1-4-sinflarda musiqa o’qitishning mazmuni va metodikasi - Musiqa - Kurs ishlari

Dokument ma'lumotlari

Narxi	70000UZS
Hajmi	377.7KB
Xaridlar	2
Yuklab olingan sana	07 Iyun 2024
Kengaytma	docx
Bo'lim	Kurs ishlari
Fan	Musiqa

Sotuvchi

Zafar Nurullayev

Ro'yxatga olish sanasi 22 May 2023

71 Sotish

1-4-sinflarda musiqa o’qitishning mazmuni va metodikasi

Sotib olish

O‘ZBEKISTON RESPUBLIKASI MADANIYAT
VAZIRLIGI
O‘ZBEKISTON – FINLANDIYA PEDAGOGIKA
INSTITUTI
“Musiqa ta’limi” kafedrasi
“Musiqa o‘qitish metodikasi va maktab repertuvari” fanidan
KURS ISHI
Mavzu: 1-4-sinflarda musiqa o’qitishning mazmuni va metodikasi .
Bajardi: O‘lmasov Ahtam
Tekshirdi:Davronova Guzal

Samarqand-2024
MUNDARIJA:
1. Kirish…………………………………………………………….5
2. I.BOB. 1- 4 sinflarda Musiqa Madaniyati darslarini tashkil
etishning mazmuni va metodikasi……………………………...6
3. 1.1. 1-4-Sinfda musiqa o’qitishning maqsad va vazifalari…………………11
4. 1.2. Boshlang’ich sinflarda musiqa darslarini o’qitishning o’ziga xos
metodlari…………………………………………………........…………...16
5. 1.3. 1-4 sinf o’quvchilarining yosh xususiyatlari va dars mavzusi va
o’quvchilarning bilim malakasiga mosligi ………………………………...21
6. II. BOB. Boshlang’ich sinflarda Musiqa savodi darslarida
faoliyat turlaridan foydalanish………………………………...22
7. 2.1. 1-4- sinflarda faoliyat turlaridan foylalanishning amaliy ahamiyati.....26
8. 2.2. 1-4 sinf dasturida keltirilgan mavzularini o’qitish metodlari…………38
9. XULOSA………………………………………………………...39
10.FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR………………………40

KIRISH
Kurs ishining dolzarbligi. Boshlang’ich sinf o‘quvchilarini har tomonlama
yetuk qilib tarbiyalashda maktabda o‘qitiladigan barcha fanlar qatori musiqa
darslarining ahamiyati kata. Musiqa inson his-tuyg‘ularini orzu-istaklarini o‘ziga
xos badiiy tilde ifoda etadi va hissiyotlarga faol ta’sir ko‘rsatadi. Kichik yoshdagi
o‘quvchilar musiqa san’ati bilan bolalar bog‘chalarda oilada, radio va
televideniyadan beriladigan ko‘rsatuvlar orqali tanish bo‘ladilar. Musiqa darslarida
quvnoq kuy va qo‘shiqlarni tinglash, kuylash,raqs elementlarini bajarish, chapak
chalish hamda bolalar cholg‘u asboblarida jo‘r bo‘lish musiqaga ishtiyoqlarini
yanada tez oshirib beradi. Chunki bu yoshdagi bolalarda hali diqqat-e’tibor uncha
to‘liq shakllanmagan bo‘ladi, ular ko‘proq serharakat va o‘yinga boyil bo‘ladilar.
Shuningdek, birinchi sinf o‘quvchilari psixologik-fiziologik harakterga ko‘ra,
ma’lum darajada xotirasi, nutqi diqqati – e’tibori, ovoz apparatlari to‘liq
rivojlanmagan, ovoz pardalari nozik kuchsiz bo‘ladi. Shunga ko‘ra bolalarni
musiqaga tobora qiziqtirishda, butun dars davomida ularni kayfiyatini saqlashda,
o‘qituvchi ochiq samimiy,shirin muomalasi va yoqimli xatti – harakatlari bilan
erishishi lozim. Demakki, bu uchun ham yetarlicha malaka va qobiliyat bo’lishi
kerak. Ushbu kurs ishining maqsadi bolalar va musiqa o’rtasidagi bog‘liqlikni
tahlil etish.
Kurs ishining maqsadi - musiqiy ta`lim yo`nalishi talabalarini musiqa
madaniyati o`qituvchisi amaliy faoliyatiga tayyorlaydi. Metodika tahlim – tarbiya
jarayonida o`qituvchining o`quvchilar bilan ishlash usullarining mazmunini
anglatdi. Musiqa o`qitish metodikasi o`qituvchisidan isteg’dod, qobilyatlar va
ishtiyoqlar mavjud bo`lishini talab etadi.
Bo`lg`usi bakalavrlarni musiqa madaniyati o`qituvchisi va kasb-hunar kollej
3

faoliyatiga amaliy tayyorlashdan iborat, ushbu faoliyat musiqiy maktab repertuari,
metodika va amaliyot ishlari egallash negizida amalga oshiriladi.
Kurs ishi ning vazifalari –
1.Muammoga oid ijtimoiy-falsafiy, psixologik, pedagogik va metodik
manbalarni o’rganish;
2.Kurs ishi materiallari doirasida tavsiyalar ishlab chiqish.
Talabalar turli yo‘nalishlarda bilimlarga ega bo‘lganliklarini namoyish
etishlaridan iboratdir. Mazkur dasturda o‘rin olgan mavzular debocha va asosiy
qism hamda maxsus metodikada jamlangan.
Musiqa ta`limi va tarbiyasining mazmuni, tashkil qilinishi, turli shakllari va
metodlari haqida asosiy mahlumotlar berish. Musiqa ta`limi va tarbiyasi sohasidagi
ilg`or tajribalarni umumlashtirish. Darsdan tashqari musiqiy pedagogik amaliyot
bo`yicha metodik adabiyotlarni mustaqil o`rganishga tayyorlash.
Talabalarni umumiy ta`lim maktabida ta`lim-tarbiya jarayonini
o`quvchilarning musiqa san`ati va uning hayot bilan bog`lig`ligini jonli, yaxlit
holda anglab yetishi asosida amalga oshirishga tayyorlash; maktab musiqa
repertuari vokal-xor, musiqa tinglash bo`yicha asarlarni maktab musiqa
pedagogikasi va metodikasi tamoyillariga tayangan holda metodist va ijrochi
sifatida o`zlashtirish; musiqa madaniyati o`qituvchisining darsga tayyorlanishi va
o`z o`zini tayyorlashi o`quvi, maktab musiqa repertuarini uslubiy va didaktik
ishlab chig`ish malaka va ko`nikmalarini shakllantirish; maktab musiqa repertuari
bilan ishlashning ko`rgazmali – axborotli metodi va usullarini egallash; maktab
musiqa repertuari bilan ishlashning ijodiy usullari va metodlarini o`zlashtirib olish;
maktab repertuarini metodik ijrochilik tomonidan o`zlashtirib olish jarayonida
musiqiy fikr yuritish, musqg`iy ijodkorlik, musiqani idrok etish, tasavvur qilish,
musiqiy

4
qobiliyatlarini o`stirish; maktab repertuarini o`rganish jarayonida bo`lajak musiqa
o`qituvchisi malakasini shakllantirish; musiqiy-pedagogik musiqa repertuarini
o`rganish jarayonida bo`lajak musiqiy madaniyat o`qituvchisining umumiy,
musiqiy va professional madaniyatini shakllantirish.
Bola rivojlanishida fiziologik mashg’ulotlar bilan bir qatorda psixologik
mashg’ulotlar ham juda muhum hisoblanadi. Shundan kelib chiqib aytishimiz
mumkinki, demak musiqa ham xuddi shunday muhum.
Kurs ishining metodlari:
Falsafiy, pedagogik, psixologik va metodik adabiyotlarni o’rganish;o’zbek xalq
og’zaki ijodi;o’zbek xalq maqollari.
Kurs ishining hajmi:
Kurs ishimiz kirish qism, 2 bob, 5paragrof, xulosa va foydalanilgan adabiyotlar
ro‘yxatidan iborat.

5
I.BOB. 1- 4 sinflarda Musiqa Madaniyati darslarini
tashkil etishning mazmuni va metodikasi.
1-4-Sinfda musiqa o’qitishning maqsad va vazifalari.
Respublikamiz jahondagi taraqqiy etgan mamlakatlar qatoridan munosib
o‘rin egallagan. Uni saqlab turish uchun ma’naviy salohiyat bilan iqtisodiy
qudratimizni XXI asr ilmiy-texnika tarraqiyoti talablariga javob beradigan tarzda
rivojlantirishimiz zarur. Turli sohaga mansub bo‘lgan kadrlarni tayyorlash va
ularning kasbiy mahoratini oshirish ta’lim jarayonining asosiy maqsadidir. Buning
uchun ayniqsa yoshlarimiz dunyoqarashini, madaniyati va ma’naviyatini, kasbiy
bilim va insoniy fazilatlarini jahon andozalari darajasiga ko‘tarish talab etiladi.
Bunday murakkab ijtimoiy vazifani amalga oshirishda ilm-fan va amaliy
faoliyatlar ichida, ilmiy asosga suyangan “Musiqa o‘qitish metodikasi va maktab
repertuari” fani ham yetakchi o‘rin egallaydi.
1997-yil 29-avgust O‘zbekiston Respublikasi Oliy majlisining II chaqiriq IX
sessiyasida “Ta’lim to‘g‘risida‘‘gi Qonun va “Kadrlar tayyorlash milliy dasturi”
respublikamizda yangicha ta’lim tizimini bunyod etib, kelgusida bu sohada amalga
oshirilishi lozim bo‘lgan istiqbolli vazifalarni belgilab bergan. Shular sirasiga,
zamonaviy ilm-fanning shu kunda erishilgan yutuqlari bilan birga hududimiz
o‘qituvchi va pedagoglarining kasbiy kompententlik darajasidan kelib chiqib,
jahondagi ilg‘or pedagogik texnologiyalardan unumli foydalangan holda,
hududimizga mos bilim berish nazariya va usullarni yaratish maqsad qilib
qo‘yilgan. Chunki xalqimizning kelajagi ko‘p jihatdan o‘qituvchiga unung
salohiyatiga, kasbiy tayyorgarligiga, yosh avlodga ta’lim va tarbiya berish
faoliyatiga bog‘liq. Yosh avlodni bilimli, madaniyatli, ma’naviyatli, odobli,

