3-sinfda mustaqil ishlarni tashkil etish metodikasi - Adabiyot - Kurs ishlari

Dokument ma'lumotlari

Narxi	25000UZS
Hajmi	242.3KB
Xaridlar	0
Yuklab olingan sana	13 May 2025
Kengaytma	docx
Bo'lim	Kurs ishlari
Fan	Adabiyot

Sotuvchi

Shavkat

Ro'yxatga olish sanasi 04 Aprel 2024

69 Sotish

3-sinfda mustaqil ishlarni tashkil etish metodikasi

Sotib olish

O‘ZBEKISTON RESPUBLIKASI
OLIY TA’LIM, FAN VA INNOVATSIYALAR VAZIRLIGI
TOSHKENT FAN VA TEXNOLOGIYALAR UNIVERSITETI

Boshlang‘ich ta’lim yo‘nalishi
303-guruh talabasi
Xasanboyeva Xilola Jahongir qizining
Matematika va uni o‘qitish metodikasi fanidan
KURS ISHI
Mavzu: 3-sinfda mustaqil ishlarni tashkil etish metodikasi
Kurs ishi rahbari: A.G Xodjayeva.
TOSHKENT-2025

MUNDARIJA:
KIRISH................................................................................................................. 3
I-BOB. BOSHLANG‘ICH TA’LIMDA MUSTAQIL ISHLARNING
NAZARIY ASOSLARI
1.1. Mustaqil ish tushunchasi va uning didaktik
ahamiyati……………………… 6
1.2. 3-sinf o‘quvchilarining yosh xususiyatlari va mustaqil ishga
tayyorligi……. 9
1.3. Boshlang‘ich ta’limda mustaqil ish turlarining
tasnifi ………………………. 12
II-BOB. 3-SINFDA MUSTAQIL ISHLARNI TASHKIL ETISH
METODIKASI VA AMALIY YONDASHUVLAR
2.1. Mustaqil ishlarni rejalashtirish va tashkil etish
bosqichlari ………………….. 19
2.2. Dars jarayonida mustaqil ishlarni qo‘llash metodlari va shakllari ………….. 25
2.3. Mustaqil ishlar samaradorligini baholash va natijalarni tahlil
qilish………… 34
XULOSA………………………………………………………………………... 39
FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR............................................................. 40
2

KIRISH
Mavzuning dolzarbligi . Hozirgi kunda O‘zbekiston Respublikasida ta’lim
sohasini rivojlantirish davlat siyosatining ustuvor yo‘nalishlaridan biri hisoblanadi.
Ayniqsa, boshlang‘ich ta’lim tizimi o‘quvchining shaxs sifatida shakllanishida,
uning mustaqil fikrlashi, o‘z bilim va tajribasini mustaqil o‘zlashtirish qobiliyatini
rivojlantirishda hal qiluvchi bosqich hisoblanadi. Shu boisdan, boshlang‘ich
sinflarda, xususan 3-sinfda mustaqil ishlarni tashkil etishning ilmiy-metodik
asoslarini chuqur o‘rganish zarurati ortib bormoqda. Boshlang‘ich ta’limdagi
o‘quvchilarning mustaqil ishlash qobiliyati ularning kelgusidagi ta’lim
bosqichlaridagi muvaffaqiyatli o‘zlashtirishi, mustahkam bilim olishlari va amaliy
faoliyatda erkin harakat qilishlariga asos bo‘ladi. Shu sababli, mustaqil ishlar
o‘quv jarayonining ajralmas qismi bo‘lib, ulardan maqsad o‘quvchining mustaqil
fikrlashi, o‘zini nazorat qilishi, mustaqil qaror qabul qilishi, o‘z ustida ishlashni
yo‘lga qo‘yishidir. 2023-yil 28-fevralda O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti
tomonidan imzolangan PF-27-sonli Farmon – “Insonga e’tibor va sifatli ta’lim
yili” da ta’lim mazmunini yangilash, o‘qituvchilar malakasini oshirish va dars
jarayoniga innovatsion pedagogik texnologiyalarni keng joriy etish zarurligi
belgilandi. Ushbu hujjatda aynan boshlang‘ich ta’limda ta’lim mazmunini
yangilash, zamonaviy dars metodikalarini joriy etish orqali o‘quvchilarning
mustaqil ishlash salohiyatini rivojlantirishga e’tibor qaratilgan. Mustaqil ishlar bu
jarayonning eng muhim tarkibiy qismlaridan biridir. 2023-yil 11-sentabrda qabul
qilingan “O‘zbekiston – 2030” Strategik rivojlanish dasturida ta’lim tizimini
tubdan isloh qilish, xalqaro mezonlarga moslashtirish va unda o‘quvchining
markaziy o‘rin tutishini ta’minlash belgilab o‘tilgan. Bunda o‘quvchilarning
3

mustaqil va tanqidiy fikrlash salohiyatini oshirish asosiy maqsad sifatida
ko‘rsatildi. Bu esa boshlang‘ich sinflarda o‘quvchilarning individual faoliyatini,
ya’ni mustaqil ishlar vositasida bilim olish jarayonini kuchaytirishni talab qiladi.
Bundan tashqari, O‘zbekiston Respublikasi Xalq ta’limi vazirligi tomonidan
ishlab chiqilgan Boshlang‘ich ta’lim davlat ta’lim standartida har bir o‘quvchining
intellektual, axloqiy, estetik va jismoniy jihatdan rivojlanishini ta’minlash uchun
ta’lim jarayonini shaxsga yo‘naltirilgan usullar asosida tashkil etish belgilangan.
Shu bilan birga, 3-sinf o‘quvchilari yosh xususiyatlariga ko‘ra mustaqil
bajariladigan topshiriqlarni bajarish orqali yangi bilimlarni egallashga tayyor
bo‘ladi. Buning uchun o‘qituvchidan didaktik materiallarni tanlashda, topshiriqlar
mazmunini to‘g‘ri belgilashda va ularni baholash mezonlarini aniqlashda puxta
metodik yondashuv talab etiladi. Shunday ekan, 3-sinfda mustaqil ishlarni tashkil
etish nafaqat o‘quvchining o‘zlashtirish darajasini oshiradi, balki unda hayotiy
ko‘nikmalar – muloqot qilish, qaror qabul qilish, o‘z fikrini asoslab berish, o‘zini
baholash va boshqalar bilan hamkorlikda ishlash qobiliyatini shakllantiradi. Aynan
mustaqil ishlar orqali o‘quvchi o‘zining bilimi, qiziqishi va fikr doirasiga mos
ravishda topshiriqni bajarishga harakat qiladi. Bu esa ta’lim samaradorligini
sezilarli darajada oshiradi. Zamonaviy darslarda mustaqil ishlar quyidagi
shakllarda tashkil etilishi mumkin: og‘zaki topshiriqlar, yozma ishlanmalar, testlar,
interfaol mashg‘ulotlar, elektron platformalar orqali onlayn topshiriqlar, jamoaviy
loyihalar, ijodiy topshiriqlar va muammoli vaziyatlarni yechish. Ularning barchasi
3-sinf o‘quvchilari uchun soddalashtirilgan, tushunarli va yoshiga moslashtirilgan
bo‘lishi kerak. Yakunda ta’kidlash joizki, 3-sinfda mustaqil ishlarni to‘g‘ri tashkil
etish orqali o‘quvchining bilimga bo‘lgan qiziqishini oshirish, uni shaxs sifatida
rivojlantirish va kelgusidagi ta’lim bosqichlariga puxta tayyorlashga zamin
yaratiladi. Bu jarayonni tizimli ravishda olib borish uchun metodik asoslar, davlat
dasturlariga mos yondashuv va pedagogik mahorat muhim ahamiyat kasb etadi.
Kurs ishining maqsadi. 3-sinf o‘quvchilari uchun mustaqil ishlarni
samarali tashkil etish metodikasini ilmiy va amaliy jihatdan o‘rganishdan iboratdir.
4

Ushbu ishning asosiy maqsadi – o‘quvchilarning mustaqil ishlash ko‘nikmalarini
rivojlantirish, dars jarayonida mustaqil ishlar orqali ularning bilimlarini
mustahkamlash va ta’lim samaradorligini oshirish. Shuningdek, boshlang‘ich
ta’limda mustaqil ishlarni tashkil etishning metodik usullarini aniqlash, zamonaviy
pedagogik yondashuvlar asosida o‘quvchilarning faolligini oshirish va ularning o‘z
bilimlarini amaliyotda qo‘llashga yo‘naltirishga qaratilgan tavsiyalar ishlab chiqish
ham ko‘zda tutilgan.
Kurs ishining vazifalari:
 3-sinf o‘quvchilarining mustaqil ishlarini samarali tashkil etish usullarini
o‘rganish.
 Mustaqil ishlarni tashkil etishda zamonaviy pedagogik metodlarni
qo‘llash.
 O‘quvchilarning bilim darajasini oshirish uchun mustaqil ishlarni tahlil
qilish.
 O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti farmon va qarorlaridan kelib chiqib,
boshlang‘ich ta’limda mustaqil ishlarni qo‘llashga oid tavsiyalar ishlab chiqish.
 Amaliy misollar va tajribalarga asoslanib, mustaqil ishlarni samarali
tashkil etishning metodik jihatlarini ishlab chiqish.
Kurs ishining predmeti. 3-sinf o‘quvchilarining mustaqil ishlarini tashkil
etish jarayoni va ushbu jarayonda qo‘llaniladigan pedagogik metodlar, texnikalar
hamda o‘quvchilarning bilimlarini mustahkamlash va rivojlantirishga qaratilgan
faoliyatlar.
Kurs ishining obyekti. 3-sinf o‘quvchilarining mustaqil ishlari va ularni
tashkil etish jarayonida qo‘llaniladigan pedagogik usullar, metodlar hamda ta’lim
jarayonida o‘quvchilarni faollashtirish va bilimlarini mustahkamlashni
ta’minlovchi faoliyatlar.
Kurs ishining tuzilishi: kirish, 2 ta bob, umumiy xulosa va foydalanilgan
adabiyotlar ro‘yxatidan iborat.
5

I-BOB. BOSHLANG‘ICH TA’LIMDA MUSTAQIL ISHLARNING
NAZARIY ASOSLARI
1.1. Mustaqil ish tushunchasi va uning didaktik ahamiyati
Mustaqil ish o‘quvchilarni o‘z bilimlarini o‘zlashtirish, mustahkamlash va
yangi ko‘nikmalarni rivojlantirish jarayonida muhim rol o‘ynaydi. Bu turdagi
ishlar o‘quvchilarga o‘z bilimlarini faqat o‘rganish bilan cheklanmasdan, balki
ularni izlash, tahlil qilish va amaliyotda qo‘llash imkonini yaratadi. Mustaqil ishlar
orqali o‘quvchilar ilmiy tafakkur va mantiqiy fikrlashni rivojlantiradilar. Bu
jarayon o‘quvchilarning fikrlash qobiliyatini chuqurlashtiradi, ularga yangi
bilimlarni o‘rganish va mavjud bilimlarni turli vaziyatlarda qo‘llash imkoniyatini
yaratadi. Shu bilan birga, mustaqil ishlar o‘quvchilarda muammolarni hal qilish,
qaror qabul qilish va ijodiy fikrlash ko‘nikmalarini shakllantiradi. O‘quvchilar turli
mavzularda o‘z bilimlarini sinab ko‘rish, tahlil qilish va amaliyotga tatbiq etish
jarayonida o‘zlarini erkin ifodalashga o‘rgatiladi. Mustaqil ishlarda o‘quvchilar o‘z
bilimlarini nazariy darajada emas, balki amaliyotda qo‘llash orqali baholaydilar.
Bu jarayon o‘quvchilarga o‘zini mustaqil ravishda rivojlantirish, yangi fikrlar
ishlab chiqish va o‘z bilimlarini sinovdan o‘tkazish imkoniyatini yaratadi. Mustaqil
ishlar ta’lim jarayonida samaradorlikni oshirishga yordam beradi, chunki
o‘quvchilar o‘z bilimlarini yangi kontekstlarda qo‘llashga harakat qilishadi va shu
orqali ta’lim jarayoniga ko‘proq faollik kiritadilar. Bu esa ularning umumiy bilim
va ko‘nikmalarini yaxshilashga yordam beradi.
Mustaqil ishning didaktik ahamiyati o‘quvchilarning bilim va ko‘nikmalarini
mustahkamlash, shaxsiy rivojlanishlarini ta’minlash va ta’lim jarayonining
samaradorligini oshirishga katta hissa qo‘shadi. Mustaqil ishlar o‘quvchilarga
6

