Информация о документе

Цена 12000UZS
Размер 50.3KB
Покупки 1
Дата загрузки 14 Февраль 2024
Расширение docx
Раздел Курсовые работы
Предмет Информатика и ИТ

Продавец

Kenjayev Kenja

Дата регистрации 27 Январь 2024

273 Продаж

7-sinf Informatika va axborot texnologiyalari fanidan elektron o‘quv-uslubiy majmua yaratish metodikasi

7-sinf Informatika va axborot texnologiyalari fanidan elektron o‘quv- uslubiy majmua yaratish metodikasi MUNDARIJA: Kirish I.Bob. Interfaol metodlar va ulardan ta'lim Jarayonida foydalanish. 1.1 Interfaol metodlar va ulardan ta'lim jarayonida foydalanish. 1.2 Java 8 dasturida 7 sinf talabalariga android platformasida o’quv qo’llanma yaratish. II. Bob.ta'lim jarayonida interfaol metodlardan foydalanishning amaliy asoslari. 2. 1. Pedagogik jarayonni loyihalash texnologiyasining umumiy mohiyati. 2.2. Interfaol darslarda o'quvchilarning biluv faoliyatlarini tashkil etish yo'llari. 2.3. Interfaol metodlar va ulardan ta'lim jarayonida foydalanish. xulosa foydalanilgan adabiyot 1 Kirish O’zbekiston Respublikasining «Ta’lim to’g’risida”gi Qonuni va «Kadrlar tayyorlash Milliy dasturi»ning maqsad va talablaridan kelib chiqqan holda hozirgi kunda o’quv jarayonining moddiy-texnika va axborot bazasini etarli darajada rivojlantirishga erishish, yuqori malakali pedagog-kadrlarga bo’lgan ehtiyojni kamaytirish, sifatli o’quv-uslubiy va ilmiy adabiyot hamda didaktik materiallar tanqisligini kamaytirish, ta’lim tizimi, fan va ishlab chiqarish o’rtasida puxta o’zaro hamkorlik va o’zaro foydali aloqadorlikni rivojlantirish orqali kadrlar tayyorlashning mavjud tizimidagi jiddiy kamchiliklarni yo’qotishga alohida e’tabor berilmoqda. Shuning bilan bir qatorda, ilg’or pedagogik texnologiyalarni yaratish va o’zlashtirish yuzasidan maqsadli innovatsiya loyihalarini shakllantirish hamda amalga oshirish orqali ilm- fanning ta’lim amaliyoti bilan aloqasini ta’minlash chora-tadbirlarini ishlab chiqish, ilg’or axborot va pedagogik texnologiyalarni amalga oshirish uchun tajriba maydonchalari barpo etish orqali esa ilmiy tadqiqotlar natijalarini ta’lim-tarbiya jarayoniga o’z vaqtida joriy etish mexanizmini ro’yobga chiqarish, zamonaviy axborot texnologiyalari, komp’yuterlashtirish va kompyuterlar tarmoqlari negizida ta’lim jarayonini axborot bilan ta’minlash rivojlanib borishi belgilab qo’yilgan. Bu manbalarning echimini topish axborot texnologiyalarini ta’lim tizimiga qo’llashdek muhim masalani keltirib chiqaradi. Shu nuqtai nazardan, axborot texnologiyalarining dunyo miqyosida tutgan o’rniga nazar soladigan bo’lsak, bugungi kunda ko‘plab davlatlar axborot-kommunikatsiya texnologiyalari(AKT)ni iqtisodiy-ijtimoiy sohalarga, xususan, ta’lim jarayoniga joriy etishdagi eng dolzarb muammoga, u ham bo‘lsa fan o‘qituvchilarining AKT-savodxonligi, fanlarni o‘qitishda AKT vosita va metodlaridan samarali foydalanish bo‘yicha tayyorgarligi muammosiga duch kelmoqdalar. Mamlakatimizda ham mazkur muammoga jiddiy e’tibor qaratildi. Chunki hozirgi davrda, jamiyatdagi jadal rivojlanish, o‘zgarishlar bilan bir qatorda, ta’lim tizimida yangilanishlar yuzaga kelmoqda. 2 Kurs ishining maqsadi. 5-sinf “Informatika va axborot texnologiyalari” fanidan elektron o’quv uslubiy majmuasini yaratish metodikasini yoritib berish orqali ta’lim samaradorligiga erishish. Kurs ishining vazifalari : mavzuga doir ilmiy-metodik adabiyotlar va ilmiy tadqiqot ishlarini o’rganish hamda tahlil etish; 7 -sinf “Informatika va axborot texnologiyalari” fani mazmuni, maqsadi va vazifalarini o’rganib chiqish; 7 -sinf “Informatika va axborot texnologiyalari” fanini o’qitish holati va uni takomillashtirish yo’llarini o’rganib chiqish; Kurs ishining ob’ekti – umumiy o‘rta ta’lim maktablari 1-sinfda “Informatika va axborot texnologiyalari” fanini o’qitish jarayoni 3 I.Bob. Interfaol metodlar va ulardan ta'lim Jarayonida foydalanish. 