Dokument ma'lumotlari

Narxi 12000UZS
Hajmi 91.6KB
Xaridlar 0
Yuklab olingan sana 20 Dekabr 2024
Kengaytma docx
Bo'lim Kurs ishlari
Fan Maktabgacha va boshlang'ich ta'lim

Sotuvchi

Bahrom

Ro'yxatga olish sanasi 05 Dekabr 2024

7 Sotish

10-sinf ona tili darslarida o'quvchilarni ish qog'ozlari bilan ishlashga o'rgatish usullari

Sotib olish
O‘ZBEKISTON RESPUBLIKASI OLIY TA’LIM, FAN VA INNOVATSIYALAR VAZIRLIGI __UNIVERSITETI Ro’yxatga olindi №__________ Ro’yxatga olindi №__________ “_____” ____________20 y. “_____” ____________20 y. “___________________________ “ KAFEDRASI “_____________________________ “ FANIDAN KURS ISHI Mavzu:________________ Bajardi:_________________________________ Tekshirdi:_______________________________ ______________ - 20___ Mavzu: 10 sinf ona tili darslarida o'quvchilarni ish qog'ozlari bilan ishlashga o'rgatish usullari Mundarija Kirish……………………………………………………………………………….2 I BOB. Ish hujjatlari va ularning turlari haqida umumiy tushuncha……………….3 1.1. Ish hujjatlarini tayyorlash va ularga qo‘yiladigan talablar……………………...3 1.2.Ish hujjatlarining turlari va ularni shakllantirish tartibi haqida o’qitish usullari…………………………………………………………………………..….9 II BOB. 10 sinf ona tili darslarida o'quvchilarni ish qog'ozlari bilan ishlashga o'rgatish usullari………………………………………………………………...…26 2.1. Ariza, tarjimayi hol hujjatlarining namunalari ustida ishlash va ularga qo’yiladigan talablar haqida o’rgatish usullari……………………………………26 2.2. T ilxat, tushuntirish xati, hisobot. yozilish uslubi, o‘ziga xos xususiyatlari haqida o’qitish usullari……………………………………………………………33 Xulosa …………………………………………………………………………….37 Foydalanilgan adabiyotlar…………………………………………………...……38 Kirish 2 Mavzuning dolzarbligi: Hujjatlarning mukammalligi davlat ishlarini yuritish takomilidan dalolat beradi. Davlat tizimining barcha bo‘g‘inlarini hujjatlarsiz mutlaq tasavvur qilib bo‘lmaydi. Chunki uning faoliyati aynan ana shu hujjatlar yordamida tartibga solib turiladi va harakatga keltiriladi. Ijtimoiy munosabatlar doirasida odamlar, idoralar va tashkilotlar, korxonalar va muassasalar o‘rtasida o‘zaro ish yuritishning ma’lum huquqiy asoslari mavjud bo‘lib, ular tegishli hujjatlarni rasmiylashtirish tarzida amalga oshiriladi. Hujjatlarning mukammallik darajasi ular bilan ish ko‘radigan kishilarning savodxonlik darajasi, davlatchilik tarixi va davlat ishlarini yuritishdagi mavjud an’analar, ma’lum darajada kishilar o‘rtasida shakllangan nutqiy madaniyat, ayni paytda, bu hujjatlarga bo‘ladigan zaruriyat bilan bog‘liq bo‘ladi. Hujjatlarni yuritish asosan davlat ishlarini huquqiy asoslarga qo‘yish tarzida amalga oshiriladi. Hujjatlarning mukammalligi davlat ishlarini yuritish takomilidan dalolat beradi. Davlat tizimining barcha bo‘g‘inlarini hujjatlarsiz mutlaq tasavvur qilib bo‘lmaydi. Chunki uning faoliyati aynan ana shu hujjatlar yordamida tartibga solib turiladi va harakatga keltiriladi. Shuning uchun ham vaqt-vaqti bilan ish yuritishni takomillashtirishga qaratilgan hukumat qarorlari qabul qilinib boriladi. Masalan, shunday qaror O‘zbekiston jumhuriyatining inqilobiy qo‘mitasi tomonidan 1924- yilning 31-dekabrida qabul qilingan bo‘lib, “Ishlarni o‘zbek tilida yurgizish ham O‘zbekiston jumhuriyatining inqilobiy komiteti huzurida markaziy yerlashdirish hay’ati va mahallalarda muzofot yerlashdirish hay’atlari tuzilish(i) to‘g‘risida” deb nomlangan. Yurtimizning mustaqilligi arafasida (1989-yil 21-oktabr) “Davlat tili haqida”gi Qonunning qabul qilinishi bu masalani ham huquqiy asosga qo‘ydi. Yangi tahrirdagi Qonunning 9- moddasida davlat hokimiyati va boshqaruv organlarida ishning davlat tilida yuritilishi va zaruriyatga qarab boshqa tillarga tarjima qilinishi alohida ta’kidlab o‘tildi. O‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining 1994-yil 18-avgustdagi 424-son qarori bilan tasdiqlangan “O‘zbekiston Respublikasi viloyat, shahar va tumanlar hokimlari apparatlarida ish yuritish bo‘yicha yo‘riqnoma”, O‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining 1999-yil 29-martdagi 140-son qaroriga 3 ilova qilingan “O‘zbekiston Respublikasi vazirliklari, davlat qo‘mitalari, idoralari, korporatsiyalari, konsernlari, uyushmalari, kompaniyalarida va boshqa markaziy muassasalarida, apparatlarida ish yuritish va ijro nazoratini tashkil etish bo‘yicha namunaviy yo‘riqnoma” lar fikrimizning dalilidir. Mavzuning o’rganilishi: N.Mahmudov, A.Madvaliyev, N.Mahkamov, N. Aminovlarning “O‘zbek tilida ish yuritish (munshaot)”, yana shu mualliflarning “Ish yuritish” amaliy qo‘llanmalari esa o‘zbeek tilida ish yuritishning me’yoriy asoslarini belgilab berishda g‘oyatda muhim qo‘llanma bo‘lib xizmat qilmoqda. Chunki mualliflarning ish yuritish borasida bergan yo‘l- yo‘riqlari xodimlarning faoliyatida metodik yordam beradi, hujjatlarni rasmiylashtirish qoidalarini o‘rgatadi, ish qog‘ozlarining hamma joyda bir xil bo‘lishini ta’minlaydi. Ammo shunday qo‘llanmaning mavjudligiga qaramasdan undan foydalanish talab darajasida deb bo‘lmaydi. Kurs ishining maqsad va vazifalari: 10 sinf ona tili darslarida o'quvchilarni ish qog'ozlari bilan ishlashga o'rgatish usullari. Ariza, tarjimayi hol hujjatlarining namunalari ustida ishlash . T ilxat, tushuntirish xati, hisobot. yozilish uslubi, o‘ziga xos xususiyatlari haqida o’qitish usullari Kurs ishi ob’yekti va predmeti: 10 sinf ona tili darslarida o'quvchilarni ish qog'ozlari bilan ishlashga o'rgatish usullari. Ish hujjatlarining turlari va ularni shakllantirish tartibi. Kurs ishning tadqiqot uslubi va uslubiyoti: Ilmiy ommabop manbalardan to’plangan ma’lumotlar tahlil qilib,xulosa va takliflar qilish. Kurs ishi tuzilishi: Bajarilgan kurs ishi kirish qismi, ikkita bob va qilingan xulosalardan iborat. Ishda o’rganilishi e’tiborga olingan ma’lumotlar tushunarli ravishda ifodalash uchun chizma jadvallar va rasmlar berildi.Ishga qo’yilgan maqsadga erishishi uchun to’plangan adabiyotlar manbalarning nomlari va elektron manzillari keltirildi. I BOB. Ish hujjatlari va ularning turlari haqida umumiy tushuncha 4 1.1. Ish hujjatlarini tayyorlash va ularga qo‘yiladigan talablar Nutq madaniyati madaniyatli, ma’lumotli, ziyoli insonning muhim fazilati hisoblanadi. Bunday inson tafakkur qila bilishi va o‘z tafakkurini to‘g‘ri, aniq, chiroyli ifodalay bilishi kerak. Buning uchun esa fikr aniq, izchil, asosli bo‘lib, tilning grammatik, so‘z va orfografik me’yorlariga rioya etilishi muhimdir. Ma’lumki, har bir kishi mustaqil ishlab chiqarish faoliyatini boshlar ekan, turli-tuman hujjatlar yozishga to‘g‘ri keladi. Ish hujjatlarini yoza bilish – olingan bilimlarni amaliy hayotga bevosita qo‘llash demakdir. Ish hujjatlarisiz birorta muassasa va tashkilot faoliyat ko‘rsata olmaydi. Ish qog‘ozlari kishilarning uzoq ish va mehnat munosabatlari jarayonida tarkib topgan muayyan shakl va izchillikda tuzilgan yoki yozilgan hujjatlardir. Hujjatlar xizmat va shaxsiy hujjatlarga bo‘linadi. Xizmat hujjatlari muassasa, tashkilot, korxona yoki ularning vakolatiga ega bo‘lgan mansabdor shaxslari nomidan bo‘ladi. Bayonnoma, tavsifnoma, dalolatnoma shular jumlasidandir. Alohida fuqarolar nomidan yozilgan hujjatlar – tarjimayi hol, ariza, ishonchnoma va shu kabi shaxsiy hujjatlardir. Hujjatlar tarixiy manba, dalillash yoki guvohlik vositasi bo‘lib xizmat qiladi. Ma’lumki, hujjatlar xilma-xil va miqdoran juda ko‘p. Hujjatlarning maqsadi, yo‘nalishi, hajmi, shakli va boshqa bir qator sifatlari ham turlichadir. Shunday ekan, hujjatlar tiliga qo‘yiladigan umumiy talablar bilan bir qatorda har bir turkum hujjatlar oldiga qo‘yiladigan ko‘pgina lisoniy talablar ham mavjud. Muayyan turdagi hujjat, albatta, o‘ziga xos lisoniy xususiyat va sifatlar bilan belgilanadi. Bu xususiyat va sifatlarni har taraflama va chuqur tasavvur qilmasdan turib, mukammal hujjatchilikni yaratish haqida gap ham bo‘lishi mumkin emas. Shuning uchun bu o‘rinda hujjatlar tasnifi masalasi alohida ahamiyat kasb etadi. Hujjatshunoslikdagi ana shu an’anaga ko‘ra ish yuritishdagi hujjatlar eng avvalo yaratilish o‘rniga ko‘ra tasnif qilinadi, bu jihatdan ichki va tashqi hujjatlar farqlanadi. Ichki hujjatlar ayni muassasaning o‘zida tuziladigan va shu muassasa 5 ichida foydalaniladigan hujjatlardir, muayyan muassasaga boshqa tashkilot yoki ayrim shaxslardan keladiganlari esa tashqi hujjatlardir. Hujjatlar mazmuniga ko‘ra ikki xil bo‘ladi:  sodda hujjatlar – muayyan bir masalani o‘z ichiga oladi;  murakkab hujjatlar – ikki yoki undan ortiq masalani o‘z ichiga oladi. Mazmun bayonining shakli jihatidan xususiy (in dividual), namunali (tipovoy) va qolipli (trafaretli) hujjatlar farqlanadi. Matnning o‘ziga xosligi, betakrorligi, hamisha ham bir andozada bo‘lmasligi xususiy hujjatlarning asosiy belgilaridir (masalan, xizmat yozishmalari va shu kabilar). Bunday hujjatlarda ham muayyan doimiy tarkib mavjud bo‘lsada, bevosita mazmun bayoni bir qadar erkin bo‘ladi. Namunali hujjatlar