e’tiqodli, barkamol inson qilib voyaga yetkazish, o‘qituvchi zimmasiga asosiy
vazifa qilib qo‘yilgan.
6
Shuningdek, bo‘lajak o‘qituvchilarni pedagogika, psixologiya, ma’naviyat,
milliy istiqlol g‘oyasi, informatika, yangi pedagogik texnologiya, musiqa san’atiga
oid fanlarni o‘qitish imkoniyatlari yanada kengaytirilgan. Zamonaviy talab va
metodlar asosida, umumkasbiy fanlar bo‘yicha dastur hamda o‘quv qo‘llanmalar,
darsliklar yaratilgan. Uzluksiz ta’lim-tarbiya tizimi, yosh avlodni sog‘lom va
barkamol inson bo‘lib voyaga yetkazishda muhim ahamiyat kasb etadi. Buni
amalga oshirish uchun o‘quv mashg‘ulotlari va dars jarayonini olib borish
qobiliyatini o‘qituvchilar o‘zlarida paydo qilishlari uchun ta’lim nazariyasi bilan
birga o‘qitishning zamonaviy usullarini egallab, ularni pedagogik amaliyotda
qo‘llash ko‘nikmasini hosil qilishlari zarur. O‘qituvchi “Pedagogik texnologiya”
jarayonining asl mohiyatiga har bir mashg‘ulotning loyihasini tuza olishi va bu
loyihalardan pedagogik amaliyotda mohirona foydalana olishlari kerak. Shu bilan
birga o‘z ma’naviyati ustida tinmay ishlash ko‘nikmasini hosil qilish kerak.
Yevropa va Sharq kompozitorlarining mumtoz asarlari bilan tanishib, “Musiqa
madaniyati” darslarini sifatli va samarali olib borish uchun intilishi lozim.

“Musiqa o‘qitish metodikasi, pedagogika” fani sifatida tajribada sinalgan
7
ishlami nazariy qismlarini umulashtirib, amaliyotda samarali natijalar bergan
o‘qitish metodlarini takdim etadi. Metodika asosan, pedagogika, psixologiya,
estetika va san’atshunoslikning tadqiqot natijalariga asoslanadi. U, musiqa
o‘qitishning qonun - qoidalarini ta’riflab beradi, kelajak yosh avlodni tarbiyalashda
qo‘llanadigan zamonaviy metodlami belgilaydi. Metodika, ta’lim - tarbiva
jarayonida o‘qituvchining o‘quvchilar bilan ishlash usullarining, mazmunini
anglatadi. Musiqa o‘qitish metodikasi o‘qituvchidan iste’dod, qobiliyatlar va
ishtiyoqlar mavjud bo‘lishini talab etadi, chunki, san’at pedagogikasi mashakqatli
va juda mas’uliyatli sohadir, Xozirgi kunda “Musiqa o‘qitish metodikasi”
birdaniga kelib shakllangan fan emas, balki bunta qadar mazkur fanni shakllanishi
ijodiy va murakkab tarakkiyot yulini bosib o‘tgan. Respublikamizda musiqa
o‘qitish metodikasini shakllantirishda maxaliiy olimlar, metodistlar, tajribali
o‘qituvchilarning qator izlanishlari, o‘quv qo‘llanmalarining ahamiyati katta
bo‘ladi. Badiiy pedagogikaning metodika sohasidagi so‘nggi yutuqlari talabalarni
pedagogika faolivatiga tayyorlash, ularni metodik bilim va maqoratlar bilan

qurollantirish, musiqa o‘qitish metodikasini bu maqsadga erishish uchun amaliy
mashg‘ulotlar mobaynida uzoq ijtimoiy mehnat qilish talab etiladi. Ma’lumki,
maktabda o‘quvchilaming yosh fiziologik xususityalarini, ko‘nikma va
malakalariga qarab, musiqa o‘qitish metodikasi qo‘llaniladi. Bu yerda ta’lim usuli,
o‘quv materiallarining (O ‘quv reja, dastur) ta’lim printsiplari, o‘quv - tarbiyaviy
ishlarining umumiy maqsad va vazifalari muhim ahamiyatga egadir. Demak
musiqa o‘qitish metodikasi, о‘quvchilarning musiqa san’atiga o‘rgatishning
mazmuni, vazifalari va metodlarini o‘rgatuvchi va o‘quv jarayonlarini tashkil
etuvchi shakl va yo‘llarini tadbiq etuvchi fandir, «Metodika» so‘zi grekcha so‘z
bo‘lib, «tadqiqot yo‘li», «bilish usuli» degan ma’noni anglatadi va ta’lim -
tarbiyaning alohida qismlari bo‘lib hisoblanadi, ulaming yig‘indisi musiqa o‘quv
metodlari deyiladi. Musiqaning o‘qitish metodlari deganda, maktab
o‘quvchilarining bilim, maxorat va
8
malakalarini egallashda, ularning ijodiy qobiliyatlarini rivojlantirishda va
dunyoqarashini tarkib toptirishda o‘qituvchilarning qo‘llagan ish usullari
tushuniladi. Musiqa o‘qitish metodikasi vazifalarini amalga oshirishda, musiqa
o‘qitishning qator metodlari bilan birgalikda, pedagogikaning amaliy yo‘nalishini
xususiy (optimal) metodlar egallab, musiqa darsida qo‘llash muhim ahamiyat kasb
etadi. Musiqa o‘qitish metodikasi vazifalarini amalga oshirishda musiqa darsida
o‘qitishning (optimal) xususiy metodlaridan unumli foydalanishga bog‘liq. Yetuk
olimlarimizning tadqiqotlarida maktab o‘qituvchisining shaxsiyati va unga bo‘lgan
professional talablar va o‘quvchilar munosabatini, xususiy metoddlardan
foydalanish jarayonida xal qilish lozimligini ilmiy asosda ta’riflab berganlar.
Xususiy metod - biror bir fanning amaliy va ijodiy ishlarini mazmunini va
mavzusini keng yoritib berish va mustaxkamlashda, o‘qituvchi va o‘quvchi

faoliyatida o‘zaro aloqadorligini va o‘quvchilarni bilish jarayonida izlanishga
undovchi metoddir.
Xususiy (optimal) metodlar o‘qitish faoliyati maqsadga qarab turtga
bo‘linadi:
1. Darsni musiqaviy umumlashtiruvi metodi.
2. O‘tilajak darslarga oldindan «yugurib», bog‘lanib o‘tish va ilgari o‘tilganlarga
qaytish metodi.
3. Dars mazmunini emotsional dramaturgiyasi metodi.
4. Darsningpedagogik jihatdan kuzatilishi vabilimlaming baxolanish metodi.
Musiqa darsdagi faoliyat turlari tez -tez almashib turishi, o‘quvchilari
zerikmaslik, toliqmaslikni shu bilan birga musiqa darsiga qiziqishni oshiradi.
Birinchi sinfda musiqa o‘qitishni asosiy maqsadi
o‘quvchilardamusiqagaqiziqishuyg‘otish va
9
musiqiy taassurotni tarkib toyatirish, musiqani san’at sifatida ongli idrok etish.
Natijada bolalarda musiqa haqida mushohada qilishning boshlang‘ich asoslari
vujudga keladi. Ushbu maqsadga erishish uchun quyidagi vazifalar amalga
oshiriladi:
1. O‘quvchilarni musiqiy qobiliyatlarini, musiqiy o‘quvini rivojlantirish.
2. Musiqani (tinglash) idrok etish malakasini o‘stirish.
3. Kuylash malakalami ustirish.
4. Musiqiy badiy-g‘oyaviy mazmuni vositasida axloqiy estetik tarbiyalash.