o‘rganilgan materialni o‘zlashtirish va uni chuqurroq tushunish imkoniyatini
beradi. Bu jarayonda o‘quvchilar faqat o‘rganish bilan cheklanmay, balki o‘z
bilimlarini izlash, tahlil qilish va yangi vaziyatlarda qo‘llashga harakat qilishadi.
Shuningdek, mustaqil ishlar o‘quvchilarga yangi ko‘nikmalarni rivojlantirish va
ilmiy tafakkurini mustahkamlashga yordam beradi.
Mustaqil ishlar o‘quvchilarda faollikni oshiradi. O‘quvchilar o‘z bilimlarini
amaliyotda qo‘llashga o‘rgatiladi, bu esa ta’lim jarayonining qiziqarli va samarali
bo‘lishini ta’minlaydi. O‘quvchilar mustaqil ravishda o‘z bilimlarini sinab ko‘rib,
o‘zlarini rivojlantirishga, yangi bilimlar olishga undaydilar. Bu ularning ta’lim
jarayoniga bo‘lgan qiziqishini oshiradi va ularga o‘z maqsadlariga erishishda
yordam beradi. Ijodiy fikrlashni rivojlantirish mustaqil ishlarning yana bir muhim
afzalligi hisoblanadi. O‘quvchilar o‘rganilgan bilimlarni real hayotda qo‘llashga,
yangi g‘oyalar ishlab chiqishga va o‘z fikrlarini erkin bildirishga o‘rgatiladi. Bu
jarayon ularni ijodiy yondashishga undaydi va yangi yechimlar topishda yordam
beradi. Mustaqil ishlar o‘quvchilarga yangi fikrlarni izlash va shaxsiy qarorlar
qabul qilishni o‘rgatadi. Mustaqil ishlar o‘quvchilarning shaxsiy rivojlanishiga
ham katta ta’sir ko‘rsatadi. O‘quvchilar o‘z bilimlarini mustahkamlash va o‘z
ustida ishlashni o‘rganadilar, bu esa ularning o‘ziga bo‘lgan ishonchini oshiradi.
Mustaqil ishlar orqali o‘quvchilar o‘zlarini yanada yaxshilash va o‘z bilimlarini
rivojlantirishda faol ishtirok etadilar. Ular o‘z bilimlarini baholash, xatolarni
tuzatish va o‘z ustida ishlash orqali o‘sishadi.
Muammolarni hal qilish ko‘nikmasi ham mustaqil ishlarning diqqatga
sazovor jihati hisoblanadi. O‘quvchilar turli muammolarni hal qilishga harakat
qilib, amaliy ko‘nikmalarini rivojlantiradilar. Bu jarayonda o‘quvchilar turli
metodlarni qo‘llashni, tahlil qilishni va natijada muvaffaqiyatga erishishni
o‘rganadilar. Ular turli vaziyatlarda o‘z bilimlarini qanday qo‘llashni va
muammolarni qanday hal qilishni tushunib yetadilar. Ta’lim jarayonida
o‘qituvchining roli mustaqil ishlar orqali yangi darajaga ko‘tariladi. O‘qituvchi
o‘quvchilarga bilimlarni chuqurroq o‘zlashtirishda yordam beradi va ularni
7

mustaqil fikrlashga, qaror qabul qilishga undaydi. O‘qituvchining yordamchi va
yo‘naltiruvchi roli mustaqil ishlar jarayonida muhim ahamiyatga ega, chunki
o‘qituvchi o‘quvchilarga o‘z bilimlarini tahlil qilish, yangi g‘oyalar ishlab chiqish
va muvaffaqiyatga erishishda yordam beradi. Motivatsiya oshishi ham mustaqil
ishlarning muhim jihati hisoblanadi. O‘quvchilar o‘z ustida ishlashga va yangi
bilimlarni o‘zlashtirishga motivatsiya bo‘ladi. Mustaqil ishlar o‘quvchilarga ta’lim
jarayonida faol ishtirok etish va yaxshi natijalarga erishish uchun harakat qilishni
o‘rgatadi. Bu esa ularning ta’limga bo‘lgan qiziqishini oshiradi va ularga
muvaffaqiyatga erishishda yordam beradi.
Mustaqil ishlar ta’lim va tarbiya jarayonida muhim ahamiyatga ega, chunki
ular o‘quvchilarga nafaqat bilimlarni o‘zlashtirishni, balki o‘rganilgan bilimlarni
amaliyotda qo‘llashni, tahlil qilishni va yangi bilimlarni topishni o‘rgatadi.
Mustaqil ishlar o‘quvchilarning fikrlash qobiliyatini rivojlantirib, ularni ta’lim
jarayonida faol ishtirok etishga undaydi. O‘quvchilar mustaqil ravishda o‘z
bilimlarini sinovdan o‘tkazadilar va amaliyotda qo‘llashni o‘rganadilar, bu esa
ularning umumiy rivojlanishiga yordam beradi. Mustaqil ishlar o‘quvchilarni
faollashtiradi, chunki ular o‘z bilimlarini o‘zlashtirishdan tashqari, bilimlarini
amaliyotda qo‘llash va tahlil qilish imkoniyatiga ega bo‘ladilar. Bu jarayon
o‘quvchilarga o‘z fikrlarini erkin ifodalash, yangi g‘oyalar yaratish va o‘zlarini
mustahkamlash imkoniyatini beradi. O‘quvchilar mustaqil ishlarda o‘zlariga
ishonch hosil qiladilar va muammolarni hal qilish ko‘nikmalarini rivojlantiradilar.
Mustaqil ishlar o‘qituvchilar uchun ham yangi imkoniyatlar yaratadi, chunki
ular o‘quvchilarni rivojlantirish uchun yangi metodlar va yondashuvlar ishlab
chiqish imkoniyatiga ega bo‘ladilar. O‘qituvchilar o‘z darslarini yanada samarali
qilish, o‘quvchilarning bilimlarini chuqurlashtirish va ta’lim jarayonini yanada
qiziqarli qilish uchun mustaqil ishlardan foydalanadilar. Bu o‘quvchilarning o‘z
bilimlarini yanada mustahkamlashiga va o‘z maqsadlariga erishishiga yordam
beradi. Mustaqil ishlar o‘quvchilarning o‘z fikrini bildirish, muloqot qilish va
jamoada ishlash ko‘nikmalarini rivojlantiradi. O‘quvchilar mustaqil ishlarda o‘z
8

fikrlarini aniq va ravon ifodalash, guruhda ishlash, muammolarni hal qilishda
hamkorlik qilishni o‘rganadilar. Bu ko‘nikmalar ularni kelajakdagi hayotida va
kasbiy faoliyatlarida muvaffaqiyatli bo‘lishga tayyorlaydi. Mustaqil ishlar
shuningdek, o‘quvchilarga hayotiy vaziyatlarda qarorlar qabul qilish va ijtimoiy
muammolarni hal qilishda yordam beradi.
1.2. 3-sinf o‘quvchilarining yosh xususiyatlari va mustaqil ishga
tayyorligi
3-sinf o‘quvchilari yosh xususiyatlari va mustaqil ishga tayyorligi jihatidan
o‘ziga xos xususiyatlarga ega. Boshlang‘ich ta’lim davri o‘quvchilari uchun
mustaqil ishlar nafaqat bilimlarni mustahkamlash, balki tafakkur va ijodiy
fikrlashni rivojlantirishda muhim ahamiyatga ega. 3-sinf o‘quvchilari o‘rganishga
intiluvchi, yangi bilimlarni o‘zlashtirishda qiziqish ko‘rsatuvchi yoshda bo‘lishadi,
biroq ular hali ham o‘z mustaqil ishlarini to‘liq ravishda tashkil etishda ko‘makka
muhtoj bo‘ladilar. 3-sinf o‘quvchilari o‘zining tafakkurini rivojlantirayotgan
yoshda bo‘lib, mustaqil ishlar orqali o‘z bilimlarini kengaytirish va
chuqurlashtirishga imkon yaratadi. Ularning yoshiga xos ba'zi muhim rivojlanish
omillari mavjud, ular tafakkur, diqqat, xotira, emotsional va jismoniy rivojlanish,
hamda ijtimoiy ko‘nikmalarni o‘z ichiga oladi.
1. Tafakkur va fikrlash qobiliyatining rivojlanishi: 3-sinf o‘quvchilari o‘z
fikrlarini tartibga solishga va taqqoslash, tahlil qilish kabi mantiqiy fikrlash
ko‘nikmalarini rivojlantirishga intilishadi. Biroq, ularda hali abstrakt tafakkur
to‘liq shakllanmagan, shuning uchun ular asosan aniq va oddiy masalalarni hal
qilishga moyil bo‘ladilar. Mustaqil ishlar yordamida o‘quvchilar o‘z bilimlarini
amaliyotda qo‘llash, kuzatish, tasavvur qilish va tahlil qilishni o‘rganadilar. Bu
jarayon ular uchun mantiqiy fikrlashni mustahkamlashda muhim ahamiyatga ega.
2. Diqqat va xotira: 3-sinf o‘quvchilarida diqqatni uzoq vaqt davomida
jamlashda ba'zi qiyinchiliklar bo‘lishi mumkin. Ular qisqa muddatli diqqatni
saqlashda yaxshi bo‘lishsa-da, uzoq vaqt davomida bir narsaga diqqatni jamlash
9

uchun ko‘proq vaqt va yordamga muhtojdirlar. Mustaqil ishlarni qisqa va
maqsadga yo‘naltirilgan tarzda tashkil etish diqqatni saqlashga yordam beradi.
Xotira esa qisqa muddatli, lekin ko‘p takrorlanadigan mashqlar yordamida
rivojlanadi. Bu yoshdagi o‘quvchilarga xotira va e'tibor ko‘nikmalarini yanada
mustahkamlashda yordam beradi.
3. Emotsional rivojlanish: 3-sinf o‘quvchilari emotsional rivojlanishning
muhim bosqichida turibdi. Ular o‘z hissiyotlarini boshqarishga va turli xil
emotsiyalarni boshdan kechirishga o‘rganadilar. Mustaqil ishlar ularga o‘zlariga
ishonchni oshirish va xatolarni qabul qilishni o‘rgatadi. Bunda ular
muvaffaqiyatsizlikdan qo‘rqmasdan o‘z ustida ishlashni o‘rganadilar. Mustaqil
ishlar orqali o‘quvchilar o‘z his-tuyg‘ularini boshqarish va psixologik jihatdan
mustahkam bo‘lishni o‘rganadilar.
4. Jismoniy rivojlanish: 3-sinf o‘quvchilari jismoniy rivojlanishda o‘sish
davrida bo‘lishadi. Bu yoshdagi bolalar ko‘proq harakat qilishga, faoliyatda
ishtirok etishga qiziqishadi. Ular jismoniy mashqlar va faoliyatlar orqali o‘zlarini
ifodalashni o‘rganadilar. Mustaqil ishlar, ayniqsa, kreativ va amaliy faoliyatlar,
o‘quvchilarning jismoniy rivojlanishiga va ko‘nikmalarining kengayishiga yordam
beradi.
5. Ijtimoiy rivojlanish: 3-sinf o‘quvchilari o‘zaro munosabatlar o‘rnatish va
jamoada ishlashga qiziqish bildiradilar. Mustaqil ishlar o‘quvchilarning guruhlarda
ishlash ko‘nikmalarini rivojlantirishga yordam beradi. Bunday ishlar ularning
o‘zaro fikr almashish, muammolarni birgalikda hal qilish va bir-birlariga yordam
berish kabi ijtimoiy ko‘nikmalarini rivojlantiradi. Ijtimoiy rivojlanishning bu
bosqichi ular uchun jamoaviy ishlash va o‘zaro munosabatlarni boshqarish
qobiliyatlarini oshiradi. 3-sinf o‘quvchilarining yosh xususiyatlari mustaqil
ishlarning samarali bo‘lishini ta'minlashda muhim rol o‘ynaydi. Ularning
tafakkurini rivojlantirish, diqqatni saqlash, xotira va emotsional barqarorlikni
oshirish, jismoniy va ijtimoiy ko‘nikmalarni rivojlantirish uchun mustaqil ishlar
10

zarur vositadir. Bu yoshdagi bolalar uchun mustaqil ishlar nafaqat bilimni
mustahkamlash, balki o‘zlarining shaxsiy rivojlanishlariga katta ta'sir ko‘rsatadi.
Mustaqil ishlar ta'lim va tarbiya jarayonining samaradorligini oshirishda
muhim rol o'ynaydi. Ular o'quvchilarning nafaqat o'z bilimi va ko'nikmalarini
amaliyotda sinab ko'rish, balki ularda yangi bilimlarni qidirish va tahlil qilishni
o'rganishga imkon beradi. Mustaqil ishlar orqali o'quvchilar o'z maqsadlariga
erishish uchun kerakli harakatlarni amalga oshirishga o'rgatiladi. Bu jarayon
o'quvchilarning faolligini oshiradi va ularni mustaqil fikrlashga, o'z bilimlarini
sinovdan o'tkazishga undaydi. Mustaqil ishlarning ta'lim jarayonida o'ziga xos
ahamiyati shundaki, ular o'quvchilarni ma'lumotlarni faqatgina o'zlashtirish bilan
cheklamaydigan jarayonlarga olib boradi. Ular o'quvchilarga bilimlarni amaliyotga
tatbiq etishni, tahlil qilishni va yangi g'oyalarni kashf etishni o'rgatadi. Bu
jarayonning asosiy maqsadi – o'quvchilarda mustaqil fikrlash qobiliyatini
shakllantirish va ularni o'z bilimlarini amaliyotda qo'llashga o'rgatishdir.
Shuningdek, mustaqil ishlar o'quvchilarga o'z bilimlarini chuqurroq tushunish va
kengaytirish imkonini beradi. O'quvchilarning faolligini oshirishda mustaqil
ishlarning ahamiyati katta. Ular o'quvchilarga o'zlarini baholash,
muvaffaqiyatlarini ko'rib chiqish va muvaffaqiyatsizliklardan xulosa chiqarish
imkoniyatini beradi. Shuningdek, o'quvchilarning o'z-o'zini nazorat qilish,
mas'uliyatni o'z zimmasiga olish va qaror qabul qilish qobiliyatlarini rivojlantiradi.
Mustaqil ishlar o'quvchilarga o'z bilimlarini tekshirish, yangi bilimlarni kashf etish
va oldinga siljish uchun zarur bo'lgan ko'nikmalarni shakllantiradi.
O'qituvchilarga mustaqil ishlar orqali o'quvchilarni rivojlantirish uchun
yangi metodlar va yondashuvlar ishlab chiqish imkoniyatlari ham ochiladi.
O'qituvchi mustaqil ishlarni o'quvchilarning individual ehtiyojlari va qiziqishlariga
qarab tashkil etishi, ularga shaxsiy yondashuvlar yaratishi mumkin. Bu
o'quvchilarni yanada samarali va qiziqarli o'qitish imkonini beradi, shuningdek,
o'qituvchining pedagogik mahoratini oshiradi. O'qituvchilar o'quvchilarni o'z
bilimlarini kengaytirishga va ijodiy yondashuvni rivojlantirishga undaydi. Mustaqil
11

