Kirish Roʻyxatdan oʻtish

Docx

  • Referatlar
  • Diplom ishlar
  • Boshqa
    • Slaydlar
    • Referatlar
    • Kurs ishlari
    • Diplom ishlar
    • Dissertatsiyalar
    • Dars ishlanmalar
    • Infografika
    • Kitoblar
    • Testlar

Dokument ma'lumotlari

Narxi 25000UZS
Hajmi 200.6KB
Xaridlar 0
Yuklab olingan sana 04 May 2025
Kengaytma doc
Bo'lim Kurs ishlari
Fan Adabiyot

Sotuvchi

Surayyo Qurbondurdiyeva

Ro'yxatga olish sanasi 04 Fevral 2025

1 Sotish

6-sinf adabiyot darslarida koʻrgazmalilik

Sotib olish
2                                  MUNDARIJA
KIRISH……………………………………………………………………..……..….3
I BOB.Adabaiyot darslarida ko’rgazmalilikning nazariy asoslari.
1.1. Ko’rgazmalilik tushunchasi va uni didaktik ahamiyati……………………..….5
1.2. Adabiy ta’limda ko’rgazmalilik vositalarining o’rni………………………….13
II BOB 6-sonf adabiyot darslarida ko’rgazmalillikdan foydalanish tajribalari .
2.1.    6-sinf adabiyot darslarining tahlili va ko’rgazmalilik asosidagi dars 
ishlanmalar………………………………………………………………….……..…16
2.2.    Amaliy kuzatishlar asosida samaradorlik tahlili………………………………19
Xulosa………………………………………………………………………………..31
Foydalanilgan adabiyotlar………………………………………………………..…32 3                                            Kirish
Mavzuning dolzarbligi: Zamonaviy ta’lim tizimi o‘quvchilarning bilim, ko‘nikma va
malakalarini rivojlantirish bilan birga, ularning tafakkurini, dunyoqarashini, estetik 
didini shakllantirishni ham o‘z oldiga maqsad qilib qo‘ygan. Ayniqsa, adabiyot 
darslarida bu vazifa dolzarbroq ahamiyat kasb etadi, chunki adabiy ta’lim shunchaki 
bilim berish emas, balki o‘quvchini ongli, ziyrak, ma’naviy yetuk shaxs sifatida 
tarbiyalashga xizmat qiladi.
Shu nuqtayi nazardan qaralganda, ko‘rgazmalilik tamoyilining adabiyot 
darslarida qo‘llanilishi ta’lim sifatini oshirishda samarali vosita bo‘lib xizmat qiladi. 
Ko‘rgazmalilik o‘quvchilarning mavzuga bo‘lgan qiziqishini uyg‘otadi, ularni 
fikrlashga, kuzatishga, tahlil qilishga yo‘naltiradi. Ayniqsa, 6-sinf o‘quvchilari uchun 
badiiy matnni faqat og‘zaki bayon qilish orqali tushuntirish yetarli bo‘lmaydi. Ular 
obrazni, voqeani, muhitni tasavvur qila olishlari uchun ko‘rgazmali vositalar muhim 
ahamiyatga ega.
Bugungi kunda ta’lim sohasida raqamli texnologiyalar tez sur’atlarda 
rivojlanmoqda. Dars jarayonida multimediaviy vositalar – slaydlar, videolar, tasviriy 
materiallar, audiomatnlar, elektron darsliklardan foydalanish imkoniyatlari 
kengaymoqda. Bu holat adabiyot darslarida ko‘rgazmalilikdan foydalanish 
samaradorligini yanada oshiradi.
Shu sababli, adabiyot darslarini ko‘rgazmalilik asosida tashkil etish – ta’lim 
samaradorligini oshirish, dars jarayonini jonlantirish, o‘quvchilarni faollikka undash, 
ularning estetik didi va ijodiy fikrlash qobiliyatini rivojlantirishda dolzarb 
metodlardan biri hisoblanadi.
Kurs ishining asosiy maqsadi  – umumta’lim maktablarining 6-sinf adabiyot 
darslarida ko‘rgazmalilikdan foydalanishning nazariy-metodik asoslarini o‘rganish, 
ularning ta’lim samaradorligini oshirishdagi rolini tahlil qilish, shuningdek, badiiy 
matnlarni vizual tushuntirish orqali o‘quvchilarning mavzuni chuqurroq 
o‘zlashtirishiga ko‘maklashishdan iborat.Shuningdek, o‘quvchilarning adabiy-estetik 
dunyoqarashini shakllantirish, obrazli fikrlash va idrok etish malakalarinI  4rivojlantirishda ko‘rgazmalilik vositalarining ahamiyatini ochib berish ham ushbu 
ishning muhim maqsadlaridandir.
Vazifalar
1. Adabiy ta’limda ko‘rgazmalilik tushunchasining ilmiy-nazariy asoslarini 
o‘rganish.
2. Ko‘rgazmalilik vositalarining turlari va ularning adabiyot darslarida 
qo‘llanish xususiyatlarini aniqlash.
3. 6-sinf adabiyot darslari dasturini ko‘rgazmalilik nuqtayi nazaridan tahlil 
qilish.
4. Ko‘rgazmalilik asosida dars ishlanmalari va ko‘rgazmali materiallar 
namunalarini ishlab chiqish.
5. Amaliy kuzatishlar asosida ko‘rgazmalilikning ta’lim sifatiga ta’sirini 
baholash.
6. O‘qituvchilar va o‘quvchilar o‘rtasida so‘rovnomalar o‘tkazish orqali metod 
samaradorligini aniqlash.
7. Aniqlangan natijalar asosida xulosa chiqarish va amaliy tavsiyalar ishlab 
chiqish.
Kurs ishining predmeti  – 6-sinf adabiyot darslarida ko‘rgazmalilik tamoyilidan 
foydalanishning metodik asoslari.
Kurs ishining obyekti  – 6-sinf adabiyot darslari jarayoni, o‘quvchilar va darslik 
materiallari tizimi.
Kurs ishining tuzilishi :Kirish,ikkita bob,xulosa va foydalanilgan adabiyotlar 
ro’yhati. 5I BOB.Adabaiyot darslarida ko’rgazmalilikning nazariy asoslari.
1.1.  Ko’rgazmalilik tushunchasi va uni didaktik ahamiyati.
Yan Amos Komenskiyning ta`kidlashicha, «Mumkin bo`lgan hamma narsa 
tuyg`ularning his etilishi uchun yetkazilishi kerak». Boshqa bir yirik pedagog K.D. 
Ushinskiy esa shunday yozadi:
«Bola xotirasida nimanidir o`rnab qolishini istagan pedagog imkoni boricha ko`proq 
sezgi organlari: ko`z, quloq, tovush, muskul harakatlari tuyg`usi, hatgo, mumkin 
bo`lsa, hidlash va ta`m bilishni ham eslab qolishda ishtirok etishi haqida qayg`urishi 
kerak».
Badiiy adabiyot borliqni jonli manzaralar, obrazlar orqali aks ettiradi. Tabiatiga ko`ra
adabiyotning o`zi borliqning ko`rgazmali tasviridan iborat. Ammo adabiyot 
darslarida san`atning boshqa turlari: kino, televideniye, musiqa, tasviriy san`at ham 
yordamga kelishi mumkin. Bular adabiyot darslariga qo`shimcha axborot manbasi 
bo`lib xizmat qiladi, o`quvchilarda estetik tuyg`ularning shakllanishi va rivojiga 
imkon beradi, shuningdek adib yaratgan obrazlarning o`quvchi ongida yanada 
puxtaroq muhrlanishiga yordam beradi. Hozirgi paytda turli kinoapparatlar, televizor,
epidiaskop, magnitofon v.b. har bir maktabda mavjud. Bularning hisobiga 
ko`rgazmali qurollar doirasi yanada kengaydi.
Ko`rgazmalilikdan darsda va sinfdan tashqari ishlarda foydalanish bir-biridan jiddiy 
farq qiladi va boshqa-boshqa maqsadlarni ko`zda tutadi. To`garak ishlarida, fakultativ
mashg`ulotlarda v.b.da o`qituvchi biror tasviriy san`at, musiqa asari, tele yoki 
kinofilm bilan tanishtirish vazifasini qo`yishi mumkin. Bu albatta o`quvchilarning 
adabiy asarlarni o`zlashtirishlariga muayyan darajada ijobiy ta`sir ko`rsatadi.
Darsda esa ko`rgazmalilik o`quvchilarning asarni o`zlashtirishiga yordam bera 
oladigan darajadagina qo`llanishi mumkin.
Adabiyot darslaridagi ko`rgazmalilikning bosh vazifasi o`quvchilarga adabiy asarni 
idrok etishda ko`maklashish, yozuvchi ijodini to`laroq tasavvur etishga 
yordamlashish, adabiy-nazariy tushunchalarni egallashga qo`shimcha imkon yaratish,
o`quvchilar nutqini o`stirishni ta`minlash, bir so`z bilan aytganda, adabiyot 
o`qituvchisi oldida turgan barcha vazifalarni hal qilishga yordam berishdan iborat. 6Ko`rgazmalilikning vazifalari nihoyatda xilma-xil bo`lishi mumkin.
Hozirda ko`rgazmalilikning turlari xilma-xil: illyustrativ-badiiy hamda grafik 
/chizma/ materiallar, gramofon yozuvi va radioeshittirishlar, kinofragment va o`quv 
filmlari, telefragment va televizion darslar v.b. Ularning har biri ko`rish, eshitish, 
sintetik shakldagi ko`rgazmalilikka tegishli bo`lishi mumkin.
Ko`rish bilan bog`liq ko`rgazmalilik. Bunga yozuvchi va shoirlarning portretlari , 
asarlarga illyustratsiyalar ,yozuvchi /adib/ hayoti va ijodiga aloqador bo`lgan joylar 
fotografiyasi yoki yozuvchining hayoti,asari bilan bog`liq fotosuratlar , v. b. kiradi.
Har holda eng kamida darslikdagi rasm namunalari shu vazifani bajarishi mumkin . 
Ishda hajmi qo`shimcha texnik vositalarni talab qilmaydigan reproduksiyalardan 