Ma’lumki, musiqa - hayot va davr aksidir. Shuning uchun ham boshlang‘ich
sinflarda musiqa darslarini dasturining bosh mavzusi «Musiqa va hayot»dir.
Boshlang‘ich sinfda musiqa madaniyati darslari, bolalarning hayotiy tajribalariga
tayangan holda, olib borish, badiiy ta’lim beruvchi vosita sifatida muhim
ahamiyatga ega. Zeroki, dasturda kuylash va tinglash uchun tavsiya etiladigan
qo‘shiqlar va musiqiy asarlar, baxtli bolalik, insonparvarlik, Vatanga muhabbat,
tabiatga muhabbat haqida asarlardan iboratdir. Birinchi sinfda bolalar musiqaning
harakteri obrazlari orqali olgan bilimlari nisbiy bo‘lib, keyingi sinflarda aniq
(konkret) tushunchalarga aylanadi. Shuningdek , birinchi sinfda o‘quv yili boshida
ilk bor olingan bilimlar notagacha bo‘lgan davr deb ataladi.
Musiqiy faoliyatlarning birinchi turlariga doir vazifalar, ish mazmunini
tashkil etadi. Mazkur faoliyatlar ashula aytish, musiqa tinglash, musiqa savodi,
raqs elementlarini bajarish musiqali o‘yinlar, qadam tashlash bolalar cholg'u
asboblarida jo‘r boiish, musiqa madaniyatini tarkib toptirishda muhim rol
o‘ynaydi. Birinchi sinfda xor bo‘lib qo‘shiq kuylash - jamoa faoliyati sifatida
o‘quvchilami bevosita
10
ishtiroki bilan amalga oshiriladi.
Qo‘shiq kuylash murakkab psixologik va fiziologik jarayondir. Bundan bosh
miyadagi nerv xujayralari faol qatnashadi, o‘quvchilarda ijobiy his - tuygularini
faolligini ta’minlaydi, ko‘krak qismi tovush hosil qiluvchi a’zolami artikulyatsiya va
nafas organlarini faollashtiradi hamda o‘quvchilarning samarali ishlashiga sharoit
yaratadi. Boshlang‘ich sinflarda qo‘shiq o‘rgatish uchun avval shu qo‘shiq
tinglanadi so‘ng qo‘shiq o‘rgatish metodi asosida o‘rgatiladi:

1. Qo‘shiq haqida o‘qituvchining qisqacha kirish so‘zi (qo‘shiq muallifiari
haqida, asarning tarixiy yoki tarbiyaviy ahamiyati haqida, qisqa hikoya qilish, shu
asarga doir qiziqarli hayotiy suxbat o'tkazish va rasmlar ko‘rsatish).
2. Qo‘shiqni o‘qituvchi tomonidan toliq ijro etib berilishi.
3. Qo‘shiqni musiqiy harakteri, uning ifoda vositalari, shakli, janrini
o‘quvchilar bilan birgalikda aniqlash.
4. Qo‘shiqni musiqiy jumlalarga bo‘lib o‘rgatish.
5. Qo'shiqni ijro sifatlari ustida ishlash (nafas, sof intonatsiya, talaffuz,
dinamik belgilar asosida ifodali kuylash).
6. Taassurotlari yuzasidan qisqacha suhbat o‘tkazish (savol-javob)
ko‘rgazmali materiallar asosida.
11
1.2. Boshlang’ich sinflarda musiqa darslarini
o’qitishning o’ziga xos metodlari.
Musiqiy faoliyatlarining birinchi turlariga doir vazifalar ish mazmunini
tashkil etadi. Mazkur faoliyatlar ashula aytish, musiqa tinglash, musiqa savodi,
raqs elementlarini bajarish, musiqali o‘yinlar, qadam tashlash, bolalar cholg‘u
asboblarida jo‘r bo‘lish musiqa madaniyatini tarkib toptirishda muhim rol

o‘ynaydi. Birinchi sinfda xor bo‘lib qo‘shiq kuylash jamoa faoliyati sifatida
o‘quvchilarni bevosita ishtiroki bilan amalga oshiriladi. Qo‘shiq kuylash murakkab
psixologik va fiziologik jarayondir. Bunda bosh miyadagi nerv hujayralari faol
qatnashadi, o‘quvchilarda ijobiy his-tuyg‘ularni faolligini ta’minlaydi, ko‘krak qismi
tovush hosil qiluvchi a’zolarni artikulatsiya va nafas organlarini faollashtiradi
hamda o‘quvchilarning samarali ishlashiga sharoit yaratadi. Boshlang‘ich sinflarda
qo‘shiq o‘rgatish uchun avval shu qo‘shiq tinglanadi, so‘ng qo‘shiq o‘rgatish
metodi asosida o‘rgatiladi.
Qo‘shiq o‘rgatish metodi quyidagicha:
1. Qo‘shiq haqida o‘qituvchining qisqacha kirish so‘zi (qo‘shiq mualliflari
haqida, asarning tarixiy yoki tarbiyaviy ahamiyati haqida qisqa hikoya qilish, shu
asarga doir qiziqarli hayotiy suhbat o‘tkazish va rasmlar ko‘rsatish).
2. Qo‘shiqni o‘qituvchi tomonidan to‘liq ijro etib berilishi.
3. Qo‘shiqni musiqiy xarakteri, uning ifoda vositalari, shakli, janrini
o‘quvchilar bilan birgalikda aniqlash.
4. Qo‘shiqni musiqiy jumlalarga bo‘lib o‘rgatish.
12
5. Qo‘shiqni ijro sifatlari ustida ishlash (nafas, sof intonatsiya, talaffuz,
dinamik belgilar asosida ifodali kuylash).
6. Taassurotlari yuzasidan qisqacha suhbat o‘tkazish (savol-javob)
ko‘rgazmali materiallar asosida.

Bunga misol qilib darslikdagi quyidagi asarlarni aytishimiz mumkin:
D.Omonullaeva musiqasi, «Buvijonim» N.Ro‘zimuhammedov she’ri; «Baxti
erkatoy» T.Toshmatov musiqasi, T.Ilxomov she’ri; «Diloromning qo‘shig‘i»
D.Omonullayeva musiqasi, N.Muhammad she’ri; «Nisholda», D.Omonullayeva
musiqasi, R.Tolipov she’ri. Birinchi sinfdan boshlab o‘quvchilarni ovoz diapazonini
aniqlash va kengaytirishga aloqida e’tibor berish lozim.
Birinchi sinfda o‘quvchilarni ovoz diapazoni (DO1 – Lya1), keyinchalik esa
ularni ovoz diapazoni kengayib, o‘quv yili oxirlarida (DO1 – D02)gacha ham bo‘lishi
mumkin. Qo‘shiqlarni o‘quvchilarga musiqiy qobiliyatlari, musiqiy o‘quvi,
xotirasiga, talaffuziga ahamiyat beriladi. Qo‘shiqlarning differensional guruhlarga
bo‘lib o‘rgatish dars samaradorligini oshiradi. Musiqiy o‘quvi bo‘sh bo‘lgan
o‘quvchilarni qiziqishini va musiqiy qobiliyatini yanada o‘stirish uchun
o‘qituvchilarni uch guruhga bo‘lib o‘tkazish
13
lozim. Musiqiy o‘quvi bo‘sh bo‘lgan bolalar har tomondan jarangdorovozlarni
eshitib, ularga taqlid qilib chiroyli, sof intonatsiyada kuylashga harakat qiladilar.
Bu yoshdagi o‘quvchilarni ovozi o‘zlariga xos juda mayin va yoqimli tembga ega

bo‘ladi. O‘tirib va turib kuylaganda gavdani to‘g‘ri tutish, nafasini so‘z o‘rtasida
olmaslik uchun rejaga solish, unli va undosh tovushlarni to‘g‘ri talaffuz qilish, sof
intonatsiya ustida muntazam ish olib borish lozim. Bolalar ovozini parvarish qilish
tavsiya etiladi. Ovoz sozlashni primar tovushlardan (mi1, fa1, sol1,) boshlab,
yelkani ko‘tarmasdan nafas olishga ahamiyat berish qo‘shiq kuylash
samaradorligini oshiradi. Musiqa tinglash darsning boshidan oxirgacha amalga
oshiriladigan faoliyat turidir. Agar bolalar sinfga musiqa sadolari ostida kirsalar,
demak ular musiqani idrok etib kiradilar.
Qo‘shiq aytsalar, uni avval eshitib, idrok etib, so‘ng o‘rganib kuylaydilar.
Raqsga tushganda ham musiqani tinglab, uning badiiy ifodasini raqs harakatlari
bilan tasvirlaydilar. Musiqa tinglashga doir asarlar shakl va janr jihatidan xilma-xil
bo‘lmog‘i lozim. Aynan musiqa tinglash vositasida bolalar turli o‘zbek xalq cholg‘u
14
sozlari, o‘zbek xalq musiqasidan namunalar («Chertmak», «Dutor bayoti», «Alla»,
«Dilxiroj») kabi asarlar bilan bolalar kompozitorlari va bastakorlar hayoti va ijodi,

milliy musiqamiz an’analari kuy va qo‘shiqlar bilan tanishadilar. Musiqiy o‘quvi
bo‘sh bo‘lgan bolalar har tomondan jarangdor ovozlarni eshitib, ularga taqlid qilib,
chiroyli, sof intonatsiyada kuylashga harakat qiladilar. Boshlang‘ich sinf
o‘quvchilari o‘z diqqat-e’tiborini uzoq vaqt bir narsaga qaratib turolmaydilar, juda
tez charchab qoladilar. Shuning uchun ham musiqa madaniyati darslarida musiqiy
ijroga ahamiyat berib borish, chapak chalish, qadam tashlash kabi xilma-xil
harakatlardan foydalanish zarur. Ayniqsa bolalar musiqiy cholg‘u asboblari
(doiracha, bubencha, shiqildoq, marakassa, uchburchak, rumba, barabancha)da
jo‘r bo‘1ish va ritmik raqs harakatlarini bajarish, bolalarni faollashtiradi va dars
qiziqarli, mazmunli o‘tadi.
Ikkinchi sinfda vokal – xor ishlariga e’tibor kuchayadi, o‘quvchilar ovoziga va
cholg‘uga tayanib jo‘r bo‘lib, musiqali ritmik harakatlar bajaradilar. Bunga
«Paxtaoy» F.Nazarov, T.Ilxom she’ri; «Kichkintoymiz – gijingtoymiz» P.Mo‘min
she’ri, K.Kenjayev musiqasi; «Yangi yilim» P.Mo‘min she’ri, D.Zokirov musiqasi;
«G‘ildiragim» Sh.Yormatov musiqasi, T.Bahromov she’ri kabi qo‘shiqlar,
«Chamanda gul» o‘zbek xalq kuylari misol bo‘la oladi. Musiqa idrokining asosiy
vositasi musiqa nutqidir. Musiqa ifoda vositalari: kuy, lad, ritm, registr, tembr,
dinamik belgilar musiqa savodiga kiradi. Ularni his etmasdan turib musiqa
asarlarini san’at sifatida badiiy va g‘oyaviy jihatdan ongli ravishda to‘liq idrok etish
qiyin. O‘quvchilar, shuningdek, o‘lchov, takt, takt chizig‘i, notalarni joylanishi,
pauzalar, kuchli va kuchsiz hissalar, janrlar haqida bilimlarga ega bo‘lishlari, kuy-
qo‘shiqlarni ongli ravishda o‘zlashtirishga musiqiy savodidan quyidagi bilim va
malakalar shakllanib, amalda bajarilishi lozim:
15