ishlar o'quvchilarda tanqidiy fikrlash, mantiqiy fikrlash va muammolarni hal qilish
ko'nikmalarini rivojlantiradi. O'quvchilar murakkab vazifalarni bajarishda turli
metodlar va yondashuvlarni qo'llashni o'rganadilar. Mustaqil ishlar o'quvchilarga
ijtimoiy va shaxsiy rivojlanishda ham yordam beradi. Ular o'z ustida ishlashga,
xatolarni tahlil qilishga va o'zlarini yaxshilashga qiziqish bildirishadi. Shu bilan
birga, o'quvchilarning o'zaro hamkorlik, guruhlarda ishlash va muloqot qilish
ko'nikmalari rivojlanadi.
1.3. Boshlang‘ich ta’limda mustaqil ish turlarining tasnifi
Mustaqil ishlar boshlang‘ich ta'limda o‘quvchilarning bilimlarini
mustahkamlash, yangi ko‘nikmalarni rivojlantirish va ijodiy tafakkurlarini
oshirishga qaratilgan turli shakllarda amalga oshiriladi. Ular o‘quvchilarning ta’lim
jarayoniga faol ishtirok etishlarini ta’minlab, o‘z bilimlarini sinab ko‘rish, tahlil
qilish va amaliyotda qo‘llash imkonini beradi.
Yozma mustaqil ishlar boshlang‘ich ta'limda o‘quvchilarga o‘z fikrlarini
aniq va mantiqiy ravishda ifodalashga yordam beradi. Bu turdagi ishlar
o‘quvchilarning yozma nutqini rivojlantirish, bilimlarini chuqurroq o‘zlashtirish va
mavzularni tahlil qilish qobiliyatini oshirishga xizmat qiladi. Yozma ishlar
o‘quvchilarga o‘rganilgan materialni to‘g‘ri va tushunarli tarzda yozma ravishda
bayon etishni o‘rgatadi.
1. Insho va esse: Insho va esse yozish o‘quvchilarning fikrlash jarayonini
chuqurlashtiradi. Ushbu turdagi ishlar o‘quvchilarga o‘rganilgan mavzuni tahlil
qilish, o‘z qarashlarini mantiqiy ravishda bayon etish imkonini beradi. O‘quvchilar
mustaqil ravishda o‘rganilgan materialga asoslanib, o‘z fikrlarini mustahkamlash
va ularga ilmiy yoki ijtimoiy nuqtai nazardan yondoshuvlarni ishlab chiqishadi.
Mavzularni insho va esse shaklida ifodalash ularning yozma nutqini va mantiqiy
tahlil qilish qobiliyatini rivojlantiradi.
2. Referatlar: Referatlar o‘quvchilarga ilmiy va amaliy materiallarni
mustaqil ravishda o‘rganishga yordam beradi. O‘quvchilar referat yozishda
o‘rganilgan mavzu bo‘yicha ma'lumotlarni yig‘ib, tahlil qiladi va o‘z nuqtai
12

nazarini ilmiy asosda ifodalaydi. Referat yozish o‘quvchilarga yozma tarzda
fikrlarini ilmiy nuqtai nazardan bayon etishni o‘rgatadi. Bu ish turi o‘quvchilarning
o‘rganish jarayoniga chuqurroq kirishishiga, mavzuni yaxshiroq tushunishga va
tahlil qilish ko‘nikmalarini oshirishga yordam beradi.
3. Mashqlar: Yozma mashqlar o‘quvchilarga o‘rganilgan materialni
amaliyotda qo‘llashni o‘rgatadi. O‘quvchilar qisqa va maqsadga yo‘naltirilgan
yozma mashqlar orqali o‘z bilimlarini mustahkamlashadi. Bu mashqlar
o‘quvchilarga o‘rganilgan materialni aniq va tushunarli tarzda yozma shaklda
ifodalashga yordam beradi. Mashqlar orqali o‘quvchilar o‘z bilimlarini doimiy
ravishda takrorlash va ularni yangi kontekstda ishlatishni o‘rganadilar.
Yozma ishlar o‘quvchilarga o‘z bilimlarini yanada chuqurroq o‘zlashtirish
imkonini yaratadi. Ular mavzuni tahlil qilish, fikrlarni mantiqiy tarzda ifodalash,
tahlil qilish va umumlashtirish qobiliyatini rivojlantiradi. Bunday ishlar
o‘quvchilarning yozma nutqini yaxshilaydi va mantiqiy fikrlashni rivojlantiradi.
Bundan tashqari, yozma ishlar o‘quvchilarga o‘z fikrlarini erkin va aniq tarzda
ifodalashga yordam beradi, bu esa kelajakda akademik va professional sohada
muvaffaqiyatga erishishga yordam beradi. Yozma ishlar shuningdek,
o‘quvchilarning mustaqil fikrlashini oshiradi, chunki ular o‘z fikrlarini ilmiy yoki
amaliy asosda ifodalashga harakat qilishadi. Ular o‘rganilgan materialni tahlil
qilish va uni o‘z nuqtai nazaridan bayon etish orqali o‘z bilimlarini chuqurroq
o‘zlashtiradilar.
Og‘zaki mustaqil ishlar o‘quvchilarning nutqini rivojlantirish va o‘z
fikrlarini erkin va aniq ifodalashga yordam beradigan muhim faoliyatlardir. Ushbu
ishlar orqali o‘quvchilar o‘z fikrlarini boshqalar bilan baham ko‘rish, muloqot
qilish va yangi g‘oyalar yaratish ko‘nikmalarini rivojlantiradilar. Og‘zaki
ishlarning asosiy vazifasi o‘quvchilarga o‘z fikrlarini mantiqiy va tushunarli tarzda
ifodalashni o‘rgatishdir.
1. Muhokama: Muhokama o‘quvchilarga o‘z fikrlarini boshqalar bilan
erkin va ochiq tarzda almashish imkoniyatini yaratadi. O‘quvchilar o‘rganilgan
13

mavzu bo‘yicha guruhda yoki sinfda muhokama olib boradilar, bu esa ularni turli
nuqtai nazarlarni tinglash va o‘z fikrlarini mantiqiy ravishda asoslashga undaydi.
Muhokama jarayonida o‘quvchilar o‘z qarashlarini himoya qilish, boshqalar bilan
fikr almashish va yangi g‘oyalar ishlab chiqish imkoniyatiga ega bo‘ladilar. Bu esa
ularning tanqidiy fikrlash qobiliyatini rivojlantirishga yordam beradi.
2. Intervyu: Intervyu o‘quvchilarga savollarga javob berish va ma'lum bir
mavzu bo‘yicha suhbat qurish imkoniyatini beradi. Bu turdagi ishlar
o‘quvchilarning tez fikrlash va aniq gapirish ko‘nikmalarini rivojlantiradi. Intervyu
jarayonida o‘quvchilar savollarga to‘g‘ri va qisqacha javob berish, fikrlarini aniq
ifodalash va ularni boshqa odamlar bilan samarali muloqotda ishlatishni
o‘rganadilar. Bu ishlar o‘quvchilarni o‘z fikrlarini tezda va izchil tarzda bayon
etishga o‘rgatadi.
3. Erkin so‘zlashuv: Erkin so‘zlashuv o‘quvchilarga biror mavzu bo‘yicha
o‘z fikrlarini batafsil va izchil tarzda ifodalash imkoniyatini yaratadi. O‘quvchilar
o‘z fikrlarini kengaytirib, mavzu bo‘yicha erkin ravishda so‘zlashadi. Bu jarayon
o‘quvchilarning nutqini kengaytiradi, yangi g‘oyalar yaratish imkoniyatini beradi
va ular o‘z fikrlarini izchil tarzda bayon etishni o‘rganadilar. Erkin so‘zlashuv
o‘quvchilarni o‘z fikrlarini jiddiy va lo‘nda tarzda ifodalashga o‘rgatadi.
Og‘zaki ishlarning ahamiyati: Og‘zaki ishlar o‘quvchilarning nutqini
rivojlantirish va o‘z fikrlarini tushunarli tarzda ifodalashga yordam beradi. Ular
o‘quvchilarga o‘zaro muloqot qilish va fikr almashish ko‘nikmalarini oshiradi, bu
esa o‘z navbatida o‘quvchilarning jamiyatdagi faoliyatlarini yaxshilashga yordam
beradi. Og‘zaki ishlar orqali o‘quvchilar o‘z fikrlarini aniq va erkin ifodalashni,
boshqa odamlar bilan samarali muloqot qilishni va turli nuqtai nazarlarni tinglashni
o‘rganadilar. Bundan tashqari, og‘zaki ishlar o‘quvchilarga ijtimoiy va hissiy
ko‘nikmalarni rivojlantirishda ham yordam beradi, chunki ular muloqot orqali
boshqalar bilan o‘z fikrlarini almashishadi, bu esa o‘zaro hurmat va to‘g‘ri
tushunish muhitini yaratadi. Og‘zaki mustaqil ishlar o‘quvchilarning erkin va
14

ochiq fikrlashini rivojlantirishga, ularning nutqini boyitishga va nutqiy
ko‘nikmalarini yaxshilashga yordam beradi.
Amaliy mustaqil ishlar o‘quvchilarga nazariy bilimlarni amaliyotda qo‘llash
va real hayotdagi vaziyatlarda ishlatish imkoniyatini yaratadi. Bu turdagi ishlar
o‘quvchilarning amaliy ko‘nikmalarini rivojlantirishga, o‘rganilgan bilimlarni
sinab ko‘rishga va ularni real sharoitlarda qo‘llashga yordam beradi. Amaliy
ishlarning asosiy maqsadi o‘quvchilarga bilimlarni nafaqat eslab qolish, balki
ularni kundalik hayotda samarali qo‘llashni o‘rgatishdir. Quyida amaliy ishlarning
turli shakllari va ularning ahamiyatini yoritib beraman:
1. Laboratoriya ishlari: Laboratoriya ishlari ilmiy fanlar, masalan, kimyo,
fizika yoki biologiya kabi sohalarda keng qo‘llaniladi. O‘quvchilar eksperimentlar
o‘tkazib, tajribalar orqali nazariy bilimlarni amaliyotda qo‘llashni o‘rganadilar.
Laboratoriya ishlari o‘quvchilarga tajriba qilish, kuzatish, o‘lchash va tahlil qilish
ko‘nikmalarini rivojlantirishga yordam beradi. Bu ishlar nafaqat fanlarni
o‘rganishga, balki bilimlarni ilmiy usullar bilan amaliyotda sinashga qaratilgan.
Misol : Kimyo fanida o‘quvchilar kimyoviy reaktsiyalarni o‘tkazib, ularning
natijalarini o‘rganadilar. Bu jarayonda o‘quvchilar laboratoriya asbob-
uskunalaridan qanday foydalanish, eksperimentni to‘g‘ri tashkil qilish va tahlil
qilishni o‘rganadilar.
2. Mashqlar: Amaliy mashqlar o‘quvchilarga turli fanlar bo‘yicha o‘z
bilimlarini mustahkamlash va chuqurlashtirish imkonini beradi. Masalan,
matematikada o‘quvchilar turli hisoblash mashqlarini bajaradilar, tilshunoslikda
grammatikani mustahkamlashga yordam beradigan mashqlarni bajaradilar.
Mashqlar bilimlarni o‘rganishning samarali usulidir, chunki ular o‘quvchilarga
qiyin vazifalarni yechish orqali o‘zlarini sinovdan o‘tkazish imkoniyatini yaratadi.
Misol : Matematikada masalalar yechish, geometriya shakllarini o‘lchash
yoki algebraik tenglamalarni yechish kabi mashqlar o‘quvchilarning matematik
tafakkurini rivojlantiradi.
15

3. Kundalik hayotda qo‘llaniladigan topshiriqlar: Amaliy ishlar
o‘quvchilarga hayotiy vaziyatlarni hal qilishda yordam beradi. O‘quvchilar
kundalik hayotdagi masalalarni hal qilish uchun turli topshiriqlarni bajaradilar,
masalan, pulni hisoblash, vaqtni boshqarish, xaridlarni rejalashtirish yoki o‘z
xarajatlarini nazorat qilish kabi. Bu o‘quvchilarning amaliy ko‘nikmalarini
rivojlantirishga yordam beradi va ularni real hayotga tayyorlaydi.
Misol : O‘quvchilar oddiy iqtisodiy masalalarni hal qilishni o‘rganadilar,
masalan, oilaviy byudjetni tashkil qilish, chegirmalarni hisoblash yoki xarid
qilishda o‘z mablag‘larini rejalashtirish.
Amaliy ishlarning ahamiyati: Amaliy ishlar o‘quvchilarga nazariy
bilimlarni real sharoitlarda qo‘llashni o‘rgatadi va ularning amaliy ko‘nikmalarini
rivojlantiradi. Bu turdagi ishlar o‘quvchilarning faolligini oshiradi, ularga mustaqil
fikrlash va qaror qabul qilish ko‘nikmalarini o‘rgatadi. Amaliy ishlar
o‘quvchilarning o‘zlarini qiziqtirgan va kerakli sohalarda bilimlarini qo‘llash
imkoniyatini beradi, bu esa ularni kelajakda muvaffaqiyatli va samarali shaxslar
bo‘lishiga yordam beradi.
Amaliy ishlarning boshqa ahamiyati:
 O‘quvchilarga real hayotda duch keladigan masalalarni hal qilish
ko‘nikmalarini beradi.
 O‘quvchilarning kreativ yondashuvlarini rivojlantiradi, chunki ular o‘z
bilimlarini amaliyotda sinab ko‘rishadi.
 O‘quvchilarga mustaqil fikrlash va tahlil qilish ko‘nikmalarini
rivojlantiradi.
 O‘quvchilarning o‘zgaruvchan sharoitlarda samarali faoliyat ko‘rsatish
qobiliyatini oshiradi.
Amaliy ishlar ta’lim jarayonining samaradorligini oshiradi va o‘quvchilarga
bilimlarni o‘rganishning faqat nazariy emas, balki amaliy tomonini ham o‘rgatadi.
Ijodiy mustaqil ishlar o‘quvchilarning ijodiy tafakkurini rivojlantirishga,
ularni yangi g‘oyalar yaratishga va mavjud bilimlarni yangi kontekstda qo‘llashga
16

