5-sinflarda ruboiy janrini o‘rganishga qaratilgan didaktik o‘yin texnologiyalarini ishlab chiqish kursa ishi - Adabiyot - Kurs ishlari

Dokument ma'lumotlari

Narxi	55000UZS
Hajmi	339.8KB
Xaridlar	0
Yuklab olingan sana	04 Iyul 2025
Kengaytma	docx
Bo'lim	Kurs ishlari
Fan	Adabiyot

Sotuvchi

Amriddin Hamroqulov

Ro'yxatga olish sanasi 23 Fevral 2025

31 Sotish

5-sinflarda ruboiy janrini o‘rganishga qaratilgan didaktik o‘yin texnologiyalarini ishlab chiqish kursa ishi

Sotib olish

1ANDIJON DAVLAT PEDAGOGIKA INSTITUTI
FILOLOGIYA FAKULTETI “O ZBEK TILI VAʻ
ADABIYOTI” KAFEDRASI “O zbek tili va
ʻ
adabiyoti” yo nalishi 304-guruh talabasi Shokirova
ʻ
Sarvinoz O’zbek adabiyotini o’qitish metodikasi “
5-sinflarda ruboiy janrini o‘rganishga qaratilgan
didaktik o‘yin texnologiyalarini ishlab chiqish ”
mavzusidagi
KURS ISHI

Ilmiy rahbar : Umarova Y.
Bajaruvchi: Shokirova S.
ANDIJON -2025

2 Kurs ishi Andijon davlat pedagogika instituti o zbek tili va adabiyotiʻ
kafedrasida bajarilgan.

Ilmiy rahbar: Umarova Y.

Himoya 2025-yil ___________oyining _____kun soat_____da Andijon
davlat pedagogika instituti O zbek tili va adabiyoti kafedrasida kurs ishlari
ʻ
himoyasi yig‘ilishida o tkazildi.
ʻ

Manzil: ________________________________________

Kurs ishi 2025-yil __________oyining _____kunida kafedraga topshirildi.

Kurs ishi bilan Andijon davlat pedagogika instituti O zbek tili va adabiyoti
ʻ
kafedrasida tanishish mumkin.
Manzil: _______________________________________
Yig‘ilish kotibi:_________________________________

3 MUNDARIJA
Kirish………………………………………………………………………
… 4
I BOB: Ruboiy janrining nazariy asoslari va o‘quv jarayonida
o‘rganish metodikasi
1.1 Ruboiy janrining tarixi va o‘ziga xos xususiyatlari……………………… 7
1.2 5-sinflar uchun ruboiy janrini o‘rganishning ahamiyati…………………. 13
1.3 Ruboiy janrini o‘rganishda zamonaviy ta’lim metodlarining roli……….. 18
II BOB: Didaktik o‘yin texnologiyalari va ularning ruboiy janrini
o‘rganishdagi samaradorligi
2.1 Didaktik o‘yinlarning ta’lim jarayonidagi o‘rni………………………… 21
2.2 5-sinflar uchun ruboiy janrini o‘rganishga mo‘ljallangan didaktik o‘yin
turlari…………………………………………………………………………. 26
2.3 O‘yin texnologiyalarini amaliy qo‘llash va kutilayotgan natijalar………. 33
Xulosa……………………………………………………………………… 36
Foydalanilgan adabiyotlar ………………………………………………… 37

4 Kirish
Kurs ishi mavzusining dolzarbligi Zamonaviy ta’lim tizimi o‘quvchilarning
faqat bilim darajasini emas, balki ularning ma’naviy-estetik ongini, milliy
qadriyatlarga munosabatini ham rivojlantirishga xizmat qilishi zarur. Ayniqsa,
5-sinf o‘quvchilari uchun adabiyot darslari orqali milliy ruh va badiiy didni
uyg‘otish ta’limning muhim yo‘nalishlaridan biri hisoblanadi. Xalq og‘zaki
ijodining qadimiy janrlaridan biri bo‘lgan ruboiylar o‘zining qisqalik, lo‘ndalik,
badiiy mazmun va estetik go‘zalligi bilan ajralib turadi. Ruboiylar to‘rt satrdan
iborat bo‘lib, har bir misra chuqur falsafiy yoki axloqiy fikrni
mujassamlashtirgan bo‘ladi. Bu esa o‘quvchilarda nafaqat o‘qish, balki fikrlash,
baholash va mulohaza yuritish ko‘nikmalarini shakllantiradi. Shu sababli ham
ruboiylarni didaktik o‘yinlar yordamida o‘rganish, bu jarayonga innovatsion
yondashuv olib kiradi. Ta’limda o‘yin texnologiyalarining qo‘llanilishi
bolalarda qiziqish, faol ishtirok va mustaqil fikrlashni kuchaytiradi. Xususan, 5-
sinflar uchun didaktik o‘yinlar vositasida ruboiy janrini o‘rgatish, ularning
mantiqiy tafakkurini, so‘z boyligini, estetik dunyoqarashini rivojlantirishga
xizmat qiladi. Bu yondashuv, ta’limning yangilanishi, interfaolligi va talabaning
markazda bo‘lishi kabi tamoyillariga mos keladi. Maktab o‘quvchilari orasida
milliy she’riyatga qiziqishni uyg‘otish va badiiy nutqni rivojlantirish uchun ham
ruboiy janrini to‘g‘ri tanlangan metodlar asosida o‘rgatish dolzarb hisoblanadi.
Bugungi globallashuv va axborot oqimlari davrida bolalarga qisqa, lo‘nda,
g‘oyaviy yuksak, milliylikni o‘zida jamlagan adabiy namunalarning samarali
tarzda yetkazilishi ta’limda milliy qadriyatlar asosini mustahkamlashga xizmat
qiladi. Shu boisdan ham mazkur kurs ishining mavzusi o‘z vaqtida tanlangan va
amaliy ahamiyatga ega bo‘lgan dolzarb yo‘nalish sifatida qaralmoqda.
Kurs ishi mavzusining o‘rganilganlik darajasi Ruboiy janrining kelib
chiqishi, taraqqiyoti va badiiy shakllanishi haqida o‘zbek adabiyotshunosligida
salmoqli tadqiqotlar mavjud. Xususan, A.Qodiriy, Ozod Sharafiddinov, Omon

5Matjon kabi adabiyotshunoslar ruboiy janrining estetik jihatlari va g‘oyaviy
mazmunini yoritgan. Ularning tadqiqotlarida ruboiylar orasidagi janr ichidagi
farqlar, mualliflik uslubi, tarixiy taraqqiyot yo‘li tahlil qilingan. Shu bilan birga,
o‘quvchilarga xalq ijodi namunalarini o‘rgatishda qanday metodik
yondashuvlardan foydalanish kerakligi borasida H.Tursunov, A.Avloniy,
A.Jalolov kabi pedagoglarning qarashlari e’tiborga loyiq. Ularning asarlarida
o‘yin vositalari orqali ta’lim samaradorligini oshirish yo‘nalishlari, ayniqsa
boshlang‘ich va o‘rta ta’lim bosqichlarida qo‘llanishi keng yoritilgan. Biroq
mavjud ilmiy manbalarda aynan ruboiy janrini didaktik o‘yin texnologiyalari
orqali 5-sinflarda o‘rganish bo‘yicha chuqur tadqiqotlar yetarli emas. Ko‘pgina
ishlar nazariy tahlil bilan cheklanadi, metodik tavsiyalar esa umumiy xarakterga
ega bo‘lib qoladi. Shu boisdan mazkur kurs ishi ushbu mavzuni pedagogik
jarayonga integratsiyalash, o‘quvchilar yosh xususiyatiga mos holda metodik
tavsiyalar ishlab chiqish borasida amaliy jihatdan muhim bo‘shliqni to‘ldiradi.
Bu ish mavjud ilmiy manbalar asosida ruboiy janrini o‘rganishga yangi
yondashuv olib kiradi, ta’lim mazmunini boyitadi va interaktiv usullarning
imkoniyatlarini ko‘rsatadi. Demak, bu kurs ishi fan va ta’lim amaliyoti uchun
yangilik sifatida qadrlanishi mumkin.
Kurs ishi mavzusining obyekti. Mazkur kurs ishining obyekti sifatida
umumta’lim maktablarining 5-sinf ona tili va adabiyot darslari olinadi.
Kurs ishi mavzusining predmeti. – ruboiy janrini o‘rgatishda didaktik o‘yin
texnologiyalaridan foydalanish jarayoni, uning usullari va samaradorligi
hisoblanadi.
Kurs ishi mavzusining maqsadi. 5-sinflarda ruboiy janrini o‘rganishda
didaktik o‘yin texnologiyalaridan samarali foydalanish yo‘llarini aniqlash va
ularni ta’lim jarayoniga integratsiya qilishga ilmiy-nazariy asos yaratishdan
iborat.
Kurs ishi mavzusining vazifalari: Ruboiy janrining tarixiy rivojlanishi va
xususiyatlarini tahlil qilish;

65-sinf o‘quvchilarining yosh xususiyatlarini hisobga olgan holda didaktik
o‘yinlarning afzalliklarini aniqlash; Ruboiylarni o‘rgatishga mos o‘yin turlarini
ishlab chiqish; O‘quv jarayonida o‘yin texnologiyalarini amaliy qo‘llash
imkoniyatlarini ko‘rsatish;Kutilayotgan natijalarni tahlil qilish va metodik
tavsiyalar berish.
Kurs ishi mavzusining nazariy va amaliy ahamiyati.
Mazkur ishning nazariy ahamiyati shundan iboratki, u ruboiy janrining didaktik
asoslari va ta’limga tatbiqi borasida yangi ilmiy yondashuvlar beradi. Amaliy
ahamiyati esa shundaki, ushbu ish orqali 5-sinflar uchun mo‘ljallangan o‘quv-
uslubiy materiallar, didaktik o‘yin namunalari ishlab chiqiladi va ta’limda real
foydalanishga moslashadi.
Kurs ishi mavzusining metodlari.
Kurs ishini yozishda quyidagi metodlardan foydalanildi: nazariy-tahliliy metod,
pedagogik kuzatuv, tajriba-sinov metodlari, taqqoslash, umumlashtirish, hamda
amaliy-tahliliy metodlar.
Kurs ishi mavzusining tuzilishi.
Kurs ishi kirish, ikki asosiy bob, har bir bobga tegishli uchta kichik bo‘lim,
xulosa va foydalanilgan adabiyotlardan iborat.