1. Kuylarni ritmik sxemalarini bo‘g‘inli so‘zlar bilan kuylash (lya, du, da, mo,
mi).
2. Kuchli va kuchsiz hissalarini aniqlash va ularni his etib kuylash.
3. Chapak va cholg‘u asboblarida chalib kuyga ritmik jo‘r bo‘lish.
4. Marsh va raqs xarakterini ifodalash.
5. Lad haqida bilimlarni mustahkamlash.
Uchinchi sinf o‘quvchilari o‘zlarining psixologik-fiziologik xarakteriga ko‘ra
1–2-sinflardan ancha farq qiladi. Ularning diqqat e’tibori turg‘un, xotirasi kuchli,
ovoz apparatlari shakllangan, nutqi ravon, vokal-xor malakalariga, musiqa haqida
bilimga ega bo‘ladilar. Uchinchi sinf o‘quvchilari ovoz diapazoni do1 – mi2. Shunga
qaramasdan, darsning har bir elementi tajribalarga asoslanib tushuntirish lozim.
16

1.3. 1-4 sinf o’quvchilarining yosh xususiyatlari va dars
mavzusi va o’quvchilarning bilim malakasiga mosligi.
Maroqli va ma’naviy zavq beruvchi ana shu go’zal tuyg’u bolalar va
o’quvchilarning ayniqsa, nafosat tarbiyasiga kuchli ta’sir ko’rsatadi. Binobarin,
bolada namoyon bo’ladigan ilmiy badiiy-estetik tarbiya muhim ma’naviy
go’zallikka puxta, zamin hozirlaydi.
Bolalar yoshlik xususiyatlarini e’tiborga olib uni ilk yoshidan tashkil qilish va
yo’naltirish - pedagog vazifasidir. Aks xolda bola rivojlanishida orqada qolish
seziladi. Misol uchun bolalarni ilk yoshida musiqaviy tovushlarning balandligi
bo’yicha ajratib borishga o’rgatilmasa u yetti yoshida bu vazifalarni uddalay
olmaydi.
Musiqaviy rivojlanishning muhim xususiyatlari quyidagilardir:
-eshitish sezgisi, musiqaviy eshitish qobiliyati;
-har xil xarakterdagi musiqalarga emotsional munosabatning sifati va darajasi;
Qo’shiq kuylashda, musiqaviy ritmik harakatlar bajarishda oddiy
ko’nikmalar hosil qilish.
Bolalar hayotining 1-yili: Ruxshunoslar (psixologlar) bolalarda eshitish-
sezish erta uyg’onishini ta’kidlaydilar. A.A.Lyublinskaya malumotlariga ko’ra bola
hayotining 10-12 kunida tovushlarga munosabat seziladi.
2 oylik bola ovozga, skripka tovushlariga quloq solib tinchib qoladi.
4-5 oyiik bolalar ovoz kelayotgan manbani izlaydilar.Qo’shiq kuylayotgan
ovozga quloq tutadilar. To’g’ri rivojlanayotgan bola birinchi oylardan boshlab
17

musiqa xarakteriga kompleks jonlanish munosabatida bo’ladilar, ya’ni ular
quvonadilar yoki tinchib qoladilar. Bola hayotining birinchi yili oxiriga borib
kattalar qo’shig’iga g’uvillash bilan jo’r bo’lishga harakat qiladilar.
Bola hayotining 2-yili: Bolalar musiqa tinglashda yorqin emotsional
munosabat quvnoq jonlanish yoki muloyim kayfiyat bildiradilar. Bola baland va
past tovushlarni, qattiq va sekin yangrash, xatto tembr ishlarini ham ajratadi.
(Metallofon yoki barabanda ijro qilinayotir) Birinchi marta ongli ravishda
qo’shiqchilik intonatsiyalari hosil bo’ladi. U kattalar qo’shig’iga jo’r bo’lib
qo’shiqning oxirgi jumlalarini takrorlaydi, u oddiy harakatlar chapak, oyoq
taqillatishi, musiqa ostida aylanishlarini bajarishi mumkin.
Bola hayotining 3va 4 yili: Bolalarda sezgirlik, jismlarning har xil
xususiyatlarini ajratish, shu jumladan musiqaviy kabi xususiyatlar ham rivojlanadi.
Shuningdek, musiqaviy sezgirlikning individual rivojlanishi kuzatiladi. Misol uchun
bolalar oddiy qo’shiqlarni aniq kuylashlari mumkin. Bu davr yana bolalarning
mustaqil harakat qilishga intilishi bilan xarakterlanadi. Bolalarda aktiv harakat
qilishga intilish, musiqa bilan shugullanishga qiziqishi ortadi. 4 yoshli bolalar
kattalarning ozroq yordami bilan kichik ashulalarni mustaqil kuylashlari mumkin,
ular har xil harakatlarni biladilar va uni ma’lum darajada mustaqil ishlata oladilar.
Bola hayotining 5 yili: Bu davr ularning aktiv qiziqqonligi bilan
xarakterlanadi. Bu davr nimaga? Nima uchun? - degan savollar davridir.
Ular kuzatuvchan bo’lib musiqaning quvnoq, shodiyona, tinch xarakterini,
tovushlar baland-pastligini, p’esalarning birinchi qismi tez ikkinchi qismi sekin
ekanligini, kuy qaysi asbobda ijro qilinayotganligini (royal, skripka, bayan) aniqlay
oladi.
18

Bola oldiga qo’yilayotgan talablarni to’g’ri tushunish. Tovush bu davrda
jarangdor, harakatchan xususiyatga ega bo’ladi. Ovoz intonatsiyasi ancha
turg’unlasnadi, lekin doimo kattalar yordamiga muxtoj bo’ladi. Harakatning asosiy
turlari - yurish, chopish, sakrashlarni egallash bolalarga bu harakat turlarini o’yin,
raqslarda qo’llash imkonini beradi.
Bola hayotining 6-7 yillari: Bu davr bolalarni maktabga tayyorlash davridir.
Bog’chada olingan musiqaviy ta’asurotlar, bilimlar ta’sirida bolalar musiqa
asarlariga xarakleristika berish uning ifoda vositalarini tahlil qilishlari musiqada
ifodalangan har xil kayfiyatlarni sezishlari mumkin. Bola musiqaviy obrazlarni
butunligicha qabul qilish qobiliyatiga ega b’ladi. Bu esa tevarak-atrofga estetik
munosabatni tarbiyalashga katla yordam beradi. 6-7 yoshli bolalarda ovoz
apparati yanada rivojlanadi. Ovozda kuychanlik, jarangdorlik paydo bo’ladi.
Qo’shiq, raqs va o’yinlar mustaqil ravishda ijro qilinadi. Musiqaviy qiziqish va
qobiliyatlar yorqinroq namoyon bo’ladi.
Birinchi sinf: Birinchi sinfda musiqa darslarining maqsadi va vazifalari
bolalarning psixologik-fiziologik xususiyatlari va musiqaviy-o'quv xusu-
siyatlarining darajasiga asoslanib belgilanadi. Notagacha bo’lgan davr, bolalar
cholg’u asbobida jo’r bo’lish, musiqali ritmik harakatlar bajarish, bu sinfda amalga
oshirilishi lozim bo’lgan barcha maqsadlar musiqa tarbiyasining bosh mezoni
o’quvchilar ma’naviy boyligining tarkibiy qismi bo’lgan musiqiy madaniyatini
shakllantirishga qaratiladi. Birinchi sinfda musiqa ta’limotining poydevori ko’riladi.
Birinchi sinfdan boshlaboq o’quvchilarning ovoz diapazonini aniqlash va uni
kengaytirib borishga alohida e’tibor berish lozim. Boshlang’ich sinflarda ko’pgina
o’quvchilarning ovoz diapazoni, birinchi oktava «lya» dan yuqoriga o’tmaydi. Zero,
dasturdagi