foydalanish ham qulaylik tug`diradi.
Otkritka ko`rinishidagi rasmlardan tarqatma material sifatida foydalanish mumkin. 
Uning qulayligi shundaki ,bu holda har bir o`quvchining qobiliyati va imkoniyatini 
ham nazarda tutish mumkin bo`ladi .
Yozuvchi hayoti va ijodini o`rganishga doir  albomlarda tasviriy san`at asarlaridan 
namunalargina emas, yozuvchining o`zi va zamondoshlari aytgan fikrlar, xatlardan 
namunalar bo`lishi mumkin. Tasviriy va hujjatli materialning bir xildagi birlashuvi 
albomlardan darsda ham, sinfdan tashqari ishlarda ham, yakka mashg`ulotlarda ham 
foydalanish imkonini beradi.
Diafilm va diapozitivlar  ham asosan shunga yaqin pedagogik vazifalarni bajaradi. 
Adabiyot darslarida ko`rgazmalilikning yana bir turi xarita-sxemalar bo`lishi 
mumkin. Har bir jadval  va sxemalar ham o`quvchilar bilimini mustahkamlash bilan 
birga ularning adabiy – estetik rivojlanishlarida omil bo`lishi shubhasiz. Xususan, 
O`rxun - Yenisey obidalari, Mahmud Qoshg`ariy, Alisher Navoiy, Zahiridsin 
Muhammad Bobur, Munis, Ogahiy, Muqimiy, Furqat, Hamza Hakimzoda Niyoziy 
singari shoir va yozuvchilarning hayoti va ijodini o`rganishda bunday xarita-
sxemalardan foydalanish katga samara beradi.
Masalan, Muqimiyning hayoti va ijodini o`rganishda adib borgan, asarlarida 
tasvirlangan shahar va qishloqlarni ko`rsatib beruvchi xarita-sxemalardan foydalanish
mumkin. Bunda adibning shaxsiy hayoti, ayniqsa, «Sayohatnoma»laridagi geografik  7nomlar asos vazifasini ado etadi. Qolaversa, bu yo`l bilan predmetlararo aloqaning 
o`ziga xos tomonlariga ham ro`para kelinadiki, bu holat o`quvchilarning turli 
sohadagi bilimlarini bir yerga jamlash, ulardan amalda foydalanish zaruratini yuzaga 
chiqarada.
Aslida, umumiy o`rta ta`lim maktablari hamda akademik litseylarda o`rganiladigan 
har bir shoir va yozuvchining ijodi haqida shunday xarita-sxemalarni tuzish 
imkoniyati mavjud. Bunda har bir o`qituvchi o`ziga yaqin bo`lgan mahalliy 
materiallardan ham foydalansa, nur ustiga nur bo`lar edi.
X.SH.Yandariyevning ko`rsatishicha, xarita-sxemalarni yaratishda «asarlarga 
chizilgan illyustratsiyalar, biografik materiallar, gazega va jurnallardan qirqib olingan
parchalar, nodir va nashr etilmagan rasmlar, maktublar» va boshqalardan foydalanish 
mumkin. «Karta-sxemalar o`zining maqsadi, darslarni rang-barang qilish, uni 
mumkin bo`lgan darajada tig`izlashtirish, unga o`quvchilarning adabiy bilimlarni 
olishga qiziqishlarini va ijodiy faolliklarini oshirish, shunday qilib, ular mehnatining 
mazmunli va quvnoq bo`lishi uchun qo`shimcha (jumladan, o`lkashunoslikka oid) 
materiallarni jalb qilishdan iborat».
        Yana bir muhim holat mavjud: darsda, mashg`ulotlarda oq-qora tasvirdan ko`ra 
rangli rasmlardan foydalanish maqsadga muvofiqroqdir. Nizomiy Ganjaviy, 
Abdurahmon Jomiy, Alisher Navoiy, Zahiridsin Muhammad Bobur asarlariga 
ishlangan miniatyuralarning turli yillarda nashr etilgan namunalari bu jihatdan 
bebaho manba va material bo`la oladi.
Yozuvchi va adiblarimizning turli davrlarda yaratilgan rangli rasmlari, portretlari, 
oilaviy yoki ijodiy davralardagi rangli fotosuratlari ham o`quvchilar qiziqishiga mos 
va munosib bo`ladi. Rus adabiyoti haqida gapirib, professor YE.N.Kolokolsev 
shunday yozadi: «Portret janri o`quvchilarning tasavvurlarshi oydinlashtirishga 
yordam beradi»Buning natijasida o`quvchilarda adib shaxsi haqidagi fikr-
mulohazalari tiniqlashadi, ularning real insoniy qiyofasini aniqroq tasavvur etadilar.
Tinglash bilan aloqador ko`rgazmalilik  ham alohida mavqega ega. Adib yaratgan 
tovushli obrazlarni eshitish,  his qilish va baholash ham beqiyos ahamiyatga ega.  8G`.G`ulom, Oybek , H. Olimjon E.Vohidov,A.Oripovlarning tovushlari yozilgan 
plastinka va magnit tasmalari amaliyotda ko`p qo`llaniladigan manbalardir.
Musiqa va badiiy-ifodali o`qish adabiyot o`qish jarayonida o`quvchilar faolligini 
oshirishda katta ijobiy rol o`ynaydi. Masalan, quyi sinflarda ertak va dostonlarni, xalq
qo`shiqlarini faqat eshitish emas, balki xalq baxshilari, laparchilari, 
qo`shiqchilarining ijrosini kuzatish ham maroqli va ta`sirli bo`ladi. 
Har qanday sifatli  va zamonaviy texnik vositalar ham bevosita muloqot nuqtai 
nazardan o`qituvchi nutqining o`rniga teng kelolmaydi. O`qituvchi o`zi matnni 
o`qiganida istagan vaqtda uni uzishi, tegishli zaruriy izoh va tushuntirishlar berishi, 
o`quvchilardan so`rashi mumkin. Bugina emas, o`qituvchi va o`quvchilarning ifodali 
o`qishi mutlaqo boshqacha samara beradi. Bunda o`quvchining ijodiy-ijrochilik 
qobiliyati o`sadi. 
Demak, eshitish bilan bog`liq ko`rgazmalilikda ham o`qituvchi tegishli pedagogik va 
metodik talab hamda me`yorlarga amal qilishi shart.
Ko`rgazmalilikning sintetik vositalari.
  Kino va televideniyeda ham ko`rish, ham eshitish ko`rgazmaliligi mavjud. Shuning 
uchun ham ularda o`quv maqsadlarda foydalanish imkonlari ham, kelajagi ham katta. 
Ammo ulardan foydalanishda murakkabliklar ham kam emas. 
Til va kino ssenariylar orasida yozuvchi tarjimai holi bilan bog`liqliklari, 
ekranlashtirilgan asarlar mavjud. O`qituvchi ularning hammasidan emas, balki 
bevosita dars maqsadi va vazifasiga bog`liq qismlaridangina foydalanilishi maqsadga 
muvofiq bo`ladi. (Masalan, “O`tgan kunlar”, “Qutlug` qon”, “Temir xotin”, “Qirol 
Lir”...) 
Adiblar yashagan joylar bilan bog`liq kinoekskursiyalardan ham shu xilda 
foydalanish o`rinli bo`ladi. Ularning ayrimlaridan sinfdan tashqari ishlarda 
foydalanish ham samarali bo`ladi.
Hozirgi paytda doimo yangilanib turadigan tele-darslar ham qo`shimcha imkoniyat 
sifatida nazarda tutilishi mumkin.
Adabiyot o`qituvchisi ko`rgazmalilikning qaysi turidan va qanday holatda, qay 
miqdorda foydalanishini aniq belgilab olishi, ko`rgazmalilikning didaktik funsyasini  9oldindan puxta o`ylab olishi shart.Adabiyotga yaqin bo`lgan san`at asarlaridan 
foydalanishdan oldin, o`quvchilarga dastlab asar haqida elementar bo`lsa-da, tasavvur
berish kerak.
Adabiyot darslarida ko`rgazmalilik oxirgi maqsad emas, balki vositadir. Shunga ko`ra
o`quvchiga ko`rgazmalilikdan keyin, shunday savollar berilishi lozimki, bu savol va 
topshiriqlar o`quvchini badiiy asar ichiga olib kirishga, badiiy obraz va tasvir 
mohiyatini chuqurroq anglashga, so`zning ta`sir kuchini yaqqolroq his qilishga 
yordam bersin.
Ko`rgazmalilik qurollarni yaratishga o`quvchilarning o`zlarini ham jalb etish 
mumkin. Bu ular jiddiy mehnatga o`rgatadi, umumiy badiiy estetik tayyorgarligiga 
ham ijobiy ta`sirko`rsatadi.Adabiyot o'qitish boshqa fanlarni o'qitishdan keskin farq 
qiladi. Shunga ko'ra, uni fan sifatida qaraydiganlar bir guruhni tashkil etsa, adabiyot 
o'qitishni san'at turi sifatida baholab, adabiyot o'qituvchisining ishini ham 
san'atkorona bir ish sifatida baholaydiganlar kam emas. Demak, ular adabiyot o'qitish
metodikasini ham san'at bilan tenglashtiradi. Amaliyotchilik nuqtayi nazaridan 
qaraydiganlar esa adabiyot o'qitish metodikasini darslarning o'tilishiga bevosita 
yordam beradigan, har bir darsning samarali bo'lishiga amaliy ko'mak bera oladigan 
soha deb bilishadi. "Adabiyot o'qitish metodikasi" birinchi navbatda adabiyot 
o'qitishning, ya'ni adabiy ta'limning maqsadi va mazmuni haqidagi fandir.
Ma'lumki, adabiyot ta'limning turli bosqichlarida xuddi boshqa fanlar kabi o'sib 
kelayotgan yosh avlod-o'quvchilarga mo'ljallangan.Ta'lim jarayonidagi barcha 
fanlarning asosiy maqsadi va mohiyati o'quvchilarda muayyan sohalarga oid 
bilimlarning asoslarini shakllantirish, shularning negizida ularning boy ma'naviy 