7I BOB: Ruboiy janrining nazariy asoslari va o‘quv jarayonida o‘rganish
metodikasi
1.1 Ruboiy janrining tarixi va o‘ziga xos xususiyatlari
Ruboiy janri Sharq adabiyotining eng qadimiy va sermazmun she’riy
shakllaridan biri hisoblanadi. Bu janrning tarixiy ildizlari IX–X asrlarga, ya’ni
fors-tojik adabiyotining ilk taraqqiyot bosqichlariga borib taqaladi. “Ruboiy”
so‘zi arab tilidan olingan bo‘lib, “to‘rtlik”, ya’ni to‘rt misradan iborat she’r
degan ma’noni anglatadi. Bu janrga xos eng muhim xususiyat – qisqa hajmda
chuqur mazmunni ifodalash, bir qarashda sodda tuyulgan satrlar ortida yuksak
fikr va hissiyotlarni mujassamlashtirishdir. Ruboiy janri aynan shu jihati bilan
boshqa she’riy shakllardan ajralib turadi. 1
Tarixiy manbalarga ko‘ra, ruboiy ilk bor Abu Abdulloh Rudakiy ijodida
mustaqil poetik shakl sifatida paydo bo‘lgan. Rudakiy fors-tojik she’riyatining
otasi sifatida e’tirof etiladi va u tomonidan yaratilgan ruboiylarda hayotga,
tabiatga, muhabbatga doir g‘oyalar ifoda etilgan. Rudakiyning ijodiy merosi bu
janrning asosiy yo‘nalishlarini belgilab berdi va keyingi avlod shoirlariga kuchli
turtki bo‘ldi. Ammo bu janrning eng yuksak cho‘qqisiga buyuk mutafakkir
Umar Xayyom ijodida erishilgan.
Umar Xayyom (1048–1131) o‘zining falsafiy ruboiylari bilan jahonga
tanilgan shoir va olimdir. Uning ruboiylari hayot va o‘lim, vaqt va boqiylik,
inson taqdiri va adolat, ichki iztirob va hayotning ma’nosi kabi dolzarb falsafiy
mavzularni qamrab oladi. Xayyom ruboiylarida she’riy shakl orqali falsafiy
chuqurlik yaratilgan bo‘lib, ular jamiyat, fan va e’tiqod to‘g‘risidagi bahs-
munozaralarga sabab bo‘lgan. U ko‘plab ruboiylarida hayotni qadrlash, vaqtni
isrof qilmaslik, dunyodagi o‘tkinchilik haqida chuqur fikr yuritadi. Uning
“Kecha do‘stlar davrasida aylandim, ichdim, kuldim, o‘ynadim” kabi ruboiylari
1
Abduaziz Jalolov. Boshlang‘ich sinflarda o‘qish darsini tashkil etish. – Toshkent: O‘qituvchi,
2015. – 144 b.

8hayotni zavq bilan yashash kerakligini targ‘ib qiladi, biroq bu soddalik ortida
yuksak falsafa yashiringan bo‘ladi.
Xayyomdan keyin ruboiy janriga murojaat qilgan shoirlar orasida Sa’diy,
Hofiz, Jomiy kabi klassiklar alohida o‘rin tutadi. Ularning ijodida ruboiylar
asosan axloqiy, diniy va tarbiyaviy g‘oyalarning ifodasiga xizmat qilgan. Sa’diy
ruboiylarida insoniy fazilatlar – mehr-shafqat, sabr-toqat, halollik va
kechirimlilik targ‘ib etiladi. Hofiz esa o‘z ruboiylarida ilohiy muhabbat va
tasavvufiy ruhni she’riy shaklda bayon etadi. Jomiy esa ruboiyda o‘zining
diniy-falsafiy qarashlarini ifodalaydi. Bu adiblar ruboiyni oddiy shakldan
poetik-falsafiy shaklga aylantirishgan.
Ruboiylar ayni davrlarda faqat zodagonlar va olimlar orasidagina emas, balki
xalq orasida ham keng tarqalgan edi. Ularning og‘zaki ijod shaklidagi
ko‘rinishlari hikmatli so‘zlar, maqollar va topishmoqlarga yaqin bo‘lgan. Xalq
tilida yodda qoladigan, qisqa, lekin chuqur mazmunli to‘rtliklar odamlar ongida
o‘ziga xos o‘rin egallagan. Bu holat ruboiy janrining ommaviylashuviga xizmat
qilgan.
Ruboiylarning dastlabki taraqqiyot bosqichlarida ular asosan shaxsiy
kechinmalar, hayotiy kuzatuvlar, muhabbat, tabiat manzaralari va diniy-falsafiy
g‘oyalarni ifodalashga yo‘naltirilgan edi. Janrning ixcham shakli shoirga fikrni
lo‘nda, ammo ta’sirli shaklda ifodalash imkonini bergan. Ayni paytda ruboiylar
qofiyadosh va ritmik jihatdan aniq tuzilgan bo‘lishi bilan ham ajralib turadi.
Ularning ko‘p hollarda “a-a-b-a” yoki “a-a-a-a” qofiya tizimiga asoslanganligi
ularni musiqiy jihatdan yoqimli qilishga yordam bergan. Bu esa ularni yod
olish, kuylash, aytib berish uchun qulay shaklga aylantirgan.
Dastlabki bosqichlarda ruboiy janri ko‘proq mustaqil she’rlar shaklida
mavjud bo‘lgan. Ular yirik dostonlar, asarlar ichida emas, alohida she’rlar
tarzida berilgan. Bu esa ruboiyning mazmunan mustaqilligini ko‘rsatadi. Har bir
ruboiy o‘zining yakuniy g‘oyasiga ega bo‘lgan, ularni bir-biriga bog‘lash yoki
izchil bayon qilish shart bo‘lmagan. Shunday bo‘lsa-da, keyinchalik ayrim

9shoirlar o‘z ruboiylaridan turkumlar, to‘plamlar hosil qilib, ularni badiiy
jihatdan bir butun asar sifatida ko‘rsatishga harakat qilishgan.Shuningdek
ruboiy janri o‘zining taraqqiyotida xalq orasida targ‘ibot va axloqiy-tarbiyaviy
vosita sifatida ham xizmat qilgan. Diniy maktablar, masjid-madrasalarda bu
janrda yozilgan she’rlar orqali yoshlarga sabr-toqat, halollik, ilmga muhabbat,
ota-ona roziligini olish kabi g‘oyalar targ‘ib qilingan. Ko‘plab diniy shaxslar
o‘z ruboiylarida dunyo lazzatlaridan voz kechish, ilohiy muhabbat, sabr-toqat
haqida yozganlar. Ruboiy janrining ilk taraqqiyot bosqichlari uni mazmunan
yetuk, shaklan ixcham, estetik jihatdan mukammal badiiy shaklga aylantirdi.
Ruboiylar orqali insoniy qadriyatlar, hayotga munosabat, diniy-falsafiy
tushunchalar va hissiyotlar ifoda etila boshlandi. Bu janr keyinchalik turkiy
adabiyotga o‘tib, yangi badiiy shakllar bilan boyitildi.
O‘zbek adabiyoti taraqqiyoti davomida ruboiy janri muhim poetik
shakllardan biri sifatida e’tirof etilgan. Mazkur janr o‘zbek yozma va og‘zaki
adabiyoti tarixida chuqur ildiz otgan bo‘lib, uning rivojida ko‘plab ulug‘ adib
va mutafakkirlar muhim rol o‘ynagan. O‘zbek mumtoz adabiyotining
peshqadam shoirlaridan biri bo‘lgan Alisher Navoiy ruboiy janrining o‘zbek
adabiyotidagi asoschilaridan biri sifatida e’tirof etiladi. U o‘zining serqirra
ijodida ruboiylarni ham yetuk mahorat bilan yozgan va bu janrni yangi
bosqichga olib chiqqan. 2
Navoiy ruboiylarida falsafiy mushohadalar, axloqiy saboqlar, ilohiy
muhabbat, insoniy kamolot, dunyo va oxirat haqida teran fikrlar mujassam.
Ruboiy janrining ixchamligi, qofiyaviy soddaligi va ritmik aniqligi Navoiyga
qisqa satrlar orqali katta g‘oyalarni ifodalash imkonini bergan. Uning
ruboiylarida shoirning fikrlari ravon, ifodasi esa she’riy go‘zallikka boydir.
Ayniqsa, ruboiylarida insoniy fazilatlar – sabr-toqat, ilmga intilish, halollik va
2
Xolmatov A. O‘quvchilar faoliyatini faollashtirish usullari. – Toshkent: O‘qituvchi, 2017. –
120 b.

10poklik kabi g‘oyalar ko‘p uchraydi. Bu esa ularni nafaqat badiiy, balki
tarbiyaviy ahamiyatga ega bo‘lgan she’riy namunaga aylantirgan.
Alisher Navoiydan keyin ruboiy janrida ijod qilgan shoirlardan biri
Zahiriddin Muhammad Bobur hisoblanadi. Bobur o‘zining “Boburnoma”si
bilan tanilgan bo‘lsa-da, uning she’riy merosida ruboiylar ham alohida o‘rin
egallaydi. Bobur ruboiylarida hayotga real qarash, tabiat tasviri, insoniy
munosabatlar, muhabbat va vatanparvarlik tuyg‘ulari ifoda etilgan. Uning
ijodida shaxsiy kechinmalar bilan bir qatorda xalq hayotiga oid motivlar ham
mavjud bo‘lib, bu ruboiylarning xalqchil ruhda yozilganini ko‘rsatadi.
XVII–XVIII asrlarda yashab ijod qilgan Mashrab ruboiy janrining yana bir
porloq namoyandasi sanaladi. Mashrab o‘zining tasavvufiy mazmunli ruboiylari
bilan tanilgan. U Allohga bo‘lgan muhabbatni, dunyoga befarqlikni, qalb
pokligi va sabrni targ‘ib etgan. Mashrab ruboiylarining asosiy xususiyati
ularning xalqchil, og‘zaki nutqqa yaqin shaklda yozilganidir. Bu jihat ularni
xalq orasida keng yoyilishiga sabab bo‘lgan. Mashrabning ko‘pgina ruboiylari
xalq orasida maqol, hikmat sifatida yodlab yuritilgan. Shu bois ham uning ijodi
xalq og‘zaki ijodi bilan yozma adabiyot orasida ko‘prik vazifasini bajargan.
XIX asr o‘zbek adabiyotida Furqat va Zavqiy singari shoirlar ham ruboiy
janrida samarali ijod qilganlar. Furqat o‘z ruboiylarida erkin fikr, ilm-fan,
jamiyatdagi ijtimoiy o‘zgarishlar, o‘qimishlilik va taraqqiyot g‘oyalarini ilgari
surgan. Uning ruboiylari o‘z davrining ijtimoiy hayoti bilan chambarchas
bog‘liq bo‘lib, yangilanish, o‘zgarish, ma’rifatparvarlik kabi g‘oyalarni ifoda
etadi. Zavqiy esa ko‘proq didaktik mazmundagi ruboiylar yaratib, axloqiy
saboqlarni jamiyatga yetkazishga intilgan.
Ruboiy janri XX asrda ham o‘z rivojini davom ettirdi. Cho‘lpon, Fitrat,
G‘afur G‘ulom kabi adiblar bu janrda ham o‘z so‘zlarini ayta oldilar. Ayniqsa,
Cho‘lponning ruboiylarida millat dardi, ozodlik g‘oyasi, Vatan muhabbati,
jamiyatdagi adolatsizlikka qarshi norozilik tuyg‘ulari yaqqol seziladi. Bu davr
ruboiylarida eski poetik shakl zamonaviy ruh bilan to‘ldirildi. Shunday qilib,