1.1 Interfaol metodlar va ulardan ta'lim jarayonida foydalanish. Zamonaviy ta'limni tashkil etishga qo'yiladigan muhim talablardan biri ortiqcha ruhiy va jismoniy kuch sarf etmay qisqa vaqt ichida yuksak natijalarga erishishdir. Bugunki kunda bir qator mamlakatlarda o'quvchilarning o'quv va ijodiy faolliklarini oshiruvchi hamda ta'lim tarbiya jarayonini samaradorligini kafolatlovchi interfaol metodlarni qo'llash borasida katta tajriba to'plangan bo'lib, ushbu tajriba asoslarini tashkil etuvchi metodlar I N T YE R F A O L M YE T OD lar nomi bilan kiritilmoqda. Quyida ta'lim amaliyotida foydalanilayotgan interfaol metodlardan bir nechtasining mohiyati va ulardan foydalanish borasida so'z yuritamiz: Interfaol asosida dars jarayonini tashkil etilganda: 1. O'quvchining o'zaro faolligi oshadi, hamkorlik, ijodkorlikda ishlash ko'nikmalari shakllanadi. 2. O'quv, reja, dastur, darslik, standart. meyor, qo'llanmalar, mavzu mazmuni bilan ishlash malakalari shakllanadi. 3. Ta'lim mazmunini, ma'ruzasini mustaqil mutoola qilish, ishlash, o'zlashtirish kundalik shaxsiy ishlariga aylanadi. 4. O'quvchi erkin fikr bildirish, o'z fikrini himoya qilish, isbotlay olish, tasdiqlay olishga odatlanadi. 5. Eng muhimi o'quv jarayonida didaktik motivlar vujudga keladi. Ya'ni, o'quvchining ehtiyoji, hoxish-istagi qondiriladi. O'quv-biluv jarayonida o'quvchining manfaatdorligi oshadi. Bu holat o'quvchini o'quv maqsadlariga erishishda yuqori bosqichga ko'taradi. Darsni interfaol metodlarda tashkil etishning qanday afzalliklari mavjud. O'qitish mazmuni yahshi o'zlashtirishga olib keladi. “O'z vaqtida o'quvchi-o'qituvchi-o'quvchilar orasida ta'limiy aloqalar o'rnatiladi”. O'qitish usullari ta'lim jarayonida turli xil ko'rinishlarda kechadi. O'quv jarayonida o'quv ehtiyojini qondirish bilan birgalikda yuqori motivatsiyaga ega bo'ladi. O'quvchilarda o'zaro axborot berish, olish, qayta ishlash orqali o'quv materiali yahshi o'zlashtiriladi. 4 O'quvchida o'zaro muloqotga kirishish, fikr bildirish, fikr almashinish ko'nikmalari shakllanadi. O'quv jarayonida – o'quvchining o'z-o'ziga baho berishi, tanqidiy qarashi rivojlanadi. O'quvchi uchun dars qiziqarli va mazmunli o'qitilayotgan fanga aylanadi, o'qish jarayoniga ijodiy va mustaqil yondashishga harakat qiladi va har bir daqiqani g'animat deb biladi. Muhimi o'quvchilarda: - o'quv mehnatiga o'zida hoxish-istak uyg'ota olishga; - har qanday vaziyatda faollik ko'rsata olishga; - ayniqsa, hozirgi tezkor axborot manbalaridan unumli foydalana olishga kunikmalari shakllanadi. Shuning uchun ham, hozirgi kunda o'quvchining o'z- o'zini rivojlantirish texnologiyasini yaratish pedagogika va didaktika fanlari oldida o'z yechimini kutayotgan dolzarb muammolardandir. Barkamol shaxs ta'limoti tadriji. Komil inson, barkamol shaxsni har tomonlama kamol toptirish muammosi ko'pgina tadqiqotlarning predmeti bo'lib kelgan. Ayrim tadqiqotchilar –komil inson muammosini hozirgi davrda o'rganish mumkin emas degan qarashlari, tasavvuf tariqasi namoyondalari komil inson “Ollohning diydoriga erishgan, buyuk shaxs” degan xulosaga kelganlar. Barkamol shaxsni shakllantirish ta'limoti bir necha yillik tarixga ega. Komil inson, avvalo, qahramonlik eposlarida, ertaklarda, xalqning ideali orzusi sifatida ifodalanadi. Ularning badiiy obrazi tasvirlanadi, ya'ni xalq pedagogikasida barkamol shaxs metodi atroflicha o'z aksini topgan. Lekin, mavjud real shaxsni har tomonlama kamol toptirish, barkamol shaxs sifatida shakllantirish muammosi ilmiy jihatdan hal etilmog'i lozim. Barkamol shahsning shakllantirish borasidagi ilmiy manbalar eng qadimgi yozma yodgorliklardan bo'lmish “Avesto” da o'zining dastlabki ifodasini topgan. U ko'p asrlar davomida ilmu ma'rifatni o'rgatish, axloq- odob fazilatlarini tarbiyalashda dasturilamal vazifasini bajargan. Jumladan, yahshilik va ezgulikni ulug'lab “Yahshilik va ezgulik yaratish uchun kishi tinmay mehnat qilishi, o'z qo'llari bilan noz-ne'matlar yaratishi lozim”. “Mehnat qilmaydigan odam! Sen haqiqatdan ham tilanchilar qatorida yot eshiklarga ta'zim qilib, abadul-abad bosh egib turursan” deb dangasalik va ishyoqmaslikni qattiq qoralaydi. “Avesto”dagi 5 urf-odatlar, rasm-rusmlar, tabiatni e'zolash, atrof-muhitni pok saqlash borasidagi fikrlar diqqatga sazovor bo'lib, ular inson kamoloti uchun “ahloq kodeksi” vazifasini bajaradi. Komil inson ta'limoti tadrijida jahon pedagogikasi, falsafa