olamini yaratishdan iboratdir. Bu vazifani amalga oshirishda badiiy adabiyot bilan 
teng keladigan birorta soha yo„q, deb ayta olamiz. Zero, badiiy adabiyot alohida 
shaxsga ham, butun jamiyatga ham kuchli darajada ta'sir ko'rsata olish imkoniga ega. 
U jamiyatning o'z-o'zini anglashida, uni insonparvarlashtirishda beqiyos 
imkoniyatlarga ega. Adabiyot ijtimoiy ongning ko'rinishlaridan biri sifatida o'zida  10xalq xotirasini mujassamlashtiradi, uning axloqiy ma'naviy qadriyatlarini asrlardan-
asrlarga, avlodlardan-avlodlarga olib o'tadi.
Adabiyot darslaridagi ko'rgazmalilikning bosh vazifasi o'quvchilarga adabiy asarni 
idrok etishda ko'maklashish, yozuvchi ijodini tolaroq tasavvur etishga yordamlashish 
adabiy-nazariy tushunchalarni egallashga qo'shimcha imkon yaratish, o'quvchilar 
nutqini o'stirishni ta'minlashdan, bir so'z bilan aytganda adabiyot o'qituvchisi oldida 
turgan barcha vazifalarni hal qilishga yordam berishdan iborat.
Gap o'tmish adabiyoti, yoxud chet el hayoti bilan bogliq asarlar ustida boradigan 
boisa, ko'rgazmalilikning ahamiyati yanada ortadi. Zero o'quvchi xira tasavvur qilgan
yoki mutlaqo tasavvurga ega bo'lmagan voqea va hodisalar haqida korgazmalilik 
tufayli yorqinroq va aniqroq bilim va tasavvurlarga ega boladi. Unday paytda 
o'qituvchining izohi kamlik qiladi. Ana shu korgazmalilik toldiradi. Ko'rgazmalilik 
o'qituvchi nigohida ham mavjud. Garchi bunday holatlarda o'quvchida passivlik 
sezilsa-da, ammo bu ko'rgazmalilikning rolini mutlaqo pasaytirmaydi. Ammo shunisi 
muhimki, korgazmalilik vositasida o'quvchi faol muloqotga, suhbatga, faol fikrlash 
darajasiga yetsin. Ko'rgazmalilik adabiy jarayon, hodisa yoki obrazning muayyan 
qirralarini ochishga yordam bersagina shunday boladi.
Mavzuning birinchi rejasida ko'rsatmalilik-ta'limning asosiy tamoyillaridan biri 
ekanligi yoritiladi. Didaktikaning eng muhim tamoyillaridan biri uning ko'rsatmaliligi
bo'lib, bu tamoyil qaysidir pedagogning xohishi yoki uslubiyotchi olimning istagi 
natijasi bo'lmay, didaktikaning metodologik asosi bo'lmish bilish nazariyasining 
qonuniyatidan kelib chiqqan. O'quvchi, ayniqsa, quyiroq sinflarda bilishning hissiy 
bosqichini boshdan kechirayotgan bo'ladi. Yani sezgi organlariga bevosita ta'sir etgan
narsa-hodisalarni yaxshiroq idrok etadi. Shu boisdan ham adabiyot darslarida o'rni 
bilan ko'rsatmali quroldan foydalanish joiz, ammo adabiyot so„z san'ati ekanini va 
uning butun qudrati so'zda ekani, butun mohiyati,
jozibasi so'z orqali yuzaga chiqajagini unutmaslik kerak. Darslarni kerak-nokerak 
sxemalar, chizma va rasmlar bilan to'ldirib tashlash zarur emas.
Mavzuning ikkinchi rejasida ko'rsatmali qurol-adabiy materialni o'zlashtirishni 
yaxshilash vositasi ekanligi haqida bahs yuritiladi. Ta'limda ko'rsatmalilik masalasi  11buyuk chex pedagogi Yan Amos Komenskiy tomonidan "Buyuk didaktika", 
"Rasmlarda sezimli narsalar olami" singari kitoblarida ilk bor ilmiy asoslab berilgan. 
I.Pestalotsi asarlarida bu ta'limot yanada rivojlantirilib va boyitib borilgan. Ta'limda 
ko'rsatmalilik masalasida rus pedagogi K.Ushinskiy qo'shgan hissasining ulkanligini 
ta'kidlash kerak. Bolalarning yosh xususiyatlari va ularning turli bosqichdagi bilish 
faoliyatini puxta o'rgangan rus pedagogi mavhum so'zga emas, aniq obrazga tayangan
holda olib borilgan ta'lim ko'proq samara berishi, agar darsga surat olib kirilsa, soqov 
bola ham gapirib yuborishini ta'kidlagan. Mumtoz pedagog olimlarning yuqorida 
aytgan fikrlari zamonaviy tarbiyashunoslarning tadqiqotlari bilan yanada 
mustahkamroq tasdiqlangan. Chunki bilish jarayoninig bosqichlari o'zo'zidan 
ko'rsatmalilikning ahamiyatini ta'kidlaydi. Mavzuning uchinchi rejasida ko'rsatmali 
qurol turlari haqida fikrlar bildiriladi.
Ko'rsatmali qurollarni zamonaviy pedagogika quyidagicha tasniflaydi: 
1 .Tabiiy ko ' satmalilik.
2.Tasviriy ko'satmalilik.
3.Grafik ko'satmalilik.
4.Badiiy so'z ko'satmaliligi.
Umuman, adabiy ta'limda ko'rsatmalilikning roli beqiyosdir. Mavzuning to'rtinchi 
rejasida adabiyot o'qitishni yo'lga qo'yishda texnika vositalari ya'ni axborot 
kommunikatsiyasi texnologiyalarining o'rni ham beqiyos ekanligi ayniqsa, darslar 
jarayonida elektron doska, "0'qituvchi-60", kodoskop, turli video va aydio 
yozuvlardan, teleko'rsatuvlardan foydalanish dars samaradorligini oshirishga xizmat 
qilishi haqida fikr bildiriladi.
Shuni alohida ta'kidlash joizki korgazmalilikdan darsda va sinfdan tashqari 
ishlarda foydalanish bir-biridan oz xarakteriga ko'ra jiddiy farq qiladi hamda boshqa-
boshqa maqsadlarni kozda tutadi. To'garak ishlarda, fakultativ mashg'ulotlarda olib 
boorish mumkin. Oqituvchi masalan, o'quvchilarning san'atining muayyan turi 
haqidagi tasavvurlarini kengaytirish yoki o'quvchilarni biror tasviriy san'at, musiqa 
asari, tele yoki kino film bilan tanishtirish vazifasini qo'yishi mumkin. Bu albatta 
o'quvchilarning adabiy asarlarni o'zlashtirishga muayyan darajada ijobiy ta'sir  12ko'rsatadi. Adabiyotning boshqa san'at turlari bilan o'zaro ta'siri bir xil bo'lmasa-da, 
o'quvchilarning kino, teatr, musiqa, tasviriy san'at haqidagi tajribalari ularning adabiy
jihatdan kamolotlarida jiddiy ta'sir ko'rsatadi. Darsda esa korgazmalilik 
o'quvchilarning aksari o'zlashtirishiga yordam bera oladigan darajadagina qo'llanishi 
mumkin. Aks holda u birinchi rejaga chiqib, asosiy mavzu orqa rejada qolishi 
mumkin.
         131.2.  Adabiy ta’limda ko’rgazmalilik vositalarining o’rni.
Adabiyot darslarida ko'rgazmalilikni amalga oshirishda, avvalo, o'quvchilarning 
yoshi, bilimi va tarbiyalanganlik darajasi hisobga olinadi. Har bir ko'rgazmalardan 
foydalanishning o'ziga xos xavfsizligi va talablari qo'yiladi. Bu talablarga to'liq rioya 
qilishi har bir o'qituvchining doimiy e'tiborida bo'lishi lozim. Chunki tayyorlangan 
ko'rgazma gigienik tomondan va psixolagik tomondan o'quvchiga mos bo'lishi shart.
Bundan tashqari har bir tayyorlangan ko'rgazmadan foydalanish vaqt miqdorini to'g'ri
belgilash va unga rioya qilishning o'ziga xos asoslarini bilishi hamda darsning 
maqsadiga  muvofiq qo'llash talab qilinadi. Har bir ko'rgazmani tayyorlash jarayonida
o'ziga xos  vositalar qo'llaniladi va mashg'ulot jarayonida ulardan to'g'ri, unumli va 
xavfsiz foydalanish  lozim. Tayyorlangan ko'rgazmalarning sifati, ko'zda tutilgan 
maqsadlarga mosligi, qulayligi  va ulardan to'g'ri foydalanish mashg'ulotlar 
samaradorligini oshirishga ijobiy ta'sir  ko'rsatadi. Maktabda har bir o'qituvchi ayrim 
turdagi ko'rgazmalardan o'quv mashg'ulot  jarayonida o'quv materiallarni amalda 
qo'llash uchun tayyorlashini tashkil qilish metodik  faoliyatning ajralmas bir qismi 
hisoblanadi. Bunda o'qituvchilar o'z mutaxassislik fanlari  bo'yicha o'zlari tanlagan 
mavzudagi darsni eng maqsadga muvofiq ko'rgazmali qurollardan  foydalanib 
o'tkazish yuzasidan dars ishlanmasi tayyorlashlari va uning asosida ochiq darslar 
o'tkazib borishlari tavsiya qilinadi.Badiiy adabiyot borliqni jonli manzaralar, obrazlar 
orqali aks ettiradi. Tabiatiga ko'ra adabiyotning o'zi borliqning ko'rgazmali tasviridan 
iborat. Ammo adabiyot darslarida  san'atning boshqa turlari: kino, televidenie, 
musiqa, tasviriy san'at ham yordamga kelishi  mumkin. Bular adabiyot darslariga 
qo'shimcha axborot manbasi bo'lib xizmat qiladi, o'quvchilarda estetik tuyg'ularning 
shakllanishi va rivojiga imkon beradi, shuningdek adib  yaratgan obrazlarning 