boshqaruvning muayyan bir xil vaziyatlari bilan bog‘liq, bir- biriga o‘xshash va ko‘p takrorlanadigan masalalar yuzasidan tuzilgan matnlarni o‘z ichiga oladi. Qolipli hujjatlar, odatda, oldindan tayyorlangan bosma ish qog‘ozlariga yoziladi, bunday hujjatlarda ikki turli axborot aks etadi, ya’ni o‘zgarmas (oldindan tayyor bosma matnda ifodalangan) va o‘zgaruvchi (hujjatni tuzish paytida mashinkada yoki qo‘lda yoziladigan) axborotlar; shuning uchun bu tur hujjatlarga nisbatan ko‘pincha «yozmoq» emas, balki «to‘ldirmoq» so‘zi ishlatiladi. Shu o‘rinda aytish kerakki, hujjatlarning qolipli turlarini kengaytirish ish yuritishni takomillashtirishdagi istiqbolli yo‘llardan biridir. Chunki bunday qilish hujjat matnlarini bir xillikka olib kelish va hujjat tayyorlash uchun ketadigan vaqt hamda mehnatni anchagina tejash imkoniyatini beradi. Qolipli hujjatlar sirasiga, masalan, ish haqi yoki yashash joyi haqidagi ma’lumotnomalar, ayrim dalolatnomalar, xizmat safarlari guvohnomalari va boshqa ko‘plab hujjatlarni kiritish mumkin. Hujjatlarning tayyorlanish xususiyati va darajasi ham benihoya muhim. Bu jihatiga ko‘ra hujjatlar quyidagicha tasniflanadi: qoralama; asl nusxa; nusxa; ikkinchi nusxa (dublikat); ko‘chirma. Tashkiliy hujjatlar mazmunan tashkilot, muassasa va korxonalarning huquqiy maqomi, tarkibiy tarmoqlari va xodimlari, boshqaruv jarayonining borishida jamoa ishtirokining qayd qilinishi, boshqa tashkilotlar bilan aloqalarning huquqiy 6 tomonlari kabi masalalarni aks ettiradi. Nizomlar, yo‘riqnomalar, majlis bayonlari, shartnomalar ana shunday tashkiliy hujjatlar sirasiga kiradi. Farmoyish hujjatlari guruhiga buyruq, ko‘rsatma, farmoyish kabilar kiradi. Ish hujjatlarini yuritish tili va uslubi. O‘zbek hujjatchiligini shakllantirish va takomillashtirishdagi eng muhim va dolzarb masalalardan biri hujjatlarning tili va uslubi masalasidir. Hujjat tayyorlash va rasmiylashtirishda eng avvalo o‘zbek tilining barcha asosiy qonuniyatlari va qoidalarini ma’lum darajada tasavvur etish zarur. Hujjatlar matniga qo‘yiladigan eng muhim talablardan biri xolislikdir. Hujjatlar rasmiy munosabatlarni ifodalovchi va qayd etuvchi rasmiy yozma vositalar sifatida axborotni xolis aks ettirmog‘i lozim. Shuning uchun hujjatlar tilida so‘z va so‘z shakllarini qo‘llashda muayyan chegaralanishlar mavjud. Xususan, rasmiy ish uslubida kichraytirish-erkalash qo‘shimchalarini olgan so‘zlar, ko‘tarinkitantanavor yoki bachkana so‘zlar, dag‘al so‘zlar, tor doiradagi kishilargina tushunadigan so‘zlar, o‘xshatish, jonlantirish, mubolag‘a, istiora, tashxis kabi obrazli tafakkur ifodasi uchun xizmat qiluvchi usullar ishlatilmaydi. Ularning ishlatilishi hujjatlar matnidagi ifodaning noxolisligiga olib keladi. Hujjat matni aniqlik, ixchamlik, lo‘ndalik, mazmuniy to‘liqlik kabi talablarga ham javob berishi kerak. Bu talablarga javob bera olmaydigan hujjat chinakam hujjat bo‘la olmaydi, bunday hujjat ish yuritish jarayoniga xalaqit beradi, uning samaradorligini keskin pasaytiradi. Hujjatlar tilida ot turkumiga oid so‘zlar ko‘p qo‘llanadi. Hatto fe’l bilan ifodalanuvchi harakat va holatlar ifodasi uchun ham otga yaqin so‘z shakllari tanlanadi, ya’ni «harakat nomi» deb ataluvchi so‘z shakllari faol ishlatiladi: «...tayyorgarlikning borishi haqida», «...qarorning bajarilishi to‘g‘risida», «...yordam berish maqsadida», «...qabul qilishingizni so‘rayman» kabi. Fe’l shakllarining qo‘llanilishida ham birmuncha o‘ziga xosliklar mavjud. Xususan, majhul nisbatdagi 3-shaxs buyruq-istak maylidagi yoki o‘tgan (yoki hozirgi-kelasi) zamondagi fe’l shakllarining qo‘llanish darajasi anchayin yuqori: 7 topshirilsin, tasdiqlansin, bajarilsin, bo‘shatilsin, tayinlansin, eshitildi, qaror qilindi, ko‘rib chiqildi, ko‘rsatib o‘tildi kabi. Hujjatlardagi gap qurilishi, odatda, tasniflash, mayda qismlarga ajratishga, qayd etuvchi va qaror qiluvchi qismlarning birligiga, umuman, sabab-oqibat va shart- oqibat munosabatlariga asoslanadi. Shuning uchun ham hujjatlarda nisbatan uzun jumlalar, murakkablashgan, uyushiq bo‘lakli gaplar ko‘p qo‘llanadi. Lekin gap tarkibida odatdagi so‘z tartibiga qat’iy rioya qilinadi, badiiy va boshqa asarlarda mumkin bo‘lgan g‘ayriodatiy so‘z tartibiga yo‘l qo‘yilmaydi. Hujjatlarning mohiyati va maqsadiga muvofiq ravishda ularda so‘roq va undov gaplar deyarli qo‘llanmaydi, asosan, darak va buyruq gaplar ishlatiladi. Zero, hujjatlarda tilning ikki vazifasi xabar berish (informativ) va buyurish (volyuntativ) vazifalari amalga oshadi. Masalan, ma’lumotnomada axborot ifodalanadi, buyruqda buyurish aks etadi, majlis bayonida esa ham axborot («eshitildi...»), ham buyurish («Qaror qilindi..») o‘z ifodasini topadi. Hujjatlar matni birinchi shaxs yoki uchinchi shaxs tilidan yoziladi. Yakka rahbar nomidan yoziladigan farmoyish hujjatlari (buyruq, farmoyish, ko‘rsatma kabilar) birinchi shaxs tilidan bo‘ladi. Shuningdek, ayrim shaxs tomonidan yozilgan hujjatlar (ariza, tushuntirish xati kabi) ham birinchi shaxs, birlik sonda shakllantiriladi. Boshqa hujjatlar esa yo birinchi shaxs ko‘plik sonda, yoki uchinchi shaxs birlik sonda rasmiylashtiriladi: «...ga ruxsat berishingizni so‘raymiz», «...deb hisoblaymiz»; «ma’muriyat talab qiladi», «boshqarma so‘raydi» kabi. Hujjatlar matnini tuzishda turg‘unlashgan, qoliplashgan so‘z birikmalaridan ko‘proq foydalanish lozim. Chunki qoliplashgan, yagona doimiy shaklga ega bo‘lgan so‘z tizimlari, iboralar, muhandislik psixologiyasining ma’lumotlariga ko‘ra, boshqa so‘z birikmalariga qaraganda 8–10 marta tez idrok qilinar ekan. Buning ustiga qoliplashgan so‘z birikmalari hujjatlarni tayyorlash va ulardan foydalanish jarayonlarini anchagina tezlashtirish imkonini beradi. Tayinki, har bir hujjat turining mohiyati va maqsadi bilan bog‘liq ravishda o‘ziga xos qoliplashgan sintaktik tuzilmalar shakllana boradi. Masalan, buyruqda quyidagicha qoliplashgan tuzilmalar qo‘llanishi mumkin: 8 «... ...so‘m maosh bilan ...lavozimiga tayinlansin»; «...o‘z xohishiga ko‘ra ...lavozimidan bo‘shatilsin»; «...boshqa ishga o‘tganligi munosabati bilan ...la vozimidan bo‘shatilsin»; «...ga ...dagi faol va samarali ishtiroki uchun tashakkur e’lon qilinsin»; «...ga o‘z bo‘limida intizomni bo‘shashtirib yuborganligi uchun hayfsan e’lon qilinsin» va h.k. Yoki xizmat yozishmalarida mana bunday qoliplash gan so‘zlardan foydalanish mumkin: «Sizga ...ni ma’lum qilamiz»; «Sizga ...ni bildiramiz»; «Sizga ...ni eslatamiz»; «... yordam tariqasida...» «... munosabati bilan...» «...qaroriga muvofiq ravishda...» «...ga korxona ma’muriyati qarshi emas»;«...ga korxona kafolat beradi» va h.k. Hujjatdagi fikrni aniq, lo‘nda bayon qilishda xat boshi (abzats) ning ahamiyati ham katta. Har bir yangi, alohida fikr xat boshi bilan ajratilishi, bir xat boshidan ikkinchi xat boshigacha bo‘lgan matn 4–5 jumladan oshmasligi maqsadga muvofiq. Hujjatchilikda imlo va tinish belgilari masalasiga alohida e’tibor qilish kerak. Savodli yozilgan hujjatgina o‘z vazifasini mukammal bajarishi mumkin. Hujjatning nomini yozishda bizda har xillik mavjud, xususan, ba’zan kichik harf bilan, ba’zan bosh harf bilan yoziladi. Hujjatning nomi bo‘lganligi uchun uni bosh harf bilan yozgan ma’qul, shuningdek, bosma matnda boshqa usul bilan, masalan, mazkur nomni to‘lig‘icha bosh harflar bilan yozish orqali ham ajratib ko‘rsatish mumkin. 9 1.2. Ish hujjatlarining turlari va ularni shakllantirish tartibi haqida o’qitish usullari ARIZA Muayyan muassasaga yoki mansabdor shaxs nomiga biror iltimos, taklif yoki shikoyat mazmunida yoziladigan rasmiy hujjat. Ariza ijtimoiy hayotda eng ko‘p qo‘llaniladigan va keng tarqalgan ish qog‘ozidir. Maktab o‘quvchisi va talaba, ishchi va dehqon, muhandis va olim, xizmatchi va yuqori mansabdor shaxs – jamiyatning barcha a’zosi ariza yozishdan xoli emas. Ariza yozuvchilarning yoshi va ijtimoiy vazifasi turlicha ekan, ariza yo‘llanayotgan muassasalar va idoralar ham xilma-xildir. Arizalar bog‘cha mudirasiga, maktab direktoriga, oliy o‘quv yurti rektoriga, magazin mudiriga, kolxoz boshqaruviga, korxona rahbariyatiga – xullas, oddiy arizachining taklif, iltimos yoki shikoyatini ko‘rib chiqib hal qila oladigan har qanday idora, har qanday boshliq nomiga yozilishi mumkin. Hajmi, uslubi va turidan qat’i nazar, ariza o‘zining umumiy zaruriy qismlariga ega va u ana shu qismlarning izchilligi asosida tuziladi. Arizaning zaruriy qismlari: Ariza yo‘llangan muassasaning yoki mansabdor shaxsning nomi. Ariza yozuvchining turar joyi, vazifasi, ismi, otasining ismi va familiyasi. Hujjatning nomi (Ariza). Asosiy matn (taklif, iltimos, shikoyat). Arizaga ilova qilinadigan hujjatlar nomi (agar zarur deb topilsa). Ariza yozuvchining imzosi, ismi va otasining ismini bosh harflari, familiyasi. Ariza yozilgan vaqt (yil, kun va oy). Shuni eslatib o‘tmoq joizki, arizaning zaruriy qismlari barcha arizalarda ham birday takrorlanavermaydi. Masalan, xodim o‘zi ishlayotgan korxona yoki idora rahbariyatiga ariza yozganda uning yashash joyi haqida ma’lumot zarur bo‘lmaydi. Bunday hollarda xodim o‘zi ishlaydigan bo‘lim (qism, brigada va hokazo) va lavozimini ko‘rsatsa, kifoya. Shuningdek, ko‘pchilik arizalar uchun ilovalarning ham hojati bo‘lmaydi. 