o‘rgatishga qaratilgan faoliyatlardir. Ijodiy ishlar o‘quvchilarning tasavvurini
rivojlantiradi va ularni o‘z fikrlarini erkin ifodalashga undaydi. Ushbu turdagi
ishlar o‘quvchilarga nafaqat bilimlarni mustahkamlash, balki ularga yangi va
noan'anaviy yechimlar topishga ham yordam beradi. Quyidagi misollar orqali
ijodiy ishlarning turli shakllarini ko‘rib chiqamiz:
1. Loyihalar: Loyihalar o‘quvchilarga o‘z fikrlarini amalga oshirish uchun
reja tuzish imkoniyatini beradi. O‘quvchilar o‘zlarining loyihalarini yaratib,
muammolarni aniqlash va ularga yechim topish jarayonida o‘z g‘oyalarini
ishlashadi. Loyihalar o‘quvchilarning kreativ yondashuvini rivojlantiradi,
muammoni tahlil qilish va unga yangicha yondashuvlarni ishlab chiqishda yordam
beradi.
Misol : Geografiya fanida o‘quvchilar o‘zlarining mintaqasidagi tabiiy
resurslarni yaxshilash bo‘yicha loyiha ishlab chiqishlari mumkin. Bu loyiha orqali
ular mavjud bilimlarni amaliyotda qo‘llab, yangicha g‘oyalar va yechimlar
yaratishga o‘rgatiladi.
2. She’r yozish: She’r yozish o‘quvchilarning til va adabiyotga bo‘lgan
qiziqishini oshiradi. Bu turdagi ijodiy ishlar o‘quvchilarning tasavvurlarini, his-
tuyg‘ularini va fikrlarini erkin ifodalashga imkon beradi. She’r yozish nafaqat tilni
o‘rganishda, balki o‘quvchilarning ichki dunyosini tushunishda ham katta rol
o‘ynaydi.
Misol : O‘quvchilar biror mavzu haqida she’r yozadilar, bu ularning
fikrlarini ifodalashda va tasavvur qilishda yordam beradi. Masalan, o‘quvchilar
tabiat, ota-ona, do‘stlik kabi mavzular bo‘yicha she’r yozib, o‘zlarining ijodiy
yondashuvlarini ko‘rsatadilar.
3. Rasm chizish va hikoya yozish: Rasm chizish va hikoya yozish
o‘quvchilarga tasavvur qilish va ijodiy yondashuvni rivojlantiradi. Bu ishlar
o‘quvchilarga o‘z fikrlarini tasviriy va badiiy tarzda ifodalash imkoniyatini beradi.
Rasm chizish va hikoya yozish orqali o‘quvchilar o‘z dunyoqarashlarini va ijodiy
qobiliyatlarini namoyon etadilar.
17

Misol : O‘quvchilarga o‘z orzularini yoki hayotdagi qiyinchiliklarni aks
ettirgan rasm chizish yoki hikoya yozish topshirig‘i beriladi. Bu turdagi ishlar
o‘quvchilarga o‘z hissiyotlarini tasvirlash va chuqurroq fikrlashga yordam beradi.
Ijodiy ishlarning ahamiyati: Ijodiy ishlar o‘quvchilarga mustaqil ravishda
yangi g‘oyalarni yaratishga, o‘z fikrlarini ifodalashga va yangi yechimlarni
topishga imkon beradi. Ijodiy ishlarda o‘quvchilar nafaqat amaliy bilimlarni
qo‘llashni o‘rganadilar, balki o‘zlarini ifodalashda va yangi imkoniyatlar
yaratishda ham ko‘nikmalarini rivojlantiradilar. Bu ishlar o‘quvchilarga hayotda
qarorlar qabul qilishda va ijodiy muammolarni hal qilishda yordam beradi.
Ijodiy ishlarning boshqa ahamiyati :
 O‘quvchilarga yangi g‘oyalar ishlab chiqish imkoniyatini yaratadi.
 Ularni tasavvur qilish va badiiy fikrlashga undaydi.
 O‘quvchilarning o‘z fikrlarini ifodalash va boshqalarga etkazish
ko‘nikmalarini rivojlantiradi.
 O‘quvchilarga mustaqil fikrlash va kreativ qarorlar qabul qilishga yordam
beradi.
Ijodiy ishlar ta’lim jarayonida o‘quvchilarning o‘zini o‘zi ifoda etishiga,
yangi yondashuvlarni yaratishiga va bilimlarni amaliyotda qo‘llashga katta
ahamiyat beradi. Bu turdagi ishlar nafaqat bilimlarni o‘zlashtirishga yordam
beradi, balki o‘quvchilarning ijodiy fikrlashini rivojlantiradi va ularni hayotda
muvaffaqiyatli shaxslar bo‘lishga tayyorlaydi.
18

II-BOB. 3-SINFDA MUSTAQIL ISHLARNI TASHKIL ETISH
METODIKASI VA AMALIY YONDASHUVLAR
2.1. Mustaqil ishlarni rejalashtirish va tashkil etish bosqichlari
Mustaqil ishlar o‘quvchilarning bilimlarini mustahkamlash va o‘zlashtirilgan
mavzularni chuqurroq o‘rganishga yordam beradi. Ushbu ishlarni rejalashtirish va
tashkil etishning samarali usullari, ularni dars jarayonida va darsdan tashqari
o‘tkazish orqali amalga oshiriladi. Darsda mustaqil ishlarni rejalashtirish va tashkil
etish jarayoni o‘quvchilarni faollashtirish, ularning o‘z bilimlarini mustahkamlash
va yangi ko‘nikmalarni egallashda muhim rol o‘ynaydi. Bu jarayon o‘qituvchining
faoliyati bilan to‘g‘ridan-to‘g‘ri bog‘liq bo‘lib, o‘quvchilarning darsda qanday
qatnashishlarini va ular uchun qaysi shakldagi mustaqil ishlar foydali bo‘lishini
aniqlashda asosiy yo‘nalishlarni belgilaydi. Quyidagi bosqichlar mustaqil ishlarni
dars jarayonida rejalashtirishning asosiy qismlarini tashkil qiladi:
1. Mavzuni aniqlash: Dars boshida o‘qituvchi o‘quvchilarga o‘rganiladigan
mavzu haqida ma'lumot beradi. Bu bosqichda, o‘qituvchi darsning maqsadini va
uning amaliy ahamiyatini tushuntirib o‘tadi. Shuningdek, o‘qituvchi dars
mavzusiga mos keladigan mustaqil ishlar uchun asosiy maqsadni belgilaydi. Bu
jarayon o‘quvchilarni o‘rganilayotgan mavzu bilan qiziqtirish va ularni mustaqil
fikrlashga undash uchun juda muhimdir. Keyin, o‘quvchilarning bilish darajasiga
qarab, darsga mos keladigan topshiriqlar tanlanadi. Mavzuni aniqlash orqali
19

o‘qituvchi o‘quvchilarning avvalgi bilimlariga asoslanib, yangi bilimlarni to‘g‘ri
shaklda o‘zlashtirishlariga yordam beradi. Bu bosqichda, mavzu turlicha
yo‘nalishlarda tayyorlangan topshiriqlarni o‘z ichiga oladi, bu o‘quvchilarning
o‘zlashtirish darajasini yanada chuqurlashtiradi.
2. Topshiriqlarni tayyorlash: Topshiriqlarni tayyorlash bosqichida
o‘qituvchi o‘quvchilarga o‘rganiladigan mavzu bo‘yicha turli xil topshiriqlarni
tayyorlaydi. Bunga quyidagilar kiradi:
 Testlar : O‘quvchilarga mavzu bo‘yicha bilimlarini sinovdan o‘tkazish
uchun testlar tayyorlanadi. Testlar qisqa va aniq savollarni o‘z ichiga oladi va
o‘quvchilarning mavzuni tushunish darajasini tekshiradi.
 Yozma ishlar : O‘quvchilarga ma'lum bir mavzu bo‘yicha yozma ishlar
(insho, esse, referatlar) beriladi. Bu topshiriqlar o‘quvchilarning fikrini aniq va
lo‘nda ifodalash ko‘nikmalarini rivojlantiradi.
 Kartochkalar va mashqlar : O‘quvchilarga mavzu bo‘yicha kartochkalar
va mashqlar beriladi. Bu o‘quvchilarning materialni yanada chuqurroq
o‘zlashtirishiga yordam beradi.
Bu bosqichda tayyorlanadigan topshiriqlar o‘quvchilarning bilimlarini
sinovdan o‘tkazish, bilimlarning qanchalik to‘g‘ri va aniq tushunilganligini
aniqlash uchun muhimdir. Topshiriqlarni tayyorlashda, ularning turlicha va
qiziqarli bo‘lishi, o‘quvchilarga motivatsiya berishi kerak.
3. Ishni tuzish va rejalashtirish: O‘quvchilarga mustaqil ishlarni bajarish
uchun zarur bo‘lgan vaqt va vositalarni aniq belgilab olish kerak. Ushbu bosqichda
o‘qituvchi o‘quvchilarga topshiriqlarni bajarish jarayonini tushuntiradi va qanday
qilib samarali ishlashlari mumkinligini ko‘rsatib beradi. O‘qituvchi o‘quvchilarga
mustaqil ishlarni bajarish uchun kerakli resurslarni taqdim etadi. Masalan, agar
darsda laboratoriya ishlari yoki amaliy mashqlar bajarilishi zarur bo‘lsa, o‘qituvchi
buning uchun barcha zarur materiallar, vositalar va boshqa resurslarni taqdim
etadi. Darsda ishlatiladigan vaqt va topshiriqlarni bajarishga yetarli vaqt ajratish
o‘quvchilarga samarali ishlash uchun imkon yaratadi.
20

4. Qayta aloqa va tekshirish: Dars tugagach, o‘qituvchi o‘quvchilarning
bajarilgan ishlarini tekshiradi va baholaydi. Bu bosqichda o‘qituvchi
o‘quvchilarning ishlari bo‘yicha fikrini bildiradi, ularning xatolarini to‘g‘rilashga
yordam beradi va ularning qaysi sohalarda kuchli yoki zaif ekanligini ko‘rsatadi.
O‘qituvchining qayta aloqa berishi o‘quvchilarga o‘z ishlari ustida tahlil qilish va
o‘z xatolarini tushunish imkoniyatini beradi. Bu jarayon o‘quvchilarning mustaqil
ishlash ko‘nikmalarini rivojlantirishga yordam beradi. O‘qituvchi shu bilan birga
o‘quvchilarning muvaffaqiyatlarini ham ta'kidlab o‘tadi, bu esa o‘quvchilarga o‘z
ishonchini oshiradi va kelajakda yanada samarali ishlashga undaydi. Darsda
mustaqil ishlarni rejalashtirish va tashkil etish o‘quvchilarning o‘zlashtirgan
materialini mustahkamlashga, yangi bilimlarni o‘rganishga va mustaqil fikrlashni
rivojlantirishga yordam beradi. O‘quvchilarning faol ishtirokini ta’minlash, ular
uchun qiziqarli va samarali topshiriqlar tayyorlash, va o‘quvchilarga mustaqil
ishlash uchun zarur bo‘lgan shart-sharoitlarni yaratish muhim ahamiyatga ega. Bu
jarayonni to‘g‘ri tashkil etish o‘quvchilarning o‘rganish samaradorligini oshiradi.
Darsdan tashqari mustaqil ishlarni rejalashtirish o‘quvchilarning bilimlarini
mustahkamlash va kengaytirish, shuningdek, mustaqil ishlash ko‘nikmalarini
rivojlantirish uchun juda muhim. Ushbu jarayon o‘quvchilarga o‘z vaqtlarini
boshqarishga, o‘z-o‘zini nazorat qilishga va o‘rganishga bo‘lgan mas'uliyatni
oshirishga yordam beradi. Darsdan tashqari ishlar, odatda, darsda o‘rganilgan
materialni kengaytirish, mustahkamlash va o‘quvchilarga qo‘shimcha bilimlarni
o‘zlashtirish imkonini beradi. O‘quvchilarga qo‘shimcha materiallar, kitoblar yoki
internet resurslari taqdim etiladi, bu ular o‘rganayotgan mavzularni yanada
chuqurroq tushunishlari uchun yordam beradi. O‘qituvchi ushbu materiallarni
tanlashda o‘quvchilarning ehtiyojlari va darajasiga mos keladigan resurslar
tanlaydi.
Mustaqil ishlarni rejalashtirishda o‘quvchilarga topshiriqlarni bajarish uchun
ma'lum bir vaqt ajratiladi. Bu vaqt o‘quvchilarga muayyan topshiriqlarni bajarish
va ularning samarali ishlashini ta'minlash imkonini beradi. O‘qituvchi
21