19
qo’shiqlarning diapazoni birinchi oktava «do» dan uchinchi oktava «do» gacha
ko’tariladi. Natijada, o’quvchilar qo’shiqni bu pardalarda mutlaqo noto’g’ri ijro
etadilar yoki umuman ayta olmaydilar. Shu tufayli o’quvchilarni ikki ovozga
ajratish ya’ni ovozi yuqori pardalarga ko’tarilmaydigan o’quvchilar jim eshitishlari
qolganlari kuylashi talab qilinadi. Shuningdek, ovozga ajratish o’quvchilarga
qo’shiq o’rgatishda qo’l keladi. Har bir ovoz guruhining alohida kuylanishi
o’quvchilarni ko’p ovozlikka tayyorlab boradi va ularda mustaqillik hissini
tarbiyalaydi.
Ikkinchi sinf: Ikkinchi sinf o’quvchilari o’zlarining psixologik-fiziologik
xarakteriga ko’ra: birinchi sinf o’quvchilariga o’xshash bo’ladi. Qo’shiq, raqs,
marsh janrlarining musiqiy xususiyatlariga qarab farqlash kabi birinchi sinfda
olingan tushunchalar bilimlarga aylanadi. Vokal-xor ishiga e’tibor kuchayadi,
o’qituvchi ovoziga va cholg’uga tayanib o’quvchilarni ikki guruhga bo’lib, kuyning
bir jumlasini ketma-ket ijro etishdan ikki ovozlik hosil qilib qo’shiqlar o’rgatadi. Do
-Re diapazonidagi bir va ikki ovozli qo’shiqlar kuylatiladi. Musiqa xarakteri va janr

ifodalarini anglash va tasvirlashda musiqali-ritmik harakatlardan va bolalar cholg’u
asboblaridan keng foydalaniladi, shuningdek, o’zbek xalq ashulalari va cholg’u
20
asboblari, kompozitorlar ijodi bilan tanishtiriladi.
Uchinchi sinf: Uchinchi sinf o’quvchilari o’ziarining psixologik xarakteriga
ko’ra 1-2 sihflardan ancha farq qiladi. Ikkinchi sinfda olingan bilim va malakalar
musiqa qonuniyatlariga doir yanada aniqroq nazariy bilimga aylanadi. Ularning
diqqat- e’tiborlari turg’un, nutqi ravon bo’ladi, ovoz apparatlari shakllangan ikki
ovozli asarlarni (o’quvchilar do -re (mi ) diapazonidagi bir ovozli va ikki ovozli
qo’shiq elementlari bo’lgan asarlarni kuylaydilar) kuylash malakasiga ega
bo’ladilar. Musiqa darsiga qiziqishlari yanada ortib boradi.
To’rtinchi sinf: To’rtinchi sinfda o’quvchilar psixologik jihatdan hayotiy
tajribaga boy, fanlarga qiziquvchan bo’ladilar. Diqqat e’tibori turg’un, jiddiy
bo’lgan masalalar ustida fikrlash, xajmi jihatidan kattaroq bo’lgan musiqani ham
eshitishga qodir bo’ladilar. Taqqoslash, izlanish jarayonida ikki ovozli
qo’shiqlardan jo’rsiz-a’capella asarlaridan foydalanish maqsadga muvofiqdir.
Musiqa tinglash jarayonida o’zbek xalq musiqasi va uning ijtimoiy-tarixiy
ahamiyati, o’zbek xalq musiqasining qardosh xalqlar musiqasi bilan yaqinligi va
o’xshashligi haqida ma’lumot berish lozim. Bundan tashqari to’garaklarga jalb
etish, yakkaxon dastalar (ansambl) tashkil etish maqsadga muvofiqdir.

21
II. BOB. Boshlang’ich sinflarda Musiqa savodi darslarida
faoliyat turlaridan foydalanish.
2.1. 1-4- sinflarda faoliyat turlaridan foylalanishning
amaliy ahamiyati.
Musiqa mashg‘ulotlari ta’lim-tarbiyaning asosiy shaklidir. Musiqa
mashg‘ulotlarida bolalarning ijodiy o‘sishi bilan birga aqliy, ahloqiy, jismoniy
tarbiyalari tarkib topadi. Musiqa mashg‘ulotlari bir haftada 2 marotaba o‘tkaziladi.
U kunning 1-yarmida bo‘ladi. Zal ozoda va yorug‘ bo‘lishi kerak. Cholg‘u sozlangan,
pianinoning o‘ng tarafida stullar shaxmat tarzida bolalar soniga moslab
joylashtiriladi. Bolalar yengil kiyimda, oyoqlarida cheshka bo‘lishi kerak.
Musiqа mаshg‘ulotlаrining davomiyligi:
Kichik guruhidа 15 – 20 dаqiqа olib borilаdi.
O‘rtа guruhidа 20 – 25 dаqiqа olib borilаdi.
Kаttа guruhdа 25 – 30 dаqiqа olib borilаdi.
Tаyyorlov guruhidа 30 – 35 dаqiqа olib borilаdi.
Faoliyat turlari :
 Qo‘shiq kuylash;
 Musiqa tinglash;

 Bolаlаr cholg‘u аsboblаridа jo`r bo’lish;
 Musiqa savodi;
22
 Musiqaviy ritmik harakatlarni bajarish.
Musiqa tinglash -har bir bolaning musiqa tinglash madaniyatining shakllanishi
va rivojlanishida muhim ahamiyat kasb etadi. Bunda bolalar vokal va cholg‘u
kuylarini tinglashadi. Musiqa tinglashda bolalar musiqa asari janrlari bilan
tanishadilar, musiqani ifoda vositalarini aniqlashadi, musiqa xarakteri bilan
tanishadilar.
Musiqa savodi -bu faoliyat turida bolalar musiqaviy asarlarning tuzilishi, tempi,
xarakteri, yuqori va pastki, uzun va qisqa tovushlarni farqlashga o‘rganadilar. Bu
ularning aqliy salohiyati, musiqiy uquvi, tafakkuri, xotirasi, nutqi, bilimini oshiradi.
Qo`shiq kuylash -qo`shiq kuylashga o`rgatish jarayonida bolaning asosiy
musiqiy qobiliyati faol rivojlantiriladi. Jamoa bo`lib qo`shiq kuylash bolalarni

do`stlikka chorlaydi, ularning o`zaro hurmat, tabiatga va ona Vatanga muhabbat
kabi
23
tuyg`ularini tarbiyalaydi.
Bolaning ovoz diapazoni:
 3-4 yosh re1-sol1
 4-5 yosh re1-lya1
 5-6 yosh re1-si1(do2)
 6-7 yosh do1(re1)-do2
Musiqaviy ritmik harakatlar -o‘z harakatlarini musiqa orqali ifodalab berishni
talab qiladi. Musiqiy obrazlarga muvofiq turli xarakterdagi harakat va raqslarni,
turli obrazlarni tasvirlash muhim ahamiyat kasb etadi. Ritmik harakatlar musiqiy
qobiliyatni shakllantirish va rivojlantirishda juda muhimdir. Musiqiy ritmik
harakatlar bolalar ruhiyatiga musiqiy asarning mazmuni va kayfiyatini singdiradi,
bu bolaning sog`lom bo`lishiga ham ijobiy ta’sir ko`rsatadi.
Bolalar musiqa cholg‘u asboblarida jo‘r bo‘lish - musiqa mashg‘ulotlarida eng
qiziqarli, barcha bolalar sevib qatnashadigan faoliyat turidir. Bolalar musiqa
cholg‘u asboblari orqali jonli ijro har qanday bolani o‘ziga jalb etadi. Ularning
musiqaga bo‘lgan qiziqishlarini yanada oshiradi, ritm tuyg‘usi, musiqiy uquvi,
xotirasini mustahkamlaydi. Kichkintoylarda zavqlanish, hayratlanish, quvonish
kabi ruhiy holatlarni vujudga keltiradi.
Bolalarni musiqaviy faoliyatini tashkil qilish formalari.

Musiqa rahbari bolalar bog‘chasida bolalar musiqa tarbiyasining shakllanish
turlaridan keng foydalanishi darkor. Musiqa tarbiyasining shakllanish turlari
quyidagilar:
 -Musiqa mashg‘ulotlari.
24
 -Bayram ertaliklari.
 -Ko‘ngil ochar musiqiy o‘yinlar.
 -Badiiy adabiy musiqiy kompozitsiyalar.
 -Musiqiy teatr dramatizatsiyalar.
 -Yakka hol ish turlari.
 -To‘garak ishlari.
Bolalar cholg'u asboblarida ijro etish faoliyati.
Musiqa mashg'ulotlarida bu faoliyat turi eng qiziqarli jarayonlardan biridir. Bu
faoliyat bolalarni ijodkorlikka undaydi. Bolalar cholg'u asboblarida jonli tovushli
o'yinchoqlar sifatida har bir bolani qiziqtiradi. Chapak va bolalar cholg'u
asboblarida ritmik jo'r ho'lish, musiqaning xarakter va obrazlami chuqurroq his
etishda, ularga mos emotsional tuyg'ular hosil qilish, ayniqsa, boialarning ijodiy
qobiliyatlarini rivojlantirishda muhim ahamiyat kasb etadi. Musiqa
mashg'ulotlarida bolalar cholg'u asboblaridan foydalanish ijobiy natijalar berish
bilan birga boialarning mashg'ulotga intiluvchanligi, qiziqishi va musiqiy o'quvini
(xotirasi, ritmni his qilish tuyg'usini, nutqini) o'stiradi.

25
Bu borada ko'plab pedagogik olimlar metodik qo'llanmalar yaratganlar.
Ilmiy ishlar va tadqiqotlar olib borganlar. Misol qilib, N.A.Vetluginananing
«Musiqiy alifbo», N.G.Kononova «Обучение дошкольников игре на детских
музыкальных инструментах» kitoblarini ta'kidlab o'tish mumkin. Undan tashqari
Mustaqillikka erishilgandan so'ng o'zbek xalq cholg'ularida ijroga katta e'tibor
qaratildi va aynan bolalar yoshiga mos keladigan o'zbek xalq cholg'ulari yasatildi.
Bu asboblarning kattalar ijro etadigan asboblardan farqi - bu asboblar shakl
jihatdan kichkina. Bolalarning qo'liga to'g'ri keladi, ya'ni ijro vaqtida bolalarga
qiyinchilik tug'dirmaydi. Endi bu asarlarni hayotga tadbiq etish uchun ma'lum bir
o'quv qo'llanma talab etilardi. Bu borada O'zbekiston Davlat Konservatoriyasi
professor-o'qituvchisi A.Leviev «0'zbek xalq cholg'ularida ijrochilik» nomli kitobini
hayotga tadbiq etdi.

26
2.2. 1-4 sinf dasturida keltirilgan mavzularini o’qitish
metodlari.
Ilg'or pedagogik texnologiya usullaridan foydalanish o'qituvchi va o'quvchi
faoliyati doirasini aniq belgilab beradi.
MUSIQA O'QITISH METODIKASI PEDAGOGIK FAN SIFATIDA.

