2-sinf matematika darslarida geometrik shakllarni o’rgatish metodikasi - Pedagogika - Kurs ishlari

Dokument ma'lumotlari

Narxi	30000UZS
Hajmi	787.0KB
Xaridlar	0
Yuklab olingan sana	20 Fevral 2025
Kengaytma	docx
Bo'lim	Kurs ishlari
Fan	Pedagogika

Sotuvchi

Kamron Zaripov

Ro'yxatga olish sanasi 30 Noyabr 2023

157 Sotish

2-sinf matematika darslarida geometrik shakllarni o’rgatish metodikasi

Sotib olish

O‘ZBEKISTON RESPUBLIKASI
ORIENTAL UNIVERSITETI
“ Pedagogika” fakulteti
“Uzluksiz ta’lim pedagogika”kafedrasi|
60110500-Boshlang‘ich ta’lim yo‘nalishi (sirtqi) ta’lim shakli
“ Matematika va uni o'qitish metodikasi” fanidan
KURS ISHI
MAVZU: 2-SINF MATEMATIKA DARSLARIDA
GEOMETRIK SHAKLLARNI O‘RGATISH METODIKASI
Bajardi: ____________ 208-guruh talabasi
(imzo) Adashboyeva Muazzam Jumadulla qiz
Ilmiy rahbar: ____________ G'afurov Jamoliddin
(imzo)
_____________________________
Kurs ishi himoya qilindi Kurs ishiga qo‘yilgan baho
“___” ___________ 2024-yil “___” ball. ____________
(imzo)
Toshkent-2025
1

Annotatsiya
Ushbu kurs ishi 2-sinf matematika darslarida geometrik shakllarni o‘rgatish
metodikasini o‘rganishga bag‘ishlangan. Ishda boshlang‘ich sinf o‘quvchilariga
geometrik shakllarni o‘rgatishning nazariy asoslari, pedagogik va psixologik jihatlari,
shuningdek, zamonaviy ta’lim texnologiyalaridan foydalanish usullari ko‘rib
chiqilgan.
Asarda quyidagi masalalar yoritilgan:
 Geometrik shakllarning ta’rifi, turlari va ularning boshlang‘ich sinflarda
o‘rgatilishining ahamiyati.
 Geometrik shakllarni o‘rgatishda qo‘llaniladigan usullar, metodlar va
vizual vositalarning roli.
 Zamonaviy pedagogik texnologiyalardan foydalanish orqali geometrik
shakllarni o‘rgatishni qiziqarli va samarali qilish yo‘llari.
 O‘quvchilarning fazoviy tasavvurini rivojlantirishga qaratilgan amaliy
mashqlar va vazifalarning ishlab chiqilishi.
Kurs ishi boshlang‘ich sinf o‘qituvchilari, metodistlar va pedagogika sohasidagi
tadqiqotchilar uchun foydali bo‘lishi mumkin. Ishda keltirilgan tavsiyalar va metodik
yondashuvlar orqali geometrik shakllarni o‘rgatish jarayonini yanada samarali va
qiziqarli qilish mumkin.
2

Mundarija:
Kirish…………………………………………………………………...……………..4
1-bob: Geometrik shakllarni o‘rgatishning nazariy asoslari
1.1. Geometrik shakllarning ta’rifi va
turlari……………………………………….7
1.2. Geometrik shakllarni o‘rgatishning pedagogik va psixologik jihatlari……15
2-bob: Geometrik shakllarni o‘rgatish metodikasi
2.1. Geometrik shakllarni o‘rgatishda qo‘llaniladigan usullar va
metodlar……..23
2.2. Geometrik shakllarni o‘rgatishda zamonaviy texnologiyalardan
foydalanish…………………………………………………………………………..31
Xulosa………………………………………………………………………………..40
Foydalanilgan adabiyotlar va saytlar………………………………………………
41
3

Kirish
Matematika fanining muhim tarkibiy qismi bo‘lgan geometriya, bolalarning
fazoviy tasavvurini rivojlantirish, mantiqiy fikrlash qobiliyatini oshirish va ularning
dunyoqarashini kengaytirishda katta ahamiyatga ega. Boshlang‘ich sinflarda
geometrik shakllarni o‘rgatish, bolalarga nafaqat matematik bilimlarni o‘zlashtirish,
balki ularning kreativlik qobiliyatini rivojlantirish, muhokama qilish va mustaqil
fikrlash ko‘nikmalarini shakllantirish imkonini beradi.
Geometrik shakllar – bu atrofimizdagi dunyoni tushunishning asosiy
vositalaridan biridir. Ular nafaqat matematika darslarida, balki kundalik hayotda ham
keng qo‘llaniladi. Masalan, uy-joy qurilishi, mebel dizayni, texnika va
texnologiyalarda geometrik shakllarning ahamiyati juda katta. Shuning uchun,
boshlang‘ich sinflarda geometrik shakllarni to‘g‘ri va samarali o‘rgatish, bolalarni
kelajakda murakkabroq matematik tushunchalar va amaliy masalalarni yechishga
tayyorlashning muhim bosqichidir.
Zamonaviy ta’lim tizimida o‘quvchilarni faol o‘qitish, ularning qiziqishini
uyg‘otish va bilimlarni amaliyotda qo‘llashga yo‘naltirish talab qilinmoqda.
Boshlang‘ich sinflarda geometrik shakllarni o‘rgatishda vizual vositalar, interfaol
metodlar va zamonaviy ta’lim texnologiyalaridan foydalanish, o‘quvchilarning bilim
va ko‘nikmalarini mustahkamlashga yordam beradi. Shuningdek, o‘quvchilarning faol
ishtirokini ta’minlash va ularning qiziqishini uyg‘otish orqali geometrik shakllarni
o‘zlashtirish jarayonini qiziqarli va samarali qilish mumkin.
4

Geometrik shakllarni o‘rgatish jarayonida o‘qituvchilar quyidagi muammolarga
duch kelishlari mumkin:
 O‘quvchilarning geometrik shakllarni tushunish qiyinligi.
 Fazoviy tasavvurni rivojlantirishda qiyinchiliklar.
 Darslarda qiziqarli va samarali metodlarning yetarli darajada
qo‘llanilmasligi.
Shu sababli, boshlang‘ich sinflarda geometrik shakllarni o‘rgatish metodikasini
takomillashtirish, zamonaviy ta’lim texnologiyalaridan foydalanish va
o‘quvchilarning individual qobiliyatlarini hisobga olgan holda darslarni tashkil etish
dolzarbligini ta’minlash zarur.
Kurs Ishining Maqsadi
2-sinf matematika darslarida geometrik shakllarni o‘rgatish metodikasini
o‘rganish va takomillashtirish, shuningdek, boshlang‘ich sinf o‘quvchilariga
geometrik shakllarni tushunish va ularni amaliyotda qo‘llash ko‘nikmalarini
shakllantirish. Bu maqsad quyidagi jihatlarni o‘z ichiga oladi:
 Geometrik shakllarni o‘rgatishning nazariy asoslarini o‘rganish.
 Boshlang‘ich sinf o‘quvchilarining yosh xususiyatlarini hisobga olgan
holda, ularga geometrik shakllarni o‘rgatishning samarali usullarini ishlab chiqish.
 O‘quvchilarning fazoviy tasavvurini rivojlantirish va ularning matematik
fikrlash qobiliyatini oshirish.
Kurs Ishining Dolzarbligi
5