fanida tan olingan qadimgi boshqa mamlakatlar faylasuflarining qarashlari ham o'ziga xos ahamiyatga ega. Biz O'zbekistonda komil inson ta'limotining rivojlanishi mintaqa xususiyatidan kelib chiqadigan barkamol shaxsni shakllantirish muammosini o'rganishni – maqsad qilib qo'ydik. Chunki, ta'lim-tarbiya tizimini takomillashtirish, uni amalga oshirishda barkamol shaxs – modelini aniqlash muhimdir. Shuning uchun, barkamol shaxs ta'limoti taraqqiyotining har bir bosqichini tahlil etish muhim ahamiyatga ega. Bu borada Sharq Renessanssining birinchi bosqichi IX-XII asrda Farobiy, Al-Farg'oniy, Ahmad ibn Abdulloh at- Termiziy (IX asr), Beruniy, Ibn Sino, Yusuf Hos Xojib (IX asr) larning ta'limoti alohida o'rin tutadi. Bu davrda barkamol shaxs modeli o'ziga hos kontseptsiyasida ifodalanadi. Forobiy barkamol shaxsda aqliy, estetik, jismoniy, mehnat fazilatlari uyg'unligini asoslaydi. O'zida 12 ta tug'ma hislatni mujassamlashtirishgan kishigina ahloqiy komil inson bo'lishi mumkinligini ta'kidlab, ularni birma-bir sanab o'tadi. U “Fozil jamoa”, “Fozil shaxar” barpo etishning mumkin sharti – bilimlarni egallashdan iborat deb biladi va bilimlarni – til ilmi, tibbiyot ilmi, mantiq ilmi, matematika ilmi, siyosiy bilimlarga ajratadi. Shuningdek, ta'lim- tarbiyaning mohiyatini, bir-biridan farqini “Ilmlar tasnifi” asarida insonni o'rganishni birinchi o'ringa qo'yadi. Insondagi bioquvvatlar tizimini beradi. Abu Nasr Forobiy barkamol shaxsda kasb tarbiyasi yetakchilik qilishi “tarbiyaning raisi” bo'lishini ta'kidlaydi. Beruniy esa barkamol shaxsni shakllantirishni butun borliq, koinot bilan bog'liq holda o'rganishni tavsiya etadi. U insonning ahloqiy kategoriyalari haqida “To'g'rilik va haqiqat”, “Yahshilik va yomonlik”“Rostlik va yolg'onchilik”, “Fahrlanish va g'amginlik”, “G'azab va ilmsizlik”, “Halollik va haromlik”, “Do'stlik va dushmanlik”, “Xalqlar do'stligi va tinchligi uchun kurash” va boshqa xususiyatlarni kishilarning tabiati bilan bog'laydi. U o'zining “Qadimgi xislatlari: taqvodorlik, to'g'rilik, o'zini saqlash, dindorlik, odillik, insoniy kamtarlik, 6 latofat, sobitqadamlik, ehtiyotkorlik, sahiylik, muloyimlik, siyosat va boshqarish ishlarida bilimdonlik, tadbirkorlik, to'g'ri taxmin qila bilish va bulardan boshqa aqlga sig'maydigan kishi bayon etib tugata olmaydigan (yahshi) sifatlardan iboratdir” deydi. Shuningdek, ushbu asarda ko'pgina xalqlarning urf-odatlarini tahlil etadi. Buyuk tabib va olim Ibn sino insonni jismoniy va ma'naviy uyg'unlik qonuniyatlari nuqtai nazardan o'rganadi. Uning tib, mantiq, hikmat, falakiyat va boshqa qator ilmlarga doir asarlari asrlar davomida o'sha insonning jismoniy va ma'naviy kamoloti uchun xizmat qilib kelmoqda. Uning asarlarida buyuk hakim kishilardagi mehr-shavqat, sahovat, sabr-toqat, qat`iyat, jasorat, tirishqoqlik, mehnatsevarlik, ahdga vafo, ziyraklik, kamtarlik, shirinso'zlik, burch, ishonch, sadoqat kabi ezgu sifatlarni talqin qilingan, insonlarning bu sifatlarga erishish yo'llariilmiy va amaliy jihatdan tahlil qilingan. Alloma “Tib qonunlari” asarida insonni tug'ilgandan boshlab tarbiyalash lozimligi haqidagi fikrni tibbiy nuqtai nazardan asoslab berish bilan birga, bu tarbiyani qay yo'sinda va qanday yo'nalishlarda olib borish kerakligini batafsil bayon qiladi. Yuqoridagi mavzuni o'quvchilar turli interfaol metodlar orqali mustaxkamlab borishi maqsadga muvofiqdir. O'zbekiston Respublikasi mustaqillikka erishgan kundan boshlab xalq milliy ta'lim-tarbiyasiga juda katta e'tibor berib kelinmoqda. Kasb- hunar kollejlari va akademik litseylar amaliyotida buning yaqqol namunasini ko'rish mumkin. Davlatning bu boradagi sa`y harakatlarining ijobiy natija berishi esa muayyan darajada mazkur muassasalarda o'qitiladigan umumiy o'rta ta'lim o'quv fanlarini o'qitish saviyasi, darajasi va samaradorligiga bog'liq. Zero, kadrlar jamiyat taraqqiyotining asosiy omilidir. 1.2 Java 8 dasturida 7 sinf talabalariga android platformasida o’quv qo’llanma yaratish. SQLite haqida. SQLite bir Open Source bazasi hisoblanadi. SQLite SQL sintaksisi, bitimlar va tayyor jadvallar kabi standart ilişkisel bazasi xususiyatlarini qo'llab-quvvatlaydi. Ma'lumotlar bazasi Runtime uni boshqa ish vaqti ko'milgan bo'lgan yaxshi nomzod 7 qiladi (taxminan. 