Musiqa o‘qitish metodikasi, pedagogika fani sifatida tajribada sinalgan
ishlami nazariy qismlarini umulashtirib, amaliyotda samarali natijalar bergan
o‘qitish metodlarini takdim etadi. Metodika asosan, pedagogika, psixologiya,
estetika va san’atshunoslikning tadqiqot natijalariga asoslanadi. U, musiqa
o‘qitishning qonun - qoidalarini ta’riflab beradi, kelajak yosh avlodni tarbiyalashda
qo‘llanadigan zamonaviy metodlami belgilaydi. Metodika, ta’lim - tarbiva
jarayonida o‘qituvchining o‘quvchilar bilan ishlash usullarining, mazmunini
anglatadi. Musiqa o‘qitish metodikasi o‘qituvchidan iste’dod, qobiliyatlar va
ishtiyoqlar mavjud bo‘lishini talab etadi, chunki, san’at pedagogikasi mashaqqatli
va juda mas’uliyatli sohadir, Xozirgi kunda musiqa o'qitish metodikasi birdaniga
27
kelib shakllangan fan emas, balki bunta qadar mazkur fanni shakllanishi ijodiy va
murakkab tarakkiyot yulini bosib o‘tgan. Respublikamizda musiqa o‘qitish
metodikasini shakllantirishda maxaliiy olimlar, metodistlar, tajribali
o‘qituvchilarning qator izlanishlari, o‘quv qo‘llanmalarining ahamiyati katta
bo‘ladi. Badiiy pedagogikaning metodika sohasidagi so‘nggi yutuqlari talabalarni
pedagogika faoliyatiga tayyorlash,ularni metodik bilim va maqoratlar bilan
qurollantirish, musiqa o‘qitish metodikasini bu maqsadga erishish uchun amaliy
mashg‘ulotlar mobaynida uzoq ijtimoiy mehnat qilish talab etiladi. Ma’lumki,
maktabda o‘quvchilarning yosh fiziologik xususityalarini, ko‘nikma va malakalariga
qarab, musiqa o‘qitish metodikasi qo‘llaniladi. Bu yerda ta’lim usuli, o‘quv
materiallarining (O‘quv reja, dastur) ta’lim printsiplari, o‘quv - tarbiyaviy
ishlarining umumiy maqsad va vazifalari muhim ahamiyatga egadir. Demak
musiqa o‘qitish metodikasi, о‘quvchilarining musiqa san’atiga o‘rgatishning
mazmuni, vazifalari va metodlarini o‘rgatuvchi va o‘quv jarayonlarini tashkil
etuvchi shakl va yullarini tadbik etuvchi fandir, «Metodika» so‘zi grekcha so‘z

bo‘lib, «tadqiqot yo‘li», «bilish usuli» degan ma’noni anglatadi va ta’lim -
tarbiyaning alohida qismlari bo‘lib hisoblanadi, ularning yig‘indisi musiqa o‘quv
metodlari deyiladi. Musiqaning o‘qitish metodlari deganda, maktab
o‘quvchilarining bilim, maxorat va malakalarini egallashda, ularning ijodiy
qobiliyatlarini rivojlantirishda va dunyoqarashini tarkib toptirishda
o‘qituvchilarning qo‘llagan ish usullari tushuniladi. Musiqa o‘qitish metodikasi
vazifalarini amalga oshirishda, musiqa o‘qitishning qator metodlari bilap
birgalikda, pedagogikaning amaliy yunalishini xususiy {optimal) metodlar egallab,
musiqa darsida qoilash muhim ahamiyat kasb etadi. Musiqa o‘qitish metodikasi
vazifalarini amalga oshirishda musiqa darsida o‘qitishning (optimal) xususiy
metodlaridan unumli foydalanishga bog‘liq. Yetuk olimlarimizning
28
tadqiqotlarida maktab o‘qituvchisining shaxsiyati va unga bo‘lgan professional
talablar va o‘quvchilar munosabatini, xususiy metodlardan foydalanish jarayonida
xal qilish lozimligini ilmiy asosda ta’riflab berganlar. Xususiy metod - biror bir
fanning amaliy va ijodiy ishlarini mazmunini va mavzusini keng yoritib berish va
mustaxkamlashda, o‘qituvchi va o‘quvchi faoliyatida o‘zaro aloqadorligini va
o‘quvchilami bilish jarayonida izlanishta undovchi metoddir.
Xususiy (optimal) metodlar o‘qitish faoliyati maqsadga qarab turtga
bo‘linadi:
1. Darsni musiqaviy umumlashtiruvi metodi.
2. O‘tilajak darslarga oldindan «yugurib», bog‘lanib o‘tish va ilgari
o‘tilganlarga qaytish metodi.
3. Dars mazmunini emotsional dramaturgiyasi metodi.

4. Darsning pedagogik jihatdan kuzatilishi vabilimlaming baxolanish metodi.
1. Darsning musiqaviy umumlashtirish metodi yetakchi metodlardan biri
boiib, o‘quvchilarni musiqa idroki, mantiqiy badiiy fikrlash qobiiiyatini
rivojlantirishga qaratilgandir:
A) o‘qituvchi darsda xal qilinishi lozim bo‘lgankonkret vazifalami vujudga
keltiradi;
B) o‘qituvchi va o‘quvchi birga hamkorlikda masalani yechadi.
B) o‘quvchilar tomonidan yakuniy xuiosalarehiqariladi.
2. Oldinga «yugurib o‘tish», ya’ni ilgari o‘tilgan materialdan foydalanib,
o‘quvchilami yangi material o‘zlashtirishga tayyorligini sinab ko‘rish va bunda
oldin
29
egallagan bilimlarga suyanish uchun foydalaniladi.
3. Emotsional dramaturgiya metodi bilan darsning mantiqiy yaxlitligiga
erishiladi. Bunda chorak mavzusi asosida dars rejasi uchun asarlar tanlanadi.
Tanlangan mavzular ham maqsadga muvofiq bo‘lib, boshlanishi va yakunlanishiga
bordiadir. O‘qituvchi darsni ijrochilik mahorati, so‘z ustaligi bilan qiziqarli qilib
o‘tishi kerak va o‘quvchilarni darsga faol qiziqtirib, darsning emotsional
dramatumiyasi, ya’ni avjiga erishishi lozim. Musiqa o‘qituvchisi maktabda musiqa
darsidan tashqari kontsertlar, badiiy kechalar, uchrashuvlar o‘tkazishni talab
etadi.
4. Darsni pedagogik kuzatilishi va bilimlarni baholash maqsadga qarab bir
necha turlarga bo‘linadi:

A. O‘quvchilami bilish faoliyatini tashkil etuvchi va amalga oshiruvchi turi.
B. Bilim faoliyatini rag‘batlantirish va lanbehlashtalablarini qo‘yish.
S. O‘qish, bilish faoliyatini samaradorligini boshqarish va nazorat qilish.
Baholashda shunday extiyotkor bo‘lish kerakki, o‘quvchilami kayfiyati tushib
ketmasin. Darsga, qo‘shiq kuylashga qiziqishi sunmasin. Rag‘batlantirishda esa
aksincha. O‘qituvchi va o‘quvchi munosabatlari me’yordan chiqib ketmasligi
kerak. Balki, rag‘batlantirish, sinfda boshqa o‘quvchilarga namuna bo‘lib xizmat
qilsin va ular odobli, aqlli bo‘lishga intilsinlar.
Shunday qilib, musiqa o‘qitish metodlarini boshqa turlari ham mavjud;
1. Musiqa o‘qitishning og‘zaki metodlari.
2. Ko‘rgazma o'qitish metodlari.
3. Amaliy o‘qitish metodlari.
30
4. O‘yin metodlari.
5. Taqqoslash metodlari.
6. Musiqiy o‘quvi bo‘sh boigan boialar bilan ishlash metodi.
1. Musiqa o‘qitishning og‘zaki metodlari. Musiqa darsida o‘qituvchining
so‘z maxoratiga alohida talab qo‘yiladi. O‘qituvchi o‘zining asar haqidagi badiiy
kirish so‘zi bilan o‘quvchilami ajoyib va sehrli musiqa olamiga olib kiradi hamda
qiziqarli xikoya yoki suhbat yo‘li bilan boialar diqqatini jalb qilib, musiqani badiiy
idrok etishlariga erishadi. Asosan, bu metoddan boshlang‘ich sinfda ko‘proq
foydalaniladi. Hikoya - bu o'qituvchining musiqa asari haqida jonli, emotsional

yorqin bayoni. Hikoya qisqa, obrazli, jonli, qiziqarli bo‘lib, uning maqsadi
o‘quvchilami asarni badiiy idrok etishga o‘rgatish. Suxbat - o‘qituvchi va
o‘quvchilar orasidagi dialog shaklidagi faoliyatidan iborat boiib, o‘quvchilami
mustaqil fikrlashga undaydi. Ularni nutqini o‘stiradi, fikriy faoliyatni kuchaytiradi,
bilish qobiliyatini faollashtiradi hamda dunyoqarashini kengaytiradi. Tushuntirish -
ilmiy isbotlash metodi sifatida musiqa darsida qo‘llaniladi. Bu asosan, musiqa
savodi faoliyatida qo‘llaniladi.
31
2. Ko‘rgazmali o‘qitish metodlari. Ma’lumki, musiqa harakatlanuvchi kuy va
ohang tovushlaridan iborat bo‘lgan san’atdir. Uni faqat eshitish organlari orqali
tinglab, idrok etish mumkin. Ko‘rgazmali o‘qitishni esa, nota yozuvlami, plakatlar,
rasmlar, o‘qituvchining so‘zi, dirijyorlik ifodalari, raqs harakatlari, bolalar cholg‘u
asboblari, musiqani jonli va aniq ijrosi, texnik vositalaridan foydalaniladi. Demak,
musiqaning jonli yangrashi darsda asosiy ko‘rgazma bo‘lib xizmat qiladi.

