Adabiyot fanini o‘qitishda axborot texnologiyalaridan foydalanish, pedagogik mahoratini oshirish - Adabiyot - Kurs ishlari

Dokument ma'lumotlari

Narxi	45000UZS
Hajmi	61.3KB
Xaridlar	0
Yuklab olingan sana	15 Dekabr 2025
Kengaytma	docx
Bo'lim	Kurs ishlari
Fan	Adabiyot

Sotuvchi

Amriddin Hamroqulov

Ro'yxatga olish sanasi 23 Fevral 2025

54 Sotish

Adabiyot fanini o‘qitishda axborot texnologiyalaridan foydalanish, pedagogik mahoratini oshirish

Sotib olish

2“ Adabiyot fanini o‘qitishda axborot texnologiyalaridan foydalanish,
pedagogik mahoratini oshirish ”
MUNDARIJA
KIRISH ………………………………………………………………………...…..3
I BOB. ADABIYOT FANINI O‘QITISHDA AXBOROT
TEXNOLOGIYALARIDAN FOYDALANISHNING NAZARIY ASOSLARI
1.1.Adabiyot ta’limida axborot texnologiyalarining o‘rni va ahamiyati ….………..5
1.2.Adabiyot darslarida qo‘llaniladigan zamonaviy axborot texnologiyalari
turlari ……………………………………………………………………….………8
1.3.Axborot texnologiyalari yordamida o‘quvchilarning bilim va tafakkurini
rivojlantirish ………………………………………………………………….……17
II BOB. ADABIYOT O‘QITUVCHISINING PEDAGOGIK MAHORATINI
OSHIRISHDA AXBOROT TEXNOLOGIYALARIDAN FOYDALANISH
YO‘LLARI
2.1.Adabiyot o‘qituvchisining pedagogik mahorati va kasbiy kompetensiyalari …19
2.2.Axborot texnologiyalari asosida adabiyot darslarini samarali tashkil etish
metodlari ……………………………………………………………………..……26
2.3.Pedagogik mahoratni oshirishda raqamli ta’lim resurslari va innovatsion
yondashuvlar ………………………………………………………………………31
XULOSA …………………………………………………………………….……34
FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR RO‘YXATI …………………….…….35

3 Kirish
Kurs ishi mavzusining dolzarbligi Bugungi kunda ta’lim tizimida amalga
oshirilayotgan keng ko‘lamli islohotlar, raqamli ta’lim muhitining jadal rivojlanishi
hamda zamonaviy pedagogik yondashuvlarning joriy etilishi adabiyot fanini
o‘qitishda yangi usul va vositalardan foydalanishni taqozo etmoqda. Zamonaviy
axborot texnologiyalarining ta’lim jarayoniga kirib kelishi darslarni an’anaviy
shakldan innovatsion shaklga o‘tkazish imkonini bermoqda. Ayniqsa, multimedia
vositalari, elektron darsliklar, interfaol platformalar va raqamli resurslardan
foydalanish o‘quvchilarning adabiyot faniga bo‘lgan qiziqishini sezilarli darajada
oshirmoqda. Adabiyot darslarida axborot texnologiyalaridan foydalanish
o‘quvchilarning mustaqil fikrlashi, badiiy tafakkuri va tanqidiy yondashuvini
rivojlantirishda muhim ahamiyat kasb etadi. Shu bilan birga, badiiy asarlarni tahlil
qilish jarayonida audio va video materiallardan foydalanish o‘quvchilar tasavvurini
boyitadi. Prezidentimiz Shavkat Mirziyoyev ta’lim tizimini modernizatsiya qilish
va raqamli bilimlarni chuqur egallashni har bir yosh uchun hayotiy zarurat deb
atagan holda, raqamli texnologiyalarni har bir sohada, jumladan ta’limda joriy etish
lozimligini ta’kidlamoqda “Ta’lim, ta’lim, ta’lim, o‘qituvchi, o‘qituvchi,
o‘qituvchi” 1
degan asosiy haqiqatni har doim takrorlab kelmoqda va sifatli ta’lim
tizimini qurish bizning eng asosiy maqsadimiz ekanligini ta’kidlamoqda Bu
jarayon o‘qituvchidan yuqori darajadagi pedagogik mahorat va zamonaviy
texnologiyalarni puxta egallashni talab etadi. Adabiyot fanini o‘qitishda axborot
texnologiyalaridan samarali foydalanish dars sifati va natijadorligini oshirish bilan
birga, o‘qituvchining kasbiy kompetensiyasini ham rivojlantiradi.
Kurs ishi mavzusining o‘rganilganlik darajasi Adabiyot fanini o‘qitish
metodikasi, pedagogik mahorat va axborot texnologiyalarini ta’lim jarayoniga joriy
etish masalalari ko‘plab taniqli pedagog va metodist olimlar tomonidan ilmiy
jihatdan tadqiq etilgan. Jumladan, adabiyot ta’limi mazmuni va metodik asoslari H.
1
O‘zbekiston Prezidenti Sh.M. Mirziyoyev. “Sifatli ta’lim mustahkam iqtisodiyot va mamlakat
kelajagi kalitidir”. UzDaily.uz. https://www.uzdaily.uz/en/mirziyoyev-quality-education-is-the-
key-to-a-strong-economy-and-the-countrys-future/?utm_source

4Yo‘ldoshev, B. Qosimov, N. Jo‘rayev, A. Qodirov kabi olimlarning ilmiy ishlarida
keng yoritilgan. O‘qitish jarayonida zamonaviy pedagogik va innovatsion
texnologiyalardan foydalanish masalalari M. Ochilov, R. Jo‘rayev, Sh.
Abdullayeva tadqiqotlarida o‘z aksini topgan. Shuningdek, o‘qituvchining
pedagogik mahoratini shakllantirish va rivojlantirish masalalari N. Sayidahmedov,
M. Usmonboyeva, U. Inoyatov ilmiy ishlarida chuqur tahlil qilingan. Axborot
texnologiyalarini ta’lim jarayoniga joriy etish, elektron ta’lim resurslaridan
foydalanish masalalari esa B. Xodjayev, D. Xalmatov, Sh. Tursunov kabi olimlar
tomonidan o‘rganilgan. Ushbu tadqiqotlarda adabiyot darslarida interfaol metodlar
va raqamli vositalardan foydalanishning umumiy jihatlari yoritilgan bo‘lsa-da,
adabiyot fanini o‘qitishda axborot texnologiyalaridan foydalanishning o‘qituvchi
pedagogik mahoratini oshirishdagi o‘rni yetarli darajada kompleks tarzda tahlil
qilinmagan. Shu bois mazkur kurs ishi mavjud ilmiy qarashlarni umumlashtirish va
ularni amaliyot bilan uyg‘unlashtirishga qaratilgan.
Kurs ishi mavzusining nazariy va amaliy ahamiyati Mazkur kurs ishining
nazariy ahamiyati shundaki, unda adabiyot fanini o‘qitishda axborot
texnologiyalaridan foydalanish masalalari pedagogika va adabiyot o‘qitish
metodikasi nuqtayi nazaridan ilmiy jihatdan tahlil qilinadi. Tadqiqot jarayonida
zamonaviy axborot texnologiyalarining adabiyot ta’limidagi o‘rni, ularning
didaktik imkoniyatlari hamda o‘qituvchining pedagogik mahoratini oshirish bilan
bog‘liqligi nazariy asoslab beriladi. Shuningdek, pedagogik mahorat
tushunchasining mazmun-mohiyati, uning tarkibiy qismlari va rivojlanish omillari
ilmiy manbalar asosida yoritiladi. Kurs ishida keltirilgan nazariy xulosalar adabiyot
fanini o‘qitish metodikasini yanada takomillashtirishga xizmat qiladi.
Kurs ishining amaliy ahamiyati esa, unda bayon etilgan fikr-mulohazalar,
tavsiyalar va xulosalardan adabiyot darslarini tashkil etish jarayonida samarali
foydalanish imkoniyati mavjudligida namoyon bo‘ladi. Tadqiqot natijalari adabiyot
o‘qituvchilarining pedagogik faoliyatida, dars jarayonida axborot
texnologiyalaridan maqsadli va samarali foydalanishda, shuningdek, ularning

5kasbiy mahoratini oshirishda qo‘l keladi. Bundan tashqari, kurs ishidan pedagogika
yo‘nalishidagi talabalar, yosh o‘qituvchilar hamda metodistlar uchun metodik
qo‘llanma sifatida foydalanish mumkin.
Kurs ishi mavzusining obyekti Adabiyot fanini o‘qitish jarayoni.
Kurs ishi mavzusining predmeti Adabiyot darslarida axborot
texnologiyalaridan foydalanish jarayoni va uning o‘qituvchining pedagogik
mahoratini oshirishdagi ahamiyati.
Kurs ishi mavzusining maqsadi Adabiyot fanini o‘qitishda axborot
texnologiyalaridan foydalanish imkoniyatlarini o‘rganish hamda ularning
o‘qituvchining pedagogik mahoratini oshirishdagi o‘rnini ilmiy-nazariy va amaliy
jihatdan asoslab berish.
Kurs ishi mavzusining vazifalari
 adabiyot ta’limida axborot texnologiyalarining o‘rni va ahamiyatini tahlil
qilish;
 adabiyot darslarida qo‘llaniladigan zamonaviy axborot texnologiyalarini
o‘rganish;
 axborot texnologiyalari orqali adabiyot darslarini samarali tashkil etish
yo‘llarini ko‘rsatish;
 pedagogik mahoratni oshirishda innovatsion yondashuvlarning ahamiyatini
aniqlash.
Kurs ishi mavzusining metodlari Kurs ishini bajarishda tahlil va sintez,
taqqoslash, umumlashtirish, kuzatish, pedagogik tajriba, ilmiy-metodik
adabiyotlarni o‘rganish hamda zamonaviy ta’lim amaliyotini tahlil qilish
metodlaridan foydalanildi.
Kurs ishi mavzusining tuzilishi Kurs ishi kirish, ikki bob, har bir bob uch
bo‘limdan, xulosa va foydalanilgan adabiyotlar ro‘yxatidan iborat.

6I BOB. ADABIYOT FANINI O‘QITISHDA AXBOROT
TEXNOLOGIYALARIDAN FOYDALANISHNING NAZARIY ASOSLARI
1.1. Adabiyot ta’limida axborot texnologiyalarining o‘rni va ahamiyati
Hozirgi davrda jamiyatning barcha sohalarida axborot-kommunikatsiya
texnologiyalarining jadal rivojlanishi ta’lim tizimini ham tubdan yangilash
zaruratini yuzaga keltirdi. Ta’lim jarayonida zamonaviy texnologiyalardan
foydalanish o‘quvchilarning bilim olishga bo‘lgan qiziqishini oshirish, ularning
intellektual salohiyatini rivojlantirish va ta’lim sifatini yuksaltirishga xizmat
qilmoqda. Ayniqsa, adabiyot fanini o‘qitishda axborot texnologiyalarining
qo‘llanilishi mazkur fanning mazmunini yanada boyitish va o‘quvchilarning badiiy
tafakkurini shakllantirishda muhim ahamiyat kasb etadi. 2
Adabiyot fani insonning ma’naviy olamini boyituvchi, estetik didini
shakllantiruvchi muhim fanlardan biri hisoblanadi. Ushbu fan orqali o‘quvchilar
milliy va umuminsoniy qadriyatlar, badiiy tafakkur, axloqiy-me’yoriy qarashlar
bilan tanishadilar. Shu bois adabiyot fanini o‘qitish jarayoni doimo izlanishni,
yangicha yondashuvlarni talab etadi. An’anaviy dars shakllari bilan bir qatorda,
zamonaviy axborot texnologiyalaridan foydalanish adabiyot darslarining
samaradorligini sezilarli darajada oshiradi.
Axborot texnologiyalaridan foydalanish adabiyot darslarida o‘quv materialini
vizual, eshitish va interfaol shakllarda yetkazish imkonini beradi. Multimedia
taqdimotlar, audio va video materiallar, elektron darsliklar o‘quvchilarning dars
jarayonidagi faolligini oshiradi. Masalan, badiiy asar muallifining hayoti va ijodi
bilan tanishtirishda hujjatli filmlar, slaydlar va audio yozuvlardan foydalanish
o‘quvchilarda mustahkam tasavvur hosil qiladi. Bu esa o‘rganilayotgan mavzuning
chuqurroq o‘zlashtirilishiga xizmat qiladi.
Adabiyot ta’limida axborot texnologiyalarining muhim jihatlaridan biri
o‘quvchilarning mustaqil ishlash ko‘nikmalarini rivojlantirishidir. Elektron
2
Abdukarimov, H. Adabiyot fanini o‘qitishda interfaol va multimedia vositalari. – Toshkent:
“Akademnashr”, 2019. – 120 b.