11ruboiy janri o‘zbek adabiyotida faqat klassik emas, balki modernist oqimlar
bilan ham uyg‘unlashgan.
Zamonaviy o‘zbek adabiyotida ham ruboiy janriga murojaat qilinmoqda.
Hozirgi adiblar ruboiy orqali zamonamizning ijtimoiy muammolari, inson
psixologiyasi, axloqiy qadriyatlar, sevgi-muhabbat va ma’naviy izlanishlarni
ifoda etmoqdalar. Ruboiylar bugungi o‘quvchilar uchun ham oson qabul
qilinadigan, eslab qolish qulay, g‘oyaviy ta’sir kuchiga ega badiiy vosita
sifatida xizmat qilmoqda. Yozuvchi va shoirlar bu janr orqali bolalarning badiiy
tafakkurini rivojlantirish, so‘z boyligini oshirish, estetik didini shakllantirishga
hissa qo‘shmoqda.Shuningdek og‘zaki xalq ijodida mavjud bo‘lgan to‘rtliklar
ham ruboiy janrining xalq orasidagi ildizlarini ko‘rsatadi. Ular ko‘pincha
hikmatli, hazil-mutoyibali, topishmoq yoki aforizm shaklida bo‘lib, xalq
donishmandligining timsoli hisoblanadi. Ayniqsa, doston va qo‘shiqlarda
uchraydigan ruboiy ko‘rinishidagi parchalar xalq ijodi va yozma adabiyotning
bir-biriga yaqinlashuvini ko‘rsatadi. 3
Ruboiy janri o‘zining poetik imkoniyatlari bilan boshqa she’riy shakllardan
ajralib turadi. Bu janrning asosiy xususiyati – to‘rt misrali, ixcham, ammo
mazmunan chuqur va hikmatga boy bo‘lishidir. Ruboiyda ko‘pincha bir fikr
yakuniy g‘oyaga yetaklaydi. Dastlabki ikki misrada holat, uchinchisida
kutilmagan burilish, to‘rtinchisida esa xulosa keltiriladi. Bu qurilish janrning
mantiqiy tuzilishini aniqlaydi va ruboiyni puxta kompozitsion shaklga
aylantiradi. Aynan shu sababli ruboiylar orqali murakkab hayotiy-falsafiy
tushunchalarni qisqa va aniq ifodalash mumkin.
Ruboiylarning qofiya tizimi ham o‘ziga xosdir. Odatda ular a-a-b-a yoki a-a-
a-a tarzida qofiyalanadi. Bu qofiyaviy tartib she’rga musiqiylik, uyg‘unlik, yod
olish qulayligi baxsh etadi. Ayniqsa, yosh o‘quvchilar uchun bu xususiyat
muhim – ruboiylarni yod olish, takrorlash va tahlil qilish jarayoni ular uchun
3
Ta’lim vazirligi tavsiyasi asosida ishlab chiqilgan 5-sinf adabiyot darsligi. – Toshkent:
O‘quvchi, 2022. – 144 b.

12qiziqarli va samarali kechadi. Poetik shaklining ixchamligi esa darsda vaqtni
tejalgan holda ko‘plab misollar ustida ishlash imkonini beradi.
Boshqa tomondan, ruboiylar obrazlar tizimi bilan ham boydir. Unda
ko‘pincha xalqona, milliy hayotga yaqin, ramziy ma’no kasb etgan obrazlar –
gul, bulbul, bo‘ston, may, harob, dil, ko‘ngil, oshiq, ma’shuq kabilar uchraydi.
Bu obrazlar o‘quvchilar uchun badiiy tafakkurni shakllantirish, tilni boyitish,
ifoda mahoratini oshirishda xizmat qiladi. Ayniqsa, o‘zbek xalqining milliy
timsollari ruboiylar orqali o‘quvchining madaniy ongiga singdiriladi.
Shuningdek, ruboiylarda abstrakt tushunchalarni – vaqt, taqdir, muhabbat,
adolat, sabr, ilm – obrazli vositalar orqali yetkazish ta’lim jarayonida fikrlashni
chuqurlashtirishga yordam beradi.
Ruboiylarning mazmuni ko‘pincha axloqiy va didaktik ruhda bo‘ladi. Unda
o‘qituvchi o‘quvchilarga sabr-toqat, halollik, mehnatsevarlik, ilmga intilish kabi
ijobiy fazilatlarni targ‘ib qilish imkoniga ega bo‘ladi. Ayniqsa, 5-sinflarda bu
kabi g‘oyalarni badiiy shaklda yetkazish orqali bolalarda estetik didni, axloqiy
ongni, nutq madaniyatini shakllantirish mumkin. Ruboiylar orqali axborot bera
olish, badiiy tahlil qilish, his qilish va baholash ko‘nikmalarini rivojlantirishga
imkon yaratiladi.Ta’lim jarayonida ruboiylarni o‘rganishda turli metodlar va
yondashuvlardan foydalanish mumkin. Masalan, “ifoda etish metodi”, “tahliliy
uslub”, “savol-javob”, “kichik guruhlarda ishlash”, “sahnalashtirish”, “didaktik
o‘yinlar”, “ruboiy yozish mashqlari” kabi usullar bu janrni o‘zlashtirishda
o‘quvchilarning faol ishtirokini ta’minlaydi. Shuningdek, ruboiy asosida
o‘quvchilardan o‘z fikrini yozma yoki og‘zaki ifodalashni talab qiluvchi
topshiriqlar orqali ularning nutqini mustahkamlash mumkin.
Ruboiylar, ayniqsa, ifoda tili bo‘yicha ham juda boy va o‘ziga xos. Unda
qadimiy so‘zlar, arabcha va forscha iboralar, xalq iboralari ko‘p uchraydi. Bu
holat bolalarning so‘z boyligini kengaytiradi, ularni badiiy tilni chuqurroq
anglashga undaydi. O‘quvchilar ruboiylar orqali tildagi estetik vositalarni –
tashbeh, istiora, mubolag‘a, tazod, so‘z o‘yinlari kabi san’at usullarini

13o‘zlashtiradi. Bu esa ular uchun boshqa badiiy matnlarni tahlil qilishga asos
yaratadi.
Bundan tashqari, ruboiylar ustida ishlash orqali o‘quvchilarda muayyan
hayotiy vaziyatlar, hissiy kechinmalar, shaxsiy qarorlar haqida mulohaza
yuritish ko‘nikmalari shakllanadi. Masalan, “Bir nafasda o‘tib ketar umr deb,
Bezor bo‘lma hayot shirin kamar deb” kabi ruboiylar hayotga bo‘lgan
munosabatni tarbiyalashda foydalidir. Shuningdek, o‘qituvchi har bir ruboiy
misrasini alohida izohlash orqali bolalarga har bir so‘zning og‘irligini,
ma’naviy yukini anglatadi. Bu esa ularni fikrlashga, chuqur mulohaza qilishga,
fikrni tahlil qilishga o‘rgatadi.
O‘quv jarayonida ruboiylarni nafaqat o‘qish, balki yozishga undash ham
samarali bo‘ladi. Ruboiy yozish bo‘yicha ijodiy topshiriqlar, so‘z
birikmalaridan foydalanish mashqlari, qofiya topish va misra qurish mashqlari
o‘quvchilarda ijodkorlik, so‘zlashuv va yozma nutqni rivojlantirishga xizmat
qiladi. Bundan tashqari, ruboiylarni dramatizatsiya qilish, rolga bo‘lib o‘qish,
sahnalashtirish orqali ularni yanada jonli, esda qolarli qilish mumkin. Bu
yondashuvlar o‘quvchini dars jarayonining faol ishtirokchisiga
aylantiradi.Shuningdek ruboiy janrini o‘rganish orqali o‘quvchilar o‘zbek
mumtoz adabiyotiga qiziqish bilan yondashishni o‘rganadilar. Bu jarayonda
Alisher Navoiy, Bobur, Mashrab kabi shoirlar ijodi bilan tanishish orqali ular
nafaqat badiiy matn o‘qiydi, balki tarixiy, falsafiy va madaniy kontekstda
bilimlarni egallaydi. Ruboiy o‘qish – bu faqat til o‘rganish emas, balki
ma’naviy yuksalish, shaxsiy kamolotga hissa qo‘shuvchi faoliyatdir. Shu
sababli ham ruboiy janri boshlang‘ich va o‘rta maktab adabiyot darslarida
alohida o‘rin egallashi lozim.
1.2 5-sinflar uchun ruboiy janrini o‘rganishning ahamiyati
Boshlang‘ich sinf o‘quvchilari, ayniqsa 5-sinfda ta’lim olayotgan bolalar, til
va adabiyotga qiziqish bildirishni endigina boshlagan, estetik tafakkuri
shakllanayotgan shaxslar hisoblanadi. Ularning aqliy va hissiy rivojlanish

14bosqichi aynan badiiy matnlar orqali dunyoni anglash va his etish bilan
chambarchas bog‘liq. Shu nuqtai nazardan qaraganda, ruboiy janrini 5-sinflarda
o‘rganish o‘quvchilarning badiiy didini tarbiyalashda, til va nutq madaniyatini
shakllantirishda, milliy madaniyatga hurmat tuyg‘usini singdirishda muhim
ahamiyatga ega.Ruboiy janri o‘zining ixchamligi, lo‘ndaligi, obrazliligi va
hikmatga boyligi bilan kichik yoshdagi o‘quvchilar uchun juda mos keladi.
To‘rt satrli ruboiyda bir butun fikr, chuqur ma’no va estetik zavq mujassam
bo‘ladi. Bu bolalarning matnni idrok etish, fikrni tahlil qilish, muallif
pozitsiyasini anglash hamda o‘z nuqtai nazarini ifodalash ko‘nikmalarini
rivojlantiradi. Ayniqsa, ruboiylarning qisqa hajmda bo‘lishi 5-sinf o‘quvchilari
uchun uni yod olish, o‘qish va tahlil qilishda qulaylik yaratadi.
5-sinf o‘quvchilari uchun ruboiy janrini o‘rganishning didaktik va metodik
afzalliklari 4
№ Yo‘nalish Tavsifi
1 Tarbiyaviy
ahamiyati Ruboiylar orqali axloqiy qadriyatlar (halollik, sabr,
mehr) o‘quvchilarga singdiriladi.
2 Nutqni
rivojlantirish Qisqa va mazmunli satrlar yordamida o‘quvchilarning
og‘zaki va yozma ifoda ko‘nikmalari o‘sadi.
3 Estetik didni
shakllantirish Ruboiydagi obrazlar, ohang va mazmun orqali estetik
sezgi, badiiy tafakkur rivojlanadi.
4 Ijodkorlikni
oshirish O‘quvchilar mustaqil ravishda ruboiy tuzishga urinadi,
bu ijodiy yondashuvni rivojlantiradi.
5 Milliy ongni
shakllantirish Alisher Navoiy, Mashrab kabi shoirlar orqali tarixiy-
madaniy merosga hurmat ortadi.
6 Fikrni tahlil qilish Har bir ruboiydagi g‘oya, mazmunni tahlil qilish orqali
tafakkur chuqurlashadi.
7 Yodlash osonligi To‘rt satrdan iborat bo‘lgani uchun bolalar uchun yod
olish qulay, tez esda qoladi.
4
Ta’lim vazirligi tavsiyasi asosida ishlab chiqilgan 5-sinf adabiyot darsligi. – Toshkent:
O‘quvchi, 2022. – 150 b.