Boshlang‘ich sinflarda geometrik shakllarni o‘rgatish matematikani
o‘zlashtirishning muhim qismidir. Bolalarning fazoviy tasavvuri va mantiqiy fikrlash
qobiliyati shakllanishida geometrik shakllarni to‘g‘ri tushunish katta ahamiyatga ega.
Bugungi kunda zamonaviy ta’lim tizimida o‘quvchilarni faol o‘qitish, ularning
qiziqishini uyg‘otish va bilimlarni amaliyotda qo‘llashga yo‘naltirish talab
qilinmoqda. Shuning uchun, geometrik shakllarni o‘rgatishda qo‘llaniladigan metodik
yondashuvlarni takomillashtirish va ularni zamonaviy ta’lim texnologiyalari bilan
birlashtirish dolzarbligini ta’minlash zarur.
Kurs Ishining Vazifalari
1. Geometrik shakllarni o‘rgatishning metodik asoslarini o‘rganish.
Bu vazifa geometrik shakllarning nazariy jihatlarini, ularning boshlang‘ich sinf
o‘quvchilari uchun muhimligini va ularni o‘rgatishda qo‘llaniladigan asosiy usullarni
o‘rganishni o‘z ichiga oladi.
2. Boshlang‘ich sinf o‘quvchilariga geometrik shakllarni o‘rgatishda
qo‘llaniladigan usullar va metodlarni tahlil qilish.
Bu vazifa o‘quvchilarning yosh xususiyatlarini hisobga olgan holda, ularga geometrik
shakllarni o‘rgatishning eng samarali usullarini aniqlashga qaratilgan.
3. Geometrik shakllarni o‘rgatishda zamonaviy pedagogik
texnologiyalardan foydalanish imkoniyatlarini o‘rganish.
Bu vazifa interfaol darsliklar, multimedia vositalari, kompyuter dasturlari va boshqa
zamonaviy texnologiyalardan foydalanish orqali geometrik shakllarni o‘rgatishni
qiziqarli va samarali qilishni o‘z ichiga oladi.
4. O‘quvchilarning geometrik shakllarni tushunishini oshirishga
qaratilgan amaliy mashqlar va vazifalarni ishlab chiqish.
Bu vazifa o‘quvchilarning geometrik shakllarni tushunishini mustahkamlash uchun
amaliy mashqlar, o‘yinlar va loyihalarni ishlab chiqishga qaratilgan.
6

I-bob: Geometrik shakllarni o‘rgatishning nazariy asoslari
1.1. Geometrik shakllarning ta’rifi va turlari
Geometrik shakllarning ta’rifi.
Geometriya matematikaning fazoviy figuralar va shakllarni o‘rganadigan
bo‘limi hisoblanadi. Geometrik shakllar esa atrof-muhitdagi jismlarning
soddalashtirilgan matematik ifodasi bo‘lib, ular o‘ziga xos xususiyatlarga ega.
Geometrik shakllar ikki turga bo‘linadi: tekislikdagi shakllar (ikki o‘lchovli) va
fazoviy shakllar (uch o‘lchovli).
 Tekis geometrik shakllar – faqat uzunlik va kenglikka ega bo‘lib, ular
ikki o‘lchovli bo‘ladi. Bular orasiga uchburchak, to‘rtburchak, doira va boshqa
shakllar kiradi.
 Fazoviy geometrik shakllar – uzunlik, kenglik va balandlikka ega
bo‘lib, uch o‘lchovli bo‘ladi. Masalan, kub, parallelepiped, sfera va silindr.
Tekis geometrik shakllarning turlari
Tekis shakllar maktab geometriyasining asosiy tarkibiy qismi hisoblanadi. Ular
quyidagilardan iborat:
7

1. Nuqta – eng oddiy geometrik obyektdir. U o‘lchovga ega emas va faqat
joylashuvni ifodalaydi.
2. Chiziq – nuqtalar ketma-ketligidan hosil bo‘lib, to‘g‘ri va egri chiziqlar
shaklida bo‘lishi mumkin.
3. Uchburchak – uch tomon va uch burchakka ega bo‘lgan shakl.
Uchburchaklar teng tomonli, teng yonli va to‘g‘ri burchakli bo‘lishi mumkin.
4. To‘rtburchak – to‘rt tomonli shakl bo‘lib, unga kvadrat, to‘g‘ri
to‘rtburchak, parallelogram, romb va trapetsiya kiradi.
5. Doira – markazdan bir xil uzoqlikdagi nuqtalar to‘plamidan iborat
bo‘lgan yopiq egri chiziq.
Fazoviy geometrik shakllarning turlari
Fazoviy shakllar kundalik hayotda uchraydigan jismoniy obyektlarni
tushunishda muhim ahamiyatga ega. Ular orasida:
1. Kub – barcha qirralari teng bo‘lgan olti qirrali jism.
2. Parallelepiped – qarama-qarshi qirralari parallel va teng bo‘lgan olti
qirrali jism.
3. Silindr – asoslari doira shaklida bo‘lib, yon yuzasi to‘g‘ri chiziqli
bo‘lgan shakl.
4. Konus – bitta uchi nuqta bilan tugab, boshqa uchi doira shaklida bo‘lgan
jism.
5. Shar (sfera) – markazdan bir xil uzoqlikdagi barcha nuqtalar to‘plami.
Geometrik shakllarning hayotdagi ahamiyati
Geometrik shakllar nafaqat matematika fanida, balki kundalik hayotda ham
katta rol o‘ynaydi:
8

 Arxitektura va qurilishda shakllar binolarni loyihalashda ishlatiladi.
 Dizayn va san’at sohasida har xil geometrik shakllardan vizual
kompozitsiyalar yaratishda foydalaniladi.
 Fizika va muhandislikda shakllarning xususiyatlari harakat, energiya va
kuch taqsimotini tushunishda qo‘llaniladi.
Geometrik shakllar – bu fazoda ma’lum joyni egallovchi figuralar bo‘lib,
ularning har biri o‘ziga xos xususiyatlarga ega. Boshlang‘ich sinflarda asosan
quyidagi geometrik shakllar o‘rgatiladi:
1. Nuqta :
Nuqta – bu fazodagi aniq joyni bildiradi, lekin uning o‘lchami yo‘q. Nuqta harflar
bilan belgilanadi (masalan, A, B, C). Nuqta geometriyaning eng asosiy tushunchasi
hisoblanadi, chunki barcha geometrik shakllar nuqtalardan tashkil topadi.
2. Chiziq :
Chiziq – bu ikki nuqta orqali o‘tuvchi cheksiz uzunlikdagi to‘g‘ri chiziq. Chiziqning
boshi va oxiri yo‘q. U to‘g‘ri chiziq, egri chiziq yoki sinchli chiziq shaklida bo‘lishi
mumkin.
3. Kesma :
Kesma – bu ikki nuqta orasidagi to‘g‘ri chiziqning chekli qismi. Kesmaning boshi va
oxiri mavjud. Masalan, A va B nuqtalar orasidagi kesma AB deb belgilanadi.
4. Burchak :
Burchak – bu ikki kesmaning umumiy nuqtada (uchida) kesishishidan hosil bo‘ladi.
Burchaklar o‘tkir, to‘g‘ri, o‘tmas va yoyilgan burchaklar shaklida bo‘lishi mumkin.
9

5. Uchburchak :
Uchburchak – uchta tomoni va uchta burchagi bo‘lgan geometrik shakl.
Uchburchaklar tomonlari va burchaklariga qarab turli xil bo‘lishi mumkin:
o Teng tomonli uchburchak (barcha tomonlari teng).
o Teng yonli uchburchak (ikkita tomoni teng).
o Turli tomonli uchburchak (barcha tomonlari har xil).
6. To‘rtburchak :
To‘rtburchak – to‘rtta tomoni va to‘rtta burchagi bo‘lgan geometrik shakl.
To‘rtburchaklar quyidagi turlarga bo‘linadi:
o Kvadrat (barcha tomonlari va burchaklari teng).
o To‘g‘ri to‘rtburchak (qarama-qarshi tomonlari teng va burchaklari
to‘g‘ri).
o Paralelogram (qarama-qarshi tomonlari parallel va teng).
o Romb (barcha tomonlari teng, lekin burchaklari teng emas).
7. Aylana :
Aylana – markazdan bir xil masofada joylashgan nuqtalardan tashkil topgan shakl.
Aylananing asosiy elementlari: radius (markazdan aylana chizig‘igacha bo‘lgan
masofa), diametr (radiusning ikki barobari) va doira (aylana ichidagi maydon).
Boshlang‘ich sinflarda o‘rgatiladigan geometrik shakllarning xususiyatlari
Boshlang‘ich sinflarda geometrik shakllarni o‘rgatishda quyidagi
xususiyatlarga e’tibor beriladi:
10