o'quvchi ongida yanada puxtaroq muhrlanishiga yordam beradi.  Hozirgi paytda turli 
kinoapparatlar, televizor, magnitafon har bir maktabda ham, har bir xonadonda ham 
deyarli mavjud. Bularning hisobiga ko'rgazmali qurollar doirasi yanada kengaydi.
Shuni alohida ta'kidlash joizki, ko'rgazmalilikdan darsda va sinfdan tashqari ishlarda 
foydalanish bir- biridan o'z xarakteriga ko'ra jiddiy farq qiladi hamda boshqa-boshqa 
maqsadlarni ko'zda tutadi. To'garak ishlarda, sinfdan tashqari mashg'ulotlarda  14o'qituvchi  masalan, o'quvchilarning san'atini muayyan turi haqidagi tasavvurlarini 
kengaytirish yoki  o'quvchilarni biror tasviriy san'at, musiqa asari, tele yoki kinofilm 
bilan tanishtirish  vazifasini qo'yishi mumkin. Bu albatta o'quvchilarning adabiy 
asarlarni o'zlashtirishlariga  muayyan darajada ijobiy ta'sir ko'rsatadi. 
Adabiyotning boshqa san'at turlari bilan o'zaro  ta'siri bir xil bo'lmasa-da, 
o'quvchilarning kino, teatr, musiqa, tasviriy san'at haqidagi  tajribalari ularning 
adabiy jihatdan kamolotlarida jiddiy ta'sir ko'rsatadi.Darsda esa ko'rgazmalilik 
o'quvchilarning asarni o'zlashtirishiga yordam bera oladigan darajadagina qo'llanishi 
mumkin. Aks holda u birinchi o'ringa chiqib, asosiy mavzu orqa o'rinda qolishi 
mumkin. Adabiyot darslaridagi ko'rgazmalilikning bosh vazifasi o'quvchilarga adabiy
asarni idrok etishda ko'maklashish, yozuvchi ijodini to'laroq tasavvur etishga 
yordamlashish adabiy-nazariy tushunchalarni egallashga qo'shimcha imkon yaratish, 
o'quvchilar nutqini o'stirishni ta'minlashdan, bir so'z bilan aytganda adabiyot 
o'qituvchisi oldida turgan barcha vazifalarni hal qilishga yordam berishdan iborat.Bu 
xususiyat har bir aniq holatda turli xususiyatlarga ega bo'lishi mumkin. 
Ko'rgazmalilikdan foydalanganda darslarda shartli ravishda o'quvchining 
passiv yoki faol ishtiroki haqida gapirish mumkin. Agar ko'rgazmali qurol o'quvchi 
faolligiga ijobiy ta'sir ko'rsatmasa undan foydalanmagan ma'qul. Gap o'tmish 
adabiyoti, yoxud chet el hayoti bilan bog'liq asarlar ustida boradigan  bo'lsa, 
ko'rgazmalilikning ahamiyati yanada ortadi. Zero o'quvchi xira tasavvur qilgan yoki  
mutlaqo tasavvurga ega bo'lmagan voqea va hodisalar haqida ko'rgazmalilik tufayli  
yorqinroq va aniqroq bilim va tasavvurlarga ega bo'ladi. Bunday paytda 
o'qituvchining izohi  kamlik qiladi, ana shu o'rinni ko'rgazmalilik to'ldiradi. 
Ko'rgazmalilik o'qituvchi izohida ham  mavjud. Garchi bunday holatlarda o'quvchida 
passivlik sezilsa-da, ammo bu ko'rgazmalilikning rolini mutlaqo pasaytirmaydi. 
Ammo shunisi muhimki, ko'rgazmalilik  vositasida o'quvchi faol muloqotga, 
suhbatga, faol fikrlash darajasiga yetsin. Ko'rgazmalilik adabiy jarayon, hodisa yoki 
obrazning muayyan qirralarini ochishga yordam bersagina shunday bo'ladi. 
O'quvchilar bilim faoliyatini oshirish va faollashtirishda ularni o'zlarini  ko'rgazmali 
qurollar yasashga jalb etish ham samarali bo'ladi. Xususan, she'riy vaznlarni   15belgilashda, adabiy tur va janrlarni ajratishda o'quvchilarning o'zini ham bunga jalb 
etish  mumkin. Bu o'quvchilardagi muayyan bilimlarni mustahkamlashda ham qo'l 
keladi. Demak, ko'rgazmalilikning vazifalari nihoyatda xilma-xil bo'lishi mumkin. 
Hozirgi  paytda ko'rgazmalilikning turlari nihoyatda xilma-xildir. Ularning har biri 
ko'rish, eshitish, sintetik shakldagi ko'rgazmalilikka tegishli bo'lishi mumkin. 16II BOB. 6-sinf adabiyot darslarida ko’rgazmalilikdan foydalanish tajribalari.
2.1. 6-sinf adabiyot darslarining tahlili va ko’rgazmalilik asosidagi dars 
ishlanmalar.
Adabiyot so‘z san’ati bo‘lganidek uni o‘qitish metodikasi ham badiiy mahorat
aks etgan san’atdir. Har bir badiiy asar va uning tahlili yosh avlodning ma’naviy
olamini boyituvchi vositadir. Shunday ekan ma’naviyat tushunchasining inson
qalbida paydo bo‘lishida adabiyot fanining roli beqiyos. „Adabiyot o‘qitish
metodikasi pedagogik fanlar tizimiga mansub o‘laroq, ilmning alohida turi bo‘lish
uchun qo‘yiladigan talabning barchasiga javob bera oladi. 
Yangi avlod uchun yaratilayotgan darsliklarimizda berilayotgan ko‘rgazmalilik
va uning o‘quvchilar hamda o‘qituvchilar uchun qulaylashtirilganligi, har xil
topshiriqlardan foydalanilganligi o‘quvchilarning darslarga bo‘lgan qiziqishini
oshiribgina qolmasdan, ularning mavzuni tezda o‘zlashtirib olishiga zamin yaratishi
shubhasiz. „Shu bilan birga, topshiriqlar o quvchi shaxsiga yo naltirilgan ta limʻ ʻ ʼ
konsepsiyasidan kelib chiqqan holda bolalarning bilimi, o zlashtirish darajasiga	
ʻ
moslashtirilgan. Ya ni topshiriqlar osondan murakkabga qarab boradi.	
ʼ
O qituvchining boshqa qo shimcha metodik qo llanmalar, topshiriqlarga murojaaat	
ʻ ʻ ʻ
qilishiga zarurat qolmaydi. Darslikning o zida bu masala keltirilgan.‘‘[2] Xususan, 6-	
ʻ
sinf adabiyot darsligida bir qancha jadvalli topshiriqlar berilgan. Bunday topshiriqlar
o‘quvchilarni o‘ylashga, mustaqil fikr yuritishga va mavzu bo‘yicha egallagan bilim,
ko‘nikma hamda malakalarini oshirishga xizmat qiladi.
Darslikdan Abdulla Qahhorning „O‘g‘ri“ hikoyasi ham joy olgan bo‘lib,
mavzu asosida jadvalli topshiriq berilgan. Bunda o‘quvchilarning badiiy matnda
davrga xos qanday muammo aks etganligi va unga hikoyadan misol keltirish nazarda
tutilgan:  17                    Muammo         Hikoya misol
Poraxo’rlik (amaldorlarning raz bilan 
kelgan fuqoralar muommolarini hal qilish
uchun pul yoki sovg’a olishi Qobil bobo ho’kizini topib berish uchun 
ellikboshi,amin,pristavaga pul va sovg’a 
beradi
         Savodsizlik Qobil boboning ho’kizini topish uchun 
ham anchagina bor bududan ajralganligi 
            Soddalik Kampirning ‘duoning zori bilan qulf 
ochadigan”azayomxonga qatnagan
          Amaldorlarning oddiy xalqga 
bepisandligi Aminning Qobil boboga nisbatan 
ho’kizing yoqolmasdan ilgari bormidi 
deya qesatiq munosabati.Yig’lamasin 
deya yoshi katta odamga sensirab murojat
qilishi
Muallif o‘z asarida har xil xarakterdagi obrazlarni keltirishidan maqsad
o‘quvchilarda ezgu ma’naviy sifatlar shaklanishi va insonlarning xatti-harakatlarini
to‘g‘ri baholay olishidir. Zero, badiiy asarni, undagi qahramonlar xarakterlarini,
ularga xos xususiyatlarni, ijobiy va salbiy xislatlarini to‘g‘ri anglay bilishi va har bir
o‘quvchi o‘ziga kerakli xulosalarni chiqara olishi yuksak ma’naviyatli va barkamol
shaxs bo‘lib yetishishiga imkon beradi. Professor Q.Yo‘ldoshev ta’kidlab o‘tganidek:
,,Aslida adabiyot tarixiga daxldor biror dalilni sharillatib aytib bera oladigan, ammo
mа’naviyatida ezgu fazilatlar bo‘lmagan о ‘quvchidan kо‘ra, ...badiiy asarlarning
qahramonlariga xos insoniy fazilatlarni o‘z tabiatiga singdirgan, sirtdan qaraganda,
nofaolday tuyuladigan о‘quvchilar jamiyatimiz uchun kо ‘proq zarurdir‘‘[3:42].
Nasrda bo‘lganidek nazmda ham metodikaning samarador usullaridan
foydalanish yozuvchilar she’rlarini tahlil qilishda, she’riy san’atlarni aniqlashda,
she’rdagi g‘oyaviy mazmunni anglashda shu bilan birgalikda o‘quvchilarda
she’riyatga mehr qo‘yishda yetakchilik qiladi. 6-sinf darsligida Ibroyim yusupov va
Xurshid Davron she’rlarini qiyosan o‘rgatishning samarali usuli sifatida jadvalli
topshiriqlar berilgan. Birinchi topshiriqda o‘quvchilarga „Qadrdon so‘qmoqlar“ va 18„ Vatan devorlari“ she’rlaridan metafora va o‘xshatishga misollar topish, topilgan
metafora yoki o‘xshatish qanday umumiy belgiga asoslanganligini aniqlash vazifasi
yuklatilgan.
Metafora va o’xhsatishga misol Qanday umumiy belgiga asoslangan
Chumchuqlar chug’urlar yosh shoirlarday Qushlarning va yosh shoirlarning 
