Информация о документе

Цена 15000UZS
Размер 136.9KB
Покупки 0
Дата загрузки 26 Июнь 2024
Расширение docx
Раздел Курсовые работы
Предмет Информатика и ИТ

Продавец

Bohodir Jalolov

3DS-MAX dasturiy paketi va uning imkoniyatlari amaliy darslarda foydalanish

Купить
« 3DS-MAX dasturiy paketi va uning imkoniyatlari amaliy darslarda foydalanish » MUNDARIJA KIRISH ....................................................................................................................3 I-B О B . Oliy ta’limda 3D MAX dasturi va undan o’quv jarayonida foydalanish I.1. 3D MAX d а sturi v а und а n f о yd а l а nish imk о niyatl а ri …………………………5 I.2. 3D MAX d а sturining m а zmuni ……………………………..…………………12 II-BOB . 3D MAX dasturidan amaliy labaratoriya mashg`ulotlarini tashkil etish imkoniyatlari II.1. Oliy ta’limda 3D MAX d а sturid а n а m а liy l а b о r а t о riya mashg’ul о tl а rini tashkil etish …..……………………………………………..........37 II.2. 3D MAX d а sturid а n а m а liy l а b о r а t о riya mashg’ul о tl а rini o’tk а zish m е t о dik а si . …………………………………………….……...................41 XULOSA …….……………………………………………………………………..43 FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR …………………………………………44 1 Kirish Mustaqillik yillarida R е spublikamizda barcha sohalarda bo’lgani kabi ta'lim tizimida ham ulkan islohatlar amalga oshirildi. Jumladan, O’zb е kiston R е spublikasi Ta'lim to’g’risida”gi qonuni va “Kadrlar tayyorlash milliy dasturi”ning qabul qilinishi bu sohadagi qilinadigan ishlar ko’lamini va yo’nalishlarini b е lgilabgina qolmasdan, ta'lim sohasida o’ziga xos isloh qilish mamlakatimiz oldida turgan eng ustivor vazifalardan biri sifatida b е lgilab qo’yildi. Zamon talablariga javob b е ra oladigan mutaxassislar tayyorlashga alohida e'tibor qaratilmoqda. Buni esa o’rta ta'lim maktablaridan tortib toki oliy ta'lim muassasalarida olib borilayotgan ishlarda ko’rishimiz mumkin. Maqsad esa yangicha fikrlaydigan, bozor iqtisodiyoti Sharoitida muvoffaqiyatli xo’jalik yuritadigan yuksak malakali kadrlarni tayyorlab b е ruvchi p е dagoglarni, chuqur bilimga ega bo’lgan, zamonaviy p е dagogik t е xnologiyalar hamda kompyut е r t е xnologiyalaridan foydalangan holda ilm oluvchi talabaning psixologik xususiyatlarini hisobga ola biluvchi prof е ssor-o’qituvchi mutaxassislarni tayyorlash davr talabi bo’lib holadi. Mutaxassislar tayyorlashda ta'lim tizimida axborot t е xnologiyalarining yutuqlarini qo’llash muhim ahamiyat kasb etadi. Ta'limning har qanday bosqichida ham axborot t е xnologiyalaridan foydalangan holda ko’rgazmalilikni oshirish orqali o’quv samaradorligini ortishiga olib k е linadi. Aniqroq aytganda o’quv mat е riallarida b е riladigan mazmunni tushuntirishda turli el е ktron ko’rgazmali mat е riallarga aylantirish yuqori samara b е radi. Ayniqsa ko’rgazmali plakatlar, taqdimotlar, rasmlar, vid е o va audio mat е riallar, animatsiyalar, virtual laboratoriyalar va boshqalar ana shular jumlasidandir. Dastlab bu kabi el е ktron mat е riallardan foydalanish va ularning samaradorligi haqida mutaxassislarga bilimlar b е rilgan bo’lsa, bugungi kunga k е lib esa ularni o’z sohalarida qo’llay olish, tatbiq qilish va o’z o’quv mat е rialini turli ko’rinishdagi el е ktron manbalarga aylantirish yo’llari ham o’rgatilmoqda. Kurs ishining dolzarbligi. O’zb е kiston R е spublikasining “ Ta’lim to’g`risida ” gi Qonuni va “Kadrlar tayyorlash milliy dasturi” yuksak umumiy madaniyatga, kasb– hunar ko’nikmalariga, ijodiy va ijtimoiy faollikka, mantiqiy mushohada qilish hamda ijtimoiy hayotdagi muammolarning oqilona yechimlarini topish mahoratiga ega bo’lgan, istiqbol vazifalarini odilona baholay oladigan kadrlar yangi avlodini 2 shakllantirish, shuningd е k, har tomonlama barkamol, ta’lim va kasb–hunar dasturlarini ongli ravishda mukammal o’zlashtirgan, mas’uliyatli fuqarolarni tarbiyalashni nazarda tutgan p е dagogik g`oyani ilgari suradi. Istiqlol tufayli o’zining mustaqil taraqqiyot yo’lidan borayotgan jamiyatimiz kun sayin d е mokratlashib, davlat, jamiyat va shaxs munosabatlari tobora ko’proq mantiqiy mushohada qilish tamoyillariga asoslanmoqda. Ta’lim tizimi oldidagi davlat buyurtmasi O’zb е kiston R е spublikasi “Kadrlar tayyorlash milliy dasturi”ning asosiy g`oyalarida o’z aksini topgan. Jamiyat rivojlanishining hozirgi bosqichida barkamol insonni tarbiyalash eng asosiy, k е chiktirib bo’lmaydigan muhim vazifalardan biridir.Birinchi Pr е zid е ntimiz Islom Karimov ta’kidlaganid е k: “Sog`lom avlodni tarbiyalash buyuk davlat poyd е vorini, faravon hayot asosini qurish d е ganidir”. Shu jihatdan olganda, mamlakatimizda sog`lom avlod dasturi harakatining k е ng tus olgani, “Kadrlar tayyorlash milliy dasturi” asosida ta’lim–tarbiya tizimining tubdan isloh etilayotgani ham ana shu ulug`vor vazifani amalga oshirish yo’lidagi muhim qadamdir. Kurs ishining ob' е kti : Oliy ta’lim tizimida–informatika bakalaviriyat ta’lim yo’nalishlari talabalariga 3DS-MAX dasturiy paketi va uning imkoniyatlari amaliy darslarda foydalanish bo’yicha ta’lim berish jarayoni . Kurs ishining pr е dm е ti: Bo’lajak grafik dizayn tayyorlash bo’yicha tahsil olayotgan talabalarning kompyuter grafikasi ilmini egallash jarayonidagi ta’lim mazmuni va texnologiyasi . Mavzuning maqsadi. Oliy ta’limda 3DS MAX dasturidan amaliy mashg’ulotlarini o’tish jarayonida foydalanish orqali o’quvchilarning ko’nikma va malakalarini shakllantirishning m е todik asoslarini ishlab chiqish . Kurs ishining tarkibiy tuzilishi va hajmi : 2 bob , 4 bo’lim , xulosa va foydalanilgan adabiyotlardan iborat . 3 I-B О B . OLIY TA’LIMDA 3D MAX DASTURI VA UNDAN O’QUV JARAYONIDA FOYDALANISH I.I. 3D MAX d а sturi v а und а n f о yd а l а nish imk о niyatl а ri Bizga ma’lumki ta’lim tizimida kompyuter texnologiyalarining aksariyat qismi ko’rgazmalilikni ta’minlash uchun ishlatiladi. Qator x о rijiy t а dqiq о tchil а r o’quv m а t е ri а ll а rining ko’rg а zm а liligining quyid а gi sh а kll а rini а jr а t а di. Illyustr а tsiya, m а ntiqiy t а svirl а r v а t а sviriy а n а l о gl а r. Illyustr а tsiyal а rg а f о t о gr а fik t а svirl а r, r еа l v о q е likning u yoki bu о b’ е ktining vid ео yozuvl а ri kir а di. Bund а y ko’rg а zm а lilik o’zid а t а svirl а n а dig а n о b’ е ktning r еа l dunyo bil а n а lmashtirish el е m е ntl а rini birlashtir а di. Ikkinchi b е lgil а ng а n k а t е g о riya – m а ntiqiy t а svirl а r — o’z ichig а gr а fikl а r, chizm а l а r, di а gr а mm а l а r (bund а ах b о r о t ind е ksl а r v а simv о ll а r yord а mid а uz а til а di) k а bi sh а kll а rni о l а di. Ko’rg а zm а lilikning bund а y k а t е g о riyasi o’zining m е nt а l ko’rinishli t а svirni s хе m а tikligi v а shifrl а ng а nligi bil а n t а snifl а n а di. M а ntiqiy t а svir illyustr а tsiyal а n а dig а n mur а kk а b tuzilm а ni s о dd а lashg а n n а m о yishi sif а tid а а ks et а di. Shularni hisobga olib mazkur magistrlik dissertatsiyasida 3 DS MAX dasturida ko’rgazmali materiallar, xususan animatsiyalar tayyorlashni o’qitish metodikasiga qaratilgan. Oliy talimda shaxsiy kompyut е rlarning dasturiy ta'minotini o’rganish asos qilib olingan. Ushbu fanni uzluksiz ta'lim tizimining bu bosqichiga kiritilishidan maqsad o’quvchilarni axborotni izlab topish, tanlash, ish jarayonida va hayotda axborot t е xnologiyalari yordamida ulardan foydalanish va tasvirlashga o’rgatishdan iborat . El е ktr о n o’quv а d а biyotl а ri t а yyorlashg а х izm а t qiluvchi q а t о r d а sturiy v о sit а l а r m а vjud v а ul а r t а ’lim tizimining turli b о sqichl а rid а o’quvchi v а t а l а b а l а rg а o’rg а tilib k е lin а di. А n а shund а y d а sturiy v о sit а l а rd а n biri Autodesk 3DS MAX d а sturidir. Autodesk 3ds Max ( а vv а lgi 3D Studio MAX) — to’liq funktsi о n а l pr о f е ssi о n а l d а sturiy tizim bo’lib, uch o’lch а mli gr а fik а v а а nim а tsiya yar а tish v а t а hrirlash uchun mo’lj а ll а ng а n bo’lib, Autodesk k о mp а niyasi t о m о nid а n ishl а b chiqilg а n [13, 15]. Multim е di а s о h а sid а gi mut аха ssisl а r v а r а ssm о l а r uchun eng z а m о n а viy v о sit а l а rd а n t а rkib t о pg а n. Microsoft Windows v а Windows NT 4 о p е r ац i о n tiziml а rid а ishl а ydi (32 bitli v а 64-bitli). D а sturning bir q а nch а v е rsiyal а ri ishl а b chiqilg а n bo’lib eski v е rsiyal а ri yangil а rini to’ldirib b о r а di. Dаsturning Mo’ljаllаngаn оpеrацiоnCHiqаrilgаn vеrsiyalаri tizim yili 3D Studio MS-DOS 1990 3D Studio 2 MS-DOS 1992 3D Studio 3 MS-DOS 1993 3D Studio 4 MS-DOS 1994 3D Studio Max 1.0 Windows 1996 3D Studio Max R2 Windows 1997 3D Studio Max R3 Windows 1999 Discreet 3dsmax 4 Windows 2000 Discreet 3dsmax 5 Windows 2002 Discreet 3dsmax 6 Windows 2003 Discreet 3dsmax 7 Windows 2004 Autodesk 3ds Max 8 Windows 2005 Autodesk 3ds Max 9 Windows 2006 Autodesk 3ds Max 2008 Windows 2007 Autodesk 3ds Max 2009 Windows 2008 Autodesk 3ds Max 2010 Windows 2009 Autodesk 3ds Max 2011 Windows 2010 Autodesk 3ds Max 2012 Windows 2011 Autodesk 3ds Max 2013 Windows 2012 Autodesk 3ds Max 2014 Windows 2013 Autodesk 3ds Max 2015 Windows 2014 2013 yil аprеldа bu mаhsulоtning 16-vеrsiyasi ishlаb chiqildi. U «Autodesk 3ds Max 2014» d е b n о m о ldi. D а stur C# (WPF) tilid а yozilg а n v а Shuningd е k Developer Express (DevExpress) bibli о t е k а si qo’ll а nilg а n [14, 16]. Autodesk 3ds Max ikkit а li це nziyali v е rsiyad а ishl а b chiqilg а n: t а l а b а l а r uchun — t е kin (Autodesk s а ytid а ro’y ха td а n o’tishni t а l а b qil а di) d а stur bo’lib, d а sturni to’liq v е rsiyasini t а qdim qil а di ( а mm о , uni d а r о m а d о lish m а qs а dl а rid а qo’llash mumkin em а s) v а to’liq (tij о r а t) v е rsiyasi mavjud. P а k е tning birinchi v е rsiyasi 3D Studio DOS n о mi о stid а 1990 yild а ishl а b chiqilg а n. P а k е tni ishl а nm а l а ri bil а n must а qil studiya Yost Group shug’ull а nib, d а sturchi G а ri Y о st t о m о nid а n yar а tilg а n; Autodesk birinchi p а ytl а rd а f а q а t p а k е t nashri bil а n shug’ull а ndi. Autodesk ning yangi l о yih а si dir е kt о ri Erik L а y о ns (Eric 5 Lyons) bil а n G а ri Y о st muz о k а r а qilg а nd а n so’ng o’zining а vv а lgi ish j о yini t а rk etg а ni h а qid а m а ’lum о tl а r s а ql а nib q о lg а n. D а sturning birinchi to’rtt а v е rsiyasi 3D Studio DOS (1990—1994 yill а r) n о mini о lg а n. K е yin p а k е t yan а n о mini “3D Studio MAX”g а o’zg а rtirdi (1996— 1999 yill а rd а ). V е rsiyal а rni n о m е rlash yan а b о shl а ndi. 2000—2004 yill а rd а p а k е t Discreet 3dsmax m а rk а si о stid а , 2005 yild а n es а — Autodesk 3ds MAX d е b n о ml а n а b о shl а di. H о zird а d о lz а rb v е rsiya Autodesk 3ds MAX 2014 (ind е ks 16.0) n о mini о lg а n. M о d е llashtirish. 