 Shakllarning tashqi ko‘rinishi : Shakllarning qanday ko‘rinishga ega
ekanligi (masalan, uchburchakning uchta tomoni borligi).
 Shakllarning o‘lchamlari : Shakllarning tomonlari, burchaklari va
maydonlarini o‘lchash.
 Shakllarning simmetriyasi : Shakllarning simmetriya o‘qiga ega
ekanligi (masalan, kvadratning to‘rtta simmetriya o‘qi bor).
 Shakllarning amaliy qo‘llanilishi : Shakllarni kundalik hayotda qanday
qo‘llash mumkinligi (masalan, uy-joy qurilishida to‘rtburchaklar va aylanalardan foydalanish).
Geometrik elementlarni o’rgatishda quydagi metodlardan masalan: geometrik
modellashtirshdan foydalanish, qog’oz, cho’plar, plastin va simlardan figura (shakl)
larning modellarini yasash, qog’ozda geometrik shakllarni chizish - bolalar ongida
geometrik tasvvumi rivojlantirishga omil bo’la oladi. Bunday sharoitda materialning
turi, rangi, o’lchamlari, tekislikdagi holatini nazarda tutmagan holda shakllarni
shunday tanlash kerakki, bolalar ularning asosiy belgilarini (shakli, geometrik
sifatlarini) aniqlay olsinlar. Shularga diqqat qaratish kerakki, o’quvchilar geometrik
figuralarning barcha sifatlarini ajrata bilsinlar. Bu shakllar tasavvurning to’g’ri
bo’lishiga yordam beradi. Masalan to’g’ri burchakli to’rtburchakni o’rganish
jarayonida bolalar uning ikki asosiy sifati-to’rtburchak ekanligi va burchaklari to’g’ri
ekanligini tushunib yetishlari kerak. O’qituvchi shunday tushuntirishi kerakki
o’quvchilarga bu tushunarli va qiziqarli bo’lishi lozim. Bundan tashqari bolalarga
geometrik figuralarni ya’ni , masalan to’g’ri to’rtburchak, uchburchak, aylana, romb,
kvadrat kabi shakllarni komyuterlarda chizib berishga o’rgatish va rasmlardan ham
shakllarni bir biridan farqini aytib berishga o’rgatish kerak.Masalan quyidagicha
topshiriq berilgan bo’lsin unda shakllarni bir biriga moslashtirish aytilsin. Geometrik
11

figuralarning yuzasi haqida tushunchalarni o’qitish metodikasi. Yuza to’g’risida
bilimlar IV sinf matematikasida “yuza”, “yuza birliklari” mavzusida o’rganiladi.
Lekin bu tushunchaga tayyorgarlik ishlari I-II sinfdan boshlanadi. Masalan, mehnat
darslarida qog’ozdan yuzaga ega bo’lgan figulalarni qirqib olish tasviriy san’at
darslarida ba’zi figuralarni bo’yash bo’yoqning ko’p yoki kam ketishi nimaga
bog’liqligini bilib boradilar. Rasm solish bilan biror figurani yopiq chiziqlar bilan
chegaralaydilar, qog’ozning ko’p yoki kam ketganligini bilish asosida yuzlarning
katta, teng munosabatlar bilan taqqoslashini bilib oladilar. Geometrik figuralarga
taalluqli uchburchak, kvadrat, doira to’g’ri to’rtburchak kabi figuralarni chizib, uni
qog’ozdan kesib oladilar. Mehnat darslarida ham bichishtikish ishlarini bajarganda
ko’p yoki mato ketganligi bilan yuza tushunchasini bog’laydilar.
12

Bolalarga yana shunday topshiriq berish mumkin: doskaga uchta kvadrat ilib
qo’yiladi. O’quvchi ularning tomonlarini o’lchab, bir-biriga solishtirishni taklif etadi,
bolalar tomonlarini o’lchab, uchala kvadrat teng ekanini bilib oladilar. O’quvchilarga
geometrik figura (shakl)larni o’rgatish metodikasi. Mavzuni o’rgatishdan maqsad: 1.
Nuqta, kesma, burchak, ko’pburchak, to’g’riburchak, kvadrat kabi shakllar haqida
aniq tasavvurlarni shakllantirish. 2. Chizish asboblari yordamida va ularsiz geometrik
figuralar yasash uchun amaliy tajriba va ko’nimmalarni shakllantirish. 3.
O’quvchilarning fazoviy tasavvurlarini shakllantirish. Boshlang’ich sinflar
o’quvchilarining geometrik shakllar haqidagi tasavvurlarini shakllantirish metodikasi
yuqorida zikr etilgan vazifalar alohida qo’yiladi va u quyidagi bosqichlarni o’zi ichiga
oladi: 1-bosqich (tayyorlov) - bolalarda bo’lgan geometrik shakllar haqidagi umumiy
tasavvurlarni aniqlash( bolalarning hayotiy tajribasi, amaliy ishlarni bajarish). 2-
bosqich - o’quvchilar bilan amaliy ishlar asosida ularda geometrik figuralar haqidagi
tasavvurlarni shakllantirish. 3-bosqich - o’rganilgan materialni xotirada mustahkam
saqlab qolish chun the shakllar yasashga oid maxsus tanlangan mashq va masalalarni
13

bajarish. O’quvchilarga geometrik figuralar haqidagi umumiy tasavvurlar 10 gacha
bo’lgan sonlarni o’rganish mavzusini o’tish davomida yana bir bor aniqlanadi.
Dastlab bu figuralar (aylana, uchburchak, kvadrat va hokozolar) mavzu materiali
sifatida foydalaniladi. Unda bolalar hisob-kitob bunday shakllar yordamida masalan,
3 ta kvadrat, 8 ta aylana, 5 ta uchburchak kabi, katta yoki kichik uch burchaklar; qizil
yoki zangori doiralarni sanash yo’li bilan olib boriladi. Kichik yoshdagi maktab
o’quvchilarida geometrik tasavvurni shakllantirish metodikasida ma’lum shaklldagi
real predmetdan uning tasviri tomon yoki tasvirdan real predmet sari bormoq kerak.
Geometrik elementlarni o’rgatishda quydagi metodlardan masalan, qog’oz, cho’plar,
plastin va simlardan shakllar yasash, qog’ozda geometrik shakllarni chizish- bolalar
ongida geometrik tasvvurni rivojlantirishga omil bo’la oladi. Bunday sharoitda
materialning turi, rangi, o’lchamlari, tekislikdagi holatini nazarda tutmagan holda
shakllarni shunday tanlash kerakki, bolalar ularning asosiy belgilarini, (shakl,
geometrik sifatlarini )aniqlay olsinlar. Shularga diqqat qaratish kerakki, o’quvchilar
geometrik figuralarning barcha sifatlarini ajrata bilsinlar. Bu shakllar tasavvurning
to’g’ri bo’lishiga yordam beradi. Masalan to’g’ri burchakli to’rtburchakni o’rganish
jarayonida bolalar uning ikki asosiy sifati-to’rtburchak ekanligi va burchaklari to’g’ri
ekanligini tushunib yetishlari kerak. O’qituvchi shunday tushuntirishi kerakki
o’quvchilarga bu tushunarli va qiziqarli bo’lishi lozim. O’quvchilarda geometrik
tasavvurlarni tarkib toptirish, ularni chizish va o’lchash malakalar bilan qurollantirish,
ular tafakkurini rivojlantirish masalalariga geometrik elementlarni o’rgatishda
qo’llanadigan o’qitish metodlari javob beradi. Geometriya propedevtik kursini
o’qitishning muhim metodlari kuzatish metodi, taqqoslash metodidan iboratdir.
Bunda induktiv xulosa chiqarish bilan bir qatorda deduksiya elementlaridan ham
foydalaniladi. Laboratoriya va amaliy ishlar metodi geometrik materialni
o’rganishning effektiv metodlaridan biridir. Laboratoriya ishlari va amaliy ishlar
o’quvchilarning geometrik figuralarning mohiyatini o’zlashtirishlarida ijobiy ta’sir
ko’rsatadi. XULOSA. Boshlang’ich sinflarda matematika dasturida geometrik
14

material katta o’rinni oladi. Geometrik materialni o’rganishning asosiy maqsadi
geometrik figuralar (nuqta, to’g=ri va egri chiziq, to’g=ri chiziq kesmasi, siniq chiziq,
ko’pburchak, aylana va doira) haqida ularning elementlari haqida, figuralar va
ularning elementdari orasidagi munosabatlari haqida, ularning ba’zi xossalari
haqidagi tasavvurlarning to’la tizimini tarkib toptirishdan iborat.Geometrik figuralar
haqidagi fazoviytasavvurlar, geometrik figuralarnichizmachilik va o’lchash asboblari
yordamida va bu asboblarning yordamisiz o’lchash va yasashlarning amaliy
malakalarini (ko’zda chamalash, qo’lda chizish va hokazo) tarkib toptiriladi,
o’quvchilarning nutq va fikrlashlari shu asosda rivojlantiriladi.
1.2. Geometrik shakllarni o‘rgatishning pedagogik va psixologik jihatlari
Boshlang‘ich sinf o‘quvchilarining yosh xususiyatlari va ularning geometrik
shakllarni tushunish qobiliyati
Boshlang‘ich sinf o‘quvchilari (7-8 yosh) konkret va vizual materiallarni
yaxshiroq tushunadilar. Ular mavhum tushunchalarni tushunishda qiyinchiliklarga
duch kelishlari mumkin. Shuning uchun, geometrik shakllarni o‘rgatishda quyidagi
jihatlarni hisobga olish kerak:
 Vizual qo‘llab-quvvatlash : Bolalar geometrik shakllarni ko‘rish, ularga
tegish va ularni chizish orqali yaxshiroq o‘zlashtiradilar.
 O‘yinlar va interfaol mashqlar : O‘yinlar orqali o‘qitish bolalarning
qiziqishini uyg‘otadi va ularga geometrik shakllarni o‘rganishni qiziqarli qiladi.
15

