6-sinf adabiyot darslarida koʻrgazmalilik - Adabiyot - Kurs ishlari

Dokument ma'lumotlari

Narxi	25000UZS
Hajmi	200.6KB
Xaridlar	0
Yuklab olingan sana	04 May 2025
Kengaytma	doc
Bo'lim	Kurs ishlari
Fan	Adabiyot

Sotuvchi

Surayyo Qurbondurdiyeva

Ro'yxatga olish sanasi 04 Fevral 2025

3 Sotish

6-sinf adabiyot darslarida koʻrgazmalilik

Sotib olish

2 MUNDARIJA
KIRISH……………………………………………………………………..……..….3
I BOB.Adabaiyot darslarida ko’rgazmalilikning nazariy asoslari.
1.1. Ko’rgazmalilik tushunchasi va uni didaktik ahamiyati……………………..….5
1.2. Adabiy ta’limda ko’rgazmalilik vositalarining o’rni………………………….13
II BOB 6-sonf adabiyot darslarida ko’rgazmalillikdan foydalanish tajribalari .
2.1. 6-sinf adabiyot darslarining tahlili va ko’rgazmalilik asosidagi dars
ishlanmalar………………………………………………………………….……..…16
2.2. Amaliy kuzatishlar asosida samaradorlik tahlili………………………………19
Xulosa………………………………………………………………………………..31
Foydalanilgan adabiyotlar………………………………………………………..…32

3 Kirish
Mavzuning dolzarbligi: Zamonaviy ta’lim tizimi o‘quvchilarning bilim, ko‘nikma va
malakalarini rivojlantirish bilan birga, ularning tafakkurini, dunyoqarashini, estetik
didini shakllantirishni ham o‘z oldiga maqsad qilib qo‘ygan. Ayniqsa, adabiyot
darslarida bu vazifa dolzarbroq ahamiyat kasb etadi, chunki adabiy ta’lim shunchaki
bilim berish emas, balki o‘quvchini ongli, ziyrak, ma’naviy yetuk shaxs sifatida
tarbiyalashga xizmat qiladi.
Shu nuqtayi nazardan qaralganda, ko‘rgazmalilik tamoyilining adabiyot
darslarida qo‘llanilishi ta’lim sifatini oshirishda samarali vosita bo‘lib xizmat qiladi.
Ko‘rgazmalilik o‘quvchilarning mavzuga bo‘lgan qiziqishini uyg‘otadi, ularni
fikrlashga, kuzatishga, tahlil qilishga yo‘naltiradi. Ayniqsa, 6-sinf o‘quvchilari uchun
badiiy matnni faqat og‘zaki bayon qilish orqali tushuntirish yetarli bo‘lmaydi. Ular
obrazni, voqeani, muhitni tasavvur qila olishlari uchun ko‘rgazmali vositalar muhim
ahamiyatga ega.
Bugungi kunda ta’lim sohasida raqamli texnologiyalar tez sur’atlarda
rivojlanmoqda. Dars jarayonida multimediaviy vositalar – slaydlar, videolar, tasviriy
materiallar, audiomatnlar, elektron darsliklardan foydalanish imkoniyatlari
kengaymoqda. Bu holat adabiyot darslarida ko‘rgazmalilikdan foydalanish
samaradorligini yanada oshiradi.
Shu sababli, adabiyot darslarini ko‘rgazmalilik asosida tashkil etish – ta’lim
samaradorligini oshirish, dars jarayonini jonlantirish, o‘quvchilarni faollikka undash,
ularning estetik didi va ijodiy fikrlash qobiliyatini rivojlantirishda dolzarb
metodlardan biri hisoblanadi.
Kurs ishining asosiy maqsadi – umumta’lim maktablarining 6-sinf adabiyot
darslarida ko‘rgazmalilikdan foydalanishning nazariy-metodik asoslarini o‘rganish,
ularning ta’lim samaradorligini oshirishdagi rolini tahlil qilish, shuningdek, badiiy
matnlarni vizual tushuntirish orqali o‘quvchilarning mavzuni chuqurroq
o‘zlashtirishiga ko‘maklashishdan iborat.Shuningdek, o‘quvchilarning adabiy-estetik
dunyoqarashini shakllantirish, obrazli fikrlash va idrok etish malakalarinI

4rivojlantirishda ko‘rgazmalilik vositalarining ahamiyatini ochib berish ham ushbu
ishning muhim maqsadlaridandir.
Vazifalar
1. Adabiy ta’limda ko‘rgazmalilik tushunchasining ilmiy-nazariy asoslarini
o‘rganish.
2. Ko‘rgazmalilik vositalarining turlari va ularning adabiyot darslarida
qo‘llanish xususiyatlarini aniqlash.
3. 6-sinf adabiyot darslari dasturini ko‘rgazmalilik nuqtayi nazaridan tahlil
qilish.
4. Ko‘rgazmalilik asosida dars ishlanmalari va ko‘rgazmali materiallar
namunalarini ishlab chiqish.
5. Amaliy kuzatishlar asosida ko‘rgazmalilikning ta’lim sifatiga ta’sirini
baholash.
6. O‘qituvchilar va o‘quvchilar o‘rtasida so‘rovnomalar o‘tkazish orqali metod
samaradorligini aniqlash.
7. Aniqlangan natijalar asosida xulosa chiqarish va amaliy tavsiyalar ishlab
chiqish.
Kurs ishining predmeti – 6-sinf adabiyot darslarida ko‘rgazmalilik tamoyilidan
foydalanishning metodik asoslari.
Kurs ishining obyekti – 6-sinf adabiyot darslari jarayoni, o‘quvchilar va darslik
materiallari tizimi.
Kurs ishining tuzilishi :Kirish,ikkita bob,xulosa va foydalanilgan adabiyotlar
ro’yhati.

5I BOB.Adabaiyot darslarida ko’rgazmalilikning nazariy asoslari.
1.1. Ko’rgazmalilik tushunchasi va uni didaktik ahamiyati.
Yan Amos Komenskiyning ta`kidlashicha, «Mumkin bo`lgan hamma narsa
tuyg`ularning his etilishi uchun yetkazilishi kerak». Boshqa bir yirik pedagog K.D.
Ushinskiy esa shunday yozadi:
«Bola xotirasida nimanidir o`rnab qolishini istagan pedagog imkoni boricha ko`proq
sezgi organlari: ko`z, quloq, tovush, muskul harakatlari tuyg`usi, hatgo, mumkin
bo`lsa, hidlash va ta`m bilishni ham eslab qolishda ishtirok etishi haqida qayg`urishi
kerak».
Badiiy adabiyot borliqni jonli manzaralar, obrazlar orqali aks ettiradi. Tabiatiga ko`ra
adabiyotning o`zi borliqning ko`rgazmali tasviridan iborat. Ammo adabiyot
darslarida san`atning boshqa turlari: kino, televideniye, musiqa, tasviriy san`at ham
yordamga kelishi mumkin. Bular adabiyot darslariga qo`shimcha axborot manbasi
bo`lib xizmat qiladi, o`quvchilarda estetik tuyg`ularning shakllanishi va rivojiga
imkon beradi, shuningdek adib yaratgan obrazlarning o`quvchi ongida yanada
puxtaroq muhrlanishiga yordam beradi. Hozirgi paytda turli kinoapparatlar, televizor,
epidiaskop, magnitofon v.b. har bir maktabda mavjud. Bularning hisobiga
ko`rgazmali qurollar doirasi yanada kengaydi.
Ko`rgazmalilikdan darsda va sinfdan tashqari ishlarda foydalanish bir-biridan jiddiy
farq qiladi va boshqa-boshqa maqsadlarni ko`zda tutadi. To`garak ishlarida, fakultativ
mashg`ulotlarda v.b.da o`qituvchi biror tasviriy san`at, musiqa asari, tele yoki
kinofilm bilan tanishtirish vazifasini qo`yishi mumkin. Bu albatta o`quvchilarning
adabiy asarlarni o`zlashtirishlariga muayyan darajada ijobiy ta`sir ko`rsatadi.
Darsda esa ko`rgazmalilik o`quvchilarning asarni o`zlashtirishiga yordam bera
oladigan darajadagina qo`llanishi mumkin.
Adabiyot darslaridagi ko`rgazmalilikning bosh vazifasi o`quvchilarga adabiy asarni
idrok etishda ko`maklashish, yozuvchi ijodini to`laroq tasavvur etishga
yordamlashish, adabiy-nazariy tushunchalarni egallashga qo`shimcha imkon yaratish,
o`quvchilar nutqini o`stirishni ta`minlash, bir so`z bilan aytganda, adabiyot
o`qituvchisi oldida turgan barcha vazifalarni hal qilishga yordam berishdan iborat.