158 Integrativ
yondashuv
imkoniyati Ruboiylarni tarix, san’at, musiqa fanlari bilan bog‘lab
o‘rgatish mumkin.
9 O‘yin asosli
metodlar “Bo‘sh joyni to‘ldir”, “Qofiyani top”, “G‘oyani top”
kabi didaktik o‘yinlar qo‘llaniladi.
10 Baholashni
soddalashtiradi Kichik hajmdagi matnlar asosida tez va aniq
diagnostika qilish, bilim darajasini aniqlash oson.
Ruboiylar orqali o‘quvchilarga nafaqat til boyligi, balki ma’naviy-estetik
dunyoqarash ham singdiriladi. Masalan, Alisher Navoiy, Mashrab, Bobur kabi
shoirlarning ruboiylari orqali o‘quvchilar axloqiy qadriyatlar, halollik, mehr-
shafqat, sabr-toqat kabi insoniy fazilatlarni anglaydilar. Bu esa yosh avlod
tarbiyasida badiiy vositalar orqali axloqiy ta’limni samarali tashkil qilish
imkonini beradi. Bunday ta’lim shakli bolalarning shaxsiy rivojlanishiga ijobiy
ta’sir ko‘rsatadi.
5-sinflarda ruboiy o‘rganish o‘quvchilarning og‘zaki va yozma nutqini
boyitadi. Ruboiydagi so‘z va iboralar ularning so‘z boyligini oshiradi, obrazli
fikrlash va poetik ifoda vositalarini anglashga o‘rgatadi. Ruboiyda
ishlatiladigan san’at vositalari – tashbeh, istiora, tazod, mubolag‘a kabi
unsurlarni tahlil qilish orqali bolalar badiiy matnga tanqidiy va tahliliy
yondashishni o‘rganadilar. Bu esa ularning keyingi bosqichlardagi adabiyot
darslariga mustahkam tayyorgarlik bo‘ladi.Bundan tashqari ruboiylar orqali
bolalarda milliy g‘urur, o‘z xalqining madaniyatiga, tarixiga hurmat tuyg‘usi
shakllanadi. Chunki bu janr o‘zbek adabiyotining qadimiy qatlamlaridan bo‘lib,
xalqning o‘z fikrini badiiy ifoda etish san’atida yuksak namunalar
yaratganligini namoyon qiladi. O‘quvchilar ruboiy orqali o‘z ona tili, xalq
og‘zaki ijodi, tarixiy shaxslar, shoirlar haqida ko‘proq bilib boradi. Bunday
bilimlar esa ularning ijtimoiy faolligi, shaxsiy qarashlari va ijtimoiy ongining
o‘sishiga zamin yaratadi.

16Alohida ta’kidlash lozimki 5-sinflarda ruboiylarni didaktik o‘yinlar asosida
o‘rgatish nafaqat bilim berish, balki jarayonni qiziqarli va jonli tashkil etish
imkonini beradi. Ruboiy asosida tuzilgan testlar, to‘ldirish mashqlari, rasm
asosida fikr yozish, satrni davom ettirish kabi usullar orqali o‘quvchilarning
tafakkuri faol harakatga keltiriladi. Bu esa o‘z navbatida bilimning
mustahkamlanishiga olib keladi. Aynan shu jihatlar ruboiy janrini boshlang‘ich
va o‘rta ta’limda pedagogik jihatdan yuqori samarali janr sifatida ko‘rsatadi.
Shu bilan birga, ruboiylar o‘quvchilarni hissiy jihatdan ham boyitadi.
Ularning shakli qisqa bo‘lsa-da, mazmunida chuqur g‘am, shodlik, hayrat,
muhabbat, nafrat, sabr, rahm-shafqat singari hissiyotlar mujassam. Bolalar bu
orqali o‘z hissiy olamini anglay boshlaydi, boshqalar hissiyotini tushunishga
intiladi. Bu esa emotsional aqlni, ya’ni EQ darajasini rivojlantirishda ham
foydali hisoblanadi.5-sinf o‘quvchilari uchun ruboiy janrini o‘rganish ularga
bilim, ko‘nikma va kompetensiyalarni shakllantirish bilan birga, ularning ichki
dunyosini boyitish, milliy g‘ururini oshirish va badiiy-estetik tafakkurini
rivojlantirishda muhim vositadir. Bu janr orqali o‘quvchi o‘zini, atrofni va
hayotni chuqurroq anglay boshlaydi.
Ruboiy janrini 5-sinf o‘quvchilariga o‘rgatishda, avvalo, ularning yosh
psixologiyasi, idrok darajasi va fikrlash qobiliyatini hisobga olish muhimdir. Bu
yoshda o‘quvchilar qisqa, lo‘nda, aniq ma’lumotlarga qiziqadi va ularni yodda
saqlashga moyil bo‘ladi. Shu nuqtai nazardan ruboiy janrining ixcham shakli –
to‘rt misradan iborat bo‘lishi – bolalar uchun ayni muddao sanaladi. Qisqa,
ammo g‘oyaviy kuchli bo‘lgan ruboiylar o‘quvchilarda tahliliy fikrlash va
estetik his qilish ko‘nikmalarini shakllantiradi.
Didaktik nuqtai nazardan qaraganda, ruboiylar badiiy nutqni o‘rgatish, ifoda
vositalarini tushuntirish, qofiyalash, ohangdorlikni eshitish, satrlar orasidagi
bog‘liqlikni anglashda juda samarali material hisoblanadi. Masalan, har bir
ruboiyda ishlatilgan badiiy vositalarni topish, ularning ta’sirini tushuntirish,
ruboiydan asosiy g‘oyani ajratib ko‘rsatish o‘quvchilarda muhim

17kompetensiyalarni shakllantiradi. Bundan tashqari, har bir ruboiy o‘qituvchi
uchun didaktik imkoniyatlar manbai bo‘lib xizmat qiladi.
Metodik yondashuv nuqtai nazaridan, ruboiylarni o‘qitishda
integratsiyalashgan yondashuvlar, ya’ni adabiyot bilan birga til, tarix, tasviriy
san’at, musiqa fanlari bilan bog‘liq holda olib borish mumkin. Masalan, tarixiy
shaxslar ijodidan namunalar tanlab, o‘quvchilar bilan ruboiydagi tarixiy
kontekstni muhokama qilish, tasviriy san’at orqali ruboiy mazmunini
chizmalarda ifodalash, musiqa yordamida uni ifodali o‘qish yoki kuylash –
o‘quv jarayonini jonlantiradi. Bunday yondashuvlar o‘quvchilarda
predmetlararo bog‘liqlikni anglash, umumiy dunyoqarashni kengaytirish va
ilg‘or fikrni shakllantirishga xizmat qiladi.
5-sinf o‘quvchilari bilan ruboiy ishlashda o‘yin asosli metodlardan
foydalanish ayniqsa muhim. Bu yoshdagi bolalar faol, harakatga tayyor va
obrazli fikrlashga moyil bo‘lishadi. Shu bois, ruboiy asosida tuzilgan didaktik
o‘yinlar – “To‘g‘ri tartibda joylashtir”, “So‘zdan ruboiy tuz”, “Qofiyani top”,
“Bo‘sh satrni to‘ldir”, “Ruboiyni yakunla” kabi mashg‘ulotlar dars
samaradorligini oshiradi. Bunday o‘yinlar orqali bolalar nafaqat ruboiyni
tushunadi, balki o‘rganilgan g‘oyani shaxsiy tajribasi bilan bog‘laydi, o‘z fikrini
erkin ifodalashga harakat qiladi.
Ruboiylar ustida ishlashda guruhlarda ishlash metodikasi ham samarali
hisoblanadi. Guruhlar bo‘lib ruboiylarni tahlil qilish, ularning g‘oyasini
muhokama qilish, o‘xshash ruboiylar topish, ularni dramatizatsiya qilish –
o‘quvchilarda ijtimoiy muloqot, hamkorlikda ishlash, murosaga kelish, o‘z
fikrini dalillash kabi ko‘nikmalarni shakllantiradi. Ayniqsa, darsda ijodiy
yondashuvni talab qiluvchi topshiriqlar berish orqali bolalarda qiziqish
uyg‘otiladi. Masalan, ruboiyga asoslanib mini-insho yozish, chizma qilish,
savol tuzish, izohlash kabi faoliyatlar darsni jonlantiradi.
Bundan tashqari, ruboiylarni yod olish, ifodali o‘qish, dramatik ifoda orqali
yetkazish – bolalarda emotsional ongni, ijodkorlikni, estetik zavqni

18shakllantiradi. Har bir ruboiyda qisqa hajmga qaramasdan chuqur his-tuyg‘u
mujassam bo‘lgani sababli, ularni tinglash va ifodali o‘qish o‘quvchini ichki
kechinmalarga undaydi. Bu esa psixologik jihatdan ham tarbiyaviy ta’sirga ega
bo‘lib, bolalarda his qilish, tushunish, kechirish, empatiya kabi ijtimoiy-
psixologik fazilatlarni mustahkamlaydi.
Yana bir muhim jihat – ruboiy o‘rganish orqali o‘quvchilarda matn bilan
ishlash malakasi shakllanadi. Ruboiylarni tahlil qilish orqali o‘quvchilar so‘z va
satrlar orasidagi bog‘liqlikni aniqlash, asosiy fikrni ajratish, xulosa chiqarish,
g‘oya berish kabi muhim tahliliy amallarni bajara oladi. Bu esa kelajakdagi har
qanday matn ustida ishlash malakasining poydevorini qo‘yadi. Ayniqsa, PISA
kabi xalqaro baholash mezonlarida talab qilinadigan matnni tushunish va tahlil
qilish kompetensiyasi aynan shu orqali shakllanadi.
1.3. Ruboiy janrini o‘rganishda zamonaviy ta’lim metodlarining roli
Zamonaviy pedagogikada o‘quvchining o‘zlashtirish darajasi, mustaqil
fikrlashi va ijodiy salohiyatini rivojlantirishga asoslangan metodlar yetakchi
o‘rin egallaydi. Xususan, adabiyot fanini o‘qitishda an’anaviy yod olish va
bayon qilish metodlarining o‘rnini bosuvchi interfaol, kompetensiyaviy va
texnologik yondashuvlar ta’lim sifatini sezilarli darajada oshiradi. Aynan shu
nuqtai nazardan, ruboiy janrini o‘rganishda zamonaviy ta’lim metodlarining
qo‘llanilishi juda muhim ahamiyatga ega. Ruboiylar o‘zining badiiy quvvati,
qisqa shaklda teran fikrni ifodalash imkoniyati bilan zamonaviy metodlar orqali
o‘rganishga ayniqsa mos tushadi.
Ruboiylarni o‘qitishda interfaol metodlardan foydalanish dars jarayonini
jonlantiradi, o‘quvchini passiv eshituvchidan faol ishtirokchiga aylantiradi.
Jumladan, “Baxs-munozara”, “Aqliy hujum”, “Insert”, “Blits-so‘rov”, “Klaster”
kabi metodlar orqali ruboiylarning g‘oyasi, hissiy ta’siri va obrazlari ustida
tahliliy ish olib boriladi. Masalan, bir ruboiydan kelib chiqib, o‘quvchilar fikr
almashadi, bahs qiladi, ularning shaxsiy nuqtai nazarlari mustahkamlanadi. Bu