 Amaliy mashqlar : Bolalarni geometrik shakllarni yasash, kesish va
ularni solishtirishga jalb qilish.
Geometrik shakllarni o‘rgatishda vizual vositalar va interfaol metodlarning
ahamiyati
Vizual vositalar va interfaol metodlar geometrik shakllarni o‘rgatish jarayonini
samarali qilishda muhim rol o‘ynaydi. Quyidagi usullardan foydalanish mumkin:
 Vizual materiallar : Rasm, chizma, model va diagrammalardan
foydalanish. Masalan, uchburchakning modelini ko‘rsatish yoki aylana chizishni
o‘rgatish.
 Interfaol metodlar : O‘quvchilarni faol qilish uchun o‘yinlar, loyihalar
va guruhli ishlardan foydalanish. Masalan, geometrik shakllarni yasash uchun
konstruktorlar yoki qog‘ozdan shakllar yasash.
 Multimedia vositalari : Kompyuter dasturlari, videolar va
animatsiyalardan foydalanish. Masalan, GeoGebra kabi dasturlar orqali geometrik
shakllarni interfaol tarzda o‘rganish.
Pedagogik jihatlar
Boshlang‘ich sinflarda geometrik shakllarni o‘rgatish ta’lim jarayonining
muhim qismi hisoblanadi. Ushbu jarayon o‘quvchilarning fazoviy tafakkurini
rivojlantirish, mantiqiy fikrlash ko‘nikmalarini shakllantirish va ularga
matematikaning amaliy ahamiyatini tushuntirishga yordam beradi.
Boshlang‘ich ta’limda matematik bilimlarni shakllantirish muhim jarayonlardan
biri bo‘lib, unda geometrik shakllarni o‘rgatish alohida o‘rin tutadi. Geometriya
bolalarning fazoviy tafakkurini rivojlantirishga, mantiqiy va tanqidiy fikrlashini
16

shakllantirishga yordam beradi. Ushbu bo‘limda geometrik shakllarni o‘rgatishning
pedagogik hamda psixologik jihatlari chuqur yoritiladi.
Geometrik Shakllarni O‘rgatishning Pedagogik Jihatlari
Pedagogika nuqtayi nazaridan, geometrik shakllarni o‘rgatish muayyan
tamoyillarga asoslanadi va turli didaktik metodlar yordamida amalga oshiriladi.
Pedagogik tamoyillar
1. Vizualizatsiya (Ko‘rgazmalilik) tamoyili – o‘quvchilarga geometrik
shakllarni tushuntirishda grafik tasvirlar, maketlar, modellar, slaydlar va video
materiallardan foydalanish.
2. Tushunarli bo‘lish tamoyili – murakkab tushunchalarni oddiy va tanish
holatlar bilan bog‘lab tushuntirish.
3. Faollik tamoyili – o‘quvchilarni faol ishtirok etishga undash, interaktiv
mashg‘ulotlar tashkil etish.
4. Bosqichma-bosqich rivojlantirish tamoyili – shakllarni avval vizual
ravishda tanitish, keyin ularning xususiyatlarini o‘rganish, so‘ngra amaliy qo‘llash.
5. Hayotiy bog‘liqlik tamoyili – geometrik shakllarni kundalik hayot
misollarida tushuntirish (uylar, mebel, avtomobillar, tabiatda uchraydigan shakllar).
6. Individual yondashuv tamoyili – har bir o‘quvchining qobiliyatini
inobatga olib, unga mos o‘qitish metodini tanlash.
Didaktik metodlar
Geometriya darslarida quyidagi metodlar qo‘llaniladi:
 Ko‘rgazmali metod – turli shakllarni chizish, namoyish qilish orqali
o‘rgatish.
17

 So‘z bilan tushuntirish – o‘qituvchi geometrik shakllarning nomi va
xususiyatlarini tushuntiradi.
 Amaliy mashg‘ulotlar – shakllarni qirqish, yopishtirish, yasash va
chizish orqali o‘rganish.
 Interfaol o‘qitish metodlari – guruh bo‘lib ishlash, rolli o‘yinlar
o‘ynash.
 Muammoli ta’lim – o‘quvchilarga shakllar asosida masalalar berib,
ularni mustaqil yechishga o‘rgatish.
 Integratsiyalashgan metod – geometrik shakllarni tasviriy san’at,
texnologiya, atrof-muhit fani bilan bog‘lab o‘rgatish.
Geometrik shakllarni o‘rgatishning bosqichlari
1. Tanishuv bosqichi – shakllarning nomi va asosiy xususiyatlari
tushuntiriladi.
2. Tadqiq qilish bosqichi – shakllarning farqlari, o‘zaro bog‘liqligi va
turlari o‘rganiladi.
3. Amaliyot bosqichi – shakllarni chizish, yasash, tasvirlash orqali
mustahkamlash.
4. Qo‘llash bosqichi – real hayot misollarida geometrik shakllarni topish
va aniqlash.
Geometrik Shakllarni O‘rgatishning Psixologik Jihatlari
Psixologiya faniga ko‘ra, boshlang‘ich sinf o‘quvchilari o‘qitish jarayonida
asosiy e’tiborni ko‘rish, eshitish, harakat orqali o‘rganishga qaratadilar. Geometrik
shakllarni o‘rganish bolalar tafakkurining rivojlanishiga turli yo‘llar bilan ta’sir
ko‘rsatadi.
Psixologik rivojlanish bosqichlari
18

1. Sensomotor bosqichi (6-7 yosh)
o Bolalar shakllarni idrok qilishga asoslangan holda o‘rganadilar.
o Ushbu bosqichda o‘yin shaklidagi mashg‘ulotlar samarali bo‘ladi.
2. Intuitiv va analogik fikrlash bosqichi (7-8 yosh)
o O‘quvchilar shakllarni farqlashni, ularning xususiyatlarini anglashni
boshlaydilar.
o Vizual taqqoslash va rangli materiallar samarali qo‘llaniladi.
3. Mantiqiy fikrlashning rivojlanish bosqichi (8-9 yosh)
o Shakllarni o‘zaro taqqoslash, formulalar va xususiyatlarni tushunish
boshlanadi.
o O‘quvchilarning fazoviy tasavvuri shakllana boshlaydi.
Asosiy psixologik omillar
1. Ko‘rish va idrok qilish – bolalar shakllarni grafik jihatdan yaxshiroq
qabul qiladilar.
2. Eshitish va eslab qolish – so‘z orqali berilgan ta’riflarni eslab qolish
qiyinroq. Shuning uchun amaliy mashg‘ulotlar muhim.
3. Fazoviy tafakkur – geometrik shakllarni real hayot bilan bog‘lash
ularning xotirada uzoqroq qolishiga yordam beradi.
4. Motivatsiya va qiziqish – o‘yinlar, rasmlar va hayotiy misollar
yordamida o‘quvchilarni rag‘batlantirish lozim.
5. Ijodiy tafakkur – shakllar yordamida yangi narsalar yasash bolalar
ijodkorligini oshiradi.
Geometrik shakllarning psixologik ta’siri
 Fazoviy tasavvurni rivojlantiradi.
 Muammoli vaziyatlarni hal qilish qobiliyatini oshiradi.
19