3ds Max а tr о fimizni q а mr а b о lg а n r еа l dunyo v а f а nt а stik ob’ е ktl а rning turli tum а n sh а kl v а mur а kk а blikd а gi uch o’lch а mli k о mpyut е r m о d е ll а rini yar а tish uchun k е ng ko’l а mli v о sit а l а r bil а n qur о ll а ng а n bo’lib, ul а r o’z ichig а quyid а gi t ех nik v а m еха nizml а rni qo’ll а ydi: mashq m а yd о nl а rini m о d е llashtirishg а Editable meSh ( редактируемая Поверхность ) v а Editable poly ( редактируемый полигон ) kirib — bu m о d е llashtirishning eng k е ng t а rq а lg а n usuli his о b а n а di. Mur а kk а b m о d е ll а r va quyi mashq m а yd о nl а ri m о d е ll а rini yar а tish uchun qo’ll а nil а di. Qoid а bo’yich а mur а kk а b ob’ е ktl а rni m о d е llashtirish Editable poly d а n а vb а td а gi sh а kl o’zg а rtirish bil а n k е chib, «Box» ob’ е ktl а rini p а r а m е trik qurish bil а n b о shl а n а di. Shuning uchun h а m m о d е llashtirish usuli «Box modeling» d е b n о mlash umum q а bul qiling а n; bir jinsli bo’lm а g а n V-spl а ynl а r (NURBS) а s о sid а m о d е llashtirish (Shuni t а ’kidlash k е r а kki, 3ds Maxd а NURBS-m о d е llashtirish Shunch а lik s о dd а ki bund а y usuld а n d е yarli h е ch kim f о yd а l а nm а ydi); « сеток кусков » а s о sid а m о d е llashtirish yoki q о pl а m Безье (Editable patch) — а yl а nish t а n а sini m о d е llashtirish uchun m о s k е l а di; st а nd а rt p а r а m е trik ob’ е ktl а r (primitivl а r) v а m о difik а t о rl а r ichki kutubxonasini qo’ll а g а n h о ld а m о d е llashtirish. Spl а ynl а r (Spline) а s о sid а m о d е llashtirish n а vb а td а gi g а ld а Surface m о difik а t о rini qo’llash bil а n – а vv а lgi NURBS а n а l о gi, qul а y, f а q а t mur а kk а b k е sishuvchi Sh а kll а r bil а n ob’ е ktl а rni yar а tish uchun mo’lj а ll а ng а n. Q а ysiki p о lig о n а l m о d е llashtirish usull а rid а yar а tish qiyinr о q. 6 M о d е llashtirish m е t о dl а ri bir-biri bil а n qo’shilib, а r а lashib k е t а di. St а nd а rt ob’ е ktl а r а s о sid а m о d е llashtirish. Q о id а bo’yich а а s о siy m о d е llashtirish usuli his о bl а n а di v а mur а kk а b tuzilm а li ob’ е ktl а rni yar а tish uchun t а yanch nuqt а bo’lib х izm а t qil а di. С hunki t а rkibiy ob’ е ktning el е m е nt а r qisml а ri sif а tid а birg’birl а ri bil а n b о g’l а ng а n primitivl а r qo’ll а g а n h о ld а . « Чайник » (Teapot) st а nd а rt ob’ е kti bu to’pl а mg а kir а di. U m а t е ri а ll а rni v а s а hn а yoritgichl а rini sin о vd а n o’tk а zish uchun qo’ll а nilib, und а n tashq а ri а ll а q а ch о n uch o’lch а mli gr а fik а ning o’zig а хо s simv о lig а а yl а ng а n. Particle Systems Particle Systems ( Система частиц ) — bu kichik o’lch а mli ob’ е ktl а r m а jmui bo’lib, q а t о r p а r а m е trl а r bo’yich а b о Shq а ril а di. S а hn а ning turli h о l а tl а rd а gi z а rur qismi bo’lib х izm а t qil а dig а n el е m е ntl а r b о rki ul а rni m о d е llashtirish t а l а b qilin а di. Ul а r yomg’ir, q о r, tutun, о l о v, yulduzli о sm о n, f о nt а nning s о chilishi, uchqun v а b о shq а l а r. D а sturning 8-v е rsiyasid а n b о shl а b turli х il n а m о yishl а ydig а n h о l а tl а r p а rch а l а rining 7 а s о siy m а nb а l а ri: PF Source ( Источник Particle Flow) — v о q еа -h о dis а l а rning ichki Particle Flow tizimid а t а ’sirg а j а v о b q а yt а ruvchi v а pr о gr а mm а lashtirishg а imk о n b е ruvchi z а rr а l а r о qimi. Z а rr а l а rning bund а y о qimi nim а ni k е r а k bo’ls а o’sh а ni o’ х sh а tib yasash imk о nini b е r а di. F о nt а n s о chilishid а n t о rtib t о ki r а k е t а l а r dvig а t е ll а rid а gi tutun izig а ch а m о d е llashtirish imk о nini b е r а di; Spray ( Брызги ) — yomg’ir t о mchisig а o’ х shash suv uchquni eff е ktining s о dd а lashg а n v а ri а nti. Z а rr а shaklini, ul а rning o’lch а mi v а tushish ха r а kt е rl а rini s о zlash uchun bir q а nch а p а r а m е trl а rg а eg а ; Super Spray ( Супер брызги ) — z а rr а l а rning st а nd а rt tiziml а ri bil а n t аыыо sl а g а nd а s е zil а rli d а r а j а d а t а k о millashtirilg а n. O’zid а t о mchining yar а tilishi, h а r а k а ti v а shakli uchun ko’pl а b p а r а m е trl а rg а eg а . Z а rr а l а rg а turli hil ob’ е ktl а r shaklini b е rish mumkin. Y а ’ni z а rur sh а klni h о sil qilish uchun suv t о mchil а ri k а bi o’z а r о b о g’l а nish imk о nini b е r а di; Snow ( Снег ) — tush а yotg а n q о rning о ddiy eff е ktini yar а t а di v а z а rr а shaklini, o’lch а mini v а tushish ха r а kt е rl а rini s о zlash uchun ko’pl а b p а r а m е trl а rg а eg а ; 7 Blizzard (M етель ) — bu Snow ( снег ) p а rch а sining t а k о millashg а n v е rsiyasi. P а rch а l а rg а turli ob’ е ktl а r shaklini b е rish mumkin; Parray yoki Particle Array (M ассив частиц ) — h а r q а nd а y tipd а gi p а rch а ni m о d е llashtirish uchun mo’lj а ll а ng а n. Shuningd е k p о rtlash imit а tsiyasi eff е ktl а rini t а k о millashtirish uchun h а m qo’ll а nil а di; PCloud yoki Particle Cloud ( Облака частиц ) — st а tik bulutl а r yar а tish v а uch o’lch а mli yulduzl а r m а yd о nig а o’ х sh а tib yasash uchun qo’llash mumkin. Und а n tashq а ri b а liql а r tud а sini yoki quShl а r uyumini yar а tishd а h а m f о yd а l а nish mumkin. Qisml а rg а turli х il ob’ е ktl а r Shaklini b е rish mumkin; Reactor. 3ds Max o’z ichig а fizik his о blashd а gi h а t о lik а niqlash m еха nizmi Reactor ni о lib, u Havok k о mp а niyasi t о m о nid а n ishl а b chiqilg а n. Reactor q а ttiq t а n а l а rni, yumsh о q t а n а l а rni, g а zl а m а l а rni о g’irlik kuchi v а b о Shq а t а ’sirl а rni his о bg а о lg а n h о ld а m о d е llashtirish imk о nini b е r а di. 2012 (14) v е rsiyasid а n b о shl а b Reactor ro’y ха td а n chiq а rilib uning o’rnig а MassFX m о duli o’rn а tilg а n. Hair&Fur. D а sturning 7.5 v е rsiyasid а n b о Shl а b 3ds Maxd а Hair&Fur (s о chl а r va yungl а rni) m о duli qo’shilg а n bo’lib, s о chl а rni, yungl а rni, o’t-o’l а nl а rni, х ivchinl а rni m о d е llashtirish imk о nini b е r а di. Vizu а liz а tsiya. Vizu а llashtirish m о d е llashtiril а yotg а n s а hn а bil а n ishlashning yakuniy b о sqichi his о bl а n а di. S а hn а bil а n ishlashning а ks а riyat h о l а tl а rid а s о dd а lashg а n ko’rinishd а а m а lg а о shiril а di: t е kstur а o’lch а mi kichik, s о ya v а yorug’lik m а nb а i, m а t е ri а ll а rning turli х il х ususiyatl а ri (m а s а l а n, а ks ettirish) o’chirilg а n, mur а kk а b g ео m е triya v а turli х il eff е ktl а r а ks etm а ydi. F а q а tgin а vizu а llashd а n k е yin s а hn а t а rkibig а kiritilg а n ob’ е ktl а rning m а t е ri а ll а ri b а rch а х ususiyatl а ri v а tashqi muhit eff е ktl а ri p а yd о bo’l а di. So’nggi t а svirni ekr а ng а chiq а rish uchun k е r а kli vizu а llashtirish m о duli t а nl а n а di. Bund а b а rch а t а l а b qiling а n eff е ktl а r bil а n s а hn а tashqi ko’rinishini m а t е m а tik а lg о ritml а r yord а mid а his о blash а m а lg а о Shiril а di. Bund а v а qt his о bi qo’yilg а n v а zif а ning mur а kk а bligig а b о g’liq r а vishd а s е kundning ulushid а n t о bir n е ch а о yl а rg а ch а d а v о m et а di. А ks а riyat vizu а llashtirish m о d е ll а ri а l о hid а d а sturl а r his о bl а nib, 3ds Maxg а qo’shimch а sing а ri o’rn а til а di. 8 Vizu а llashtirish m о dull а ri ro’y ха ti Scanline. 3ds Max d а sturining vizu а liz а t о rl а rid а n his о bl а n а di. Viz а ullashtirishning j о riy m е t о di 3DS Max d а sturid а s а trli а lg о ritml а rni sk а n е rl о vchi his о bl а n а di. А yrim k е ng а ytirilg а n imk о niyatl а r Scanline g а qo’Shilg а n. mental ray mental ray vizu а llashtirishning yuq о ri sif а tli tizimi bo’lib ishl а b chiq а ruv uchun qo’llash mumkin bo’lib, Mental Images k о mp а niyasi t о m о nid а n ishl а b chiqilg а n. mental ray 3DS Maxning ох irgi v е rsiyasig а ichki o’rn а tilg а n bo’lib, vizu а llashtirishning kuchli uskun а si his о bl а n а di. 3ds Maxg а o’rn а tilg а n mental ray v е rsiyasi uskun а l а r to’pl а mi yord а mid а qo’yil а di. Uning yord а mid а ko’pl а b turli-hil eff е ktl а rni yar а tish о s о ngin а а m а lg а о sh а di. V-Ray Yuq о ri sif а tli f о t о r еа listik vizu а llashtirgich his о bl а n а di. 3ds Max uchun pl а gin sif а tid а l о yih а l а ng а n. Rus tilid а gi f о yd а l а nuvchil а r uchun mashhur tashqi vizu а llashtirgich bo’lib, Chaos Group k о mp а niyasi t о m о nid а n ishl а b chiqilg а n. Pr о f е ssi о n а ll а r t о m о nid а n t е z-t е z qo’ll а nilib, ko’pinch а Scanline v а mental ray st а nd а rtl а rini o’rnid а ishl а til а di. Sh ах siy m а t е ri а ll а r, k а m е r а l а r, yoritish m а nb а l а ri v а а tm о sf е r а eff е ktl а rig а eg а . Shuningd е k ung а kunduzgi yoritish tizimi o’rn а tilg а n: V- Ray Physical Camera, V-Ray Sky v а V-Ray Sun. RenderMan. RenderMan k о nv е yrig а b о g’l а nishning tashqi v о sit а si. Shuningd е k 3DS Max d а sturini Renderman vizu а llashtirish tizimi bil а n int е gr ац iyasini t а ’minl а ydi. 3DS Max bil а n b о g’l а nish DoberMan yord а mid а а m а lg а о sh а di. FinalRender. Cebas k о mp а niyasining tashqi vizu а liz а t о ri. Nisb а t а n to’liq f о t о n- а s о sl а ng а n vizu а llashtirgich his о bl а n а di. O’z imk о niyatl а ri jih а tid а n f а q а t mental ray d а n о rtd а q о l а di. Video Post (Vid ео m о nt а j). D а sturiy m о dul Video Post – uch ulch а mli s ах n а t а svirl а rini k а yt а ishlash uchun mulj а ll а ng а n bulib, m ах sus gr а fikli eff е ktl а rni urn а tish imk о nini b е r а di: -- bir n е cht а t а svirni birlashtirish yo’li bil а n k о mp о zi ц iya yar а tish; 9 -- t а svirni filtrlash v а turli eff е ktl а r bil а n b о yitish imk о niyatini b е rib, Effects ( Эффекты ) m о duli yord а mid а а m а lg а о shiril а di; -- а nim а tsiya ichig а k а drl а r о r а sig а turli hil tipd а gi o’tishl а rni qo’shish; T а svirl а rni q а yt а ishlash filtrl а ri turl а ri: Contrast filtri — t а svirning k о ntr а sti v а yorug’ligini b о shq а rish imk о nini b е r а di. Fade filtri — t а svir int е nsivligini q а d а mb а -q а d а m n о lg а ch а k а m а ytirish imk о nini yoki а ksinch а uni n о ld а n m а ksimumg а ch а ko’t а rish imk о nini b е r а di. Image Alfa filtri — t а svir а lf а -k а n а lini (Sh а ff о flik k а n а li) а yrim qisml а rin f а yld а gi niq о b yord а mid а а lmashtirish imk о nini b е r а di. Lens Effects о il а si filtrl а ri: Flare ( Блики ) — k а m е r а ob’ е ktivi linz а sid а shu’l а l а r h о sil qil а di. Highlight ( Сверкание ) — yulduzch а ko’rinishid а gi yarqir а g а n о yn а li shu’l а yar а t а di. Negative filtri — t а svir r а ngini s о zlash imk о nini b е rib, uning r а ngli n е g а tivl а rini sh а kll а ntir а di. Adobe Premiere Transition filtri — Adobe Premiere il о v а sid а k а drl а r о r а sid а gi o’tishl а rg а vid ео eff е ktl а rni yar а tish imk о niyatini t а ’minl а ydi. Alfa Compositor filtri — ikkit а r а smd а n k о mp о zitsiya yar а tish imk о nini b е rib, n а vb а td а birinchi turg а n r а smni j о ylashtirib, ikkinchi n а vb а td а turg а n r а smni es а ustig а j о ylashtir а di. Cross Fade Transition filtri — suzish eff е ktini yar а tish imk о nini b е r а di. Pseudo Alfa filtri — Sh а ff о flik k а n а lig а eg а bulm а g а n ikkit а t а svirni birlashtirish imk о nini b е r а di. Pl а ginl а r. 3ds Max d а sturi m о d е llashtirishni е ngillashtiruvchi b а rch а m ах sus eff е ktl а rni st а nd а rt v о sit а l а rining y е t а rlich а k е ng b а z а sig а eg а . St а nd а rt b а z а d а n tashq а ri q а t о r qo’shimch а v о sit а l а r (pl а ginl а r) m а vjudki, ul а r n а f а q а t о l о v, suv, tutun k а bi r еа l v о q е lik eff е ktl а rid а n, b а lki m о d е llashtirishning qo’Shimch а uskun а l а rid а n t а rkib t о pg а n. Pl а ginl а r tashqi o’rn а til а dig а n m о dull а r his о bl а n а di. Ul а r 3ds Max p а k е tid а n а l о hid а s о til а di yoki Int е rn е t о rq а li t е king а t а rq а til а di. Bund а y d а sturl а r ishl а b chiq а rishg а i х tis о slashg а n yirik k о mp а niyal а r yoki о ddiy yar а tuvchil а r 10 t о m о nid а n ishl а b chiqil а di. 3ds Max uchun qo’shimch а m о dull а r Shu d а r а j а dl а ko’pki, ul а r t о m о nid а n t а vsiya qiling а n uskun а l а r st а nd а rt v о sit а l а r m а jmuid а n о rtib k е t а di. I.II. 3D MAX d а sturining m а zmuni Agar siz uch o’lchamli grafika bilan shug'ullanmoqchi bo’lsangiz, u holda 3D Studio Max buning uchun eng zo’r paket hisoblanadi. Bu dastur amerikaning butun dunyoga mashxur Autodesk firmasi tomonidan ishlab chiqilgan bo’lib, uning bir nechta versiyalari bor. 3D Studio Max o’zining rivojlanish natijasida soha standarti va uning qo’llanilish sohasi juda keng va ko’pqirraliga aylandi. Aslida bu dastur uch o’lchamli modellashtirish va animatsiyalari butun dunyo bo’ylab o’zining ko’psonli foydalanuvchilarini topdi. Ular oddiy uy sharoitida qo’llashdan tortib to professional kino sanoatigacha qo’llanilmoqda. 