7manbalar, onlayn kutubxonalar, ilmiy-ma’rifiy platformalar orqali o‘quvchilar
qo‘shimcha ma’lumotlarga ega bo‘ladilar. Bu jarayonda o‘quvchilar mustaqil
ravishda izlanish olib borishga, ma’lumotlarni tahlil qilishga va xulosalar
chiqarishga o‘rganadilar. Natijada ularning tanqidiy fikrlash qobiliyati
shakllanadi.Shuningdek, axborot texnologiyalari adabiyot darslarida interfaol muhit
yaratishga yordam beradi. Interfaol doskalar, test dasturlari, elektron baholash
tizimlari o‘quvchilarning bilimini baholashda aniqlik va shaffoflikni ta’minlaydi.
Bunday vositalar dars jarayonini jonlantiradi, barcha o‘quvchilarning faol
ishtirokini ta’minlaydi va bilimlarni mustahkamlashga xizmat qiladi.
Adabiyot fanini o‘qitishda axborot texnologiyalaridan foydalanish
o‘qituvchining pedagogik mahoratini oshirish bilan ham uzviy bog‘liqdir.
Zamonaviy o‘qituvchi nafaqat fan bilimlariga ega bo‘lishi, balki axborot
texnologiyalaridan samarali foydalana olishi lozim. Dars jarayonini texnologiyalar
asosida rejalashtirish, elektron didaktik materiallar tayyorlash o‘qituvchidan yuqori
kasbiy tayyorgarlikni talab etadi. Bu esa o‘qituvchining kasbiy kompetensiyasini
rivojlantiradi. 3
Axborot texnologiyalari yordamida adabiyot darslarini tashkil etish
o‘quvchilarning ijodiy qobiliyatlarini rivojlantirishga ham xizmat qiladi. Badiiy
asarlar asosida prezentatsiyalar tayyorlash, videoroliklar yaratish, loyihaviy ishlar
bajarish o‘quvchilarning ijodkorligini oshiradi. Bu jarayonda o‘quvchilar faqat
bilim oluvchi emas, balki faol ishtirokchi sifatida namoyon bo‘ladilar.adabiyot
ta’limida axborot texnologiyalarining o‘rni va ahamiyati juda katta. Ular dars
jarayonini mazmunan boyitadi, o‘quvchilarning bilim olishga bo‘lgan qiziqishini
oshiradi va ta’lim samaradorligini ta’minlaydi. Shu bilan birga, axborot
texnologiyalaridan foydalanish o‘qituvchining pedagogik mahoratini yuksaltirishda
muhim vosita hisoblanadi. Adabiyot fanini zamonaviy talablarga mos holda
o‘qitish, axborot texnologiyalaridan samarali foydalanish orqali amalga oshiriladi.
3
Abdurahmonov, D. Axborot texnologiyalari yordamida adabiyot darslarini samarali tashkil
etish. – Toshkent: “Ilm Ziyo”, 2021. – 150 b.

8Axborot texnologiyalarining adabiyot ta’limidagi ahamiyati o‘qituvchi
faoliyatida ham yaqqol namoyon bo‘ladi. Zamonaviy adabiyot o‘qituvchisi axborot
texnologiyalaridan foydalana oladigan, innovatsion yondashuvlarga ega bo‘lgan
pedagog bo‘lishi lozim. Dars jarayonida interaktiv doska, kompyuter, proyektor va
elektron platformalardan foydalanish o‘qituvchining pedagogik mahoratini
oshiradi. Bu esa darsni rejalashtirish, tashkil etish va baholash jarayonini yanada
takomillashtiradi.Adabiyot fanini o‘qitishda axborot texnologiyalaridan foydalanish
ta’limning shaxsga yo‘naltirilgan tamoyilini amalga oshirishga yordam beradi. Har
bir o‘quvchining qobiliyati, qiziqishi va bilim darajasini inobatga olgan holda
individual yondashuvni ta’minlash imkoniyati yaratiladi. Masalan, elektron testlar,
interaktiv topshiriqlar orqali o‘quvchilarning bilim darajasi aniqlanadi va ularning
ehtiyojlariga mos topshiriqlar beriladi.Bundan tashqari, axborot texnologiyalari
adabiyot fanini o‘qitishda fanlararo aloqalarni mustahkamlashga xizmat qiladi.
Tarix, san’at, musiqa va boshqa fanlar bilan bog‘liq materiallardan foydalanish
o‘quvchilarning dunyoqarashini kengaytiradi. Bu esa adabiy asarlarni chuqurroq
anglash va tahlil qilishga zamin yaratadi. adabiyot ta’limida axborot
texnologiyalarining o‘rni va ahamiyati nihoyatda katta bo‘lib, ular ta’lim jarayonini
modernizatsiya qilish, o‘quvchilarning bilim va tafakkurini rivojlantirish,
o‘qituvchining pedagogik mahoratini oshirishda muhim vosita hisoblanadi. Shu
sababli adabiyot fanini o‘qitishda axborot texnologiyalaridan samarali va maqsadli
foydalanish bugungi kun ta’lim tizimining asosiy vazifalaridan biridir.
1.2. Adabiyot darslarida qo‘llaniladigan zamonaviy axborot texnologiyalari
turlari
Zamonaviy ta’lim jarayonida axborot texnologiyalari o‘quvchilarning bilim va
ko‘nikmalarini rivojlantirish, darslarni interfaol va samarali tashkil etishda muhim
vosita hisoblanadi. Ayniqsa, adabiyot fanini o‘qitishda texnologiyalarning turli
turlari dars mazmunini boyitish, o‘quvchilarning ijodiy va tanqidiy fikrlashini
shakllantirishda keng qo‘llaniladi. Shu bois adabiyot darslarida qo‘llaniladigan

9zamonaviy axborot texnologiyalari turlarini chuqur tushunish har bir o‘qituvchi
uchun muhimdir.
1-rasm Adabiyot darslarida qo‘llaniladigan zamonaviy axborot
texnologiyalari turlari
1. Multimedia texnologiyalari
Multimedia texnologiyalari adabiyot darslarida eng keng qo‘llaniladigan va
samarali vositalardan biridir. Bu turdagi texnologiyalar o‘quvchilarga badiiy
asarlarni turli shakllarda idrok etish imkonini beradi. Masalan, matnni audio
shaklida tinglash, sahna ko‘rinishlarini videoda ko‘rish yoki syujetni animatsiya
orqali kuzatish o‘quvchilarda darsga bo‘lgan qiziqishni oshiradi. Multimedia
vositalari darsni yanada interfaol qiladi va o‘quvchilarning vizual va eshitish
xotirasini rivojlantiradi.Slaydlar yordamida dars mazmunini bosqichma-bosqich
tushuntirish, muhim fikrlarni ajratib ko‘rsatish, syujet va xarakterlarni diagramma
orqali ko‘rsatish o‘quvchilarga mavzuni osonroq tushunishga yordam beradi.
Audio va video materiallar muallif hayoti, ijodi va badiiy asar mazmunini jonliAdabiyot darslarida
qo‘llaniladigan
zamonaviy axborot
texnologiyalari turlari
Multimedia
texnologiya
lari
Interfaol
ta’lim
platformala
ri
Elektron
darsliklar
va
kutubxonal
ar
Animatsiya
va vizual
materiallar
Loyihaviy
va interfaol
faoliyat
vositalari
Virtual
laboratoriya
lar va
simulyatsiy
alar

10tarzda taqdim etadi. Masalan, she’rlarni audio formatda tinglash, dramatik
sahnalarni video ko‘rinishda ko‘rish darsni qiziqarli qiladi.
Animatsiyalar orqali qahramon xarakteri, syujet rivoji yoki muallif ruhiy holati
ko‘rsatilishi mumkin. Bu esa o‘quvchilarda asarni chuqurroq anglash va tasavvur
qilish imkonini beradi. Shu bilan birga, multimedia vositalari yordamida
o‘quvchilar o‘zaro bahslar va munozaralar orqali mavzuni mustahkamlashadi.
Multimedia texnologiyalari o‘qituvchiga ham qulaylik yaratadi. Darsni vizual va
audio materiallar bilan boyitish o‘qituvchining pedagogik mahoratini
rivojlantirishga yordam beradi. Darsni rejalashtirish va tayyorlash jarayonida
o‘qituvchi turli vositalarni kombinatsiyalash orqali o‘quvchilarning e’tiborini jalb
qilish imkoniga ega bo‘ladi. 4
2. Interfaol ta’lim platformalari
Interfaol ta’lim platformalari adabiyot darslarini samarali, qiziqarli va faol
qilishda muhim rol o‘ynaydi. Bu turdagi texnologiyalar o‘quvchilarning dars
jarayonida faolligini oshiradi va ularni o‘rganish jarayoniga to‘liq jalb qiladi.
Masalan, interfaol doskalar yordamida o‘qituvchi matnni vizual tarzda taqdim
etadi, muhim fikrlarni ajratib ko‘rsatadi va savollar bilan o‘quvchilarni ishtirok
etishga undaydi. Shu bilan birga, o‘quvchilar elektron testlar va viktorinalar orqali
bilimlarini mustaqil ravishda tekshiradilar. Interfaol platformalar yordamida guruh
ishlari, munozaralar va jamoaviy loyihalar amalga oshiriladi. Masalan, o‘quvchilar
"Alpomish" dostonidagi qahramon xarakterlarini tahlil qilish uchun guruhlarga
bo‘linadi va interfaol doska orqali natijalarini taqdim etadi. Onlayn platformalarda
o‘quvchilar bir-birlari bilan fikr almashadilar, savollar beradilar va javoblarni
muhokama qiladilar. Bu jarayon o‘quvchilarning tanqidiy fikrlash, muloqot va
ijodiy ko‘nikmalarini rivojlantiradi. Interfaol ta’lim platformalari o‘qituvchiga dars
jarayonini kuzatish va individual yondashuvni ta’minlash imkonini beradi.
O‘qituvchi o‘quvchilarning faoliyatini monitoring qiladi, zaif tomonlarini aniqlaydi
4
Azimov, B. Adabiyot fanini o‘qitishda interfaol metodlar. – Toshkent: “Ma’naviyat”, 2017. –
120 b.