 Mantiqiy fikrlashni shakllantiradi.
 Kuzatuvchanlik va e’tiborni rivojlantiradi.
 Ijodiy yondashuvni kuchaytiradi.
Pedagogik va Psixologik Jihatlarning O‘zaro Bog‘liqligi
Pedagogik va psixologik yondashuvlar bir-biri bilan chambarchas bog‘liq.
Samarali o‘qitish uchun quyidagi omillar muhim:
 Ko‘rgazmali materiallardan foydalanish – bolalar shakllarni idrok
qilishlari uchun rasm, maket va real ob’ektlardan foydalanish lozim.
 Harakatli mashg‘ulotlar – shakllarni qo‘l bilan yasash, qirqish,
joylashtirish o‘rganish jarayonini tezlashtiradi.
 Rang va tuzilish – bolalar turli shakllarni ranglari va o‘lchamlariga
qarab yaxshiroq farqlaydilar.
 Qiyoslash va taqqoslash – turli shakllarni o‘zaro taqqoslash ularga
o‘rganishni osonlashtiradi.
Geometrik shakllarni o‘rganish boshlang‘ich sinf o‘quvchilari uchun muhim
ta’lim jarayonidir. Pedagogik yondashuvlar yordamida samarali o‘qitish usullari
tanlanadi, psixologik omillar esa bolalarning idrok qilish va fikrlash jarayonini
yaxshilashga yordam beradi. Ushbu ikki jihat birgalikda o‘quvchilarning fazoviy
tafakkurini rivojlantirib, ularning matematikaga bo‘lgan qiziqishini oshiradi.
Geometrik shakllarni o‘rgatishda pedagogik tamoyillar:
1. Bosqichma-bosqich o‘rganish – o‘quvchilarga shakllarni oddiydan
murakkabga qarab tushuntirish (avval nuqta va chiziq, keyin uchburchak va
to‘rtburchak).
20

2. Tajriba va amaliyotga asoslangan yondashuv – geometrik shakllarni
atrof-muhitda ko‘rsatish va amaliy mashg‘ulotlar orqali mustahkamlash.
3. Didaktik o‘yinlardan foydalanish – o‘yinlar orqali shakllarni tanish,
solishtirish va ularni aniqlash.
4. Integratsiyalashgan o‘qitish – matematika darslarida san’at,
texnologiya va hayotiy tajriba bilan bog‘lash.
5. Vaziyatli yondashuv – o‘quvchilarni real hayot misollari bilan
tanishtirib, geometrik shakllarning ahamiyatini tushuntirish.
O‘qitish metodlari:
 Ko‘rgazmali metodlar – shakllarning namunalari, rasmlar va
modellarni qo‘llash.
 So‘z orqali tushuntirish – shakllarning nomi, xususiyatlari va farqlarini
tushuntirish.
 Amaliy mashg‘ulotlar – o‘quvchilarni kesish, yopishtirish, chizish va
shakllar yasashga jalb qilish.
 Muammoli ta’lim – o‘quvchilarga shakllar haqidagi muammolarni
yechishga yordam berish.
 Interaktiv metodlar – jamoaviy ish, juftlikda ishlash va rolli o‘yinlar
tashkil qilish.
Psixologik jihatlar
Bolalar psixologiyasiga ko‘ra, boshlang‘ich sinf o‘quvchilari vizual va
kinestetik ta’lim usullaridan foydalangan holda yaxshiroq o‘rganadilar. Geometrik
shakllarni tushunishda quyidagi psixologik omillar muhimdir:
21

1. Perseptiv (idrok qilish) xususiyatlari – 7-8 yoshli bolalar shakllarni
idrok qilishda oddiy belgilarga e’tibor qaratadi, murakkab figuralarni esa asta-sekin
tushunib boradi.
2. Diqqat va xotira – boshlang‘ich sinf o‘quvchilari ko‘rgazmali
materiallar orqali yaxshiroq o‘rganadilar. Shakllarni takrorlash va amaliy
mashg‘ulotlar orqali mustahkamlash muhim.
3. Ijodiy fikrlash – bolalar shakllarni faqat ta’riflar orqali emas, balki
mustaqil tajribalar orqali tushunishga moyil. Masalan, o‘yin shaklida berilgan
topshiriqlar orqali shakllarni aniqlash ularga osonroq bo‘ladi.
4. Motivatsiya va qiziqish – bolalar geometrik shakllarni o‘rganishda real
hayot misollari bilan bog‘langanida yanada faolroq bo‘ladilar.
5. Fazoviy tafakkur – bolalar shakllarni faqat chizishda emas, balki uch
o‘lchovli muhitda ham tushunishlari uchun maxsus mashqlar bajarish lozim.
Psixologik rivojlanishga ta’siri
Geometrik shakllarni o‘rganish:
 Mantiqiy fikrlashni rivojlantiradi.
 Muammolarni hal qilish ko‘nikmalarini oshiradi.
 Diqqatni jamlash va tafakkurni faollashtirishga yordam beradi.
 Fazoviy tasavvurni shakllantiradi.
 Ijodiy yondashuvni rivojlantiradi.
Geometrik shakllarni o‘qitishda pedagogik va psixologik omillarni hisobga
olish juda muhim. Samarali ta’lim metodlari va bolalarning psixologik xususiyatlarini
inobatga olgan holda o‘qitish natijadorlikni oshiradi hamda bolalarning kelajakdagi
akademik rivojlanishiga ijobiy ta’sir ko‘rsatadi.
22

II-bob: Geometrik shakllarni o‘rgatish metodikasi
2.1. Geometrik shakllarni o‘rgatishda qo‘llaniladigan usullar va metodlar
Geometriya boshlang‘ich ta’lim dasturida muhim o‘rin egallaydi. Geometrik
shakllarni o‘rgatish usullari turli yoshdagi bolalarning idrok darajasiga mos ravishda
ishlab chiqiladi. O‘quvchilarga geometrik shakllarni samarali o‘rgatish uchun turli
didaktik yondashuvlar, pedagogik va psixologik tamoyillar, shuningdek, innovatsion
usullar qo‘llaniladi. Ushbu bo‘limda geometrik shakllarni o‘qitishning samarali
metodikasi batafsil yoritiladi.
23

Geometrik shakllarni o‘rgatishda quyidagi usullar va metodlardan foydalanish
mumkin:
1. Vizual-uslubiy materiallardan foydalanish :
Vizual materiallar bolalarning geometrik shakllarni tushunishini osonlashtiradi. Bu
usulda quyidagi vositalardan foydalanish mumkin:
o Rasmlar va chizmalar : Geometrik shakllarning turlari va
xususiyatlarini ko‘rsatish uchun rasm va chizmalardan foydalanish. Masalan,
uchburchak, to‘rtburchak va aylana rasmlari.
o Modellar : Qog‘oz, plastilin yoki konstruktorlar yordamida geometrik
shakllarning modellarini yasash. Bu usul bolalarga shakllarning haqiqiy ko‘rinishini
tushunishga yordam beradi.
o Diagrammalar va jadvallar : Geometrik shakllarning xususiyatlarini
solishtirish uchun diagrammalar va jadvallardan foydalanish. Masalan, uchburchak va
to‘rtburchakning tomonlari, burchaklari va maydonlarini solishtirish.
2. Interfaol metodlar :
Interfaol metodlar orqali o‘quvchilarni faol qilish va ularning qiziqishini uyg‘otish
mumkin. Bu usullarga quyidagilar kiradi:
o O‘yinlar : Geometrik shakllarni o‘rgatishni qiziqarli qilish uchun
o‘yinlardan foydalanish. Masalan, "Geometrik shakllarni top" o‘yini, unda
o‘quvchilar atrof-muhitdagi geometrik shakllarni aniqlashadi.
o Loyihalar : O‘quvchilarni geometrik shakllarni yasash, ularni o‘lchash va
solishtirishga jalb qilish. Masalan, qog‘ozdan uchburchak, to‘rtburchak yoki aylana
yasash.
o Guruhli ishlar : O‘quvchilarni guruhlarga bo‘lib, ularga geometrik
shakllar haqida muhokama qilish va ularni taqdim etish vazifalarini berish. Bu usul
bolalarning jamoada ishlash qobiliyatini rivojlantirishga yordam beradi.
24