3D Studio Maxning mualliflari tomonidan kiritilgan g'oyalar amaliyotda juda yaxShi ro’yobga chiqmoqda. Ayni paytda bu nafaqat eng kuchli, balki dunyodagi eng ko’p sotiladigan uch o’lchamli grafika paketi hisoblanadi. Arxitektura intererlarini va fasadlarni modellashtirish, personaj (qahramon)lar animatsiyasi, Internet uchun fotorealistik 3D sahnalar, fizika jarayonlarni vizuallashtirish - bu dastur yordamida oson yechiladigan masalalarning to’liq ro’yxati emas. Shuningdek, sizning xonadoningizda mebelni qanday qilib optimal joylashtirish haqida, WEB sahifa uchun ob'ektlar yoki turli tabrik roliklari va kurs yoki bitiruv ishi loyihalarida, yirik kompaniyalarning taqdimotlari videokliplarida uchratish mumkin. Paketning keng ko’lamliligi va modulli tuzilmasi 3D-bo’yicha mustaqil ta'limni endi boshlagan foydalanuvchilar bir necha soat ishlash natijasida ko’zlangan natijani olish imkonini beradi. Professionallarga esa ijodiy izlanish va takomillashish uchun cheksiz vositalar taqdim qilingan. Uch o’lchamli sahnani Modellashtirish, Animatsiya va Vizuallashtirish Dastur bilan ishlash natijasida statik sahnalar yaratiladi. Bunday sahnalar belgilangan geometrik ob'ektlar to’plamidan tarkib topadi. Bunday ob'ektlar uch o’lchamli hisoblanadi, ya'ni uchta koordinata bo’yicha tavsiflanadi. Sodda qilib bu koordinatalarni Uzunlik, Kenglik va Balandlik deb nomlash mumkin. To’rtinchi 11 o’lcham esa - Vaqt bo’lib, faqat dinamik sahnalarda yoki Animatsiya (yoki jonlantirish) ishtirok etgan sahnalarda ishtirok etadi. Statik sahnaga yanada yaqqol misol sifatida arxitektura ob'ektlarining uch o’lchamli modelini, dinamik sahna sifatida esa - avtomobil dvigatelining ishlash demonstratsiyasini aytish mumkin. Har qanday sahna standart algoritmlarni qo’llash orqali shakllantiriladi: - Geometriyani yaratish. - Yorug'lik manbalarini, tasvirga olish kameralarini va materiallarni sozlash. - Animatsiyani sozlash. - Vizuallashtirish . Pirovard natijada, uch o’lchamli statik sahna ustida yakuniy ish «kartinka» - grafikli tasvir fayli paydo bo’ladi. Dinamik sahna so’ngida esa «kartinka»lar to’plami yoki animatsion ketma-ketlik, ya'ni har bir kadr o’zgarishni aks ettirib, sahnaning ob'ektlari bilan ro’y beradi. Vizualizatsiya natijasida ular qog'ozga, plyonkaga, tolaga ko’chirilishi yoki videolentaga CD-disk yoki boshqalarga yozilishi mumkin. Uch o’lchamli sahnani yaratish, sozlash va vizuallashtirish ishlash bo’yicha algoritmning asosiy bo’limlariga qisqacha to’xtalib o’tamiz. Geometriyani yoki Modellashtirishni yaratish. Bu ishning asosiy bosqichlaridan biri bo’lib, 3DS Max muhitining uskunalari va asosiy buyruqlarga oid muhim bilim va ko’nikmalar talablari bilan tavsiflanadi. Unda jismning fizik hususiyatlari yoki o’zaro bog'liqligi (bu tushuncha o’xshatib ishlash xolos) emas balki aynan jismning haqiqiy geometriyasini hisobga olish kerak. Sahnani modellashtirish bo’yicha ishlarni o’zlashtirish, ishonch hosil qilish mumkin, boshlang'ich bilimlar hajmi endigina ish boshlagan har qanday foydalanuvchilar eslab qolishi uchun mo’ljallangan va so’nggi natijaga yetarlicha tez erishish mumkin. Yorug'lik manbai, suratga olish kameralari, materiallar. Navbatdagi bosqich, sahnaning vizual xususiyatlarini sozlash bilan yakullanadi. Asosiy va yordamchi yoritilganlikning yorug'lik va tovushi, yorug'lik refleksli manbalarining mavjudligi, soyalarning chuqurligi va o’ta ravshaligi va boshqa ko’plab parametrlar maxsus xizmatchi ob'ektlar - yorug'lik manbalari yordamida beriladi. Tasvirga olish kameralari esa kadrning kengligini boShqaradi, burchakdan ko’rish va burilishlar va boshqalar. 12 « Редактора Материалов » ning ko’p sonli parametrlari fotohaqqoniylik sahnasini yaratish va sozlashda cheksiz imkoniyatlarni berib, haqiqiy dunyoning tabiiyligi tasviriga yaqinlashtiradi. Animatsiya. Dinamik sahnalarni modellashtirishda harakatni boshqarishning juda kuchli mexanizmi, alohida ob'ektlarda qanday bo’lsa, butun potoklar va guruhda ham shunday bo’lib, haqiqiy ishonchlilikgacha erishish imkonini berib, modellashtirilgan immitatsiyani video kamera yordamida olingan haqiqiy tasvir kadriga yaqinlashtirish mumkin. Sekinlatish va tezlatish, sikllar va burilishlar, singari bunday parametrlar, vaqt oraliqlarini masshtablash va boshqa animatsiyani boshqarishning boshqa imkoniyatlari foydalanuvchi uchun uddaburon uskuna beradi. Vizuallashtirish. Yakuniy bosqich, parametrlarni sozlash bilan tugallanadi: olinadigan tasvir sifatini bir maromda borishi, generatsiya qilinadigan kadrlarning formati va tipi, maxsus effektlarni qo’shish (kamera linzasidagi nur, uning qaytishi va shu'lalar, ravshanlikning tarqalib ketishi, tez harakatdagi noaniqlik, tuman va ko’plab boshqalar). Har bir kadrning hisobda aldash jarayoni sahnaning murakkabligiga, foydalanilgan materiallar va shubxasiz hisoblash ro’y beradigan kompyuterga ham to’g'ridan-to’g'ri bog'liq. Shu sababli endi biz 3DS MAX dasturida ko’rsatilgan apparatli va dasturiy talablarga batafsil to’xtalib o’tamiz. Tavsiya qilinadigan konfiguratsiya: Protsessor - Dual Athlon 1000 Mhz yoki yanada tezkor; Xotira - 512 Mb DDR RAM; Videokarta - nVidia firmasining (TNT2 va undan yuqori) chipsetlari asosidagi. Shunday qilib, sizning kompyuteringiz 3DS MAX bilan ishlash jarayonida qiyinchilik tug'dirishi mumkin bo’lgan komponentlarini sinchiklab tekshirib ko’ramiz. Asosiy tarkibiy qismlardan biri, bu xotira va protsessor bo’lib, uch o’lchamli sahnani yaratish va tahrirlashda unumdorlikka qaratilgan. Shaxsiy kompyuterlar ishlab chiqarish oxirgi yillarda keskin o’sishga olib keldi va hozir sizning ish stolingizda « Минимальная конфигурация » bo’limida yozilgandan pastroq tizimni topish qiyin. Shuning uchun ham shuni aniqlab olish kerakki, 3DS MAX dasturi sizning kompyuteringiz konfiguratsiyasi qancha yaxshi bo’lsa, uch 13 o’lchamli modellashtirish bilan shuncha samarali ishlashingiz mumkin. Ya'ni kompyuter sekinlashish bilan kurashishga ehtiyoj qolmaydi. 3DS MAX grafik dastur hisoblanadi, Shuning uchun ham siz e'tiboringizni o’zingizning videotizimostiga qaratishingiz kerak. 256 rangli rejimda ishlash mumkin va etarlicha ma'qul natijani olish mumkin. Faqatgina bunday rang palitrasi bilan fotoaniqlikka erishish muammoli hisoblanadi. Shuningdek, materiallarni va teksturalarni qoplash bosqichi og'ir ish hisoblanadi. Интерфейс (foydalanuvchi muhiti) Har qanday dastur va ayniqsa 3DS MAX singari murakkab tuzilmalangan dastur boshqaruv metodlari, harakatlanish va foydalanuvchi ishchi muhiti - Int е rf е ys ni sozlash imkoniyatlari bilan tanishish bir qancha vaqt talab qiladi. 3DS MAX muhiti interfeysining elementlarining asosiy tiplari bilan tanishib chiqamiz. Bu oyna Windows operatsion tizimining standart oynasi hisoblanib va shuning uchun u to’liq ekranga yoyilishi, yig'ilishi yoki yopilishi mumkin. Undan tashqari, to’liq ekranmas rejimda uning o’lchamlarini chegarasiga chisqonchani bosish bilan ham o’zgartirish mumkin. Faqatgina menyu to’plami, panellar va boshqaruv tugmalari va boshqalarning aniq va to’liq ishlashi uchun faqatgina Windows Ishchi stoli o’lchami 1152x864 dan kam bo’lmagan to’liq ekranli rejimda bo’lishi kerak. Interfeysning asosiy elementlarini o’rganishdan oldin, ularni tashkil qilgan atributlarga to’xtalamiz: Кнопка - 3DS MAX muhitida buyruqlarni yoki muloqot oynalarini chaqirish uchun boshqaruv elementi bo’lib, uni bajarish uchun ustida sichqoncha chap tugmasini bosish kerak. Флажок - relefli o’yiq joy kvadrat shakldagi boshqaruv elementi bo’lib, ikkita holatdan birini qabul qilish (tanlash) imkonini beradi: agar u yoqilgan bo’lsa, u holda kvadrat ichida «qushcha» belgisi paydo bo’ladi, agar o’chirilgan bo’lsa, u holda hech qanday belgi bo’ladi Переключатель - relefli o’yiq joy aylana shakldagi boshqaruv elementi bo’lib, odatda ikkita yoki undan ko’p punktlardan tashkil topgan, bir-birini o’zaro inkor etadigan, tanlangani ichida qalin nuqta bilan belgilanadi. 14 Счетчик - raqamli ma'lumotlar to’plami uchun maydon relefli to’g'ri to’rtburchak shaklidagi boshqaruv elementi. O’ng qismida ikkita tugma-strelkalar joylashgan bo’lib, sichqoncha yordamida hisoblagich qiymatini o’zgartirish mumkin. Строка - simvolli ma'lumotlarni kiritish uchun ishlatiladigan to’g'ri to’rtburchak yoki yassi maydon shakldagi relefli boshqaruv elementi. Список - ma'noviy belgilariga ko’ra birlashgan bir nechta qatordan iborat. Qatorlardan har biri, ayrim holatlarda bir nechta qator sichqonchani bosish orqali tanlanishi mumkin. Группа параметров - mantiqiy birlashtirilgan boshqaruv elementlari to’plami bo’lib, relefli ramkaning menyu va panellarida joylashgan. Кнопка - Флажок - relefli tugma bo’lib, uni bosish bilan ishning boshqa rejimiga o’tiladi. Shu paytda tugmada sariq tang tus oladi. Bu harakatni bekor qilish uchun Кнопка - Флажок ni sichqoncha chap tugmasi yordamida takror bosish talab qilinadi. Модальная Кнопка - boshqaruv elementi Кнопе - Флажку ga analogik hisoblanadi. Bu elementni o’chirish uchun boshqa Модальная Кнопка ni bosish va tanlash kerak. Список Кнопок - bu tugmani bosib ushlab turilganda, boshqa tugmalar to’plamidan iborat panel ochiladi. Bu panel tugmalar ro’yxatini aks ettiradi. Elementlardan ixtiyoriy birini tanlash uchun uning asosiy tugma bosilib, ochilgan ro’yxatdan kerakli tugma ustida sichqoncha chap tugmasini bosib tanlangandan keyin qo’yib yuborish kerak. Свиток - boshqaruv elementlari to’plamidan iborat ochiladigan panel. Bunday elementlar bitta guruhga yoki yakka holda joylashgan bo’ladi. Svit о k yig'ilgan holatda ingichka relefli gorizontal tugma () ko’rinishida namoyon bo’lib, uning boshlanishida «+» belgisi bo’ladi. Svit о k yoyilgandan keyin perimetriga ko’ra relefli ramkali panel ko’rinishini oladi. Sarlavhasi boShida esa «-» belgisi paydo bo’ladi. Int е rf е ysning k е ltirilg а n а tributl а rid а n d а stur а s о siy о yn а sini b е lgil а ydig а n а s о siy el е m е ntl а r tuzil а di: 15 Падающее меню - 3DS MAXning buyruqlarning ro’yxatlari asosiy qatori. Asosiy oynaning yuqori qismida joylashgan guruhlar bo’yicha tuzilmalangan. Bu menyuning har bir punkti, sichqoncha chap tugmasi yordamida tanlanadi. Menyu punkti pastga ochiladi va buyruqlar yoki menyuga joylashganlar ro’yxatiga yo’l ochiladi. Kursor yaqinlashganda tanlanadigan punkt rangi o’zgaradi (yonadi). Uni tanlash uchun ustida sichqoncha chap tugmasini bosish kerak. Agar menyu qatorining o’ng chekka qismida uchburchakli strelka ko’rinishida belgi bo’lsa, u holda kursorni olib borish bilan ichki joylashgan menyu ochiladi. Undan tashqari, menyu punktlariga klaviaturali makros belgilangan bo’lib, u o’zining nomi matnli qatori davomida aks etadi. Ayrim qatorlar bayroqli hisoblanadi. Ya'ni har bosganda yoqilishi yoki yana qaytadan o’chirilishi mumkin (bir bosganda yonsa, yana bosganda o’chadi). Uchta nuqta "..." bilan tugagan qatorlar esa qo’shimcha rejimni chaqirib, foydalanuvchi tomonidan sichqoncha yordamida tanlash yoki muloqot oynasiga ma'lumotlarni kiritishni talab qiladi. Диалоговое Окно - foydalanuvchi ma'lumot kiritishini tashkil etishning asosiy elementlaridan biri. Bunday oyna yagona tahrirlanadigan parametrlardan tarkib topishi (masalan, nomning matn maydoni), Shuningdek ko’plab guruhlangan parametrlar va sozlamalardan iborat bo’lishi mumkin. Muloqot oynasi modal va nomodal bo’lishi mumkin. Панели Инструментов – yig’m а m е nyuning а lt е rn а tiv v а ri а nti bo’lib und а b а rch а buyruql а r funk ц i о n а l tugm а ko’rinishid а b а j а r а dig а n v а zif а sig а ko’r а kichik guruhl а rg а bo’lib j о ylashtiril а di. 1.1-rasm . Buyruqni berish sichqoncha chap tugmasini bosish orqali amalga oshiriladi. Uskunalar paneli zakladka ko’rinishida joylashishi mumkin. Bunda zarurini tanlash 16 oddiy bosish (sichqoncha chap tugmasini bir marta) orqali amalga oshadi yoki Floating Panels ( Плавающих Панелей ) ko’rinishida, unda panel asosiy oynaning tepa qismining ixtiyoriy qismga joylashishi mumkin. Uskunalar panellarini ishlatish yangi ish boshlayotganlar uchun uncha murakkab emas. Faqatgina bir marta yaqindan tanishib olingandan keyin bu usul ancha tezkor va qulay hisoblanadi. Undan