ko'rishning past hajmi. Matnni o'qiyotganda, bola butun so'zni
emas, balki bir nechta harflarni ko'radi (1-3).
Ko'zning takroriy harakatlari. O'qiyotganingizda, bola ko'zlari bilan
allaqachon o'qilgan matnga qaytishni boshlaydi va so'zni qayta o'qiydi.
Zaif rivojlangan artikulyar apparatlar. Bunday holda, bolalar uchun so'zlarni
talaffuz qilish qiyin va shuning uchun tezligi pasayadi.
Bolaning yoshiga va bilim darajasiga mos bo'lmagan adabiyotlar.
Qayerdan o'rganishni boshlash kerak
Boshlang'ich sinflarning o'qish darslari o'z mohiyati, maqsad va
vazifalariga ko'ra ta'lim tizimida alohida o'rin tutadi. Negaki uning zaminida
savodxonlik va axloqiy-ta'limiy tarbiya asoslari turadi. Shuning uchun ham
boshqa predmetlar ta'limini o'qish ta'limisiz tasavvur qilib bo'lmaydi.
O'quvchi matnni to'g'ri, tez, tushunib o'qish, mazmunini o'zlashtirish bilan
ilk bor o'qish darslarida yuzlashadi. O'qish darslari orqali o'quvchilarning
Davlat ta'lim standarti (DTS) talablari bo'yicha o'zlashtirishlari ko'zda
tutilgan o'quv-biluv ko'nikma-malakalari hamda bilimlarni egallashlariga yo'l
ochiladi. Aynan o'qish ta'limida insonning, avvalo, o'zligini, qolaversa olamni
anglashga boigan inti-lishlariga turtki beriladi.
Shu maqsadda ,,O'qish kitobi" darsliklariga ona tabiat, atrofimizni o'rab
turgan olam, Vatanimiz tarixi va bugungi qiyofasi, kattalar va bolalar hayoti,
20

mehnatsevarlik, istiqlol va milliy-ma'naviy qadriyatlar, xalqlar do'stligi va
tinchlik kabi turli mavzular bo'yicha atroflicha tushunchalar berishga
mo'ljallangan badiiy, axloqiy-ta'limiy, ilmiy-ommabop asarlar kiritiladi.
O'qish darslari savod o'rgatish davrida o'quvchilarni bo'g'in, so'z va gaplar
bilan tanishtirish va ularni o'qish, rasmlar asosida hikoya qilish tarzida
uyushtirilsa, o'qish texnikasi egallangandan so'ng o'qish muayyan mavzular
bo'yicha tanlangan badiiy, ilmiy-ommabop matnlar yuzasidan olib boriladi.
O'qish darslari uchun tanlangan mavzular o'quvchilarga kundalik hayot,
mustaqillikni mustahkamlash va insoniy munosabatlar bo'yicha ham bilim va
tarbiya berishni ko'zda tutadi. Bular ichida istiqlol, vatan, ma'naviyat va
tabiat haqidagi mavzular alohida ajralib turadi. Ulardan ko'zlangan maqsad
o'zlikni anglash, istiqlol, vatan va tabiat bilan bog'liq tuyg'ularni uyg'otishdir.
Vatanparvarlik, atrofimizdagi olam, mehnatsevarlik kabi mavzu lar o'qish
darsliklaridagi keng qamrovli mavzulardan bo'lib, 2-sinf ,,0'qish kitobi"dagi
,,Ona yurtim-oltin beshigim" bo'limiga kiritilgan ,,0'zbekistonim" (H.
Imonberdiyev), ,,lstiqlol" (J.Jabborov), ,,0'lka" (E.Vohidov), „ Yur tog'/arga"
(U.Nosir), 3-sinfda ,,Ona bitta, Vatan yagona" bo'limidagi ,,Vatan haqida
she'r" (A.Avloniy), ,,0'zbegim" (E.Vohidov), „ Vatan rno'tabardir" (X.
Davron), ,,Bilib qo'yki, seni Vatan kutadi" (T.Malik), 4-sinfda ,,O'zbekiston
— Vatanim manitn" bo'limidagi ,,Serquyosh o'lka" (Z.Diyor), ,Jqboli
buyuksan" (A. Ori-pov), ,,Toshkentnoma" (M.Shayxzoda), ,,Xarita"
(N.Norqobil) kabi asarlar misolida atroflicha tahlilga tortiladi.
Ijtimoiy-tarixiy mazmundagi mavzular Vatanimiz o'tmishi, xalqimiz
hayoti, mardonavor kurashi, ulug` siymolar tomonidan amalga oshirilgan
ishlar, tarixiy sanalar to'g'risida muayyan tasavvur beradi. Beruniy, Amir
Temur, Alisher Navoiy, Bobur va boshqa ajdodlarimiz haqidagi matnlar
shular jumlasidandir. Bu xildagi asarlar o'quvchilarni faqat o'tmishimiz bilan
tanishtirib qolmasdan, Vatan oldidagi farzandlik burchi va mas'uliyatini teran
21