250 KBayt) da cheklangan xotira talab qiladi. SQLite va (Java ikki barobarga o'xshash) REAL (Java uzoq o'xshash), INTEGER (Java string o'xshash) ma'lumotlar turlari bulsin qo'llab-quvvatlaydi. Boshqa barcha turdagi ma'lumotlar bazasida saqlanadi olaman oldin bu sohalarda biriga aylanadi lozim. Ustunlar uchun yozilgan turlari belgilangan xil, masalan, aslida bo'lsa, SQLite o'zi tasdiqlamoq emas. Android ichida SQLite. SQLite har bir Android qurilmaning ichiga joylashganki. Android bir SQLite ma'lumotlar bazasini foydalanish bazasi o'rnatish amaliyoti yoki boshqaruvini talab qilmaydi. Siz faqat yaratish va ma'lumotlar bazasini yangilash uchun SQL iboralar aniqlash kerak. Keyin bazasi avtomatik ravishda Android platformasi tomonidan siz uchun boshqariladi. Bir SQLite ma'lumotlar bazasiga Access fayl tizimini fosh o'z ichiga oladi. Bu sekin bo'lishi mumkin. Shuning uchun u doim mos kelmaydigan ma'lumotlar bazasi operatsiyalarini amalga oshirish tavsiya etiladi.Dastur ma'lumotlar bazasini yaratadi bo'lsa, bu ma'lumotlar bazasi katalog DATA / Data / APP_NAME / bazalari / filename saqlangan sukut hisoblanadi. Yuqorida axborotnamasining qismlari quyidagi qoidalar asosida barpo etiladi. DATA yo'l qaysi Environment.getDataDirectory () usul qaytib hisoblanadi. APP_NAME dastur nomidir. Filename siz bazasi uchun dastur kod tanlashingiz nomidir. Yaratish va SQLiteOpenHelper bilan ma'lumotlar bazasini yangilash. Yaratish va Android ilova bir ma'lumotlar bazasini yuksaltirish uchun siz SQLiteOpenHelper sinfning bir kichik sinfida yaratish. Sizning kichik guruhi konstruktor Siz bazasi nomini va joriy ma'lumotlar bazasi versiyasini aniqlash, SQLiteOpenHelper super usulini chaqiradi. Bu sinfda yaratish va ma'lumotlar bazasini yangilash uchun quyidagi usullari bekor qilish kerak. - 54 - • onCreate () - ma'lumotlar bazasi murojaat lekin hali yaratilmagan bo'lsa, doirasida tomonidan, deyiladi. • onUpgrade - ma'lumotlar bazasi versiya dastur kodi ko'paydi bo'lsa, deb atalgan. Bu usul mavjud ma'lumotlar bazasi diagramma yangilash yoki mavjud ma'lumotlar bazasini tomchi va onCreate () usuli orqali uni qayta imkonini beradi. Har ikki uslub bazasi Java vakillik parametr sifatida bir SQLiteDatabase 8 ob'ekt olasiz.SQLiteOpenHelper sinf getReadableDatabase () va getWriteableDatabase () anSQLiteDatabase ob'ektga kirish uchun usullar beradi; ham o'qib yoki holatini yozish. SQLiteDatabase. SQLiteDatabase Android bir SQLite ma'lumotlar bazasi bilan ishlash uchun asosiy sinf va ochish uchun usullarini, so'rog'ini, yangilash beradi va ma'lumotlar bazasini yopish. Batafsil o'ziga xos SQLiteDatabase Insert (), yangilash () va o'chirish () usullarini beradi. Bundan tashqari, u to'g'ridan-to'g'ri SQL iboralar amalga oshirish imkonini beradi execSQL () usulini beradi. rawQuery () to'g'ridan-to'g'ri usuli sifatida bir SQL ni tanlang bayonot qabul qiladi.So'rovlar () SQL so'rovlar aniqlash uchun tuzilgan interfeysi beradi. SQLiteQueryBuilder SQL so'rovlarni hosil qilishga yordam beradi, bir qulaylik sinf. SQLite foydalanish Quyida bir SQLite ma'lumotlar bazasi bilan ishlash uchun qanday qilib ko'rsatadi. Biz uchun ma'lumotlarni boshqarish uchun ma'lumotlar kirish obyekti (DAO) foydalanadi. DAO bazasi aloqasi tashish uchun va ma'lumotlarni kirish va o'zgartirish uchun mas'ul hisoblanadi. Bizning foydalanuvchi interfeysi kodi shijoati qatlami bilan shug'ullanish kerak emas, shuning uchun u ham, real Java ob'ektlariga ma'lumotlar bazasi moslamalarni o'zgartiradi. - 55 - Olingan dastur quyidagi kabi paydo bo'ladi. SQLite baza . DAO foydalanish har doim ham to'g'ri yondashuv emas. A DAO Java model moslamalarni yaratadi; Agar model ob'ektlarini yaratish oldini olish mumkin, deb to'g'ridan-to'g'ri yoki ContentProvider orqali ma'lumotlar bazasi yordamida odatda ko'proq resurs samarali hisoblanadi. SQLite MBBT bilan ishlash ilova yaratilishida MBBTdan foydalaniladi. Ko’p hodisalarda ORM (Object- Relationship Mapping) deb nomlanuvchi qulay instrumentalar