3. Amaliy mashqlar :
Amaliy mashqlar orqali o‘quvchilarning geometrik shakllarni tushunishi va ularni
amaliyotda qo‘llash ko‘nikmalari mustahkamlanadi. Bu usullarga quyidagilar kiradi:
o Chizish va o‘lchash : O‘quvchilarga geometrik shakllarni chizish, ularni
o‘lchash va solishtirishni o‘rgatish. Masalan, to‘rtburchakning perimetrini hisoblash
yoki aylana radiusini o‘lchash.
o Misol va masalalar : Geometrik shakllarga oid misol va masalalarni
yechish. Masalan, "Aylananing radiusi 5 sm bo‘lsa, uning diametri qancha?" kabi
savollarga javob topish.
o Amaliy vazifalar : O‘quvchilarni geometrik shakllarni kundalik hayotda
qo‘llashga yo‘naltirish. Masalan, uy-joy qurilishida qanday geometrik shakllardan
foydalanilishi haqida gapirish.
Geometrik shakllarni o‘rgatishda zamonaviy texnologiyalardan
foydalanish.
Zamonaviy ta’lim texnologiyalari geometrik shakllarni o‘rgatish jarayonini
yanada qiziqarli va samarali qilish imkoniyatini beradi. Quyidagi texnologiyalardan
foydalanish mumkin:
1. Kompyuter dasturlari :
Kompyuter dasturlari orqali geometrik shakllarni interfaol tarzda o‘rganish mumkin.
Bu usullarga quyidagilar kiradi:
o GeoGebra : Bu dastur orqali geometrik shakllarni chizish, ularni
o‘lchash va ularning xususiyatlarini o‘rganish mumkin.
o Microsoft PowerPoint : Geometrik shakllarning taqdimotlarini
tayyorlash va ularni darsda ko‘rsatish.
o Matematika dasturlari : Geometrik shakllarni o‘rganishga qaratilgan
maxsus dasturlardan foydalanish. Masalan, "Geometric Constructor" kabi dasturlar.
25

2. Multimedia vositalari :
Multimedia vositalari orqali geometrik shakllarni qiziqarli va oson tushunishli qilish
mumkin. Bu usullarga quyidagilar kiradi:
o Videolar va animatsiyalar : Geometrik shakllarning hosil bo‘lishi va
ularning xususiyatlarini ko‘rsatuvchi videolar va animatsiyalardan foydalanish.
o Interfaol taqdimotlar : Geometrik shakllarni interfaol tarzda taqdim
etish. Masalan, aylananing radiusi va diametrini o‘zgartirib, natijalarni kuzatish.
o Virtual laboratoriyalar : O‘quvchilarga geometrik shakllarni virtual
muhitda o‘rganish imkoniyatini berish. Masalan, virtual uchburchak yoki to‘rtburchak
yasash.
3. Onlayn resurslar va platformalar :
Internetda mavjud bo‘lgan resurslar va platformalar orqali geometrik shakllarni
o‘rganishni qiziqarli qilish mumkin. Bu usullarga quyidagilar kiradi:
o Onlayn darsliklar va qo‘llanmalar : Geometrik shakllarni o‘rganishga
qaratilgan onlayn darsliklar va qo‘llanmalardan foydalanish.
o Interfaol testlar va mashqlar : O‘quvchilarning bilimini tekshirish
uchun interfaol testlar va mashqlardan foydalanish.
o O‘quv platformalari : "Khan Academy", "Mathway" kabi
platformalarda geometrik shakllarga oid darslar va mashqlarni topish.
Geometrik shakllarni o‘rgatishda qo‘llaniladigan usullar va metodlar
o‘quvchilarning bilim va ko‘nikmalarini mustahkamlashga yordam beradi. Vizual
vositalar, interfaol metodlar va zamonaviy texnologiyalardan foydalanish orqali
geometrik shakllarni o‘rgatish jarayonini qiziqarli va samarali qilish mumkin.
Shuningdek, o‘quvchilarning faol ishtirokini ta’minlash va ularning qiziqishini
uyg‘otish orqali geometrik shakllarni o‘zlashtirish jarayonini yanada samarali qilish
mumkin.
26

Geometrik shakllarni o‘rgatishda asosiy metodlar
Geometriya darslarida qo‘llaniladigan asosiy metodlarni quyidagi guruhlarga
bo‘lish mumkin:
1. An’anaviy O‘qitish Metodlari
Bu metodlar uzoq yillardan buyon sinovdan o‘tgan va samaradorligi
isbotlangan bo‘lib, quyidagilardan iborat:
 Tushuntirish va namoyish qilish metodi – o‘qituvchi shakllar haqida
ma’lumot berib, ularning misollarini ko‘rsatadi.
 Mashq va takrorlash metodi – o‘quvchilar shakllarni mustahkamlash
uchun takroriy mashqlar bajaradilar.
 Ko‘rgazmali metod – shakllarni modellar, maketlar, rasmlar va slaydlar
orqali tushuntirish.
 Savol-javob metodi – o‘quvchilarning shakllar haqidagi bilimlarini
tekshirish va mustahkamlash.
27

2. Interfaol O‘qitish Metodlari
Zamonaviy ta’lim texnologiyalari bilan boyitilgan metodlar o‘quvchilarning
faolligini oshirishga xizmat qiladi.
 Muammoli ta’lim – o‘quvchilarga shakllar bilan bog‘liq masalalar
berib, mustaqil izlanishga yo‘naltirish.
 Guruhli ish usuli – o‘quvchilar kichik guruhlarga bo‘linib, shakllar
bilan ishlaydi.
 O‘yin metodlari – geometrik shakllarni bilish va farqlash uchun o‘yinlar
tashkil etish (masalan, “Shaklni top” o‘yini).
 Eksperiment metodi – o‘quvchilar geometrik shakllarni mustaqil
ravishda yasaydilar, ularning xususiyatlarini tekshiradilar.
28

3. Texnologik Metodlar
Axborot texnologiyalari yordamida o‘qitish jarayonini qiziqarli va samarali
qilish mumkin.
 Multimedia vositalari – animatsiyalar, videolar va taqdimotlar orqali
shakllarni tushuntirish.
 Elektron ta’lim platformalari – o‘quvchilarga onlayn test va interaktiv
mashqlar berish.
 Dasturiy ta’minotlardan foydalanish – “GeoGebra”, “SketchUp” kabi
dasturlar yordamida shakllarni yaratish va tahlil qilish.
2. Geometrik Shakllarni O‘rgatish Bosqichlari
Geometrik shakllarni o‘rgatish bosqichma-bosqich amalga oshiriladi:
1. Birinchi bosqich: Tanishuv
 O‘quvchilarga shakllar nomi, asosiy xususiyatlari tanishtiriladi.
 Haqiqiy hayotda uchraydigan shakllar bilan bog‘liq misollar keltiriladi.
 Shakllar vizual ravishda ko‘rsatiladi.
2. Ikkinchi bosqich: Idrok qilish va taqqoslash
 Shakllarning o‘zaro farqlari va o‘xshashliklari tushuntiriladi.
 O‘quvchilar shakllarni tasvirlash va taqqoslash orqali o‘zlashtiradilar.
 Geometrik shakllarning atrof-muhit bilan bog‘liqligi ko‘rib chiqiladi.
3. Uchinchi bosqich: Mustahkamlash va qo‘llash
 O‘quvchilar shakllarni mustaqil chizish va yasash orqali
mustahkamlashadi.
29

 Shakllardan foydalangan holda muammolar yechiladi.
 Amaliyot mashg‘ulotlari orqali o‘quvchilar shakllarni kundalik hayotda
qo‘llashni o‘rganadilar.
3. Geometrik Shakllarni O‘rgatishda Ishlatiladigan Materiallar
Geometriya darslari qiziqarli bo‘lishi uchun turli xil ko‘rgazmali materiallardan
foydalanish lozim.
1. An’anaviy materiallar
 Plastilin yoki qog‘ozdan tayyorlangan shakllar.
 Karton yoki yog‘ochdan yasalgan geometrik figuralar.
 Rangli qog‘ozlar va qirqilgan shakllar.
2. Interfaol materiallar
 Kompyuter va planshet uchun ilovalar (GeoGebra, Microsoft
Whiteboard).
 Virtual laboratoriyalar va 3D modellashtirish dasturlari.
 Matematik o‘yinlar va interaktiv darsliklar.
4. Geometrik Shakllarni O‘rgatish Jarayonida O‘yinlardan Foydalanish
Bolalar o‘yinga asoslangan ta’lim usullari orqali bilimlarni tezroq
o‘zlashtiradilar. Quyidagi o‘yinlar geometrik shakllarni o‘rganishda samarali bo‘lishi
mumkin:
 “Qaysi shaklni top” – o‘quvchilar berilgan tavsifga mos shaklni
topishadi.
30