anglashga ham yordam beradi. Ularda Vatanga muhabbat tuyg'usi shu tariqa
shakllanadi. Vatanimiz o'tmishi haqida hikoya qilingan asarlar bi lan tanishish
va ularni tahlil qilish jarayonida o'quvchilar o'tmish bilan bugungi kunni
taqqoslash imkoniga ega bo'ladilar, jamiyat taraqqiyoti xususida qisqacha
bo'lsa-da, tushuncha hosil qiladilar. Bu borada ayniqsa milliy istiqlol bilan
bog'liq H. Imonberdiyevning ,,0'zbekistonim ", J. Jabborovning „Istiqlol"(2-
sinf), A. Rustamovning ,,Bayroq nima?", A. Obidjonning ,,0'ktam avlod" (3-
sinO, S.Bar-noyevning ,,Mangulikka tatigulik kun", E.Malikovning
,,Assalom, Neksiya!" (4-sinf) mavzusidagi asarlari yaqindan yordam beradi.
Tabiatga oid mavzular yordamida o'quvchilar tabiatdagi o'zgarishlar, yil
fasllarining almashinuvi, hayvonot olamiga doir bilimlarni egallaydilar.
Bunday mavzudagi asarlar o'quvchilarni kuzatuvchanlikka, tabiatni sevishga,
unga nisbatan to'g'ri munosabatda boiishga o'rgatadi.
Tabiat tasviriga oid matnlar ustida ishlashda tabiat bag'riga sayohat
uyushtirilib, bolalar kuzatuvchanlikka o'rgatilsa, vatanparvarlikka oid asarlar
tahlili vatanning dongdor kishilari bilan uchrashuvlar yoki mavzuga daxldor
kinofilmlar namoyishi vositasida amalga oshirilsa, dars samaradorligi yanada
ortadi.
Umuman, ,,O'qish kitobi" darsliklaridagi barcha mavzular o'quvchilarga
ta'lim-tarbiya berish bilan birga, ularning lug'atini boyitishga, og'zaki va
yozma nutqini to'g'ri shakllantirish va nutq madaniyatini o'stirishga ham
qaratiladi.
Amaldagi ,,0'qish kitobi" darsliklarida materiallarning sinfdan sinfga o'tgan
sari mavzu jihatidan ham, mazmun jihatidan ham kengaya borishi hisobga
olingan. Masalan, 1-sinfda o'rgatiladigan ,,Ajdodlarimiz-faxrimiz", »Ilm —
aql chirog'i", ,,Zumrad bailor", ,,Kumush qish" kabi mavzular 2 — 4-sinflarda
ham davom ettirilgan. Bu esa o'quvchilarning oldingi bilimlarini to'ldiradi va
boyitadi.
22