19esa, o‘z navbatida, o‘quvchining muloqot madaniyati, mulohaza yuritish,
dalillash, e’tiroz bildirish kabi ko‘nikmalarini rivojlantiradi.
Bundan tashqari ruboiylarni o‘rganishda ijodiy yondashuvga asoslangan
metodlar alohida o‘rin tutadi. Masalan, “Ijodiy topshiriqlar”, “Mini-insho”,
“She’riy satrni davom ettirish”, “Qofiyali so‘zlar asosida ruboiy tuzish” kabi
faoliyatlar o‘quvchilarning til boyligi, poetik tafakkuri va ifoda erkinligini
oshiradi. Bu metodlar yordamida o‘quvchi ruboiylar asosida yangi badiiy matn
yaratishga urinadi, u o‘zining badiiy-estetik didini namoyon etadi. Bu esa uning
adabiy saviyasini chuqurlashtirishga xizmat qiladi.
Zamonaviy metodlardan yana biri bu – loyihaviy metoddir. Ruboiy janriga
oid kichik loyiha ishlarini tashkil qilish orqali o‘quvchilar mustaqil ravishda
ma’lumot izlash, ruboiy to‘plamlar bilan ishlash, ruboiy mualliflari haqida
prezentatsiyalar tayyorlashga jalb etiladi. Bu nafaqat ruboiylar bo‘yicha
bilimlarni chuqurlashtiradi, balki axborotni tanlash, tahlil qilish, tizimlashtirish,
vizual taqdimotga tayyorlash ko‘nikmalarini ham rivojlantiradi. Bugungi kunda
bu ko‘nikmalar har qanday fanlararo o‘zaro bog‘liqlikda asosiy
kompetensiyalardan biri hisoblanadi.
Axborot-kommunikatsiya texnologiyalaridan foydalanish ham ruboiy
o‘rganish jarayonida samaradorlikni oshiradi. Masalan, interaktiv taqdimotlar,
audiofayllar, ruboiylar asosidagi videoroliklar, elektron testlar, onlayn
platformalarda ijodiy mashqlar orqali o‘quvchi ruboiylar bilan ko‘proq,
mustaqil va qiziqarli shaklda shug‘ullanadi. AKT yordamida ruboiylarni
tinglash, o‘qish, mazmunini tahlil qilish, ularning mualliflari haqida vizual
materiallar ko‘rish imkoniyati yaratiladi. Bu esa o‘quvchilar ongida ruboiyni
yaxlit tasavvurda anglashga xizmat qiladi.Shuningdek ruboiylarni
sahnalashtirish yoki dramatik ifoda asosida o‘rganish metodi ham keng
qo‘llaniladi. O‘quvchilar ruboiylardagi obrazlarni gavdalantirib, ularni hissiy
ohangda ifodalaydi. Bu nafaqat badiiy ifodaning ustuvorligini oshiradi, balki
o‘quvchining o‘ziga ishonch, jamoa oldida nutq so‘zlash, his-tuyg‘ularini erkin

20ifoda qilish ko‘nikmalarini ham rivojlantiradi. Ayniqsa, estetik tarbiya
jarayonida bu metod muhim vosita sanaladi.
Yana bir muhim yondashuv – bu kompetensiyaviy yondashuvdir. Ruboiy
orqali nafaqat bilim, balki shaxsga xos funksional kompetensiyalar – mustaqil
fikrlash, tahlil qilish, qaror chiqarish, axloqiy tanlov qilish, hissiy ifoda, estetik
baholash, madaniy qadriyatga munosabat bildirish kabi amaliy ko‘nikmalarni
shakllantirish mumkin. Shu sababli zamonaviy ta’limda ruboiylarni o‘rganish
“bilim olish” emas, balki “shaxsni rivojlantirish” vazifasini bajaradi.
Innovatsion metodlar orqali o‘quvchilarni jamoa bilan ishlashga yo‘naltirish
ham muhim. “Jamoada fikr ishlab chiqish”, “Rolli o‘yin”, “Savolga javobni
izlab topish” kabi yondashuvlar ruboiy mazmunini jamoaviy faoliyatda anglash,
unga nisbatan subyektiv munosabat bildirishni rag‘batlantiradi. Bu esa
o‘quvchining nafaqat kognitiv, balki shaxsiy-axloqiy va kommunikativ
salohiyatini kengaytiradi.Shu bilan birga zamonaviy metodlar ruboiy
o‘rganishning didaktik samaradorligini ham oshiradi. Har bir metodik harakat –
savol berish, taxmin qilish, fikr almashish, tahlil qilish, baholash, xulosa
chiqarish – o‘quvchining fikr faoliyatini bosqichma-bosqich faollashtiradi. Bu
jarayonda o‘qituvchi yo‘naltiruvchi, motivatsiyalovchi va imkoniyat yaratib
beruvchi rolni bajaradi.

21II BOB: Didaktik o‘yin texnologiyalari va ularning ruboiy janrini
o‘rganishdagi samaradorligi
2.1 Didaktik o‘yinlarning ta’lim jarayonidagi o‘rni
Ta’lim jarayoni zamon bilan hamnafas bo‘lishi, o‘quvchi shaxsini to‘liq
rivojlantirishga xizmat qilishi zarur. Bunday jarayonni tashkil etishda faqat
ma’lumot berish yetarli emas, balki o‘quvchini faol ishtirokchi, izlovchi va
mustaqil qaror qabul qiluvchi subyektga aylantirish lozim. Shu jihatdan
didaktik o‘yinlar o‘quv faoliyatining samaradorligini oshiruvchi muhim
pedagogik vosita sifatida namoyon bo‘ladi. Ular o‘quvchilarning darsga bo‘lgan
qiziqishini oshiradi, bilimlarni mustahkamlash, amaliyotga tadbiq etish,
muomala qilish, muloqot madaniyatini rivojlantirishda katta ahamiyatga ega.
Didaktik o‘yinlarning nazariy asoslari pedagogikada XX asr boshidan
boshlab shakllana boshlagan. Ma’lumki, A.S. Makarenko, K.D. Ushinskiy, L.S.
Vygotskiy singari pedagoglar o‘yin faoliyatining tarbiyaviy va rivojlantiruvchi
imkoniyatlariga alohida e’tibor qaratgan. Ayniqsa, Vygotskiy o‘yin orqali bola
psixikasining rivojlanishi, ijtimoiy rollarni anglash, nutq va tafakkur
jarayonlarining faollashuvi haqida asosli ilmiy mulohazalarni ilgari surgan. Shu
sababli bugungi zamonaviy pedagogika o‘yinni mustaqil o‘quv usuli sifatida
e’tirof etadi. 5
Didaktik o‘yinlar ikki asosiy maqsadga xizmat qiladi: birinchidan, bilimlarni
mustahkamlash va ularni amalda qo‘llash; ikkinchidan, bolalarning ijtimoiy-
psixologik holatini uyg‘unlashtirish va shaxsiy sifatlarini shakllantirish. Bu
jihatdan o‘yinlar o‘quv faoliyatini nafaqat tushunarli, balki estetik, hissiy va
ijtimoiy jihatdan boyitadi. Ayniqsa, boshlang‘ich sinf o‘quvchilari uchun o‘yin
asosida tashkil etilgan darslar doimo yuqori samaradorlik ko‘rsatadi.
Didaktik o‘yinlar o‘zining tuzilmasi, qoidalari va maqsadi bo‘yicha turlicha
bo‘lishi mumkin. Ular o‘yinli topshiriqlar, musobaqa elementlari, rol o‘ynash
shaklida, sahnalashtirilgan yoki interaktiv uslubda bo‘lishi mumkin. Muhimi,
5
Salomova M. She’riy matnlarni tahlil qilish metodikasi. – Buxoro: BDU, 2020. – 122 b.

22har bir o‘yin aniq maqsadga yo‘naltirilgan bo‘lishi, ya’ni bilim berish, ularni
amalda sinash va natijani baholash bosqichlarini o‘z ichiga olishi lozim. Shu
bilan birga, didaktik o‘yinlar bolalarda raqobat va jamoaviylik tuyg‘usini
uyg‘otadi, bu esa ularning psixologik uyg‘unlashuviga, ijtimoiylashuviga
xizmat qiladi.
Yana bir muhim jihat – didaktik o‘yinlar o‘quvchining qobiliyatini ochishga
xizmat qiladi. O‘yin davomida bola o‘z iqtidorini namoyon etadi, noan’anaviy
yondashuvlar, kreativ fikrlar orqali topshiriqni bajaradi. O‘qituvchi esa uning
bu individual jihatlarini kuzatib, baholab, yo‘naltiruvchi bo‘lib xizmat qiladi.
Bu pedagogik jarayonda differensial yondashuv, ya’ni har bir o‘quvchiga uning
imkoniyatidan kelib chiqqan holda yondashish imkonini yaratadi.
Didaktik o‘yinlar zamonaviy dars tuzilmasida o‘ziga xos o‘rin egallaydi.
Bugungi pedagogik yondashuvlar dars jarayonini faqat bilim berish bilan
cheklab qo‘ymaydi, balki o‘quvchini faol ishtirokchi sifatida shakllantirish,
uning mustaqil fikrlashini rivojlantirish, ijodiy yondashuvini kengaytirish kabi
ko‘nikmalarni ham maqsad qiladi. Shu boisdan, didaktik o‘yinlar nafaqat
qo‘shimcha vosita, balki darsning ajralmas, asosiy tarkibiy qismi sifatida
qaralmoqda. Ayniqsa, boshlang‘ich sinf va 5-sinf bosqichlarida o‘yin
metodlarining dars strukturasiga singdirilishi darsning samaradorligini sezilarli
darajada oshiradi.
Odatda an’anaviy dars tuzilmasi kirish qismi, yangi mavzuni bayon qilish,
mustahkamlash, yakunlash va baholash bosqichlaridan iborat bo‘ladi. Didaktik
o‘yinlar bu bosqichlarning har birida alohida rol o‘ynashi mumkin. Masalan,
darsning kirish qismida “qiziqtirish o‘yini” orqali o‘quvchilar diqqatini jamlash,
mavzuga qiziqishini uyg‘otish mumkin. Bu o‘yinda savol-javob, topishmoq,
to‘g‘ri-top noto‘g‘ri, “men bunday o‘ylayman” kabi elementlar qo‘llaniladi. Bu
boshlang‘ich bosqichda o‘quvchi darsga tayyorlanadi, faol fikrlashga kirishadi.
Yangi mavzuni tushuntirish bosqichida ham o‘yin asosida tuzilgan
topshiriqlar orqali o‘quvchi mavzuni o‘rganishga faol jalb qilinadi. Bu uslubda