ishlatiladi. Berilgan ma’lumotlarni obyektlarga bir yoki bir necha jadvallarga joylashtirish dasturlash tilida beriladi. Bundan tashqari ORM MBBT bilan birgalikda majburiyatlarni o’zi- ga olib, jadval strukturasini va konkertlikdan qochib eng muhim tomonlaridan foydalanishga harakat qiladi. Afsuski, hozirgi vaqtda ORM mobil platformasining 9 kuchi chegaralanganligi bois androidda amaliyotda qo’llanilamaydi. Ilova ishlashi-da aql bilan yondashish MBBT bilan barcha o’zaro aloqalarni bir sinfda inkapsyu-latsiya qilishdir. Metodlar esa ilova qolgan komponentlarning kerakli xizmatlarini bajaradi.Yaxshi amaliyot MBBTdan o’zining ishiga olib, yordamchi sinfining yaratilishidan iborat. Mazkur sinf odatda ma’lumotlar bazasi bilan o’zaro birgalik-da inkapsyulatsiya bo’lib, obyektlarni qo’shish, o’chirish va o’zgartirishning o’ziga xos usullarni intuitive ravishda qat’iy mazmunini beradi. Ma’lumotlar bazasi adapteri shuningdek ma’lumotlar bazasini yaratish, yopish va ochish uchun metodlarni hammasini aniqlaydi va ma’lumotlar bazasiga so’rovlarni qayta ishlashga yuboradi. Adapterning ishlashi pastda berilgan. II. Bob.Ta'lim jarayonida interfaol metodlardan foydalanishning amaliy asoslari. 2.1 Pedagogik jarayonni loyihalash texnologiyasining umumiy mohiyati. Loyihalash pedagogik jarayonini tashkil etish va uning muvaffaqiyatli kechishini ta'minlovchi muhim shartlardan biridir. Pedagogik jarayonini loyihalashda: 1) Pedagogik faoliyat mazmuni tahlil qilish. 2) Natijalarni oldindan ko'ra bilish. 3) Rejalashtirilgan faoliyatni amalga oshirish loyihasini yaratish kabi vazifalar bajariladi. Bu bosqichda o'qituvchining mustaqil, shu bilan birga o'quvchi bilan hamkorlikda o'quv jarayonini mazmuni, vositalarini belgilash asosida loyihalashtirilgan faoliyat yetakchi o'rin tutadi. Demak: Pedagogik jarayonni loyihalash Loyiha - mazmun - faoliyat. Uchligi asosida tashkil etiluvchi faoliyatning umumiy mohiyatini yahlit ifodalashga xizmat qiluvchi loyihani yaratishdir. Loyihalar predmeti va uning yo'nalishiga ko'ra bir biridan farq qiladi pedagoglar tomonidan ketma-ket amalga oshiruvchi va tashhisning qo'yilishi bilan yakunlovchi tahliliy faoliyat, oldindan ko'ra bilish va loyihalash har qanday 10 holatda ijodiy faoliyatlarni namoyon qiladi. Pedagogik jarayonni loyihalashda pedagogik vositalarni qo'llash mazmuni va ikoniyatigina hisobga olinmasligi kerak, u asosan alohida o'quvchilar-o'quvchi guruhi tomonidan tashkil etiluvchi faoliyat mazmunini yoritish zarur. Loyihalash ta'limning ijtimoiy, pedagogik maqsadlarga tayangan holda, pedagogik jarayonni aks ettiruvchi umumiy strategiya hisoblanadi. Loyihalashda o'quv rejasi, dasturlari, darslik metodik tavsiyalar va boshqa o'quv qo'llanmalar muhim manba bo'lib xizmat qiladi. Interfaol metod texnologiyasi. 1. Interfaol metod texnologiyasining mohiyati o'quchilarning ijodkorligiga tayanish va darsda erkin baxs-munozara sharoitini tug'dirishdan iborat. Bu metodga ko'ra darslar bir necha bosqichga bo'linadi. 1. Chaqiriq bosqichi. Bu bosqichda o'quvchilarni faollashtirish, mavzuning mazmun-mohiyatiga kirib borish, uni anglab yetish jarayoniga tayyorlash maqsadi ko'zda tutiladi. 2. Aqliy hujum. Bu usul darsning boshlanishida yoki istalgan joyida qo'llanishi mumkin. Bu bosqichda muammo o'quvchilarga aqliy hujum yo'li bilan beriladi va ularning fikrlari orqali ochiladi. 3. Anglash bosqichi. Mavzuga oid xulosaviy fikrlar eshitiladi va o'qituvchi tomonidan yangi fikrlar bilan to'ldiriladi. 4. Fikrlash bosqichi. Mavzu yuzasidan o'zlashtirilgan bilim va tushunchalarni qisqa jumlalarda qilish topshiriladi. Bu topshiriqni bajarish uchun sinf guruhlarga bo'linadi. Har bir guruh topshiriq bo'yicha o'z fikrini yozadi va har bir guruh vakili bajarilgan topshiriqni boshqalarga ma'lum qiladi. Guruhlar bilan ishlash faqat fikrlash bosqichida emas, balki birinchi bosqichdan boshlab yo'lga qo'yilishi mumkin. O'quvchilarni guruhlarga bo'lib ishlash uchun quyidagi talablarga amal qilish zarur. 1. Guruhlarga ajratish o'qituvchi tomonidan amalga oshiriladi. 2. Har bir guruhga rahbar tayinlanadi. 3. Har bir guruhdagi o'quvchilar bilim darajasining teng bo'lishiga erishish kerak. 