10 Ariza asosan qo‘lda yoziladi va uning mazmuni erkin bayon qilinadi. Mazmuni va uslubiga ko‘ra arizalar bir xil emas: u bir necha so‘zdan iborat bo‘lishi ham mumkin yoki keng jamoatchilikni o‘ylantirayotgan ijtimoiy masalalar yuzasidan fikr-mulohazalar bildirilgan xat tarzida bo‘lishi ham mumkin. Shu nuqtayi nazardan arizalar sodda va murakkab turlarga ajratiladi. Murakkab ariza matni katta bo‘lishi bilan birga, unga ilovalar qilinishi mumkin. Arizalar aksar hollarda shaxsiy xususiyatga egadir. Shu bilan birga, xizmat arizalari ham bo‘ladi. Xizmat arizasi fuqarolar yoki tashkilotlarning o‘z huquqlarini amalga oshirish yoki manfaatlarini himoya qilish yuzasidan yozma axborotlaridir. Nizomiy nomidagi Toshkent Davlat peda- gogika universiteti kasaba uyushmasi hay’atiga Kasb ta’limi fakultetining 2-kurs talabasi Qobil Rahimovdan ARIZA Stipendiya miqdorining kamligi va xususiy xonadonda ijarada yashayotganligimni e’tiborga olib, menga moddiy yordam ko‘rsatishingizni iltimos qilaman. 2012.16.01. (imzo) K. Rahimov BILDIRISHNOMA, BILDIRGI Muayyan muassasa (tarkibiy qism) rahbariga xizmat faoliyati bilan aloqador muhim masalalar yuzasidan yoki yuqori idora, mansabdor shaxsga biron-bir voqea va hodisa haqida xabardor qilish zarurati tug‘ilganda taqdim etiladigan mufassal yozma axborot. Unda, odatda, bayon qilinayotgan masalalar bo‘yicha tuzuvchi (yozuvchi) ning takliflari aks etadi. Kimga yo‘nalganiga qarab bildirishnoma ichki va tashqi turlarga ajraladi. Ichki bildirishnoma o‘z muassasasi rahba riga yoki bo‘lim mudiriga yoziladi. U toza qog‘oz varag‘iga qo‘lda yoki kompyuterda yozilishi mumkin. Bunday bildirishnomalar muallif tomonidan imzolanadi. Tashqi bildirishnoma, ya’ni muassasa rahbari tomonidan yuqori idoraga yoki mansabdor shaxsga yoziladigan bildirishnoma, odatda, xos ish qog‘oziga ikki nusxada yoziladi. Hujjatning ikkinchi nusxasi muassasaning o‘zida qoldiriladi. Bunday bildirishnoma lar muassasa rahbari tomonidan imzolanadi. 11 Bildirishnomaning zaruriy qismlari: Bildirishnoma yo‘llangan rahbarning lavozimi, ismi va otasi ismining bosh harflari hamda jo‘nalish kelishigidagi familiyasi. Bildirishnoma tayyorlagan shaxsning lavozimi, ismi va otasi ismining bosh harflari hamda jo‘nalish kelishigidagi familiyasi. Hujjat turining nomi (Bildirishnoma). Matn sarlavhasi. Bildirishnoma matni (mazmuni). Qancha varaqligi ko‘rsatilgan ilovalar ro‘yxati (agar ilova bor bo‘lsa). Bildirishnoma tayyorlovchi xodim yoki rahbarning imzosi (agar bir necha shaxs tomonidan tayyorlangan bo‘lsa, u barcha mualliflar tomonidan imzolanadi). Bildirishnoma taqdim etilgan sana (sana muallif yoki muassasa rahbari tomonidan bildirishnoma imzolanayotgan paytda qo‘yiladi). O‘zbekiston Respublikasi trans port vazirligiga qarashli 4-avtokorxonasining boshlig‘i S.K. Qurbonovga korxona bosh texnigi M. Dadaboyevdan BILDIRISHNOMA Korxona tomonidan sozlangan avtomashinalarni shu yerning o‘zida tekshirish va nazorat sinovini o‘tkazish bir qancha sozlovchislesarlar va haydovchilarni belgilangan vaqtdan keyin ham biroz muddat qolib ishlashini taqozo etmoqda. Biroq, biz belgilan gan vaqtdan tashqari bajarilgan ishlarni hisob bo‘limida rasmiylashtirishda qiyinchiliklarga duch kelmoqdamiz. Aytilganlar asosida Sizdan ushbu masalani ijobiy hal etish chora-tadbirlarini o‘ylab ko‘rishingizni so‘rayman. Korxona bosh texnigi (imzo) M. Dadaboyev 2012.10.10. Yuqoridagilardan ko‘rinib turibdiki, zaruriy qismlari va yozilish shakli jihatidan bildirishnomalar xizmat ma’lumotnoma (spravka) lariga yaqin turadi. Ularning farqi shundaki, ma’lumotnomalarda aso san talab qilingan, so‘ralgan voqea- hodisalar haqidagina axborot beriladi, bildirishnomalarda esa voqea-hodisalarni 12 sanash bilan birga, ularni keltirib chiqargan omillar tahlil qilinadi va tegishli xulosalar qilinib, takliflar beriladi. DALOLATNOMA Muassasa yoki ayrim shaxslar faoliyati bilan bog‘liq biron-bir bo‘lgan voqea, hodisa, ish-harakatni yoki mavjud holatni tasdiqlash, unga guvohlik berish maqsadida bir necha kishi tomonidan tuzilgan hujjat. Dalolatnoma tuzish xilma-xil maqsadlarni ko‘zlaydi, lekin uning asosiy maqsadi sodir bo‘lgan voqea-hodisalarni yoki mavjud holatni qonuniy-huquqiy jihatdan isbotlash yoki tasdiqlashdir. Bir qancha hollarda dalolatnoma tuzish maxsus huquqiy normalar bilan qat’iy belgilangan. Masalan, korxonalarning hisob-kitob bo‘limlari faoliyatida dalolatnomalar avvaldan belgilangan mazmun va davriylikka asosan tuziladi va ular huquqiy jihatdan muhim o‘rin tutadilar. Dalolatnomaning zaruriy qismlari: Bosh idora, muassasa va tarkibiy bo‘linma nomi. Tuzilgan sanasi va joyi. Tartib raqami va tasdiq belgisi (zarur hollar da). Hujjat turi nomi (Dalolatnoma). Matn sarlavhasi. Hujjatni tuzish uchun asos (muassasa rahbari ning buyrug‘i, yuqori idoraning qarori yoki ko‘rsatmasi kabilar). Komissiya tarkibi (raisi va a’zolar). Ishtirok etuvchilar (guvohlar). Dalolatnoma matni. Ilovalar (har bir ilovaning necha betligi ko‘rsatiladi). Tuzgan va ishtirok etganlarning imzolari. Ijro haqidagi belgi. Har bir dalolatnomaning ushbu zaruriy tarkibiy qismlari qatoriga ayrim hollarda boshqa ma’lumotlarni ham qo‘shish mumkin. Chunonchi, ishni qabul qilish- topshirish chog‘ida tuziladigan dalolatnomalarda xodimlar tomonidan topshirilayotgan qimmatbaho buyumlar, hujjatlar sanab o‘tiladi (ilovalarda), 13 topshirish vaqtidagi ish ahvoliga baho beriladi, bajarilmagan ishlar qayd etiladi va hokazo. Dalolatnomaning zaruriy tarkibiy qismlarining joylanishi: Vazirlik, yuqori idora, muassasa nomi «TASDIQLAYMAN» DALOLATNOMA (Tasdiqlangan) Sana va tuzilgan joyi (Imzo) Familiya, sana Matn sarlavhasi: («...haqida») Asos: (muassasa rahbarining (sanadagi)-raqamli buyrug‘i yoki yuqori idoraning № -raqamli qarori) Raisi (shaxs lavozimi, ismi va otasi ismining bosh harflari, familiyasi) A’zolari: (lavozimi, ismi va otasi ismining bosh harflari, familiyasi) (lavozimi, ismi va otasi ismining bosh harflari, familiyasi) (lavozimi, ismi va otasi ismining bosh harflari, familiyasi) dan iborat komissiya tomonidan (shaxs yoki shaxslar) lavozimi, init siallari, familiyasi) ishtirokida tuzildi. MATN ILOVALAR Komissiya raisi (imzo) ismi va otasi ismining bosh harflari, familiya Komissiya a’zolari (imzolar) ismi va otasi ismining bosh harflari, familiyalar Ishtirok etganlar (imzolar) ismi va otasi ismining bosh harflari, familiyalar MAJLIS BAYONI Turli yig‘ilish, kengash va boshqa tur anjumanlarning borishini, majlis qatnashchilarining chiqishlarini va ular qabul qilgan qarorlarni aniq, siqiq holda qayd qiluvchi rasmiy hujjat. U voqelik ning o‘rni, vaqti va holati haqida ma’lumot berish bilan birgalikda, qarorlarning to‘g‘ri qabul qilinganligini tekshirish va uning 14 bajarilishini nazorat qilishga imkon beradi. Doimiy ish ko‘ruvchi organlar (ilmiy kengash, hay’at va boshqalar), shuningdek, vaqtinchalik ish ko‘ruvchi organlar (konferensiyalar, yig‘ilishlar, slyotlar, komissiyalar) faoliyatlarida, albatta, majl is bayoni yozilishi kerak. Majlis bayonini yozishni tashkil qilish kotibning asosiy vazifalaridan biridir. Majlis bayonlari turli organlarning doimiy kotiblari tomonidan tuziladi va rasmiylashtiriladi. Vaq tinchalik ish ko‘ruvchi organlar majlislarida esa yig‘ilish jarayonida saylangan kotib aynan shu ishni bajaradi. Majlis bayonida o‘z aksini topgan axborotlarning aniqligi uchun butun mas’uliyat va javobgarlik majlis raisi va kotibi zimmasiga yuklatiladi. Majlis bayonining asosiy zaruriy qismlari: Muassasa nomi. Sarlavha (bamaslahat ish ko‘ruvchi organ yoki yig‘ilishining nomi). Hujjatning nomi (Majlis bayoni). Yig‘ilish sanasi. Shartli raqami. Yig‘ilish joyi. Tasdiqlash ustxati (agar majlis bayoni tasdiqlanishi zarur bo‘lsa). Yig‘ilish raisi va kotibining familiyasi. Matn: qatnashuvchilar ro‘yxati yoki soni; kun tartibi; eshitildi; so‘zga chiqdilar; qaror qilindi. Ilovalar (agar ular mavjud bo‘lsa). Imzolar. Matnning asosiy qismi kun tartibi masalalariga muvofiq joylashadi. Har bir bo‘lim uch qismdan iborat bo‘ladi: ESHITILDI, SO‘ZGA CHIQDILAR, QAROR QILINDI. Bu so‘zlar bosh 15 (katta) harflar bilan yoziladi. «ESHITILDI» so‘zidan oldin kun tartibida gi masalalarning raqami qo‘yiladi, so‘zdan keyin esa ikki nuqta qo‘yilib, yangi satrdan ma’ruzachining ismi, familiyasi bosh kelishikda yoziladi. Familiyadan so‘ng chiziqcha (tire) qo‘yilib, ma’ruza yoki xabarning qisqacha mazmuni bayon qilinadi. Agar ma’ruza matni tayyor holda bo‘lsa tiredan keyin «Matn ilova qilinadi» deb yozib qo‘yiladi. Abdulla Qodiriy nomidagi Toshkent davlat madaniyat instituti kutubxonashunoslik fakulteti 3-kurs talabalari yig‘ilishining MAJLIS BAYONI № 3 2012.15.02. Toshkent shahri Rais – M.S. Rahimov Kotiba – S.P. Mahmudova Qatnashdilar: 65 kishi (ro‘yxat ilova qilinadi) Kun tartibi: Talabalar oldida turgan asosiy vazifalar. Ma’ruzachi O. Karimova. Kurs talabalarining ikkinchi yarim yil uchun tuzilgan ish rejasini tasdiqlash. Ma’ruzachi O.R. Soliyeva. Navro‘z bayramiga bag‘ishlangan adabiy-badiiy kecha uyushtirish. S. Karimov axboroti. 