 “Shakllar domino” – o‘quvchilar geometrik shakllarni bog‘lash orqali
o‘yin o‘ynaydilar.
 “Geometrik mozaika” – turli shakllardan rasm yig‘ish o‘yini.
 “Kim ko‘proq shakl topa oladi?” – atrof-muhitdan geometrik
shakllarni topish.
5. Geometrik Shakllarni O‘qitishning Muammolari va Ularni Yechish
Yo‘llari
Muammolar:
 O‘quvchilarning qiziqishi sust bo‘lishi.
 Shakllarni idrok qilishda qiyinchiliklar yuzaga kelishi.
 O‘quvchilarning tafakkur darajasi har xil bo‘lishi.
Yechimlar:
 Ko‘rgazmali materiallardan keng foydalanish.
 Interfaol metodlarni joriy etish.
 Individual yondashuv va differensial o‘qitish usullarini qo‘llash.
 Dars jarayonini qiziqarli o‘yin va tajribalar bilan boyitish.
Geometrik shakllarni o‘qitish metodikasi o‘quvchilarning yoshiga va idrok
darajasiga mos ravishda ishlab chiqilishi kerak. Zamonaviy pedagogik va psixologik
tamoyillardan foydalanish orqali bu jarayonni samarali va qiziqarli qilish mumkin.
An’anaviy, interfaol va texnologik metodlarning kombinatsiyasi o‘quvchilarning
fazoviy tafakkurini rivojlantirishga yordam beradi.
31

2.2. Geometrik shakllarni o‘rgatishda zamonaviy texnologiyalardan
foydalanish
Hozirgi kunda ta’lim jarayonida zamonaviy texnologiyalardan foydalanish
o‘quvchilarning bilimlarni chuqurroq o‘zlashtirishiga va ularni amaliyotda qo‘llashga
katta yordam beradi. Geometrik shakllarni o‘rgatishda kompyuter dasturlari, mobil
ilovalar, virtual va kengaytirilgan reallik texnologiyalari, 3D modellashtirish va
boshqa zamonaviy vositalardan foydalanish muhim ahamiyat kasb etadi. Quyida
geometrik shakllarni o‘rgatishda qo‘llaniladigan eng samarali zamonaviy
texnologiyalar haqida batafsil ma’lumot beriladi.
1. Kompyuter Dasturlari va Ilovalardan Foydalanish
Hozirgi kunda ta’lim jarayonida foydalanish mumkin bo‘lgan turli xil dasturiy
vositalar mavjud. Bu dasturlar o‘quvchilarga shakllarni yaratish, ularni
manipulyatsiya qilish va chuqurroq o‘rganish imkoniyatini beradi.
1. GeoGebra
32

 GeoGebra – matematikani, ayniqsa, geometriyani o‘rganish uchun juda
qulay dastur.
 O‘quvchilar bu dasturda turli geometrik shakllarni yaratish, ularning
xususiyatlarini tekshirish va manipulyatsiya qilishlari mumkin.
 GeoGebra orqali o‘quvchilar matematik isbotlar va geometrik
transformatsiyalarni vizual tarzda o‘rganishlari mumkin.
2. AutoCAD va 3D Modellashtirish Dasturlari
 AutoCAD – texnik chizmalar va geometrik modellar yaratish uchun
ishlatiladigan kuchli dastur.
 O‘quvchilar uch o‘lchamli (3D) shakllarni chizish va ularni amaliy
jihatdan tushunish imkoniyatiga ega bo‘ladilar.
 Blender va Tinkercad kabi dasturlar orqali shakllarni 3D formatda
ko‘rib chiqish va modellashtirish mumkin.
3. Microsoft PowerPoint va Prezentatsiya Dasturlari
 Slaydlar orqali geometrik shakllarni bosqichma-bosqich tushuntirish
mumkin.
 Animatsiyalar yordamida shakllarning o‘zgarishini vizual tarzda
ko‘rsatish o‘quvchilarning tushunishini osonlashtiradi.
2. Mobil Ilovalar Orqali O‘qitish
Smartfon va planshet ilovalari geometrik shakllarni interaktiv usulda
o‘rganishga yordam beradi.
1. GeoBoard – Virtual Doska
33

 Bu ilova yordamida o‘quvchilar virtual mixlangan doska (geo board)
ustida turli shakllarni chizib, ularning xususiyatlarini tekshirishlari mumkin.
 Ilova bolalar va boshlang‘ich sinf o‘quvchilari uchun juda foydali.
2. Mathway va Photomath
 Ushbu ilovalar yordamida geometriya masalalarini yechish va
vizualizatsiya qilish mumkin.
 Fotokamera orqali chizilgan shakllarni tahlil qilish imkoniyati mavjud.
3. Shapes 3D va 3D Geometry Learning
 3D geometriya tushunchalarini tushuntirish va real hayotga tatbiq etish
uchun foydali ilovalar.
 O‘quvchilar uch o‘lchovli shakllarni yaratish va ularning burchaklarini
o‘lchashlari mumkin.
3. Virtual (VR) va Kengaytirilgan (AR) Reallik Texnologiyalaridan
Foydalanish
Virtual reallik (VR) va kengaytirilgan reallik (AR) texnologiyalari
geometriyani o‘rgatishda inqilobiy yondashuv bo‘lib, o‘quvchilarga shakllarni uch
o‘lchamli fazoda o‘rganish imkonini beradi.
1. Virtual Reallik (VR) Qurilmalari
 Oculus Rift, HTC Vive kabi qurilmalar yordamida geometriya
darslarini interaktiv shaklda tashkil qilish mumkin.
 O‘quvchilar VR muhitida shakllarni manipulyatsiya qilib, ularning uch
o‘lchamli xususiyatlarini o‘rganishlari mumkin.
34

2. Kengaytirilgan Reallik (AR) Ilovalari
 Quiver 3D, AR Geometry kabi ilovalar orqali oddiy qog‘ozga chizilgan
shakllarni uch o‘lchamli ko‘rinishda ko‘rish mumkin.
 O‘quvchilar kamerani shaklga qaratish orqali ularning 3D modellarini
ko‘rish va o‘rganish imkoniga ega bo‘ladilar.
4. Sun’iy Intellekt va Onlayn Platformalardan Foydalanish
1. Sun’iy Intellekt Yordamida O‘qitish
 ChatGPT va boshqa sun’iy intellekt tizimlari o‘quvchilarga geometriya
masalalarini yechishda yordam berishi mumkin.
 AI asosida ishlaydigan ta’lim platformalari har bir o‘quvchining
darajasiga mos keluvchi topshiriqlarni tavsiya qiladi.
2. Onlayn Platformalar va Kurslar
 Khan Academy, Coursera, Udemy kabi platformalar geometriyani
o‘rganish uchun interaktiv darslar taklif etadi.
 O‘quvchilar video darslarni ko‘rib, o‘zlari mustaqil ravishda shakllarni
chizish va tahlil qilishlari mumkin.
5. 3D Bosib Chiqirish Texnologiyalaridan Foydalanish
Geometrik shakllarni tushunish va amaliyotda qo‘llash uchun 3D bosib
chiqarish texnologiyasi juda foydalidir.
 O‘quvchilar uch o‘lchamli shakllarni chizib, ularni 3D printer yordamida
real modelga aylantirishlari mumkin.
35

 3D bosib chiqarilgan modellar orqali murakkab shakllarni o‘rganish
osonlashadi.
 Matematik tadqiqotlar va texnik loyihalar uchun 3D modellarni yaratish
imkoniyati kengayadi.
Geometrik shakllarni o‘rgatishda zamonaviy texnologiyalardan foydalanish
ta’lim jarayonini yanada qiziqarli va samarali qiladi. Kompyuter dasturlari, mobil
ilovalar, virtual va kengaytirilgan reallik texnologiyalari, sun’iy intellekt va 3D bosib
chiqarish texnologiyalari orqali o‘quvchilar shakllarni yanada chuqurroq tushunishlari
va amaliy hayotda qo‘llashni o‘rganishlari mumkin.
36