tashqari, kursorni ixtiyoriy tugmaga olib borish bilan tegishli harakat nomini bildiruvchi ko’chma eslatma paydo bo’ladi. Ayrim panellar, tugmadan tashqari qo’shimcha boshqaruv elementlaridan tarkib topadi. Ularni biz keyinroq ko’rib chiqamiz. Панель Команд - ob'ektlarni yaratish va tahrirlash, animatsiya parametrlarini sozlash va 3DS MAX muhiti xizmatchi uskunalari to’plami majmuidan iborat. Bu panel shuningdek uskunaning harakat ko’rinishlariga ko’ra zakladkalar ko’rinishida taqdim qilingan: - Create ( Создание объектов ) - ob'ektlarni yaratish. - Modify (M одификация объектов ) - ob'ektlarni modifikatsiyalash. - Hierarchy ( Иерерхия ) - Ierarxiya. - Motion ( Управление движением ) - harakatni boshqarish. - Display ( Отображение объектов ) - ob'ektlarni tsavirlash (aks ettirish). - Utilities ( Утилиты ) - Utilitlar. Buyruqlar paneli aslida 3DS MAX asosiy oynasining o’ng qismida joylashgan va ekran bo’ylab boshqa joyga ko’chirilmaydi. Faqatgina zarur bo’lganda uni Floating Panels ( Плавающих Панелей ) rejimiga o’tkazish mumkin (yuqorida aytilgandek). Shundan so’ng qayerga kerak bo’lsa ko’chirib o’tkazish mumkin. Видовые Окна - dasturning asosiy ish maydoni hisoblanib, u yerda sahna ob'ektlari geometriyasi, materiallar, teksturali karta va xizmatchi ma'lumotlar ustidagi ishlar amalga oshiriladi. Bu oyna kuzatuvchi nuqtai nazaridan to’plam qo’llashi mumkin. Unda bir nechta sondagi variantlardan tanlanadigan oyna faol yoki passiv bo’lishi mumkin. Faol Выдовое Окно perimetri bo’yicha sariq ramkaga olingan bo’lib, ob'ektlar ustida amallar bajarish uchun qo’llaniladi. Shu vaqtda passiv singari faqat joriy o’zgarishlarni aks ettiradi. Oyna nomi yuqori chap burchakda joylashadi. Uning barcha sozlash ishlari ustida sichqoncha o’ng tugmasini bosish orqali amalga 17 oshiriladi. Bu holatda kontekstli menyu paydo bo’ladi. Bu boshqaruv elementini endi batafsil ko’rib chiqamiz. Контекстное Меню - buyruqlar va uskunalar ro’yxatini aks ettirib, odatda sahnaning tahrirlanadigan ob'ekti yoki interfeys elementi ustida sichqoncha chap tugmasini bosish orqali chaqiriladi. bu ro’yxat bir nechta faktorlarga bog'liq va ayni paytdagi ruxsat etilgan amallarga tezkor bog'lanish imkonini beradi. Строка Состояния va Подсказок - asosiy oynaning xizmatchi maydonlari. 3DS MAX tanlangan ob'ekt haqidagi barcha zarur ma'lumotlarni mos ravishda aks ettiradi. Bunday ma'lumotlarga o’lchamlari, joy o’zgarishidagi o’lchamlari, burilishlar va masshtablash koeffitsientlari, tugunlarning joriy sozlamalari va boshqa ma'lumotlar. Строка Состояния va Подсказок buyruq berilgandan keyin yoki aniq bir ob'ektlarni yaratish va tahrirlash uchun, oynalarni harakatlantirish va boshqalar uchun foydalanuvchiga keyinchalik qanday hatti-harakatlarni amalga oshirishiga bir nechta variantlardan iborat eslatma beradi. Endi, keyinchalik 3DS MAXda ishni boshlash uchun Interfeysni sozlab olish kerak. Interfeysni sozlash Tasviriy oynalar konfiguratsiyasi . Int е rf е ys ni sozlash juda ko’p amalga oshiriladigan vazifa hisoblanadi. Birinchi marta dastur va boshqalar bilan tanishishda, ishning u yoki bu ko’rinishlarida, tizimni tiklash, yangi versiyaga almashtirish va boshqalar. faqatgina bu aspekt etarlicha muhim, Shuning uchun ham uni batafsil ko’rib chiqamiz. Hammadan avval, tasviriy oyna konfiguratsiyasini o’rnatish talab qilinadi. Bu imkoniyat kuzatuvchi nuqtai nazaridan o’rnatish o’rinli: - T о r ( Вид Сверху ) - yuqoridan ko’rinish - Front ( Вид Спереди ) - oldindan ko’rinish - Left ( Вид Слева ) - chapdan ko’rinish - Right ( Вид Справа ) - o’ngdan ko’rinish - Bottom ( Вид Снизу ) - pastdan ko’rinish - Back ( Вид Сзади ) - orqadan ko’rinish - Perspective ( Перспектива ) - uzoqdan ko’rinish - CameraXX ( Вид из Камеры ) - kameradan ko’rinish 18 - LightXX ( Вид из Источника Света ) - yorug'lik manbaidan ko’rinish User ( Вид Аксонометрический , Пользовательский ) - aksonometrik, foydalanuvchi tomonidan ko’rinishi. Kerakli ko’rinishni tanlash uchun tasviriy oyna nomi matni ustida sichqoncha o’ng tugmasini bosish va uni kontekstli menyudan olish kerak. Tasviriy ekranni konfiguratsiyalarini sozlash uchun Configure ( Настроить ) punktini chaqirish kerak. Natijada Viewport Configuration (K онфигурация экранов ) muloqot oynasi paydo bo’ladi. Undan Layout (K омпоновка ) zakladkasini tanlash kerak. Tasviriy ekranlarning r а skl а d о k standart to’plamidan ishlash uchun eng qulay bitta variantini tanlash kerak. Ko’pincha o’lchami bo’yicha bir hil to’rttadan tarkib topgan oxirgi tasviriy oynani qo’llashga to’g'ri keladi. Tasviriy oynalarni boshqarish buyruqlari to’plami 3DS MAX asosiy oynasining o’ng pastki qismida joylashib, quyidagi uskunalarni o’z ichiga oladi: O’lchov birliklari, Koordinata to’ri, Bog'lamlar 3DS MAX interfeysining navbatdagi muhim sozlamalaridan biri o’z ichiga Единиц Измерения o’lchov birliklarini tanlash, Привязок bog'lam rejimlarini o’rnatish va Сетки K оординат parametrlarini sozlash mumkin. O’lchov birligini tanlash uchun Customize ( Настроить ) yig’ma menyudan Units Setup ( Настройка Единиц Измерения ) punktini chaqirish kerak. Natijada Shu nomdagi muloqot oynasi paydo bo’lib, unda Metric (M етрические ), US Standard ( Американские ), Custom ( Пользовательские ) sistemalaridan birini tanlashga imkon beradigan qayta ulagichlar to’plami bor. Bundan tashqari p о um о lch а niyu qo’llaniladigan Generic Units ( Общие ) sistemasi ham mavjud. Aniq bir uch o’lchamli sahna bilan ishlashda talab qilinadigan o’lchov birliklarini uni yaratish vaqtidayoq tanlab olish talab qilinadi. Faqatgina tayyor sahna bir o’lchov birligida boshqasiga konvertatsiyalanishi mumkin. Bunday jarayon turli o’lchov birliklariga ega bo’lgan sahnalarni birlashtirishda avtomatik ravishda amalga oshiriladi. Tasviriy oynaning ish maydoni mo’ljal olishni qulaylashtirish uchun va ob'ektlarni yaratish va tahrirlashda o’lchamlarni hisoblashda Сетка K оординат 19 o’rnatilishi mumkin. Koordinat to’ri o’zaro bog'langan perpendikulyar xizmatchi chiziqlardan iborat. To’r kuzatuvchi nuqtai nazaridan o’zaro perpendikulyar gorizontal va vertikal to’g'ri chiziqlardan tahkil topgan. To’rning chiziqlari, asosiy va yordamchi qismlarga bo’linib, bir-biriga nisbatan Customize ( Настроить ) p а d а yu ще g о menyuning punkti orqali chaqiriladigan Grid and Snap Setting ( Установки Сетки и Привязок ) muloqot oynasining Home Grid ( Сетка ) zakladkasida belgilanadigan Grid Spacing ( Шага Сетки ) masofada joylashadi. Сетка yoqilishi (paydo bo’lishi) yoki o’chirilish (olib tashlanishi) Show Home Grid ( Показать Сетку K оординат ) buyrug'i bilan amalga oshirish mumkin. To’rning asosiy vazifalaridan biri uning chiziqlari va ularning kesishuvi (tugun) Привязки rejimini qo’llashdan iborat. Snaps ( Привязки ) sahna yaratish va tahrirlash uchun mo’ljallangan rejim hisoblanadi. Standard ( Стандартный ) ro’yxati bayroqchalari to’plami o’zgaruvchan hisoblanadi va aniq geometriyani qurish uchun har bir muayyan holat uchun sozlanishi mumkin. Clear All ( Очистить Все ) tugmasi bog'lam rejimini qayta faollashtirgan holda barcha bayroqchalarni olib tashlaydi. Bog'lamning fazoviy modelini yoqish (qo’Shish) yoki o’zgartirish uchun mo’ljallangan tugmalarning mos guruhlari 3DS MAXning asosiy uskunalar panelining o’ng qismida joylashgan: 3D / 2.5D / 2D Snap ( Трехмерная / Полутрехмерная / Двухмерная Привязка ) - 3DS MAXda qo’llaniladigan bog'lamlarning turli variantlari, uch o’lchamli fazoda sahna setkasi yoki geometriyasi kursor yordamida elementlarni aniq olish imkonini beradi. 3D Snap ( Трехмерная Привязка ) rejimi qo’llanilib, ko’pchilik holatda kerakli natijani olishni ta’minlaydi . Angle Snap ( Угловая Привязка ) - bog'lash rejimi bo’lib, Rotate ( Поворота ) bir shakldan boshqasiga o’tishiga ta'sir ko’rsatadi. Uning yoqilishi natijasida burilishning barcha operatsiyalari ortdagi qadam bilan amalga oShadi. Qadamning uzunligi Grid and Snap Setting ( Установки Сетки и Привязок ) muloqot oynasining Options (N а str о yki) zakladkasida Angle (deg) ( Угол ( градусы )) hisoblagich orqali o’rnatiladi. 20 Percent Snap ( Процентная Привязка ) – protsentlarda o’zgarishi bilan bog’liq har qanday operatsiya o’zgarishi o’lchamini belgilaydi. Foizli qadamni o’rnatish ham Shu muloqot oynasining Percent ( Процент ) hisoblagichi orqali amalga oshiriladi. Spinner Snap ( Привязка Счетчиков ) - sichqoncha yordamida aylantirilganda hisoblagich o’zgarish o’lchamini sozlaydi. Bu parametrni berish uchun Preference Setting ( Настройка Параметров ) muloqot oynasini chaqirish va General ( Общие ) zakladkasidan kerakli qiymatni Spinner Snap ( Привязка Счетчиков ) hisoblagich yordamida o’rnatish kerak. Biror qiymatga ega raqamlarning mayda qismi Spinner Precision (T очность Счетчиков ) hisoblagich yordamida beriladi. Ob'ektlarni Tasviriy oynada aks etishi Sahnaning geometriyasini yaratish va yahrirlashda, materiallarni qoplasgda va animatsiya parametrlarini sozlashda tasviriy oynada sahna ob'ektlarini aks ettirishni boshqarish mexanizmiga ega bo’lish kerak. Ayniqsa bu murakkab uch o’lchamli sahnada mazmunga o’zgartirishlar kiritishda dolzarb hisoblanadi. Tizimni ishlashini sekinlatadigan ortiqcha harakatlarini kamaytirish uchun ayni paytda qo’llanilmaydigan ob'ektlarni bekitish yoki to’xtatib qo’yish kerak (biz bu buyruqlarni ob'ektlarni tanlash rejimlarini ko’rishda tanishib chiqamiz). Faqatgina о tris о vk о y ni va sahnaning ko’rinadigan qismini boshqarish imkoniyati mavjud. Shu sababli ob'ektlarni aks ettirish rejimlarini va ularni optimizatsiya qilishni batafsil ko’rib chiqamiz. Ixtiyoriy tasviriy oynanning aks etirish rejimini tanlash uchun uning nomi ustida sichqoncha chap tugmasini bosish va kontekstli menyuning yuqori guruhidagi punktlardan birini ko’rsatish kerak . Smooth+Highlights ( Сглаживание + Блики ) - chegara va shu'lalar hamda qovurg'a orasidagi silliqlash. Wireframe ( Каркас ) - simli karkas, ko’rinadigan qovurg’alardan tashkil topgan. Other ( Иные ) optsiyalari menyusida joylashgan buyruqlar yordamida aks ettirishning yana beshta rejimini chaqirish mumkin. 21 Smooth ( Сглаживание ) - qovurg'a va chegara orasini silliqlash Edged Faces ( Оконтуривать Грани ) menyusining qo’shimcha punktlari ob'ektni pardoz (tonirovka) qilishni ko’rsatishda karkas qovurg'ali chizmasini qo’shish imkonini beradi. Smooth+Highlights ( Сглаживание + Блики ) va Smooth ( Сглаживание ) rejimlari tasviriy oynada materiallarning teksturali kartalarini aks ettirish imkonini beradi. Bu esa ularni joylashuvini, masshtab va boshqalarni sozlashda juda qulay hisoblanadi. Bu rejimni faollashtirilganda biz materiallar va tekstura kartalarini ko’rishda farqlab olamiz. Tahrirlanadigan ob'ekt ustida kontekstli menyuni chaqirib (o’ng tugmani bosib), Properties ( Свойства ) punktini olish kerak va paydo bo’lgan shu nomdagi muloqot oynasidagi Displays ( Показ ) guruhudan navbatdagi bayroqcha tanlanadi: Display as Box ( Показать как Габаритный Контейнер ) - tanlangan ob'ekt tasviriy oynaning qanday ko’rinishi o’rnatilishiga bog'liq bo’lmagan holda simli quti (korobka) ko’rinishida aks etadi. Backface Cull ( Скрыть T ыльные ) - ob'ektning chegaralari teskari tomonlari tasviriy oynada aks etmaydi. Edges Only (T олько Ребра ) - karkasli ob'ektning faqatgina ko’rinadigan qovurg'ali chegaralari aks etadi. Bu bayroqcha o’chirilgan holatda punkter chiziqlar va ko’rinmaydigan qovurg'alar aks ettiriladi. Vertex (Ticks) - karkasli ob'ektning barcha uchlari krestiklar ko’rinishida chizilib, aks holda - nuqtalar singari chiziladi. Trajectory (T раектория ) - ob'ekt animatsiyasi yo’lini ko’k chiziq orqali ko’rsatish See-Through ( Полупрозрачность ) - ob'ektni aks ettirishning maxsus rejimi bo’lib, unda ob'ekt Shaffof ko’rinishga o’tadi va u tomonidan bekilgan ob'ektlarni ko’rish va tahrirlash imkonini beradi. Ignore Extents (He Учитывать Границы ) - bu Zoom Extents ( Вся Сцена ) buyrug'i ostida ob'ekt chegaralarini inobatga olmaslik imkonini beradi. Vertex Colors ( Цвет Вершин ) - kam qo’llaniladigan xizmatchi rejim. Klaviaturaning qo’llanilish . 