1. ESHITILDI: O. Karimova – ma’ruza matni ilova qilinadi. SO‘ZGA CHIQDILAR: A. Mirakbarova – (Nutqining qisqa mazmuni yoki savoli bayon qilinadi). P. S. Choriyev – (Nutqining qisqa mazmuni yoki savoli bayon qilinadi). QAROR QILINDI: (Qabul qilingan qarorlar bayoni yoziladi). ESHITILDI: O.R.Soliyeva – (Ma’ruzasining qisqacha yoki to‘liq bayoni yoziladi) SO‘ZGA CHIQDILAR: T. Ahmedova – (Nutqining qisqa mazmuni yoki savoli bayon qilinadi). QAROR QILINDI: (Qabul qilingan qarorlar bayoni yoziladi). ESHITILDI: S.Karimov axboroti – (Axborotning mazmuni bayon qilinadi). 16 QAROR QILINDI: (Qabul qilingan qarorlar bayoni yoziladi). Rais: (imzo) M.S. Rahimov Kotib: (imzo) S.P. Mahmudova MAJLIS BAYONIDAN KO‘CHIRMA Zaruriyat tufayli majlis davomida qabul qilingan qarorlardan ko‘chirmalar rasmiylashtiriladi. Buyruqdan ko‘chirmada bo‘lganidek, majlis bayonidan ko‘chirma ham imzo bilan tasdiqlanadi. Majlis bayonidan ko‘chirma quyidagi asosiy qismlardan iborat: Tashkilot nomi. Hujjatning nomi (Majlis bayonidan ko‘chirma). Sana (majlis sanasi). Shartli raqam. Majlis bayoni tuzilgan joy. Matn: kun tartibi; eshitildi; d) qaror qilindi. Imzolar. Nusxa tasdiqlanganligi haqida belgi. MA’LUMOTNOMA Bo‘lgan voqea yoki mavjud holatlarni bildirish-axborot berish mazmunida ifodalaydigan hujjat. Ma’lumotnomalar, odatda, yuqori idora, mansabdor shaxs hamda oddiy kishilarning ko‘rsatmasiga, talabiga yoki iltimosiga binoan tuziladi hamda so‘ralayotgan yoki iltimos qilinayotgan axborot va ma’lumotlarni o‘zida aks ettiradi. Ma’lumotnoma o‘z xususiyati va mazmuniga ko‘ra ikkiga: xizmat ma’lumotnomasi va shaxsiy ma’lumotnomaga bo‘linadi. 17 Rasmiy xizmat ma’lumotnomasida bosma ish qog‘ozidagi yozuvlardan tashqari, yana quyidagi zaruriy qismlar bo‘ladi: Hujjat jo‘natiladigan yuqori idora yoki mansabdor shaxsning nomi (bosma ish qog‘ozining yarmidan o‘ng tomonga yoziladi). Hujjat nomi (Ma’lumotnoma). Ma’lumotnoma matniga sarlavha (xat boshidan yoziladi). Asosiy matn (ma’lumotnoma mazmuni). Mansabdor shaxs (tuzuvchi yoki korxona rahbari) imzosi. Oxunboboyev nomidagi mahalla raisi A. Rahimovga MA’LUMOTNOMA 2011-yilda mahalla rahbariyati nomiga mahalla a’zolari va unda yashab ishlovchi boshqa shaxslardan 65 ta ariza va shikoyat tushdi, ulardan 47 tasi ariza va 18 tasi shikoyatdir. Mazkur hujjatlarning barchasi qonunda belgilangan muddatlarda ko‘rib chiqilgan. Ma’lumotnoma asosi: Mehnatkashlarning 2011-yildagi ariza va shikoyatlarini qayd qilish daftari. Kotib(a) (imzo) O. Salimova 2012-yil 20-yanvar MA’LUMOTNOMA Shaxsiy ma’lumotnomalar quyidagi zaruriy qismlarni o‘z ichiga oladi: Ma’lumotnoma beruvchi tashkilotning nomi. Ma’lumotnomaning tartib raqami va berilgan sanasi. Hujjat turining nomi (Ma’lumotnoma). Ma’lumotnoma berilayotgan shaxsning ismi, otasining ismi va familiyasi Ma’lumotnoma matni (u tasdiqlayotgan voqea yoki holat bayoni). Ma’lumotnomaning maqsadi (ma’lumotnoma ko‘rsatiladigan, taqdim etiladigan joy nomi). Mansabdor shaxs(lar) ning imzosi (lavozimi va familiyasi). Muhr. 18 Dastlabki uch zaruriy qism bosma ish qog‘ozida (bosma ish qog‘ozi bo‘lmagan hollarda to‘rtburchak muhrda) o‘z aksini topgan bo‘ladi. Ish haqini tasdiqlash haqidagi va pul bilan bog‘liq boshqa shaxsiy ma’lumotnomalarga tegishli muassasaning bosh (katta) hisobchisi ham imzo qo‘yishi kerak. Ma’lumotnomalarning bu turi ham jo‘natma hujjatlar daftarida qayd etilib, xodim qo‘liga beriladi. TAVSIFNOMA Ma’lum bir shaxsning mehnat va ijtimoiy faoliyati, shuningdek, uning o‘ziga xos xislat va fazilatlarini aks ettiruvchi rasmiy hujjat. Tavsifnoma muassasa ma’muriyati tomonidan o‘z xodimiga bir qancha maqsadlar uchun (o‘quv yurtiga kirishda, xorijiy mamlakatlarga ishlash va boshqa yumushlar uchun ketishda, lavozimga tayinlashda va boshqalarda) beriladi. Tavsifnomada xodimning jamoatchilik va xizmat faoliyati, uning ishchanligi va axloqiy sifatlari ham ko‘rsatib o‘tiladi. Tavsifnomaning asosiy zaruriy qismlari quyidagilardan iborat: Tavsiflanayotgan shaxs haqida asosiy ma’lumotlar: ismi, ota sining ismi va familiyasi; tug‘ilgan yili; millati; partiyaviyligi; ma’lumoti; lavozimi; ilmiy darajasi va unvoni (agar ular mavjud bo‘lsa). Hujjat nomi (Tavsifnoma). Matn. Imzolar. Sana va muhr. Tavsifnoma matnini o‘zaro mantiqan bog‘langan uch tarkibiy qismga ajratib ko‘rsatish mumkin. Birinchi qismda shaxsning mehnat faoliyati to‘g‘risida, ya’ni uning mutaxassisligi, aynan shu korxona yoki tashkilotda qaysi muddatdan buyon ishlayotganligi, xizmat vazifasidagi o‘zgarishlar va boshqalar haqida ma’lumot beriladi. 19 Ikkinchi qismda uning shaxsiy tavsifi, ya’ni ishga munosabati, mutaxassislik bo‘yicha mahorati, siyosiy va iqtisodiy bilimlarini oshi rishi, jamoat ishlarida ishtiroki, oilaviy ahvoli, xulq-atvori, hatto ba’zida siyrati, ishdagi o‘rtoqlariga munosabati, xodimning qanday hukumat mukofotlariga sazovor bo‘lganligi va boshqa asosiy rag‘batlantirishlar, berilgan ma’muriy jazolar qayd etiladi. Uchinchi qismda esa bayon qilinganlardan xulosa chiqariladi va tavsifnoma qanday maqsadda yoki nima uchun berilayotganligi ko‘rsatiladi. Tavsifnoma matni uchinchi shaxs tilidan bayon qilinadi. Tavsifnomaga qoidaga ko‘ra uch shaxs – muassasa boshlig‘i, bo‘lim yoki kafedra mudiri, kasaba uyushmasi tashkilotining raisi imzo chekadi va ular imzosi yumaloq muhr bilan tasdiqlanadi. TAVSIYANOMA Biror shaxsni ma’lum lavozimga yoki ijtimoiy-siyosiy tashkilotlarga a’zo bo‘lish uchun tavsiya etuvchi rasmiy hujjat. Tavsiyanomalar ijodiy uyushmalar, muassasa ma’ muriyati yoki alohida shaxs tomonidan berilishi mumkin. Har qanday tavsiyanoma matnida tavsiya qilinayotgan shaxsning xususiyatlari – mutaxassis sifatida malakasi, ishchanligi, oilaviy, axloqiy jihatlari va ijtimoiy faoliyatiga baho beriladi, shuningdek, tav siya etilayotgan lavozimga yoki ijtimoiy- siyosiy tashki lotlarga a’zo bo‘lishga munosib ekanligiga ishonch bildiriladi. Tavsiyanomalar ba’zi xususiyatlariga ko‘ra tavsifnomaga o‘xshaydi. Shu sababli ham tavsiyanomalarning ko‘pchiligi tavsifiy tavsiyanomalar shaklida bo‘ladi. Ular orasidagi asosiy farq shundaki, tavsifnomalarda shaxsning barcha ijobiy, salbiy xususiyatlari qayd qilinadi. Tavsiyanomalarda esa uning ijobiy xusu siyatlari ko‘rsatilishi bilan birga, keyinchalik uning zimmasiga yuklatiladigan vazifani bajara olishiga ishonch bildiradi va tavsiya etiladi. Turli mukofotlarga taqdim etish ham tavsiyanoma shamoyilida bo‘ladi. Tavsiyanomaning asosiy zaruriy qismlari: Hujjatning nomi (Tavsiyanoma). Matn. 20 Tavsiyanoma beruvchi shaxsning lavozimi, ism-familiyasi. Imzo. Sana. TAKLIFNOMA Biror-bir tantanali tadbirga taklif etish uchun qo‘llanuvchi yozma axborot. Taklifnomaning asosiy zaruriy qismlari: Nomi (Taklifnoma). Matn: taklifnoma turiga qarab: taklif qilinayotgan shaxsning famili- yasi yoki ismi va otasining ismi; taklif qiluvchi muassasaning nomi; d) qanday tadbirga taklif qilinayotganligi. Tadbirning o‘tkazilish sanasi va vaqti. O‘tkazilish joyi. Imzo (tadbirni tashkil etgan tashkilotning nomi). Taklifnomalarda tadbirning kun tartibi yoki dasturi ham berilishi mumkin. Ilmiy anjumanlarga mo‘ljallangan taklifnomalarda ko‘pincha alohida ilmiy dastur ilova qilinadi TARJIMAYI HOL Ma’lum bir shaxs tomonidan o‘z shaxsiy hayoti va faoliyati haqida bayon qilingan yozuv. Tarjimayi hol bir xil andozaga ega emas, mufassal yoki muxtasar yozilishi mumkin. U muallif tomonidan mustaqil tuziladigan hujjatdir. Garchi u erkin (ixtiyoriy) tuzilsada, biroq tarjimayi holda ayrim qismlarning bo‘lishi shart. Tarjimayi holning asosiy zaruriy qismlari: Hujjatning nomi (Tarjimayi hol). Matn: muallifning familiyasi, ismi va otasining ismi; tug‘ilgan yil, kun, oy va tug‘ilgan joyi; ota-onasi haqida qisqacha ma’lumot (familiyasi, ismi va ota 21 ismi, ish joyi); ma’lumoti va ma’lumotiga ko‘ra mutaxassisligi; ish faoliyatining turlari; oxirgi ish joyi va lavozimi; mukofot va rag‘batlantirishlar; jamoat ishlarida ishtiroki; partiyaviyligi; oilaviy ahvoli va oila a’zolari; turar joyi (uy manzili). Sana. Imzo. Tarjimayi hol oddiy qog‘ozga, ayrim hollarda, ya’ni ishga, o‘qishga kirishda maxsus bosma ish qog‘ozlariga qo‘lda yoziladi. Matnni bayon qilish shakli hikoya uslubida bo‘lib, birinchi shaxs tilidan yoziladi. TARJIMAYI HOL Men, Salimov Karim Olimovich, 1985-yil 15-sentabrda Toshkent shahrida, xizmatchi oilasida tug‘ildim. Otam – Salimov Olim Oripovich Toshkent pedagogika bilim yurtida o‘qituvchi, onam – Rahimova Gulnora Azimovna 122- bolalar bog‘chasida bosh tarbiyachi bo‘lib ishlaydilar. 