topshiriqlarni o‘quvchilarning bilim darajasiga qarab moslashtiradi va har bir
o‘quvchining individual ehtiyojlarini hisobga oladi. Shuningdek, o‘quvchilarga
darsdan tashqari vaqt ajratish, bu vaqtni to‘g‘ri va samarali foydalanish muhimdir.
Darsdan tashqari mustaqil ishlar turli shakllarda bo‘lishi mumkin. Yozma ishlar,
og‘zaki topshiriqlar, amaliy mashqlar, va ijodiy ishlar kabi turli xil topshiriqlar
o‘quvchilarga beriladi. Yozma ishlar insho yoki referatlar shaklida bo‘lishi
mumkin, bu o‘quvchilarga mavzuni chuqur tahlil qilish va ilmiy yozish
ko‘nikmalarini rivojlantirishga yordam beradi. Og‘zaki ishlar esa o‘quvchilarning
nutqini rivojlantiradi, masalan, ma'ruzalar yoki munozaralar.
Amaliy topshiriqlar o‘quvchilarning o‘zlashtirgan bilimlarini real hayotdagi
vaziyatlarga qo‘llash imkonini beradi. Bu esa o‘quvchilarni amaliy ko‘nikmalarni
rivojlantirishga, shuningdek, o‘z bilimlarini mustahkamlashga yordam beradi.
Ijodiy ishlar, masalan, she'r yozish yoki hikoya yaratish, o‘quvchilarning
tasavvurini rivojlantirishga yordam beradi va ularni ijodiy fikrlashga
rag‘batlantiradi. Darsdan tashqari ishlagan o‘quvchilarning natijalari o‘qituvchi
tomonidan baholanadi. O‘qituvchi o‘quvchilarning ishlari bo‘yicha teskari aloqa
beradi, bu orqali ular o‘z xatolarini tuzatish, o‘z o‘rganish jarayonlarini tahlil qilish
va kelajakda qanday yaxshilanishlar qilish kerakligini bilib olishadi. Teskari aloqa
o‘quvchilarga o‘z ishlarida qanday o‘zgarishlar qilish zarurligini tushunishga
yordam beradi, shuningdek, kelajakda yanada samarali ishlashga yordam beradi.
Darsdan tashqari mustaqil ishlarni rejalashtirish o‘quvchilarga o‘z vaqtini
boshqarish, mustaqil o‘rganish ko‘nikmalarini rivojlantirish va o‘z bilimlarini
mustahkamlashga yordam beradi. Bu jarayon o‘qituvchi va o‘quvchilar orasida
o‘zaro munosabatni mustahkamlash, o‘quvchilarga o‘z-o‘zini nazorat qilish va o‘z
bilimlarini rivojlantirishda ko‘maklashadi.
Mustaqil ishlarni turli shakllarda tashkil etish o‘quvchilarning bilimlarini
sinash va ularning o‘rganish jarayonini yanada samarali qilish uchun juda
muhimdir. O‘qituvchilar o‘quvchilarning ehtiyojlariga qarab, turli shakllarda
22

topshiriqlar berishlari kerak. Quyidagi shakllar keng tarqalgan va samarali
hisoblanadi:
Testlar. Testlar qisqa va aniq javoblarni talab qiladigan topshiriqlardir.
O‘quvchilar mavzu bo‘yicha testlarni bajarish orqali o‘z bilimlarini tez va samarali
ravishda sinashlari mumkin. Testlar, shuningdek, o‘quvchilarning materialni to‘liq
o‘zlashtirish darajasini baholash imkoniyatini beradi. Testlar turli xil savollarni o‘z
ichiga olishi mumkin, masalan, tanlash savollari, to‘g‘ri yoki noto‘g‘ri savollar, va
qisqa javobli savollar.
Yozma ishlar. Yozma ishlar, masalan, insho yoki esse yozish, o‘quvchilarga
mavzu bo‘yicha chuqur fikr yuritish imkoniyatini beradi. Bu ishlar o‘quvchilarning
mantiqiy fikrlash qobiliyatini rivojlantiradi va mavzuni kengroq tushunishga
yordam beradi. Yozma ishlar o‘quvchilarga o‘z fikrlarini aniq va izchil ravishda
ifodalashni o‘rgatadi. Bunday topshiriqlar o‘quvchilarning yozma nutqini ham
rivojlantiradi.
Kartochkalar. Kartochkalar qisqa va aniq javoblarni talab qiladigan
topshiriqlardir. O‘quvchilar kartochkalar yordamida mavzuga oid savollarga javob
berishadi. Bu shakl o‘quvchilarning bilimlarini tez va samarali tekshirish uchun
yaxshi usul hisoblanadi. Kartochkalar o‘quvchilarga mavzu bo‘yicha zaruriy
ma'lumotlarni eslatib o‘tishga va o‘zlashtirishni mustahkamlashga yordam beradi.
Kartochkalar ko‘pincha kichik savollarni o‘z ichiga oladi va o‘quvchilarga tezda
javob berish imkoniyatini yaratadi.
Misollar. Darsda yechilgan misollarga o‘xshash topshiriqlar o‘quvchilarga
mustaqil ishlash uchun beriladi. Bu topshiriqlar o‘quvchilarga o‘zlashtirgan
bilimlarini amaliy ravishda qo‘llash imkoniyatini yaratadi. Misollarni bajarish
o‘quvchilarning mavzuni qanday o‘zlashtirganligini tekshirishga yordam beradi va
ular uchun qo‘shimcha tajriba yaratadi. Misollar o‘quvchilarning mashq
qilishlarini va materialni mustahkamlashlarini ta'minlaydi. Mustaqil ishlarni turli
shakllarda tashkil etish o‘quvchilarga bilimlarini turli usullarda ko‘rsatish va
o‘rganishlarini yanada samarali qilish imkoniyatini beradi. Har bir shakl
23

o‘quvchilarning turli ko‘nikmalarini rivojlantiradi va ular uchun o‘rganish
jarayonini qiziqarli va samarali qiladi.
Monitoring va natijalarni baholash mustaqil ishlarni tashkil etishda
o‘qituvchining muhim vazifalaridan biridir. Bu jarayon o‘quvchilarning o‘rganish
jarayonini samarali ravishda boshqarish va ularning yutuqlari yoki xatolarini
aniqlash uchun zarurdir. O‘qituvchi o‘quvchilarning mustaqil ishlarini diqqat bilan
kuzatib boradi va ularning yutuqlarini baholaydi. Bu jarayon o‘quvchilarning
o‘zlashtirish darajasini va bilimlarini qanday amaliyotga tadbiq etayotganini
ko‘rsatadi. Shuningdek, o‘qituvchi o‘quvchilarning xatolarini ham aniqlaydi, bu
xatolarni tahlil qilish va to‘g‘rilash imkonini yaratadi. Xatolarni aniqlash
o‘quvchilarga o‘zlarining kamchiliklarini tushunishga va ularni tuzatish uchun
qo‘shimcha chora-tadbirlar ko‘rishga yordam beradi.
Teskari aloqa – bu o‘qituvchining o‘quvchilarga o‘z ishlarini qanday
yaxshilashlari kerakligi yoki qanday qilib yanada samarali ishlashlari mumkinligini
ko‘rsatadigan fikrlarni taqdim etishidir. Teskari aloqa konstruktiv bo‘lishi kerak,
ya'ni o‘quvchiga nafaqat xatolarni ko‘rsatish, balki ularni tuzatish usullarini ham
taqdim etish zarur. Bu o‘quvchilarning o‘z ishlariga nisbatan ma'naviy
motivatsiyasini oshiradi va ularni yanada faol o‘rganishga undaydi.
Monitoring va natijalarni baholash jarayonida o‘qituvchi o‘quvchilarning
mustaqil ishlash qobiliyatini rivojlantiradi. Bu jarayon o‘quvchilarga o‘z
bilimlarini mustahkamlash va yanada rivojlantirish imkoniyatini yaratadi.
Baholash usullari o‘quvchilarning yutuqlari va kamchiliklarini aniqlash bilan
birga, ular uchun o‘rganishning keyingi bosqichlarini rejalashtirish imkoniyatini
ham beradi.
Baholash usullari o‘quvchilarning ishlarini o‘lchash uchun asos bo‘ladi. Bu
usullar quyidagilarni o‘z ichiga oladi:
 Formativ baholash – o‘quvchilarning o‘rganish jarayonidagi yutuqlarini
va xatolarini doimiy ravishda kuzatib borish. Bu usul o‘qituvchiga o‘quvchilarning
umumiy o‘zgarishlarini baholash imkoniyatini beradi.
24

 Summativ baholash – o‘quvchilarning natijalari yakuniy baholash uchun
qo‘llaniladi, masalan, testlar yoki yozma ishlar orqali. Bu usul o‘quvchilarning
o‘zlashtirish darajasini ko‘rsatadi.
O‘qituvchi natijalarni sifatli baholash orqali o‘quvchilarning bilimlarini
mustahkamlashni ta'minlaydi. Monitoring va baholash jarayoni o‘quvchilarning
o‘rganish jarayonini yaxshilash va ularga o‘z bilimlarini yanada kengaytirish
uchun zarur vositalarni taqdim etadi.
2.2. Dars jarayonida mustaqil ishlarni qo‘llash metodlari va shakllari
Matematika darslarida mustaqil ishlarni qo‘llash metodlari va shakllari
o‘quvchilarning bilim va malakalarini mustahkamlashda, yangi materialni
o‘rganishga tayyorlashda va bilimlarni nazorat qilishda muhim rol o‘ynaydi.
Mustaqil ishlar o‘quvchilarning o‘z-o‘zini o‘rganish qobiliyatlarini rivojlantiradi
va ularni o‘z bilimlarini chuqurroq tushunishga undaydi.
Yangi materialni o‘rganishga tayyorgarlik ko‘rish jarayoni, o‘quvchilarga
yangi mavzu haqida boshlang‘ich tushuncha hosil qilishga yordam beradi va
darsning samaradorligini oshiradi. Mustaqil ishlar bu jarayonda muhim rol
o‘ynaydi, chunki ular o‘quvchilarning mavzuga bo‘lgan qiziqishini uyg‘otadi va
ular darsga tayyorlanishga yordam beradi. Bu jarayonning asosiy maqsadi –
o‘quvchilarning o‘rganish jarayoniga tayyorgarligini yaxshilash, ularni yangi
materialni muvaffaqiyatli o‘zlashtirishga tayyorlashdir.
1. Pre-testlar. Pre-testlar o‘quvchilarga yangi materialga kirishdan oldin
beriladi. Ularning asosiy maqsadi – o‘quvchilarning mavjud bilimlarini aniqlash va
darsning qaysi qismlarini yana ko‘rib chiqish zarurligini aniqlashdir. Pre-testlar
o‘quvchilarning oldingi bilimlari va tushunchalariga asoslanib yangi mavzuni
o‘rganishga tayyorlanishga yordam beradi. Bu testlar qisqa va aniq bo‘lishi kerak,
chunki ular o‘quvchilarning bilim darajasini tez va samarali tekshirish imkonini
beradi. Pre-testlar, shuningdek, o‘qituvchiga darsni qanday tashkil qilish kerakligi
25

haqida ma'lumot beradi, chunki o‘quvchilarning bilim darajasi va ehtiyojlariga
qarab, o‘qituvchi materialni qanday taqdim etishni rejalashtiradi.
2. Yozma tayyorgarlik. Yozma tayyorgarlik – o‘quvchilarga yangi mavzuni
o‘rganishdan oldin qisqa insholar, izohli mashqlar yoki savollar berishdan iborat.
Bu jarayon, o‘quvchilarning yangi tushunchalarni yaxshiroq tushunishiga yordam
beradi va ular mavzu haqida boshlang‘ich fikrga ega bo‘ladilar. Yozma
tayyorgarlik o‘quvchilarning mantiqiy fikrlashini va yodda saqlash qobiliyatini
rivojlantiradi. Misol uchun:
 Insho yoki esse : O‘quvchilarga yangi mavzu bilan bog‘liq insho yoki esse
yozish topshirig‘i berilishi mumkin. Bu, o‘quvchilarga o‘z fikrlarini erkin
ifodalashga va yangi tushunchalarni chuqurroq anglashga yordam beradi.
 Izohli mashqlar : O‘quvchilarga mavzu bo‘yicha savollar berib, ularni
qisqacha javob berishga chaqirish. Bu jarayon, o‘quvchilarning mavzu bilan
bog‘liq asosiy tushunchalarni tushunishiga va ular bilan ishlashda yordam beradi.
3. Savollar va qisqa mashqlar. Yangi mavzu bo‘yicha o‘quvchilarga qisqa
savollar va oddiy misollar berish, o‘quvchilarni mavzu haqida dastlabki tasavvurga
ega qilish uchun samarali usuldir. Bu jarayon, o‘quvchilarning o‘rganilayotgan
materialga nisbatan qiziqish va motivatsiyasini oshiradi. Savollar va qisqa
mashqlar mavzuning asosiy jihatlarini o‘quvchilarga tanishtirishga va ularni darsga
tayyorlashga yordam beradi.
4. Multimedia va interaktiv materiallar. Yangi materialni o‘rganishga
tayyorgarlik ko‘rishda multimedia vositalarini qo‘llash ham samarali bo‘lishi
mumkin. Videolar, animatsiyalar yoki interaktiv materiallar o‘quvchilarning
qiziqishini oshiradi va mavzuni tushunishni osonlashtiradi. O‘quvchilar bunday
materiallar yordamida mavzu haqida umumiy tasavvurga ega bo‘lishlari va uni
o‘rganishga tayyorlanishlari mumkin.
5. Mustaqil o‘rganishga undovchi topshiriqlar. O‘quvchilarga yangi
materialni o‘rganishga tayyorlanish uchun mustaqil ishlashga undovchi
topshiriqlar berish mumkin. Masalan, o‘quvchilar o‘zlariga ma'lum bo‘lgan
26