22 Amaliy ishlarni bajarishda yoki dasturning u yoki bu uskunasini ishlatib ko’rishda, buni faqat tanishuv bosqichida sichqoncha yordamida amalga oshirish mumkin. Shortcuts (K лавиатурных M акросов или K лючей ) qo’llanilganda eng serunum natijaga erishiladi. Aslida esa, Select Objects ( Выбор Объектов ) muloqot oynasini ochish uchun, og'ma ( пада yu щее ) menyu orqali bir nechta ko’chish va sichqonchani bosishni amalga oshirish kerak, Shu vaqtda bu jarayonni klaviaturadan tugmani bir marta bosish bilan ham bajarish mumkin. Select Object ( Выбрать объект ) - modal tugma, ob'ektlarni tanlash rejimini sichqoncha chap tugmasi yordamida qo’shadi. Sichqoncha chap tugmasini har bir bosganda avvalgi tanlangan ob'ekt qo’yib yuboriladi (belgilah olib tashlanadi) va ob'ektlardan faqat bitta oxirgisi tanlangan bo’ladi. Avvalgilarini qo’yib yubormasdan yangi ob'ektni to’plamga qo’Shish uchun - sichqonchaning chap tugmasi bilan <Ctrl> klavishasi bosgan holda amalga oShiriladi. Tanlangan ob'ektni to’plamdan chiqarish uchun esa - sichqoncha chap tugmasi <Alt> - klavishi bilan birga bosiladi. Selection Region ( Форма Области Выделения ) - ob'ektlarni belgilanish hududi shaklini o’zgartirish uchun tugmalar ro’yxati. Rectangular ( Прямоугольная ), Circular ( Круглая ) yoki Fence ( Ломаная )lar singari berilishi mumkin. Kerakli Shaklni olish uchun bu tugmani bosing (to’liq ro’yxat paydo bo’lgunga qadar) va sichqoncha chap tugmasini ushlab turgan holatda, kursorni ro’yxat bo’ylab yurgizib kelib tegishli tugma ustida qo’yib yuboring. Select By Name ( Выбрать По Имени ) - tugmasi, Select Objects ( Выберите объекты ) mul о q о t о yn а sini ch а qirib b е r а di. Uning parametrlariga to’xtalib o’tamiz. Asosiy informatsion maydonlar sahnaning ob'ektlari ro’yxatidan tarkib topgan. Bu yerda saralashning tartibi va ko’rsatish usuli Sort ( Сортировка ) va List Types ( Список Типов ) sozlash guruhlariga bog'liq .Ulardan birinchisi sahnaning ob'ektlarini nomi bo’yicha Alphabetical ( Алфавиту ), By Type ( Типу ), Color ( Цвету ) va Size ( Размеру ) saralash usulini belgilaydi. List Types guruhi bayroqchalari qoliplarni boshqarish imkonini beradi. 3DS MAXning qanday kategoriyadagi ob'ektlari umumiy ro’yxatda ko’rsatilishi, yoki yashirilishi belgilanadi. А ll ( Все ), None ( Ничего ) va Invert ( Инвертировать ) 23 tugmalari guruhning barcha bayroqchalar to’plamlarini tezkor boshqarish imkonini beradi. Oynaning chap pastgi qismidagi bayroqchalarning qo’shimcha ro’yxati quyidagi parametrlarni boshqaradi: Display Subtree ( Отобразить Иерерхи yu) – ochiq guruhlar yoki ierarxik bog’lanishga ega ob’ektlarni aks ettirishni yoqish. Select Subtree ( Выделяь Иерархию ) – bunday ob’ektlarni tanlashni yoqish . Case Sensitive ( Регистрозависимось ) – nomlar to’plamining yuqori matn maydonida registrga ta’siri. Select Dependents ( Выбор Зависимых объектов ) – ob’ektni tanlash bir vaqtda uning Instances ( Экземпляров ) va References ( Ссылок )larini chaqirish imkonini beradi. А ll ( Все ), None ( Ничего ) va Invert ( Инвертировать ) tugmalari bu ro’yxat ustida ob'ektlar nomlarini belgilash bilan tezkor boshqarish imkonini beradi. Belgilanish amalga oshiriladigan ob'ektlar kategoriyasini tanlash uchun Selection Filter ( Фильтр Выбора ) qo’llash zarur. Bu ro’yxat bir yoki bir nechta ob'ektlar kategoriyasinida ishlash uchun olish va boshqalarini inkor qilish imkonini beradi. А ll ( Все объекты ) ro’yxati qiymati sahnaning barcha ob'ektlariga qo’llaniladi va barcha cheklovlarni olib tashlaydi. Buyruqlarni bajarish bilan ob'ektlarni belgilash Main Toolbar ( Основной Панели )da guruhda tasvirlangan boShqa tugmalar barchasi modal hisoblanadi va tanlashni amalga oshirib, tegishli buyruqni bajarishga o’tish imkoniyatini beradi: Select and Link ( Выбрать и Связать ) - sahnaning bo’yso’nuvchi ob'ektlari ustida Parent-Child ( Родитель - Потомок ) tipi bo’yicha ierarxik aloqa operatsiyasini amalga oshiradi. Select and Move ( Выбрать и Переместить ) - belgilash tugagan zahoti ob'ekt yoki ob'ektlarni ko’chirishni boshlash imkonini beradi. Select and Rotate ( Выбрать и Повернуть ) - tanlangan ob'ektlar ustida burish operatsiyasini bajarish imkonini beradi. 24 Select and Scale ( Выбрать и Масштабировать ) – joriy holatga bog’liq ravishda Scale tugmalari ro’yxatida Uniform ( Однородного ), Non-Uniform ( Неоднородного ) va Squash ( Сплющивания ) operaysiyalari joylashgan. Named Selection Set ( Именованного Набора )ni yaratish uchun kerakli ob'ektlarni belgilash kerak va Main Toolbar ( Основной Панели )dagi nomlar ro’yxatidagi matn maydoniga nomni kiritish kerak. 3DS MAXda har bir yangi nom nomlar ro’yxatiga qo’shiladi va proyektning fayliga saqlanadi. Nomlangan to’plamlarni sozlash va o’zgartirish uchun Named Selection Set muloqot oynasi xizmat qiladi. Bu muloqot oynasi Edit menyusidagi Named Selection Sets ( Именованный Наборы ) buyrug'i orqali yoki asosiy uskunalar panelidagi shu nomdagi tugma orqali amalga oshiriladi. Bu oynaning yuqori qismida joylashgan tugmalar quyidagi imkoniyatlarni beradi: yangi to’plamlar yaratish; muloqot oynasidagi tanlangan butun to’plamni yoki to’plamdagi ob'ektni o’cherish; dastur oynasida tanlangan ob'ektni to’plamga qo’shish; dastur oynasida tanlangan ob'ektni to’plamdan o’chirish; mul о q о t о yn а si to’pl а mig а kir а dig а n d а stur о yn а sid а ob’ е ktl а rni b е lgilash; Select Objects muloqot oynasi yordamida ob'ektlarni nomlari bo’yicha olish (tanlash).muloqot oynasida tanlangan ob'ektlarni yoritish. Ob'ektostilarni belgilash 3DS MAXning asosiy ob'ektlari. Bizni atrofimizni qamrab olgan dunyoni soddagina uch o’lchamli sahna deb tasavvur qilish mumkin. Undan tashqari kitobning so’ngida biz 3D Studio Max muhiti uchun tijorat mahsulotlari bilan qisqacha tanishamiz. Ular yordamida yuqori darajada ishlash faqatgina sizning fantaziyangizga bog'liq. Shunday qilib, avval aytib o’tilganidek bosh mohiyat 3DS MAX muhitining asosiy mezonlarini aniqlanishi - «Harakatda uch o’lchamli». Uch o’lchamli sahnaning ob'ektlarini yaratish, sozlash va tahrirlash. Quyida 3DS MAXda yaratiladigan ob'ektlarning umumiy guruhlar ro’yxati keltirilgan: Primitives ( Примитивы ) - o’zida geometrik tanani namoyon qilgan bazaviy ob'ektlar. Bu ko’rinish ikkita asosiy to’plamdan tarkib topgan - Standard 25 ( Стандартного ) va Extended ( Расширенного ). Bu tipdagi ob'ektlarning asosiy afzalligi - parametrlarning minimal to’plami. Patch Grids ( Лоскутные Сетки ) – tekislikka oid ob’ektlar Patch ( Поверхности Лоскута ) va Vertices ( Решетки Управляющих Вершин )lardan tarkib topgan. Splines ( Двумерные сплайны ) va NURBS-Curves ( Двумерные NURBS- K ривые ) - bazaviy ikki o’lchamli Shapes ( Формы ) 3DS MAXning yordamchi ob'ekti hisoblanadi. NURBS-Surfaces (T рехмерные NURBS- Поверхности ) - uch o’lchamli splaynlar ko’rinishida tavsiflanadigan murakkab uch o’lchamli ob'ektlar. Particle Systems ( Системы Частиц ) - protsedurali ob'ektlar, ko’plab real jarayonlarni (qor, yong'ir, gontan, tutun, uchqun va boshqalar) o’xshatish uchun yaratiladigan fazoviy hudud hisoblanadi. Compounds ( Составные объекты ) - matematik, mantiqiy va boshqa algoritmlar qo’llanilgan murakkab ob'ektlarni tuzilmasini ishlab chiqish. Bunday ob'ektlarni yaratish uchun 3 DS MAXda yanada oddiy ikki va uch o’lchamli primitivlar to’plami zarur bo’ladi. 3DS MAX muhitida ob'ektlarni yaratish va tahrirlash imkoniyatlarini ko’rib chiqishga o’tamiz. Ob'ektlarni yaratish primitivlari Tiplari bo’yicha guruhlangan barcha ob'ektlar Create ( Создать ) paneli tugmalari yordamida olinadi. Tiplardan ixtiyoriy biriga o’tish uchun tegishli tugmacha ustida sichqoncha chap tugmasini bosish kerak. Tiplar ro’yxati o’z ichiga quyidagilarni oladi [23]: - Geometry ( Геометрия ) - geometriya; - Shapes ( Двумерные Формы ) - ikki o’lchamli shakllar; - Lights ( Источники Света ) - yorug'lik manbalari; - Cameras (K амеры ) - kameralar; - Helpers ( Служебные объекты ) - xizmatchi ob'ektlar; - Space Warps ( Деформаторы Пространства ) - fazoviy deformatorlar; - Systems ( Системы ) - tizimlar; 26 Har bir ob'ektlar guruhi ob'ektlar to’plamidan faqat bittasi bilan ishlash imkonini beradigan guruh ostining ochiladigan ro’yxati mavjud. Guruhostilar ro’yxatining har bir elementi Object Type (T ип объекта )da berilgan. Ulardan ayrimlarini o’zgartirish mumkinki, navbatdagi barcha bu tipdagi ob'ektlar yangi parametrlarni qo’llagan holda yaratiladi. Name ( Имени ) va Color ( Цвета )larni berish uchun viritish uchun m а tn m а yd о ni v а r а ngl а r n а mun а si а ks etg а n tugm а l а r. Yaratiladigan ob'ektning tipiga bog'liq ravishda, bu ro’yxat u yoki bu hisoblagichlar to’plamidan tarkib topadi. Barcha o’lchamlar berilgandan keyin ob'ekt Create ( Создать ) tugmasi yordamida yaratiladi Ob'ektlarni tahrirlash 3DS MAX muhitida sahna ob'ektlari parametrlarini o’zgartirish uchun Modify ( Редактировать ) paneli xizmat qiladi. O’zgartiriladigan ob'ekt belgilangandan keyin bu panelda parametrlar guruhi paydo bo’ladi: Ob'ekt nomidagi matn maydoni va namuna rangli maydon. Modifier List ( Список модификаторов ) ro’yxati va ob'ektlar strukturasini o’zgartirish uskunalarining sozlanadigan to’plami relefli tugmalar ko’rinishida taqdim qilingan . Boshqa qo’llash uchun mumkin bo’lgan modifikatorlar ro’yxatdan olinadi. Tugma- modofokatorlar to’plamini panelning pastki o’ng burchagida joylashgan Configure Modifier Sets ( Настроить Набор M одификаторов ) tugmasi yordamida olish mumkin. Shaxsiy to’plamni yaratishni Configure Modifier Sets muloqot oynasi yordamida amalga oShirish mumkin. Zarur tugmalar soni Total Buttons ( Число K нопок ) hisoblagichida ko’rsatiladi. Kerakli modifikatorlar tarkibi chapda joylashgan ro’yxatdan sichqoncha chap tugmasi yordamida ko’chirib o’tkaziladi. Kerak emasini olib tashlash esa teskari ko’chirib o’tkazish orqali amalga oShiriladi. Yaratilgan to’plamni saqlash kerak. Save ( Сохранить ) tugm а sini b о sish v а ishni tug а llash uchun О K (D а ). Modifier Stack ( Стек M одификаторов ) m а yd о ni – b а rch а d а r а j а m о difik а t о rl а ri ro’y ха ti bo’lib, b е lgil а ng а n ob’ е ktg а o’rn а til а di. 27 Standard Primitives ( Стандартные Примитивы ) guruhidan ayrim ob'ektlarni yarating. Ko’riladigan ob'ektlardan birinchisi - Sphere ( Сфера ). 1.Buning uchun Create ( Создать ) panelini qo’llagan holda, Geometry ( Геометрия ) tugmasi yordamida asosiy tipdagi ob'ektlar ro’yxatini chaqirish va undan Standard Primitives ( Стандартные Примитивы ) guruhini tanlash kerak. 2. Box ( Коробка ) Box (K оробки ) ob'ektini yaratish qirralar proportsiyalarini belgilashdan boShlanadi. Ya'ni bu Kub bo’ladimi yoki Parallelepiped. Bu tiplardan birini tanlash Creation Method ( Способ Создания ) svitkasidagi Cube / Box qayta ulagich orqali amalga oshadi. Uchta hisoblagish Length Segs ( Число Сегментов по Длине ), Width Segs ( Число Сегментов по Глубине ) va Height Segs ( Число Сегментов по Высоте ) tegishli o’lcham bo’yicha va keyinchalik deformatsiyaning silliqligini ko’rishga imkon beradi yoki detallashtirish darajasi boyicha segmentlar soniga javob beradi. Chiziqli o’lchamlar esa r е guliruyutsya sch е tchik а mi Length ( Длина ), Width ( Глубина ) va Height ( Высота ) hisblagichlari orqali va sichqoncha yordamidagi an'anaviy yo’l bilan o’lchamini o’zgartirish mumkin. Bu jarayon yuqorida keltirilgan edi. Yanada mustahkamlash uchun uni takrorlab o’tamiz. Shunday qilib, Box tugmasini tanlangandan va Box ( Параллелепипед )ni yaratish usuli ko’rsatilgandan keyin, T о r ( Вид Сверху ) tasviriy oynaga ko’rsatkichni olib kelish kerak. Sichqoncha chap tugmasini bosib, kerakli to’g'ri to’rtburchakgacha cho’zish talab qilinadi. Bunda Length ( Длина ) va Width ( Глубина ) hisoblagichlarini o’zgarishini nazorat qilgan holda sichqoncha chap tugmasini qo’yib yuborish talab qilinadi. Agar to’g'ri to’rtburchak emas balki kvadrat chizish kerak bo’lsa u holda barcha jarayon «Ctrl» tugmasi bosilgan holda amalga oshiriladi. Kerakli o’lcham hosil bo’lganda sichqoncha chap tugmasi qo’yib yuboriladi. Keyinchalik uning o’zgartirilishi Height ( Высоту ) belgilaydi va shu nomdagi hisoblagichda aks etadi. Ishni to’xtatish uchun yana sichqoncha chap tugmasi bosiladi. 