1992-yildan 2000-yilgacha Toshkent shahridagi 1-o‘rta maktabda so‘ngra Toshkent politexnika kollejida o‘qidim. 2003-yilda Toshkent Politexnika institutining qurilish fakultetiga o‘qishga kirdim. 2003–2004-yillarda O‘zbekiston Res publikasi qurolli kuchlari safida haqiqiy xizmatni o‘tab qaytgach, o‘qishni davom ettirdim va 2008-yilda shu institutni imtiyozli diplom bilan tugatib, quruvchi-muhandis mutaxassisligiga ega bo‘ldim. Institutni tugatgach yo‘llanma bilan Toshkentdagi 166-qurilish trestining 94-mexanizatsiyalashgan ko‘chma korxonasiga ishga yuborildim. Dastlab muhandis lavozi mida, 2010-yildan buyon bosh muhandis lavozimida ishlayapman. 22 2011-yilda rejadagi topshiriqlarni muvaffaqiyatli bajarganimiz va erishilgan natijalar uchun O‘zbekiston Respublikasi Qurilish vazirligining faxriy yorlig‘i bilan taqdirlandim. Bir necha jamoat ishlarida ham qatnashaman, jumladan, 166qurilish tresti hamda shahar xalq nazorati komitetining a’zosiman. Uylanganman. Xotinim – Rasulova Muhabbat, 1988-yilda tug‘ilgan. 2-shahar kasalxonasida hamshira bo‘lib ishlaydi. O‘g‘lim – Salimov Nodir, 2009-yilda, qi zim – Salimova Lola, 2011-yilda tug‘ilgan, ular 520-bolalar bog‘chasiga qatnaydi. Mening turar joyim: 700210, Toshkent, Usmon Nosir ko‘chasi. 5-uy, 27-xonadon. tel.: 72-28-61. 2013.14. 01. K. Salimov Barcha ma’lumotlar davriylik (xronologiya) asosida beriladi. Tarjimayi hol shunday tuzilishi kerakki, u bilan tanishgan kishi muallifning hayot yo‘li, ishchanlik mahorati, ijtimoiy-siyosiy faoliyati haqida tasavvurga ega bo‘lsin. TILXAT Ma’lum bir shaxsdan yoki muassasadan pul, hujjat, qimmatbaho buyumlar yoxud boshqa biror narsa olinganligini tasdiqlovchi rasmiy yozma hujjat. Tilxat birgina nusxada tayyorlanadi hamda pulli va qimmatbaho hujjat sifatida saqlanadi. Tilxatning asosiy zaruriy qismlari: Hujjatning nomi (Tilxat). Matn: tilxat beruvchi shaxsning lavozimi, familiyasi, ismi va otasi- ning ismi; pul, hujjat, buyum yoki boshqa biror narsani beruvchi shaxs- ning lavozimi, familiyasi, ismi va otasining ismi (zaruriyat bo‘lganda muassasa nomi); d) pul, hujjat, buyum yoki boshqa biror narsaning nomi va ular- ning miqdori (zaruriyat bo‘lganda bahosi); f) olinayotgan buyumning texnikaviy holati (agar u mashina, 23 apparatlar va h.k. bo‘lsa). Tilxat berilgan sana. Tilxat muallifining imzosi. Olinadigan pul miqdori yoki buyumning bahosi va uning soni tilxatda raqamlar bilan ko‘rsatiladi, qavs ichida esa so‘zlar bilan ham berilishi shart. Matn va imzo oralig‘idagi bo‘sh joylar chiziladi. Tilxatdagi yozuvlarni o‘chirish yoki tuzatish mumkin emas, aks holda bunday hujjatning haqiqiyligi shubha ostiga olinishi mumkin. TILXAT Men, Toshkent davlat madaniyat institutining xo‘jalik ishlari bo‘limining mudiri Bahodir Olimov Toshkent musiqa asboblari kor xonasining tayyor buyumlar ombori mudiri Erkin Karimovdan institut buyurtmasi asosida tayyorlangan, umumiy bahosi 1800 (bir ming sakkiz yuz) so‘m bo‘lgan 100 (yuz) dona rubobni qabul qilib oldim. 2010.12.08. (imzo) B. N. Olimov Ba’zan tilxatda guvohlar ham ko‘rsatiladi. Bunday hollarda guvohlar o‘z imzolari bilan hujjatni tasdiqlashlari kerak. TUSHUNTIRISH XATI Xizmat sohasidagi, xizmatga aloqador masalani, uning ayrim jihatlarini yozma izohlovchi va muassasa I (bo‘lim) rahbariga (ichki) yoki yuqori tashkilotga (tashqi) yo‘llanuvchi hujjatdir. Tushuntirish xati quyidagi zaruriy qismlardan iborat bo‘ladi: Hujjat yo‘llanayotgan tashkilot yoki mansabdor shaxsning to‘liq nomi. Hujjatni tayyorlagan (yozgan) muassasa yoki shaxsning to‘liq nomi. Hujjat turining nomi (Tushuntirish xati). Hujjat matni (mazmuni). Imzo va sana (hujjat yozilgan vaqt) «Malika» ishlab chiqarish birlashmasi kasaba uyushmasi tashkilotining raisi S. Abdullayevga birlashmaning 3-bo‘lim tikuvchisi Dilorom Boboyevaning 24 TUSHUNTIRISH XATI Qizimni bolalar shifoxonasining mavsumiy ko‘rigidan o‘tkazish uchun olib borganim sababli ishga yarim soat kechikib keldim. Ilova: Bolalar shifoxonasidan berilgan ma’lumotnoma. (imzo) D. Boboyeva 2012-yil 30-iyun ToshDU huquqshunoslik fakultetining sirtqi bo‘limi bo‘yicha dekan o‘rinbosari M. Botirovga I kurs talabasi Ahmadjon Dadaxo‘jayevning TUSHUNTIRISH XATI Surxondaryo viloyatida bir necha kun samolyotlar uchishi uchun qulay ob-havo bo‘lmagani tufayli 2012-yil 28–29-oktabr kunlariga belgilangan mashg‘ulotlarga yetib kela olmadim. (imzo) A. Dadaxo‘jayev 2012-yil 31-oktabr KAFOLAT XAT Muayyan bir shart yoki va’dani tasdiqlash maqsadida tuziladi. Xatlarning bu turi qoidaga ko‘ra bajarilgan ish uchun haq to‘lashda, ishning bajarilish muddati haqida, turar joy bilan ta’minlashda, ishga qabul qilishda, bajariladigan ishning sifati haqida kafolat berish uchun tayyorlanadi va tashkilot yoki alohida shaxslarga jo‘natiladi. Hurmatli Hasan Abdullayevich! «Algoritm» zavodi Sizga ingliz tilini o‘rgatish bo‘yicha mashg‘ulotlar olib borishingiz uchun barcha sharoitlarni yaratishga va o‘zaro shartnoma asosida haq to‘lashga kafolat beradi. Zavod direktori (imzo) O.N. Vahobov Bosh hisobchi (imzo) R.S. Karimov E’LON 25 Ko‘pchilikni yoki ma’lum guruhdagi shaxslarni yaqin orada (kelgusida) bo‘ladigan biror-bir tadbir-majlis, uchrashuv, suhbat, shuningdek, ishga, o‘qishga qa bul qilish va boshqalar haqida xabardor qilish uchun qo‘llanuvchi yozma axborot. E’lonning zaruriy qismlari: Nomi (E’lon). E’lon qilinayotgan tadbirning vaqti, o‘tkazilish joyi. Tadbirning mavzusini o‘zida aks ettiruvchi matn. Imzo (odatda, bo‘ladigan tadbirni e’lon qilayotgan tashkilot, organning nomi «Ma’muriyat», «Kasaba uyushmasi», «Yozuvchilar uyushmasi», «Tashkiliy komitet» tarzida beriladi). E’LON 2010-yil 4-oktabrda soat 15 da universitetning anjumanlar zalida umumfakultet devoriy gazetasi tahrir hay’atining yig‘ilishi bo‘ladi. Kun tartibi: Devoriy gazetaning so‘nggi sonining muhokamasi. Yangi yil bayramiga bag‘ishlangan sonini chiqarish. Gazetalar muharrirlari taklif etiladi. Tahrir hay’ati 26 II BOB. 10 sinf ona tili darslarida o'quvchilarni ish qog'ozlari bilan ishlashga o'rgatish usullari 2.1. Ariza, tarjimayi hol hujjatlarining namunalari ustida ishlash va ularga qo’yiladigan talablar haqida o’rgatish usullari TARJIMAYI HOL Men, Jumayev Alimardov Aktamovich, 1984-yilning 22-mayida Samarqand shahrida, xizmatchi oilasida tug‘ildim. Otam - Jumayev Aktam, Samarqand davlat universitetida o‘qituvchi, onam - Karimova Salima savdo tizimida sotuvchl bo‘lib ishlaydilar. Opam - Jumayeva Gulnora maktabda o‘qituvchi bo‘lib ishlaydi. Akam Jumayev Shavkat - Samarqand iqtisodiyot va servis institutida 2-kurs talabasi. Ukam – Jumayev Firdavs 5-sinfda, ukam – Jumayev Jahongir 2 sinf o‘qivchisi. 1991-yildan 2001-yilgacha Samarqand shahridagi 45-maktabda o‘qidim. Maktabda sinf devoriy gazetasi muharriri bo‘ldim. Kimyo va biologiya fanlariga juda qiziqaman. Biologiya fani bo‘yicha viloyat olimpiadasida g‘olib shiqib, O‘zbekiston Xalq ta’limi vazirligining faxriy yorlig‘i bilan taqdirlandim. O‘rta maktabni tamomlagach, 2001-yilda Samarqand davlat universitetining huquqshunoslik fakultetiga o‘qishga kirdim. Hozirda universitetning ikkinchi kurs talabasiman. Fakultet va universitet jamoat ishlarida faol qatnashaman. "Kamolot" yoshlar ijtimoiy harakati a’zosiman. Bo‘ydoqman. Mening turar joyim: Samarqand shahri, Amir Temur ko‘chasi, 15-uy 2003-yil 20-sentabr (imzo) A.Jumayev 27 1-mashq. Quyidagi so‘z va so‘z birikmalarini daftaringizga ko‘chiring va ma’nolarini izohlang, so‘ngra ular ishtirokida gaplar tuzing. Dehqon oilasida tug‘ildim, savdo uyushmasi raisi, bo‘lim mudiri vazifasida ishlaydi, maktabni tamomladim, o‘qishga kirdim, lavozimida ishladim, a’zosiman, qatnashaman, uylanganman, turmush o‘rtog‘im, jamoat ishi, saylanganman, saylanmaganman, ota-onam bilan yashayman, …nafar farzandim bor. 2-mashq. Quyida berilgan matnni zaruriy qismlar asosida tartib bilan yozing. Harbiy xizmatdan qaytgach, qurilish brigadasiga ishga kirdim. 1998-yildan 2008- yilgacha qishlog‘imizdagi 33-o‘rta maktabda o‘qidim. 2008-yilda harbiy xizmatga chaqirildim. Men, Toshev Doniyor Mutalovich, 1991-yilning 10-mayida Samarqand viloyati Kattaqo‘rg‘on tumani Moybuloq qishlog‘ida xizmatchi oilasida tug‘ildim. Maklabda sinf devoriy gazetasi tahrir hay’ati a’zosi bo‘ldim. Otam – Toshev Mutal Alixonovich fermer xo‘jaligi rahbari. 2009-yilda Toshkent davlat yuridik institutiga o‘qishga kirdim. Onam - Jo‘raqulova Maryam maktabda o‘qituvchi bo‘lib ishlaydi. Opam Tosheva Lola - bolalar bog‘chasida tarbiyachi bo‘lib ishlaydi. Bo‘ydoqman. Ukam Farrux - 8-sinf o‘quvchisi. 