ma'lumotlar asosida yangi materialni izlab topishlari va uni tahlil qilishlari kerak
bo‘ladi. Bu topshiriqlar o‘quvchilarni o‘z-o‘zini o‘rganishga va mavzuga nisbatan
yanada chuqurroq qiziqish bildirishga undaydi.
6. Mavzu bilan bog‘liq kundalik topshiriqlar. Mavzu bo‘yicha
o‘quvchilarga har kuni kichik topshiriqlar berish, ularning yodda saqlash va
tushunish ko‘nikmalarini yaxshilashga yordam beradi. Masalan, o‘quvchilarga
mavzu bo‘yicha kundalik savollar yoki qisqa maslahatlar berilishi mumkin, bu esa
ularga yangi materialni muntazam ravishda qayta ko‘rib chiqish imkoniyatini
yaratadi. Yangi materialni o‘rganishga tayyorlash jarayoni, o‘quvchilarga mavzu
haqida boshlang‘ich tushuncha hosil qilish va ularni o‘rganishga tayyorlashda
muhim rol o‘ynaydi. Pre-testlar, yozma tayyorgarlik, savollar va qisqa mashqlar,
multimedia materiallar va mustaqil topshiriqlar o‘quvchilarga yangi mavzuni
muvaffaqiyatli o‘zlashtirishga tayyorlanishga yordam beradi. Bu jarayon
o‘quvchilarning o‘rganish motivatsiyasini oshiradi, ularni faol o‘rganishga undaydi
va darsning samaradorligini oshiradi.
Bilim va malakalarni mustahkamlash jarayoni o‘quvchilarning o‘rganilgan
materialni yanada mustahkamlash, yanada chuqurroq tushunish va ko‘nikmalarni
rivojlantirishni maqsad qilgan metodik faoliyatlarni o‘z ichiga oladi. Bu jarayon
o‘quvchilarning o‘z bilimlarini yanada mustahkamlash va takrorlash imkoniyatini
yaratadi, shuningdek, yangi bilimlarni o‘zlashtirishga yordam beradi. Mustaqil
ishlar va o‘quvchilarga taqdim etilgan topshiriqlar bu jarayonning muhim
qismlaridir.
Testlar o‘quvchilarga o‘rganilgan materialni tezda baholash imkoniyatini
yaratadi. Testlar asosan bilimlarni sinash va o‘quvchilarning qanday darajada
muvaffaqiyatli o‘rganishni ko‘rsatishda ishlatiladi. Ular qisqa savollar va
javoblardan iborat bo‘lib, o‘quvchilarning bilimlarini baholashning samarali va
oson usuli hisoblanadi. Testlar o‘quvchilarga qanchalik bilim olishlarini va
tushunchalarini o‘zlashtirishlarini ko‘rsatadi. Viktorinalar ham o‘quvchilarning
qiziqishini saqlab qolishda va ularning faol ishtirokini ta'minlashda samarali
27

vositadir. Dars davomida o‘quvchilarga misollarni mustaqil yechish topshirig‘i
beriladi. Bu usul o‘quvchilarning amaliy ko‘nikmalarini rivojlantirishga xizmat
qiladi, chunki ular darsda o‘rganilgan mavzuni qo‘llashga o‘rganishadi.
O‘quvchilar yangi misollarni mustaqil yechish orqali mavzularni yanada yaxshiroq
tushunishga erishadilar. Misollarni o‘quvchilar yakka tartibda yoki guruhlar bo‘lib
yechishlari mumkin, bu esa ularning individual va jamoaviy o‘rganish
ko‘nikmalarini rivojlantiradi.
O‘quvchilarga qo‘shimcha o‘quv materiallari, ya'ni qo‘shimcha kitoblar,
maqolalar, videolar yoki elektron resurslar taqdim etish, ularning bilimlarini
kengaytiradi va chuqurlashtiradi. Bu materiallar o‘quvchilarning mavzu bo‘yicha
yanada kengroq tasavvurga ega bo‘lishiga yordam beradi. Shu bilan birga,
o‘quvchilar materialni mustaqil ravishda o‘rganish orqali o‘z o‘rganish
jarayonlarini mustahkamlashlari mumkin. O‘quvchilarga o‘z-o‘zini baholash
imkoniyatini berish, ularning o‘z bilimlariga nisbatan mas'uliyatni oshiradi.
O‘quvchilar o‘z ishlari ustida tahlil qilish, o‘z xatolarini aniqlash va ularni
tuzatishga harakat qilish imkoniyatiga ega bo‘ladilar. Bu o‘z-o‘zini nazorat qilish
qobiliyatini rivojlantirishga yordam beradi va o‘quvchilarga o‘zlarini yaxshilashda
aniq yo‘nalishlar belgilashda yordam beradi. Shuningdek, o‘z-o‘zini baholash
orqali o‘quvchilar o‘zlarining kuchli va zaif tomonlarini aniqlash imkoniyatiga ega
bo‘ladilar.
Guruhli ishlar o‘quvchilarga o‘z bilimlarini o‘rganish va baham ko‘rishda
yordam beradi. Bu usul o‘quvchilarga birgalikda ishlash, o‘zaro fikr almashish,
jamoa sifatida masalalarni hal qilishni o‘rgatadi. Guruhli ishlar orqali o‘quvchilar
bir-birlaridan o‘rganishlari va o‘z bilimlarini kengaytirishlari mumkin.
Shuningdek, guruhli ishlar ijtimoiy ko‘nikmalarni rivojlantirishda ham muhim rol
o‘ynaydi, chunki o‘quvchilar jamoada ishlashda samarali muloqot, hamkorlik va
liderlik kabi ko‘nikmalarni o‘zlashtiradilar. Dars davomida o‘qituvchi
o‘quvchilarga teskari aloqa berish orqali ularning xatolarini aniqlash, ularga
tuzatishlar kiritish va o‘zlashtirishni yaxshilashga yordam beradi. Teskari aloqa
28

o‘quvchilarga qaysi mavzularni yaxshi o‘zlashtirganini va qaysi sohalarda
qo‘shimcha ishlash kerakligini ko‘rsatadi. Bu o‘quvchilarning bilimlarini yanada
mustahkamlashga va yanada samarali o‘rganishga yordam beradi.
O‘quvchilarning bajarilgan ishlarini tahlil qilish va natijalarni tuzatish
jarayoni, bilimlarni mustahkamlash uchun zarurdir. Tahlil qilish jarayonida
o‘qituvchi o‘quvchilarning xatolarini ko‘rsatib, ularni tuzatish bo‘yicha
maslahatlar beradi. Bu jarayon o‘quvchilarga kelajakda xatolardan qochish va
o‘rganilgan materialni yanada samarali o‘zlashtirishga yordam beradi. Bilim va
malakalarni mustahkamlashda o‘quvchilarga berilgan topshiriqlarni turlicha
shakllarda va metodlarda bajarish ularning o‘rganishga bo‘lgan qiziqishini oshiradi
va samaradorligini ta'minlaydi. Testlar, misollarni yechish, qo‘shimcha materiallar,
guruhli ishlar, o‘z-o‘zini baholash va teskari aloqa berish kabi metodlar
o‘quvchilarga o‘rganish jarayonini yanada samarali va qiziqarli qilishga yordam
beradi.
Bilimlarni nazorat qilish jarayoni o‘quvchilarning o‘rganish jarayonini
doimiy ravishda kuzatib borish, ularning bilim darajasini aniqlash va kerakli
o‘zgartirishlar kiritish uchun zarur bo‘lgan muhim bosqichdir. Mustaqil ishlar bu
jarayonda o‘qituvchiga o‘quvchilarning bilim va malakalarini samarali baholash
imkonini beradi. Quyidagi metodlar va shakllar bilimlarni nazorat qilishda keng
qo‘llaniladi:
Testlar va tekshiruvlar o‘quvchilarning darsda o‘rganilgan materialni qanday
o‘zlashtirganini tezda va samarali tekshirish imkonini yaratadi. Testlar ko‘pincha
qisqa javobli savollar, to‘g‘ri/noto‘g‘ri savollar, ko‘p tanlovli savollar kabi turli xil
shakllarda bo‘ladi. Ushbu testlar o‘quvchilarning bilim darajasini baholashda
muhim vosita hisoblanadi. O‘quvchi testni to‘g‘ri javoblar bilan yakunlasa, bu
uning mavzuni yaxshi o‘zlashtirgani va mavzuni tushunganini ko‘rsatadi. Agar test
natijalari past bo‘lsa, o‘qituvchi qaysi sohalarda kamchiliklar mavjudligini aniqlab,
shu sohalarda qo‘shimcha ishlash zarurligini ko‘rsatadi. Testlar natijalarini
29

o‘qituvchi tahlil qiladi va kerakli teskari aloqa beradi, bu o‘quvchilarning
tushunishdagi xatolarini tuzatishga yordam beradi.
Yozma ishlar va mustaqil mashqlar o‘quvchilarga o‘z bilimlarini amaliyotda
qo‘llash imkonini beradi. Bu topshiriqlarni bajarish jarayonida o‘quvchilar nafaqat
o‘z bilimlarini tekshirishadi, balki o‘z bilimlarini chuqurroq o‘zlashtirish va
mustahkamlash uchun muhim imkoniyatlarga ega bo‘ladilar. Yozma ishlar,
masalan, insholar yoki qisqa esse formatidagi topshiriqlar, o‘quvchilarning
mantiqiy fikrlash qobiliyatini, tushunishni va o‘z fikrlarini ifodalashni
rivojlantirishga yordam beradi. Bunday ishlar o‘quvchilarni o‘z bilimlarini yanada
chuqurroq o‘rganishga undaydi va o‘zlarini tahlil qilishga yordam beradi. Mustaqil
mashqlar esa o‘quvchilarga amaliy misollarni yechish orqali o‘rganilgan
bilimlarini yanada mustahkamlash imkoniyatini beradi. Bu mashqlar nafaqat
bilimlarni tekshirish, balki o‘quvchilarga mavzuni yanada yaxshi tushunish uchun
kerakli ko‘nikmalarni o‘zlashtirishga yordam beradi.
O‘qituvchining teskari aloqa berishi o‘quvchilarning bilimlarini baholashda
muhim rol o‘ynaydi. Test va yozma ishlarni tekshirgandan so‘ng, o‘qituvchi
o‘quvchilarga natijalar haqida teskari aloqa beradi, bu esa ularning xatolarini
aniqlash va ularni tuzatish imkonini beradi. O‘quvchilar teskari aloqa yordamida
o‘z kamchiliklarini tushunib, o‘rganish jarayonini yaxshilashga harakat qilishadi.
Teskari aloqa o‘quvchilarning o‘z bilimlarini baholash va o‘zgartirish, shuningdek,
o‘quvchilarga o‘zlarini yanada samarali tarzda o‘rganishga undaydi. Bunday aloqa
yordamida o‘qituvchi o‘quvchilarning har birining rivojlanish darajasini kuzatib
borishi mumkin, bu esa ularning o‘z bilimlarini yaxshilashga yordam beradi.
Bilimlarni nazorat qilishda o‘quvchilarning bajarilgan ishlarini tahlil qilish,
ular ustida ishlashda davom etish uchun zaruriy bosqichdir. O‘quvchilarning
ishlarini baholash orqali o‘qituvchi ular qaysi sohalarda yaxshi, qaysi sohalarda
kamchiliklarga ega ekanligini aniqlaydi va bu natijalarga asoslanib, o‘quvchilarga
maqsadli yordam ko‘rsatadi. Natijalarni tahlil qilish o‘quvchilarning bilimlarini
yaxshilash va mustahkamlashda samarali vosita hisoblanadi. Bilimlarni nazorat
30

qilishda yuqoridagi usullar orqali o‘qituvchi o‘quvchilarning o‘rganish jarayonini
samarali ravishda kuzatishi va zarur hollarda teskari aloqa berib, o‘quvchilarning
bilim darajasini oshirishga yordam beradi.
Mustaqil ishlarni qo‘llash shakllari o‘quvchilarga turli xil o‘rganish
usullarini taqdim etadi va ularning bilimlarini chuqurlashtirishga yordam beradi.
Quyidagi shakllar keng tarqalgan:
1. Individual ishlash. Individual ishlash o‘quvchilarga o‘z bilimlarini
mustaqil ravishda baholash va o‘zlashtirish imkoniyatini beradi. Har bir
o‘quvchiga alohida topshiriqlar berilib, ular o‘zining bilish darajasini aniqlash va
xatolarni tuzatish imkoniyatiga ega bo‘ladi. Bu usul o‘quvchining o‘z-o‘zini
baholash, mustaqil fikrlash va o‘z bilimlarini mustahkamlash uchun juda
muhimdir. Individal ishlash orqali o‘quvchilar o‘zlarining o‘zlashtirish darajasini
sezilarli ravishda oshirishadi va o‘qituvchi tomonidan berilgan feedbacklar asosida
o‘zlarini yanada rivojlantiradilar. Bu usul o‘quvchilarga o‘z vaqtida yordam
ko‘rsatish imkoniyatini ham yaratadi.
2. Jamoaviy ishlar. Jamoaviy ishlar o‘quvchilarga kichik guruhlarda
ishlashni taqdim etadi, bu esa o‘z bilimlarini muhokama qilish va bir-biriga
yordam berish imkonini yaratadi. Jamoaviy ishlash o‘quvchilarning muloqot qilish,
fikr almashish va bir-birining tajribalaridan foydalangan holda bilimlarini
rivojlantirishga yordam beradi. Guruhda ishlash orqali o‘quvchilar o‘zaro
o‘rganish jarayonini yaxshilaydilar, o‘zlarini va boshqalarni sinab ko‘radilar va
o‘rganilgan materialni turli xil nuqtai nazarlardan tahlil qilish imkoniyatiga ega
bo‘ladilar. Bu shakl o‘quvchilarning ijtimoiy qobiliyatlarini ham rivojlantiradi va
o‘quvchilarga guruh ichida faol qatnashishga turtki beradi.
3. Online mashqlar. Online mashqlar internet orqali amalga oshiriladigan
mustaqil ishlash shaklidir. O‘quvchilarga internet orqali testlar, viktorinalar,
interaktiv mashqlar yoki o‘quv materiallari taqdim etiladi. Bu shakl o‘quvchilarga
o‘z bilimlarini mustaqil ravishda tekshirish va tahlil qilish imkoniyatini beradi.
Online mashqlar o‘quvchilarni zamonaviy texnologiyalar yordamida mustaqil
31