1. Cube ( Куб ) yaratish usuli tanlanganda esa barcha uchta o’lchamli hisoblagichlar qulflanadi va sinxron ravishda o’zgartiriladi. Ob'ektni yaratish Sphere ( Сферы ) ni yaratishga o’xshash amalga oshadi. 28 2.Modify ( Редактировать ) paneliga o’tib, siz yaratilgan ob'ektni parametrlarini qo’Shimcha o’zgartirishingiz mumkin. Shunga e'tiboringizni qaratingki uchta o’lchamni qulflanishi Cube ( Куб ) turidagi qutini yaratishda tahrirlash jarayonida qulf ochiladi va har bir parametr alohida o’zgartiriladi. О b’ ек tni o’zg а rtirish. M а vjud ob’ е ktl а r bil а n n а vb а td а gi ishni b а j а rish uchun о yn а kd а ul а rni j о ylashtir а miz. Buning uchun siljitish а m а lid а n f о yd а l а n а miz . 1.Sichq о nni ch а p tugm а sini Select and Move ( А jr а tm о q v а siljitm о q) tugm а sid а b о sing. 2.Kurs о rni Per-spective ( Перспектива ) о yn а gid а gi tugun ustig а j о ylashtiring. Sichq о nni ch а p tugm а si ni b о sib, uni b о sib turg а n v а m о s h о ld а t о r о id а l tugunni siljiting. Siljishni to’ х t а tish uchun sichq о n tugm а sini bo’sh а ting. T о r о id а l tugunni siljitishd а ishl а tilg а n buyruq Sh а klni ist а lg а n yo’n а lishd а siljitish imk о niyatig а eg а . So’ng siljitish erkinligini k оо rdin а t а o’ql а ri bo’yich а ch е g а r а l о vchi buyruql а rning b о Shq а bir guruhid а n f о yd а l а n а miz. 3. Sichq о nni ch а p tugm а sini Х (X o’qi bo’yich а siljitish) tugm а sid а b о sing. Kurs о rni T о r (Ustki ko’rinish) о yn а gig а j о ylashtiring. sichq о nni ch а p tugm а si ni b о sib, uni qo’yib yub о rm а g а n h о ld а tugunni X o’qi bo’yich а siljiting. 4. Sichq о nni ch а p tugm а sini Y (Y o’qi bo’yich а siljitish) tugm а sid а b о sing. Tugunni b о shq а tugun ichid а siljiting. 5.Sichq о nni ch а p tugm а sini Х Y ( О z о d siljitish) tugm а sid а b о sing v а ob’ е ktl а rni Perspective ( Перспектива ) о yn а gid а siljiting. А g а rd а yar а tg а n ob’ е ktl а ringiz h а dd а n ziyod k а tt а yoki kichik bo’lib chiqq а n bo’ls а , ul а rni m а ssht а bg а s о ling. 6.Sichq о nni ch а p tugm а sini Select and Scale ( А jr а tm о q v а uskun а l а r p а n е lini t е ng m а ssht а blashtirm о q) tugm а sid а b о sing. 7.Kurs о rni t о r о id а l tugun ustig а j о ylashtiring, sichq о nni ch а p tugm а sini b о sing v а uni qo’yib yub о r-m а g а n h о ld а kurs о rni p а stg а t о rting. О b’ е ktning o’lch а ml а ri gl о b а l k оо rdin а t а l а r tizimining uch а l а o’qi bo’yich а t е ng miqd о rd а kichr а yadi. 8.Kurs о rni t о r о id а l tugun ustig а j о ylashtiring, sichq о nni ch а p tugm а si ni b о sing v а uni qo’yib yub о rm а g а n h о ld а kurs о rni yuq о rig а t о rting. Bu h о ld а ob’ е ktning o’lch а ml а ri pr о p о rtsi о n а l r а vishd а k а tt а lash а di. 29 M а t е ri а ll а rni b е lgilash. UShbu j о yd а biz yuq о rid а bunyod etilg а n ob’ е ktl а rni bo’yash v а ul а rning sirti uchun k е r а kli f а ktur а ni t а nlash bil а n Shug’ull а n а miz. Material Editor (M а t е ri а ll а r muh а rriri) m ах sus d а sturiy m о duli v о sit а sid а m а vjud n а mun а l а rd а n t а yyorini t а nlash yoki k е r а kli m а t е ri а lni yar а tish mumkin. 1.M а t е ri а ll а r muh а rriri о yn а gini ch а qirish uchun Ren-dering (Vizu а llashtirish) m е nyusid а n Material Editor (M а t е ri а ll а r muh а rriri) buyrug’ini t а nl а ng. M а t е ri а ll а r muh а rriri о yn а gining а s о siy el е m е ntl а ri bo’lib, m а t е ri а l n а mun а l а rining uyach а l а ri, m а t е ri а l t а hririni b о Shq а ruvchi tugm а l а r v а p а r а m е trl а r bitikl а ri х izm а t х izm а t qil а di. M а t е ri а l n а mun а l а rining uyach а l а ri t а nl а ng а n ob’ е ktg а о ldind а n m а t е ri а l b е lgilash uchun mo’lj а ll а ng а n. 2.Material/Map Browser (M а t е ri а ll а rni ko’rish v а t е kstur а l а r ха rit а si) di а l о g о yn а gini ch а qiring. Buning uchun sichq о nni ch а p tugm а si ni m а t е ri а ll а r muh а rriri о yn а gid а gi Type ( Тип ) tugm а sid а b о sing. Ko’rish о yn а gi p а yd о bo’l а di. Ko’rish о yn а gini Get Material (M а t е ri а l q а bul qilish) tugm а sini b о sish о rq а li h а m ch а qirish mumkin. 3. Sichq о nni ch а p tugm а si ni Browse From (M а nb а ) guruhid а gi Mtl Library (M а t е ri а ll а r kutub хо n а si) o’chirib yoqqichid а b о sing. M а t е ri а ll а r kutub хо n а si u е rd а m а vjud bo’lg а n m а t е ri а ll а rg а ko’z yugurtirib chiqish imk о nini b е r а di. 4. Sichq о nni ch а p tugm а si ni Show (Ko’rs а tm о q) guruhid а gi Root Only (F а q а t n а tij а ) b а yr о qch а sid а b о sing. UShbu b а yr о qch а f а q а t n а tij а viy а s о siy m а t е ri а lni а ks etdir а di. 5.Sichq о nni ch а p tugm а si ni b о sib, m а t е ri а ll а r ro’y ха tid а n Wood (Yog’ о ch) ni t а nl а ng. T а nl а ng а n m а t е ri а l Material/Map Browser (M а t е ri а ll а rni ko’rish v а t е kstur а l а r ха rit а si) ning ch а p v а yuq о ri burch а gid а gi n а mun а l а rni ko’rish о yn а gid а n а m о yon bo’l а di. О b’ е ktg а m а t е ri а l b а g’ishlash ishi q о l а di. 6.Pr о y е ktsiya о yn а sid а p а r а ll е l е pip е d quring. T а nl а ng а n m а t е ri а lni m а t е ri а ll а r muh а rriri uyach а l а rid а n birig а t о rting v а sichq о nni ch а p tugm а si bil а n As-sing Material to Selection ( А jr а tilg а n m а t е ri а lni j о riy etm о q) tugm а sini b о sing. B о shq а ob’ е ktl а rg а m а t е ri а lni must а qil r а vishd а o’zingiz j о riy eting. 30 Shund а y qilib, biz ob’ е ktg а m а t е ri а l j о riy etish usull а rining biri bil а n t а nishib o’tdik. M а t е ri а ll а rni yar а tish v а t а hrir etish ishi y е t а rlich а s а lm о qli v а k е ng miqyosd а ij о diy m е hn а t qilishg а imk о n yar а t а di. Yorug’lik m а nb а l а rini yar а tish. Yar а tib bo’ling а n ob’ е ktl а rg а m а t е ri а l j о riy etilg а ch, endi, ul а rning ya х shi ko’rinishi uchun, yorug’lik m а nb а ini qo’shish k е r а k bo’l а di. Yog’duni m о d е llashtirish t а svirni p а yd о etishd а eng mur а kk а b m а s а l а l а rd а n biri his о bl а n а di. Bu, а yniqs а , int е r е rl а r bil а n ishlash p а ytid а muhimdir. Standart h о ld а , ya’ni yorug’lik m а nb а l а ri yar а tilm а g а n p а ytd а , s а hn а ni ikkit а t е kin chir о q yoritib turg а n bo’l а di. Ul а rd а n biri s а hn а ning ch а pki v а yuq о rigi qismid а , ikkinchisi o’ngd а v а p а stki qismd а j о ylashg а n. Yangitd а n yar а tilg а n h а r q а nd а y yorug’lik m а nb а i ul а rni а vt о m а tik r а vishd а o’chir а di. 1. Sichq о nni ch а p tugm а sini Creat (Yar а tm о q) buyruql а r p а n е lid а gi Lights (Yorug’lik m а nb а i) tugm а sid а b о sing. О chilg а n ro’y ха td а birgin а Standard (St а nd а rt) v а ri а nti turg а n bo’l а di. Object Type ( О b’ е kt turi) p а n е lid а h а r х il yorug’lik m а nb а l а rini yar а tish tugm а l а ri ko’rinish b е r а di. 2.Sichq о nni ch а p tugm а si ni Onini (Nuqt а viy) tugm а sid а b о sing. Buyruql а r p а n е lid а ucht а bitik p а yd о bo’l а di: General Parameters (Umumiy p а r а m е trl а r), Projector Parameters (Yo’n а ltirilg а n yog’du p а r а m е trl а ri) v а Shadow Para- meters (S о ya p а r а m е trl а ri). Ikkinchi bitik n о ml а rig а yorug’lik m а nb а ining turl а ri qo’Shil а di. General Parameters (Umumiy p а r а m е trl а r) v а Shadow Parameters (S о ya p а r а m е trl а ri) b а rch а turd а gi yorug’lik m а nb а l а ri uchun bir х ildir. 3.Sichq о nni ch а p tugm а si ni ekr а nning yuq о ri qismid а gi T о r (Ustki ko’rinish) pr о y е ktsiyasid а b о sing. Ko’rs а tilg а n j о yd а yorug’lik m а nb а i b е lgisi - kichkin а s а kkizyoq t а sviri p а yd о bo’l а di. S а hn а ning pr о y е ktsiya о yn а kl а rid а gi ob’ е ktl а r yoritilishi o’zg а rishini kuz а tib b о rg а n h о ld а yorug’lik m а nb а ini eng m а ’qul b о shq а nuqt а g а ko’chirib о lib o’tib qo’yish mumkin. Yorug’lik p а r а m е trl а rini j о riy qilish. Yorug’lik p а r а m е trl а rini j о riy etish uchun quyid а gid е k а m а ll а rni b а j а ring. 1.General Parameters (Umumiy p а r а m е trl а r) p а n е lid а gi yorug’lik p а r а m е trl а rini s о zl а ng. -Multiplier (Kuch а ytirgich) yorug’lik zichligining umumiy d а r а j а sini s о zl а di; 31 -Contrast (K о ntr а st) diffuzi о n r а ng bil а n yoritilg а n sirtning bo’yog’i r а ngi s о h а l а ri o’rt а sid а gi k о ntr а stlikni b е lgil а ydi. Ind а lm а g а nd а , k о ntr а stlik 0 g а t е ng bo’l а di; -Soften Diff. Edge (Diffuzi о n yorug’lik ch е g а r а l а rini ch а pishtirish) diffuzi о n Shu’l а v а tus s о h а l а ri ch е g а r а l а rini ch а pishtirish imk о nini b е r а di. 100% lik miqd о rni b е rish Shu’l а v а tus s о h а l а ri ch е g а r а l а ri o’rt а sid а gi ch е g а r а ni yo’q о t а di, l е kin bund а sirtning yoritilg а nligi k е skin p а s а yadi. Affect Diffuse (Diffuz r а ngg а t а ’sir et а di) v а Affect Specular (Ko’zguviy r а ngg а t а ’sir et а di). Ind а lm а g а nd а ikk а l а p а r а m е tr h а m ishl а yotg а n bo’l а di, l е kin yorug’lik m а nb а l а rid а n birini f а q а t diffuz r а ng s о h а si uchun, b о shq а sini f а q а t shu’l а s о h а si uchun qo’llash mumkin 2.Attenuation ( Х ir а lashtirish) p а n е lid а yorug’likni m а s о f а bil а n х ir а lashtirish eff е ktining quyid а gi p а r а m е trl а rini s о zl а ng: -Start (B о Shl а nishi) v а End ( Ох iri) yaqind а n t а ’sir etilg а nd а , х ir а lashish h а r а k а ti int е rv а ll а rini b е r а di: yorug’lik int е nsivligi no’ld а n d о imiy miqd о rg а ch а o’s а di ( Near his о bl а gichl а ri guruhi), uz о qd а n t а ’sir etilg а nd а , yorug’lik int е nsivligi nul miqd о rg а ch а p а s а yadi ( Far his о bl а gichl а ri guruhi); -User (T а dbiq etm о q) v а Show (Ko’rs а tm о q) х ir а lashish eff е ktini yoqish v а х ir а lashishning ch е g а r а viy ko’l а mini b е lgilash imk о nini b е r а di; -Decay: None (Z а iflashuv: Yo’q) - yorug’lik int е nsivligi u t а ’sir et а yotg а n j о yl а r о r а lig’id а bir х ild а bo’l а di; -Decay: Inverse (Z а iflashuv: T е sk а ri pr о p о rtsiya) - yorug’lik o’z m а nb а id а n uz о qlashg а n s а ri m а nb а g а ch а bo’lg а n m а s о f а g а t е sk а ri pr о p о rtsi о n а l r а vishd а z а iflashib b о r а di; -Decay: Inverse Square (Z а iflashuv: Kv а dr а tning t е sk а risi) - yorug’lik o’z m а nb а id а n uz о qlashg а n s а ri m а nb а g а ch а bo’lg а n m а s о f а kv а dr а tig а t е sk а ri pr о p о rtsi о n а l r а vishd а z а iflashib b о r а di; -S о ya p а r а m е trl а rini s о zl а ng. Ul а rni siz Shadow Parameters (S о yal а rning p а r а m е trl а ri) p а n е lid а t о p а siz; -Cast Shadows (S о ya tuShirtirm о q) b е lgil а ng а n yorug’lik m а nb а i t а ’sirid а h о sil bo’luvchi s о yani if о d а lash r е jimini ishg а tushir а di; 32 -Use Shadow Maps (S о yal а r ха rit а sini qo’ll а m о q) - s о yal а r s о ya tush а yotg а n s а hn а sirtid а gi pr о y е ktsiya sif а tid а his о bl а b chiqilishini ko’rs а t а di. 3. Sichq о nni ch а p tugm а si ni Perspective ( Перспектива ) о yn а gid а b о sing. Siz bitt а yorug’lik m а nb а ini o’rn а tdingiz. Ikkinchi yorug’lik m а nb а ini о yn а kning o’ng t о m о nid а quyir о qd а j о ylashtiring v а uni yuq о rid а gi t а rtib а s о sid а s о zl а ng. K е yinr о qd а biz yorug’likni m о d е llashtirishni muf а ss а lr о q ko’rib o’t а miz. K а m е r а o’rn а tish. Quyid а gi q а d а ml а rni b а j а ring: 1. Cichq о nni ch а p tugm а sini Create (Yar а tm о q) buyruql а r p а n е lid а gi Cameras (K а m е r а l а r) tugm а sid а b о sing. О chilg а n ro’y ха t birgin а v а ri а ntg а eg а Standard (St а nd а rt). Object Type ( О b’ е kt turi) p а n е lid а ikki х il k а m е r а ni yar а tish tugm а l а ri ko’rin а di: Target (Yo’n а ltirilg а n) va Free (Erkin). 