23o‘qituvchi tayyor axborotni berib qo‘yish o‘rniga, o‘quvchini izlanishga
undaydi, turli muammoli vaziyatlar, testlar, “bo‘sh joyni to‘ldir”, “qofiyani
top”, “satrni davom ettir” kabi topshiriqlar yordamida yangi bilimlarni
o‘zlashtirishga imkon yaratadi. Bu bosqichda o‘yin vositasida mustaqil bilim
olishga, taxmin qilishga, mantiqiy tahlil qilishga intilish kuchayadi.
Mustahkamlash bosqichida o‘yin eng yuqori darajada samara beradi. Chunki
bu bosqichda o‘quvchilar o‘zlashtirgan bilimlarini faol qo‘llaydi, amalda
sinaydi. Bu yerda “bilimlar poygasi”, “kim topqir?”, “bilimlar savdosi”, “fikr
auksioni”, “qur’a bilan savol” kabi o‘yinlar orqali bilimlar mustahkamlanadi.
Jamoa bo‘lib ishlash, savollarga tez va to‘g‘ri javob berish, mulohaza qilish,
natija chiqarish kabilar o‘yin elementlari orqali tabiiy tarzda shakllanadi.
Dars yakunida esa refleksiya (fikr bildirish, baholash) o‘yinlari orqali
o‘quvchilar darsda nimalarni o‘rganganini, qanday bilimlarni o‘zlashtirganini
anglaydi. “Men nimani bildim?”, “Bugungi kashfiyotim”, “Eng esda qolgan
jumla”, “Ruboiydan o‘rgandimki” kabi topshiriqlar darsni tahlil qilish, shaxsiy
baho berish ko‘nikmalarini rivojlantiradi. Bu o‘yinlar o‘quvchining fikrini erkin
bildirish, o‘zini baholash, boshqalarni tinglash madaniyatini rivojlantirishga
xizmat qiladi.
Dars strukturasida o‘yinli metodlardan foydalanish o‘quvchini intellektual
jihatdan rag‘batlantiradi. Harakatli, musobaqali, guruhiy o‘yinlar orqali
bolalarda tez fikrlash, tezkor yechim topish, xatodan saboq olish, ijobiy raqobat
muhitida ishlash ko‘nikmalari shakllanadi. Bu darsdagi energiya, quvnoqlik va
ijodiylikni oshirib, bolalarning ruhiy holatini ijobiy tomonga o‘zgartiradi.
Shuningdek o‘yinlar darsda differensial yondashuvni ta’minlaydi. Har bir
o‘quvchi o‘z imkoniyatiga qarab o‘yinda ishtirok etadi: faol o‘quvchi liderlik
qiladi, sustroq o‘quvchi esa guruhda ko‘makchi bo‘ladi, lekin u ham
jarayonning bir qismiga aylanadi. O‘yin davomida o‘qituvchi o‘quvchining
xatti-harakati, fikr darajasi, muloqot ko‘nikmasi, his-tuyg‘ulari haqida kuzatuv
olib boradi va darsdan tashqari pedagogik qarorlar qabul qilishga asos topadi.

24Didaktik o‘yinlar darsda emotsional fonni ijobiy ta’minlab beradi. Bolalar
kuladi, hayajonlanadi, musobaqalashadi, g‘oliblikka intiladi. Bu holatlar
ularning ijtimoiy-psixologik holatini yaxshilaydi, darsdan zavqlanish hissini
kuchaytiradi. Ayniqsa, til va adabiyot fanida o‘yin asosida o‘rganilgan obrazlar,
so‘zlar, badiiy vositalar ko‘proq xotirada saqlanadi. Bu esa bilimlarning uzoq
muddatli esda qolishiga sabab bo‘ladi. Didaktik o‘yinlarning dars
strukturasidagi o‘rni beqiyosdir. Ular bilim berishdan tashqari, tarbiyaviy,
ijtimoiy, estetik, kommunikativ funksiyalarni ham bajaradi. Darsni mazmunli,
qiziqarli va natijali tashkil etishda o‘yin metodlarining doimiy qo‘llanishi
zamonaviy pedagogikaning muhim talabi bo‘lib qolmoqda.
Didaktik o‘yinlar bugungi zamon ta’limida nafaqat yordamchi usul, balki
o‘quvchilarning faol ishtirokini ta’minlovchi asosiy metodik vosita sifatida
qaralmoqda. Ular dars jarayonida o‘quvchining diqqatini jamlash, darsga faol
jalb qilish, bilimlarni mustahkamlash, ijtimoiy-psixologik muhitni yaxshilash,
shuningdek, mustaqil fikrlash ko‘nikmalarini shakllantirishda muhim o‘rin
tutadi. Ayniqsa, ruboiy kabi badiiy, qisqa hajmdagi, ammo chuqur ma’no
anglatuvchi matnlarni o‘rganishda didaktik o‘yinlarning samaradorligi yaqqol
seziladi.
Didaktik o‘yinlar orqali ruboiy janrini o‘rganish o‘quvchilar uchun an’anaviy
yod olish va matn tahlil qilishdan ko‘ra qiziqarliroq bo‘ladi. O‘yinlarda
musobaqalashuv, bahs, topish, ko‘rish, tanlash, ifodalash, dramatizatsiya,
guruhlarda fikr almashish kabilar o‘quvchilarning emotsional holatini
faollashtiradi. Shu orqali ruboiyning satrlaridagi g‘oyani chuqur anglash, uni
o‘z his-tuyg‘ulari bilan uyg‘unlashtirish imkoniyati tug‘iladi. Bu esa ta’limning
estetik, hissiy va axloqiy samaradorligini oshiradi.
Ruboiylar, ayniqsa o‘zbek mumtoz adabiyotidagi namunalar, o‘zida
murakkab badiiy vositalarni jamlagan bo‘lishi mumkin. O‘quvchi uchun ularni
tushunish ba’zida qiyinchilik tug‘diradi. Didaktik o‘yinlar esa bu murakkablikni
soddalashtiradi. Masalan, “Qofiyani top”, “Ma’noni izla”, “Satrni davom ettir”,

25“Ruboiyni tahlil qil”, “Satrni tasvirla”, “Mini-rol o‘yna” kabi o‘yin shaklidagi
topshiriqlar bolalarga har bir satrni tahlil qilishda ko‘mak beradi. Ular bu orqali
ruboiydagi har bir misraning og‘irligini, badiiy kuchini, g‘oyaviy qatlamini his
eta boshlaydi.
Didaktik o‘yinlar yordamida ruboiylar ustida ishlash nafaqat matnni anglash,
balki u orqali tilda fikr bildirish, ifodali nutqni rivojlantirish, ijodiy
yondashishni mustahkamlashga xizmat qiladi. Masalan, bir ruboiyga asoslanib
rasm chizish, she’riy satrni davom ettirish, maqola yozish, o‘xshash mazmunda
ruboiy tuzish, o‘sha mazmun asosida sahna ko‘rinmasini tayyorlash kabi o‘yin
shaklidagi topshiriqlar o‘quvchilarni ijodga yo‘naltiradi. Bu esa ularning darsga
qiziqishini oshiradi, mustaqil ishlashga bo‘lgan motivatsiyasini kuchaytiradi.
Ayniqsa, 5-sinf o‘quvchilari uchun didaktik o‘yinlar ruhiy va jismoniy
holatga ham ta’sir ko‘rsatadi. An’anaviy turg‘un mashg‘ulotlar o‘rniga
harakatli, musiqiy, vizual asosli o‘yinlar o‘quvchini ruhiy tetik, faol va
serharakat qiladi. Bu esa uning darsdan charchamasligi, ruhiy holatining
ko‘tarinki bo‘lishiga sabab bo‘ladi. Bunday muhitda o‘quvchi adabiy matnni
chuqurroq his qiladi, o‘zini ifodalashga harakat qiladi, sinfdoshlarining fikriga
ochiq bo‘ladi.Shuningdek ruboiylar bilan ishlashda didaktik o‘yinlarning
samarali tomoni shundaki, ular har bir o‘quvchining individual rivojlanish
darajasini aniqlash, ularga differensial yondashuvni amalga oshirish imkonini
beradi. O‘yin davomida o‘quvchining qobiliyati, bilim darajasi, ijodkorlik
salohiyati, nutqiy faolligi, hissiy dunyosi o‘z-o‘zidan namoyon bo‘ladi. Bu
pedagogga bolani chuqurroq tushunish, u bilan individual ishlash yo‘llarini
belgilash imkonini beradi.
Bundan tashqari, ruboiy o‘rganishda o‘yin elementlari yordamida madaniy-
ma’naviy qadriyatlar ham o‘rgatiladi. Milliy shoirlarning ruboiylaridagi
g‘oyaviy mazmunni bolalar o‘yin vositasida qabul qiladi: ular Navoiydan
sabrni, Mashrabdan taslimni, Boburdan muhabbatni, Nodiradan matonatni his

26etadilar. Ular so‘zlarni o‘rganmaydilar – his qiladilar, mazmunga kirib
boradilar. Bu esa ta’limda chuqur psixologik ta’sir vositasi hisoblanadi.
Didaktik o‘yinlar, ayniqsa, yakuniy baholashda ham qo‘llaniladi. An’anaviy
test yoki so‘rov o‘rniga “aql sinovlari”, “bilimlar turniri”, “ruboiyni top”, “xato
satrni tuzat” kabi o‘yinli baholash usullari qo‘llansa, o‘quvchi o‘z bilimini
imtihon sifatida emas, qiziqarli sinov sifatida ko‘radi. Bu esa bilimni
ko‘rsatishdagi psixologik bosimni kamaytiradi va real bilim darajasini namoyon
etishga imkon beradi.
2.2. 5-sinflar uchun ruboiy janrini o‘rganishga mo‘ljallangan didaktik
o‘yin turlari
Ruboiy janrining o‘ziga xos tuzilishi va mazmuni uni o‘quvchilarga didaktik
o‘yinlar asosida o‘rgatishga qulay janrga aylantiradi. Ayniqsa, 5-sinf
o‘quvchilari uchun didaktik o‘yinlar dars jarayonida o‘rganilayotgan materialni
chuqur anglash, uni yodda saqlash, hissiy jihatdan his qilish, mustaqil tahlil
qilish va ijodiy yondashish imkoniyatlarini beradi. Mazkur yoshdagi
o‘quvchilar faol, izlanishga moyil, qiziqish bilan o‘rganishga intiluvchi
bo‘lganliklari sababli o‘yin asosidagi ta’lim ular uchun eng samarali
metodlardan biridir. Shu boisdan, ruboiylarni o‘rganish jarayonida turli didaktik
o‘yin turlaridan foydalanish maqsadga muvofiqdir.
5-sinflar uchun mos keluvchi o‘yin turlarini tanlashda bolalarning yosh
psixologiyasini, til va adabiyot fanining mazmunini, ruboiylarning poetik
xususiyatlarini inobatga olish zarur. Har bir o‘yin o‘z ichiga bilim, harakat,
estetik zavq, emotsional kechinma va tafakkurni jamlagan bo‘lishi lozim. Bu
talablar asosida quyidagi didaktik o‘yin turlari amaliyotda keng qo‘llanilishi
mumkin.
1. “Qofiyani top” o‘yini
O‘yin maqsadi: Ruboiy satrlaridagi qofiyalarni anglash va qofiyaviy
eshituvni rivojlantirish.
Qanday o‘ynaladi: O‘qituvchi ruboiyning birinchi ikki satrini o‘qib beradi.