ishlashga undaydi. Bu usul o‘quvchilarning darsga bo‘lgan qiziqishini oshiradi va
o‘rganish jarayonini yanada samarali qiladi. Boshqa tarafdan, online platformalar
orqali o‘quvchilar testlarni yoki mashqlarni real vaqt rejimida bajarishlari mumkin,
bu esa o‘quvchilarning o‘zlashtirish jarayonini tezlashtiradi.
4. Flexibilitet va individual yondashuv. Mustaqil ishlarni tashkil qilishda,
o‘qituvchi har bir o‘quvchining individual ehtiyojlari va o‘rganish tezligini hisobga
olish kerak. Bu turdagi ishlarda o‘quvchining shaxsiy qobiliyatlari va
qiziqishlariga moslashtirilgan topshiriqlarni taqdim etish samarali natijalar beradi.
Masalan, ba'zi o‘quvchilar mavzuni tezroq o‘zlashtirishi mumkin, boshqalari esa
ko‘proq vaqt va yordamga muhtoj bo‘lishi mumkin. Bunda individual yondashuv
yordamida o‘quvchilarga o‘z vaqtida va o‘ziga mos topshiriqlarni berish muhim
ahamiyatga ega.
5. Kreativ yondashuv. Mustaqil ishlarni tashkil qilishda kreativ yondashuv
orqali o‘quvchilarni ilg‘or fikrlash va yangi yechimlar topishga rag‘batlantirish
mumkin. Misol uchun, o‘quvchilar uchun o‘rganilgan materiallar asosida loyiha
ishlari, prezentatsiyalar yoki o‘quv materiallari tayyorlash topshiriqlari berilishi
mumkin. Bu shakl o‘quvchilarga o‘z bilimlarini amaliyotda qo‘llash va o‘rganilgan
mavzu bo‘yicha yangi fikrlarni shakllantirish imkoniyatini yaratadi. Mustaqil
ishlar o‘quvchilarga o‘rganish jarayonida yanada ko‘proq ishtirok etish, o‘z
bilimlarini mustahkamlash va yanada yuqori natijalarga erishish imkoniyatini
yaratadi. Har xil shakllar va metodlarni qo‘llash orqali o‘quvchilarni qiziqtirish va
darsga bo‘lgan qiziqishini oshirish mumkin.
Mustaqil ishlar o‘qituvchi va o‘quvchi o‘rtasidagi aloqani mustahkamlashda
muhim rol o‘ynaydi. O‘qituvchi o‘quvchilarning natijalarini baholash va teskari
aloqa berish orqali ular o‘rganayotgan materialni qanday tushunayotganini
aniqlaydi. Teskari aloqa o‘quvchilarga o‘z xatolarini to‘g‘rilashga va bilimlarini
yanada mustahkamlashga yordam beradi. O‘qituvchi o‘quvchilarga individual
yordam ko‘rsatib, ularning bilimlarini yanada rivojlantiradi. Mustaqil ishlar
o‘quvchilarning o‘z-o‘zini boshqarish va mas'uliyatni his qilish qobiliyatini
32

rivojlantiradi. Bu jarayon o‘quvchilarga o‘z bilimlarini ko‘proq chuqurlashtirish,
yangi materialni mustahkamlash va oldingi o‘rganilganlarni qayta ko‘rib chiqishga
imkon beradi. O‘qituvchi o‘quvchilarga to‘g‘ri yo‘l-yo‘riq ko‘rsatib, ularning
mustaqil ishlarini samarali tashkil etishda yordam beradi. Bu o‘quvchilarning bilim
va malakalarini yanada chuqurroq o‘zlashtirishga olib keladi.
Mustaqil ishlar o‘quvchilarga bilimlarni yangi vaziyatlarda qo‘llashni
o‘rgatadi. O‘quvchilar o‘rganayotgan mavzu bo‘yicha amaliy mashqlarni bajarish
orqali ularning nazariy bilimlari amaliyotga uzatiladi. Bu esa o‘quvchilarning
nafaqat bilimlarini, balki ularni amaliy hayotda qo‘llash qobiliyatini ham
rivojlantiradi. Mustaqil ishlarni qo‘llashda o‘quvchilarni yanada faolroq
o‘rganishga undash mumkin. Shuningdek, o‘qituvchi o‘quvchilarga qiziqarli va
turli shakllardagi topshiriqlarni berish orqali ularning o‘rganishga bo‘lgan
motivatsiyasini oshiradi. O‘quvchilar turli shakldagi topshiriqlarni, masalan,
testlar, insholar yoki amaliy mashqlarni bajarish orqali o‘z bilimlarini tekshiradilar.
Bu esa o‘quvchilarga o‘z bilimlarini mustahkamlash va yangi bilimlarni
o‘zlashtirishda yordam beradi. Mustaqil ishlar o‘qituvchi va o‘quvchi o‘rtasidagi
samarali aloqani o‘rnatishda muhim vosita hisoblanadi. O‘qituvchi o‘quvchilarga
vaqtida yordam berish, ularning bilim darajasini baholash va natijalarga teskari
aloqa taqdim etish orqali ular o‘rganish jarayonida muvaffaqiyatga erishishlariga
yordam beradi. O‘quvchilar esa o‘z bilimlarini mustahkamlash va yanada
chuqurroq o‘zlashtirish imkoniyatini topadilar.
33

2.3. Mustaqil ishlar samaradorligini baholash va natijalarni tahlil qilish
Mustaqil ishlar o‘quvchilarning faolligini oshirishda, kitob ustida ishlash
malakasini shakllantirishda va nutqini rivojlantirishda muhim ahamiyatga ega.
Ushbu jarayonni samarali baholash va natijalarni tahlil qilish o‘quvchilarning
o‘rganish jarayonini yanada samarali tashkil etish imkonini beradi. Mustaqil ishlar
o‘quvchilarning faolligini oshirishda katta rol o‘ynaydi. Ular o‘quvchilarga o‘z-
o‘zini boshqarish va o‘qish jarayonida faollikni ko‘rsatish imkonini beradi.
Mustaqil ishlash jarayonida o‘quvchilar o‘z bilimlarini mustahkamlash, yangi
materialni o‘zlashtirish va o‘z-o‘zini nazorat qilishga o‘rganadilar. Bu jarayon
o‘quvchilarning o‘z bilimlariga nisbatan ishonchini oshiradi va ularning
o‘rganishga bo‘lgan ishtiyoqini kuchaytiradi. O‘quvchilar mustaqil ishlash orqali
faollik ko‘rsatib, o‘z bilimlarini amaliyotda qo‘llash imkoniyatiga ega bo‘ladilar.
Bu esa ularni o‘qishga yanada chuqurroq kirishishga undaydi. O‘qituvchilar bu
jarayonda o‘quvchilarga zarur teskari aloqa berish va yordam ko‘rsatish orqali
ularga o‘z bilimlarini yanada rivojlantirishga yordam beradi. Teskari aloqa
o‘quvchilarning xatolarini aniqlashga yordam beradi va ularga o‘z ishlarini
to‘g‘rilashda ko‘maklashadi.
O‘quvchilar mustaqil ishlash orqali yangi materialni o‘zlashtirishda yanada
faollik ko‘rsatadilar. Bu jarayon o‘quvchilarning bilimlarini chuqurlashtirishga, o‘z
bilimlarini mustahkamlashga va amaliy ko‘nikmalarini rivojlantirishga yordam
34

beradi. Shuningdek, o‘quvchilar o‘z-o‘zini nazorat qilish imkoniyatiga ega bo‘lib,
o‘z ishlari va bilimlarini baholashni o‘rganadilar. Buning natijasida ular o‘z
bilimlariga nisbatan ishonch hosil qilib, o‘rganishga bo‘lgan ishtiyoqni yanada
oshiradilar. Mustaqil ishlar o‘quvchilarning o‘z bilimlarini kengaytirish va yangi
materialni o‘zlashtirishda muhim vosita bo‘lib, o‘quvchilarning o‘z-o‘zini
boshqarish qobiliyatini rivojlantiradi. Bu faollik o‘quvchilarning o‘z bilimlarini
yanada chuqurroq o‘zlashtirishga, muvaffaqiyatga erishishga va o‘z-o‘zini
baholashga yordam beradi. O‘qituvchilar o‘quvchilarga bu jarayonda qo‘llab-
quvvatlovchi teskari aloqa va yordam taqdim etish orqali ularning o‘rganish
jarayonini yanada samarali qilishadi.
Mustaqil ishlar o‘quvchilarning kitob ustida ishlash malakasini
shakllantirishda katta ahamiyatga ega. O‘quvchilar kitoblar, o‘quv qo‘llanmalari va
boshqa turli manbalarni o‘rganish orqali bilimlarini mustahkamlashadi. Bu jarayon
o‘quvchilarning kitobga bo‘lgan qiziqishini oshiradi va o‘z-o‘zini o‘rganish
qobiliyatini rivojlantiradi. Kitob ustida ishlash jarayoni o‘quvchilarga nafaqat
bilimlarni o‘zlashtirishni, balki ularni tahlil qilish, ma'lumotlar o‘rtasida
bog‘lanishlar topish va natijalar chiqarish kabi ko‘nikmalarni ham rivojlantirish
imkoniyatini beradi. Mustaqil ishlar o‘quvchilarga o‘z bilimlarini mustahkamlash
uchun kerakli manbalarni izlash va ulardan samarali foydalanishni o‘rgatadi.
O‘quvchilar o‘rganilgan materialni chuqurroq tushunish uchun kitoblar va boshqa
ilmiy manbalarni o‘rganishadi. Bu ularga o‘z bilimlarini kengaytirishga va o‘z-
o‘zini nazorat qilish orqali mustahkamlashga yordam beradi. Kitob ustida ishlash
jarayonida o‘quvchilar kitobda keltirilgan ma'lumotlarni tahlil qilib, ulardan
qanday foydalanishni o‘rganadilar. Shu tarzda, ular nafaqat o‘rganilayotgan mavzu
bo‘yicha bilimlarni, balki bilimlarni qanday tartibga solishni va qayta ishlashni
o‘rganadilar. Mustaqil ishlar orqali o‘quvchilar kitobda keltirilgan fikrlarni
baholash, o‘rtasidagi bog‘lanishlarni aniqlash va shu asosda yangi xulosalar
chiqarish qobiliyatlarini rivojlantiradilar. Bu jarayon shuningdek, o‘quvchilarga
ma'lumotlarni to‘plash, ularni o‘rganish va ulardan natijalar chiqarish uchun
35

samarali usullarni o‘rgatadi. O‘quvchilarning kitob ustida ishlash malakasi
shakllanishi ularning bilimlariga bo‘lgan ishonchini oshiradi va mustaqil
o‘rganishni yanada samarali qiladi. O‘qituvchilar bu jarayonni qo‘llab-quvvatlaydi,
o‘quvchilarga zarur yordamni ko‘rsatib, ularga kitoblar va ilmiy manbalarni
samarali ishlatishni o‘rgatadilar.
Mustaqil ishlar o‘quvchilarning nutqini rivojlantirishda muhim ahamiyatga
ega. O‘quvchilar mustaqil ravishda topshiriqlarni bajarish, insho yoki esse yozish,
va bahs-munozaralar o‘tkazish orqali o‘z fikrlarini aniq va tushunarli tarzda
ifodalashni o‘rganadilar. Bu jarayon o‘quvchilarga o‘z fikrlarini tushunishga va
muloqotda samarali ishtirok etishga yordam beradi. Nutqni rivojlantirish
jarayonida o‘quvchilar fikrlarini izchil va aniq ifodalashni o‘rganadilar. Mustaqil
ishlar orqali ular o‘z bilimlarini amaliyotda qo‘llash, yangi mavzularni o‘rganish
va ularni o‘z nuqtai nazaridan ifodalash imkoniyatiga ega bo‘ladilar. Bu
o‘quvchilarga o‘z fikrlarini ifodalash usullarini yaxshilash va muloqotda samarali
ishtirok etish qobiliyatlarini rivojlantiradi. Insho va esse yozish topshiriqlari
o‘quvchilarga o‘z fikrlarini yozma ravishda ifodalashni o‘rgatadi, bu esa nutqning
strukturasi, grammatikani to‘g‘ri ishlatish, va mavzu bo‘yicha fikrlarni tartibga
solish ko‘nikmalarini rivojlantiradi. Bahs-munozaralar o‘tkazish esa o‘quvchilarga
o‘z fikrlarini og‘zaki ravishda, aniq va mantiqiy tarzda ifodalashni o‘rgatadi. Bu
jarayon o‘quvchilarni o‘z fikrlarini boshqalar bilan baham ko‘rishga va
argumentlarni rivojlantirishga undaydi. Nutqni rivojlantirishning muhim
jihatlaridan biri – o‘quvchilarning kommunikativ qobiliyatlarini
mustahkamlashdir. O‘quvchilar o‘z fikrlarini to‘g‘ri va aniq ifodalashni, boshqalar
bilan samarali muloqot qilishni, va fikrlarini mantiqiy va izchil tarzda bayon
etishni o‘rganadilar. Bu ko‘nikmalar o‘quvchilarga nafaqat dars jarayonida, balki
kundalik hayotda ham kerak bo‘ladi. Mustaqil ishlar orqali o‘quvchilar nutq
madaniyatini shakllantirishga erishadilar, bu esa ularga ijtimoiy va professional
sohalarda muvaffaqiyatli faoliyat yuritishda yordam beradi.
36