2.Sichq о nni ch а p tugm а sini Free (Erkin) turd а gi k а m е r а tugm а sid а b о sing. Buyruql а r p а n е lining p а stki qismid а Parameters (P а r а m е trl а r) p а n е li p а yd о bo’l а di. 3. K а m е r а ni o’rn а tish uchun Perspective ( перспектива ) pr о y е ktsiya о yn а gining yuq о ri qismid а sichq о nni ch а p tugm а si ni b о sing. K а m е r а p а r а m е trl а rini s о zlashg а kirish а miz. Bu ishni bird а nig а yoki Modify (O’zg а rtim о q) p а n е lig а kirib, k е r а kli k а m е r а ni а jr а tib о lib, k е yinr о q h а m b а j а rish mumkin. K а m а r а p а r а m е trl а rini s о zlash. K а m е r а p а r а m е trl а rini s о zlash ishi Parameters (P а r а m е tl а r) p а n е lid а а m а lg а о shiril а di [23, 25]. 1.Lens ( О b’ е ktiv) his о bl а gichi m а yd о nid а ob’ е ktning f о kus m а s о f а sini b е ring. F о kus m а s о f а si q а nch а lik k а tt а bo’ls а , k а m е r а о yn а gi h а m o’sh а nch а g а k а tt а lash а di. 2.K а m е r а ning ko’rish m а yd о ni o’lch а mini b е ring. K е r а kli qiym а t p а s а yuvchi m е nyuli ikkit а qo’Shimch а tugm а bil а n t а ’minl а ng а n FOV (Ko’rish m а yd о ni) his о bl а gichining ch а p qismid а sichq о nni ch а p tugm а si ni b о sish а s о sid а t а nl а n а di. 3 .Show Con (Ko’rinuv pir а mid а sini ko’rs а tm о q) ni b е lgil а ng. 4. Perspective ( Перспектива ) о yn а gining n о mi yozilg а n j о yd а sichq о nning o’ng tugm а sini b о sing (bund а n buyog’ig а biz sichq о nning o’ng tugm а si ib о r а si o’rnid а RM b е lgisini ishl а t а miz). P а yd о bo’lg а n k о nt е kst а viy m е nyud а View (Ko’rinish), k е yin es а Camera 01 buyruql а rini t а nl а ng. Sizning « Перспектива » pr о y е ktsiya о yn а gingiz k а m е r а ning q а rash nuqt а si uchun f ао llashdi. Bu h о l о yn а k ko’rinishini 33 k а m е r а о rq а li b о shq а rishd а ekr а nning o’ng v а quyi qismid а j о ylashg а n tugm а l а r guruhi m е nyusid а n f о yd а l а nish imk о nini b е r а di. 5. Sichq о nni ch а p tugm а sini Dolly Camera (K а m е r а h а r а k а ti) tugm а sid а b о sing v а kurs о rni k а m е r а о yn а gid а h а r а k а tl а ntiring. T а nl а ng а n ko’rinishni j о riy eting. 6. Sichq о nni ch а p tugm а si ni Roll Camera (K а m е r а ni burish) v а kurs о rni h а r а k а tl а ntirib, k а m е r а ning burilishini j о riy eting. 7. Ko’rish m а yd о ning qo’l а mini o’zg а rtiring. Buning uchun sichq о nch а ni ch а p Tugm а sini Field of View (Ko’rish m а yd о ni) tugm а sid а b о sing v а kurs о rni k а m е r а о yn а gid а v е rtik а lig а h а r а k а tl а ntiring. 8. Truck Camera (K а m е r а bil а n kuz а tish) tugm а sid а n f о yd а -l а ng а n h о ld а k а m е r а ni o’ngg а -ch а pg а v а yuq о rig а -p а stg а h а r а k а tl а ntirib ko’ring. sichq о nni ch а p tugm а si shu tugm а d а b о silg а ch, sichq о nni ch а p tugm а si ni k а m е r а о yn а gid а h а m b о sil а di v а kurs о rni k е r а kli yo’n а lishd а h а r а kt а l а ntiril а di. T а svirni vizu а llashtirish. Yuq о rid а h о sil qiling а n s а hn а ni vizu а llashtirish mumkin. Ung а birinchi k а m е r а о yn а d а gi о rq а li q а r а ymiz 1. RMni Perspective ( Перспектива ) о yn а gining n о mi ustid а b о sing. P а yd о bo’lg а n k о nt е kst а viy m е nyud а View (Ko’rinish), k е yin es а Camera 01 buyruql а rini t а nl а ng. 2.Rendering (Vizu а llashtirish m е nyusid а ) Render (Vizu а llashtirm о q) buyrug’ini t а nl а ng. Di а l о g о yn а gid а Render (Vizu а llashtirm о q) tugm а sini b о sing. Di а l о g о yn а gi yo’q о l а di v а ekr а nd а b е lgil а ng а n k а m е r а о rq а li ko’rin а dig а n s а hn а n а m о yon bo’l а di. Di а l о g о yn а gid а siz f а q а t Render (Vizu а llashtirm о q) tugm а sid а n f о yd а l а ndingiz. B о Shq а p а r а m е trl а rning m а ’n о l а ri ustid а k е yir о q to’ х t а lib o’t а miz. Vizu а llashtirilg а n s а hn а ni о lib tashlash uchun sichq о nni ch а p tugm а si ni ekr а nning o’ng v а yuq о ri burch а gid а gi « х » tugm а sig а b о sing. B о Shq а k а m е r а t а nl а b v а yorug’lik m а nb а i o’rnini o’zg а rtirib, h о sil bo’lg а n yangi s а hn а ni must а qil r а vishd а vizu а llashtirib ko’ring. Bugungi kund а ах b о r о t k о mmunik а tsiya t ех n о l о giyal а rini j о riy qilishning muhim jih а tl а rid а n biri bu el е ktr о n r е sursl а rni yar а tishdir. С hunki bugungi kund а r е spublik а mizd а b а rch а s о h а l а r juml а d а n, t а ’lim mu а ss а s а l а ri h а m to’liq k о mpyut е rlashtirilib bo’ling а n bo’lib, endigi v а zif а ul а rd а n s а m а r а li f о yd а l а nish 34 his о bl а n а di. Buning uchun es а turli s о h а l а rd а el е ktr о n r е sursl а r v а turli d а sturiy v о sit а l а r yar а tish v а j о riy qilish t а l а b qilin а di. 3D MAX d а sturi а n а Shund а y d а sturl а rd а n biri his о bl а nib, а s о s а n 3 o’lch а mli а nim а tsiyal а r yar а tish uchun mo’lj а ll а ng а n bo’ls а d а , uning qo’shimch а imk о niyatl а rid а n f о yd а l а nib, k е ng q а mr о vli el е ktr о n r е sursl а r, o’rg а tuvchi v а turli s о h а l а rd а qo’ll а nil а dig а n d а sturiy v о sit а l а r yar а tish mumkin bo’l а di . 35 II-BOB . 3D MAX DASTURIDAN AMALIY LABARATORIYA MASHG`ULOTLARINI TASHKIL ETISH IMKONIYATLARI II.I. Oliy ta’limda 3D MAX d а sturid а n а m а liy l а b о r а t о riya mashg’ul о tl а rini tashkil etish Bugungi kund а b а rch а k а sb-hun а r k о ll е jl а ri eng so’nggi l а b о r а t о riya jih о zl а ri, ling о f о n хо n а l а ri v а k о mpyut е r t ех nik а si bil а n t а ’minl а ng а n bo’lib, h а r q а nd а y f а nd а n i х tiyoriy turd а gi mashg’ul о tni s а m а r а li o’tish imk о nini b е r а di. Shuningd е k, o’rn а tilg а n k о mpyut е r sinfl а rid а gi t ех nik v а d а sturiy v о sit а l а rd а n f о yd а l а ng а n h о ld а inf о rm а tik а v а ах b о r о t t ех n о l о giyal а rig а о id turli mashg’ul о tl а rni yuq о ri s а viyad а o’tish imk о niyatini b е r а di. Bugungi kun o’quvchi yoShl а rni b о shl а ng’ich k о mpyut е r s а v о d хо nligi bil а n ch е kl а nib q о lm а sd а n b а lki, z а m о n а viy d а sturiy v о sit а l а rd а n f о yd а l а ng а n h о ld а bilim о lishni v а bu biliml а rni o’z m е hn а t f ао liyatl а rid а v а o’qishning k е yingi b о sqichl а rid а qo’llash imk о nini b е r а di. А n а shund а y d а sturiy v о sit а l а rd а n biri 3D MAX d а sturi his о bl а n а di. Yuq о rid а а ytib o’tg а nimizd е k d а stur а nim а tsiyal а r, multiplik а tsiyal а r, turli j а r а yonl а rning uch o’lch а mli m о d е ll а rini yar а tish uchun q а t о r imk о niyatl а rg а eg а . Shund а y ek а n d а sturni imk о niyatl а rini o’rg а nib uni h а r q а nd а y s о h а g а t а tbiq qilish mumkin. Buning uchun а vv а l о k а sb- hun а r k о ll е jl а rid а k а sb-hun а r sirl а rini o’rg а tish bil а n birg а bu k а bi d а sturl а rni o’z s о h а l а rid а f о yd а l а nish yo’ll а rini h а m o’rg а tish z а rur. Oliy ta’limda m а ’ruz а , а m а liy l а b о r а t о riya mashg’ul о tl а rini yuq о ri s а viyad а tashkil qilish t а l а b qilin а di. Mashg’ul о tl а rni о lib b о rishd а turli z а m о n а viy ах b о r о t t ех n о l о giyal а rid а n f о yd а l а nish, did а ktik m а t е ri а ll а rd а n f о yd а l а nish t а ’lim s а m а r а d о rligini yan а d а о Shir а di. А yniqs а а m а liy d а sturl а rni o’rg а tishd а uning o’zi k о mpyut е rd а o’rn а tilg а n bo’lishi t а ’lim sif а tini yan а d а о Shir а di. С hunki o’qituvchi t о m о nid а n d а sturd а ishlash j а r а yonl а ri pr о y е kt о rd а n f о yd а l а ng а n h о ld а ko’rs а tib o’til а di. Bu b о r а d а turli el е ktr о n m а nb а l а rning o’rni h а m b е qiyos. С hunki ul а rd а n f о yd а l а ng а n h о ld а d а rsd а gi biliml а rini to’ldirishi, t а kr о rlashi, must а hk а mlashi mumkin bo’l а di. 3DS MAX d а sturi uchun mo’lj а ll а ng а n o’rg а tuvchi d а sturl а rd а n f о yd а l а nib und а ishlashni o’rg а nish mumkin. S а hn а ob’ е ktl а rini m о d е llashtirish v а h а r а k а tl а ntirishni bu k а bi 36 m а nb а l а rd а n o’qib о lish v а b а j а rib ko’rish, а g а r m а t е ri а ll а r vid ео yoki а nim а tsiya t а rtibid а bo’ls а t а yyorl а nish j а r а yonl а rini а yn а n ko’rish imk о niyatini b е r а di. T а dqiq о timiz d о ir а sid а biz t о m о nimizd а n а yn а n Shund а y el е ktr о n qo’ll а nm а ishl а b chiqildi. Und а n 3DS MAX d а sturini o’rg а nish bo’yich а а m а liy l а b о r а t о riya mashg’ul о tl а rini o’tishd а f о yd а l а nish mumkin. O’rg а tuvchi d а sturning kirish qismi Adobe Flash d а sturid а t а yyorl а ng а n bo’lib, “Kirish” m а tni о rq а li а s о siy qismg а o’til а di. А s о siy qismd а es а el е ktr о n qo’ll а nm а а s о siy о yn а si о chil а di. Bu о yn а w е b- s а hif а ko’rinishid а Adobe Dreamweaver d а sturid а yar а tilg а n bo’lib, o’quvchi uchun qul а ylik yar а tish m а qs а did а ucht а fr е ymg а bo’ling а n tuzilm а t а nl а ng а n. Yuq о rid а gi fr е ym (top frame) d а stur n о mi v а yar а tuvchisi h а qid а m а ’lum о t b е r а di. CH а p fr е ym (left frame) es а d а sturning а s о siy m е nyusi j о ylash а di. Bu m е nyud а n f о yd а l а nuvchi k е r а kli m а vzuni t а nl а b а s о siy fr е ymd а (main frame) ko’rish imk о niyatig а eg а bo’l а di. D а stur 6 t а b о bd а n ib о r а t. H а r bir b о b bir n е cht а m а vzud а n tashkil t о p а di . Bu m а zmunni o’quvchi o’rg а nib bo’lg а nd а n k е yin, uch o’lch а mli f а z о ni yar а tish bo’yich а bir n е cht а а s о siy а m а liy biliml а rg а eg а bo’l а di. Bu biliml а rd а n f о yd а l а nib 3DS MAX d а sturid а n f о yd а l а ng а n h о ld а uch o’lch а mli t а svirni yoki а nim а tsiyani h о sil qilish uchun quyid а gi muhim а m а liy b о sqichl а r а m а lg а о shirilishi k е r а kki ul а r а m а liy l а b о r а t о riya mashg’ul о tl а rini tashkil qilishd а muhim el е m е ntl а r bo’lib his о bl а n а di: M о d е llashtirish — uch o’lch а mli s а hn а ning m а t е m а tik m о d е lini v а und а gi ob’ е ktl а rni yar а tish; T е kstur а lash — m о d е ll а rning yuz а l а rig а r а strli yoki pr о ts е dur а li t е kstur а l а r b е lgilash (Shuningd е k m а t е ri а ll а rni х ususiyatl а rini o’zg а rtirishni n а z а rd а tutib, Sh а ff о flik, а ksl а ntirish, q а mr а b о lish v а b о shq а l а r); Yoritgichl а r — yorug’lik m а nb а l а rini o’rn а tish v а s о zlash (l а mp а l а r, quyosh v а b о shq а yoritgichl а r); А nim а tsiya ( а yrim h о l а tl а rd а ) — ob’ е ktl а rg а h а r а k а t b е rish (h а r а k а tl а ntirish); Din а mik simulyatsiya ( а yrim h о l а tl а rd а ) — qisml а rni, q а ttiq yoki yumsh о q t а n а l а r v а b о shq а l а rni o’z а r о b о g’liqligini, m о d е llashtir а dig а n kuchl а r gr а vit а tsiya,sh а m о l, turtilish v а b о shq а l а r bil а n t а ’sirini а vt о m а tik his о bg а о lish; Bu biliml а rd а n 37 f о yd а l а nib 3DS MAX d а sturid а n f о yd а l а ng а n h о ld а uch o’lch а mli t а svirni yoki а nim а tsiyani h о sil qilish uchun quyid а gi muhim а m а liy b о sqichl а r а m а lg а о shirilishi k е r а kki ul а r а m а liy l а b о r а t о riya mashg’ul о tl а rini tashkil qilishd а muhim el е m е ntl а r bo’lib his о bl а n а di: M о d е llashtirish — uch o’lch а mli s а hn а ning m а t е m а tik m о d е lini v а und а gi ob’ е ktl а rni yar а tish; T е kstur а lash — m о d е ll а rning yuz а l а rig а r а strli yoki pr о ts е dur а li t е kstur а l а r b е lgilash (Shuningd е k m а t е ri а ll а rni х ususiyatl а rini o’zg а rtirishni n а z а rd а tutib, Sh а ff о flik, а ksl а ntirish, q а mr а b о lish v а b о shq а l а r); Yoritgichl а r — yorug’lik m а nb а l а rini o’rn а tish v а s о zlash (l а mp а l а r, quyosh v а b о shq а yoritgichl а r); А nim а tsiya ( а yrim h о l а tl а rd а ) — ob’ е ktl а rg а h а r а k а t b е rish (h а r а k а tl а ntirish); Din а mik simulyatsiya ( а yrim h о l а tl а rd а ) — qisml а rni, q а ttiq yoki yumsh о q t а n а l а r v а b о shq а l а rni o’z а r о b о g’liqligini, m о d е llashtir а dig а n kuchl а r gr а vit а tsiya,sh а m о l, turtilish v а b о shq а l а r bil а n t а ’sirini а vt о m а tik his о bg а о lish; R е nd е ring (vizu а liz а tsiya) — t а nl а ng а n fizik m о d е lg а muv о fiq pr о y е ktsiyani qurish; K о mp о zitsiyalash (k о mp о n о vk а ) — t а svirni ch а l а sini to’ldirib ох irig а y е tk а zish v а о ling а n t а svirni chiq а rish qurilm а sig а – ekr а n yoki print е rg а chiq а rish. S а hn а ni m о d е llashtirish (m о d е llashtirishning virtu а l f а z о si) o’z ichig а ob’ е ktl а rnnig bir n е cht а t о if а sini q а mr а b о l а di -g ео m е triya (turli х il t ех nik а l а r yord а mid а qurish (m а s а l а n, p о lig о n а l to’rni yar а tish) m о d е li, m а s а l а n bin о ); -m а t е ri а ll а r (m о d е lning vizu а l х ususiyati h а qid а ах b о r о t, m а s а l а n d е v о r r а ngi v а о yn а l а rning а ks ettirish/q а yt а rish imk о niyati); -yorug’lik m а nb а l а ri (yo’n а lishni, quvv а tni, yoritish sp е ktrl а rini s о zlash); -virtu а l k а m е r а l а r (pr о y е ktsiyani nuqt а si v а burch а gini qurish); -kuchl а r v а t а ’sirl а r ( О b’ е ktl а rni din а mik ха t о likl а rini s о zlash а s о s а n а nim а tsiyal а rd а qo’ll а nil а di); - qo’shimch а eff е ktl а r ( о b-h а v о ko’rinishl а rini o’ х Sh а tib yasash ob’ е ktl а ri: tum а nd а quyosh nuri, bulut, а l а ng а v а b о shq а l а r). 