2011.15.10. D.Toshev. Mening turar joyim: Samarqand shahri, Mirzo Ulug‘bek ko‘chasi, 21- uy. 3-m а shq. T а rjim а yi h о lg а x о s so‘z v а so‘z birikm а l а rini d а ft а ringizg а ko‘chiring, ul а rning m а `n о l а rini bilib о ling. Ul а r ishtir о kid а g а pl а r tuzing. Xizm а tchi о il а sid а tug‘ildim, ishchi о il а sid а tug‘ildim, d е hq о n о il а sid а tug‘ildim, bo‘lib ishl а ydil а r, m а kt а bni t а m о ml а dim, o‘qishg а kirdim, l а v о zimid а ishl а dim, t а qdirl а ndim, q а tn а sh а m а n, а `z о sim а n, bo‘yd о qm а n, uyl а ng а nm а n, turmush o‘rt о g‘im, s а yl а ng а nm а n, j а m оа t ishi. 4-m а shq. Yuq о rid а gi T а rjim а yi h о l m а tnid а n quyid а gi m а `lum о tl а r bil а n b о g‘liq g а pl а rni t о ping v а d а ft а ringizg а ko‘chiring: а ) tug‘ilg а n j о yi v а v а qti h а qid а ; b) o‘qish f ао liyati to‘g‘risid а ; v) о t а - о n а l а r to‘g‘risid а . 28 5-m а shq. Ijtim о iy k е lib chiqishi v а ijtim о iy а hv о li if о d а l а rining m а `n о l а rini tushuntirib b е ring. Ijtim о iy k е lib chiqishingiz v а ijtim о iy а hv о lingiz h а qid а d а ft а ringizg а yozing. 6-m а shq. Quyid а b е rilg а n g а pl а rd а gi sin о nimik yaqinlikk а e`tib о r qiling. Siz ul а rni q а ysi h о l а tl а rd а qo‘ll а ysiz? M е ni "Milliy tikl а nish" p а rtiyasi а `z о ligig а q а bul qildi. - "Milliy tikl а nish" p а rtiyasi а `z о ligig а q а bul qilindim. H а rbiy xizm а tg а k е tdim. - H а rbiy xizm а tg а ch а qirildim. F а xriy yorliq bil а n t а qdirl а shdi. - F а xriy yorliq bil а n t а qdirl а ndim. 7-m а shq. Uslubiy qo‘ll а nilishig а ko‘r а sin о nimik-juftlikl а rni ikki ustung а bo‘lib yozing. H о zirgi v а qtd а - h о zird а , yoshl а r t а shkil о ti iltim о sig а ko‘r а - yoshl а r t а shkil о ti t о pshirig‘ig а bin оа n, m а kt а bni t а m о ml а g а ch - m а kt а bd а n so‘ng, xizm а tni o‘t а b bo‘lg а ch -xizm а td а n so‘ng. 8-m а shq. А niqlik nisb а tini m а jhullik nisb а ti bil а n а lm а shtiring. D а ft а ringizg а yozing. 1. M е ni "Fid о k о rl а r" Milliy D е m о kr а tik p а rtiyasig а q а bul qildi. 2. 2007yild а а k а mni h а rbiy xizm а tg а ch а qirdi. 3. M е ni h а rbiy xizm а tg а ch а qirdi. 4. А nv а rni Turkiyag а xizm а t s а f а rig а yub о rdi. 5. O‘rt а m а kt а b bitiruvchil а rini o‘qishg а jo‘n а tdil а r. 6. F а kult е t qisq а rg а nligi tuf а yli o‘qishimni T о shk е ntg а ko‘chirdim. 9- m а shq. K е ltirilg а n so‘z birikm а l а ri ishtir о kid а g а pl а r tuzing. Ishtir о k etm о q, o‘qishg а kirm о q, xizm а tni o‘t а m о q, m а kt а bni t а m о ml а m о q, cho‘p о n bo‘lib ishl а m о q, ishchi о il а sid а , h о zirgi v а qtd а , t о pshirig‘ig а bin оа n, t а qdirl а nm о q. 10-m а shq. K е ltirilg а n so‘zl а rd а n f о yd а l а nib, kishining k а sbi to‘g‘risid а а xb о r о t b е ring. N а mun а : U iqtis о dchi . His о bchi, dur а dg о r, m е `m о r, ch о rv а d о r, а gr о n о m, t а rixchi, f а yl а suf, o‘qituvchi, muh а ndis, muxbir, jurn а list, to‘quvchi, fil о l о g, yurist. 29 11-m а shq. K е ltirilg а n so‘z birikm а l а rid а n f о yd а l а nib, b а j а r а yotg а n j а m оа t ishl а ringiz h а qid а m а `lum о t b е ring. D а ft а ringizg а yozing. N а mun а : M е n guruh y е t а kchisim а n. T а l а b а l а r ilmiy j а miyati r а isi, to‘g а r а k r а isi, t а hririyat а `z о si, institut "Yosh yuristlar klubi" а `z о si, t а l а b а l а r uyi k е ng а shi а `z о si. 12-m а shq. Q а vs ichid а gi so‘zl а rg а t е gishli k е lishik qo‘shimch а l а rini qo‘shing v а d а ft а ringizg а yozing. 1. M е n 1987-(yil) 10-m а rtid а tug‘ilg а nm а n. 1994-(yil) 2004-yilg а ch а T о shk е nt sh а hrid а gi 7-o‘rt а (m а kt а b) o‘qidim. 2. Uk а m 5-(sinf) o‘qiydi. 3. 2005-(yil) (T о shk е nt d а vl а t yuridik instituti) (o‘qish) kirdim. 4. Xizm а tchi ( о il а si) tug‘ildim. 5. J а m оа t (ishl а ri) h а m q а tn а sh а m а n. 6. 2006-(yil) h а rbiy xizm а tg а ch а qirildim. 13-m а shq. G а pl а rni to‘liq yozing. N а mun а : О t а m institutd а ishl а ydi. 1. M е n ... tug‘ilg а nm а n. 2. О t а m ... ishl а ydi. 3. А k а m ... o‘qiydi. 4. ... o‘rt а m а kt а bni t а m о ml а dim. 5. ... o‘qishg а kirdim. 6. ... а `z о sim а n. 7. H о zirgi v а qtd а ... 8. О n а m ... ishl а ydi. 9. ... t а qdirl а ndim (muk о f о tl а ndim). 14-m а shq. Quyid а b е rilg а n m а tnni z а ruriy qisml а r а s о sid а t а rtib bil а n yozing. H а rbiy xizm а td а n q а ytg а ch, qurilish brig а d а sig а ishg а kirdim. T а rjim а yi h о l. 1994-yild а n 2004-yilg а ch а qishl о g‘imizd а gi 76-o‘rt а m а kt а bd а o‘qidim. 2005- yild а h а rbiy xizm а tg а ch а qirildim. M е n, G‘aybullayev Do‘styor Almamatovich, 1987yilning 5-m а rtid а Samarqand viloyati Kattaqo‘rg‘on tum а ni "M о ybul о q" qishl о g‘id а xizm а tchi о il а sid а tug‘ildim. M а kt а bd а sinf d е v о riy g а z е t а si t а hrir h а y` а ti а `z о si bo‘ldim. О t а m – G‘aybullayev Almamat Eshonqulovich, fermer xo‘jaligi rahbari. 2008-yild а T о shk е nt d а vl а t yuridik institutig а o‘qishg а kirdim. О n а m – Jo‘raqulov а M а ryam, m а kt а bd а o‘qituvchi bo‘lib ishl а ydi. О p а m Faybullayev а L о l а – B о l а l а r b о g‘ch а sid а t а rbiyachi bo‘lib ishl а ydi. Bo‘yd о qm а n. Uk а m F а rrux- 5-sinf o‘quvchisi. 2008.15.09. D.G‘aybullayev. M е ning tur а r j о yim: T о shk е nt sh а hri, Mirz о Ulug‘b е k ko‘ch а si, 5-uy. 30 15-m а shq. Quyid а gi t а rjim а yi h о l m а tnid а tushirib q о ldirilg а n qo‘shimch а l а rni to‘g‘ri qo‘yib, d а ft а ringizg а ko‘chiring. T а rjim а yi h о l M е n, S а lim о v а M о hidil J а l о liddin о vn а , 1986-yil 10-s е ntabr... T о shk е nt sh а hri..., xizm а tchi о il а ... tug‘il... О t а m- B а hriddin о v J а l о liddin, R е spublik а K а rdi о l о giya m а rk а zid а shif о k о r, о n а m – F а xriddin о v а S а id а А bdur а sul о vn а 7b о l а l а r b о g‘ch а sid а t а rbiyachi bo‘lib ishl а ydil а r. 1993-yil... 2004-yil... T о shk е nt sh а hri.. 177-o‘rt а m а kt а b… o‘qidim. 2004-yil O‘zb е kist о n d а vl а t j а h о n till а ri univ е rsit е ti... Ingliz fil о l о giyasi f а kult е ti... o‘qish... kirdim 2008-yild а shu univ е rsit е t... imtiyozli tug а tib, ingliz fil о l о giyasi o‘qituvchisi dipl о mi... о ldi... 2008 yil... Turizm k о ll е ji... o‘qituvchi… l а v о zimi... ishl а yapm а n. J а m оа t ishl а r... q а tn а sh а m а n. 2006-yil... 1995-yil... “K а m о l о t” Yoshl а r ijtim о iy h а r а k а ti, 2005-yil... " А d о l а t" D е m о kr а tik p а rtiyasi а `z о ... Turmushg а chiqq а n... Bir n а f а r qizimiz b о r. M е ning tur а r j о yim: T о shk е nt sh а hri, А mir T е mur ko‘ch а si, 10-uy. 2019-yil 14-yanv а r M.S а lim о v а SamDU rektori, prof. R.I.Xalmuradovga o‘zbek filologiyasi fakultetining 2- kurs talabasi Nosirjon Karimovdan Ariza Men «Mehr nuri» jamg‘armasi e’lon qilgan tanlovda yuqori natijalarga erishib, imtiyozli o‘rinni qo‘lga kiritdim . Shu sababdan «Mehr nuri» jamg‘armasi menga Amerika Qo‘shma Shtatlarida o‘qish uchun yo‘llanma berishga qaror qildi. O‘qishni Amerika Qo‘shma Shtatlari Kaliforniya universitetining filologiya fakultetida davom ettirish uchun ruxsat berishingizni so‘rayman. 2019-yil 2-sentabr (imzo) N.Karimov «Moybuloq» agrofirmasi raisi H.U.Nuriddinovga «Yangiravot» mahallasida yashovchi Karim Salimovdan 31 Ariza Meni o‘z mutaxassisligim (agronom) bo‘yicha ishga qabul qilishingizni so‘rayman. Arizaga oliy o‘quv yurtini tugatganligim to‘g‘risidagi diplomning nusxasi, shaxsiy varaqa, tarjimayi hol ilova qilindi. 2019-yil 7-avgust (imzo) K.Salimov Yunusobod tuman sudi raisi Sh. Isroilovga mazkur tuman sudi kotibi E.Nishonovdan Ariza O‘zbekiston Respublikasi Adliya vazirligi huzuridagi yuristlar malakasini oshirish markaziga o‘qishga chaqirilganligim munosabati bilan 10-maydan 20-iyunga qadar menga ishdan ruxsat berishingizni iltimos qilaman. 2019-yil 21-may (imzo) E.Nishonov 1-mashq. Quyidagi birikmalarni daftaringizga ko‘chiring va eslab qoling. Ulardan foydalanib to‘rtta gap tuzing. Boshqa shaharga ko‘chishimiz munosabati bilan, mehnat ta’tili berishingizni so‘rayman, ilova qilindi, ilova qilingan hujjatlar asosida, kasalligi tufayli, moddiy qiyinchiliklar sababli, ozod yetishingizni so‘rayman, o‘zim haqimda quyidagilarni ma’lum qilaman. 2-mashq. Quyida berilgan matnni ariza sxemasiga to‘g‘ri joylashtiring. Ana shu imtihon va sinovlarni topshirishga ruxsat berishingizni so‘rayman. Toshkent davlat yuridik instituti 1-huquq fakultetining dekani dosent F.T.Tohirovga. Ariza. Arizamga kasalligim haqidagi vrach ma’lumotnomasi ilova qilindi. I.Akbarov 2011.20.02. 2-kurs talabasi Ilyos Akbarovdan. Kasallagim tufayli qishki imtihon va sinovlarni o‘z vaqtida topshira olmadim. 3-m а shq. Quyid а gi so‘z v а so‘z birikm а l а rini d а ft а ringizg а yozing. Ul а rning m а `n о l а rini bilib о ling. А riz а , а riz а b е ruvchi, t а klif, iltim о s, shik о yat, il о v а , il о v а qilindi, z а ruriy qisml а r, so‘r а ym а n, iltim о s qil а m а n, t а `til, mun о s а b а ti bil а n. 32 4-m а shq. А riz а yozishd а f о yd а l а nil а dig а n quyid а gi q о lipl а shg а n birikm а l а rni esd а tuting. Ul а r ishtir о kid а g а pl а r tuzing. … q а bul qilishingizni so‘r а ym а n, … t а `minl а shingizni so‘r а ym а n, … о z о d etishingizni so‘r а ym а n, … ruxs а t b е rishingizni so‘r а ym а n, … iqtis о d f а kult е tiga o‘tk а zishingizni so‘r а ym а n. 5-m а shq. Quyid а b е rilg а n m а tnni ariz а sx е m а sig а to‘g‘ri j о yl а shtiring. А n а shu imtih о n v а sin о vl а rni t о pshirishg а ruxs а t b е rishingizni so‘r а ym а n. T о shk е nt d а vl а t yuridik instituti 1-huquq f а kult е tining d е k а ni d о ts е nt F.T.T о hir о vg а . А riz а . А riz а mg а k а s а lligim h а qid а gi vr а ch m а `lum о tn о m а si il о v а qilindi. I. А kb а r о v 2005.20.02. 