shovqini
Talay yo’llar bosib misoli shamol Shoir va shamolning uzoq masofa bosib 
tezlik bilan kelishi
Devorlar bizning 
yelkalarimiz ,ayoqlarimiz Ona o’lkani yelkada ko’tarmoq
Minoralar-qaddimiz Minora va inson qaddining tik bo’lishi
Sardobalar-bizning ko’z yoshlarimiz Ichimlik suvi va ko’z yosh
Darslikning mustaqil mutolaa va tahlil uchun qismida guruhlarda ishlash uchun
yana jadvalli topshiriq berilgan. Sinf ikkita guruhga ajralgan holda I.Yusupov va
X.Davron darslikda berilgan she’rlarini o‘qiydi va muallif qanday obrazlarga murojat
qilganligini, bu obrazlar qanday g‘oyaviy maqsadlarga xizmat qilganligini aniqlab
jadvalni to‘ldiradilar
Topshiriqda berilgan talablar o‘quvchini sinchkovlikka, aqliy faoliyatini
oshirishga, dars jarayonida faollikka eng asosiysi yozuvchi g‘oyasini to‘g‘ri
anglashga o‘rgatadi. Dars jarayonida muammoli vaziyatlarni berishda, natijaning
baholanishida o‘qituvchining fikr-mulohazalari ham o‘quvchilarni izlanuvchanlikka,
faollikka undaydi. Shu o‘rinda jadvalli topshiriqlardan foydalanish eng faol
usullardan biridir. Bunda o‘quvchi mustaqil ishlaydi va esida saqlash yanada oson
bo‘ladi. Har bir mavzuga mos va xos topshiriqlar joylanganligi, yozuvchilarning
boshqa asralari bilan tanishish, asarlar asosida ishlangan videfilmlarni tomosha qilish,
ba’zi o‘rinlarda ijro qilingan musiqalarni tinglash imkoniyatining mavjudligi yangi
avlod darsliklarining chinakamiga yutug‘i hisoblanadi.  192.2.Amaliy kuzatishlar asosida samaradorlik tahlili.
Adabiyot darslarida ko‘rgazmalilikning bir turi xarita-sxemalar bo‘lishi mumkin. 
Xususan, O‘rxun-Enasoy  obidalari,  Alisher  Navoiy,  Zahiriddin  Muhammad  
Bobur, Usmon  Nosir,  Abdulla  Oripov  kabi  shoir  va  yozuvchilarning  hayoti  va  
ijodini o‘rganishda bunday xarita-sxemalar o‘quvchiga yaqindan yordam 
beradi.Boshlang‘ich sinfdanoq  har bir o‘qituvchi mavzuni o‘quvchiga ochib 
berishda, uning so‘z boyligini o‘sishida, albatta, turli xildagi ko‘rgazmalardan 
foydalanadi.Bundan tashqari berilgan rasmlar asosida o‘quvchilarda gap va matn tuza
olish ko‘nikmalari ham shakllantirib  boradi.Yuqori sinflarda esa bu jarayon 
ko‘pincha yozuvchi va shoirlar hayotini yoritishda ko‘proq qo‘l keladi.Masalan, 
O‘rxun-Enasoy obidalari   haqida   ma’lumot   berganda   bitiktoshlarning   
ko‘rinishini   aks   ettiruvchi ko‘rgazmalar,  ular   joylashgan   hudud   tasvirlangan   
geografik   xaritalarni   qo‘llash o‘quvchi    ongida  shu  mavzu  bilan  bog‘liq  ayrim 
savollarga    yechim    topgandek bo‘ladi. Bu jarayon orqali o‘qituvchi dars 
mazmunini hech ikkilanmay hikoya qilishi mumkin,   chunki o‘quvchi   ongida   
dastlabki   ma’lumotlar   qabul   qilib   bo‘linadi. Qolaversa, bu yo‘l bilan 
predmetlararo aloqaning o‘ziga xos tomonlariga ham ro‘para  kelinadiki,bu  holat 
o‘quvchilarning  turli  sohadagi  bilimlarini  bir    yerga  jamlash, ulardan  amalda  
foydalanish  zaruratini  yuzaga  chiqaradi.  Xarita-sxemalarning o‘ziga xosafzalligi  
shundan  iboratki,  bunda o‘qituvchi  darslikdan  tashqari o‘ziga  yaqin bo‘lgan, lekin 
darslikda yo‘q ma’lumotlar bilan uni boyitishi mumkin.Adabiyotshunos olimlarning  
fikricha,  asarlarga  chizilgan  rasmlar,  biografik  materiallar,  shu  mavzuga oid 
gazeta va jurnallardan qirqib olingan parchalar, nodir va nashr etilmagan maktublar 
ham o‘quvchining darsga qiziqishini oshiradi.Yana bir holatni alohida ta’kidlash 
lozimki, darsda yoki mashg‘ulotlarda oq-qora tasvirlardan  ko‘ra  rangli  rasmlardan  
foydalanishmaqsadga  muvofiqdir.  Nizomiy Ganjaviy,   Alisher   Navoiy,   
Zahiriddin   Muhammad   Bobur   asarlariga   ishlangan miniatyuralarning turli 
yillarda nashr etilgan namunalari bu jihatdan bebaho manba va material  bo‘la  oladi. 
Yozuvchi  va  adiblarimizning  turli  davrlarda  yaratilgan  rangli rasmlari,   
portretlari,   oilaviyyoki   ijodiy   davralardagi   rangli   fotosuratlari   ham o‘quvchilar 20qiziqishiga  mos va munosib bo‘ladi.Ko‘rgazmalilikka  pedagog  olimlar  katta  baho 
berishadi.Ammo  ko‘rgazmalilik ta’lim-tarbiya jarayonining asosiymaqsadi emas, 
balki asosiy maqsadga erishishning muhim vositasi hisoblanadi. Fan -texnika 
rivojlanib borayotgan bugungi kunda ta’lim tizimida  ham  an’anaviy ko‘rgazmalar 
qatoriga virtual ko‘rgazmalar  tizimi ham kelib qo‘shilmoqda.  Masalan,  adabiyot  
darslarida  qaysidir  yozuvchi  yoki  shoirning  hayoti  va ijodi, asarlari 
o‘rganilmoqda. Mana shu mavzuga oid ma’lumotlarni esa biz internet tarmoqlaridan  
qidirish   imkoniga   egamiz.Chunki   hozirgi   kunga   kelib   ayrim yozuvchilarning 
saytlari paydo bo‘la boshladi. Jahonning ko‘zga ko‘ringan ijodkorlari to‘g‘risida 
internet saytlaridan talaygina ma’lumot olish mumkin.O‘zbekistondagi   qator   
saytlarda   mana   shunday   imkoniyatlar   mavjud.   Biz saytlardan  faqat o‘zbek  
yozuvchi,  shoirlarinigina    emas,  balki  jahon adabiyoti durdonalari haqida ham 
tegishli ma’lumotlarni olishimiz  mumkin.Oddiygina slaydlar yordamida ham 
ko‘rgazmalilikning o‘ziga xos shakli yuzaga keladi.Kompyuter slaydlaridan 
foydalanish quyidagi imkoniyatlarni beradi:•Fikr-mulohazalarni qisqa muddatda 
izchil tarzda bayon etish imkonini beradi;
• O‘quvchi ayni hodisani faqat eshitibgina qolmay uni o‘z ko‘zi bilan ham 
ko‘rib ham turadi
• Ayni holatni bir necha variantlarda tavsiya etish imkoni yuzaga keladi;•Unga 
qayta –qayta murojaat etish mumkin bo‘ladi.
Ko‘rish  va  eshitish  bilan  bog‘liq  bo‘lgan  ko‘rgazmalilik o‘quvchidagi  ijodiy 
tasavvurni faollashtirish bilan qo‘shilib sinfdagi adabiy asar tahliliga jiddiy ijobiy 
ta’sir ko‘rsatadi.Buning      natijasida   esa o‘quvchi o‘zi o‘qigan   narsasiga   
mustaqil munosabatining  shakllanish  jarayonini  tezlashtiradi  hamda  bu  sohadagi  
bilimlarini mustahkamlaydi.Kompyuter texnologiyasining afzalligi shundan iboratki, 
u o‘zida ko‘rgazmalilik  tamoyilini  uzluksiz  tarzda  mujassamlashtiradi.  Bir o‘quv  
materialini  qayta-qayta ishlatilishiga yo‘l ochadi,o‘quvchilar bilan ishlash 
imkoniyatlarini kengaytiradi.O‘quvchilarda mustaqil va ijodiy ishlashga rag‘bat 
uyg‘otadi. 216-sinf Adabiyot Dars Ishlanmasi
FAN: Adabiyot
SINFI: 6-sinf
SANA: ______________________
O‘QITUVCHI: ______________________
MAVZU: “Alpomish” dostonidan parcha.
DARS TURI: Yangi bilim beruvchi dars
O‘QUVCHILAR SONI: _________
VAQT: 45 daqiqa
Darsning maqsad va vazifalari:
Ta’limiy maqsad:
- O‘quvchilarga “Alpomish” dostoni haqida umumiy tushuncha berish;
- Dostondan olingan parcha asosida bosh qahramon obrazini ochib berish;
- Matnni ko‘rgazmalilik asosida tahlil qilishga o‘rgatish.
Tarbiyaviy maqsad:
- O‘quvchilarda vatanparvarlik, sadoqat, jasorat kabi xislatlarni shakllantirish;
- Milliy qadriyatlarga hurmat, tarixiy shaxslarni e’zozlash ruhini singdirish.
Rivojlantiruvchi maqsad:
- O‘quvchilarning badiiy matn ustida ishlash malakalarini rivojlantirish;
- Nutq madaniyatini, estetik didni, obrazli fikrlashni shakllantirish.
Darsning jihozlari:
- “Alpomish” dostonining kitob nusxasi;
- Slaydlar (doston tarixi, qahramonlar, xarita);
- Rasmli plakatlar (Barchin, Alpomish, doston voqealari);
- Interaktiv doska, test topshiriqlari;
- “Qahramonlar galereyasi” stendi;
- Ovozli fayl (dostonni san’atkor tomonidan o‘qilishi);
- Sahna liboslari (mini sahnalashtirish uchun);
- Rag‘bat kartochkalari.
Darsning borishi: 22I. Tashkiliy qism (3 daqiqa):
Salomlashish. O‘quvchilarni darsga tayyorlash.
Davomatni aniqlash, sinfda intizomni ta’minlash.