27Uchinchi satrda so‘zlarning biri yoki oxirgi so‘zi qoldiriladi. O‘quvchi bu bo‘sh
joyni qofiyalashgan so‘z bilan to‘ldiradi.
Masalan:
Bahor bo‘ldi, gullar ochdi yana,
Qanot yozdi qushlar uchdi yana.
Bo‘sh joy ____________,
Keldi yana gulgun fasli ____.
O‘quvchilar qofiyaga mos so‘zlarni topishadi (masalan: “toza” – “bahza”).
Kerakli vositalar: Tayyor matnlar, kartochkalar, doska yoki slayd.
Jadval kerakmi: Ha. Har bir guruh topgan qofiyalarni yozib borish uchun
quyidagicha jadval tuzish mumkin:
Guruh Ruboiy sathi Topilgan qofiyalar
A 1 yana – sana
B 2 yana – zana
2. “Bo‘sh joyni to‘ldir” o‘yini
O‘yin maqsadi: Ruboiy satrlaridagi mazmuniy mantiq va ifoda doirasida
bo‘sh joylarni to‘g‘ri so‘zlar bilan to‘ldirish orqali ruboiy mazmunini to‘liq
anglash va poetik tafakkurni rivojlantirish.
Qanday o‘ynaladi:
O‘qituvchi ruboiyning bir yoki ikki satrini tushirib qoldiradi va o‘quvchilarga
mazmuni asosida ularni to‘ldirishni topshiradi. O‘quvchi ruboiy g‘oyasini
tushunib, to‘g‘ri misrani tiklaydi.
Masalan:
Ko‘nglimda bir orzu bor... (to‘liq)
Bo‘sh joy: ____________________
Yulduzdek porlaydi tunlarda,
Orzularin so‘zlaydi tonglarda.

28Bu misrada 2-satrga mazmuniy va ohangdosh so‘z kiritish talab etiladi.
O‘quvchilar so‘z tanlaydi, sababini izohlaydi.
O‘yin shakllari:
 Individual tarzda (har bir o‘quvchi mustaqil to‘ldiradi);
 Juftlikda (2 kishi birgalikda muhokama qiladi);
 Guruhda (har bir guruh bir misrani tiklaydi);
 Barcha sinf bilan tanlov tarzida (eng chiroyli to‘ldirish baholanadi).
 Tarqatmalar:
O‘qituvchi har bir o‘quvchiga yoki guruhga alohida ruboiy kartochkalari
beradi, bo‘sh joylar ajratib ko‘rsatiladi.
Kerakli vositalar:
 Tayyor ruboiy nusxalari (bo‘sh joyli);
 Daftar yoki doska;
 So‘z boyligi kartochkalari (yordam uchun).
 Baholash mezonlari:
 Qofiyaga mosligi;
 Mazmuniy mosligi;
 Estetik ifoda;
 Original yondashuv.
O‘yin maqsadi: Ruboiy misralarining izchilligini aniqlash, poetik mantiqni
anglash va o‘quvchilarning tahliliy fikrlash salohiyatini rivojlantirish.
Qanday o‘ynaladi:
O‘qituvchi to‘rt misradan iborat bir ruboiyni satrlarini chalkashtirib beradi.
O‘quvchilar ushbu misralarni mantiqiy va qofiyaviy tartibga keltirish orqali
ruboiyni to‘g‘ri tiklashga harakat qilishadi. O‘yin yakunida ular o‘z tanlovlarini
izohlaydi: nima uchun aynan shu tartibni tanladi, satrlar orasidagi bog‘liqlik
nima?
Misol:
Quyidagi misralar aralashtirilgan holda beriladi:

29Bahor kelar, qushlar qaytar yurtiga,
Qorlar erib, daryolar ham jo‘sh urar,
O‘zgaradi tabiat ham har faslda,
Qalbim quvonch, orzu bilan to‘lar.
O‘quvchilar to‘g‘ri tartibni quyidagicha aniqlashlari mumkin:
Qorlar erib, daryolar ham jo‘sh urar
Bahor kelar, qushlar qaytar yurtiga
Qalbim quvonch, orzu bilan to‘lar
O‘zgaradi tabiat ham har faslda 6
O‘yin shakllari:
Individual (har o‘quvchi misralarni tartibga soladi);
Juftlikda (muloqot asosida ishlashadi);
Guruhda (misralar bo‘yicha muhokama yuritiladi va yakuniy variant
tanlanadi).
O‘yin davomida rivojlanadigan ko‘nikmalar:
Mantiqiy izchillikni aniqlash;
Qofiyaga qarab satr bog‘lanishini tushunish;
Fikrni tahlil qilish;
She’riy ohangni eshitish va uyg‘unlikni anglash.
Kerakli vositalar:
Ruboiy misralari yozilgan kartochkalar (chalkash tartibda);
Daftarlar (topshiriqni yozib bajarish uchun);
Tayyor slayd yoki doska.
Baholash mezonlari:
To‘g‘ri tartibdagi ruboiy tuzilmasini aniqlash;
Izoh berishdagi mantiqiylik;
Guruh ishidagi faollik.
6
Salomova M. She’riy matnlarni tahlil qilish metodikasi. – Buxoro: BDU, 2020. – 122 b.

30Guruh Misralar tartibi To‘g‘riligi (%) Izoh sifati Baho
A 1-2-3-4 100% Yaxshi 5
B 2-3-4-1 75% O‘rta 4
“Satrga rasm chiz” o‘yini 7
O‘yin maqsadi: Ruboiy satrlaridagi obrazlarni vizual tasvirlash orqali
o‘quvchilarning tasavvuri, obrazli fikrlashi va badiiy-estetik tafakkurini
rivojlantirish.
Qanday o‘ynaladi:
O‘qituvchi bir ruboiyni yoki uning satrini o‘quvchilarga o‘qib beradi. Har bir
o‘quvchi yoki guruh ushbu satr yoki ruboiyda tasvirlangan manzarani, holatni
yoki obrazni rasm orqali ifodalaydi. So‘ngra chizgan rasmini izohlaydi: “Nega
aynan shunday tasvirladim?”, “Bu satrdagi qanday so‘zlar menga ilhom berdi?”
Bu jarayonda har bir o‘quvchi obrazni o‘z qalb ko‘zi bilan anglaydi, his qiladi
va tasvirlaydi. O‘yin yakunida rasm va ruboiy o‘zaro bog‘liqligi muhokama
qilinadi.
Masalan:
Ruboiy:
Gul yuzing ko‘rganimda bahor deb bildim,
Qalbimga porlaydi nurlar to‘lib-toshdim.
— Ushbu ruboiyga o‘quvchi gullar, quyosh, tabassum, ko‘ngil nuri tasvirlarini
rasmga tushiradi.
O‘yin shakli:
Individual (har o‘quvchi o‘zi chizadi);
Guruhiy (guruh birgalikda tasvir tayyorlaydi);
Galereya uslubi (hamma rasm doskaga ilib qo‘yiladi, izohlanadi).
“Ruboiyni davom ettir” o‘yini
7
Bozorov O. Boshlang‘ich ta’limda fanlararo integratsiya. – Toshkent: Yangi asr avlodi,
2019. – 160 b.

31O‘yin maqsadi: O‘quvchilarda ijodiy fikrlash, poetik tuyg‘u va ifoda qilish
salohiyatini rivojlantirish. Ruboiy janri tarkibidagi ichki mantiqni davom
ettirishga intilish orqali she’riyatga qiziqishni oshirish.
Qanday o‘ynaladi:
O‘qituvchi ruboiyning dastlabki bir yoki ikki satrini o‘quvchilarga o‘qib beradi.
O‘quvchilarning vazifasi – berilgan satrga mos tarzda ruboiyni o‘zlari
tugallashlari kerak. Bu o‘yin o‘quvchilarni mustaqil ijod qilishga undaydi. Har
bir ishtirokchi o‘zining ruboiy variantini yozadi yoki og‘zaki aytadi. O‘qituvchi
yoki sinfdoshlar ijodiy yondashuvni baholaydi.
Misol:
Berilgan satr:
Bahor nafasi yurakda uyg‘onur,
O‘quvchi davom ettiradi:
Har bir lahza yurakda yong‘inur,
Yaproqlar ham sevgi tilin so‘zlar.
O‘yin shakllari:
Mustaqil yozish (har o‘quvchi ruboiyni yozib yakunlaydi);
Juftlikda yozish (ikki o‘quvchi birgalikda to‘ldiradi);
Guruhiy (guruh birgalikda eng chiroyli yakunni topadi);
Tanlov asosida (eng yaxshi ijodiy ishlar e’lon qilinadi).
Rivojlantiradigan ko‘nikmalar:
She’riy ifoda;
Qofiya topish;
Mazmuniy uyg‘unlik;
Emotsional yetkazish.
Kerakli vositalar:
A4 qog‘oz yoki daftar;
Qalamlar;
Tayyor ruboiy boshlanishi yozilgan varaqlar.

32Baholash mezonlari:
Mazmuniy moslik;
Qofiyaviy aniqlik;
Emotsional ta’sirchanlik;
Original yondashuv.
6. “Kim aytdi?” o‘yini – mashhur shoirlarning ruboiylaridan qismlarni o‘qib,
u kimga tegishli ekanini topish o‘quvchilarning adabiy bilimini oshiradi. Bu
o‘yin orqali ular muallif uslubini, mazmuniy yo‘nalishni, tarixiy shaxslar ijodini
eslab qolishga harakat qilishadi.
7. “Ruboiylar karuseli” – har bir guruhga ruboiy beriladi, ular navbat bilan bu
ruboiyga izoh beradi, g‘oyasini tushuntiradi, shoir uslubini tahlil qiladi. Bu
o‘yin guruh bilan ishlash, muloqot, tahlil, nutq madaniyatini rivojlantirishga
xizmat qiladi.
8. “Sahna ko‘rinmasi” o‘yini – ruboiyning mazmuniga mos sahna ko‘rinmasi
tuzish, ularni jonlantirish orqali o‘quvchilar ruboiy g‘oyasini tanqidiy va
emotsional jihatdan his etadilar. Bu o‘yin dramatik yondashuvni, ijodiy ifodani
kuchaytiradi.
9. “Ruboiyga so‘z yondash” o‘yini – ruboiyda ishlatilgan so‘zlarga sinonim,
antonim, izoh topish topshiriladi. Bu o‘yin til boyligini, semantik anglashni
kuchaytiradi va lug‘at ustida ishlashga undaydi.
10. “Ruboiylar bellashuvi” – o‘quvchilar jamoa bo‘lib turli topshiriqlarni
bajarishadi: qofiyali so‘z aytish, ruboiy mazmunini izohlash, ruboiyga o‘xshash
yangi she’r tuzish. Bu o‘yin tanlov muhitida o‘zini namoyon qilish, bilimini
ko‘rsatish, jamoaviylikni rivojlantiradi.Yuqorida bayon qilingan didaktik
o‘yinlar ruboiy janrini o‘rgatishda darsni jonlantirish, interaktivlashtirish,
mazmunga chuqur kirib borish imkonini beradi. Bunday o‘yinlar orqali
o‘quvchilar nafaqat ruboiyni anglaydi, balki u orqali his qiladi, mulohaza
yuritadi va ijod qiladi. Natijada, ta’lim samaradorligi ortadi, o‘quvchilar
o‘qilgan matnni eslab qoladi, undan saboq oladi va hayotiy xulosa chiqaradi.