11 4. Guruh doira shaklida o'tirishi lozim. 5. Ish jarayonida har bir guruhning faoliyatiga, g'oyalariga e'tibor beriladi. Bulardan tashqari guruhlarga aniq yo'l-yo'riq ko'rsatish, topshiriqlarni bajarish uchun yetarli vaqt ajratish, kuchli guruhlarni rag'batlantirib borish ishning natijasini baholash kabilarga ham ahamiyat berish mumkin hisoblanadi. Dars jarayonida guruh a'zolarini almashtirib borish ham mumkin. Interfaol metod o'z ichiga “Kichik guruhlar bilan ishlash” “Baxs-munozara” “Guruhlar aro bellashuv” “Aqliy hujum” “Tanqidiy fikrlash” kabi metodlarni qamrab oladi. Kichik guruhlar bilan ishlash metodi. Bu keng qo'llaniladigan interfaol metodlardan bo'lib, bu metod o'quvchilarning darsdagi faolligini ta'minlaydi. Ularning munozarada qatnashish huquqini ta'minlaydi, boshqalar fikrini qadrlashga o'rgatadi. Guruhlar bilan ishlash o'quvchilar o'rtasida vazifalarni aniq taqsimlashga tayanadi. I-guruhda o'tiladigan “Ta'lim metodlari” mavzusini interfaol metod asosida o'rganish haqidagi fikrlarimizni bayon qilamiz. O'tilgan mavzu ta'lim metodlari haqida bo'lib, unga doir bilimlar savol-javoblar va topshiriqlarni orqali mustaxkamlangandan so'ng yangi mavzu e'lon qilinadi. O'qituvchi mavzuni e'lon qilib, bugungi o'tiladigan darsning maqsadini tushuntiradi va bu maqsadga erishish uchun sinfning guruhlarga bo'linib ishlashini aytadi. I- guruh o'quvchilari o'qituvchi tomonidan to'rtta guruhga bo'linadi. (Bu guruhlar soni bundan boshqacha bo'lishi ham mumkin, biz mavzuning mohiyatidan kelib chiqib to'rtta guruhga ajratamiz). 1-guruh “Zukko” 2-guruh “Ziyo” 3-guruh “Ibora” 4-guruh “Bog'lovchi” O'qituvchi guruhlarning vazifasini tushuntirib, ularga quyidagi savollarni beradi. 1. Ta'lim metodlari deb nimaga aytiladiyo 2. Interfaol ta'lim deganda nimani tushunamizyo 12 O'quvchilar pedagogika fanidan o'tilgan “ Interfaol ta'lim” mavzusi bo'yicha olgan bilimlari asosida savollarga javob beradilar. “Aqliy hujum” metodi biror mavzu yuzasidan berilgan muammolarni hal etishda keng qo'llaniladi. Mazkur metod o'quvchilarni muammo hususida keng va har tomonlama fikr yuritishga undaydi. “Aqliy hujum” metodi yordamida qo'yilgan muammo yuzasidan bir necha yechimlarni topish imkoniyati yuzaga keladi. “Aqliy hujum” metodidan foydalanishda quyidagi qoidalarga amal qilish lozim: - Berilgan muammo yuzasidan o'quvchilarning atroflicha va chuqur mulohazalar yuritishga undash va shunga erishish; - O'quvchilarning fikrlari va g'oyalarini rag'batlantirib borish, tanqid ostiga olinmaslik, ularning erkin fikrlashlariga sharoit yaratish; - Har bir o'quvchi fikrlar va g'oyalarni baholamaslik; - Bunday yo'l tutilsa, yangi fikr va g'oyalari baholansa o'quvchilar fikrlaridan to'xtab qolishlari mumkin. “Aqliy hujum” metodi asosida tashkil qilingan mashg'ulotlar quyidagi tartibda o'tkaziladi. Muammo aniqlanadi va o'quvchilarni muammo yuzasidan fikrlarni yozuv taxtasiga yoki varaqlarga yozib boriladi. Bildirilayotgan g'oyalarning mualliflari tomonidan asoslab berishga erishiladi. Pedagogika fanida ko'plab mavzularni shu metod yordamida o'rganish mumkin. Jumladan, ayrim ma'ruzalarni o'rgatishni shu metod asosida tashkil qilish mumkin. Pedagogika darsliklariga qarab ko'plab ilmiy, ma'rifiy ma'ruzalar kiritilgan. Ma'ruzalar ustida ishlash o'qituvchidan katta mehnat va mahorat talab qiladi. Pedagogika darsligida ham ko'plab ma'ruzalar berilgan bo'lib, shulardan biri “Ta'lim metodlari” ma'ruzasidir. Ma'ruza ilmiy uslubda berilgan. Ma'ruzalarni taqqoslab, ularning o'xshash va farqli tomonlarini aniqlash topshirilgan. Mazkur ma'ruzani “Aqliy hujum” metodi yordamida o'rganish ko'zlagan maqsadga erishish imkoniyatini yaratadi. Bu metod asosida ma'ruza bilan bir necha bosqichda olib boriladi. 1-bosqich. O'quvchilarni mavzuni tushunishga tayyorlash. O'tgan mashg'ulotlarda berilgan talim metodlarga oid ma'lumotlar esga olinadi va 13 takrorlanadi, har bir ta'lim metodlarga o'ziga xos xususiyatlari yodga olinadi. Chunki, ma'ruzalarni taqqoslash uchun o'quvchilarda ta'lim metodlariga oid ma'lumotlar yetarli bo'lishi kerak. Talim metodlarga oid bilimlar yodga olingandan so'ng, har ikki ma'ruza o'quvchilar tomonidan mustaqil o'qib chiqiladi. O'quvchilar ma'ruza mazmunini tushunishga harakat qiladilar. 