6Ko`rgazmalilikning vazifalari nihoyatda xilma-xil bo`lishi mumkin.
Hozirda ko`rgazmalilikning turlari xilma-xil: illyustrativ-badiiy hamda grafik
/chizma/ materiallar, gramofon yozuvi va radioeshittirishlar, kinofragment va o`quv
filmlari, telefragment va televizion darslar v.b. Ularning har biri ko`rish, eshitish,
sintetik shakldagi ko`rgazmalilikka tegishli bo`lishi mumkin.
Ko`rish bilan bog`liq ko`rgazmalilik. Bunga yozuvchi va shoirlarning portretlari ,
asarlarga illyustratsiyalar ,yozuvchi /adib/ hayoti va ijodiga aloqador bo`lgan joylar
fotografiyasi yoki yozuvchining hayoti,asari bilan bog`liq fotosuratlar , v. b. kiradi.
Har holda eng kamida darslikdagi rasm namunalari shu vazifani bajarishi mumkin .
Ishda hajmi qo`shimcha texnik vositalarni talab qilmaydigan reproduksiyalardan
foydalanish ham qulaylik tug`diradi.
Otkritka ko`rinishidagi rasmlardan tarqatma material sifatida foydalanish mumkin.
Uning qulayligi shundaki ,bu holda har bir o`quvchining qobiliyati va imkoniyatini
ham nazarda tutish mumkin bo`ladi .
Yozuvchi hayoti va ijodini o`rganishga doir albomlarda tasviriy san`at asarlaridan
namunalargina emas, yozuvchining o`zi va zamondoshlari aytgan fikrlar, xatlardan
namunalar bo`lishi mumkin. Tasviriy va hujjatli materialning bir xildagi birlashuvi
albomlardan darsda ham, sinfdan tashqari ishlarda ham, yakka mashg`ulotlarda ham
foydalanish imkonini beradi.
Diafilm va diapozitivlar ham asosan shunga yaqin pedagogik vazifalarni bajaradi.
Adabiyot darslarida ko`rgazmalilikning yana bir turi xarita-sxemalar bo`lishi
mumkin. Har bir jadval va sxemalar ham o`quvchilar bilimini mustahkamlash bilan
birga ularning adabiy – estetik rivojlanishlarida omil bo`lishi shubhasiz. Xususan,
O`rxun - Yenisey obidalari, Mahmud Qoshg`ariy, Alisher Navoiy, Zahiridsin
Muhammad Bobur, Munis, Ogahiy, Muqimiy, Furqat, Hamza Hakimzoda Niyoziy
singari shoir va yozuvchilarning hayoti va ijodini o`rganishda bunday xarita-
sxemalardan foydalanish katga samara beradi.
Masalan, Muqimiyning hayoti va ijodini o`rganishda adib borgan, asarlarida
tasvirlangan shahar va qishloqlarni ko`rsatib beruvchi xarita-sxemalardan foydalanish
mumkin. Bunda adibning shaxsiy hayoti, ayniqsa, «Sayohatnoma»laridagi geografik

7nomlar asos vazifasini ado etadi. Qolaversa, bu yo`l bilan predmetlararo aloqaning
o`ziga xos tomonlariga ham ro`para kelinadiki, bu holat o`quvchilarning turli
sohadagi bilimlarini bir yerga jamlash, ulardan amalda foydalanish zaruratini yuzaga
chiqarada.
Aslida, umumiy o`rta ta`lim maktablari hamda akademik litseylarda o`rganiladigan
har bir shoir va yozuvchining ijodi haqida shunday xarita-sxemalarni tuzish
imkoniyati mavjud. Bunda har bir o`qituvchi o`ziga yaqin bo`lgan mahalliy
materiallardan ham foydalansa, nur ustiga nur bo`lar edi.
X.SH.Yandariyevning ko`rsatishicha, xarita-sxemalarni yaratishda «asarlarga
chizilgan illyustratsiyalar, biografik materiallar, gazega va jurnallardan qirqib olingan
parchalar, nodir va nashr etilmagan rasmlar, maktublar» va boshqalardan foydalanish
mumkin. «Karta-sxemalar o`zining maqsadi, darslarni rang-barang qilish, uni
mumkin bo`lgan darajada tig`izlashtirish, unga o`quvchilarning adabiy bilimlarni
olishga qiziqishlarini va ijodiy faolliklarini oshirish, shunday qilib, ular mehnatining
mazmunli va quvnoq bo`lishi uchun qo`shimcha (jumladan, o`lkashunoslikka oid)
materiallarni jalb qilishdan iborat».
Yana bir muhim holat mavjud: darsda, mashg`ulotlarda oq-qora tasvirdan ko`ra
rangli rasmlardan foydalanish maqsadga muvofiqroqdir. Nizomiy Ganjaviy,
Abdurahmon Jomiy, Alisher Navoiy, Zahiridsin Muhammad Bobur asarlariga
ishlangan miniatyuralarning turli yillarda nashr etilgan namunalari bu jihatdan
bebaho manba va material bo`la oladi.
Yozuvchi va adiblarimizning turli davrlarda yaratilgan rangli rasmlari, portretlari,
oilaviy yoki ijodiy davralardagi rangli fotosuratlari ham o`quvchilar qiziqishiga mos
va munosib bo`ladi. Rus adabiyoti haqida gapirib, professor YE.N.Kolokolsev
shunday yozadi: «Portret janri o`quvchilarning tasavvurlarshi oydinlashtirishga
yordam beradi»Buning natijasida o`quvchilarda adib shaxsi haqidagi fikr-
mulohazalari tiniqlashadi, ularning real insoniy qiyofasini aniqroq tasavvur etadilar.
Tinglash bilan aloqador ko`rgazmalilik ham alohida mavqega ega. Adib yaratgan
tovushli obrazlarni eshitish, his qilish va baholash ham beqiyos ahamiyatga ega.

8G`.G`ulom, Oybek , H. Olimjon E.Vohidov,A.Oripovlarning tovushlari yozilgan
plastinka va magnit tasmalari amaliyotda ko`p qo`llaniladigan manbalardir.
Musiqa va badiiy-ifodali o`qish adabiyot o`qish jarayonida o`quvchilar faolligini
oshirishda katta ijobiy rol o`ynaydi. Masalan, quyi sinflarda ertak va dostonlarni, xalq
qo`shiqlarini faqat eshitish emas, balki xalq baxshilari, laparchilari,
qo`shiqchilarining ijrosini kuzatish ham maroqli va ta`sirli bo`ladi.
Har qanday sifatli va zamonaviy texnik vositalar ham bevosita muloqot nuqtai
nazardan o`qituvchi nutqining o`rniga teng kelolmaydi. O`qituvchi o`zi matnni
o`qiganida istagan vaqtda uni uzishi, tegishli zaruriy izoh va tushuntirishlar berishi,
o`quvchilardan so`rashi mumkin. Bugina emas, o`qituvchi va o`quvchilarning ifodali
o`qishi mutlaqo boshqacha samara beradi. Bunda o`quvchining ijodiy-ijrochilik
qobiliyati o`sadi.
Demak, eshitish bilan bog`liq ko`rgazmalilikda ham o`qituvchi tegishli pedagogik va
metodik talab hamda me`yorlarga amal qilishi shart.
Ko`rgazmalilikning sintetik vositalari.
Kino va televideniyeda ham ko`rish, ham eshitish ko`rgazmaliligi mavjud. Shuning
uchun ham ularda o`quv maqsadlarda foydalanish imkonlari ham, kelajagi ham katta.
Ammo ulardan foydalanishda murakkabliklar ham kam emas.
Til va kino ssenariylar orasida yozuvchi tarjimai holi bilan bog`liqliklari,
ekranlashtirilgan asarlar mavjud. O`qituvchi ularning hammasidan emas, balki
bevosita dars maqsadi va vazifasiga bog`liq qismlaridangina foydalanilishi maqsadga
muvofiq bo`ladi. (Masalan, “O`tgan kunlar”, “Qutlug` qon”, “Temir xotin”, “Qirol
Lir”...)
Adiblar yashagan joylar bilan bog`liq kinoekskursiyalardan ham shu xilda
foydalanish o`rinli bo`ladi. Ularning ayrimlaridan sinfdan tashqari ishlarda
foydalanish ham samarali bo`ladi.
Hozirgi paytda doimo yangilanib turadigan tele-darslar ham qo`shimcha imkoniyat
sifatida nazarda tutilishi mumkin.
Adabiyot o`qituvchisi ko`rgazmalilikning qaysi turidan va qanday holatda, qay
miqdorda foydalanishini aniq belgilab olishi, ko`rgazmalilikning didaktik funsyasini

9oldindan puxta o`ylab olishi shart.Adabiyotga yaqin bo`lgan san`at asarlaridan
foydalanishdan oldin, o`quvchilarga dastlab asar haqida elementar bo`lsa-da, tasavvur
berish kerak.
Adabiyot darslarida ko`rgazmalilik oxirgi maqsad emas, balki vositadir. Shunga ko`ra
o`quvchiga ko`rgazmalilikdan keyin, shunday savollar berilishi lozimki, bu savol va
topshiriqlar o`quvchini badiiy asar ichiga olib kirishga, badiiy obraz va tasvir
mohiyatini chuqurroq anglashga, so`zning ta`sir kuchini yaqqolroq his qilishga
yordam bersin.
Ko`rgazmalilik qurollarni yaratishga o`quvchilarning o`zlarini ham jalb etish
mumkin. Bu ular jiddiy mehnatga o`rgatadi, umumiy badiiy estetik tayyorgarligiga
ham ijobiy ta`sirko`rsatadi.Adabiyot o'qitish boshqa fanlarni o'qitishdan keskin farq
qiladi. Shunga ko'ra, uni fan sifatida qaraydiganlar bir guruhni tashkil etsa, adabiyot
o'qitishni san'at turi sifatida baholab, adabiyot o'qituvchisining ishini ham
san'atkorona bir ish sifatida baholaydiganlar kam emas. Demak, ular adabiyot o'qitish
metodikasini ham san'at bilan tenglashtiradi. Amaliyotchilik nuqtayi nazaridan
qaraydiganlar esa adabiyot o'qitish metodikasini darslarning o'tilishiga bevosita
yordam beradigan, har bir darsning samarali bo'lishiga amaliy ko'mak bera oladigan
soha deb bilishadi. "Adabiyot o'qitish metodikasi" birinchi navbatda adabiyot
o'qitishning, ya'ni adabiy ta'limning maqsadi va mazmuni haqidagi fandir.
Ma'lumki, adabiyot ta'limning turli bosqichlarida xuddi boshqa fanlar kabi o'sib
kelayotgan yosh avlod-o'quvchilarga mo'ljallangan.Ta'lim jarayonidagi barcha
fanlarning asosiy maqsadi va mohiyati o'quvchilarda muayyan sohalarga oid
bilimlarning asoslarini shakllantirish, shularning negizida ularning boy ma'naviy
olamini yaratishdan iboratdir. Bu vazifani amalga oshirishda badiiy adabiyot bilan
teng keladigan birorta soha yo„q, deb ayta olamiz. Zero, badiiy adabiyot alohida
shaxsga ham, butun jamiyatga ham kuchli darajada ta'sir ko'rsata olish imkoniga ega.
U jamiyatning o'z-o'zini anglashida, uni insonparvarlashtirishda beqiyos
imkoniyatlarga ega. Adabiyot ijtimoiy ongning ko'rinishlaridan biri sifatida o'zida