3. Amaliy o‘qitish metodlari. Amaliy metodlar vositasida o‘quvchilar vokal -
xor malakalari, musiqaning tuzilishi hamda ifoda vositalarini tahlil etish, uning janr
va shakllarini aniqlash va nota yozuvini o‘rganish malaka va kunikmalarini
shakllantirlishi uchun foidalaniladi. Amaliy metodlar, vokal - xor malakalarini
rivojlantirishda muhim vosita bo‘lib hisoblanadi.
4. O‘yin metodi - boshlang‘ich sinflarda ko‘proqijobiy natija beradi. Yangi
dastur asosidayaratilayotgan qo‘llanma va darsliklarda o‘yin va uning elementlari
keng joriy etilgan. Boshlangich sinfo‘quvchnari serharakat va o‘yingga moyil
bo‘ladilar.Darsda qoilaniladigan musiqalio‘yinlar o‘quvchilamingmusiqiy o‘quvini
32
o‘stiradi, musiqiy qobiliyatini rivojlantiradi,xotirasini mustahkamlaydi va musiqa
darsiga qiziqish o‘ygotadi.
5. Taqqoslash metodi. Musiqa darsi jarayonida kontrast, ya’ni takqoslash
metodi keng qoilaniladi. U vokal - xor ishlarida o‘qituvchi, o‘quvchilar bilan
gramyozuvdagi ijrolarini taqqoslashda musiqa asarining tahlili vajanrlarni

belgilashda keng qoilaniladi. Masalan, raqs, marsh, janrlarni templari, turli
cholg‘uasboblaridagi ijrolar farqini aniqlashdafoidalaniladi.
6. Musiqa o‘quvi bo‘sh bo‘lgan bolalar bilan ishlash metodi. Musiqa o‘quvi
bo‘sh boigan o‘quvchilarbilan dars jarayonida differentsial guruxlarga boiib va
darsdan keyin vaqt ajratib, yakka (individual) tarzdaish olib boriladi. Differentsial
gurux-deganda o‘quvchilarni musiqiy qobiliyati, o‘quvi va ovoziga qarab uch
guruxga bo‘linadi.
1 - guruxga ovozi jarangli, yaxshi musiqiy qobiliyatgaega bo‘igan o‘quvchilar
kiradi.
2 - guruxga ovozi, musiqiy qobiliyati o‘rtacha bo‘lgan, ya’ni o‘qituvchining
ovoziga ergashib, cholg‘u so‘ziga tayanib va do‘stlarini ovoziga ergashib
kuylaydigan o‘quvchilar kiradi.
3 - guruxga esa, ovozi uncha yaxshi bo‘lmagan, musiqiy qobiliyati bo‘sh
bo‘lgan o‘quvchilar kiradi.
Musiqa darsi jarayonida bu o‘quvchilar quyidagi tartibda o‘tkaziladi: birinchi
qatorga o‘qituvchini ovoziga tayanib kuylaydiganlar, ikkinchi qatorga musiqiy
o‘quvi bo‘sh, yaxshi musiqiy qobiliyatga ega bolmagan o‘quvchilar, uchinchi
qatorga qobiliyatli, ovozi jarangdor bo‘lgan bolalar o‘tkaziladi. Bunda ikkinchi
33
qatordagi o‘quvchilar musiqa ohanglarini atrofdagilar eshitib ulaming ovozalariga
ergashib, chiroyli, kuylashga harakat qiladilar. Shu uslub bilan o‘quvchilarni
musiqiy o‘quvini ustirish mumkin. Ba’zi musiqiy o‘quvi bo‘sh bo'lgan bolalar bilan,
darsdan keyin alohida, yakka tartibda shug‘ullanib, topshiriqlar beriladi va ovozlari
sozlanib, qo‘shiqlar alohida o‘rgatiladi. Shu tariqa, hamma o‘quvchilami musiqaga

qiziqishi, qo‘shiq kuylashi, musiqa tinglash ishtiyoqi, qobiliyati, musiqiy o‘quv, bir
xilda bo‘lib, qo‘shiq kuylash malakalari hosil bo‘ladi.
Musiqa madaniy hayotimizda keng o‘rin tutgan, inson shaxsiyatini
rivojlantirishda muhim ahamiyat kasb etadigan san’at turidir. Har bir insonni
ma’naviy shakllanishida oilani, maktabni, jamiyatni ahamiyati katta. Chunki
insonni insoniylik xususiyatlari jamiyatda tarkib topadi. Yosh avlodni kamolot sari
yetaklashda tarbiyani ko‘plab omillari qatori musiqa tarbiyasi alohida o‘rin tutadi.
Musiqa tarbiyasi nafosat tarbiyasining asosiy va murakkab qirralaridan biri bo‘lib,
insonni atrofdagi go‘zal narsalarni to‘g‘ri idrok etishga va qadrlashga o‘rgatadi.
Musiqa inson ruhiyatiga kuchli ta’sir ko‘rsatish imkoniyatiga ega bo‘lib, uni nafosat
olamiga olib kirish va axloqiy g‘oyaviy tarbiyalashni muhim vositasidir. Musiqa
insonni yuksak did bilan qurollantiradi va unga ma’naviy ozuqa beradi.
Maktabda musiqa o‘qitishning asosiy maqsadi o‘quvchilarda musiqa
madaniyatini shakllantirish ulami zamon talabiga javob bera oladigan barkamol
inson qilib voyaga yetkazish. Maktabda musiqa darslarini o‘qitishning asosiy
vazifaiari quyidagtlardan iborat:
- o‘quvchilami musiqa san’atiga bo‘lgan qiziqishi va mehr-muhabbatini
oshirish;
- musiqiy faoliyatlar jarayonida o‘quvchilami musiqiy qobiliyatlari musiqiy
34
o‘quvi, ovozi, diqqat-e’tibori va ijodkorlik his-tuyg‘ularini o‘stirish;
- musiqiy asariami badiiy-g‘oyaviy mazmuni vositasida axloqiy estetik ruhda
tarbiyalash;

- musiqa darslarida o‘quvchilami kasb-hunarga yo‘naltirish, mehnatga
muhabbat, Vatanga muhabbat, kattalarga hurmat tuyg‘ularini shakllantirish.
Mazkur maqsad va vazifalami amalga oshirish o‘qituvchining kasbiy va
pedagogik mahoratlariga bog'liq. Har qanday san’atkor ham, maktabda musiqa
madaniyati darslarini olib borolmaydi. Buning uchun musiqa o‘qituvchisi
pedagogika, psixologiya, bolalar fiziologiyasi, musiqa o‘qitish va metodikasi hamda
o‘z musiqiy kasbiy fanlarini puxta o‘zlashtirgan bo‘lishi kerak. Musiqa o‘qituvchisi
o‘z kasbiga va bolalarga mehr qo‘ygan, yuksak madaniyatli, keng dunyoqarashga
ega bo‘lgan shaxs bo’ishi lozim.
Donishmand xalqimiz azaldan kuy va qo'shiqni bola qalbiga tez yo‘l topa
olishi, uning ruhiyatga ijobiy ta’sir ko‘rsatishi, yaxshi xulq va odob, mehr oqibat,
sabr-toqat, kattalarga hurmat fazilatlarini musiqa orqali tarkib topishini azaldan
anglab yetgan. Oilada farzandni qo‘shiq aytishga, soz chalishga o‘rgatish ota-ona
orzusi hisoblangan. Bola musiqa bilan ona allasi orqali tanishib, musiqadan
umrbod ozuqa oladi. Chunki bola hali yurishni, so‘zlashni bilmay turib, musiqani
eshitib, turli qo‘l harakatlari bilan musiqaga munosabatini bildiradi. Shuning
uchun azaldan har bir oilada musiqa cholg‘u asboblaridan dutor, doira, rubob
saqlash urf-odat bo‘lib qolgan. Musiqadan ozuqa olish uchun esa, inson sof qalb
egasi, yuksak ma’naviyatli, go‘zallikni his eta oladigan inson boiishi kerak. “Har
qanday jamiyatning kelajagi yoshlar ekan, kelajagi buyuk davlatni barpo etilishi,
ulami qanday tarbiya olishiga bog’liq. Chunki ma’naviy jihatdan qudratli davlat,
ijtimoiy jihatdan kuchli bo‘ladi!”
35
deb takitlaydi o‘z asarlarida birinchi Prezidentimiz

Musiqa madaniy hayotimizda keng o‘rin tutgan, inson shaxsiyatini
rivojlantirishda muhim ahamiyat kasb etadigan san’at turidir. Har bir insonni
ma’naviy shakllanishida oilani, maktabni, jamiyatni ahamiyati katta. Chunki
insonni insoniylik xususiyatlari jamiyatda tarkib topadi. Yosh avlodni kamolot sari
yetaklashda tarbiyani ko‘plab omillari qatori musiqa tarbiyasi alohida o‘rin tutadi.
Musiqa tarbiyasi nafosat tarbiyasining asosiy va murakkab qirralaridan biri bo‘lib,
insonni atrofdagi go‘zal narsalarni to‘g‘ri idrok etishga va qadrlashga o‘rgatadi.
Musiqa inson ruhiyatiga kuchli ta’sir ko‘rsatish imkoniyatiga ega bo‘lib, uni nafosat
olemiga olib kirish va axloqiy g‘oyaviy tarbiyalashni muhim vositasidir. Musiqa
insonni yuksak did bilan qurollantiradi va unga ma’naviy ozuqa beradi. Maktabda
musiqa o‘qitishning asosiy maqsadi o‘quvchilarda musiqa madaniyatini
shakllantirish ulami zamon talabiga javob bera oladigan barkamol inson qilib
voyaga yetkazish. Maktabda musiqa darslarini o‘qitishning asosiy vazifaiari
quyidagtlardan iborat:
- o‘quvchilami musiqa san’atiga bo‘lgan qiziqishi va mehr-muhabbatini
oshirish;
- musiqiy faoliyatlar jarayonida o‘quvchilami musiqiy qobiliyatlari musiqiy
o‘quvi, ovozi, diqqat-e’tibori va ijodkorlik his-tuyg‘ularini o‘stirish;
- musiqiy asariami badiiy-g‘oyaviy mazmuni vositasida axloqiy estetik ruhda
tarbiyalash;
- musiqa darslarida o‘quvchilami kasb-hunarga yo‘naltirish, mehnatga
muhabbat, Vatanga muhabbat, kattalarga hurmat tuyg‘ularini shakllantirish.
36