11va qo‘shimcha tavsiyalar beradi. Shu tarzda darslar samaradorligi oshadi va har bir
o‘quvchi mavzuni o‘z sur’atida o‘zlashtiradi. Masalan, she’riyat mavzusida
interfaol doska yordamida qahramon xarakterlarini ajratish, asardagi syujetni vizual
tarzda ko‘rsatish va o‘quvchilarning savollariga tezkor javob berish mumkin.
Onlayn viktorinalar esa bilimni mustahkamlash va qiziqishni rag‘batlantirishda
samarali vosita bo‘lib xizmat qiladi. Shu bilan birga, interfaol platformalar
o‘quvchilarning ijodiy qobiliyatlarini rivojlantirishga xizmat qiladi. Masalan,
o‘quvchilar guruhlarda maqola yoki prezentatsiya tayyorlash orqali mavzuni
chuqurroq o‘rganadilar va o‘z fikrlarini erkin ifodalaydilar. Interfaol platformalar
yordamida o‘quvchilar mavzuni turli nuqtai nazardan ko‘rib chiqadi, syujetni tahlil
qiladi va mavzu bo‘yicha qo‘shimcha ma’lumot izlaydi. Bu esa tanqidiy fikrlash va
mustaqil izlanish ko‘nikmalarini rivojlantiradi.
3. Elektron darsliklar va kutubxonalar
Elektron darsliklar va kutubxonalar adabiyot darslarini samarali va interfaol
qilishda muhim vosita hisoblanadi. Ular o‘quvchilarga badiiy asarlarni o‘z vaqtida
va qulay tarzda o‘rganish imkonini beradi. Masalan, elektron kitoblar orqali
o‘quvchilar she’rlar va hikoyalarni tinglaydi, matnni qayta ishlaydi va mavzuni
mustaqil o‘zlashtiradi. Elektron kutubxonalar esa turli mualliflarning asarlarini,
maqolalarni va izlanish materiallarini bir joyda taqdim etadi. Shu orqali o‘quvchilar
mavzu yuzasidan qo‘shimcha ma’lumotlarga ega bo‘ladi va o‘z bilimlarini
kengaytiradi. Elektron darsliklar o‘quvchilarga mavzuni bosqichma-bosqich
o‘rganish, qiyin joylarni qayta ko‘rib chiqish va o‘zlashtirish imkonini yaratadi.
Masalan, Firdavsiy yoki Alisher Navoiy asarlarini elektron kitoblar orqali o‘rganish
o‘quvchilarda chuqur tafakkur va badiiy didni shakllantiradi. Shu bilan birga,
elektron darsliklar o‘qituvchiga ham qulaylik yaratadi, chunki u materialni tez va
samarali tayyorlash, o‘quvchilarning individual ehtiyojlarini hisobga olish
imkoniga ega bo‘ladi. Elektron kutubxonalar orqali o‘quvchilar o‘zaro ilmiy va
badiiy izlanishlarni amalga oshiradilar, qo‘shimcha manbalarni solishtiradilar va
mavzuni mustahkam o‘zlashtiradilar. Bu jarayon ularning tanqidiy fikrlash va

12mustaqil izlanish ko‘nikmalarini rivojlantiradi. Elektron darsliklar yordamida
o‘quvchilar matnni tahlil qiladilar, muallifning asarga bo‘lgan yondashuvini
tushunadilar va mavzu bo‘yicha xulosalar chiqaradilar. Shuningdek, elektron
resurslar interfaol mashg‘ulotlarni tashkil qilishda qo‘llaniladi, masalan,
o‘quvchilar guruhlarda loyihaviy ishlar tayyorlaydilar, slaydlar va prezentatsiyalar
yaratadilar. Shu tarzda elektron darsliklar va kutubxonalar adabiyot darslarini
interfaol, qiziqarli va samarali qiladi, o‘quvchilarning bilim va ko‘nikmalarini
mustahkamlaydi, pedagogik jarayonni yanada boyitadi.
4. Animatsiya va vizual materiallar 5
Animatsiya va vizual materiallar adabiyot darslarini jonli, qiziqarli va tushunarli
qilishda muhim rol o‘ynaydi. Masalan, qahramon xarakterlarini animatsiya orqali
ko‘rsatish, voqealar rivojini vizual tarzda ifodalash o‘quvchilarda mavzuni
yaxshiroq tushunish va tasavvur qilish imkonini yaratadi. Dramaturgik sahnalarni
video yoki animatsiya shaklida ko‘rsatish o‘quvchilarda asarni chuqur anglashni
ta’minlaydi. Shu bilan birga, vizual materiallar darsni interfaol qiladi va
o‘quvchilarning e’tiborini jalb qiladi. Masalan, “Alpomish” dostonidagi voqealarni
animatsiya orqali ko‘rsatish orqali o‘quvchilar qahramonlar xarakterini va syujet
rivojini vizual tarzda tushunadilar. Animatsiya yordamida o‘quvchilar muallif ruhiy
holatini, qahramonlar orasidagi munosabatlarni va dramatik vaziyatlarni chuqur
anglaydilar. Shu tarzda vizual materiallar nafaqat bilimni oshiradi, balki badiiy
tafakkur va estetik didni shakllantiradi. Animatsiya va vizual materiallar darslarni
mustaqil va guruh ishlari bilan boyitadi, o‘quvchilar turli mashqlar va tahlillar
orqali mavzuni chuqur o‘zlashtiradilar. Shu bilan birga, vizual materiallar
o‘qituvchining pedagogik mahoratini oshirishga xizmat qiladi, chunki u darsni
interfaol va qiziqarli tashkil etadi. Masalan, she’riyat mavzusida qahramon
xarakterlarini diagramma va animatsiya orqali ko‘rsatish, video sahnalar yordamida
syujetni tahlil qilish o‘quvchilarda mustaqil fikrlash ko‘nikmalarini shakllantiradi.
5
Xasanov, S. Adabiyot darslarida multimedia va elektron resurslar. – Toshkent: “Ma’naviyat”,
2019. – 140 b.

13Animatsiya va vizual materiallar yordamida o‘quvchilar mavzuni turli nuqtai
nazardan tahlil qiladilar, muallif yondashuvini o‘rganadilar va ijodiy loyihalar
yaratadilar. Shu bilan dars jarayoni interfaol, samarali va qiziqarli bo‘ladi,
o‘quvchilarning ijodiy va tanqidiy fikrlash ko‘nikmalari rivojlantiriladi. Shu bois
animatsiya va vizual materiallardan foydalanish bugungi adabiyot darslarida
dolzarb va zarur vosita hisoblanadi.
5. Loyihaviy va interfaol faoliyat
Loyihaviy va interfaol faoliyat adabiyot darslarini samarali va qiziqarli qilishda
asosiy metodlardan biridir. O‘quvchilar guruhlarga bo‘linib, badiiy asar asosida
loyihalar tayyorlaydilar, prezentatsiyalar yaratadilar yoki videoroliklar
tayyorlaydilar. Masalan, “Firdavsiy” asari bo‘yicha o‘quvchilar guruhlarda
qahramon xarakterlarini tahlil qilib, interfaol taqdimot orqali natijalarini sinfga
namoyish qiladilar. Bu jarayon o‘quvchilarning ijodkorligini rivojlantiradi,
jamoaviy ishlash ko‘nikmalarini shakllantiradi va tanqidiy fikrlashni
mustahkamlaydi. Loyihaviy faoliyat yordamida o‘quvchilar asarni turli nuqtai
nazardan tahlil qiladilar, syujet va muallif yondashuvini o‘rganadilar. Shu bilan
birga, interfaol mashg‘ulotlar o‘quvchilarni o‘z fikrini erkin ifodalashga,
muhokamalarda faol qatnashishga undaydi. Masalan, she’riyat darsida o‘quvchilar
qahramon ruhiy holatini guruhlarda animatsiya yoki slaydlar yordamida
ifodalaydilar. Loyihaviy metod o‘quvchilarga mavzuni mustaqil o‘rganish,
qo‘shimcha manbalarni topish va o‘z izlanish natijalarini taqdim etish imkonini
beradi. Shu tarzda dars jarayoni interfaol, qiziqarli va samarali bo‘ladi,
o‘quvchilarning ijodiy va tanqidiy fikrlash ko‘nikmalari rivojlantiriladi. Loyihaviy
faoliyat o‘qituvchiga ham qulaylik yaratadi, chunki u darsni individual yondashuv
bilan tashkil etadi va o‘quvchilar faoliyatini kuzatadi. Shu bois loyihaviy va
interfaol faoliyat zamonaviy adabiyot darslarida dolzarb va zarur metod
hisoblanadi.
6. Virtual laboratoriyalar va simulyatsiyalar

14Virtual laboratoriyalar va simulyatsiyalar adabiyot darslarini interfaol va
qiziqarli qilishda muhim vosita hisoblanadi. Bu turdagi texnologiyalar
o‘quvchilarga badiiy asarlarni virtual muhitda o‘rganish imkonini beradi. Masalan,
muallif ijodiy muhiti, voqea joyi yoki tarixiy kontekstni virtual tarzda taqdim etish
o‘quvchilarga mavzuni jonli idrok etishga yordam beradi. Virtual tajribalar orqali
o‘quvchilar qahramon xarakterlarini, syujet rivojini va dramatik vaziyatlarni o‘z
nazari bilan kuzatadilar. Masalan, “Alpomish” dostonidagi voqealarni virtual
muhitda ko‘rib, qahramonlar xarakterini va voqealar bog‘liqligini chuqur tahlil
qilish mumkin. Shu bilan birga, virtual laboratoriyalar o‘quvchilarda mustaqil
fikrlash, tahlil va izlanish ko‘nikmalarini rivojlantiradi. Ular mavzuni turli nuqtai
nazardan ko‘rib, muallif yondashuvini o‘rganadilar va xulosalar chiqaradilar.
Virtual simulyatsiyalar o‘qituvchiga ham qulaylik yaratadi, chunki u darsni
interfaol va individual yondashuv bilan tashkil etadi, o‘quvchilarning faoliyatini
kuzatadi va zarur hollarda yo‘naltiradi. Shu tarzda dars jarayoni samarali bo‘lib,
o‘quvchilar mavzuni chuqur anglashga va ijodiy loyihalar yaratishga o‘rganadilar.
Virtual laboratoriyalar yordamida o‘quvchilar guruh ishlari, prezentatsiyalar va
interfaol mashqlar orqali mavzuni mustahkamlashadi. Masalan, she’riyat darsida
o‘quvchilar qahramon ruhiy holatini virtual sahnada kuzatib, uning xarakterini
tahlil qiladilar va guruhda muhokama qiladilar. Shu bilan birga, virtual
laboratoriyalar mavzuni qiziqarli va esda qolarli qilishga yordam beradi, dars
jarayonini interfaol qiladi va o‘quvchilarning estetik didini rivojlantiradi. Natijada,
adabiyot darslari o‘quvchilar uchun yanada samarali, qiziqarli va ijodiy bo‘ladi.
Shu bois virtual laboratoriyalar va simulyatsiyalardan foydalanish zamonaviy
adabiyot darslarida dolzarb va zarur vosita hisoblanadi.
7. Onlayn baholash tizimlari
Onlayn baholash tizimlari adabiyot darslarida o‘quvchilarning bilim darajasini
tez va aniq aniqlash, dars samaradorligini oshirish va o‘quvchilarning faolligini
rag‘batlantirishda samarali vosita hisoblanadi. Masalan, elektron testlar yordamida
o‘quvchilar mavzuni mustaqil ravishda tekshiradi va o‘z bilim darajasini baholaydi.