2-bosqich. Berilgan ma'ruzalarning o'xshash tomonlarini aniqlash. Buning uchun o'qituvchi o'quvchilarga quyidagi savolni beradi. Har ikki ma'ruza qaysi jihatdan bir-biriga o'xshaydiyo O'quvchilar mazkur savolga shunday javob beradilar: - har ikki ma'ruza ham ta'lim metodlari haqida; - mavzuning mazmuni bir xil; - har ikki ma'ruzada ham ta'lim jarayonlarda interfaol metodlardan foydalanish yo'llari haqida fikr bildirilgan. O'qituvchi o'quvchilarning ta'lim metodlari xaqidagi fikrlarini umumlashtiradi va o'z munosabatini bildiradi. Xulosa qilib shuni aytish joizki, interfaol metodlar eng samarali metodlardan bo'lib, barcha o'quvchilarni mustaqillikka va ijodkorlikka undaydi. 2.2. Interfaol darslarda o'quvchilarning biluv faoliyatlarini tashkil etish yo'llari. Interfaol darslarda o'quv-biluv faoliyatini guruhlarda tashkil etishning o'ziga xosliklari mavjud: - Bu shaklda kollej o'quvchilari guruhlarga bo'linib, har bir guruhga aniq, alohida vazifalar beriladi. - Har bir guruh alohida (ya'ni bir xil yoki tabaqalashgan) topshiriqlar ustida ishlaydi. - Topshiriq o'zaro muloqotga asoslanadi yoki biror yetakchi rahbarligida tashkil etiladi. - Guruhlarda topshiriq shunday amalga oshiriladiki, mashg'ulot yakunida har bir ishtirokchi yoki guruh a'zosining qanchalik xissa qo'shganini hisobga olinadi. 14 - Guruh tarkibi doimiy bo'lmasligi mumkin, ular shunday guruh a'zosiga o'zining maksimal xissasini qo'shish imkoniyati yaratiladi. - Guruhlar turli kattalikda shakllantirilishi mumkin. Odatda guruhlarda 4-6 nafar a'zo ishtirok etadi. Uning tarkibiga beriladigan topshiriqlarning mazmuni va xarakteriga qarab o'zgartirishlar kiritilishi mumkin. Guruhni shunday shakllantirish kerakki, har bir guruh tarkibida mustaqil ishlash ko'nikmalariga ega bo'lgan o'quvchilarning bo'lishi kutilgan natijalar beradi. Guruhli o'quv-biluv ishlarini tashkil etishda ayrim o'quvchilarning individual yordamga muhtojliklari seziladi. Shunday vaziyatlarda o'qituvchi tayyorgarlik darajasi yuqori bo'lmagan o'quvchilarga yordam berib borishi maqsadga muvofiq. Guruhli o'quv-biluv faoliyati laboratoriya ishlari, amaliy mashg'ulotlar, tabiiy fanlardan tashkil etilgan amaliyot, nutq o'stirish mashg'ulotlari (dialog) ma'ruzalarni o'zlashtirish, tarixiy materiallarni o'rganish darslarda juda qo'l keladi. Bu holatlarda guruhlarda o'zaro muloqot o'rnatish, mustaqil ishlash yaxshi natija beradi. Guruhli o'quv-biluv faoliyati yana o'quv-mavzuviy konferentsiyalar, munozara, mushoira, debat, savol-javob, ma'lum mavzudagi kichik ma'ruzalar, qo'shimcha mashg'ulotlar, o'quv dasturlaridan tashqari mavzularni o'rganishda ham juda qo'l keladi. Bunday o'quv-biluv faoliyatida guruh a'zolari juda faollik ko'rsatadilar, o'z fikr, pozitsiyalarini himoya qilish ko'nikmalari shakllanadi. Guruh hamkorligida, kuchli o'quvchilar kuchsiz o'quvchiga yordam berish bilan ularni qo'llab quvvatlaydi, guruhda ham ijodkorlik vujudga keladi. Guruhli o'quv-biluv faoliyatini tashkil etishda guruh a'zolari orasida vazifalar aniq tasdiqlansa, o'zaro hamkorlik yo'lga qo'yilsa, samarali natijalar beradi. O'quvchilarni o'quv-biluv faoliyatini guruhni tashkil etishda quyidagi elamentlar hisobga olinmog'i zarur. 1. O'quvchilarni guruhlarda ishlashga tayyorlash, o'quv topshiriqlarini aniq qo'shish, guruhda ishlash bo'yicha tushuncha berish, reglament o'rnatish. 2. O'quv topshiriqlarini bajarish bo'yicha reja tuzish, uni muhokama etish. Uni 15 hal etish yo'llarini aniqlash va ishni olib boorish bo'yicha o'zaro vazifalarni taqsimlash. 3. O'quv topshiriqlarini bajarish bo'yicha ishni tashkil eta olish. 4. Guruhdagi ishni tashkil etishda ish jarayoni va a'zolar ish joylarini kuzatish va zarur hollarda yordamga kelish. 5. Guruhlarda topshiriqlarni bajarish natijalari bo'yicha axborot berish, sinfda munozaralar o'tkazish, ish jarayonini borishiga qo'shimcha va tuzatishlar kiritib borish. O'qituvchi tomonidan ishning natijalari bo'yicha xulosalar chiqarish va yakun yasash. 