Uzluksiz ta'limning boshqa bosqichlaridan farqli o'laroq, boshlang'ich
sinflarning o'qish darslarida o'quvchilarning o'qish malakalarini
shakllantirish, asar matni ustida ishlash ta'limning didaktik maqsadi
hisoblanadi. U turli mavzudagi matnlar ustida ishlash orqali ma'naviy-
ahloqiy, adabiy-estelik tarbiya bilan chambarchas bog'lab olib boriladi.
Darsliklardagi har bir mavzu uchun tanlangan matnlarning janriy rang-
barangligiga, poetik mukammalligiga, o'quvchilarning bilim darajasi va yosh
xususiyatlariga mos kelishiga alohida e'tibor qaratiladi.
O'quvchilar darsliklar yordamida o'zlashtiriladigan bilim, ko'nikma va
malakalarining kelajak hayotda zarur bo'lishini tushunib yetishishlariga
erishish o'qituvchilar oldidagi muhim vazifalardandir.
Boshlang'ich ta'lim bo'yicha DTS va ,,Ona tili" o'quv dasturida o'qish
ta'limi oldiga qo'yilgan talablarni amalga oshirish sinfda o'qishni to'g'ri
tashkil qilish, o'qitish bosqichlari, tamoyillari va metodlari, birinchi navbatda,
ilg'or pedagogik texnologiyalardan o'rinli foydalanishga ko'p jihatdan
bog'liqdir.
Umuman olganda, o'qish darslari oldiga qo'yiladigan didaktik vazifalar
quyidagilardan iborat:
1. O'quvchilarda yaxshi o'qish sifatlari: to'g'ri, tez, ongli, ifodali o'qishlarini
shakllantirish.
2. O'quvchilarni kitobdan foydalanishga, undan kerakli bilimlarni
olishgao'rgatish, kitobga muhabbat uyg'otish; ularni oddiy kitobxondan
chuqur mulohaza yiirituvchi, ijodkor kitobxon darajasiga ko'tarish.
3. O'quvchilarning atrof-muhit haqidagi bilimlarini kengaytirish
va boyitish hamda ilmiy dunyoqarashlarini shakllantirish.
4. O'quvchilarni axloqiy, estetik jihatdan yetuk va mehnatga mu
habbat ruhida tarbiyalash.
5. O'quvchilarning bog'lanishli nutqini va adabiy-estetik tafak-
23

kurini o'stirish.
2. O'quvchilarning xayolot olamini boyitish.
6. Elementar adabiy tasawurlarini shakllantirish.
Shuni unutmaslik kerakki, har bir ta'limiy vazifani bajarishning aniq va
ilmiy metodik usullari mavjud bo'lib, ular zamonaviy o'qitish usullari bilan
boyitib borilmoqda. Bu vazifalar boshqalari bilan o'zaro bog'Iiq holda va
sinfdan tashqari o'qish mashg'ulotlari jarayonida hal qilinadi.
O’qish inson xayotida muhim ahamiyatga ega. O’qish orqali inson borliq,
jamiyat haqida bilimga ega bo’ladi, o’qishni bilmagan odamning ko’zi ojiz
kishidan farqi yo’q. Boshlang’ich sinfda o’qish faoliyati barcha prеdmеt
darslarida amalga oshiriladi. Lеkin o’qishga o’rgatishning yo’l —yo’riqlarini
oqish mеtodikasi ishlab chiqadi. O’qish mеtodikasining kichik yoshdagi
o’quvchilarning umumiy rivojlanishi, psixologiyasi, xususiy mеtodika
sohasidagi yutuqlar borliq fanlar yutug’i asosida shakllanib boradi.
Masalan, eski maktablarda o’qish quruq yod olish mеtodida o’rganilgan
bo’lsa, hozirgi maktablarda o’qish izohli o’qish mеtodida olib boriladi. Yod
olish mеtodida matndagi so’zlarga izoh bеrishga, mazmunini tushuntirishga,
o’qilganini qayta hikoyalashga, umuman olganda, o’qishning ongli bo’lishiga
mutlaqo e'tibor bеrilmagan. Ularda ko’proq turli talaffuzga, qiroat bilan
o’qishga, ifodali o’qishga katta e'tibor bеrilgan.
Hozir maktablarda o’qish izohli o’qish mеtodida olib borilyapti. Izohli
o’qishga kеyingi ma'ruzalarda to’xtalamiz. O’qish darslarida o’quvchilar
tabiat, jamiyat, unda yashovchi, kishilar xayoti, ularning o’tmishi, hozirgi
yashash tarzi, mashhur kishilari haqida, vatanning tabiati, ob-havosi,
boyliklari, hayvonot dunyosi va boshqalar haqidagi bilimlarni egallaydilar.
Bilim olish jarayonida ularga nisbatan munosabat uyg’onadi. Bilim bеrish
bilan o’quvchi shaxsi tarbiyalanib boradi.
2.2 Bolani tez o'qishga o'rgatish unumdorligini oshirish
24