15Onlayn viktorinalar o‘quvchilarga o‘rganilgan materialni mustahkamlash imkonini
beradi. Shu bilan birga, o‘qituvchi natijalarni avtomatik ravishda kuzatadi,
o‘quvchilarning kuchli va zaif tomonlarini aniqlaydi va darsni optimallashtiradi.
Masalan, she’riyat darsida qahramon xarakterini tahlil qilish bo‘yicha testlar
o‘quvchilarning tanqidiy fikrlash va tushunish ko‘nikmalarini baholashda
qo‘llaniladi. Onlayn baholash tizimlari o‘quvchilarning faolligini oshiradi, ular
savollarga tezkor javob berish, fikr almashish va natijalarni tahlil qilish
imkoniyatiga ega bo‘ladi. Shu bilan birga, o‘qituvchi individual yondashuvni
ta’minlaydi, har bir o‘quvchi faoliyatini kuzatadi va qo‘shimcha tavsiyalar beradi.
Onlayn baholash tizimlari orqali o‘quvchilar mavzuni mustaqil o‘rganadilar,
elektron testlar va viktorinalarda ishtirok etadilar, natijalarni tahlil qiladilar va o‘z
bilimlarini mustahkamlaydilar. Shu tarzda dars interfaol va samarali bo‘ladi,
o‘quvchilarning bilim va ko‘nikmalari rivojlanadi, ijodiy va tanqidiy fikrlash
qobiliyatlari shakllanadi. Natijada, onlayn baholash tizimlari adabiyot darslarining
sifatini oshiradi va zamonaviy ta’lim talablariga mos keladi. Shu bois ularni
qo‘llash bugungi kunda dolzarb va zarur hisoblanadi.
8. Mobil ilovalar va interaktiv resurslar
Mobil ilovalar va interaktiv resurslar adabiyot darslarida o‘quvchilarning bilim
olish jarayonini interfaol va qulay qiladi. Masalan, smartfon va planshetlar
yordamida o‘quvchilar badiiy asarlarni o‘rganadi, quiz va viktorinalarda ishtirok
etadi, audio va video materiallarni tinglaydi va tahlil qiladi. Adabiyotga oid mobil
ilovalar o‘quvchilarga she’riyat va proza matnlarini elektron shaklda o‘rganish
imkonini beradi. Shu bilan birga, interaktiv resurslar o‘quvchilarni mustaqil
ishlashga undaydi va ularning tanqidiy fikrlash ko‘nikmalarini rivojlantiradi.
Masalan, “Alisher Navoiy” asari bo‘yicha mobil ilova orqali o‘quvchilar qahramon
xarakterlarini tahlil qiladilar, syujet rivojini kuzatadilar va o‘z xulosalarini
yozadilar. Mobil ilovalar darsni interfaol va qiziqarli qiladi, o‘quvchilarni o‘z
fikrini erkin ifodalashga, muhokamalarda ishtirok etishga va ijodiy loyihalar
yaratishga undaydi. Shu tarzda dars jarayoni samarali bo‘ladi, o‘quvchilarning

16bilim, ko‘nikma va ijodiy salohiyati rivojlanadi. Mobil ilovalar o‘qituvchiga ham
qulaylik yaratadi, chunki u darsni individual yondashuv bilan tashkil etadi va
o‘quvchilarning faoliyatini monitoring qiladi. Shu bois, mobil ilovalar va interaktiv
resurslardan foydalanish zamonaviy adabiyot darslarida dolzarb va zarur vosita
hisoblanadi.
Jadval 1. Adabiyot fanini o‘qitishda axborot texnologiyalarining turlari va
ularning pedagogik ahamiyati
№ Axborot
texnologiyasi
turi Tavsifi va darsda qo‘llanish
misollari Pedagogik ahamiyati
1 Multimedia
texnologiyalari Slaydlar, audio va video materiallar,
animatsiyalar orqali badiiy asarni
tushuntirish. Masalan, she’riyat
darsida muallif hayoti va qahramon
xarakterini vizual ko‘rsatish. Darsni interfaol qiladi,
o‘quvchilarning vizual va
eshitish xotirasini rivojlantiradi,
pedagogik mahoratni oshiradi.
2 Interfaol ta’lim
platformalari Interfaol doskalar, onlayn testlar,
viktorinalar, elektron mashqlar.
Masalan, “Alpomish” dostonini
guruhlarda tahlil qilish. O‘quvchilarni darsga faol jalb
qiladi, tanqidiy fikrlash va
jamoaviy ishlash
ko‘nikmalarini rivojlantiradi.
3 Elektron
darsliklar va
kutubxonalar E-kitoblar, elektron kutubxonalar,
maqolalar va izlanish resurslari.
Masalan, Navoiy asarlarini elektron
kitob orqali o‘rganish. Mustaqil ishlash va izlanish
ko‘nikmalarini rivojlantiradi,
darsni boyitadi, bilimni
mustahkamlaydi.
4 Animatsiya va
vizual
materiallar Qahramon xarakterlarini animatsiya
orqali ko‘rsatish, dramatik sahnalarni
video ko‘rinishda taqdim etish. Mavzuni jonli va tushunarli
qiladi, badiiy tafakkur va
estetik didni shakllantiradi.
5 Loyihaviy va
interfaol faoliyat Guruh loyihalari, prezentatsiyalar,
videoroliklar tayyorlash. Masalan,
Firdavsiy asari bo‘yicha qahramon
xarakterini guruhda tahlil qilish. O‘quvchilarning ijodiy va
tanqidiy fikrlashini
rivojlantiradi, jamoaviy ishlash
ko‘nikmalarini shakllantiradi.
6 Virtual
laboratoriyalar
va
simulyatsiyalar Muallif ijodiy muhiti va tarixiy
kontekstni virtual muhitda o‘rganish.
Masalan, “Alpomish” voqealarini
virtual sahnada kuzatish. Mustaqil fikrlash, tahlil va
izlanish ko‘nikmalarini
rivojlantiradi, darsni interfaol
qiladi.
7 Onlayn baholash
tizimlari Elektron testlar, viktorinalar,
natijalarni avtomatik kuzatish.
Masalan, she’riyat darsida qahramon
xarakterini tahlil qilish bo‘yicha
testlar. Bilim darajasini tez aniqlash,
faollikni rag‘batlantirish va
individual yondashuvni
ta’minlash.
8 Mobil ilovalar
va interaktiv
resurslar Smartfon va planshetlar yordamida
badiiy asarlarni o‘rganish, quiz va
viktorinalarda ishtirok etish. Masalan, Darsni interfaol va qiziqarli
qiladi, o‘quvchilarning ijodiy
va tanqidiy fikrlash

17Navoiy asarlarini mobil ilova orqali
tahlil qilish. ko‘nikmalarini rivojlantiradi.
1.3.Axborot texnologiyalari yordamida o‘quvchilarning bilim va tafakkurini
rivojlantirish
Axborot texnologiyalari o‘quvchilarning bilim va tafakkurini rivojlantirishda
samarali vosita sifatida keng qo‘llanilmoqda. Zamonaviy ta’lim jarayonida faqat
matn orqali ma’lumot berish o‘quvchilarni yetarlicha jalb qilmaydi, shu bois
interfaol va vizual vositalardan foydalanish darsni samarali qiladi. Masalan,
multimedia va slaydlar yordamida badiiy asar mazmuni bosqichma-bosqich
tushuntiriladi, qahramon xarakteri diagramma va grafiklar orqali ko‘rsatiladi, bu
esa o‘quvchilarning vizual idrokini oshiradi. Audio materiallar o‘quvchilarga
she’rlarni tinglash imkonini beradi, ularning eshitish xotirasi rivojlanadi va badiiy
tafakkur shakllanadi. Shu bilan birga, virtual laboratoriyalar va simulyatsiyalar
orqali o‘quvchilar muallif ijodiy muhiti va tarixiy kontekstni o‘rganadilar,
voqealarni virtual sahnada kuzatadilar va syujet rivojini tahlil qiladilar. Masalan,
“Alpomish” dostonini virtual muhitda o‘rganish orqali o‘quvchilar qahramon
xarakterini, voqealar bog‘liqligini va dramatik vaziyatlarni chuqurroq anglaydilar. 6
Interfaol ta’lim platformalari o‘quvchilarning tanqidiy fikrlashini rivojlantiradi,
ular guruhlarda loyihalar tayyorlaydilar, muhokamalarda ishtirok etadilar va
mavzuni turli nuqtai nazardan o‘rganadilar. Masalan, Firdavsiy asarida
qahramonlar xarakterini guruhda tahlil qilish, interfaol doskalar orqali natijalarni
taqdim etish o‘quvchilarning fikr almashish, izlanish va muloqot ko‘nikmalarini
rivojlantiradi. Elektron darsliklar va kutubxonalar o‘quvchilarga mavzuni mustaqil
o‘rganish, qo‘shimcha manbalarni topish va bilimni mustahkamlash imkonini
beradi. Shu bilan birga, mobil ilovalar va interaktiv resurslar o‘quvchilarning bilim
6
Islomov, A. Pedagogik mahoratni oshirishda zamonaviy texnologiyalar. – Toshkent: “Fan va
ta’lim”, 2018. – 112 b.

18olish jarayonini qulay va interfaol qiladi, ular quiz va viktorinalarda ishtirok
etadilar, audio va video materiallarni tinglaydilar va tahlil qiladilar.
Axborot texnologiyalari yordamida o‘quvchilar mavzuni chuqurroq o‘rganadilar,
syujetni tahlil qiladilar, muallif yondashuvini o‘rganadilar va ijodiy loyihalar
yaratadilar. Shu bilan birga, turli interfaol mashqlar, viktorinalar va prezentatsiyalar
orqali o‘quvchilarning mustaqil fikrlash, tanqidiy tahlil va ijodiy ko‘nikmalari
rivojlantiriladi. Onlayn baholash tizimlari esa bilim darajasini tez aniqlash, zaif
tomonlarni aniqlash va qo‘shimcha tavsiyalar berish imkonini yaratadi. 7
Shu tarzda
axborot texnologiyalari o‘quvchilarning nafaqat bilimini oshiradi, balki tafakkurini
rivojlantiradi, mavzuni turli nuqtai nazardan anglashga yordam beradi. Misol
uchun, she’riyat darsida qahramon ruhiy holatini virtual sahnada kuzatish va
guruhda tahlil qilish o‘quvchilarning badiiy tafakkurini kengaytiradi va estetik
didni shakllantiradi.
Axborot texnologiyalari yordamida o‘quvchilar individual va guruh ishlari
orqali dars mazmunini chuqur o‘zlashtiradilar, mavzuni mustaqil o‘rganadilar va
o‘z xulosalarini taqdim etadilar. Bu jarayon ularning izlanish va tahlil qilish
ko‘nikmalarini rivojlantiradi, bilimni amaliy qo‘llashga rag‘batlantiradi va tanqidiy
fikrlash qobiliyatini oshiradi. Shu bois adabiyot fanini o‘qitishda axborot
texnologiyalaridan foydalanish o‘quvchilarning bilim va tafakkurini
rivojlantirishda dolzarb va samarali vosita hisoblanadi.
7
Karimov, I. Zamonaviy adabiyot darslarida axborot texnologiyalarini qo‘llash metodikasi. –
Toshkent: “Fan va ta’lim”, 2018. – 132 b.