10xalq xotirasini mujassamlashtiradi, uning axloqiy ma'naviy qadriyatlarini asrlardan-
asrlarga, avlodlardan-avlodlarga olib o'tadi.
Adabiyot darslaridagi ko'rgazmalilikning bosh vazifasi o'quvchilarga adabiy asarni
idrok etishda ko'maklashish, yozuvchi ijodini tolaroq tasavvur etishga yordamlashish
adabiy-nazariy tushunchalarni egallashga qo'shimcha imkon yaratish, o'quvchilar
nutqini o'stirishni ta'minlashdan, bir so'z bilan aytganda adabiyot o'qituvchisi oldida
turgan barcha vazifalarni hal qilishga yordam berishdan iborat.
Gap o'tmish adabiyoti, yoxud chet el hayoti bilan bogliq asarlar ustida boradigan
boisa, ko'rgazmalilikning ahamiyati yanada ortadi. Zero o'quvchi xira tasavvur qilgan
yoki mutlaqo tasavvurga ega bo'lmagan voqea va hodisalar haqida korgazmalilik
tufayli yorqinroq va aniqroq bilim va tasavvurlarga ega boladi. Unday paytda
o'qituvchining izohi kamlik qiladi. Ana shu korgazmalilik toldiradi. Ko'rgazmalilik
o'qituvchi nigohida ham mavjud. Garchi bunday holatlarda o'quvchida passivlik
sezilsa-da, ammo bu ko'rgazmalilikning rolini mutlaqo pasaytirmaydi. Ammo shunisi
muhimki, korgazmalilik vositasida o'quvchi faol muloqotga, suhbatga, faol fikrlash
darajasiga yetsin. Ko'rgazmalilik adabiy jarayon, hodisa yoki obrazning muayyan
qirralarini ochishga yordam bersagina shunday boladi.
Mavzuning birinchi rejasida ko'rsatmalilik-ta'limning asosiy tamoyillaridan biri
ekanligi yoritiladi. Didaktikaning eng muhim tamoyillaridan biri uning ko'rsatmaliligi
bo'lib, bu tamoyil qaysidir pedagogning xohishi yoki uslubiyotchi olimning istagi
natijasi bo'lmay, didaktikaning metodologik asosi bo'lmish bilish nazariyasining
qonuniyatidan kelib chiqqan. O'quvchi, ayniqsa, quyiroq sinflarda bilishning hissiy
bosqichini boshdan kechirayotgan bo'ladi. Yani sezgi organlariga bevosita ta'sir etgan
narsa-hodisalarni yaxshiroq idrok etadi. Shu boisdan ham adabiyot darslarida o'rni
bilan ko'rsatmali quroldan foydalanish joiz, ammo adabiyot so„z san'ati ekanini va
uning butun qudrati so'zda ekani, butun mohiyati,
jozibasi so'z orqali yuzaga chiqajagini unutmaslik kerak. Darslarni kerak-nokerak
sxemalar, chizma va rasmlar bilan to'ldirib tashlash zarur emas.
Mavzuning ikkinchi rejasida ko'rsatmali qurol-adabiy materialni o'zlashtirishni
yaxshilash vositasi ekanligi haqida bahs yuritiladi. Ta'limda ko'rsatmalilik masalasi

11buyuk chex pedagogi Yan Amos Komenskiy tomonidan "Buyuk didaktika",
"Rasmlarda sezimli narsalar olami" singari kitoblarida ilk bor ilmiy asoslab berilgan.
I.Pestalotsi asarlarida bu ta'limot yanada rivojlantirilib va boyitib borilgan. Ta'limda
ko'rsatmalilik masalasida rus pedagogi K.Ushinskiy qo'shgan hissasining ulkanligini
ta'kidlash kerak. Bolalarning yosh xususiyatlari va ularning turli bosqichdagi bilish
faoliyatini puxta o'rgangan rus pedagogi mavhum so'zga emas, aniq obrazga tayangan
holda olib borilgan ta'lim ko'proq samara berishi, agar darsga surat olib kirilsa, soqov
bola ham gapirib yuborishini ta'kidlagan. Mumtoz pedagog olimlarning yuqorida
aytgan fikrlari zamonaviy tarbiyashunoslarning tadqiqotlari bilan yanada
mustahkamroq tasdiqlangan. Chunki bilish jarayoninig bosqichlari o'zo'zidan
ko'rsatmalilikning ahamiyatini ta'kidlaydi. Mavzuning uchinchi rejasida ko'rsatmali
qurol turlari haqida fikrlar bildiriladi.
Ko'rsatmali qurollarni zamonaviy pedagogika quyidagicha tasniflaydi:
1 .Tabiiy ko ' satmalilik.
2.Tasviriy ko'satmalilik.
3.Grafik ko'satmalilik.
4.Badiiy so'z ko'satmaliligi.
Umuman, adabiy ta'limda ko'rsatmalilikning roli beqiyosdir. Mavzuning to'rtinchi
rejasida adabiyot o'qitishni yo'lga qo'yishda texnika vositalari ya'ni axborot
kommunikatsiyasi texnologiyalarining o'rni ham beqiyos ekanligi ayniqsa, darslar
jarayonida elektron doska, "0'qituvchi-60", kodoskop, turli video va aydio
yozuvlardan, teleko'rsatuvlardan foydalanish dars samaradorligini oshirishga xizmat
qilishi haqida fikr bildiriladi.
Shuni alohida ta'kidlash joizki korgazmalilikdan darsda va sinfdan tashqari
ishlarda foydalanish bir-biridan oz xarakteriga ko'ra jiddiy farq qiladi hamda boshqa-
boshqa maqsadlarni kozda tutadi. To'garak ishlarda, fakultativ mashg'ulotlarda olib
boorish mumkin. Oqituvchi masalan, o'quvchilarning san'atining muayyan turi
haqidagi tasavvurlarini kengaytirish yoki o'quvchilarni biror tasviriy san'at, musiqa
asari, tele yoki kino film bilan tanishtirish vazifasini qo'yishi mumkin. Bu albatta
o'quvchilarning adabiy asarlarni o'zlashtirishga muayyan darajada ijobiy ta'sir

12ko'rsatadi. Adabiyotning boshqa san'at turlari bilan o'zaro ta'siri bir xil bo'lmasa-da,
o'quvchilarning kino, teatr, musiqa, tasviriy san'at haqidagi tajribalari ularning adabiy
jihatdan kamolotlarida jiddiy ta'sir ko'rsatadi. Darsda esa korgazmalilik
o'quvchilarning aksari o'zlashtirishiga yordam bera oladigan darajadagina qo'llanishi
mumkin. Aks holda u birinchi rejaga chiqib, asosiy mavzu orqa rejada qolishi
mumkin.

131.2. Adabiy ta’limda ko’rgazmalilik vositalarining o’rni.
Adabiyot darslarida ko'rgazmalilikni amalga oshirishda, avvalo, o'quvchilarning
yoshi, bilimi va tarbiyalanganlik darajasi hisobga olinadi. Har bir ko'rgazmalardan
foydalanishning o'ziga xos xavfsizligi va talablari qo'yiladi. Bu talablarga to'liq rioya
qilishi har bir o'qituvchining doimiy e'tiborida bo'lishi lozim. Chunki tayyorlangan
ko'rgazma gigienik tomondan va psixolagik tomondan o'quvchiga mos bo'lishi shart.
Bundan tashqari har bir tayyorlangan ko'rgazmadan foydalanish vaqt miqdorini to'g'ri
belgilash va unga rioya qilishning o'ziga xos asoslarini bilishi hamda darsning
maqsadiga muvofiq qo'llash talab qilinadi. Har bir ko'rgazmani tayyorlash jarayonida
o'ziga xos vositalar qo'llaniladi va mashg'ulot jarayonida ulardan to'g'ri, unumli va
xavfsiz foydalanish lozim. Tayyorlangan ko'rgazmalarning sifati, ko'zda tutilgan
maqsadlarga mosligi, qulayligi va ulardan to'g'ri foydalanish mashg'ulotlar
samaradorligini oshirishga ijobiy ta'sir ko'rsatadi. Maktabda har bir o'qituvchi ayrim
turdagi ko'rgazmalardan o'quv mashg'ulot jarayonida o'quv materiallarni amalda
qo'llash uchun tayyorlashini tashkil qilish metodik faoliyatning ajralmas bir qismi
hisoblanadi. Bunda o'qituvchilar o'z mutaxassislik fanlari bo'yicha o'zlari tanlagan
mavzudagi darsni eng maqsadga muvofiq ko'rgazmali qurollardan foydalanib
o'tkazish yuzasidan dars ishlanmasi tayyorlashlari va uning asosida ochiq darslar
o'tkazib borishlari tavsiya qilinadi.Badiiy adabiyot borliqni jonli manzaralar, obrazlar
orqali aks ettiradi. Tabiatiga ko'ra adabiyotning o'zi borliqning ko'rgazmali tasviridan
iborat. Ammo adabiyot darslarida san'atning boshqa turlari: kino, televidenie,
musiqa, tasviriy san'at ham yordamga kelishi mumkin. Bular adabiyot darslariga
qo'shimcha axborot manbasi bo'lib xizmat qiladi, o'quvchilarda estetik tuyg'ularning
shakllanishi va rivojiga imkon beradi, shuningdek adib yaratgan obrazlarning
o'quvchi ongida yanada puxtaroq muhrlanishiga yordam beradi. Hozirgi paytda turli
kinoapparatlar, televizor, magnitafon har bir maktabda ham, har bir xonadonda ham
deyarli mavjud. Bularning hisobiga ko'rgazmali qurollar doirasi yanada kengaydi.
Shuni alohida ta'kidlash joizki, ko'rgazmalilikdan darsda va sinfdan tashqari ishlarda
foydalanish bir- biridan o'z xarakteriga ko'ra jiddiy farq qiladi hamda boshqa-boshqa
maqsadlarni ko'zda tutadi. To'garak ishlarda, sinfdan tashqari mashg'ulotlarda