2-kurs t а l а b а si Ilyos А kb а r о vd а n. K а s а ll а gim tuf а yli qishki imtih о n v а sin о vl а rni o‘z v а qtid а t о pshir а о lm а dim. 6-mаshq. Quyid а q а vsd а b е rilg а n so‘zl а rg а t е gishli k е lishik qo‘shimch а l а rini qo‘shing. K е lishikl а rning n о mini а yting. (S о li А kb а r о v) а riz а si k а f е dr а yig‘ilishid а ko‘rib chiqildi. (M е n) ishg а q а bul qilishini so‘r а b (f е rm е r xo‘j а ligi r а isi) mur о j аа t qildim. (M е n) iltim о simni in о b а tg а о ls а k е r а k d е b o‘yl а ym а n. 1-kurs t а l а b а si Mo‘min о v а Sh а hn о z а (t а l а b а l а r uyi) j о y b е rishini so‘r а b, f а kult е t k а s а b а uyushm а si (t а shkil о ti) mur о j аа t qildi. Mo‘min о v а Sh а hn о z а iqtis о diyot (f а kult е ti) o‘tk а zishini so‘r а b, (r е kt о r) а riz а yozdi. ( А riz а ) t е gishli hujj а tl а rni il о v а qildi. 33 7-mаshq. Nuqt а l а r o‘rnig а m а shqq а il о v а qiling а n so‘zl а rd а n f о yd а l а nib, iltim о singizni (t а klifingizni) а riz а sh а klid а iz о hl а ng. K а s а lligim tuf а yli ... so‘r а ym а n. Dipl о m ishi yuz а sid а n qo‘shimch а m а t е ri а ll а r yig‘ish uchun ... so‘r а ym а n. M о ddiy jih а td а n qiyn а lg а nligim tuf а yli ... so‘r а ym а n. M а kt а bl а rd а n ... birig а so‘r а ym а n. Ilоvа: а k а d е mt а `til b е rishingizni, о n а tili v а а d а biyot o‘qituvchisi qilib yub о rishingizni, yord а m b е rishingizni, bir о r xo‘j а likk а yub о rishingizni. 8-mаshq. А riz а d а qo‘ll а niluvchi quyid а gi birikm а l а rni yozib о ling v а yodd а tuting. Ul а r ishtir о kid а g а pl а r tuzing. O‘z ixtiyorimgа ko‘rа, lаvоzimigа, lаvоzimidаn, ijоzаt bеrishingizni so‘rаymаn, kаsаlligim tufаyli, shuning uchun, munоsаbаti bilаn, ilоvа qilindi, оzоd etishingizni so‘rаymаn, o‘zim hаqimdа quyidаgilаrni mа`lum qilаmаn, mаsаlаni hаl qilishgа yordаm bеring, bоshqа shаhаrgа kеtishim munоsаbаti bilаn, mоddiy qiyinchilik sаbаbli, mеhnаt tа`tili bеring, mеhnаt tа`tili muddаtini cho‘zib bеring, ilоvа qilingаn hujjаtlаr аsоsidа. 9-mаshq. Bu а riz а kim n о mig а yozilg а n. O‘yl а ng v а а yting. А riz а ni z а ruriy qisml а r а s о sid а to‘ldiring. M е ni M а t е m а tik а f а kult е tid а n Inf о rm а tik а f а kult е tig а o‘tk а zishingizni so‘r а ym а n. H. А br а y е v Tоpshiriq Quyid а gi m а zmund а а riz а n а mun а l а ri yozing: 1. Ishg а j о yl а shish to‘g‘risid а . 2. Ishd а n bo‘sh а sh to‘g‘risid а . 3. O‘qishni bir bo‘limd а n ikkinchi bo‘limg а o‘tk а zish to‘g‘risid а . 4. O‘quv ( а k а d е m) t а `til b е rilishi to‘g‘risid а . 2.2. T ilxat, tushuntirish xati, hisobot. yozilish uslubi, o‘ziga xos xususiyatlari haqida o’qitish usullari 1-mashq. Quyidagi berilgan matnni zaruriy qismlar asosida tartib bilan yozing. Natijada tilxat namunasi hosil boisin. 34 Muhammad Tarag‘ay Ulug‘bekning 600 yilligi munosabati bilan o‘tkaziladigan anjuman oldidan... Tilxat, Men, Samarqand davlat universiteti tarix fakultetining talabasi Botirov Behzod, ... 1994.15.04. Kitoblarni anjuman tugagandan so‘ng keltirib topshirish majburiyatini zimmamga olaman. (imzo)... universitet kutubxonasidan ... B.Botirov Ulug‘bekning hayoti va faoliyatini yorituvchi burchak tashkil etish maqsadida... Ulug‘bekning hayoti va faoliyatiga bog‘liq 30 (o‘ttiz) dona kitob oldim. (Ro‘yxat ilova qilinadi). 2 -mashq. Tilxat yozishda qo‘llaniladigan quyidagi qoliplashgan birikmalarni esda tuting. Ular ishtirokida gaplar tuzing. ... kitoblarni oldim, ... keltirib topshiraman, zimmamga olaman, o‘z vaqtida,... dars tugagach. 3-m а shq. Quyid а gi tilx а t m а tnid а tushirib q о ldirilg а n qo‘shimch а l а rni to‘g‘ri qo‘yib, d а ft а ringizg а ko‘chiring. Tilxаt Men, Ishtix о n tum а n... “Yangi о b о d” f е rm е r xo‘j а ligi r а hb а ri Erkin о v Muyass а r, xo‘j а ligimiz hududid а t а shkil etilg а n "Z а f а r" d е hq о n-f е rm е r xo‘j а ligi r а hb а ri S о diq о v А hm а d bil а n h а mk о rlikd а S а m а rq а nd vil о yati "T а dbirk о r" b а nki... 50.000.000 (ellik milli о n) so‘m krid е t о l... Bir yil ichid а m а zkur miqd о rd а gi pul... qo‘shimch а 15% (o‘n b е z f о iz) bil а n q а yt а rib t о pshirish m а jburiyati... zimm а ... о l... 2018-yil 10-m а y (imz о ) M.Erkin о v Tilxаt M е n, T о hir о v А lij о n, А lish е r N а v о iy t а v а lludining 567 yilligi mun о s а b а ti bil а n а njum а nni o‘tk а zish m а qs а did а "M а `n а viyat" m а rk а zid а n а ll о m а ning h а yoti v а ij о diy f ао liyatini yorituvchi bir q а t о r kit о bl а rni о ldim (Ro‘yx а t il о v а qilin а di). А njum а n o‘z ishini t а m о ml а g а ch, kit о bl а rni k е ltirib t о pshir а m а n. 2018-yil 10-f е vr а l` (imz о ) А .T о hir о v 4-m а shq. Quyid а gi b а rq а r о rl а shg а n ib о r а l а rni ko‘chirib о ling, ul а r ishtir о kid а g а pl а r tuzing. 35 N о s о zligi tuf а yli, j о riy etilg а nligi mun о s а b а ti bil а n, yaxshi t а shkil etilmag а nligi s а b а bli, z а ruriyat tuf а yli, yo‘qligi tuf а yli, v а f о t etg а nligi s а b а bli, e`tib о rsizlik s а b а bli, о b-h а v о n о qul а yligi tuf а yli, b е t о bligi tuf а yli, k а s а lligim s а b а bli, o‘zg а rg а nligi mun о s а b а ti bil а n. 5-m а shq. Quyid а gi tushuntirish x а tini o‘qing. Hujj а td а k е ltirilg а n d а lill а r ish о n а rlimi? M е n, Erkin А lim о v, r а hb а riyat m е ni tug‘ilg а n kunim bil а n t а brikl а m а g а nligi tuf а yli x а f а bo‘ldim v а 15-m а rt kuni ishg а chiqm а dim. 6-m а shq. Quyid а b е rilg а n m а tnni z а ruriy qisml а r а s о sid а t а rtib bil а n yozing, n а tij а d а tushuntirish x а ti n а mun а si h о sil bo‘lsin. А 1 -kurs t а l а b а si T о sh е v Z а f а rning. 2008-yil 31- о ktyabr. 2008-yil 28-29 о ktyabr kunl а rig а b е lgil а ng а n m а shg‘ul о tl а rg а y е tib k е l а о lm а dim. Z.T о sh е v. T о shk е nt m о liya instituti Iqtis о d f а kult е tining d е k а ni d о ts е nt B. А . А bduk а rim о vg а . Surx о nd а ryo vil о yatid а bir n е ch а kun s а m о lyotl а r uchishi uchun qul а y о b-h а v о bo‘lm а g а ni tuf а yli. Tushuntirish x а ti. B Tushuntirish x а ti. "M а lik а " ishl а b chiq а rish birl а shm а si k а s а b а uyushm а si t а shkil о tining r а isi K. А bdull а y е vg а . Il о v а : B о l а l а r shif о x о n а sid а n b е rilg а n m а `lum о tn о m а . 2007-yil 30-m а y. Ishg а yarim s оа t k е chikib k е ldim. SH.Erkin о v а . Birl а shm а ning iqgis о dchisi Sh а hn о z а Erkin о v а ning. Qizimni b о l а l а r shif о x о n а sining m а vsumiy ko‘rigid а n o‘tk а zish uchun о lib b о rg а nim s а b а bli. Tоpshiriq 1. О n а ngizning b е t о bligi tuf а yli sh а nb а likk а k е l а о lm а dingiz. F а kult е t d е k а ni n о mig а tushuntirish x а ti yozing. 2. B е sh kun d а rsg а k е l а о lm а g а nligingiz s а b а bi to‘g‘risid а tushuntirish x а ti yozing. 3. Quyid а gi ib о r а l а rni yodd а s а ql а ng v а nutqingizd а qo‘ll а ng: Tushuntirish x а tid а , tushuntirish x а ti yozm о q, tushuntirish x а ti b е rm о q, tushuntirish x а ti ko‘rs а tm о q. 36 7-mаshq. Quyid а gi tushuntirish x а tid а tushirib q о ldirilg а n qo‘shimch а l а rni to‘g‘ri qo‘yib, d а ft а ringizg а yozing. ……………. bоshqаruvi... rаisi V.D.Nuriddinоvgа аgrоnоm H.Rаhimоv... Tushuntirish x а ti T о pshirig‘ingiz... muv о fiq shu yil 15-m а rt... N а v о iy... Ximiya z а v о di biz... а jr а tg а n f о sf а t o‘g‘iti... о lib k е lish uchun k е tg а n edim. Bir о q m а shin а ... n о s о zligi tuf а yli yarim yo‘ld а n yuksiz q а ytib k е lish... m а jbur bo‘l... 2018-yil 15-m а rt (imz о ) H.R а him о v 1-mаshq. Quyid а gi so‘z v а so‘z birikm а l а rining m а `n о l а rini lug‘ а t bo‘yich а а niql а ng v а d а ft а ringizg а yozing. His о b о t, d а vr, t о pshiriq, v а zif а , r е j а , r е j а l а shtirilg а n, xizm а t s а f а ri, r а hb а rlik qilm о q, sizning t о pshirig‘ingizg а bin оа n, mu а ss а s а q а r о ri bil а n, j о riy yild а , xizm а t s а f а ri his о b о ti. 2-mаshq. Quyid а gi so‘z v а so‘z birikm а l а ri ishtir о kid а g а pl а r tuzing. O‘z а r о yord а m, siyosiy m а shg‘ul о t, siyosiy а xb о r о t, umuminstitut, f а kult е tl а r а r о , ishl а b chiq а rish а m а liyoti. 3-mаshq. Quyid а gi о tl а rd а n sif а tl а r yas а ng. Xalq, sifat, reja, t а jrib а , о bro‘, malaka. 