Dars shiori bilan tanishtirish:
“ Qahramonlik – yurakda, jasorat – dil va vijdonda.”
Psixologik tayyorgarlik: musiqa ostida maqol yoki ruboiy.
II. O‘tilgan mavzuni mustahkamlash (5 daqiqa):
“ Doston” haqida savol-javob;
Oldingi mavzular takrorlanadi;
Savollar: Dostonlar qanday voqealarni tasvirlaydi?
Ular orqali nimalarni o‘rganamiz?
III. Yangi mavzuni bayoni (20 daqiqa):
“ Alpomish” dostonining tarixi, doston syujeti, xarita, qahramonlar suratlari;
Parcha o‘qiladi va tahlil qilinadi;
Ko‘rgazmali vositalar asosida obrazlar ochib beriladi;
Rasmlar orqali sahnalashtirish, fikr zanjiri metodi.
IV. Mustahkamlash (10 daqiqa) :
3 ta guruhga bo‘linadi:
“ Alpomish”, “Barchin”, “Doston”;
Guruhlar rasm va savollar asosida taqdimot qiladi;
Testlar, moslashtirish savollari yechiladi.
V. Baholash (5 daqiqa):
Rag‘bat kartochkalari asosida baholash;
Guruh va individual baholash;
“ Bugungi dars yulduzi” belgisi.
VI. Uyga vazifa (2 daqiqa):
Doston asosida rasm yoki sahna chizmasi chizish;
“ Agar men Alpomish bo‘lganimda...” mavzusida mini-insho;
Sahna ko‘rinishini uyda guruh bilan tayyorlash.
Kutilayotgan natijalar: 23- O‘quvchilar “Alpomish” dostoni mazmuni, qahramonlari va g‘oyasini 
tushunadi;
- Mustaqil tahlil qilish, fikr bildirish, obrazli nutq yuritish ko‘nikmalarini hosil 
qiladi;
- Milliy adabiyotimizga bo‘lgan qiziqish ortadi;
- Ko‘rgazmali vositalar orqali eslab qolish ko‘nikmalari kuchayadi.
Zamonaviy ta’lim tizimi o‘quvchilarning bilim, ko‘nikma va malakalarini 
rivojlantirish bilan birga, ularning tafakkurini, dunyoqarashini, estetik didini 
shakllantirishni ham o‘z oldiga maqsad qilib qo‘ygan. Ayniqsa, adabiyot darslarida 
bu vazifa dolzarbroq ahamiyat kasb etadi, chunki adabiy ta’lim shunchaki bilim 
berish emas, balki o‘quvchini ongli, ziyrak, ma’naviy yetuk shaxs sifatida 
tarbiyalashga xizmat qiladi.
Shu nuqtayi nazardan qaralganda, ko‘rgazmalilik tamoyilining adabiyot darslarida 
qo‘llanilishi ta’lim sifatini oshirishda samarali vosita bo‘lib xizmat qiladi. 
Ko‘rgazmalilik o‘quvchilarning mavzuga bo‘lgan qiziqishini uyg‘otadi, ularni 
fikrlashga, kuzatishga, tahlil qilishga yo‘naltiradi. Ayniqsa, 6-sinf o‘quvchilari uchun 
badiiy matnni faqat og‘zaki bayon qilish orqali tushuntirish yetarli bo‘lmaydi. Ular 
obrazni, voqeani, muhitni tasavvur qila olishlari uchun ko‘rgazmali vositalar muhim 
ahamiyatga ega.
Bugungi kunda ta’lim sohasida raqamli texnologiyalar tez sur’atlarda rivojlanmoqda. 
Dars jarayonida multimediaviy vositalar – slaydlar, videolar, tasviriy materiallar, 
audiomatnlar, elektron darsliklardan foydalanish imkoniyatlari kengaymoqda. Bu 
holat adabiyot darslarida ko‘rgazmalilikdan foydalanish samaradorligini yanada 
oshiradi.
Shu sababli, adabiyot darslarini ko‘rgazmalilik asosida tashkil etish – ta’lim 
samaradorligini oshirish, dars jarayonini jonlantirish, o‘quvchilarni faollikka undash, 
ularning estetik didi va ijodiy fikrlash qobiliyatini rivojlantirishda dolzarb 
metodlardan biri hisoblanadi.umumta’lim maktablarining 6-sinf adabiyot darslarida 
ko‘rgazmalilikdan foydalanishning nazariy-metodik asoslarini o‘rganish, ularning  24ta’lim samaradorligini oshirishdagi rolini tahlil qilish, shuningdek, badiiy matnlarni 
vizual tushuntirish orqali o‘quvchilarning mavzuni chuqurroq o‘zlashtirishiga 
ko‘maklashishdan iborat.
Shuningdek, o‘quvchilarning adabiy-estetik dunyoqarashini shakllantirish, 
obrazli fikrlash va idrok etish malakalarini rivojlantirishda ko‘rgazmalilik 
vositalarining ahamiyatini ochib berish ham ushbu ishning muhim maqsadlaridandir.
Badiiy adabiyot borliqni jonli manzaralar, obrazlar orqali aks ettiradi. Tabiatiga ko`ra
adabiyotning o`zi borliqning ko`rgazmali tasviridan iborat. Ammo adabiyot 
darslarida san`atning boshqa turlari: kino, televideniye, musiqa, tasviriy san`at ham 
yordamga kelishi mumkin. Bular adabiyot darslariga qo`shimcha axborot manbasi 
bo`lib xizmat qiladi, o`quvchilarda estetik tuyg`ularning shakllanishi va rivojiga 
imkon beradi, shuningdek adib yaratgan obrazlarning o`quvchi ongida yanada 
puxtaroq muhrlanishiga yordam beradi. Hozirgi paytda turli kinoapparatlar, televizor,
epidiaskop, magnitofon v.b. har bir maktabda mavjud. Bularning hisobiga 
ko`rgazmali qurollar doirasi yanada kengaydi.
Ko`rgazmalilikdan darsda va sinfdan tashqari ishlarda foydalanish bir-biridan 
jiddiy farq qiladi va boshqa-boshqa maqsadlarni ko`zda tutadi. To`garak ishlarida, 
fakultativ mashg`ulotlarda v.b.da o`qituvchi biror tasviriy san`at, musiqa asari, tele 
yoki kinofilm bilan tanishtirish vazifasini qo`yishi mumkin. Bu albatta 
o`quvchilarning adabiy asarlarni o`zlashtirishlariga muayyan darajada ijobiy ta`sir 
ko`rsatadi.
Darsda esa ko`rgazmalilik o`quvchilarning asarni o`zlashtirishiga yordam bera 
oladigan darajadagina qo`llanishi mumkin.
Adabiyot darslaridagi ko`rgazmalilikning bosh vazifasi o`quvchilarga adabiy asarni 
idrok etishda ko`maklashish, yozuvchi ijodini to`laroq tasavvur etishga 
yordamlashish, adabiy-nazariy tushunchalarni egallashga qo`shimcha imkon yaratish,
o`quvchilar nutqini o`stirishni ta`minlash, bir so`z bilan aytganda, adabiyot 
o`qituvchisi oldida turgan barcha vazifalarni hal qilishga yordam berishdan iborat.
Ko`rgazmalilikning vazifalari nihoyatda xilma-xil bo`lishi mumkin. 25Hozirda ko`rgazmalilikning turlari xilma-xil: illyustrativ-badiiy hamda grafik 
/chizma/ materiallar, gramofon yozuvi va radioeshittirishlar, kinofragment va o`quv 
filmlari, telefragment va televizion darslar v.b. Ularning har biri ko`rish, eshitish, 
sintetik shakldagi ko`rgazmalilikka tegishli bo`lishi mumkin.
Ko`rish bilan bog`liq ko`rgazmalilik. Bunga yozuvchi va shoirlarning 
portretlari , asarlarga illyustratsiyalar ,yozuvchi /adib/ hayoti va ijodiga aloqador 
bo`lgan joylar fotografiyasi yoki yozuvchining hayoti,asari bilan bog`liq fotosuratlar ,
v. b. kiradi.
Har holda eng kamida darslikdagi rasm namunalari shu vazifani bajarishi 
mumkin . Ishda hajmi qo`shimcha texnik vositalarni talab qilmaydigan 
reproduksiyalardan foydalanish ham qulaylik tug`diradi.
Otkritka ko`rinishidagi rasmlardan tarqatma material sifatida foydalanish mumkin. 
Uning qulayligi shundaki ,bu holda har bir o`quvchining qobiliyati va imkoniyatini 
ham nazarda tutish mumkin bo`ladi .
Yozuvchi hayoti va ijodini o`rganishga doir  albomlarda tasviriy san`at 
asarlaridan namunalargina emas, yozuvchining o`zi va zamondoshlari aytgan fikrlar, 
xatlardan namunalar bo`lishi mumkin. Tasviriy va hujjatli materialning bir xildagi 
birlashuvi albomlardan darsda ham, sinfdan tashqari ishlarda ham, yakka 
mashg`ulotlarda ham foydalanish imkonini beradi.
Diafilm va diapozitivlar  ham asosan shunga yaqin pedagogik vazifalarni 
bajaradi. 
Adabiyot darslarida ko`rgazmalilikning yana bir turi xarita-sxemalar bo`lishi 
mumkin. Har bir jadval  va sxemalar ham o`quvchilar bilimini mustahkamlash bilan 
birga ularning adabiy – estetik rivojlanishlarida omil bo`lishi shubhasiz. Xususan, 
O`rxun - Yenisey obidalari, Mahmud Qoshg`ariy, Alisher Navoiy, Zahiridsin 
Muhammad Bobur, Munis, Ogahiy, Muqimiy, Furqat, Hamza Hakimzoda Niyoziy 
singari shoir va yozuvchilarning hayoti va ijodini o`rganishda bunday xarita-
sxemalardan foydalanish katga samara beradi.
Masalan, Muqimiyning hayoti va ijodini o`rganishda adib borgan, asarlarida 
tasvirlangan shahar va qishloqlarni ko`rsatib beruvchi xarita-sxemalardan foydalanish 26mumkin. Bunda adibning shaxsiy hayoti, ayniqsa, «Sayohatnoma»laridagi geografik 