19II BOB. ADABIYOT O‘QITUVCHISINING PEDAGOGIK MAHORATINI
OSHIRISHDA AXBOROT TEXNOLOGIYALARIDAN FOYDALANISH
YO‘LLARI
2.1.Adabiyot o‘qituvchisining pedagogik mahorati va kasbiy
kompetensiyalari
Adabiyot o‘qituvchisining pedagogik mahorati uning darslarni samarali, qiziqarli
va interfaol tashkil etish qobiliyati bilan belgilanadi. Pedagogik mahorat nafaqat
nazariy bilimlarni bilish, balki o‘quvchilarning psixologik xususiyatlarini
tushunish, badiiy tafakkurini rivojlantirish va ularning individual imkoniyatlariga
mos dars usullarini tanlashni o‘z ichiga oladi. Zamonaviy ta’lim jarayonida
pedagogik mahoratni yanada rivojlantirish uchun axborot texnologiyalaridan
foydalanish muhim vosita hisoblanadi. 8
Kasbiy kompetensiyalar esa o‘qituvchining o‘z sohasidagi bilim darajasi,
metodik tayyorgarligi, didaktik usullardan samarali foydalanish qobiliyati va
o‘quvchilar bilan samarali muloqot qilish ko‘nikmalarini o‘z ichiga oladi. Masalan,
o‘qituvchi elektron darsliklar, interfaol ta’lim platformalari va multimedia resurslar
yordamida mavzuni tushuntiradi va o‘quvchilarning diqqatini jalb qiladi. Shu
tarzda, pedagogik mahorat o‘quvchilarning faolligini oshiradi va dars jarayonini
interfaol qiladi.
Axborot texnologiyalaridan foydalanish pedagogik jarayonda o‘qituvchining
kasbiy kompetensiyalarini mustahkamlashga xizmat qiladi. Masalan, interfaol
doskalar, animatsiya va vizual materiallar yordamida darslarni boyitish,
8
Qodirova, M. Raqamli ta’lim resurslaridan foydalanish bo‘yicha metodik qo‘llanma. –
Toshkent: “Fan va Texnologiya”, 2020. – 136 b.

20o‘quvchilarning tanqidiy fikrlashini rivojlantirish va ularni mustaqil izlanishga
yo‘naltirish mumkin. Shu bilan birga, elektron kutubxonalar va mobil ilovalar
o‘qituvchiga qo‘shimcha manbalarni tez topish, darsni individual yondashuv bilan
tashkil etish va o‘quvchilarning bilim darajasini kuzatish imkonini beradi.
Pedagogik mahoratni oshirish jarayonida o‘qituvchi doimiy ravishda o‘z bilimini
yangilab borishi, zamonaviy didaktik usullar va axborot texnologiyalarini
o‘rganishi zarur. Masalan, onlayn kurslar, vebinarlar va seminarlar orqali
o‘qituvchi interfaol darslar tayyorlash, virtual laboratoriyalar va simulyatsiyalardan
foydalanish bo‘yicha kasbiy ko‘nikmalarini oshiradi. Shu tarzda pedagogik
mahorat va kasbiy kompetensiyalar bir-birini to‘ldiradi, dars jarayoni samarali
bo‘ladi va o‘quvchilarning bilim va tafakkuri rivojlanadi.
Axborot texnologiyalari pedagogik mahoratni rivojlantirishda o‘qituvchiga o‘z
darslarini turli didaktik yondashuvlar bilan boyitish imkonini beradi. Masalan,
guruhlarda loyihaviy ishlar tashkil qilish, qahramon xarakterini tahlil qilish va
interfaol mashqlar orqali mavzuni o‘rganish o‘qituvchining metodik
kompetensiyasini oshiradi. Shu bilan birga, turli interfaol resurslar, elektron testlar
va mobil ilovalar o‘quvchilarning bilim darajasini tez aniqlashga, individual
yondashuvni ta’minlashga va pedagogik jarayonni optimallashtirishga yordam
beradi.
kasbiy kompetensiyalari:
 Pedagogik kompetensiya
 Didaktik kompetensiya
 Axborot-kommunikatsion kompetensiya (ICT)
 Baholash kompetensiyasi
 Kommunikativ kompetensiya
 Innovatsion kompetensiya
 Tahliliy va tanqidiy fikrlash kompetensiyasi
1. Pedagogik kompetensiya

21Pedagogik kompetensiya o‘qituvchining darslarni samarali, qiziqarli va
o‘quvchilarning individual imkoniyatlarini hisobga olgan holda tashkil etish
qobiliyatidir. Bu kompetensiya o‘qituvchidan nafaqat nazariy bilimlarni bilishni,
balki psixologik xususiyatlarni tushunish va ularga moslashishni talab qiladi.
Pedagogik kompetensiya orqali o‘qituvchi o‘quvchilarning faolligini oshiradi,
darsni interfaol qiladi va mavzuni chuqur tushuntiradi. Masalan, she’riyat darsida
qahramon xarakterini tahlil qilishda o‘quvchilarning yosh va qiziqish darajasini
hisobga olish darsni samarali qiladi. Shuningdek, pedagogik kompetensiya
o‘qituvchiga o‘quvchilarning individual xususiyatlarini hisobga olgan holda darsni
moslashtirish imkonini beradi. Guruhlarda ishlash, interfaol mashqlar va loyiha
ishlari tashkil etish orqali o‘quvchilarning mustaqil fikrlash, ijodiy va tanqidiy
ko‘nikmalarini rivojlantirish mumkin. Pedagogik kompetensiya o‘qituvchining
darslarni rejalashtirish, vaqtni samarali taqsimlash va o‘quvchilarning e’tiborini
jalb qilish qobiliyatini oshiradi.
Axborot texnologiyalari pedagogik kompetensiyani mustahkamlashda muhim
vosita hisoblanadi. Interfaol doskalar, multimedia va audio-video materiallar
yordamida o‘quvchilarning diqqatini jalb qilish va mavzuni vizual tarzda
tushuntirish mumkin. Shu bilan birga, pedagogik kompetensiya o‘quvchilarning
bilim va tafakkurini rivojlantirish, ularni mustaqil ishlashga yo‘naltirish va badiiy
asarlarni tahlil qilish qobiliyatini shakllantiradi.O‘qituvchi pedagogik
kompetensiyani doimiy ravishda oshirib borishi zarur. Buning uchun u zamonaviy
pedagogik texnologiyalar, interfaol mashg‘ulotlar va innovatsion usullarni
o‘rganishi, amaliyotda qo‘llashi lozim. Misol uchun, o‘quvchilarga qahramon
xarakterini vizual materiallar orqali tahlil qilish imkoniyatini berish, ularning
badiiy tafakkurini rivojlantiradi va darsni qiziqarli qiladi.Pedagogik kompetensiya
shuningdek, o‘qituvchining darsni individual va guruh ishlariga moslashtirish,
o‘quvchilarning qiziqish va ehtiyojlarini hisobga olish qobiliyatini oshiradi. Bu
jarayon o‘quvchilarning faolligini rag‘batlantiradi, dars jarayonini samarali qiladi
va o‘qituvchining metodik mahoratini oshiradi. Shu sababli pedagogik

22kompetensiya zamonaviy ta’lim jarayonida eng asosiy va dolzarb
kompetensiyalardan biridir.
2. Didaktik kompetensiya
Didaktik kompetensiya o‘qituvchining darsni o‘quvchilarga tushunarli, samarali
va qiziqarli tarzda yetkazish qobiliyatini anglatadi. Bu kompetensiya o‘qituvchidan
mavzuni rejalashtirish, turli metod va usullarni tanlash, dars mazmunini
bosqichma-bosqich tushuntirishni talab qiladi. Masalan, adabiyot darsida she’riyat
yoki doston mavzusini tahlil qilishda interfaol mashqlar, guruh ishlari va
prezentatsiyalardan foydalanish darsni yanada samarali qiladi.
Didaktik kompetensiya orqali o‘qituvchi o‘quvchilarning o‘rganish darajasini
hisobga oladi, mavzuni ularga moslashtiradi va har bir o‘quvchining qiziqishi va
ehtiyojini inobatga oladi. Shu bilan birga, didaktik kompetensiya o‘quvchilarning
tanqidiy fikrlashini rivojlantirish, ularni mustaqil fikr yuritishga yo‘naltirish
imkonini beradi. Masalan, qahramon xarakteri bo‘yicha interfaol bahs-munozaralar
tashkil etish orqali o‘quvchilar o‘z fikrlarini asoslashni o‘rganadilar.
Axborot texnologiyalari didaktik kompetensiyani mustahkamlashda muhim
vosita hisoblanadi. Multimedia va vizual materiallar yordamida mavzu tushunarli
tarzda taqdim etiladi, interfaol ta’lim platformalari orqali o‘quvchilar nazariy
bilimlarni amalda qo‘llash imkoniga ega bo‘ladilar. Shu tarzda o‘qituvchi didaktik
kompetensiyasini oshiradi va darsni interfaol qiladi.Didaktik kompetensiyani
rivojlantirish jarayonida o‘qituvchi turli metodlarni uyg‘unlashtiradi: ma’ruza,
interfaol mashg‘ulotlar, loyiha ishlari va guruh mashqlari. Masalan, Firdavsiy asari
bo‘yicha qahramon xarakterini tahlil qilishda interfaol doska, animatsiya va video
materiallar qo‘llanilishi o‘quvchilarning badiiy tafakkurini rivojlantiradi.
3. Axborot-kommunikatsion kompetensiya (ICT)
Axborot-kommunikatsion kompetensiya o‘qituvchining axborot texnologiyalari
va interfaol resurslardan samarali foydalanish qobiliyatini anglatadi. Zamonaviy
ta’lim jarayonida o‘quvchilarning diqqatini jalb qilish, darsni interfaol va qiziqarli
qilish, mavzuni vizual tarzda tushuntirish uchun axborot texnologiyalari muhim

23vosita hisoblanadi. Masalan, interfaol doskalar, prezentatsiyalar, multimedia va
audio-video materiallar yordamida darsni boyitish o‘quvchilarning mavzuga
qiziqishini oshiradi.Axborot-kommunikatsion kompetensiya o‘qituvchiga dars
rejasini elektron shaklda tayyorlash, turli interfaol platformalar va mobil
ilovalardan foydalanish imkonini beradi. Shu bilan birga, elektron testlar va
viktorinalar o‘quvchilarning bilimini tez aniqlash, zaif tomonlarni aniqlash va
darsni moslashtirish imkonini yaratadi. Misol uchun, she’riyat darsida qahramon
xarakterini tahlil qilish uchun elektron slaydlar va video materiallardan foydalanish
o‘quvchilarning badiiy tafakkurini rivojlantiradi.
ICT kompetensiyasi orqali o‘qituvchi o‘quvchilarning mustaqil o‘rganish va
izlanish ko‘nikmalarini rivojlantiradi. Elektron kutubxonalar, onlayn resurslar va
mobil ilovalar o‘quvchilarga qo‘shimcha manbalarni topish va mavzuni chuqurroq
o‘rganish imkonini beradi. Shu tarzda, o‘quvchilar mustaqil ishlashga, izlanish olib
borishga va tanqidiy fikrlashga rag‘batlantiriladi.Shuningdek, axborot-
kommunikatsion kompetensiya o‘qituvchiga darsni individual va guruh ishlariga
moslashtirish imkonini beradi. Interfaol mashqlar, guruh loyihalari, virtual
laboratoriyalar va simulyatsiyalar orqali o‘quvchilar turli faoliyatlarda ishtirok
etadilar va mavzuni turli nuqtai nazardan o‘rganadilar. Shu bilan birga, o‘qituvchi
pedagogik jarayonni optimallashtiradi va darsni samarali qiladi.
ICT kompetensiyasi pedagogik mahorat bilan chambarchas bog‘liq bo‘lib, darsni
interfaol qilish, o‘quvchilarning bilim darajasini oshirish va badiiy tafakkurini
rivojlantirish imkonini beradi. Shu bois zamonaviy adabiyot darslarida axborot-
kommunikatsion kompetensiya o‘qituvchining kasbiy salohiyatini
mustahkamlashda eng muhim vositalardan biridir.
4. Baholash kompetensiyasi
Baholash kompetensiyasi o‘qituvchining o‘quvchilarning bilim, ko‘nikma va
tafakkurini aniqlash, ularni baholash va natijalarni tahlil qilish qobiliyatini
anglatadi. Bu kompetensiya o‘qituvchidan nafaqat test va yozma ishlar orqali
baholashni, balki o‘quvchilarning amaliy faoliyati, interfaol mashqlar va guruh