4-m а shq. So‘z birikm а l а ri tuzing. (Ilm) ish, (yil) his о b о t, (r е j а ) ish, (ishl а b chiq а rish) а m а liyot, (xizm а t) s а f а r. 5-m а shq. Quyid а gi so‘zl а r ishtir о kid а g а pl а r tuzing. His о b о t, ishl а b chiq а rish а m а liyoti, t а dqiq о tchi, x о dim, m а l а k а о shirish, t а jrib а li, t о pshiriq, r е j а . 6-m а shq. Quyid а gi so‘z v а so‘z birikm а l а ri yord а mid а g а pl а r tuzing. Ish r е j а si, his о b о t d а vrid а , j а m оа t ishi, guruh yig‘ilishi, f а sl; d а v о m а t v а o‘zl а shtirish, yozgi v а qishki imtih о n-s е ssiyasi, sizning t о pshirig‘ingizg а bin оа n, mu а ss а s а q а r о ri bil а n, b а j а rildi, b а j а rilm а y q о ldi, ekskursiya uyushtirildi. 37 7-m а shq. Quyid а gi ib о r а l а rd а n f о yd а l а nib, mut а x а ssisligingiz bo‘yich а а m а liyotning n а tij а l а ri to‘g‘risid а his о b о t yozing. (Pr о f е ss о r, d о ts е nt) r а hb а rligid а , 2005-yilning ... d а n ... g а ch а а m а liyotd а bo‘ldim, bund а n t а shq а ri а l о hid а t о pshiriql а rni b а j а rdim, o‘rg а nib о ldim, t а jrib а о rttirdim. Xulosa Hujjatlarning maqsadi, yo‘nalishi, hajmi, shakli va boshqa bir qator sifatlari ham turlichadir. Ish yuritishda hujjatlar tuzilishiga ko‘ra ichki vatashqi hujjatlar sifatida farqlanadi. Agar hujjat muayyan muassasaning o‘zida tuzilib, undan shu muassasaning o‘zida foydalanilsa, ichki hujjat hisoblanadi. Ayni muassasaga boshqa tashkilot yoki ayrim shaxslardan keladigan hujjatlar esa tashqi hujjatlar sanaladi. Tegishlilik jihatiga qarab xizmat yoki rasmiy hujjatlar va shaxsiy hujjatlar ajratiladi. Biron muassasa yoki mansabdor shaxs tomonidan tayyorlanadigan hujjatlar xizmat hujjatlari (buyruq, ko‘rsatma, bayonnoma kabi)ga kiradi. Shaxsiy hujjatlar alohida shaxslar tomonidan yozilib, ularning xizmat faoliyatlaridan tashqaridagi yoki jamoat ishlarini bajarish bilan bog‘liq masalalarga tegishli bo‘ladi (shaxsiy ariza, shikoyat, tavsiyanoma kabi). Bundan tashqari hujjatshunoslikda hujjatlar quyidagi jihatlarga ko‘ra ham tasnif qilinadi. Mazmuniga ko‘ra: sodda hujjatlar – bir masalani o‘z ichiga oladi; murakkab hujjatlar – ikki va undan ortiq masalani o‘z ichiga oladi. Mazmun bayonining shakliga ko‘ra: xususiy (individual) hujjatlar – matn o‘ziga ko‘ra xos, betakror, erkin bayon; namunali (tipovoy) hujjatlar – bir biriga o‘xshash va takrorlanadigan masalalar yuzasidan tuzilgan matnlarni o‘z ichiga oladi; qolipli (trafaretli) hujjatlar – oldindan tayyorlangan bosma ish qog‘ozlariga yoziladi. 38 Rasmiy-idoraviy hujjatlarni tayyorlashda uning zaruriy qismlari joylashishiga, matn mazmuni tarkibiy qismlarining ketma-ketligiga, tinish belgilarining to‘g‘ri qo‘yilishiga alohida e’tibor berish lozim. Foydalanilgan adabiyotlar 1.Abdullayev Y. Hamrohim. – T.: O`qituvchi, 1996. 2. Abdumajidov G‘. “ О ‘zbekiston Respublikasining davlat tili haqida”gi qonunga sharhlar. – T.: Adolat, 1999. 3. Abdurahmonov G‘., Mamajonov S. О ‘zbek tili va adabiyoti. – T.: О ‘zbekiston,2002. 4. Aminov M., Madvaliyev A., Mahkamov N., Mahmudov N. Ish yuritish. Amaliy q о ‘llanma. – T.: О ‘zME, 2000. 5. Begmatov E. Hozirgi о ‘zbek adabiy tilining leksik qatlamlari. – T.: Fan, 1985. 6. Boltayev M. Lotin yozuviga asoslangan o`zbek alifbosi va imlosi. – T.: O`qituvchi, 2003. 7. Boltayev M. Lotin yozuviga asoslangan yangi o`zbek alifbosi va imlosi. INTERNETdagi manzili: www.samdu.uz.files/web/index.htm 8. Vasiqalar t о ‘plami. – T.: Fan, 1982. 9. Davlat tilida ish yuritish, hujjatchilik va atamashunoslikdan о ‘quv ish dasturi. – Samarqand: SamDU, 1998. 39 10. Ishoqov M. Unutilgan podsholikdan xatlar. – T.: Fan, 1982. 11. Ish qog‘ozlari qanday yoziladi ? (T о ‘plovchi mualliflar: T.Z. Imomova, L.A. Tuxvatullina) - T.: О ‘zbekiston, 1992. 12. Karimov S.A., Mahmatmurodov Sh.M., Karimova O.N. Nutq madaniyati va davlat tilida ish yuritish. – T.: O`zbekiston, 2003. 13. Lotin yozuviga asoslangan yangi о ‘zbek alifbosi va imlosidan о ‘quv dasturi. – Samarqand: SamDU, 1997. 14. Temur tuzuklari. – T.: G‘afur G‘ulom nomidagi nashriyot-matbaa birlashmasi, 1991. 15. Yangi alifbo va imloni о ‘rganish dasturi. – T.: О ‘qituvchi, 1996. 16. О ‘zbekiston Respublikasining Qonuni. Davlat tili haqida(yangi tahrirda).”Xalq s о ‘zi” gazetasi, 1995 yil 29 dekabr. Chirchiq davlat pedagogika universiteti Gumanitar fanlar fakulteti O`zbek tili va adabiyoti yo`nalishi 19/5- guruh talabasi Sobirova Malohatning “ 10 sinf ona tili darslarida o'quvchilarni ish qog'ozlari bilan ishlashga o'rgatish usullari” mavzusida yozilgan kurs ishiga XULOSA Kurs ishi mavzusining dolzarbligi, o’rganilganlik darajasining aniqlanganligi _________________________________________________________ __________________________________________________________________ __________________________________________________________________ __________________________________________________________________ __________________________________________________________________ ______________________ 40 Kurs ishining maqsad va vazifalari, tadqiq usullarining to’g’ri belgilanganligi ________________________________________________________ _________________________________________________________________ _________________________________________________________________ _________________________________________________________________ _________________________________________________________________ _________________________ Kurs ishi mavzusiga oid daliliy materiallarning to’planganligi, mavjud ilmiy manbalarning qay darajada tahlil qilinganligi _________________________________________________________________ _________________________________________________________________ _________________________________________________________________ _________________________________________________________________ _________________________________________________________________ ________________ Kurs ish mavzusi yuzasidan talabaning o’z nuqtayi nazarini haqqoniy aks ettira olganligi, ko’tarilgan muammoni hal etishga ijodiy yondashuvi _________________________________________________________ __________________________________________________________________ __________________________________________________________________ __________________________________________________________________ __________________________________________________________________ ______________________ Talabaning kurs ishi mavzusini yozma madaniy nutq talablari asosida chuqur ilmiy mushohada bilan izchillikida yoritib berganligi darajasi ____________________________________________________________________ ____________________________________________________________________ ____________________________________________________________________ 41 ____________________________________________________________________ ___________________________ Talabaning kurs ishida ko’tarilgan muammo yuzasidan umumlashma ilmiy- nazariy xulosalar chiqara olganligi ________________________________________________________ ____________________________________________________________________ ____________________________________________________________________ ____________________________________________________________________ ____________________________________ ____________________________________________________________ Talabaning kurs ishini rasmiylashtirishi va ochiq himoya qilishi. Himoya vaqtida talabaning mavzuni ilmiy nutq malakasi asosida izchil yorita berish mahorati, uning axborot texnologiyalaridan to’g’ri va samarali foydalanganlik darajasi ___________________________________________________________ ____________________________________________________________________ ____________________________________________________________________ ____________________________________________________________________ ____________________________________________________________________ ____________________________ ________________________________________________ Ilmiy rahbar ___________ Kafedra mudiri A.Shofqorov 42

10 sinf ona tili darslarida o'quvchilarni ish qog'ozlari bilan ishlashga o'rgatish usullari

Kirish……………………………………………………………………………….2

I BOB. Ish hujjatlari va ularning turlari haqida umumiy tushuncha……………….3 

1.1. Ish hujjatlarini tayyorlash va ularga qo‘yiladigan talablar……………………...3

1.2.Ish hujjatlarining turlari va ularni shakllantirish tartibi haqida o’qitish usullari…………………………………………………………………………..….9 

II BOB. 10 sinf ona tili darslarida o'quvchilarni ish qog'ozlari bilan ishlashga o'rgatish usullari………………………………………………………………...…26

2.1.Ariza, tarjimayi hol hujjatlarining namunalari ustida ishlash va ularga qo’yiladigan talablar haqida o’rgatish usullari……………………………………26

2.2. Tilxat, tushuntirish xati, hisobot. yozilish uslubi, o‘ziga xos xususiyatlari haqida o’qitish usullari……………………………………………………………33

Xulosa …………………………………………………………………………….37

Foydalanilgan adabiyotlar…………………………………………………...……38

Sotib olish