Tez o'qiyotganda, odam keyingi
so'zlar va fikrlarning davomi haqida
taxmin qila oladi, bu tezlikni sezilarli
darajada oshiradi. Ushbu sifatni
rivojlantirish uchun xotira, so'z boyligi,
e'tibor, operatsion ko'rishning yuqori
darajasi va rivojlangan fikrlash muhimdir.
Bularni ishlab chiqish kerak, shunchaki o'qiladigan matnni ko'paytirish
unumdorlikni oshirishga yordam bermaydi.
Maktabgacha yoshdagi bolani tezda o'qishga qanday o'rgatish kerak
Maktabgacha yoshdagi bola endi o'rganishni boshlaydi va bu jarayon unga
hali ham qiyin. Shuning uchun uning jarayonga bo'lgan qiziqishini doimiy ravishda
saqlab turish va o'yinlarni o'yin va o'yin-kulgi ko'rinishida taqdim etish juda
muhimdir.
Tez o'qish qobiliyatlarini rivojlantirishga yordam beradigan uchta
o'yin:
6 va 7 yoshli bolalarga tez o'qishni o'rgatish uchun usul va mashqlar
6-7 yoshli bolalar bilan siz ko'proq qiyin mashqlardan foydalanishingiz
mumkin. Ammo o'yinlar va musobaqalarda o'ynab, qiziqishni kuchaytirishni
unutmang.
Turli xil o'qish texnikalariga
qo'shimcha ravishda siz turli xil mashqlardan
foydalanishingiz kerak:
Yaxshilangan artikulyatsiya. To'g'ri
bajarilganligiga ishonch hosil qilib, turli xil
tillarni burishtiring. Siz musobaqani tashkil
qilishingiz mumkin va kim eng yaxshi harakat
qilsa kichik mukofot oladi.
Tez fikrlashni rivojlantirish. Bir varaq qog'ozni oling va imlo va tovushga
o'xshash, lekin ma'nosi va bitta harf bilan farq qiladigan juft so'zlarni yozing,
25

masalan, mushuk - ter, o'tin - vazn, uyqu - ohang va boshqalar. Farzandingizdan
farqni topib, har bir so'zning ma'nosini tushuntirishini so'rang.
26