24ishlarini kuzatib borishni talab qiladi. Masalan, she’riyat darsida o‘quvchilar
qahramon xarakterini tahlil qilganidan so‘ng, o‘qituvchi ularning natijalarini
baholab, xulosa chiqaradi va qo‘shimcha tavsiyalar beradi.Baholash
kompetensiyasi orqali o‘qituvchi o‘quvchilarning kuchli va zaif tomonlarini
aniqlaydi va darsni moslashtiradi. Shu bilan birga, elektron testlar, viktorinalar va
interfaol baholash tizimlari o‘quvchilarning bilim darajasini tez aniqlashga yordam
beradi. Masalan, “Quizlet” yoki “Kahoot” kabi onlayn platformalarda viktorinalar
tashkil etish o‘quvchilarning bilimini interfaol va qiziqarli tarzda baholash
imkonini yaratadi.Shuningdek, baholash kompetensiyasi o‘quvchilarning mustaqil
ishlash va izlanish ko‘nikmalarini rivojlantiradi. O‘quvchilar loyiha ishlari,
prezentatsiyalar yoki guruh mashqlari orqali o‘z bilimlarini namoyish etadilar,
o‘qituvchi esa ularni kuzatib, tahlil qiladi va tavsiyalar beradi. Bu jarayon
o‘quvchilarning tanqidiy fikrlash, ijodiy yondashuv va bilimni amaliy qo‘llash
ko‘nikmalarini oshiradi.Axborot texnologiyalari baholash kompetensiyasini
mustahkamlashda muhim vosita hisoblanadi. Elektron jurnal, onlayn testlar,
interfaol mashqlar va mobil ilovalar yordamida o‘qituvchi o‘quvchilarning
natijalarini tez aniqlaydi, darsni individual yondashuv bilan moslashtiradi va
samarali natijaga erishadi. Misol uchun, adabiyot darsida o‘quvchilar prezentatsiya
tayyorlaganidan so‘ng, ularning ishlari onlayn platforma orqali baholanadi va
natijalar tahlil qilinadi.
5. Kommunikativ kompetensiya
Kommunikativ kompetensiya o‘qituvchining o‘quvchilar bilan samarali muloqot
qilish, ularni tushunish va dars jarayonida faol ishtirok etishga yo‘naltirish
qobiliyatini anglatadi. Bu kompetensiya o‘qituvchidan nafaqat so‘z orqali darsni
tushuntirishni, balki turli kommunikativ vositalardan, jumladan, interfaol mashqlar,
guruh muhokamalari va onlayn platformalardan foydalanishni talab qiladi.
Masalan, adabiyot darsida qahramon xarakteri bo‘yicha guruh munozaralari
o‘quvchilarning fikr almashishi va tanqidiy fikrlashini rivojlantiradi.Kommunikativ
kompetensiya orqali o‘qituvchi o‘quvchilar bilan samimiy va ishonchli muloqot

25o‘rnatadi, ularni mavzu bilan qiziqtiradi va faoliyatga jalb qiladi. Shu bilan birga,
o‘qituvchi o‘quvchilarning savollariga javob beradi, ularning tushunmovchiliklarini
aniqlaydi va darsni samarali davom ettiradi. Masalan, she’riyat darsida
o‘quvchilarning she’riy satrlarni talqin qilishdagi fikrlarini tinglash, ularni to‘g‘ri
yo‘naltirish va konstruktiv tavsiyalar berish kommunikativ kompetensiyaning
amaliy namunasidir.
Axborot texnologiyalari kommunikativ kompetensiyani mustahkamlashda
muhim vosita hisoblanadi. Onlayn platformalar, chatlar, forumlar va interfaol
testlar orqali o‘qituvchi o‘quvchilar bilan doimiy aloqada bo‘lishi, darsdan tashqari
fikr almashish va qo‘shimcha materiallar taqdim etish imkoniyatiga ega bo‘ladi.
Shu tarzda o‘quvchilar mustaqil izlanish va muloqot ko‘nikmalarini
rivojlantiradi.Shuningdek, kommunikativ kompetensiya o‘qituvchiga darsni
individual va guruh ishlariga moslashtirish imkonini beradi. O‘quvchilarning
fikrlarini tinglash, ularni rag‘batlantirish va faol ishtirok etishga undash dars
jarayonini samarali qiladi va o‘quvchilarning motivatsiyasini oshiradi. Masalan,
darsda interfaol mashqlar, viktorinalar va guruh ishlari tashkil etish orqali
o‘quvchilar o‘z fikrlarini erkin ifodalaydi va bir-birini tinglashni o‘rganadi.
6. Innovatsion kompetensiyaInnovatsion kompetensiya o‘qituvchining yangi
pedagogik yondashuvlar, texnologiyalar va interfaol usullardan samarali
foydalanish qobiliyatini anglatadi. Bu kompetensiya o‘qituvchidan dars jarayonini
doimiy ravishda yangilash, o‘quvchilarning qiziqishi va ehtiyojlariga mos yangi
metodlarni joriy etishni talab qiladi. Masalan, adabiyot darsida qahramon
xarakterini tahlil qilish uchun virtual laboratoriyalar, animatsiyalar va interfaol
taqdimotlardan foydalanish o‘quvchilarning badiiy tafakkurini rivojlantiradi.
Innovatsion kompetensiya orqali o‘qituvchi darsni interfaol, qiziqarli va
zamonaviy qiladi. Elektron resurslar, onlayn platformalar va multimedia materiallar
darsni boyitadi, o‘quvchilarning mustaqil ishlash va izlanish ko‘nikmalarini
oshiradi. Misol uchun, Firdavsiy asari bo‘yicha interfaol testlar va viktorinalar
tashkil etish o‘quvchilarning bilim darajasini yanada mustahkamlaydi va ularni

26faollikka rag‘batlantiradi.Shuningdek, innovatsion kompetensiya o‘qituvchiga
darsni individual va guruh ishlariga moslashtirish imkonini beradi. Loyihaviy
ishlar, prezentatsiyalar va interfaol mashg‘ulotlar orqali o‘quvchilar mavzuni turli
nuqtai nazardan o‘rganadilar, tanqidiy fikrlash va ijodiy salohiyatlarini
rivojlantiradilar. Shu tarzda o‘qituvchi dars jarayonini optimallashtiradi va
o‘quvchilarning bilimini oshiradi.Innovatsion kompetensiya pedagogik jarayonning
samaradorligini oshiradi va o‘qituvchining metodik mahoratini rivojlantiradi.
Axborot texnologiyalari yordamida o‘qituvchi darsni boyitadi, yangi interfaol
usullarni qo‘llaydi va o‘quvchilarning faolligini ta’minlaydi. Shu bilan birga,
innovatsion kompetensiya doimiy kasbiy rivojlanish va zamonaviy pedagogik
yondashuvlarni o‘zlashtirishni talab qiladi.
2.2.Axborot texnologiyalari asosida adabiyot darslarini samarali tashkil
etish metodlari
Zamonaviy ta’lim jarayonida o‘quvchilarning bilim va tafakkurini rivojlantirish
nafaqat o‘qituvchining pedagogik mahoratiga, balki zamonaviy axborot
texnologiyalaridan samarali foydalanishiga ham bog‘liq. Adabiyot darslarida turli
interfaol vositalardan foydalanish orqali o‘quvchilar mavzuni yanada chuqurroq
tushunadi, qahramonlar xarakterini tahlil qiladi va mustaqil izlanish ko‘nikmalarini
rivojlantiradi. "Xamsa"si besh doston: "Hayrat ul-abror" ("Yaxshi kishilarning
hayratlanishi"), "Farhod va Shirin", "Layli va Majnun", "Sab'ai sayyor" va "Saddi
Iskandariy" dan iborat bo‘lib, 1483–1485-yillarda yozilgan. Ushbu dostonlar turkiy
tilda yozilgani bilan boshqa adabiy asarlardan farq qiladi. Axborot texnologiyalari
yordamida darslarda bu dostonlarning syujet va qahramonlarini vizual tarzda
taqdim etish mumkin. Masalan, interfaol prezentatsiyalar, animatsiyalar va videolar
orqali o‘quvchilar doston syujetini yaxshiroq tushunadi va qahramonlarning
xarakterini tahlil qiladi.
Axborot texnologiyalari yordamida o‘quvchilar Navoiy dostonlaridagi obrazlar
va voqealarni turli nuqtai nazardan o‘rganadi. Interfaol doskalar va multimediya
materiallari orqali o‘quvchilar "Farhod va Shirin"dagi sevgi qissasi, "Sab'ai

27sayyor"dagi falsafiy ma’no va "Saddi Iskandariy"dagi tarixiy voqealarni tahlil
qiladi. Shu jarayon tafakkur va analitik fikrlash ko‘nikmalarini rivojlantiradi.
Darsni individualizatsiya qilish ham muhim metodlardan biri hisoblanadi.
Elektron testlar va interfaol mashqlar orqali o‘quvchilar o‘z tezligida syujetni
o‘rganadi, dostonlardagi qahramonlar qarorlarini tahlil qiladi va sabab-oqibat
aloqalarini mustaqil aniqlaydi. Masalan, "Layli va Majnun" dostonidagi obrazlarni
baholash orqali o‘quvchilar hissiy intellekt va empatiya ko‘nikmalarini
rivojlantiradi. 9
Guruh ishlari ham axborot texnologiyalari yordamida samarali tashkil etiladi.
O‘quvchilar guruh bo‘lib doston syujetini tahlil qiladi, qahramon xarakterlarini
solishtiradi va elektron prezentatsiya tayyorlaydi. Shu jarayon tafakkur va muloqot
ko‘nikmalarini rivojlantiradi, o‘quvchilarning ijodiy salohiyatini oshiradi.
Axborot texnologiyalari yordamida o‘quvchilar qo‘shimcha materiallar bilan
tanishadi. Masalan, turli adabiyotshunos olimlar, filologlar va tanqidchilarning
maqolalari orqali dostonlardagi ijtimoiy, falsafiy va axloqiy mazmunni chuqurroq
o‘rganadi. Shu bilan birga, o‘quvchilar o‘z mustaqil fikrini shakllantiradi,
dostonlarni tahlil qiladi va tafakkurini rivojlantiradi.Shuningdek, axborot
texnologiyalari yordamida o‘quvchilar ijodiy loyihalar yaratadi. Masalan, "Hayrat
ul-abror" dostonidagi voqealarni dramatik sahnalar yoki multimedialar orqali
taqdim etadi. Bu jarayon tafakkur va ijodiy salohiyatni rivojlantiradi,
o‘quvchilarning guruh ishlash, rejalashtirish va analitik fikrlash ko‘nikmalarini
mustahkamlaydi.Interfaol mashqlar darsni qiziqarli qiladi. O‘quvchilar o‘z
javoblarini elektron platformalarda namoyish qiladi, viktorinalar va testlarda
ishtirok etadi, doston syujetiga oid savollarga javob beradi. Shu tarzda o‘quvchilar
darsga faol jalb qilinadi va bilimlarni mustahkam egallaydi.
Axborot texnologiyalari yordamida darsda tanqidiy va analitik fikrlash
ko‘nikmalarini rivojlantirish osonlashadi. Masalan, o‘quvchilar "Saddi Iskandariy"
9
Yo‘ldasheva, L. Pedagogik kompetensiyani oshirish va innovatsion metodlarni tatbiq etish. –
Toshkent: “Ilm Ziyo”, 2021. – 144 b.