nomlar asos vazifasini ado etadi. Qolaversa, bu yo`l bilan predmetlararo aloqaning 
o`ziga xos tomonlariga ham ro`para kelinadiki, bu holat o`quvchilarning turli 
sohadagi bilimlarini bir yerga jamlash, ulardan amalda foydalanish zaruratini yuzaga 
chiqarada. Aslida, umumiy o`rta ta`lim maktablari hamda akademik litseylarda 
o`rganiladigan har bir shoir va yozuvchining ijodi haqida shunday xarita-sxemalarni 
tuzish imkoniyati mavjud. Bunda har bir o`qituvchi o`ziga yaqin bo`lgan mahalliy 
materiallardan ham foydalansa, nur ustiga nur bo`lar edi.
X.SH.Yandariyevning ko`rsatishicha, xarita-sxemalarni yaratishda «asarlarga 
chizilgan illyustratsiyalar, biografik materiallar, gazega va jurnallardan qirqib olingan
parchalar, nodir va nashr etilmagan rasmlar, maktublar» va boshqalardan foydalanish 
mumkin. «Karta-sxemalar o`zining maqsadi, darslarni rang-barang qilish, uni 
mumkin bo`lgan darajada tig`izlashtirish, unga o`quvchilarning adabiy bilimlarni 
olishga qiziqishlarini va ijodiy faolliklarini oshirish, shunday qilib, ular mehnatining 
mazmunli va quvnoq bo`lishi uchun qo`shimcha (jumladan, o`lkashunoslikka oid) 
materiallarni jalb qilishdan iborat».
        Yana bir muhim holat mavjud: darsda, mashg`ulotlarda oq-qora tasvirdan ko`ra 
rangli rasmlardan foydalanish maqsadga muvofiqroqdir. Nizomiy Ganjaviy, 
Abdurahmon Jomiy, Alisher Navoiy, Zahiridsin Muhammad Bobur asarlariga 
ishlangan miniatyuralarning turli yillarda nashr etilgan namunalari bu jihatdan 
bebaho manba va material bo`la oladi.
Yozuvchi va adiblarimizning turli davrlarda yaratilgan rangli rasmlari, portretlari, 
oilaviy yoki ijodiy davralardagi rangli fotosuratlari ham o`quvchilar qiziqishiga mos 
va munosib bo`ladi. Rus adabiyoti haqida gapirib, professor YE.N.Kolokolsev 
shunday yozadi: «Portret janri o`quvchilarning tasavvurlarshi oydinlashtirishga 
yordam beradi»
Buning natijasida o`quvchilarda adib shaxsi haqidagi fikr-mulohazalari 
tiniqlashadi, ularning real insoniy qiyofasini aniqroq tasavvur etadilar.
Tinglash bilan aloqador ko`rgazmalilik  ham alohida mavqega ega. Adib yaratgan 
tovushli obrazlarni eshitish,  his qilish va baholash ham beqiyos ahamiyatga ega.  27G`.G`ulom, Oybek , H. Olimjon E.Vohidov,A.Oripovlarning tovushlari yozilgan 
plastinka va magnit tasmalari amaliyotda ko`p qo`llaniladigan manbalardir.
Musiqa va badiiy-ifodali o`qish adabiyot o`qish jarayonida o`quvchilar faolligini 
oshirishda katta ijobiy rol o`ynaydi. Masalan, quyi sinflarda ertak va dostonlarni, xalq
qo`shiqlarini faqat eshitish emas, balki xalq baxshilari, laparchilari, 
qo`shiqchilarining ijrosini kuzatish ham maroqli va ta`sirli bo`ladi. 
Har qanday sifatli  va zamonaviy texnik vositalar ham bevosita muloqot nuqtai 
nazardan o`qituvchi nutqining o`rniga teng kelolmaydi. O`qituvchi o`zi matnni 
o`qiganida istagan vaqtda uni uzishi, tegishli zaruriy izoh va tushuntirishlar berishi, 
o`quvchilardan so`rashi mumkin. Bugina emas, o`qituvchi va o`quvchilarning ifodali 
o`qishi mutlaqo boshqacha samara beradi. Bunda o`quvchining ijodiy-ijrochilik 
qobiliyati o`sadi. 
Demak, eshitish bilan bog`liq ko`rgazmalilikda ham o`qituvchi tegishli 
pedagogik va metodik talab hamda me`yorlarga amal qilishi shart.
Ko`rgazmalilikning sintetik vositalari.
  Kino va televideniyeda ham ko`rish, ham eshitish ko`rgazmaliligi mavjud. Shuning 
uchun ham ularda o`quv maqsadlarda foydalanish imkonlari ham, kelajagi ham katta. 
Ammo ulardan foydalanishda murakkabliklar ham kam emas. 
Til va kino ssenariylar orasida yozuvchi tarjimai holi bilan bog`liqliklari, 
ekranlashtirilgan asarlar mavjud. O`qituvchi ularning hammasidan emas, balki 
bevosita dars maqsadi va vazifasiga bog`liq qismlaridangina foydalanilishi maqsadga 
muvofiq bo`ladi. (Masalan, “O`tgan kunlar”, “Qutlug` qon”, “Temir xotin”, “Qirol 
Lir”...) 
Adiblar yashagan joylar bilan bog`liq kinoekskursiyalardan ham shu xilda 
foydalanish o`rinli bo`ladi. Ularning ayrimlaridan sinfdan tashqari ishlarda 
foydalanish ham samarali bo`ladi.
Hozirgi paytda doimo yangilanib turadigan tele-darslar ham qo`shimcha imkoniyat 
sifatida nazarda tutilishi mumkin.
Adabiyot o`qituvchisi ko`rgazmalilikning qaysi turidan va qanday holatda, qay 
miqdorda foydalanishini aniq belgilab olishi, ko`rgazmalilikning didaktik funsyasini  28oldindan puxta o`ylab olishi shart.Adabiyotga yaqin bo`lgan san`at asarlaridan 
foydalanishdan oldin, o`quvchilarga dastlab asar haqida elementar bo`lsa-da, tasavvur
berish kerak.
Adabiyot darslarida ko`rgazmalilik oxirgi maqsad emas, balki vositadir. Shunga ko`ra
o`quvchiga ko`rgazmalilikdan keyin, shunday savollar berilishi lozimki, bu savol va 
topshiriqlar o`quvchini badiiy asar ichiga olib kirishga, badiiy obraz va tasvir 
mohiyatini chuqurroq anglashga, so`zning ta`sir kuchini yaqqolroq his qilishga 
yordam bersin.
Ko`rgazmalilik qurollarni yaratishga o`quvchilarning o`zlarini ham jalb etish 
mumkin. Bu ular jiddiy mehnatga o`rgatadi, umumiy badiiy estetik tayyorgarligiga 
ham ijobiy ta`sirko`rsatadi.Adabiyot o'qitish boshqa fanlarni o'qitishdan keskin farq 
qiladi. Shunga ko'ra, uni fan sifatida qaraydiganlar bir guruhni tashkil etsa, adabiyot 
o'qitishni san'at turi sifatida baholab, adabiyot o'qituvchisining ishini ham 
san'atkorona bir ish sifatida baholaydiganlar kam emas. Demak, ular adabiyot o'qitish
metodikasini ham san'at bilan tenglashtiradi. Amaliyotchilik nuqtayi nazaridan 
qaraydiganlar esa adabiyot o'qitish metodikasini darslarning o'tilishiga bevosita 
yordam beradigan, har bir darsning samarali bo'lishiga amaliy ko'mak bera oladigan 
soha deb bilishadi. "Adabiyot o'qitish metodikasi" birinchi navbatda adabiyot 
o'qitishning, ya'ni adabiy ta'limning maqsadi va mazmuni haqidagi fandir.
Ma'lumki, adabiyot ta'limning turli bosqichlarida xuddi boshqa fanlar kabi o'sib
kelayotgan yosh avlod-o'quvchilarga mo'ljallangan.Ta'lim jarayonidagi barcha 
fanlarning asosiy maqsadi va mohiyati o'quvchilarda muayyan sohalarga oid 
bilimlarning asoslarini shakllantirish, shularning negizida ularning boy ma'naviy 
olamini yaratishdan iboratdir. Bu vazifani amalga oshirishda badiiy adabiyot bilan 
teng keladigan birorta soha yo„q, deb ayta olamiz. Zero, badiiy adabiyot alohida 
shaxsga ham, butun jamiyatga ham kuchli darajada ta'sir ko'rsata olish imkoniga ega. 
U jamiyatning o'z-o'zini anglashida, uni insonparvarlashtirishda beqiyos 
imkoniyatlarga ega. Adabiyot ijtimoiy ongning ko'rinishlaridan biri sifatida o'zida 
xalq xotirasini mujassamlashtiradi, uning axloqiy ma'naviy qadriyatlarini asrlardan-
asrlarga, avlodlardan-avlodlarga olib o'tadi. 29Adabiyot darslaridagi ko'rgazmalilikning bosh vazifasi o'quvchilarga adabiy asarni 
idrok etishda ko'maklashish, yozuvchi ijodini tolaroq tasavvur etishga yordamlashish 
adabiy-nazariy tushunchalarni egallashga qo'shimcha imkon yaratish, o'quvchilar 
nutqini o'stirishni ta'minlashdan, bir so'z bilan aytganda adabiyot o'qituvchisi oldida 
turgan barcha vazifalarni hal qilishga yordam berishdan iborat.
Gap o'tmish adabiyoti, yoxud chet el hayoti bilan bogliq asarlar ustida 
boradigan boisa, ko'rgazmalilikning ahamiyati yanada ortadi. Zero o'quvchi xira 
tasavvur qilgan yoki mutlaqo tasavvurga ega bo'lmagan voqea va hodisalar haqida 
korgazmalilik tufayli yorqinroq va aniqroq bilim va tasavvurlarga ega boladi. Unday 
paytda o'qituvchining izohi kamlik qiladi. Ana shu korgazmalilik toldiradi. 
Ko'rgazmalilik o'qituvchi nigohida ham mavjud. Garchi bunday holatlarda o'quvchida