14o'qituvchi masalan, o'quvchilarning san'atini muayyan turi haqidagi tasavvurlarini
kengaytirish yoki o'quvchilarni biror tasviriy san'at, musiqa asari, tele yoki kinofilm
bilan tanishtirish vazifasini qo'yishi mumkin. Bu albatta o'quvchilarning adabiy
asarlarni o'zlashtirishlariga muayyan darajada ijobiy ta'sir ko'rsatadi.
Adabiyotning boshqa san'at turlari bilan o'zaro ta'siri bir xil bo'lmasa-da,
o'quvchilarning kino, teatr, musiqa, tasviriy san'at haqidagi tajribalari ularning
adabiy jihatdan kamolotlarida jiddiy ta'sir ko'rsatadi.Darsda esa ko'rgazmalilik
o'quvchilarning asarni o'zlashtirishiga yordam bera oladigan darajadagina qo'llanishi
mumkin. Aks holda u birinchi o'ringa chiqib, asosiy mavzu orqa o'rinda qolishi
mumkin. Adabiyot darslaridagi ko'rgazmalilikning bosh vazifasi o'quvchilarga adabiy
asarni idrok etishda ko'maklashish, yozuvchi ijodini to'laroq tasavvur etishga
yordamlashish adabiy-nazariy tushunchalarni egallashga qo'shimcha imkon yaratish,
o'quvchilar nutqini o'stirishni ta'minlashdan, bir so'z bilan aytganda adabiyot
o'qituvchisi oldida turgan barcha vazifalarni hal qilishga yordam berishdan iborat.Bu
xususiyat har bir aniq holatda turli xususiyatlarga ega bo'lishi mumkin.
Ko'rgazmalilikdan foydalanganda darslarda shartli ravishda o'quvchining
passiv yoki faol ishtiroki haqida gapirish mumkin. Agar ko'rgazmali qurol o'quvchi
faolligiga ijobiy ta'sir ko'rsatmasa undan foydalanmagan ma'qul. Gap o'tmish
adabiyoti, yoxud chet el hayoti bilan bog'liq asarlar ustida boradigan bo'lsa,
ko'rgazmalilikning ahamiyati yanada ortadi. Zero o'quvchi xira tasavvur qilgan yoki
mutlaqo tasavvurga ega bo'lmagan voqea va hodisalar haqida ko'rgazmalilik tufayli
yorqinroq va aniqroq bilim va tasavvurlarga ega bo'ladi. Bunday paytda
o'qituvchining izohi kamlik qiladi, ana shu o'rinni ko'rgazmalilik to'ldiradi.
Ko'rgazmalilik o'qituvchi izohida ham mavjud. Garchi bunday holatlarda o'quvchida
passivlik sezilsa-da, ammo bu ko'rgazmalilikning rolini mutlaqo pasaytirmaydi.
Ammo shunisi muhimki, ko'rgazmalilik vositasida o'quvchi faol muloqotga,
suhbatga, faol fikrlash darajasiga yetsin. Ko'rgazmalilik adabiy jarayon, hodisa yoki
obrazning muayyan qirralarini ochishga yordam bersagina shunday bo'ladi.
O'quvchilar bilim faoliyatini oshirish va faollashtirishda ularni o'zlarini ko'rgazmali
qurollar yasashga jalb etish ham samarali bo'ladi. Xususan, she'riy vaznlarni

15belgilashda, adabiy tur va janrlarni ajratishda o'quvchilarning o'zini ham bunga jalb
etish mumkin. Bu o'quvchilardagi muayyan bilimlarni mustahkamlashda ham qo'l
keladi. Demak, ko'rgazmalilikning vazifalari nihoyatda xilma-xil bo'lishi mumkin.
Hozirgi paytda ko'rgazmalilikning turlari nihoyatda xilma-xildir. Ularning har biri
ko'rish, eshitish, sintetik shakldagi ko'rgazmalilikka tegishli bo'lishi mumkin.

16II BOB. 6-sinf adabiyot darslarida ko’rgazmalilikdan foydalanish tajribalari.
2.1. 6-sinf adabiyot darslarining tahlili va ko’rgazmalilik asosidagi dars
ishlanmalar.
Adabiyot so‘z san’ati bo‘lganidek uni o‘qitish metodikasi ham badiiy mahorat
aks etgan san’atdir. Har bir badiiy asar va uning tahlili yosh avlodning ma’naviy
olamini boyituvchi vositadir. Shunday ekan ma’naviyat tushunchasining inson
qalbida paydo bo‘lishida adabiyot fanining roli beqiyos. „Adabiyot o‘qitish
metodikasi pedagogik fanlar tizimiga mansub o‘laroq, ilmning alohida turi bo‘lish
uchun qo‘yiladigan talabning barchasiga javob bera oladi.
Yangi avlod uchun yaratilayotgan darsliklarimizda berilayotgan ko‘rgazmalilik
va uning o‘quvchilar hamda o‘qituvchilar uchun qulaylashtirilganligi, har xil
topshiriqlardan foydalanilganligi o‘quvchilarning darslarga bo‘lgan qiziqishini
oshiribgina qolmasdan, ularning mavzuni tezda o‘zlashtirib olishiga zamin yaratishi
shubhasiz. „Shu bilan birga, topshiriqlar o quvchi shaxsiga yo naltirilgan ta limʻ ʻ ʼ
konsepsiyasidan kelib chiqqan holda bolalarning bilimi, o zlashtirish darajasiga
ʻ
moslashtirilgan. Ya ni topshiriqlar osondan murakkabga qarab boradi.
ʼ
O qituvchining boshqa qo shimcha metodik qo llanmalar, topshiriqlarga murojaaat
ʻ ʻ ʻ
qilishiga zarurat qolmaydi. Darslikning o zida bu masala keltirilgan.‘‘[2] Xususan, 6-
ʻ
sinf adabiyot darsligida bir qancha jadvalli topshiriqlar berilgan. Bunday topshiriqlar
o‘quvchilarni o‘ylashga, mustaqil fikr yuritishga va mavzu bo‘yicha egallagan bilim,
ko‘nikma hamda malakalarini oshirishga xizmat qiladi.
Darslikdan Abdulla Qahhorning „O‘g‘ri“ hikoyasi ham joy olgan bo‘lib,
mavzu asosida jadvalli topshiriq berilgan. Bunda o‘quvchilarning badiiy matnda
davrga xos qanday muammo aks etganligi va unga hikoyadan misol keltirish nazarda
tutilgan:

17 Muammo Hikoya misol
Poraxo’rlik (amaldorlarning raz bilan
kelgan fuqoralar muommolarini hal qilish
uchun pul yoki sovg’a olishi Qobil bobo ho’kizini topib berish uchun
ellikboshi,amin,pristavaga pul va sovg’a
beradi
Savodsizlik Qobil boboning ho’kizini topish uchun
ham anchagina bor bududan ajralganligi
Soddalik Kampirning ‘duoning zori bilan qulf
ochadigan”azayomxonga qatnagan
Amaldorlarning oddiy xalqga
bepisandligi Aminning Qobil boboga nisbatan
ho’kizing yoqolmasdan ilgari bormidi
deya qesatiq munosabati.Yig’lamasin
deya yoshi katta odamga sensirab murojat
qilishi
Muallif o‘z asarida har xil xarakterdagi obrazlarni keltirishidan maqsad
o‘quvchilarda ezgu ma’naviy sifatlar shaklanishi va insonlarning xatti-harakatlarini
to‘g‘ri baholay olishidir. Zero, badiiy asarni, undagi qahramonlar xarakterlarini,
ularga xos xususiyatlarni, ijobiy va salbiy xislatlarini to‘g‘ri anglay bilishi va har bir
o‘quvchi o‘ziga kerakli xulosalarni chiqara olishi yuksak ma’naviyatli va barkamol
shaxs bo‘lib yetishishiga imkon beradi. Professor Q.Yo‘ldoshev ta’kidlab o‘tganidek:
,,Aslida adabiyot tarixiga daxldor biror dalilni sharillatib aytib bera oladigan, ammo
mа’naviyatida ezgu fazilatlar bo‘lmagan о ‘quvchidan kо‘ra, ...badiiy asarlarning
qahramonlariga xos insoniy fazilatlarni o‘z tabiatiga singdirgan, sirtdan qaraganda,
nofaolday tuyuladigan о‘quvchilar jamiyatimiz uchun kо ‘proq zarurdir‘‘[3:42].
Nasrda bo‘lganidek nazmda ham metodikaning samarador usullaridan
foydalanish yozuvchilar she’rlarini tahlil qilishda, she’riy san’atlarni aniqlashda,
she’rdagi g‘oyaviy mazmunni anglashda shu bilan birgalikda o‘quvchilarda
she’riyatga mehr qo‘yishda yetakchilik qiladi. 6-sinf darsligida Ibroyim yusupov va
Xurshid Davron she’rlarini qiyosan o‘rgatishning samarali usuli sifatida jadvalli
topshiriqlar berilgan. Birinchi topshiriqda o‘quvchilarga „Qadrdon so‘qmoqlar“ va