28dostonidagi tarixiy voqealarni ijtimoiy va shaxsiy kontekstda tahlil qiladi, voqealar
sabablarini aniqlaydi va o‘z fikrini asoslab bildiradi. Shu jarayon tafakkur va hissiy
intellektni mustahkamlaydi.
O‘quvchilarning bilim va tafakkuri nafaqat darsda, balki darsdan tashqarida ham
rivojlantiriladi. Onlayn platformalar, elektron kutubxonalar va interfaol mashqlar
yordamida o‘quvchilar qo‘shimcha izlanish olib boradi, dostonlarni tahlil qiladi va
o‘z fikrini mustaqil ravishda shakllantiradi.
Shu nuqtai nazardan Abdulla Qodiriyning "O‘tkan kunlar" romani
o‘quvchilarning bilim va tafakkurini rivojlantirish uchun mukammal pedagogik
materialdir.
"O‘tkan kunlar" romani XIX asr voqealarini o‘z ichiga olgan bo‘lib, bosh
qahramonlar Otabek va Kumushbibi atrofida fojiali sevgi qissasi, mahalliy
hukmdorlarning hokimiyat uchun kurashi va ijtimoiy-iqtisodiy muammolarni
tasvirlaydi. Roman murakkab syujet va boy obrazlar tizimiga ega bo‘lgani sababli
o‘quvchilarni tanqidiy va analitik fikrlashga undaydi. Axborot texnologiyalari
yordamida o‘qituvchi bu syujetni vizual tarzda ko‘rsatishi, film lavhalari va
interfaol prezentatsiyalar orqali o‘quvchilarga mavzuni tushuntirishi mumkin.
1969-yilda "O‘zbekfilm" kinostudiyasida suratga olingan "O‘tkan kunlar" filmi
darslarda samarali foydalanish uchun qulay vosita hisoblanadi. O‘quvchilar film
orqali voqealar rivojini kuzatadi, qahramonlar qarorlarini tahlil qiladi va romandagi
ijtimoiy muhitni tushunadi. Shu jarayonda o‘quvchilar tafakkurini rivojlantiradi,
sabab-oqibat aloqalarini aniqlaydi va romandagi syujetni mustaqil ravishda baholay
oladi.Axborot texnologiyalari o‘quvchilarga romandagi voqealarni turli nuqtai
nazardan o‘rganish imkonini beradi. Interfaol doskalar, multimedia slaydlar va
elektron xaritalar yordamida o‘quvchilar voqea joylarini vizual tarzda ko‘rishi
mumkin. Shu bilan birga, romandagi voqealar ketma-ketligini, tarixiy kontekstni va
qahramonlar xarakteridagi o‘zgarishlarni kuzatish osonlashadi. Bu metod
o‘quvchilarning analitik fikrlashini mustahkamlaydi va tafakkurini kengaytiradi.

29Axborot texnologiyalari yordamida darsni individualizatsiya qilish mumkin. Har
bir o‘quvchi o‘z tezligida syujetni o‘rganadi, elektron testlar va viktorinalar orqali
bilimini sinovdan o‘tkazadi. Masalan, o‘quvchi Otabek va Kumushbibi obrazlarini
tahlil qilish bo‘yicha interfaol mashqlarni bajaradi, ularning xatti-harakatlari va
qarorlarining sabablarini aniqlaydi. Shu tarzda o‘quvchilar o‘z fikrini asoslab,
tanqidiy yondashuvni rivojlantiradi.
"Adabiyot darslarida axborot texnologiyalaridan foydalanish orqali
o‘quvchilarning bilim va tafakkurini rivojlantirish"
№ Dars
mavzusi Asosiy
doston /
asar Asosiy syujet / mazmuni Interfaol
texnologiyalar O‘quvchilarga
beradigan foydasi
1 O‘zbek
realistik
nasri Abdulla
Qodiriy
“O‘tkan
kunlar” XIX asr voqealari, Otabek
va Kumushbibi sevgi
qissasi, mahalliy
hukmdorlarning
hokimiyat kurashi Multimedia
prezentatsiya,
videolar,
interfaol testlar Syujetni tushunish,
qahramon xarakterini
tahlil qilish, tanqidiy
fikrlashni
rivojlantirish
2 O‘zbek
realistik
nasri Abdulla
Qodiriy
“O‘tkan
kunlar” Tarixiy va ijtimoiy
kontekstni vizual tarzda
o‘rganish, voqealar
ketma-ketligini kuzatish Interfaol
doska, elektron
xarita Tarixiy tafakkur va
analitik
ko‘nikmalarni
rivojlantirish
3 O‘zbek
klassik
she’riyat
i Alisher
Navoiy
“Xamsa” "Hayrat ul-abror",
"Farhod va Shirin", "Layli
va Majnun", "Sab’ai
sayyor", "Saddi
Iskandariy" dostonlari Multimedia
slaydlar,
animatsiya,
interfaol
mashqlar Syujet va obrazlarni
tahlil qilish, empatiya
va hissiy intellektni
rivojlantirish
4 O‘zbek
klassik
she’riyat
i Alisher
Navoiy
“Xamsa” Turkiy tilda yozilgan besh
doston, falsafiy va axloqiy
mazmun, sevgi va adolat
mavzulari Video lavhalar,
interfaol
viktorinalar Tafakkur va mustaqil
fikrlash
ko‘nikmalarini
rivojlantirish, ijodiy
loyihalarni amalga

30 oshirish
5 Adabiyo
tda
interfaol
metodlar “O‘tkan
kunlar” va
“Xamsa” Syujet va obrazlarni
solishtirish, tarixiy va
ijtimoiy kontekstni tahlil
qilish Guruh ishlari,
elektron
prezentatsiya,
onlayn testlar Guruh ishlash, tahlil,
tanqidiy fikrlash va
ijodiy ko‘nikmalarni
mustahkamlash
Guruh ishlari ham axborot texnologiyalari yordamida samarali tashkil etiladi.
O‘quvchilar guruh bo‘lib romandagi voqealarni muhokama qiladi, qahramon
xarakterlarini qiyoslaydi va prezentatsiya tayyorlaydi. Elektron taqdimotlar orqali
o‘quvchilar o‘z ishlarini sinfdoshlari bilan baham ko‘radi va konstruktiv tanqidga
ochiq bo‘ladi. Shu jarayon tafakkur va muloqot ko‘nikmalarini rivojlantiradi,
o‘quvchilarning ijodiy salohiyatini oshiradi.
Axborot texnologiyalari o‘quvchilarning mustaqil ishlashini rag‘batlantiradi.
Elektron kutubxonalar, onlayn maqolalar va video manbalar yordamida o‘quvchilar
qo‘shimcha materiallar bilan tanishadi. Masalan, Yevgeniy Bertels va Sotti
Husaynning tanqidiy maqolalari o‘quvchilarga romandagi tarixiy va ijtimoiy
kontekstni chuqur tushunishga yordam beradi. Shu bilan birga, o‘quvchilar
romandagi syujet va obrazlarni o‘z mustaqil fikri bilan tahlil qiladi, natijada
tafakkur va ilmiy izlanish ko‘nikmalari rivojlantadi.
Axborot texnologiyalari yordamida o‘quvchilar ijodiy loyihalar yaratadi.
Masalan, o‘quvchilar romandagi voqealar asosida video lavhalar, dramatik sahnalar
yoki multimedialar tayyorlaydi. Bu jarayon nafaqat tafakkur va ijodiy salohiyatni
rivojlantiradi, balki o‘quvchilarning analitik fikrlash, rejalashtirish va guruh ishlash
ko‘nikmalarini mustahkamlaydi.Shuningdek, axborot texnologiyalari darsni
interfaol va qiziqarli qiladi. O‘quvchilar o‘z qarorlarini elektron platformalar orqali
namoyish qiladi, test va viktorinalarda ishtirok etadi, syujetga oid savollarga javob
beradi. Shu tarzda o‘quvchilar o‘rganayotgan mavzuga faol jalb qilinadi, darsdagi
passivlik kamayadi va bilimlarni chuqur o‘zlashtiradi.

31O‘quvchilarning tafakkurini rivojlantirishda axborot texnologiyalari bilan birga
muhokama va tahlil metodlari muhim rol o‘ynaydi. Masalan, romandagi
Kumushbibi obrazini ijtimoiy va shaxsiy kontekstda tahlil qilish orqali o‘quvchilar
qadriyatlarni anglaydi, shaxsiy qarorlarni asoslashni o‘rganadi va empatiya
ko‘nikmalarini rivojlantiradi. Shu jarayon tafakkur va hissiy intellektni oshiradi.
Axborot texnologiyalari yordamida o‘quvchilar tarixiy kontekstni yaxshiroq
tushunadi. Roman XIX asr voqealarini, mahalliy hukmdorlarning hokimiyat
kurashini va ijtimoiy munosabatlarni vizual materiallar orqali o‘rganish, tafakkur
va tahlil qilish ko‘nikmalarini rivojlantiradi. Shu bilan birga, o‘quvchilar
romandagi voqealarni bugungi hayot bilan solishtiradi va tarixiy tafakkurini
kengaytiradi.Axborot texnologiyalari yordamida o‘quvchilarning bilim va tafakkuri
nafaqat dars jarayonida, balki darsdan tashqarida ham rivojlantiriladi. O‘quvchilar
onlayn platformalarda qo‘shimcha testlar bajaradi, interfaol mashqlarni amalga
oshiradi, romandagi syujet va obrazlar bo‘yicha izlanish olib boradi. Shu tarzda
o‘quvchilar mustaqil fikrlash va tanqidiy yondashuv ko‘nikmalarini rivojlantiradi.
2.3. Pedagogik mahoratni oshirishda raqamli ta’lim resurslari va
innovatsion yondashuvlar
Zamonaviy adabiyot darslarida o‘qituvchining pedagogik mahoratini oshirish va
dars samaradorligini ta’minlashda raqamli ta’lim resurslari muhim rol o‘ynaydi.
Raqamli resurslar orqali o‘qituvchi darsni interfaol, vizual va qiziqarli qilishi
mumkin. Shu bilan birga, innovatsion pedagogik yondashuvlar o‘qituvchining
kasbiy kompetensiyasini rivojlantiradi, dars rejasini moslashtirish, o‘quvchilarning
individual ehtiyojini hisobga olish va bilimlarni chuqurroq o‘zlashtirish imkonini
beradi.
Raqamli ta’lim resurslariga elektron darsliklar, multimedia prezentatsiyalar,
interfaol doskalar, videolar, animatsiyalar va onlayn platformalar kiradi. Masalan,
Abdulla Qodiriy "O‘tkan kunlar" romanini darsda o‘qitishda elektron prezentatsiya
orqali syujet rivojini ko‘rsatish, qahramonlar xarakterini tahlil qilish va tarixiy