passivlik sezilsa-da, ammo bu ko'rgazmalilikning rolini mutlaqo pasaytirmaydi. 
Ammo shunisi muhimki, korgazmalilik vositasida o'quvchi faol muloqotga, suhbatga,
faol fikrlash darajasiga yetsin. Ko'rgazmalilik adabiy jarayon, hodisa yoki obrazning 
muayyan qirralarini ochishga yordam bersagina shunday boladi.
Mavzuning birinchi rejasida ko'rsatmalilik-ta'limning asosiy tamoyillaridan biri
ekanligi yoritiladi. Didaktikaning eng muhim tamoyillaridan biri uning ko'rsatmaliligi
bo'lib, bu tamoyil qaysidir pedagogning xohishi yoki uslubiyotchi olimning istagi 
natijasi bo'lmay, didaktikaning metodologik asosi bo'lmish bilish nazariyasining 
qonuniyatidan kelib chiqqan. O'quvchi, ayniqsa, quyiroq sinflarda bilishning hissiy 
bosqichini boshdan kechirayotgan bo'ladi. Yani sezgi organlariga bevosita ta'sir etgan
narsa-hodisalarni yaxshiroq idrok etadi. Shu boisdan ham adabiyot darslarida o'rni 
bilan ko'rsatmali quroldan foydalanish joiz, ammo adabiyot so„z san'ati ekanini va 
uning butun qudrati so'zda ekani, butun mohiyati,
jozibasi so'z orqali yuzaga chiqajagini unutmaslik kerak. Darslarni kerak-nokerak 
sxemalar, chizma va rasmlar bilan to'ldirib tashlash zarur emas.
Mavzuning ikkinchi rejasida ko'rsatmali qurol-adabiy materialni o'zlashtirishni 
yaxshilash vositasi ekanligi haqida bahs yuritiladi. Ta'limda ko'rsatmalilik masalasi 
buyuk chex pedagogi Yan Amos Komenskiy tomonidan "Buyuk didaktika", 
"Rasmlarda sezimli narsalar olami" singari kitoblarida ilk bor ilmiy asoslab berilgan.  30I.Pestalotsi asarlarida bu ta'limot yanada rivojlantirilib va boyitib borilgan. Ta'limda 
ko'rsatmalilik masalasida rus pedagogi K.Ushinskiy qo'shgan hissasining ulkanligini 
ta'kidlash kerak. Bolalarning yosh xususiyatlari va ularning turli bosqichdagi bilish 
faoliyatini puxta o'rgangan rus pedagogi mavhum so'zga emas, aniq obrazga tayangan
holda olib borilgan ta'lim ko'proq samara berishi, agar darsga surat olib kirilsa, soqov 
bola ham gapirib yuborishini ta'kidlagan. Mumtoz pedagog olimlarning yuqorida 
aytgan fikrlari zamonaviy tarbiyashunoslarning tadqiqotlari bilan yanada 
mustahkamroq tasdiqlangan. Chunki bilish jarayoninig bosqichlari o'zo'zidan 
ko'rsatmalilikning ahamiyatini ta'kidlaydi. Mavzuning uchinchi rejasida ko'rsatmali 
qurol turlari haqida fikrlar bildiriladi.
Umuman, adabiy ta'limda ko'rsatmalilikning roli beqiyosdir. Mavzuning to'rtinchi 
rejasida adabiyot o'qitishni yo'lga qo'yishda texnika vositalari ya'ni axborot 
kommunikatsiyasi texnologiyalarining o'rni ham beqiyos ekanligi ayniqsa, darslar 
jarayonida elektron doska, "0'qituvchi-60", kodoskop, turli video va aydio 
yozuvlardan, teleko'rsatuvlardan foydalanish dars samaradorligini oshirishga xizmat 
qilishi haqida fikr bildiriladi.
Shuni alohida ta'kidlash joizki korgazmalilikdan darsda va sinfdan tashqari ishlarda 
foydalanish bir-biridan oz xarakteriga ko'ra jiddiy farq qiladi hamda boshqa-boshqa 
maqsadlarni kozda tutadi. To'garak ishlarda, fakultativ mashg'ulotlarda olib boorish 
mumkin. Oqituvchi masalan, o'quvchilarning san'atining muayyan turi haqidagi 
tasavvurlarini kengaytirish yoki o'quvchilarni biror tasviriy san'at, musiqa asari, tele 
yoki kino film bilan tanishtirish vazifasini qo'yishi mumkin. Bu albatta 
o'quvchilarning adabiy asarlarni o'zlashtirishga muayyan darajada ijobiy ta'sir 
ko'rsatadi. Adabiyotning boshqa san'at turlari bilan o'zaro ta'siri bir xil bo'lmasa-da, 
o'quvchilarning kino, teatr, musiqa, tasviriy
san'at haqidagi tajribalari ularning adabiy jihatdan kamolotlarida jiddiy ta'sir 
ko'rsatadi. Darsda esa korgazmalilik o'quvchilarning aksari o'zlashtirishiga yordam 
bera oladigan darajadagina qo'llanishi mumkin. Aks holda u birinchi rejaga chiqib, 
asosiy mavzu orqa rejada qolishi mumkin. 31Xulosa
Zamonaviy ta’limda an’anaviy yondashuvlardan ko‘ra interaktiv, amaliy, ko‘rgazmali
usullarning afzalligi tobora yaqqol ko‘zga tashlanmoqda. Ayniqsa, adabiyot fanini 
o‘qitishda ko‘rgazmalilik metodidan foydalanish nafaqat o‘quvchilarning diqqatini 
jalb qiladi, balki ular o‘rganayotgan badiiy matnni chuqur tahlil qilish, obrazlarni 
anglash, ularning ruhiy holatini his qilish kabi muhim ko‘nikmalarni shakllantirishga 
xizmat qiladi. 6-sinfda o‘tiladigan “Alpomish” dostonidan parcha aynan shu uslubda 
o‘rganilganda, o‘quvchilarning darsga bo‘lgan munosabati sezilarli darajada ijobiy 
tomonga o‘zgaradi.
Ko‘rgazmalilik vositalaridan — doston qahramonlari suratlari, xaritalar, slaydlar, 
ovozli namoyishlar, sahna ko‘rinishlari, plakat va tarqatma materiallar — foydalanish
orqali dars jarayoni jonli va qiziqarli tus oldi. Ayniqsa, o‘quvchilarning mini 
sahnalashtirishlarda faol ishtirok etishi, guruhlarda birgalikda ishlashi, rasm asosida 
obraz tahlil qilishi ularda estetik did, adabiy tafakkur, nutq madaniyati va muloqot 
ko‘nikmalarini rivojlantirdi. Bu orqali o‘quvchilar bilim olish bilan birga, o‘z fikrini 
asoslab ifodalash, savol-javob orqali mushohada yuritish, bahs-munozarada 
qatnashish kabi ko‘nikmalarga ham ega bo‘lishdi.
Ko‘rgazmalilik asosida tashkil etilgan bunday darslar nafaqat bilim beruvchi, balki 
tarbiyaviy ahamiyatga ham egadir. “Alpomish” dostoni orqali o‘quvchilarda 
vatanparvarlik, jasorat, sadoqat, milliy qadriyatlarga hurmat kabi xislatlar shakllandi. 
O‘quvchi doston qahramonlarining fe’l-atvori, qarorlari va harakatlari asosida o‘z 
hayotiga ham foydali xulosa chiqaradi, ijobiy namuna oladi.
Xulosa qilib aytganda, 6-sinf adabiyot darslarida ko‘rgazmalilik asosida dars o‘tish 
o‘quvchilarning bilim darajasini oshirish, darsni samarali va mazmunli tashkil etish, 
estetik tarbiya berish hamda ijodiy yondashuvni shakllantirishda muhim metod 
hisoblanadi. Ushbu yondashuv kelajakda o‘quvchilarning adabiyot faniga bo‘lgan 
qiziqishini mustahkamlab, ularni milliy madaniyatimizga hurmat ruhida voyaga 
yetkazishda katta o‘rin tutadi. 32                                    Foydalanilgan adabiyotlar.
1. Dolimov S., Ubaydullaev Q., Ahmedov Q. Adabiyot o'qitish metodikasi. T., 
"O'qituvchi", 1967.
2. Yo'ldoshev Q., Madaev О., Abdurazzoqov A. Adabiyot o'qitish metodikasi. T., 
"Universitet", 1994.
3. To'xliev B. Adabiyot o'qitish metodikasi. T., "Yangi asr avlodi", 2007-2010.
4. Богданова О.Ю и др. Методика преподавания литературы. Москва: 2008.
5. Zunnurnv A . O'zbek adabiyoti metodikasi tarixidan o'cherklar. T., "O'qituvchi", 
1973
6. Zunnurnv A., Хotamov N., Ibroхimov A., Esonov J. Adabiyot o'qitish metodikasi. 
Т., " O'qituvchi", 1992.
7. Yo'ldoshev Q. Adabiyoт o'qitishning ilmiy-nazariy asoslari . T.,"O'qituvchi", 1996.
8. Pe3b З. Я. и др. Мeтoдика прeпoдавания лигатуры. -Москва: 1995.
9. Yo'ldosheva N., Murodova S. Adabiyot darslarida zamonaviy pedagogik 
texnologiyalarni qo'llashning afzalligi. T., 2007.
Sotib olish
  • O'xshash dokumentlar

  • Dunyoni ishlari mavzusi yuzasidan didaktik materiallar tayyorlash
  • 8-sinf adabiyot darslarida Alisher Navoiyning ruboiylari va tuyuqlarini oʻrgatish yoʻllari
  • Adabiyot toʻgaraklarini tashkil etish yoʻllari
  • 3-4-sinf oʻqish oʻqish darslarida lugʻat ustida ishlashda rasmli testlardan foydalanish
  • 1-2 sinf oʻquvchilarning fikrlash qobiliyatini rivojlantirishda tarqatma materiallarning oʻrni

Xaridni tasdiqlang

Ha Yo'q

© Copyright 2019-2025. Created by Foreach.Soft

  • Balansdan chiqarish bo'yicha ko'rsatmalar
  • Biz bilan aloqa
  • Saytdan foydalanish yuriqnomasi
  • Fayl yuklash yuriqnomasi
  • Русский