18„ Vatan devorlari“ she’rlaridan metafora va o‘xshatishga misollar topish, topilgan
metafora yoki o‘xshatish qanday umumiy belgiga asoslanganligini aniqlash vazifasi
yuklatilgan.
Metafora va o’xhsatishga misol Qanday umumiy belgiga asoslangan
Chumchuqlar chug’urlar yosh shoirlarday Qushlarning va yosh shoirlarning
shovqini
Talay yo’llar bosib misoli shamol Shoir va shamolning uzoq masofa bosib
tezlik bilan kelishi
Devorlar bizning
yelkalarimiz ,ayoqlarimiz Ona o’lkani yelkada ko’tarmoq
Minoralar-qaddimiz Minora va inson qaddining tik bo’lishi
Sardobalar-bizning ko’z yoshlarimiz Ichimlik suvi va ko’z yosh
Darslikning mustaqil mutolaa va tahlil uchun qismida guruhlarda ishlash uchun
yana jadvalli topshiriq berilgan. Sinf ikkita guruhga ajralgan holda I.Yusupov va
X.Davron darslikda berilgan she’rlarini o‘qiydi va muallif qanday obrazlarga murojat
qilganligini, bu obrazlar qanday g‘oyaviy maqsadlarga xizmat qilganligini aniqlab
jadvalni to‘ldiradilar
Topshiriqda berilgan talablar o‘quvchini sinchkovlikka, aqliy faoliyatini
oshirishga, dars jarayonida faollikka eng asosiysi yozuvchi g‘oyasini to‘g‘ri
anglashga o‘rgatadi. Dars jarayonida muammoli vaziyatlarni berishda, natijaning
baholanishida o‘qituvchining fikr-mulohazalari ham o‘quvchilarni izlanuvchanlikka,
faollikka undaydi. Shu o‘rinda jadvalli topshiriqlardan foydalanish eng faol
usullardan biridir. Bunda o‘quvchi mustaqil ishlaydi va esida saqlash yanada oson
bo‘ladi. Har bir mavzuga mos va xos topshiriqlar joylanganligi, yozuvchilarning
boshqa asralari bilan tanishish, asarlar asosida ishlangan videfilmlarni tomosha qilish,
ba’zi o‘rinlarda ijro qilingan musiqalarni tinglash imkoniyatining mavjudligi yangi
avlod darsliklarining chinakamiga yutug‘i hisoblanadi.

192.2.Amaliy kuzatishlar asosida samaradorlik tahlili.
Adabiyot darslarida ko‘rgazmalilikning bir turi xarita-sxemalar bo‘lishi mumkin.
Xususan, O‘rxun-Enasoy obidalari, Alisher Navoiy, Zahiriddin Muhammad
Bobur, Usmon Nosir, Abdulla Oripov kabi shoir va yozuvchilarning hayoti va
ijodini o‘rganishda bunday xarita-sxemalar o‘quvchiga yaqindan yordam
beradi.Boshlang‘ich sinfdanoq har bir o‘qituvchi mavzuni o‘quvchiga ochib
berishda, uning so‘z boyligini o‘sishida, albatta, turli xildagi ko‘rgazmalardan
foydalanadi.Bundan tashqari berilgan rasmlar asosida o‘quvchilarda gap va matn tuza
olish ko‘nikmalari ham shakllantirib boradi.Yuqori sinflarda esa bu jarayon
ko‘pincha yozuvchi va shoirlar hayotini yoritishda ko‘proq qo‘l keladi.Masalan,
O‘rxun-Enasoy obidalari haqida ma’lumot berganda bitiktoshlarning
ko‘rinishini aks ettiruvchi ko‘rgazmalar, ular joylashgan hudud tasvirlangan
geografik xaritalarni qo‘llash o‘quvchi ongida shu mavzu bilan bog‘liq ayrim
savollarga yechim topgandek bo‘ladi. Bu jarayon orqali o‘qituvchi dars
mazmunini hech ikkilanmay hikoya qilishi mumkin, chunki o‘quvchi ongida
dastlabki ma’lumotlar qabul qilib bo‘linadi. Qolaversa, bu yo‘l bilan
predmetlararo aloqaning o‘ziga xos tomonlariga ham ro‘para kelinadiki,bu holat
o‘quvchilarning turli sohadagi bilimlarini bir yerga jamlash, ulardan amalda
foydalanish zaruratini yuzaga chiqaradi. Xarita-sxemalarning o‘ziga xosafzalligi
shundan iboratki, bunda o‘qituvchi darslikdan tashqari o‘ziga yaqin bo‘lgan, lekin
darslikda yo‘q ma’lumotlar bilan uni boyitishi mumkin.Adabiyotshunos olimlarning
fikricha, asarlarga chizilgan rasmlar, biografik materiallar, shu mavzuga oid
gazeta va jurnallardan qirqib olingan parchalar, nodir va nashr etilmagan maktublar
ham o‘quvchining darsga qiziqishini oshiradi.Yana bir holatni alohida ta’kidlash
lozimki, darsda yoki mashg‘ulotlarda oq-qora tasvirlardan ko‘ra rangli rasmlardan
foydalanishmaqsadga muvofiqdir. Nizomiy Ganjaviy, Alisher Navoiy,
Zahiriddin Muhammad Bobur asarlariga ishlangan miniatyuralarning turli
yillarda nashr etilgan namunalari bu jihatdan bebaho manba va material bo‘la oladi.
Yozuvchi va adiblarimizning turli davrlarda yaratilgan rangli rasmlari,
portretlari, oilaviyyoki ijodiy davralardagi rangli fotosuratlari ham o‘quvchilar

20qiziqishiga mos va munosib bo‘ladi.Ko‘rgazmalilikka pedagog olimlar katta baho
berishadi.Ammo ko‘rgazmalilik ta’lim-tarbiya jarayonining asosiymaqsadi emas,
balki asosiy maqsadga erishishning muhim vositasi hisoblanadi. Fan -texnika
rivojlanib borayotgan bugungi kunda ta’lim tizimida ham an’anaviy ko‘rgazmalar
qatoriga virtual ko‘rgazmalar tizimi ham kelib qo‘shilmoqda. Masalan, adabiyot
darslarida qaysidir yozuvchi yoki shoirning hayoti va ijodi, asarlari
o‘rganilmoqda. Mana shu mavzuga oid ma’lumotlarni esa biz internet tarmoqlaridan
qidirish imkoniga egamiz.Chunki hozirgi kunga kelib ayrim yozuvchilarning
saytlari paydo bo‘la boshladi. Jahonning ko‘zga ko‘ringan ijodkorlari to‘g‘risida
internet saytlaridan talaygina ma’lumot olish mumkin.O‘zbekistondagi qator
saytlarda mana shunday imkoniyatlar mavjud. Biz saytlardan faqat o‘zbek
yozuvchi, shoirlarinigina emas, balki jahon adabiyoti durdonalari haqida ham
tegishli ma’lumotlarni olishimiz mumkin.Oddiygina slaydlar yordamida ham
ko‘rgazmalilikning o‘ziga xos shakli yuzaga keladi.Kompyuter slaydlaridan
foydalanish quyidagi imkoniyatlarni beradi:•Fikr-mulohazalarni qisqa muddatda
izchil tarzda bayon etish imkonini beradi;
• O‘quvchi ayni hodisani faqat eshitibgina qolmay uni o‘z ko‘zi bilan ham
ko‘rib ham turadi
• Ayni holatni bir necha variantlarda tavsiya etish imkoni yuzaga keladi;•Unga
qayta –qayta murojaat etish mumkin bo‘ladi.
Ko‘rish va eshitish bilan bog‘liq bo‘lgan ko‘rgazmalilik o‘quvchidagi ijodiy
tasavvurni faollashtirish bilan qo‘shilib sinfdagi adabiy asar tahliliga jiddiy ijobiy
ta’sir ko‘rsatadi.Buning natijasida esa o‘quvchi o‘zi o‘qigan narsasiga
mustaqil munosabatining shakllanish jarayonini tezlashtiradi hamda bu sohadagi
bilimlarini mustahkamlaydi.Kompyuter texnologiyasining afzalligi shundan iboratki,
u o‘zida ko‘rgazmalilik tamoyilini uzluksiz tarzda mujassamlashtiradi. Bir o‘quv
materialini qayta-qayta ishlatilishiga yo‘l ochadi,o‘quvchilar bilan ishlash
imkoniyatlarini kengaytiradi.O‘quvchilarda mustaqil va ijodiy ishlashga rag‘bat
uyg‘otadi.

216-sinf Adabiyot Dars Ishlanmasi
FAN: Adabiyot
SINFI: 6-sinf
SANA: ______________________
O‘QITUVCHI: ______________________
MAVZU: “Alpomish” dostonidan parcha.
DARS TURI: Yangi bilim beruvchi dars
O‘QUVCHILAR SONI: _________
VAQT: 45 daqiqa
Darsning maqsad va vazifalari:
Ta’limiy maqsad:
- O‘quvchilarga “Alpomish” dostoni haqida umumiy tushuncha berish;
- Dostondan olingan parcha asosida bosh qahramon obrazini ochib berish;
- Matnni ko‘rgazmalilik asosida tahlil qilishga o‘rgatish.
Tarbiyaviy maqsad:
- O‘quvchilarda vatanparvarlik, sadoqat, jasorat kabi xislatlarni shakllantirish;
- Milliy qadriyatlarga hurmat, tarixiy shaxslarni e’zozlash ruhini singdirish.
Rivojlantiruvchi maqsad:
- O‘quvchilarning badiiy matn ustida ishlash malakalarini rivojlantirish;
- Nutq madaniyatini, estetik didni, obrazli fikrlashni shakllantirish.
Darsning jihozlari:
- “Alpomish” dostonining kitob nusxasi;
- Slaydlar (doston tarixi, qahramonlar, xarita);
- Rasmli plakatlar (Barchin, Alpomish, doston voqealari);
- Interaktiv doska, test topshiriqlari;
- “Qahramonlar galereyasi” stendi;
- Ovozli fayl (dostonni san’atkor tomonidan o‘qilishi);
- Sahna liboslari (mini sahnalashtirish uchun);
- Rag‘bat kartochkalari.
Darsning borishi:

22I. Tashkiliy qism (3 daqiqa):
Salomlashish. O‘quvchilarni darsga tayyorlash.
Davomatni aniqlash, sinfda intizomni ta’minlash.
Dars shiori bilan tanishtirish:
“ Qahramonlik – yurakda, jasorat – dil va vijdonda.”
Psixologik tayyorgarlik: musiqa ostida maqol yoki ruboiy.
II. O‘tilgan mavzuni mustahkamlash (5 daqiqa):
“ Doston” haqida savol-javob;
Oldingi mavzular takrorlanadi;
Savollar: Dostonlar qanday voqealarni tasvirlaydi?
Ular orqali nimalarni o‘rganamiz?
III. Yangi mavzuni bayoni (20 daqiqa):
“ Alpomish” dostonining tarixi, doston syujeti, xarita, qahramonlar suratlari;
Parcha o‘qiladi va tahlil qilinadi;
Ko‘rgazmali vositalar asosida obrazlar ochib beriladi;
Rasmlar orqali sahnalashtirish, fikr zanjiri metodi.
IV. Mustahkamlash (10 daqiqa) :
3 ta guruhga bo‘linadi:
“ Alpomish”, “Barchin”, “Doston”;
Guruhlar rasm va savollar asosida taqdimot qiladi;
Testlar, moslashtirish savollari yechiladi.
V. Baholash (5 daqiqa):
Rag‘bat kartochkalari asosida baholash;
Guruh va individual baholash;
“ Bugungi dars yulduzi” belgisi.
VI. Uyga vazifa (2 daqiqa):
Doston asosida rasm yoki sahna chizmasi chizish;
“ Agar men Alpomish bo‘lganimda...” mavzusida mini-insho;
Sahna ko‘rinishini uyda guruh bilan tayyorlash.
Kutilayotgan natijalar:

23- O‘quvchilar “Alpomish” dostoni mazmuni, qahramonlari va g‘oyasini
tushunadi;
- Mustaqil tahlil qilish, fikr bildirish, obrazli nutq yuritish ko‘nikmalarini hosil
qiladi;
- Milliy adabiyotimizga bo‘lgan qiziqish ortadi;
- Ko‘rgazmali vositalar orqali eslab qolish ko‘nikmalari kuchayadi.
Zamonaviy ta’lim tizimi o‘quvchilarning bilim, ko‘nikma va malakalarini
rivojlantirish bilan birga, ularning tafakkurini, dunyoqarashini, estetik didini
shakllantirishni ham o‘z oldiga maqsad qilib qo‘ygan. Ayniqsa, adabiyot darslarida
bu vazifa dolzarbroq ahamiyat kasb etadi, chunki adabiy ta’lim shunchaki bilim
berish emas, balki o‘quvchini ongli, ziyrak, ma’naviy yetuk shaxs sifatida
tarbiyalashga xizmat qiladi.
Shu nuqtayi nazardan qaralganda, ko‘rgazmalilik tamoyilining adabiyot darslarida
qo‘llanilishi ta’lim sifatini oshirishda samarali vosita bo‘lib xizmat qiladi.
Ko‘rgazmalilik o‘quvchilarning mavzuga bo‘lgan qiziqishini uyg‘otadi, ularni
fikrlashga, kuzatishga, tahlil qilishga yo‘naltiradi. Ayniqsa, 6-sinf o‘quvchilari uchun
badiiy matnni faqat og‘zaki bayon qilish orqali tushuntirish yetarli bo‘lmaydi. Ular
obrazni, voqeani, muhitni tasavvur qila olishlari uchun ko‘rgazmali vositalar muhim
ahamiyatga ega.
Bugungi kunda ta’lim sohasida raqamli texnologiyalar tez sur’atlarda rivojlanmoqda.
Dars jarayonida multimediaviy vositalar – slaydlar, videolar, tasviriy materiallar,
audiomatnlar, elektron darsliklardan foydalanish imkoniyatlari kengaymoqda. Bu
holat adabiyot darslarida ko‘rgazmalilikdan foydalanish samaradorligini yanada
oshiradi.
Shu sababli, adabiyot darslarini ko‘rgazmalilik asosida tashkil etish – ta’lim
samaradorligini oshirish, dars jarayonini jonlantirish, o‘quvchilarni faollikka undash,
ularning estetik didi va ijodiy fikrlash qobiliyatini rivojlantirishda dolzarb
metodlardan biri hisoblanadi.umumta’lim maktablarining 6-sinf adabiyot darslarida
ko‘rgazmalilikdan foydalanishning nazariy-metodik asoslarini o‘rganish, ularning

24ta’lim samaradorligini oshirishdagi rolini tahlil qilish, shuningdek, badiiy matnlarni
vizual tushuntirish orqali o‘quvchilarning mavzuni chuqurroq o‘zlashtirishiga
ko‘maklashishdan iborat.
Shuningdek, o‘quvchilarning adabiy-estetik dunyoqarashini shakllantirish,
obrazli fikrlash va idrok etish malakalarini rivojlantirishda ko‘rgazmalilik
vositalarining ahamiyatini ochib berish ham ushbu ishning muhim maqsadlaridandir.
Badiiy adabiyot borliqni jonli manzaralar, obrazlar orqali aks ettiradi. Tabiatiga ko`ra
adabiyotning o`zi borliqning ko`rgazmali tasviridan iborat. Ammo adabiyot
darslarida san`atning boshqa turlari: kino, televideniye, musiqa, tasviriy san`at ham
yordamga kelishi mumkin. Bular adabiyot darslariga qo`shimcha axborot manbasi
bo`lib xizmat qiladi, o`quvchilarda estetik tuyg`ularning shakllanishi va rivojiga
imkon beradi, shuningdek adib yaratgan obrazlarning o`quvchi ongida yanada
puxtaroq muhrlanishiga yordam beradi. Hozirgi paytda turli kinoapparatlar, televizor,
epidiaskop, magnitofon v.b. har bir maktabda mavjud. Bularning hisobiga
ko`rgazmali qurollar doirasi yanada kengaydi.
Ko`rgazmalilikdan darsda va sinfdan tashqari ishlarda foydalanish bir-biridan
jiddiy farq qiladi va boshqa-boshqa maqsadlarni ko`zda tutadi. To`garak ishlarida,
fakultativ mashg`ulotlarda v.b.da o`qituvchi biror tasviriy san`at, musiqa asari, tele
yoki kinofilm bilan tanishtirish vazifasini qo`yishi mumkin. Bu albatta
o`quvchilarning adabiy asarlarni o`zlashtirishlariga muayyan darajada ijobiy ta`sir
ko`rsatadi.
Darsda esa ko`rgazmalilik o`quvchilarning asarni o`zlashtirishiga yordam bera
oladigan darajadagina qo`llanishi mumkin.
Adabiyot darslaridagi ko`rgazmalilikning bosh vazifasi o`quvchilarga adabiy asarni
idrok etishda ko`maklashish, yozuvchi ijodini to`laroq tasavvur etishga
yordamlashish, adabiy-nazariy tushunchalarni egallashga qo`shimcha imkon yaratish,
o`quvchilar nutqini o`stirishni ta`minlash, bir so`z bilan aytganda, adabiyot
o`qituvchisi oldida turgan barcha vazifalarni hal qilishga yordam berishdan iborat.
Ko`rgazmalilikning vazifalari nihoyatda xilma-xil bo`lishi mumkin.

25Hozirda ko`rgazmalilikning turlari xilma-xil: illyustrativ-badiiy hamda grafik
/chizma/ materiallar, gramofon yozuvi va radioeshittirishlar, kinofragment va o`quv
filmlari, telefragment va televizion darslar v.b. Ularning har biri ko`rish, eshitish,
sintetik shakldagi ko`rgazmalilikka tegishli bo`lishi mumkin.
Ko`rish bilan bog`liq ko`rgazmalilik. Bunga yozuvchi va shoirlarning
portretlari , asarlarga illyustratsiyalar ,yozuvchi /adib/ hayoti va ijodiga aloqador
bo`lgan joylar fotografiyasi yoki yozuvchining hayoti,asari bilan bog`liq fotosuratlar ,
v. b. kiradi.
Har holda eng kamida darslikdagi rasm namunalari shu vazifani bajarishi
mumkin . Ishda hajmi qo`shimcha texnik vositalarni talab qilmaydigan
reproduksiyalardan foydalanish ham qulaylik tug`diradi.
Otkritka ko`rinishidagi rasmlardan tarqatma material sifatida foydalanish mumkin.
Uning qulayligi shundaki ,bu holda har bir o`quvchining qobiliyati va imkoniyatini
ham nazarda tutish mumkin bo`ladi .
Yozuvchi hayoti va ijodini o`rganishga doir albomlarda tasviriy san`at
asarlaridan namunalargina emas, yozuvchining o`zi va zamondoshlari aytgan fikrlar,
xatlardan namunalar bo`lishi mumkin. Tasviriy va hujjatli materialning bir xildagi
birlashuvi albomlardan darsda ham, sinfdan tashqari ishlarda ham, yakka
mashg`ulotlarda ham foydalanish imkonini beradi.
Diafilm va diapozitivlar ham asosan shunga yaqin pedagogik vazifalarni
bajaradi.
Adabiyot darslarida ko`rgazmalilikning yana bir turi xarita-sxemalar bo`lishi
mumkin. Har bir jadval va sxemalar ham o`quvchilar bilimini mustahkamlash bilan
birga ularning adabiy – estetik rivojlanishlarida omil bo`lishi shubhasiz. Xususan,
O`rxun - Yenisey obidalari, Mahmud Qoshg`ariy, Alisher Navoiy, Zahiridsin
Muhammad Bobur, Munis, Ogahiy, Muqimiy, Furqat, Hamza Hakimzoda Niyoziy
singari shoir va yozuvchilarning hayoti va ijodini o`rganishda bunday xarita-
sxemalardan foydalanish katga samara beradi.
Masalan, Muqimiyning hayoti va ijodini o`rganishda adib borgan, asarlarida
tasvirlangan shahar va qishloqlarni ko`rsatib beruvchi xarita-sxemalardan foydalanish