32kontekstni vizual tarzda o‘rgatish mumkin. Shu tarzda o‘qituvchi darsni yanada
samarali tashkil etadi va o‘quvchilarning qiziqishini oshiradi. 10
Alisher Navoiy "Xamsa"si darslarida raqamli resurslardan foydalanish
o‘qituvchiga darsni interfaol o‘tkazish imkonini beradi. Masalan, dostonlar
syujetini videolavhalar, animatsiyalar va interfaol viktorinalar orqali tushuntirish
mumkin. Shu yondashuv o‘quvchilarning tanqidiy fikrlash, tafakkur va analitik
ko‘nikmalarini rivojlantiradi, shuningdek, o‘qituvchining metodik mahoratini
oshiradi.
Innovatsion yondashuvlar doirasida o‘qituvchi o‘quvchilarning mustaqil
ishlashini rag‘batlantiradi. Elektron testlar, interfaol mashqlar va onlayn loyihalar
yordamida o‘quvchilar darsda o‘rganilgan mavzuni mustahkamlaydi. Masalan,
"Layli va Majnun" dostonidagi sevgi va fidoyilik mavzusini tahlil qilish orqali
o‘quvchilar empatiya va hissiy intellektini rivojlantiradi. Shu jarayon
o‘qituvchining pedagogik strategiyalarini boyitadi va dars metodikasini
takomillashtiradi. 11
Raqamli resurslar yordamida o‘qituvchi darsni individualizatsiya qiladi. Har bir
o‘quvchi o‘z tezligida syujetni o‘rganadi, interfaol mashqlarni bajaradi va bilimini
mustahkamlaydi. Shu bilan birga, o‘qituvchi o‘quvchilarning qiyinchiliklarini
aniqlaydi, individual maslahatlar beradi va dars strategiyasini moslashtiradi.
Guruh ishlari ham raqamli texnologiyalar yordamida samarali tashkil etiladi.
O‘quvchilar guruh bo‘lib romandagi yoki dostonlardagi syujetni tahlil qiladi,
elektron prezentatsiya tayyorlaydi va natijalarni sinfdoshlari bilan baham ko‘radi.
Bu metod o‘qituvchining liderlik va metodik kompetensiyasini rivojlantiradi,
o‘quvchilarning ijodiy va tahliliy ko‘nikmalarini oshiradi.
10
Yo‘ldasheva, L. Pedagogik kompetensiyani oshirish va innovatsion metodlarni tatbiq etish. –
Toshkent: “Ilm Ziyo”, 2021. – 144 b.
11
Yo‘ldoshev, N. O‘qituvchining kasbiy kompetensiyalarini rivojlantirish yo‘llari. – Toshkent:
“Sharq”, 2019. – 128 b.

33Raqamli resurslar va innovatsion yondashuvlar o‘qituvchiga vaqtni samarali
ishlatish imkonini beradi. Masalan, interfaol prezentatsiyalar va animatsiyalar
yordamida darsning murakkab syujetlarini tez va aniq tushuntirish mumkin. Shu
bilan birga, elektron resurslar orqali o‘quvchilarni qo‘shimcha izlanish va loyiha
ishlari bilan shug‘ullanishga jalb etish osonlashadi.
Innovatsion yondashuvlar doirasida o‘qituvchi o‘quvchilarning baholashini ham
raqamli metodlar orqali amalga oshiradi. Elektron testlar, viktorinalar va interfaol
mashqlar o‘quvchilarning bilim darajasini tezkor aniqlash imkonini beradi va dars
samaradorligini oshiradi. Masalan, "Saddi Iskandariy" dostonidagi voqealarni tahlil
qilishda interfaol testlar o‘quvchilarning tafakkur va analitik ko‘nikmalarini
mustahkamlaydi.Shu bilan birga, raqamli ta’lim resurslari o‘qituvchiga metodik
yangiliklarni tez o‘rganish va amaliyotga tatbiq etish imkonini beradi. Onlayn
kurslar, seminarlar va vebinarlar orqali o‘qituvchi innovatsion pedagogik
yondashuvlarni egallaydi, darslarini samarali rejalashtiradi va o‘quvchilarning
ehtiyojiga moslashtiradi.pedagogik mahoratni oshirishda raqamli ta’lim resurslari
va innovatsion yondashuvlar o‘qituvchining kasbiy kompetensiyasini rivojlantiradi,
darsni interfaol va samarali qiladi hamda o‘quvchilarning bilim, tafakkur va ijodiy
ko‘nikmalarini oshiradi. Shu bois zamonaviy adabiyot darslarida bu metod va
resurslar dolzarb va muhim hisoblanadi.

34 Xulosa
Men “Adabiyot fanini o‘qitishda axborot texnologiyalaridan foydalanish,
pedagogik mahoratini oshirish” mavzusidagi kurs ishini tayyorlash jarayonida
ta’limda zamonaviy yondashuvlar, raqamli ta’lim resurslari va innovatsion
metodlarning o‘quvchilarning bilim va tafakkurini rivojlantirishdagi ahamiyatini
o‘rganishga harakat qildim. Men darslarda interfaol va multimedia vositalarini
qo‘llash orqali o‘quvchilarning syujetni tushunishi, qahramonlarni tahlil qilishi,
tanqidiy fikrlash va analitik ko‘nikmalarini rivojlantirish imkonini berishini
aniqladim.Shuningdek, men o‘qituvchining pedagogik mahoratini oshirishda
raqamli resurslar va innovatsion yondashuvlarning muhimligini ko‘rdim. Elektron
prezentatsiyalar, interfaol testlar, onlayn platformalar va animatsiyalar yordamida
darsni samarali tashkil etish, o‘quvchilarning individual ehtiyojini hisobga olish va
mustaqil izlanishlarni rag‘batlantirish mumkinligini tushundim.
Men “O‘tkan kunlar” va Navoiy “Xamsa”si kabi klassik asarlar orqali
o‘quvchilarning tafakkurini rivojlantirishga innovatsion metodlarni qo‘llashning
samaradorligini amaliy jihatdan o‘rgandim. Shu jarayon men uchun darsni
rejalashtirish, interfaol metodlarni tanlash va pedagogik mahoratni oshirishda
muhim tajriba bo‘ldi.Natijada men xulosa qilamanki, axborot texnologiyalaridan
foydalanish nafaqat o‘quvchilarning bilim va tafakkurini rivojlantiradi, balki
o‘qituvchining kasbiy kompetensiyasini oshiradi, darsni qiziqarli va samarali

35qiladi. Shu bois men kelajakda o‘z darslarimda zamonaviy texnologiyalar va
innovatsion yondashuvlarni faol qo‘llash orqali o‘quvchilarni yanada chuqurroq
bilim olishga va tafakkurini rivojlantirishga yo‘naltirishni rejalashtiraman.
Men uchun ushbu kurs ishi pedagogik mahoratimni oshirishda va adabiyot
darslarini yanada samarali tashkil etishda muhim amaliy yo‘l-yo‘riq bo‘ldi.
Foydalanilgan adabiyotlar
1. O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti. PF - 5847 - son, 08.10.2019 - y. O‘zbekiston
Respublikasi oliy ta’lim tizimini 2030 - yilgacha rivojlantirish konsepsiyasini
tasdiqlash to‘g‘risida . – Toshkent, 2019. – URL: https://lex.uz/ru/docs/-
4545884
2. O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti. PQ - 2909 - son, 20.04.2017 - y. Oliy ta’lim
tizimini yanada rivojlantirish chora - tadbirlari to‘g‘risida . – Toshkent, 2017. –
URL: https://lex.uz/docs/-3171590
3. O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti. PF - 5953 - son, 02.03.2020 - y. 2019–2021
yillarda O‘zbekistonni rivojlantirishning beshta ustuvor yo‘nalishi bo‘yicha
harakatlar strategiyasi . – Toshkent, 2020. – URL: https://lex.uz/acts/-5193564
4. O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti. PQ - 4391 - son, 11.07.2019 - y. Oliy va o‘rta
maxsus ta’lim tizimiga boshqaruvning yangi tamoyillarini joriy etish
chora - tadbirlari to‘g‘risida . – Toshkent, 2019. – URL: https://lex.uz/ru/docs/-
4545884
5. Abdukarimov, H. Adabiyot fanini o‘qitishda interfaol va multimedia vositalari.
– Toshkent: “Akademnashr”, 2019. – 120 b.
6. Abdurahmonov, D. Axborot texnologiyalari yordamida adabiyot darslarini
samarali tashkil etish. – Toshkent: “Ilm Ziyo”, 2021. – 150 b.

367. Azimov, B. Adabiyot fanini o‘qitishda interfaol metodlar. – Toshkent:
“Ma’naviyat”, 2017. – 120 b.
8. Xasanov, S. Adabiyot darslarida multimedia va elektron resurslar. – Toshkent:
“Ma’naviyat”, 2019. – 140 b.
9. Islomov, A. Pedagogik mahoratni oshirishda zamonaviy texnologiyalar. –
Toshkent: “Fan va ta’lim”, 2018. – 112 b.
10. Karimov, I. Zamonaviy adabiyot darslarida axborot texnologiyalarini qo‘llash
metodikasi. – Toshkent: “Fan va ta’lim”, 2018. – 132 b.
11. Niyozov, R. O‘quvchilarning tafakkurini rivojlantirishda interfaol metodlar. –
Toshkent: “Ilm Ziyo”, 2018. – 128 b.
12. Qodirova, M. Raqamli ta’lim resurslaridan foydalanish bo‘yicha metodik
qo‘llanma. – Toshkent: “Fan va Texnologiya”, 2020. – 136 b.
13. Qodirov, F. Raqamli ta’lim resurslarining pedagogik ahamiyati. – Toshkent:
“Fan va Texnologiya”, 2020. – 104 b.
14. Raximov, T. Innovatsion metodlar va interfaol ta’lim vositalari. – Toshkent:
“Akademnashr”, 2020. – 136 b.
15. Rustamov, M. Axborot texnologiyalari yordamida ta’lim jarayonini tashkil
etish. – Toshkent: “Ilm Ziyo”, 2018. – 160 b.
16. Sobirov, J. O‘zbek nasrini o‘qitishda innovatsion yondashuvlar. – Toshkent:
“Sharq”, 2021. – 124 b.
17. Tursunov, S. O‘qituvchining pedagogik mahorati va innovatsion metodlar. –
Toshkent: “Akademnashr”, 2019. – 144 b.
18. Yo‘ldasheva, L. Pedagogik kompetensiyani oshirish va innovatsion metodlarni
tatbiq etish. – Toshkent: “Ilm Ziyo”, 2021. – 144 b.
19. Yo‘ldoshev, N. O‘qituvchining kasbiy kompetensiyalarini rivojlantirish
yo‘llari. – Toshkent: “Sharq”, 2019. – 128 b.
Internet manbalar
1) https://lex.uz

372) https://edu.uz
3) https://uzlib.uz
4) https://ilmiykutubxona.uz
5) https://elibrary.tdpu.uz

Adabiyot fanini o‘qitishda axborot texnologiyalaridan foydalanish, pedagogik mahoratini oshirish

Sotib olish