332.3. O‘yin texnologiyalarini amaliy qo‘llash va kutilayotgan natijalar
Bugungi kunda ta’lim jarayonida o‘quvchining faolligini oshirish, unga o‘z
mustaqil fikrini bildirish imkoniyatini yaratish, didaktik materiallarni qiziqarli
va tushunarli shaklda yetkazish o‘ta muhim sanaladi. Ayniqsa, badiiy matnlarni,
jumladan ruboiy janrini o‘rganishda o‘yin texnologiyalaridan foydalanish
o‘quvchilarni mavzuga jalb etish, ularning fikrlash darajasini oshirish, estetik
dunyoqarashini boyitish uchun qulay metod hisoblanadi. O‘yin texnologiyalari
orqali ta’lim jarayoni faqat bilim olish emas, balki o‘quvchining shaxsiy
qiziqishi, emotsional ishtiroki bilan uyg‘unlashgan faol harakatga aylanadi.
Didaktik o‘yinlarni amaliy qo‘llash jarayonida o‘quvchilar orasida
musobaqa, hamkorlik, ijodiy izlanish va natijaga intilish holatlari kuchayadi. Bu
o‘z navbatida ularning mustaqil fikrlashiga, ruboiy satrlaridagi g‘oyaviy-estetik
mazmunni idrok qilishiga ijobiy ta’sir ko‘rsatadi. Masalan, “Bo‘sh joyni
to‘ldir”, “Ruboiyni tartibga sol”, “Satrga rasm chiz”, “G‘oyani top”, “Ruboiyni
davom ettir” kabi o‘yinlar o‘quvchilarni faoliyatga jalb qiladi, ularni she’riy
tuyg‘ularni anglashga, obrazlar ustida ishlashga o‘rgatadi.
Amaliyotda bu texnologiyalarni qo‘llashda bir necha asosiy bosqichlar
mavjud: tayyorgarlik bosqichi, metodik vositalarni tanlash bosqichi, o‘yinni
tashkil etish va uni baholash bosqichi. Tayyorlov bosqichida o‘qituvchi
mavzuga mos ruboiylar tanlaydi, o‘yin shaklini belgilaydi va zarur materiallarni
tayyorlaydi. Tashkiliy bosqichda esa sinfga mos o‘yin qoidalari tushuntiriladi,
guruhlar shakllantiriladi yoki individual ish tartibi belgilanadi. Baholash
bosqichida o‘quvchilarning ishtiroki, fikr bildirish sifati, ijodkorlik darajasi va
ruboiy mazmunini anglash salohiyati hisobga olinadi.
Kutilayotgan natijalarga kelsak, bu texnologiyalarni qo‘llash orqali quyidagi
o‘zgarishlar ko‘zda tutiladi:

34 O‘quvchilar ruboiy janrining tuzilishi, qofiya va vazn tizimi haqida
chuqurroq tasavvurga ega bo‘ladi.
 Ruboiylar asosida mustaqil fikrlash, tahlil qilish, muhokama yuritish
ko‘nikmalari shakllanadi.
 Estetik tarbiya kuchayadi, ya’ni o‘quvchilar badiiy obrazlar, tuyg‘ular va
go‘zallikni qadrlashni o‘rganadilar.
 O‘zini erkin ifoda etish, emotsional reaksiya bildirish, ijodkorlik orqali
o‘ziga ishonch kuchayadi.
 Sinfda interaktiv muhit shakllanadi, bu esa dars samaradorligini oshiradi.
 She’riyatga nisbatan qiziqish ortadi, ruboiy janriga nisbatan ijobiy
munosabat shakllanadi.
 Til boyligi oshadi – o‘quvchilar yangi so‘zlar, iboralar, mazmuniy ohanglar
bilan tanishadilar.
 Guruhiy ish orqali kommunikativ va ijtimoiy ko‘nikmalar shakllanadi – bu
esa keyingi bosqichlarda ijtimoiy faollikni ta’minlaydi.
O‘yin asosidagi o‘quv jarayonida o‘quvchining faolligi va motivatsiyasi
pasaymaydi, balki aksincha, u har bir topshiriqqa qiziqish bilan yondashadi. Bu
usul orqali darslar standart, zerikarli shakldan chiqib, real hayotga yaqin,
faoliyatga asoslangan ko‘rinishga ega bo‘ladi. Bu esa davlat ta’lim
standartlarida ko‘zda tutilgan kompetensiyalar – ya’ni axborotni tahlil qilish,
muloqotda bo‘lish, kreativ fikrlash va jamoaviy ishlash kabi ko‘nikmalarni
shakllantirishga xizmat qiladi.Shuni alohida ta’kidlash kerakki, bu o‘yin
texnologiyalarini amaliyotda qo‘llash o‘qituvchidan yuqori darajada metodik
tayyorgarlik, sinf psixologiyasini his etish va individual yondashuvni talab
qiladi. Har bir o‘yin barcha o‘quvchilarning yosh xususiyatlariga, estetik didiga,
nutq darajasiga mos tarzda tanlanishi kerak. Aks holda o‘yin faqat vaqtni
o‘tkazish vositasiga aylanib qolishi mumkin. Shu sababli, o‘yinlar dars
mazmuni va ta’lim maqsadlari bilan bevosita bog‘liq bo‘lishi shart.Ruboiy
janrini 5-sinflarda didaktik o‘yinlar orqali o‘rganish metodikasi zamonaviy

35ta’lim talablariga javob beradi. U o‘quvchilarning shaxsiy rivojlanishiga,
ma’naviy-estetik tarbiyasiga, ijodiy tafakkurini rivojlantirishga xizmat qiladi.
Amaliy qo‘llashda esa o‘yin texnologiyalarining moslashuvchanligi, ko‘p
qirrali imkoniyatlari va ta’limiy samaradorligi darslarni qiziqarli, interaktiv va
ijodiy o‘tkazishga zamin yaratadi.
Xulosa

36Men ushbu kurs ishida “5-sinflarda ruboiy janrini o‘rganishga qaratilgan
didaktik o‘yin texnologiyalarini ishlab chiqish” mavzusini nazariy va amaliy
jihatdan chuqur o‘rganishga harakat qildim. O‘rganish jarayonida ruboiy
janrining tarixi, uning badiiy-estetik xususiyatlari, o‘quv jarayonida tutgan o‘rni
va ayniqsa 5-sinf o‘quvchilari uchun qanday metodlar orqali mazkur janrni
samarali o‘rgatish mumkinligi haqida ilmiy asoslangan xulosalarga keldim.
Men ruboiylarning nafaqat adabiy asar sifatidagi qiymatini, balki ularning
ta’limiy, tarbiyaviy va estetik ahamiyatini ham his qildim. Ayniqsa, didaktik
o‘yin texnologiyalari orqali bu janrni o‘rganish o‘quvchilarda mustaqil fikrlash,
badiiy tafakkur, obrazli idrok, emotsional sezuvchanlik kabi qator muhim
kompetensiyalarni shakllantirishga xizmat qilishiga amin bo‘ldim.
Kurs ishimda bir necha turdagi didaktik o‘yinlar, ularning tuzilishi, maqsadi
va amaliyotdagi qo‘llanish mexanizmlarini yoritdim. Har bir o‘yin 5-sinf
o‘quvchilarining yosh xususiyatlariga, qiziqishlariga va fikrlash darajasiga mos
tarzda tanlandi. Bu orqali men nafaqat nazariy bilimlar, balki amaliy metodik
vositalarni ishlab chiqish imkoniyatiga ega bo‘ldim.
Yakuniy xulosa sifatida aytishim mumkinki, ruboiy janrini didaktik o‘yinlar
yordamida o‘rganish o‘quvchilarda adabiyotga bo‘lgan mehrni oshirish,
ularning ijtimoiy va estetik didini shakllantirish, milliy qadriyatlarga hurmat
ruhida tarbiyalash yo‘lida samarali vosita bo‘la oladi. Shuningdek, ushbu
texnologiyalar orqali o‘quvchilarning bilimga bo‘lgan qiziqishini oshirgan
holda dars jarayonini ijodiy va interaktiv tusga keltirish mumkin.Shu asosda,
men kelajakdagi o‘qituvchilik faoliyatimda ham ayni o‘yin texnologiyalaridan
keng foydalanishga, ruboiy janrini o‘quvchilarga sevdirish orqali ularning
fikrlashini, nutqini va ma’naviy olamini boyitishga intilaman.
Foydalanilgan adabiyotlar

371) O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining PQ–2909-son qarori, 2017-yil 20-
aprel. Ta’lim tizimida zamonaviy texnologiyalarni joriy etish chora-
tadbirlari to‘g‘risida. – 8 b.
2) Abdulla Avloniy. Turkiy guliston yoxud axloq. – Toshkent: Ma’naviyat,
2008. – 132 b.
3) Ozod Sharafiddinov. Adabiyot va ma’naviyat. – Toshkent: O‘zbekiston,
2006. – 215 b.
4) A.Qodiriy. Tanlangan asarlar. 1-jild. – Toshkent: Fan, 2003. – 324 b.
5) Tursunov H. Zamonaviy ta’lim texnologiyalari. – Toshkent: TDPU, 2018. –
178 b.
6) Karimov I.A. Yuksak ma’naviyat – yengilmas kuch. – Toshkent:
Ma’naviyat, 2008. – 168 b.
7) Abduaziz Jalolov. Boshlang‘ich sinflarda o‘qish darsini tashkil etish. –
Toshkent: O‘qituvchi, 2015. – 144 b.
8) Omon Matjon. Rubobim – ruhim nidosi. – Toshkent: Yozuvchi, 1985. – 192
b.
9) Qurbonov A. O‘zbek xalq og‘zaki ijodi. – Toshkent: Fan, 2002. – 267 b.
10) Alimov N. Adabiyot o‘qitish metodikasi. – Toshkent: TDPU, 2020. – 180 b.
11) Xamidov M. She’riyat va o‘quvchi. – Toshkent: Ma’rifat, 2011. – 156 b.
12) Matyoqubova G. Boshlang‘ich ta’limda interfaol metodlar. – Samarqand,
2019. – 138 b.
13) Xolmatov A. O‘quvchilar faoliyatini faollashtirish usullari. – Toshkent:
O‘qituvchi, 2017. – 120 b.
14) Zokirov N. Adabiy janrlar nazariyasi. – Toshkent: Fan, 2005. – 206 b.
15) UNESCO. Teaching through Games: A Guide for Primary Teachers. –
Paris: UNESCO Publishing, 2016. – 84 p.
16) Nabiyev Hojiakbar. Pedagogika nazariyasi va amaliyoti. – Toshkent:
Iqtisodiyot va moliya, 2021. – 190 b.

3817) Ta’lim vazirligi tavsiyasi asosida ishlab chiqilgan 5-sinf adabiyot darsligi. –
Toshkent: O‘quvchi, 2022. – 144 b.
18) Salomova M. She’riy matnlarni tahlil qilish metodikasi. – Buxoro: BDU,
2020. – 122 b.
19) Bozorov O. Boshlang‘ich ta’limda fanlararo integratsiya. – Toshkent: Yangi
asr avlodi, 2019. – 160 b.
20) Qurbonova D. Milliy qadriyatlarni o‘rgatishda didaktik o‘yinlar. –
Namangan, 2021. – 88 b.

5-sinflarda ruboiy janrini o‘rganishga qaratilgan didaktik o‘yin texnologiyalarini ishlab chiqish

Sotib olish