Mazkur maqsad va vazifalarni amalga oshirish o‘qituvchining kasbiy va
pedagogik mahoratlariga bog'liq. Har qanday san’atkor ham, maktabda musiqa
madaniyati darslarini olib borolmaydi. Buning uchun musiqa o‘qituvchisi
pedagogika, psixologiya, boialar fiziologiyasi, musiqa o‘qitish va metodikasi hamda
o‘z musiqiy kasbiy fanlarini puxta o‘zlashtirgan bo‘lishi kerak. Musiqa o‘qituvchisi
o‘z kasbiga va bolalarga mehr qo‘ygan, yuksak madaniyatli, keng dunyoqarashga
ega bo‘lgan shaxs bo‘lishi lozim. Donishmand xalqimiz azaldan kuy va qo'shiqni
bola qalbiga tez yo‘l topa olishi, uning ruhiyatga ijobiy ta’sir ko‘rsatishi, yaxshi xulq
va odob, mehr oqibat, sabr-toqat, kattalarga hurmat fazilatlarini musiqa orqali
tarkib topishini azaldan anglab yetgan. Oilada farzandni qo‘shiq aytishga, soz
chalishga o‘rgatish ota-ona orzusi hisoblangan. Bola musiqa bilan ona allasi orqali
tanishib, musiqadan umrbod ozuqa oladi. Chunki bola hali yurishni, so‘zlashni
bilmay turib, musiqani eshitib, turli qo‘l harakatlari bilan musiqaga munosabatini
bildiradi. Shuning uchun azaldan har bir oilada musiqa cholg‘u asboblaridan dutor,
doira, rubob saqlash urf-odat bo‘lib qolgan.
Musiqa ta’limi va tarbiyasida sistemalilik, ilmiylik va davomiilik printsipi har
bir darsda o‘zining tuzilishi va mazmuni bilan ilmiy asosida tashkil topishi lozim.
Musiqa haqidagi bilimlar doirasi, musiqa ta’limi va tarbiyasining asosiy omiiidir.
Unda insoniyat yaratgan musiqaga oid qoidalar, xulosalar, umumlashgan
musiqaviy tajribalar o z aksini topgan. Ularni o‘zlashtirish-musiqa amaliyoti yo‘lida
bilimva ko‘nikmalar hosil kilish demakdir. Dars jarayonida o‘quv materiallarini
bolalaming bilim tajribasiga mosligi. Bolalar ovozining rivojlanish qonuniyatiarini
hisobga olish, nota qonuniyatlarini to‘g‘ri o‘rgatish, bolalaming fikriy qobiliyatiga
mos ravishda tahlil etish darsining ilmiylik printsiilarini tashkil etadi. Ilmiylikni,
sistemaliksiz amalga oshirish qiyin. Darsning barcha o‘quv faoliyati hamda keyingi
darslarning

37
o‘zaro mantiliy bogManishi sistemalik asosini tashkil etadi. Kuylash va tishlash
uchun asarlarni bilim va malakadarajasiga ko‘tarib, soddadan murakkabga,
noma’lumdan ma’lumga qarab o‘zlashtirib borish printsiplari muayyan tartibga
mos bo‘lib, sistemalilik demakdir. Darsning har bir faoliyati o‘z navbatida, har bir
darsning mantiqiy davomi bo‘lib, pedagogik maqsadllmi tobora amalga oshirishi
davomiilik printsipi demakdir.
Darsda o‘quvchilarni onglilik va aktivligi printsipi.
Mazkur printsip didaktikaning etakchi printsiplaridandir. Chunki, bilimni
o‘zlashtirish o‘quvchining aqiiy faoliyatiga asos bo‘lgan bilish jarayoniga bog‘liqdir.
Musiqa idroki kishining hayotiy tajribasini boyitadi, real voqealarni badiiy his etib,
bilish, fikrlash qobiliyatini ustiradi. Mazkur malaka va ko‘nikmanmg shakllanishi
bola ongining uzoq rivojlanish jarayonini talab etadi. Buning uchun, bolaning
o‘quv materiallami ongli ravishda bilib o‘zlashtirishi, bilim jarayonini aktivligini
vujudga keltiradi. Ma’lum musiqa asarini kuylab yoki tinglab o‘zlashtirish va undan
badiiy - estetik, zavqlanib, idrok etishda, bolaning eng avvalo, aiqqat e’tiborini jalb
eta bilish unda qiziqish uyg'ota bilish, onglilik va aktivlikni vujudga keltiradi.
Musiqani ongli idrok etish va navbatida badiiy ohang va mantikiy jixatdan xotirada
turg‘un saqlanishni talab etadi. Musiqa dars lari da onglilik va aktivlik ayniqsa,
vokal - xor malakalarini shakllantirilishi uchun zarurdir. Xor bo‘lib qo‘shiq kuylash,
musiqa tinglash, musiqa savodi, faoliyatlarida ham, onglilik va aktivliq musiqani
nazariy va amaliy jixatlarini to‘g‘ri bilish va o‘zlashtirishni osonlashtiradi.

38
Xulosa
Xalqimiz kelajagi mustaqil O‘zbekistonning istiqboli ko‘p jixatdan
o‘qituvchiga uning dunyoqarashiga, tayyorgarligi, fidoyiligiga, yosh avlodni o‘qitish
va tarbiyalash ishiga bo‘lgan munosabatiga bog‘liq. Bo‘lajak musiqa
o‘qituvchilarining kasbiy tayyorgarligini kuchaytirish, ixtisoslarga doir fanlarni
o‘qitish va pedagogik mahoratni egallash, nazariy bilimlarni amaliyotda qo‘llashga
o‘rgatish bugungi kun talabidir. Uzluksiz pedagogik ta’lim tizimini amalga
oshirilishi munosabati bilan o‘qituvchilami malakasini oshirish va ulami qayta
tayyorlash ishlari diqqat markazidadir. O‘qituvchilik kasbi sharafli, lekin juda
murakkab kasbdir, o‘qituvchi musiqa nazariyasini egallashi bilan birga, bolalami
sevishi, pedagogik amaliyotni ham o‘tgan boiishi kerak. Chunki, maktab hayotidagi
pedagogik jarayon juda xilma-xildir. Bu esa musiqa o‘qituvchisidan puxta bilim,
amaliy tayyorgarlikni, yuksak pedagogik mahorat va ijodkorlikni talab etadi.
Musiqa tarbiyasida musiqaning o‘zi o‘ziga ko‘rgazmali vositadir. Chunki, u
ko‘z bilan emas, balki quloq bilan idrok etiladi. Musiqa tinglashda ham, asar
tahlilida ham, ohang ko‘rgazma sifatida ijro etib ko‘rsatiladi. o‘qituvchining o‘zi,
nutqi, ijrosi ham asosiy ko‘rgazma bo‘lib xizmat qiladi. Bundan tashqari, texnik
vositalar, ko‘rgazmali kartochkalar, grafik yozuvlar, rasmlar, nota yozuvlari ham,
musiqa darsida ko‘rgazma sifatida muhim rol o‘ynaydi.

39
FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR RO‘YXATI:
1. O‘zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasi. – T: O‘zbekiston, 2003 y.
2. I. Karimov Yuksak ma’naviyat yengilmas kuch. – T: Ma’naviyat, 2008 y.
3. I. Karimov O‘zbekiston XXI asrga intilmoqda. – T: O‘zbekiston, 1999 y.
4. I. Karimov Yuksak ma’naviyat – jamiyat taraqqiyotining asosi. Asarlar
7tom. – T: O‘zbekiston, 1999 y.
5. I. Karimov Barkamol avlod – O‘zbekiston taraqqiyotining poydevori. –T:
Sharq, 1999 y.
6. Kadrlar tayyorlash miliy dasturi (Oliy ta’lim me’yoriy hujjatlar to‘plami). –
T: Sharq, 2001 y.
7. F. Karomatov. O‘zbek xalq musiqa merosi. –T: O‘qituvchi, 1978 y.
8. Ye. Gudkova, A. Vasilyeva Ashula darsligi metodikasi. –T: O‘qituvchi,
1983y.
9. A. Fitrat. O‘zbek klassik musiqasi va uning tarixi. –T: Fan, 1993 y.
10. V. Vaxrameyev. Musiqa nazariyasi. –T: O‘qituvchi, 1965 y.
11. H. Nurmatov, N. Norxo‘jayev. 1-sinf uchun. «Musiqa alifbosi » darsligi. –
T. G‘ofur G‘ulom, 2007 y.
12. H. Nurmatov, N. Norxo‘jayev. 2-sinf uchun. «Musiqa» darsligi. –T. G‘ofur
G‘ulom, 2008 y. 13. H. Nurmatov, N. Norxo‘jayev. 3-sinf uchun. «Musiqa» darsligi.
–T. G‘ofur G‘ulom, 2008 y.

40

Sotib olish