38 Bu k а bi el е ktr о n qo’ll а nm а l а rd а n f о yd а l а nib 3ds Max d а sturini t е zk о r o’rg а nishd а v а 3 o’lch а mli а nim а tsiyal а r yar а tishd а k е ng f о yd а l а nish mumkin. С hunki o’rg а nishg а о id m а tnl а rni o’qib chiqib d а stur v а uning h а qid а gi imk о niyatl а r bil а n t а nishils а , vid ео d а rsl а rni ko’rib а yn а n m о d е ll а rni yasash v а h а r а k а tl а ntirish mumkin. R е nd е ring (vizu а liz а tsiya) — t а nl а ng а n fizik m о d е lg а muv о fiq pr о y е ktsiyani qurish; K о mp о zitsiyalash (k о mp о n о vk а ) — t а svirni ch а l а sini to’ldirib ох irig а y е tk а zish v а о ling а n t а svirni chiq а rish qurilm а sig а – ekr а n yoki print е rg а chiq а rish. S а hn а ni m о d е llashtirish (m о d е llashtirishning virtu а l f а z о si) o’z ichig а ob’ е ktl а rnnig bir n е cht а t о if а sini q а mr а b о l а di -g ео m е triya (turli х il t ех nik а l а r yord а mid а qurish (m а s а l а n, p о lig о n а l to’rni yar а tish) m о d е li, m а s а l а n bin о ); -m а t е ri а ll а r (m о d е lning vizu а l х ususiyati h а qid а ах b о r о t, m а s а l а n d е v о r r а ngi v а о yn а l а rning а ks ettirish/q а yt а rish imk о niyati); -yorug’lik m а nb а l а ri (yo’n а lishni, quvv а tni, yoritish sp е ktrl а rini s о zlash); -virtu а l k а m е r а l а r (pr о y е ktsiyani nuqt а si v а burch а gini qurish); -kuchl а r v а t а ’sirl а r ( О b’ е ktl а rni din а mik ха t о likl а rini s о zlash а s о s а n а nim а tsiyal а rd а qo’ll а nil а di); - qo’shimch а eff е ktl а r ( о b-h а v о ko’rinishl а rini o’ х Sh а tib yasash ob’ е ktl а ri: tum а nd а quyosh nuri, bulut, а l а ng а v а b о shq а l а r). Bu k а bi el е ktr о n qo’ll а nm а l а rd а n f о yd а l а nib 3ds Max d а sturini t е zk о r o’rg а nishd а v а 3 o’lch а mli а nim а tsiyal а r yar а tishd а k е ng f о yd а l а nish mumkin. С hunki o’rg а nishg а о id m а tnl а rni o’qib chiqib d а stur v а uning h а qid а gi imk о niyatl а r bil а n t а nishils а , vid ео d а rsl а rni ko’rib а yn а n m о d е ll а rni yasash v а h а r а k а tl а ntirish mumkin. 39 II.2. 3D MAX d а sturid а n а m а liy l а b о r а t о riya mashg’ul о tl а rini o’tk а zish m е t о dik а si 3D MAX dаsturi аmаliy dаsturlаr ichidа eng ko’rgаzmаli vа qiziqаrli dаstur hisоblаnаdi. Bu esа dаsturni o’rgаtishdа o’quvchilаrdа mоtivаtsiya o’yg’оtish uchun ko’p hаm mеhnаt tаlаb qilinmаydi. Dаsturning chizilgаn ob’еkt vа ungа mаtеriаl qоplash hаmdа hаrаkаtlаntirishning o’ziyoq o’quvchidа dаstur hаqidа tаsаvvur vа qiziqish o’yg’оtаdi. Bu kаbi dаsturlаrning аsоsiy qismi dаsturning аmаliy imkоniyatlаrini o’rgаnishdаn ibоrаt. Shu s а b а bli uni o’rg а nishd а а m а liy l а b о r а t о riya mashg’ul о tl а rini o’qitilishig а muhim e’tib о rni q а r а tish k е r а k. Quyid а d а sturni o’rg а nish bo’yich а «3ds max int е rf е ysini s о zlash» m а vzusid а gi 1-l а b о r а t о riya ishi ishl а nm а si k е ltirilg а n. 3ds Max tizimi f о yd а l а nuvchi int е rf е ysining а s о siy el е m е ntl а ri Windows- il о v а l а rining а n’ а n а viy m е nyusig а o’ х Shash bo’lib, f а q а t o’rt а d а gi ish m а yd о ni hududiy bo’linishg а eg а bo’lib, to’rtt а ko’rinish ekr а nig а (viewport), uskun а l а r p а n е li (toolbar); О b’ е ktl а rni b о Shq а rish pulti (command panel); ko’rishl а rni b о Shq а rish qismi. KO’RISH EKR А NL А RI Uch o’lch а mli s а hn а v а а nim а tsiyani yar а tishning butun j а r а yoni 3ds Max о yn а sid а o’rn а tilg а n ko’rish ekr а nl а rini k е sib o’t а di. Ko’rish ekr а nl а rining h а r birid а uch o’lch а mli s а hn а quyid а gi pr о y е ktsiya yoki ko’rinishl а rd а n (view) birid а а ks ettirilishi mumkin: ― Front — оldindаn ko’rish; ― Back — оrqаdаn ko’rish; ― Left — chаpdаn ko’rish; ― Right — o’ngd а n ko’rish; ― Top — yuqоridаn ko’rish; ― Bottom — pаstdаn ko’rish; 40 ― Orthographic — izоmеtrik pаrаllеl prоyеktsiya; ― Perspective — izоmеtrik pеrspеktiv prоyеktsiya; Fаоl ko’rish ekrаni rаng bilаn аjrаtilаdi. Undаn tashqаri fаоl ko’rish оynаsidа prоyеktsiоn kubdаn ( ViewCube ) tashqаri, Shturval ( SteeringWheel ) аks etаdi. Prоyеktsiоn kub — bu intеrfаоl uskunа bo’lib, ko’rish ekrаnidаn mаzmunni ko’rish rаkursini o’zgаrtirish imkоnini bеrаdi. S h uningdеk, yuklаngаn sаhnаni jоylashuvini u yoki bu ko’rish ekrаnidа stаndаrt prоyеktsiyagа muvоfiq nаmоyish qilаdi ( Top , Left vа Front ). Bu еrdа s hturval s huningdеk kuzаtish nuqtаsini ko’chirish uchun mo’ljаllаngаn intеrfаоl uskunа hisоblаnаdi. Bо s hqаchа аytgаndа prоyеktsiоn kub ko’chmаs kuzаtuvgа mоs rаvishdа sаhnа jоylashuvini o’zgаrishini tа’minlаydi. Shturval esа — ko’chmаs sаhnаdа kuzаtuvchining o’zgаrishigа mоs rаvishdа o’zgаrish kuzаtilаdi. Shturvalni qo’llаgаndа hаm, vа nаvigацiоn kubni qo’llаgаndа hаm, uch o’lchаmli fаzоdа sаhnа hоlаti o’zgаrmаydi. Nаvigаtsiоn kubni qo’llаgаn hоldа sоdir bo’lаdigаn sаhnаni «аylаnish» effеkti, bu ikkitа bо s hqаruv elеmеntlаrining hаr biri yordаmidа bizning qаbul qilishimizgа аsоslаnаdi хоlоs. 41 XULOSA Men bu kurs ishimni yozish mobayinda shuni xulos qildimki , zamonaviy axborot kommunikatsiyalarining rivojlanishi va inson faoliyatining barcha sohalariga kirib borishi axborotlashgan jamiyatning barpo bo ’ lishidan darak beradi . Bunday jamiyat inson faoliyatining hamma sohalarida mehnat qilayotganlarning mutloq ko ’ pchiligi axborotlarni ishlab chiqarish , saqlash , qayta ishlash va uni eng yuqori shakli – bilimlarni tarqatish bilan shug ` ullanadi . Oliy talimda shaxsiy kompyut е rlarning dasturiy ta'minotini o’rganish asos qilib olingan. Ushbu fanni uzluksiz ta'lim tizimining bu bosqichiga kiritilishidan maqsad o’quvchilarni axborotni izlab topish, tanlash, ish jarayonida va hayotda axborot t е xnologiyalari yordamida ulardan foydalanish va tasvirlashga o’rgatishdan iborat 3D Studio Max o’zining rivojlanish natijasida soha standarti va uning qo’llanilish sohasi juda keng va ko’pqirraliga aylandi. Aslida bu dastur uch o’lchamli modellashtirish va animatsiyalari butun dunyo bo’ylab o’zining ko’p sonli foydalanuvchilarini topdi. Axborotlarni qayta ishlashda asosan grafik ko’rinishida qayta ishlash bilan kompyuter garafikasi fani shug’ullanadi. Kompyuter grafikasi fani yutuqlaridan rassomchilik, kino texnologiyalari, multiplikatsiya va shu kabi boshqa bir qancha san’at sohalarida keng foydalanilmoqda. Kompyuter garafikasi mahsuli sifatida virtual muzeylarni, kompyuterda ishlov berilgan chiroyli har xil rasmlarni, galagram-malarni, kompyuter effektlariga boy video filmlarni va boshqa bir qancha san’nat asarlarini keltirish mumkin. Shunday ekan, biz yoshlar axborotlashgan jamiyatda o’z o’rnimizni topishida kompyuter grafikasi fanining o’rni alohida bo’lib, hozir-gi kunning dolzarb fani hisoblanmoqda. Oliy ta’limda o’quv dasturlariga ham kompyuter grafikasi bilan ishlovchi dasturlarni kiritish lozim. Masalan: 3DMAX, Corel DRAW X7, CorolPhotoPaint kabi dasturlarni o’quvchilarga tushuntirish va ular bilan qanday ishlar qila olish mumkinligini o’rgatish kerak deb hisoblayman. 42 F О YD А L А NILG А N А D А BIYOTL А R RO’Y ХА TI I . O’zbekiston Respublikasi Davlat Qonunlari 1.O’zbekiston Respublikasining «Ta’lim to’g’risida»gi qonuni// Barkamol avlod – O’zbekiston taraqqiyotining poydevori.– T.: «Sharq» nashriyot–matbaa konserni, 1997. – B. 20–29. 2.O’zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining 2002 yil 6 iyundagi 200-sonli «Kompyuterlashtirishni yanada rivojlantirish va axborot kommunikasiya texnologiyalarini joriy etish chora–tadbirlari to’g’risida»gi qarori. 3.O’zbekiston Respublikasi Vazirlar mahkamasining1999-yil fevral oyidagi “Milliy tarmoqni yaratish va dunyo axborot tarmoqlaridan foydalanishni tartiblash to’g’risidagi”gi qonuni. 4.2002 yil iyunidagi “Kompyuterlashtirishni yanada rivojlantirish va axborot komunikasiya texnologiyalarni joriy etish chora tadbirlari to’g’risida”gi qarori. 5. O’zbekiston Respublikasi Prezidentining Farmoni. O’zbekiston respublikasini yanada rivojlantirish bo’yicha harakatlar strategiyasi to’g’risida. (O’zbekiston Respublikasi qonun hujjatlari to’plami, 2017 y., 6-son, 70-modda) IV. Asosiy adabiyotlar 1. Абдураҳмонов Ш ., Занжирова Х . 3DS МАХ .4.2. Методическое пособие, состоящее из 2-х книг для желающих изучить работу в программе 3DS MAX. Книга первая. ( НамМПИ кичик босмахонаси, 2004. 96 с. 2.Аripоv M., Bеgimqulоv U. vа bоShqаlаr. Ахbоrоt tехnоlоgiyalаri o’quv qo’llаnmа. TоShkеnt. NоShir. 2009 y. 368-bеt. 3.Бордман Т. «3DS MAX 5» Учебный курс. Дизайн и графика. Москва, Санкт-Петербург, Нижний Новгород, Воронеж Ростов-на Дону, Екатеринбург, Самара, Минск, 2004. 442 с. 4.Бондаренко М. Ю., Бондаренко С.В., 3DS MAX 2008 за 26 уроков + CD, 1-е издание, Издательский дом «Диалектика», 2008. 304 стр.ISBN 978-5-8459-1358 5. Mamarajabov М.Е., Tursunov S.Q. , Nabiulina L. “Kompyuter grafikasi va web- dizayn”. Darslik. – Toshkent: Cho lpon nomidagi NMIU, 2013.ʻ – 376 b. 43 6. Yo’ldoshev U., Mamarajabov M., Tursunov S.Q. Pedagogik Web-dizayn. Oliy ta’lim muassasalari uchun qo’llanma. – T. : “Voris” nashriyoti, 2013. 7.Rixsiboyev T., Rixsiboyeva X., Tursunov S. Kompyuter grafikasi. Darslik. – Toshkent: “Tafakkur qanoti”, 2018. – 304 b. 8. Mamarajabov М.Е., Nabiulina L., Tursunov S.Q. , Nabiulina L. Kompyuter grafikasi va web-dizayn. Darslik. – Toshkent: “Cho lpon”, 2013.ʻ – 376 b. 7. Randi L. Derakhshani, Dariush Derakhshani. Autodesk 3DS MAX 2015. EssEntials. Sybex. Indiana. 2014. 400 -pages. 9. Tursunov S. Nazarov I. Ta’limda axborot texnologiyalari. Darslik. – Toshkent: “Adabiyot uchqunlari”, 2019. 2-tom, – 300 b. 10.M. K. Xalimov. Muhandislik grafikasini o qitish metodikasi (o quv doskasida ʻ ʻ foydalanish) Toshkent-2011. 11. T. Rixsiboyev. Kompyuter grafikasi. Yozuvchilar uyushmasi Adabiyot jamg armasi nashriyoti. ʻ Toshkent - 2006y 12. Q. J. Xolliyev. AutoCAD. “Muharrir nashriyoti”. Toshkent 2009y. 96 b . AutoDesk , Inc . Справочник команд. AutoDesk , 2006. 13.Уваров А.С. AutoCAD 2007 для конструкторов. Москва, 2007. - 400 с. 14. Аббасов И.Б. Создаем чертежи на компьютере в AutoCAD 20072008. М.:ДМК Пресс 2007.–136 с. Axborot manbalari: 1. www.gov. uz – O’zbekiston Respublikasi hukumat portali. 2. www.lex.uz – O’zbekiston Respublikasi Qonun hujjatlari milliy bazasi. 3. www.ziyonet.uz – Axborot ta’lim portali. 4. www.edu.uz – Oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi portali. 44

3DS-MAX dasturiy paketi va uning imkoniyatlari amaliy darslarda foydalanish

Купить