Bu texnologiyalar o‘quvchilarning o‘rganish jarayonini osonlashtiribgina
qolmay, balki ularning ijodiy va analitik fikrlash ko‘nikmalarini ham rivojlantiradi.
Darslarda Kompyuter Dasturlari va Interfaol Dasturlardan Foydalanish
Geometrik shakllarni o‘rgatishda kompyuter dasturlari va interfaol dasturlardan
foydalanish ta’lim jarayonini yanada samarali va qiziqarli qiladi. Ushbu
texnologiyalar o‘quvchilarga mavzuni chuqurroq tushunish, shakllarni vizual ravishda
tasavvur qilish va amaliy jihatdan o‘rganish imkonini beradi.
1. Kompyuter Dasturlaridan Foydalanish
Hozirgi kunda matematik va geometrik tushunchalarni o‘rgatishga
mo‘ljallangan ko‘plab dasturlar mavjud. Ular quyidagi imkoniyatlarni taqdim etadi:
GeoGebra
 Matematik va geometrik shakllarni interaktiv ravishda chizish va tahlil
qilish imkonini beradi.
37

 O‘quvchilar turli geometrik transformatsiyalarni bajara oladilar.
 Geometriyani tushunishda dinamik vizualizatsiya orqali yordam beradi.
AutoCAD va 3D Modellashtirish Dasturlari
 Muhandislik va texnik chizmalarga asoslangan geometriya
tushunchalarini chuqurroq o‘rganish imkoniyatini beradi.
 Uch o‘lchovli shakllarni yaratish va ularni real loyihalarda qo‘llashga
yordam beradi.
Microsoft PowerPoint va Prezentatsiya Dasturlari
 Geometrik shakllarni vizual ko‘rsatish va interaktiv slaydlar yaratish
orqali tushuntirish.
 Animatsiyalar yordamida shakllarning o‘zgarishini bosqichma-bosqich
ko‘rsatish imkoniyati.
MathType va Desmos
 Matematik formulalarni soddalashtirish va geometriya masalalarini
vizualizatsiya qilish imkoniyatini yaratadi.
 O‘quvchilarga matematik formulalarni yozish va geometriya masalalarini
grafik tarzda ko‘rish imkonini beradi.
2. Interfaol Dasturlardan Foydalanish
Interfaol dasturlar o‘quvchilarning dars jarayonida faol ishtirok etishiga va
mavzuni chuqurroq o‘zlashtirishiga yordam beradi.
Virtual laboratoriyalar
38

 Geometriya bo‘yicha virtual laboratoriyalar orqali o‘quvchilar tajribalar
o‘tkazishlari mumkin.
 Turli shakllarni yaratish, manipulyatsiya qilish va tahlil qilish imkoniyati
mavjud.
O‘quv platformalari va onlayn mashg‘ulotlar
 Khan Academy, Coursera, Udemy kabi platformalarda interaktiv
geometriya kurslari mavjud.
 O‘quvchilar mustaqil o‘rganish va takrorlash uchun foydali videodarslar
va testlardan foydalanishlari mumkin.
Smart taxtalar va interfaol doskalar
 Smart doskalar orqali geometriya shakllarini chizish va ularni
manipulyatsiya qilish mumkin.
 O‘quvchilarga shakllarni o‘zgartirish va matematik tajribalar o‘tkazish
imkonini beradi.
Geometrik Shakllarni O‘rgatishda Multimedia Vositalarining Roli
Multimedia vositalari geometrik shakllarni o‘rganishda asosiy vositalardan biri
hisoblanadi. Ular o‘quvchilarga mavzuni vizual va interaktiv tarzda tushuntirishga
yordam beradi.
Video Darslar va Animatsiyalar
 Geometriya bo‘yicha tayyorlangan videodarslar mavzuni chuqurroq
tushunishga yordam beradi.
 YouTube va boshqa ta’lim platformalarida turli geometriya darslarini
tomosha qilish mumkin.
39

 Animatsiyalar orqali shakllarning harakatini, ularning xususiyatlarini va
o‘zgarishlarini ko‘rsatish mumkin.
3D Modellar va Virtual Reallik (VR)
 O‘quvchilar 3D shakllarni real hayotda qanday qo‘llanilishini
tushunishlari mumkin.
 Kengaytirilgan reallik (AR) ilovalari orqali geometriya tushunchalarini
interaktiv o‘rganish imkoniyati mavjud.
Infografika va Interfaol Slaydlar
 Infografikalar geometriya tushunchalarini tushunarli va yodda qolarli
tarzda ifodalashga yordam beradi.
 Microsoft PowerPoint yoki Google Slides orqali interfaol slaydlarni
yaratish va ularni dars jarayonida qo‘llash mumkin.
Geometrik shakllarni o‘rgatishda kompyuter dasturlari va interfaol dasturlardan
foydalanish o‘quvchilarning mavzuga bo‘lgan qiziqishini oshiradi va ta’lim jarayonini
samarali qiladi. Multimedia vositalari orqali geometriya tushunchalari vizual va
interaktiv ravishda tushuntiriladi, bu esa o‘quvchilarning bilimlarni
mustahkamlashiga yordam beradi. Zamonaviy texnologiyalarni qo‘llash orqali
geometriya darslarini yanada qiziqarli va interaktiv qilish mumkin.
Xulosa
40

2-sinf matematika darslarida geometrik shakllarni o‘rgatish bolalarning fazoviy
tafakkurini rivojlantirish, vizual idrokni shakllantirish va amaliy ko‘nikmalarni
mustahkamlashda muhim ahamiyat kasb etadi. Ushbu mavzuni samarali o‘rgatish
uchun turli pedagogik yondashuvlar, metodlar va texnologiyalar qo‘llanilishi lozim.
O‘quvchilarga geometrik shakllarni tushuntirish jarayonida vizual va interfaol
metodlardan foydalanish natijadorlikni oshiradi. Jumladan, rasmlar, modellar,
chizmalar, shuningdek, real hayotdagi shakllarga oid misollardan foydalanish
bolalarning qiziqishini oshirib, ularning mavzuni yaxshiroq anglashiga yordam
beradi.
Bundan tashqari, o‘yin texnologiyalari, loyiha usullari va interaktiv metodlar
o‘quvchilarni faol ishtirokchi sifatida dars jarayoniga jalb etadi. Zamonaviy
texnologiyalar, jumladan, GeoGebra, AutoCAD, Desmos, MathType kabi dasturlar,
shuningdek, smart doskalar, interaktiv slaydlar va multimedia materiallari orqali
o‘qitish darslarni yanada qiziqarli va samarali qiladi.
Geometrik shakllarni o‘rgatishda o‘quvchilarning yoshiga mos keladigan
usullarni tanlash muhim. 2-sinf o‘quvchilari uchun mavzuni tushunarli va qiziqarli
qilish uchun dastlab oddiy shakllardan boshlash, keyin esa ularni murakkab shakllarga
bog‘lash lozim. Shu bilan birga, matematik tushunchalar real hayotdagi ob’ektlar
bilan bog‘lab o‘rgatilsa, o‘quvchilarning amaliy ko‘nikmalari shakllanadi.
Umuman olganda, 2-sinf matematika darslarida geometrik shakllarni
o‘rgatishning metodikasini to‘g‘ri tanlash va innovatsion yondashuvlarni qo‘llash
orqali bolalarning matematik tafakkuri, kuzatuvchanligi va ijodiy fikrlash qobiliyatini
rivojlantirish mumkin. Zamonaviy texnologiyalar va didaktik materiallardan samarali
foydalanish esa ta’lim jarayonini yanada samarali tashkil etishga xizmat qiladi.
41

Foydalanilgan adabiyotlar
1. Karimov T. “Boshlang‘ich sinflarda matematika o‘qitish metodikasi” –
Toshkent: Fan, 2020.
2. Rasulova D. “Geometriya asoslari va uni o‘qitish metodikasi” –
Toshkent: O‘zbekiston Milliy Universiteti nashriyoti, 2018.
3. Xodjayev O. “Boshlang‘ich ta’limda innovatsion pedagogik
texnologiyalar” – Toshkent: Niso Poligraf, 2019.
4. Azizov I. “Matematika darslarini tashkil etish va interfaol metodlar” –
Samarqand: Zarafshon nashriyoti, 2021.
5. Jononov R. “Geometriya va fazoviy tafakkurni rivojlantirish” –
Toshkent: O‘qituvchi, 2017.
Foydalanilgan saytlar
6. Khan Academy – https://www.khanacademy.org/
7. GeoGebra ta’lim platformasi – https://www.geogebra.org/
8. Desmos grafik kalkulyatori – https://www.desmos.com/
9. Coursera – Boshlang‘ich matematika kurslari –
https://www.coursera.org/
10. O‘zbekistonda boshlang‘ich ta’lim metodikalari bo‘yicha maqolalar –
https://edu.uz/
42

2-sinf matematika darslarida geometrik shakllarni o’rgatish metodikasi

Sotib olish