Xulosa
Eng muhimi, mashg'ulotlaringizni muntazam ravishda o'tkazish.
Maktabga berilgan topshiriqlar bilan birgalikda haftada 3-4 ta mashg'ulot o'tkazish
maqbuldir. Vaqti-vaqti bilan ba'zi mashqlarni boshqalar bilan almashtirishingiz
mumkin, bu sizning harakatlaringizni yanada rang-barang va qiziqarli qiladi.
O'qishni o'rgatish haqida ko'proq ma'lumot olish uchun quyidagi videoga
qarang.
O'qish grafik ma'lumotlarni qayta ishlash va idrok etishning eng muhim
jarayoni bo'lib, uni o'rganish erta yoshdan boshlanadi.
Ushbu mahoratni o'zlashtirish sifati ko'p jihatdan kishining o'qishda, ijodda va
hatto kundalik ishlarda yutuqlarini aniqlaydi. Biz nafaqat qanday qilib tez o'qishni
o'rganishni, balki matndagi eng muhim ma'lumotlarni qanday olishni ham ko'rib
chiqamiz. Bo'lajak intellektual ishlarning sifati va tezligi to'g'ridan-to'g'ri
bog'liqdir.
Va bu nafaqat aktyorlar, filologlar va olimlarga tegishli. Hatto oddiy
iqtisodchi ham bu ko'nikmalarni hayotda foydali deb topadi. Bitirgandan so'ng har
bir talaba o'z diplomini katta auditoriya oldida himoya qilar ekan. Keyingi ishlarda
tez va chiroyli gapirish qobiliyati hal qiluvchi mahoratga aylanishi mumkin:
ko'pincha shaxsning martaba zinapoyasiga ko'tarilishi yaxshi nutqqa bog'liq.
Endi bu qobiliyat nima uchun juda muhimligini bilasiz. Qanday qilib tezda
ovoz chiqarib o'qishingiz mumkin.
27

FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR
1. Sh.M. Mirziyoyev “Erkin va farovon demokratik O’zbekiston Davlatini
birgalikda barpo etamiz” –T.: “O’zbekiston” 2016-y 56-b.
2. Sh.M. Mirziyoyev “Tanqidiy tahlil, qat’iy tartib-intizom va shaxsiy
javobgarlik – har bir rahbar faoliyatining kundalik qoidasi bo’lishi kerak”. –T.:
“O‘zbekiston” 2017 y. -104-b.
3. Sh.M. Mirziyoyev “Qonun usutuvorligi va inson manfaatlarini ta’minlash –
yurt taraqqiyoti va xalq farovoniligining garovi”–T.: “O‘zbekiston” 2017 y. -48-
4. Sh.M. Mirziyoyev “Buyuk kelajagimizni mard va olijanob xalqimiz bilan
birga quramiz”–T.: “O‘zbekiston” 2017 y. -488-b.
5. Sh.M. Mirziyoyev “Milliy taraqqiyot yo’limizni qat’iyat bilan davom ettirib,
yangi bosqichga ko’taramiz”. –T.: “O‘zbekiston” 2017 y. -592 b.
6.Abdullayeva Q. Va b. O’qish axborot vositalarii. (Bilim bog’i) 2-sinf. – T.:
O’qituvchi, 2003 y., 192
7. Adizov B. R. Boshlanqich ta'limni ijodiy tashkil etishning nazariy asoslari.
13.00.01. — pеdagogika nazariyasi va tarixi. — T.:2003 y, 44 b.
8.Boshlanqich ta'lim Kontsеpsiyasi //Boshlanqich ta'lim, 1998, №6, 15-18 bеt.
9.Umumiy o’rta ta'limning Davlat ta'lim standartlari va o’quv dasturi.
Boshlang’ich ta'lim. // O’zbеkiston Rеspublikasi Xalq ta'limi vazirligining
Axborotnomasi. 7-maxsus son. –T.: «Sharq», 480 b.
10.Umarova M, Hakimova Sh. O’qish kitobi. 3-sinf.(to’ldirilgan 10 nashri)
T.:«Cho’lpon», 2010 y. 224
Internet saytlari
1. www.natlib.uz internet kutubxona
2. www.ziyonet.uz materiallari
3. www.kitob.uz
4. www.tdpu.uz
5. www.referat.arxiv.uz
28

1-2 sinf o’quvchilarining o’qish malakalarini takomillashtirish

Sotib olish

Dokument ma'lumotlari

Sotuvchi

1-2 sinf o’quvchilarining o’qish malakalarini takomillashtirish

O'xshash dokumentlar