Samaradorlikni baholash mustaqil ishlarning muvaffaqiyatini o‘lchashda
muhim ahamiyatga ega. O‘quvchilarning o‘zlashtirish darajasini aniqlash orqali
o‘qituvchi ularning qanday o‘rganayotganini va qaysi sohalarda qo‘shimcha
yordamga ehtiyoj borligini tushunadi. Samaradorlikni baholash jarayoni quyidagi
usullar bilan amalga oshiriladi:
1. Testlar : O‘quvchilarning bilim darajasini tezda baholash uchun testlar
samarali vosita hisoblanadi. Ular o‘quvchilarning o‘rganilgan mavzularni
qanchalik yaxshi o‘zlashtirganini aniqlashga yordam beradi. Testlar
o‘quvchilarning nazariy bilimlarini baholashda muhim rol o‘ynaydi.
2. Yozma Ishlar : Insho, esse yoki boshqa yozma ishlar orqali
o‘quvchilarning fikrlarini qanday ifodalashini, yozma ko‘nikmalarini va mavzu
bo‘yicha chuqur tushunchalarini tekshirish mumkin. Yozma ishlar o‘quvchilarning
nutqini rivojlantirishga ham yordam beradi.
3. Amaliy Mashqlar : Amaliy mashqlar o‘quvchilarning o‘zlashtirgan
bilimlarini real hayotdagi vaziyatlarga tatbiq etishini tekshirish imkoniyatini
yaratadi. Bu mashqlar o‘quvchilarning muammoni hal qilish qobiliyatini, tahlil
qilish va qaror qabul qilish ko‘nikmalarini rivojlantiradi.
4. Guruh Ishlari : Jamoaviy ishlarda o‘quvchilar birgalikda muammoni hal
qilishadi, bu ularning jamoada ishlash, fikrlarni muhokama qilish va boshqalar
bilan hamkorlik qilish ko‘nikmalarini rivojlantiradi. Guruh ishlarini baholash
o‘quvchilarning ijtimoiy ko‘nikmalarini va hamkorlikda ishlash qobiliyatini
o‘lchashda yordam beradi.
Samaradorlikni baholashda tahlil qilish muhim ahamiyatga ega. O‘qituvchi
baholash natijalarini ko‘rib chiqib, o‘quvchilarning qaysi sohalarda
qiyinchiliklarga duch kelayotganini aniqlaydi. Bu natijalar asosida o‘quvchilarning
o‘zlashtirish jarayonidagi zaif tomonlarini yaxshilash uchun o‘qituvchi qo‘shimcha
yordam va tushuntirishlar berishi mumkin. Shuningdek, o‘quvchilar o‘z natijalarini
ko‘rib chiqib, o‘z zaif tomonlarini aniqlab, o‘rganish jarayonini yanada samarali
qilish uchun kerakli choralar ko‘rishlari mumkin. Bunday tahlil o‘quvchilarning
37

bilim darajasini yaxshilashga yordam beradi va o‘qituvchiga o‘z darslarini yanada
samarali tashkil etish imkoniyatini yaratadi. Samaradorlikni baholash va tahlil
qilish jarayoni o‘quvchilarning o‘rganish jarayonidagi yutuqlarini va
kamchiliklarini aniqlash, ularning o‘z-o‘zini baholash va rivojlantirish
imkoniyatlarini yaratadi.
Teskari aloqa va motivatsiya mustaqil ishlarning samaradorligini oshirishda
muhim rol o‘ynaydi. O‘quvchilarga samarali teskari aloqa berish nafaqat ularning
bilimlarini yaxshilashga yordam beradi, balki o‘rganish jarayonida ishtiyoq va
motivatsiya darajasini ham oshiradi. Teskari aloqa yordamida o‘quvchilarning
xatolarini aniqlash, ularni tuzatish yo‘llarini ko‘rsatish va o‘z-o‘zini baholash
qobiliyatini rivojlantirish mumkin. Teskari aloqa o‘quvchilarga aniq, tushunarli va
konstruktiv fikrlar bildirilib, o‘z bilimlarini yaxshilash va kelajakda qanday
rivojlanish yo‘llarini izlash imkonini beradi. Shuningdek, o‘quvchilarga
muvaffaqiyatli ishlar uchun rag‘batlantirish ularning o‘rganishga bo‘lgan
ishtiyoqini oshiradi. Rag‘batlantirish yordamida o‘quvchilarning motivatsiyasi
kuchayadi, ular o‘zlarini rivojlantirishga intilishadi. O‘quvchilar o‘zlarining
mehnatlari natijasida muvaffaqiyatga erishishlarini ko‘rib, o‘z-o‘ziga ishonch hosil
qiladilar va o‘rganishga yanada faollashadilar. Teskari aloqa va motivatsiya
birgalikda o‘quvchilarning o‘rganish va rivojlanish istagini mustahkamlab,
bilimlarini yanada chuqurlashtiradi. Bu jarayon o‘quvchilarga o‘z bilimlarini
mustahkamlash, ko‘nikmalarini rivojlantirish va muvaffaqiyatga erishishda
yordam beradi.
Mustaqil ishlar natijalarini tahlil qilish o‘quvchilarning o‘rganish jarayonini
yaxshilashda juda muhimdir. Bu jarayonda o‘qituvchi o‘quvchilarning o‘zlashtirish
darajasini, kuchli tomonlarini va qaysi sohalarda yaxshilanish zarurligini aniqlaydi.
Natijalarni tahlil qilish, o‘quvchilarning muvaffaqiyatlarini va kamchiliklarini
aniqlashga yordam beradi, bu esa o‘qituvchiga darslarining samaradorligini
oshirish uchun zarur bo‘lgan ma'lumotlarni taqdim etadi. Tahlil qilishda,
o‘qituvchi o‘quvchilarni bir-biridan farqlaydigan xususiyatlarni, qobiliyatlarini va
38

bilimlaridagi zaif joylarni aniqlaydi. Bu ma'lumotlar asosida o‘qituvchi individual
yondashuvlar ishlab chiqishi mumkin. Masalan, agar o‘quvchi muayyan mavzuda
qiyinchilikka duch kelsa, unga qo‘shimcha tushuntirishlar, mashqlar yoki
individual yordam ko‘rsatiladi. Tahlilning bir qismini o‘quvchilarga teskari aloqa
berish jarayoni ham tashkil etadi, bunda o‘quvchilarga o‘z bilimlarini va
ko‘nikmalarini qanday yaxshilashlari mumkinligini ko‘rsatish mumkin. Bu, o‘z
navbatida, o‘quvchilarga o‘z-o‘zini baholash, xatolarini tuzatish va o‘z bilimlarini
mustahkamlashda yordam beradi. O‘qituvchining tahlil qilishdagi vazifasi –
o‘quvchilarning o‘rganish jarayonini aniq baholash, individual ehtiyojlarga mos
keladigan yondashuvlarni ishlab chiqish va o‘quvchilarga yanada samarali
o‘rganish imkoniyatini yaratishdir. Tahlil natijalari o‘qituvchining o‘quvchilarga
ko‘rsatgan yordamining qanchalik samarali bo‘lganini va qaysi sohalarda
qo‘shimcha yordam zarurligini ko‘rsatadi.
XULOSA
3-sinfda mustaqil ishlarni tashkil etish metodikasi o‘quvchilarning
bilimlarini mustahkamlash, mustaqil o‘rganish ko‘nikmalarini rivojlantirish va
ularning faolligini oshirishda muhim rol o‘ynaydi. Mustaqil ishlar o‘quvchilarga
o‘z bilimlarini amaliyotda qo‘llash, tahlil qilish, va yangi ma'lumotlarni o‘rganish
imkoniyatini yaratadi. Bu jarayonda o‘qituvchining asosiy vazifasi – o‘quvchilarga
kerakli yordamni ko‘rsatish, zarur teskari aloqa berish va ularni o‘z bilimlarini
yanada rivojlantirishga rag‘batlantirishdir.
Mustaqil ishlar o‘quvchilarning o‘z-o‘zini nazorat qilish, fikrlash va muloqot
qilish qobiliyatlarini rivojlantiradi. O‘quvchilar o‘z bilimlarini yanada chuqurroq
o‘zlashtirishlari uchun mustaqil ishlashda amaliy mashqlar, testlar, va guruh
ishlaridan foydalanish kerak. Bunday ishlar o‘quvchilarning o‘rganish jarayonini
qiziqarli va samarali qilish imkonini yaratadi. O‘qituvchining mustaqil ishlarni
tashkil etishdagi muvaffaqiyati, o‘quvchilarga individual yondashuvlar ishlab
chiqish va ularning bilimlarini samarali baholashga bog‘liqdir. Natijalarni tahlil
qilish va teskari aloqa berish o‘quvchilarning o‘rganish jarayonini yaxshilashda
39

yordam beradi. Mustaqil ishlar o‘quvchilarning o‘z-o‘zini baholash qobiliyatini
oshirish, xatolarni tuzatish va ularning bilimlarini mustahkamlashga yordam
beradi.
Shu bilan birga, o‘quvchilarni mustaqil ishlashga undash, ularni yanada faol
o‘rganishga jalb qilish, va o‘qish jarayoniga chuqurroq kirishishlariga yordam
beradi. 3-sinfda mustaqil ishlarni samarali tashkil etish o‘quvchilarning bilimlarini
yanada rivojlantirishga, o‘qituvchi va o‘quvchi o‘rtasidagi aloqani
mustahkamlashga yordam beradi. Bu esa o‘z navbatida, o‘quvchilarning ta'lim
jarayoniga bo‘lgan qiziqishini oshiradi va ularning umumiy rivojlanishiga katta
hissa qo‘shadi.
FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR
1. 2023-yil 28-fevralda O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti tomonidan
imzolangan PF-27-sonli Farmon – “Insonga e’tibor va sifatli ta’lim yili”
2. 2019-yil 29-apreldagi “O‘zbekiston Respublikasi xalq ta’limi tizimini
2030-yilgacha rivojlantirish konsepsiyasini tasdiqlash to‘g‘risida”gi PQ–4312-
sonli Qaror
3. Abdurahmanov I. - Pedagogik texnologiyalar - Tashkent: O‘qituvchi,
2015, 245 bet.
4. Alimov A. - Dars o‘tish metodikasi - Tashkent: Science, 2016, 312 bet.
5. Beshimov N. - Pedagogik bilimlar va amaliyot - Tashkent: Ma’rifat,
2017, 263 bet.
6. Davronov T. - O‘qituvchining didaktik faoliyati - Tashkent: Iqtidor,
2018, 284 bet.
7. Khamidov R. - O‘quv jarayonini boshqarish - Tashkent: Sharq, 2019,
276 bet.
40

8. Zohidov S. - O‘quvchilarni baholash metodlari - Tashkent: O‘qituvchi,
2016, 251 bet.
9. Tursunov D. - O‘quvchilarga mustaqil ishlarni tashkil etish - Tashkent:
O‘qituvchi, 2018, 245 bet.
10. Karimov B. - Pedagogik metodikalar - Tashkent: Akademnashr, 2017,
325 bet.
11. Murodov F. - Pedagogik texnologiyalar - Tashkent: Ijtimoiy fikr, 2018,
200 bet.
12. Rasulov M. - Mustaqil ishlashda samarali usullar - Tashkent:
O‘qituvchi, 2020, 224 bet.
13. Abduqodirov A. - O‘qitish metodikasi - Tashkent: Ta'lim, 2015, 202 bet.
14. Fayzullayev S. - Tarbiyaviy jarayonlar - Tashkent: Sharq, 2016, 276 bet.
15. Ibragimov S. - O‘quvchi faoliyatini nazorat qilish - Tashkent:
Ma'naviyat, 2017, 221 bet.
16. Tashkentova D. - O‘quvchilarni rivojlantirish metodlari - Tashkent:
O‘qituvchi, 2018, 310 bet.
17. Azimov I. - O‘quv jarayonida mustaqil ishlar - Tashkent: Iqtisodiyot,
2019, 298 bet.
18. Hikmatov B. - Ta'lim metodikasi - Tashkent: O‘zbekiston, 2016, 275 bet.
19. Yusupov A. - Maktabda pedagogik texnologiyalar - Tashkent:
Akademnashr, 2017, 215 bet.
20. Jumaniyozov A. - O‘qituvchining pedagogik faoliyati - Tashkent:
O‘qituvchi, 2018, 267 bet.
21. Khodjaev B. - Kitob ustida ishlash malakasi - Tashkent: Science, 2017,
245 bet.
22. Gulomov A. - O‘qitishda mustaqil ishlarning o‘rni - Tashkent:
Ma'naviyat, 2019, 230 bet.
23. Kasimov U. - Pedagogik faoliyatning samarali usullari - Tashkent:
O‘qituvchi, 2020, 259 bet.
41

24. Shodiev I. - Mustaqil ishlarni tashkil etish - Tashkent: Ijtimoiy fikr,
2018, 203 bet.
25. Hayitov S. - O‘qitish metodlari - Tashkent: Ta'lim, 2016, 300 bet.
26. Sadykova Z. - O‘quvchilar bilan ishlashda metodikalar - Tashkent:
O‘zbekiston, 2019, 276 bet.
27. Abdullaeva M. - Pedagogik jarayonlarni boshqarish - Tashkent:
O‘qituvchi, 2020, 275 bet.
28. Sultanov M. - Faol o‘qitish metodikasi - Tashkent: Akademnashr, 2017,
295 bet.
29. Sharipov A. - O‘quvchilarni baholash va nazorat qilish - Tashkent:
Science, 2016, 312 bet.
30. Nazarov K. - Ta'lim va tarbiya jarayonlari - Tashkent: O‘zbekiston,
2018, 266 bet.
31. Tursunov A. - O‘quv metodikalarining zamonaviy yondashuvlari -
Tashkent: Ma’rifat, 2020, 315 bet.
32. Baxromov B. - O‘quv jarayonida tahlil va natijalar - Tashkent: Ta'lim,
2016, 241 bet.
Internet saytlar:
1. https://uzedu.uz – O‘zbekiston Respublikasi Xalq ta’limi vazirligining
rasmiy sayti
2. https://tdpu.uz – Toshkent davlat pedagogika universiteti rasmiy sayti
3. https://ziyonet.uz – O‘zbekiston ta’lim portali (metodik materiallar, dars
ishlanmalari)
4. https://lex.uz – O‘zbekiston Respublikasi qonunlari va prezident qarorlari
(ta’lim sohasidagi hujjatlar)
5. https://eduportal.uz – Ta’lim islohotlari va yangiliklari bo‘yicha portal
6. https://unicef.org/uzbekistan – UNICEF O‘zbekistonda ta’lim va bolalar
savodxonligi bo‘yicha ma’lumotlar
42

7. https://worldbank.org – Jahon banki ta’lim bo‘yicha hisobotlari,
O‘zbekistondagi islohotlar tahlili
8. https://oecd.org – Iqtisodiy hamkorlik va taraqqiyot tashkiloti (ta’lim
siyosati bo‘yicha tavsiyalar)
9. https://unesco.org – Ta’limda global yondashuvlar va barqaror taraqqiyot
bo‘yicha hisobotlar
10. https://learningapps.org – Interaktiv mashqlar yaratish va matematika
topshiriqlari uchun onlayn platforma
43

Sotib olish