26mumkin. Bunda adibning shaxsiy hayoti, ayniqsa, «Sayohatnoma»laridagi geografik
nomlar asos vazifasini ado etadi. Qolaversa, bu yo`l bilan predmetlararo aloqaning
o`ziga xos tomonlariga ham ro`para kelinadiki, bu holat o`quvchilarning turli
sohadagi bilimlarini bir yerga jamlash, ulardan amalda foydalanish zaruratini yuzaga
chiqarada. Aslida, umumiy o`rta ta`lim maktablari hamda akademik litseylarda
o`rganiladigan har bir shoir va yozuvchining ijodi haqida shunday xarita-sxemalarni
tuzish imkoniyati mavjud. Bunda har bir o`qituvchi o`ziga yaqin bo`lgan mahalliy
materiallardan ham foydalansa, nur ustiga nur bo`lar edi.
X.SH.Yandariyevning ko`rsatishicha, xarita-sxemalarni yaratishda «asarlarga
chizilgan illyustratsiyalar, biografik materiallar, gazega va jurnallardan qirqib olingan
parchalar, nodir va nashr etilmagan rasmlar, maktublar» va boshqalardan foydalanish
mumkin. «Karta-sxemalar o`zining maqsadi, darslarni rang-barang qilish, uni
mumkin bo`lgan darajada tig`izlashtirish, unga o`quvchilarning adabiy bilimlarni
olishga qiziqishlarini va ijodiy faolliklarini oshirish, shunday qilib, ular mehnatining
mazmunli va quvnoq bo`lishi uchun qo`shimcha (jumladan, o`lkashunoslikka oid)
materiallarni jalb qilishdan iborat».
Yana bir muhim holat mavjud: darsda, mashg`ulotlarda oq-qora tasvirdan ko`ra
rangli rasmlardan foydalanish maqsadga muvofiqroqdir. Nizomiy Ganjaviy,
Abdurahmon Jomiy, Alisher Navoiy, Zahiridsin Muhammad Bobur asarlariga
ishlangan miniatyuralarning turli yillarda nashr etilgan namunalari bu jihatdan
bebaho manba va material bo`la oladi.
Yozuvchi va adiblarimizning turli davrlarda yaratilgan rangli rasmlari, portretlari,
oilaviy yoki ijodiy davralardagi rangli fotosuratlari ham o`quvchilar qiziqishiga mos
va munosib bo`ladi. Rus adabiyoti haqida gapirib, professor YE.N.Kolokolsev
shunday yozadi: «Portret janri o`quvchilarning tasavvurlarshi oydinlashtirishga
yordam beradi»
Buning natijasida o`quvchilarda adib shaxsi haqidagi fikr-mulohazalari
tiniqlashadi, ularning real insoniy qiyofasini aniqroq tasavvur etadilar.
Tinglash bilan aloqador ko`rgazmalilik ham alohida mavqega ega. Adib yaratgan
tovushli obrazlarni eshitish, his qilish va baholash ham beqiyos ahamiyatga ega.

27G`.G`ulom, Oybek , H. Olimjon E.Vohidov,A.Oripovlarning tovushlari yozilgan
plastinka va magnit tasmalari amaliyotda ko`p qo`llaniladigan manbalardir.
Musiqa va badiiy-ifodali o`qish adabiyot o`qish jarayonida o`quvchilar faolligini
oshirishda katta ijobiy rol o`ynaydi. Masalan, quyi sinflarda ertak va dostonlarni, xalq
qo`shiqlarini faqat eshitish emas, balki xalq baxshilari, laparchilari,
qo`shiqchilarining ijrosini kuzatish ham maroqli va ta`sirli bo`ladi.
Har qanday sifatli va zamonaviy texnik vositalar ham bevosita muloqot nuqtai
nazardan o`qituvchi nutqining o`rniga teng kelolmaydi. O`qituvchi o`zi matnni
o`qiganida istagan vaqtda uni uzishi, tegishli zaruriy izoh va tushuntirishlar berishi,
o`quvchilardan so`rashi mumkin. Bugina emas, o`qituvchi va o`quvchilarning ifodali
o`qishi mutlaqo boshqacha samara beradi. Bunda o`quvchining ijodiy-ijrochilik
qobiliyati o`sadi.
Demak, eshitish bilan bog`liq ko`rgazmalilikda ham o`qituvchi tegishli
pedagogik va metodik talab hamda me`yorlarga amal qilishi shart.
Ko`rgazmalilikning sintetik vositalari.
Kino va televideniyeda ham ko`rish, ham eshitish ko`rgazmaliligi mavjud. Shuning
uchun ham ularda o`quv maqsadlarda foydalanish imkonlari ham, kelajagi ham katta.
Ammo ulardan foydalanishda murakkabliklar ham kam emas.
Til va kino ssenariylar orasida yozuvchi tarjimai holi bilan bog`liqliklari,
ekranlashtirilgan asarlar mavjud. O`qituvchi ularning hammasidan emas, balki
bevosita dars maqsadi va vazifasiga bog`liq qismlaridangina foydalanilishi maqsadga
muvofiq bo`ladi. (Masalan, “O`tgan kunlar”, “Qutlug` qon”, “Temir xotin”, “Qirol
Lir”...)
Adiblar yashagan joylar bilan bog`liq kinoekskursiyalardan ham shu xilda
foydalanish o`rinli bo`ladi. Ularning ayrimlaridan sinfdan tashqari ishlarda
foydalanish ham samarali bo`ladi.
Hozirgi paytda doimo yangilanib turadigan tele-darslar ham qo`shimcha imkoniyat
sifatida nazarda tutilishi mumkin.
Adabiyot o`qituvchisi ko`rgazmalilikning qaysi turidan va qanday holatda, qay
miqdorda foydalanishini aniq belgilab olishi, ko`rgazmalilikning didaktik funsyasini

28oldindan puxta o`ylab olishi shart.Adabiyotga yaqin bo`lgan san`at asarlaridan
foydalanishdan oldin, o`quvchilarga dastlab asar haqida elementar bo`lsa-da, tasavvur
berish kerak.
Adabiyot darslarida ko`rgazmalilik oxirgi maqsad emas, balki vositadir. Shunga ko`ra
o`quvchiga ko`rgazmalilikdan keyin, shunday savollar berilishi lozimki, bu savol va
topshiriqlar o`quvchini badiiy asar ichiga olib kirishga, badiiy obraz va tasvir
mohiyatini chuqurroq anglashga, so`zning ta`sir kuchini yaqqolroq his qilishga
yordam bersin.
Ko`rgazmalilik qurollarni yaratishga o`quvchilarning o`zlarini ham jalb etish
mumkin. Bu ular jiddiy mehnatga o`rgatadi, umumiy badiiy estetik tayyorgarligiga
ham ijobiy ta`sirko`rsatadi.Adabiyot o'qitish boshqa fanlarni o'qitishdan keskin farq
qiladi. Shunga ko'ra, uni fan sifatida qaraydiganlar bir guruhni tashkil etsa, adabiyot
o'qitishni san'at turi sifatida baholab, adabiyot o'qituvchisining ishini ham
san'atkorona bir ish sifatida baholaydiganlar kam emas. Demak, ular adabiyot o'qitish
metodikasini ham san'at bilan tenglashtiradi. Amaliyotchilik nuqtayi nazaridan
qaraydiganlar esa adabiyot o'qitish metodikasini darslarning o'tilishiga bevosita
yordam beradigan, har bir darsning samarali bo'lishiga amaliy ko'mak bera oladigan
soha deb bilishadi. "Adabiyot o'qitish metodikasi" birinchi navbatda adabiyot
o'qitishning, ya'ni adabiy ta'limning maqsadi va mazmuni haqidagi fandir.
Ma'lumki, adabiyot ta'limning turli bosqichlarida xuddi boshqa fanlar kabi o'sib
kelayotgan yosh avlod-o'quvchilarga mo'ljallangan.Ta'lim jarayonidagi barcha
fanlarning asosiy maqsadi va mohiyati o'quvchilarda muayyan sohalarga oid
bilimlarning asoslarini shakllantirish, shularning negizida ularning boy ma'naviy
olamini yaratishdan iboratdir. Bu vazifani amalga oshirishda badiiy adabiyot bilan
teng keladigan birorta soha yo„q, deb ayta olamiz. Zero, badiiy adabiyot alohida
shaxsga ham, butun jamiyatga ham kuchli darajada ta'sir ko'rsata olish imkoniga ega.
U jamiyatning o'z-o'zini anglashida, uni insonparvarlashtirishda beqiyos
imkoniyatlarga ega. Adabiyot ijtimoiy ongning ko'rinishlaridan biri sifatida o'zida
xalq xotirasini mujassamlashtiradi, uning axloqiy ma'naviy qadriyatlarini asrlardan-
asrlarga, avlodlardan-avlodlarga olib o'tadi.

29Adabiyot darslaridagi ko'rgazmalilikning bosh vazifasi o'quvchilarga adabiy asarni
idrok etishda ko'maklashish, yozuvchi ijodini tolaroq tasavvur etishga yordamlashish
adabiy-nazariy tushunchalarni egallashga qo'shimcha imkon yaratish, o'quvchilar
nutqini o'stirishni ta'minlashdan, bir so'z bilan aytganda adabiyot o'qituvchisi oldida
turgan barcha vazifalarni hal qilishga yordam berishdan iborat.
Gap o'tmish adabiyoti, yoxud chet el hayoti bilan bogliq asarlar ustida
boradigan boisa, ko'rgazmalilikning ahamiyati yanada ortadi. Zero o'quvchi xira
tasavvur qilgan yoki mutlaqo tasavvurga ega bo'lmagan voqea va hodisalar haqida
korgazmalilik tufayli yorqinroq va aniqroq bilim va tasavvurlarga ega boladi. Unday
paytda o'qituvchining izohi kamlik qiladi. Ana shu korgazmalilik toldiradi.
Ko'rgazmalilik o'qituvchi nigohida ham mavjud. Garchi bunday holatlarda o'quvchida
passivlik sezilsa-da, ammo bu ko'rgazmalilikning rolini mutlaqo pasaytirmaydi.
Ammo shunisi muhimki, korgazmalilik vositasida o'quvchi faol muloqotga, suhbatga,
faol fikrlash darajasiga yetsin. Ko'rgazmalilik adabiy jarayon, hodisa yoki obrazning
muayyan qirralarini ochishga yordam bersagina shunday boladi.
Mavzuning birinchi rejasida ko'rsatmalilik-ta'limning asosiy tamoyillaridan biri
ekanligi yoritiladi. Didaktikaning eng muhim tamoyillaridan biri uning ko'rsatmaliligi
bo'lib, bu tamoyil qaysidir pedagogning xohishi yoki uslubiyotchi olimning istagi
natijasi bo'lmay, didaktikaning metodologik asosi bo'lmish bilish nazariyasining
qonuniyatidan kelib chiqqan. O'quvchi, ayniqsa, quyiroq sinflarda bilishning hissiy
bosqichini boshdan kechirayotgan bo'ladi. Yani sezgi organlariga bevosita ta'sir etgan
narsa-hodisalarni yaxshiroq idrok etadi. Shu boisdan ham adabiyot darslarida o'rni
bilan ko'rsatmali quroldan foydalanish joiz, ammo adabiyot so„z san'ati ekanini va
uning butun qudrati so'zda ekani, butun mohiyati,
jozibasi so'z orqali yuzaga chiqajagini unutmaslik kerak. Darslarni kerak-nokerak
sxemalar, chizma va rasmlar bilan to'ldirib tashlash zarur emas.
Mavzuning ikkinchi rejasida ko'rsatmali qurol-adabiy materialni o'zlashtirishni
yaxshilash vositasi ekanligi haqida bahs yuritiladi. Ta'limda ko'rsatmalilik masalasi
buyuk chex pedagogi Yan Amos Komenskiy tomonidan "Buyuk didaktika",
"Rasmlarda sezimli narsalar olami" singari kitoblarida ilk bor ilmiy asoslab berilgan.

30I.Pestalotsi asarlarida bu ta'limot yanada rivojlantirilib va boyitib borilgan. Ta'limda
ko'rsatmalilik masalasida rus pedagogi K.Ushinskiy qo'shgan hissasining ulkanligini
ta'kidlash kerak. Bolalarning yosh xususiyatlari va ularning turli bosqichdagi bilish
faoliyatini puxta o'rgangan rus pedagogi mavhum so'zga emas, aniq obrazga tayangan
holda olib borilgan ta'lim ko'proq samara berishi, agar darsga surat olib kirilsa, soqov
bola ham gapirib yuborishini ta'kidlagan. Mumtoz pedagog olimlarning yuqorida
aytgan fikrlari zamonaviy tarbiyashunoslarning tadqiqotlari bilan yanada
mustahkamroq tasdiqlangan. Chunki bilish jarayoninig bosqichlari o'zo'zidan
ko'rsatmalilikning ahamiyatini ta'kidlaydi. Mavzuning uchinchi rejasida ko'rsatmali
qurol turlari haqida fikrlar bildiriladi.
Umuman, adabiy ta'limda ko'rsatmalilikning roli beqiyosdir. Mavzuning to'rtinchi
rejasida adabiyot o'qitishni yo'lga qo'yishda texnika vositalari ya'ni axborot
kommunikatsiyasi texnologiyalarining o'rni ham beqiyos ekanligi ayniqsa, darslar
jarayonida elektron doska, "0'qituvchi-60", kodoskop, turli video va aydio
yozuvlardan, teleko'rsatuvlardan foydalanish dars samaradorligini oshirishga xizmat
qilishi haqida fikr bildiriladi.
Shuni alohida ta'kidlash joizki korgazmalilikdan darsda va sinfdan tashqari ishlarda
foydalanish bir-biridan oz xarakteriga ko'ra jiddiy farq qiladi hamda boshqa-boshqa
maqsadlarni kozda tutadi. To'garak ishlarda, fakultativ mashg'ulotlarda olib boorish
mumkin. Oqituvchi masalan, o'quvchilarning san'atining muayyan turi haqidagi
tasavvurlarini kengaytirish yoki o'quvchilarni biror tasviriy san'at, musiqa asari, tele
yoki kino film bilan tanishtirish vazifasini qo'yishi mumkin. Bu albatta
o'quvchilarning adabiy asarlarni o'zlashtirishga muayyan darajada ijobiy ta'sir
ko'rsatadi. Adabiyotning boshqa san'at turlari bilan o'zaro ta'siri bir xil bo'lmasa-da,
o'quvchilarning kino, teatr, musiqa, tasviriy
san'at haqidagi tajribalari ularning adabiy jihatdan kamolotlarida jiddiy ta'sir
ko'rsatadi. Darsda esa korgazmalilik o'quvchilarning aksari o'zlashtirishiga yordam
bera oladigan darajadagina qo'llanishi mumkin. Aks holda u birinchi rejaga chiqib,
asosiy mavzu orqa rejada qolishi mumkin.

31Xulosa
Zamonaviy ta’limda an’anaviy yondashuvlardan ko‘ra interaktiv, amaliy, ko‘rgazmali
usullarning afzalligi tobora yaqqol ko‘zga tashlanmoqda. Ayniqsa, adabiyot fanini
o‘qitishda ko‘rgazmalilik metodidan foydalanish nafaqat o‘quvchilarning diqqatini
jalb qiladi, balki ular o‘rganayotgan badiiy matnni chuqur tahlil qilish, obrazlarni
anglash, ularning ruhiy holatini his qilish kabi muhim ko‘nikmalarni shakllantirishga
xizmat qiladi. 6-sinfda o‘tiladigan “Alpomish” dostonidan parcha aynan shu uslubda
o‘rganilganda, o‘quvchilarning darsga bo‘lgan munosabati sezilarli darajada ijobiy
tomonga o‘zgaradi.
Ko‘rgazmalilik vositalaridan — doston qahramonlari suratlari, xaritalar, slaydlar,
ovozli namoyishlar, sahna ko‘rinishlari, plakat va tarqatma materiallar — foydalanish
orqali dars jarayoni jonli va qiziqarli tus oldi. Ayniqsa, o‘quvchilarning mini
sahnalashtirishlarda faol ishtirok etishi, guruhlarda birgalikda ishlashi, rasm asosida
obraz tahlil qilishi ularda estetik did, adabiy tafakkur, nutq madaniyati va muloqot
ko‘nikmalarini rivojlantirdi. Bu orqali o‘quvchilar bilim olish bilan birga, o‘z fikrini
asoslab ifodalash, savol-javob orqali mushohada yuritish, bahs-munozarada
qatnashish kabi ko‘nikmalarga ham ega bo‘lishdi.
Ko‘rgazmalilik asosida tashkil etilgan bunday darslar nafaqat bilim beruvchi, balki
tarbiyaviy ahamiyatga ham egadir. “Alpomish” dostoni orqali o‘quvchilarda
vatanparvarlik, jasorat, sadoqat, milliy qadriyatlarga hurmat kabi xislatlar shakllandi.
O‘quvchi doston qahramonlarining fe’l-atvori, qarorlari va harakatlari asosida o‘z
hayotiga ham foydali xulosa chiqaradi, ijobiy namuna oladi.
Xulosa qilib aytganda, 6-sinf adabiyot darslarida ko‘rgazmalilik asosida dars o‘tish
o‘quvchilarning bilim darajasini oshirish, darsni samarali va mazmunli tashkil etish,
estetik tarbiya berish hamda ijodiy yondashuvni shakllantirishda muhim metod
hisoblanadi. Ushbu yondashuv kelajakda o‘quvchilarning adabiyot faniga bo‘lgan
qiziqishini mustahkamlab, ularni milliy madaniyatimizga hurmat ruhida voyaga
yetkazishda katta o‘rin tutadi.

32 Foydalanilgan adabiyotlar.
1. Dolimov S., Ubaydullaev Q., Ahmedov Q. Adabiyot o'qitish metodikasi. T.,
"O'qituvchi", 1967.
2. Yo'ldoshev Q., Madaev О., Abdurazzoqov A. Adabiyot o'qitish metodikasi. T.,
"Universitet", 1994.
3. To'xliev B. Adabiyot o'qitish metodikasi. T., "Yangi asr avlodi", 2007-2010.
4. Богданова О.Ю и др. Методика преподавания литературы. Москва: 2008.
5. Zunnurnv A . O'zbek adabiyoti metodikasi tarixidan o'cherklar. T., "O'qituvchi",
1973
6. Zunnurnv A., Хotamov N., Ibroхimov A., Esonov J. Adabiyot o'qitish metodikasi.
Т., " O'qituvchi", 1992.
7. Yo'ldoshev Q. Adabiyoт o'qitishning ilmiy-nazariy asoslari . T.,"O'qituvchi", 1996.
8. Pe3b З. Я. и др. Мeтoдика прeпoдавания лигатуры. -Москва: 1995.
9. Yo'ldosheva N., Murodova S. Adabiyot darslarida zamonaviy pedagogik
texnologiyalarni qo'llashning afzalligi. T., 2007.

Sotib olish