6. Guruhda topshiriqlarni bajarish jarayonida o'zaro tekshiruv va nazorat olib borishni yo'lga qo'yish. 7. Har bir guruhning ish natijalariga, sinf ishiga tahliliy baholar berish. Guruh ishining muvaffaqiyatli chiqish o'qituvchining o'quv faoliyatini tashkil eta olish harakati, mahoratiga bog'liq. Ya'ni o'qituvchi guruhda ishtirok etayotgan har bir o'quvchining shaxsiy faoliyatini tashkil eta olish, har bir o'quvchi o'qituvchi ko'magini olishi, ishning borishi bilan pirovard natijani muvaffaqiyatli ko'rsata olishga bog'liq. Guruhlar ishini o'quv-biluv jarayonida tashkil etishda bir qator kamchiliklar sodir bo'lishi mumkin. Qiyinchiliklardan biri guruhlarni to'g'ri maqsadli shakllantira olish va unda ishni tashkil eta olinishidir. Guruhlarda ishlash jarayonida o'quvchilar ayrim qiyin topshiriqlarni mustaqil yechishga qiynaladilar. Shu sababli guruhlarda ishni tashkil qilishda umumiy ishni tashkil etish bilan bir vaqtda individual ishlarni ham tashkil etishga to'g'ri keladi. Bunday hollarda ko'pincha yaxshi natijalarga erishish mumkin. Umuman o'quv predmetlari bo'yicha beriladigan topshiriqlarning qiyinchilik darajasiga qarab guruhda ijodiy muhit yaratiladi. Guruhlarda ishlash davrida o'quvchi, o'quvchi- o'quvchi orasida o'zaro hamkorlik, o'zaro yordam muhiti o'rnatilsa, guruhlar ishi kutilgan natijalarni beradi. Trening. Interfaol metodlarda ishlash va o'sha sharoitlarda ishlash malakalarini hosil qilish uchun treninglar tashkil etiladi. Treningda ishtirok 16 etuvchilar ma'lum bo'lgan metodlarni o'z o'quv faoliyatlarida foydalanish uchun malaka va ko'nikmalarni hosil qiladilar. Treninglar davomida mavjud bo'lgan yangi metodlar muhokama qilinadi, o'rganiladi, ko'nikmalar hosil qilinadi. O'zlari shu asosida yangicha ishlash faoliyatini o'rganadilar. Umuman treninglar qo'shimcha ta'lim olishning asosiy formalaridandir. Treningning o'ziga xosligi shundaki, mutaxassisni o'z faoliyatini, qobiliyatini oshirishga yo'naltirilgan bo'ladi. O'qituvchi o'z o'quv-biluv faoliyatida vaqtdan unumli foydalanishni, mustaqil ish yuritishni, qarorlar qabul qilishni o'rganadilar. Mutaxassislar treningni to'rt guruhga bo'lishni tavsiya etadilar. - o'z faoliyatini tashkil etuvchi mashg'ulotlar; - komanda bo'lib ishlashga tayyorlanish; - boshqalarni o'qitish ko'nikmasini olish; - qo'shimcha ta'lim oluvchi ehtiyojni qondirish; Birinchidan, “Shu yerda va hozir” qoidasi, guruhni tashkil etish momentida qoida, fikr, mulohazalar, jarayon kechishi hisobga olinishi kerak. Shu yo'sinda har bir ishtirokchining diqqat e'tiborini shaxsan o'ziga va atrofida kechayotgan voqealarga torta olish, ishtirokchi o'zini qanday tuta olishi, ko'rsata olishiga e'tibor qaratilishi kerak. Ikkinchidan, “Samimiyat va ochiqchasiga” qoidasi, shunga erisha olish kerakki, guruh a'zolari ko'zbo'yamachilik va yolg'ondan holi bo'lishlari shart, guruhdagi shaxslarni o'ziga ishonchi va sog'lom vaziyatning maqsadli borishiga turtki bo'ladi. Bunday muhitni yaratish shaxslar orasidagi muloqotning samarali kechishini ta'minlaydi. Albatta guruhlarda boshlangandan bunday vaziyatni hosil qilish mumkin. Har doim ham guruhlarda ishni tashkil etishda bir-birini qo'llash, hayri hohlik, ochiqchasiga samimiy fikr bildirish imkoniyatlari bo'lavermaydi. Bunday holda trener har bir ishtirokchining himoyalanganligi, ochiqchasiga o'z fikrini bayon eta olishga muhit yaratishi kerak. Shundagina guruh ishtirokchisi muloqot jarayonida o'zi o'ylagan, aytishi mumkin bo'lgan fikrni o'sha zahotiyoq, o'z vaqtida aytadi, bildiradi, Uchinchidan, “Men” qoidasi, uruhlarda hammaning 17 fikri undoq yoki bundoq deb aytish man etiladi. Fikrlar faqat ayrim shaxslar tomonidan, uning o'z nomidan fikr-mulohazalari alohida-alohida bildirilishi kerak. Bunda bildirilayotgan fikr yoki g'oya shaxs mas'uliyatiga yuklanadi. U qanday bo'lsa shunday qabul qilinadi. Shu yo'sinda guruhda har bir shaxsning roli va o'rni bo'lishiga erishiladi. To'rtinchidan, “Faollik qoidasi”, guruh ishida passiv kuzatuvchi bo'lmasligi kerak. Topshiqlar yechimida hamma qatnashchilar shaxsan ishtirok etishi zarur. Agar guruh a'zolaridan birortasi faol qatnashishdan bosh tortsa, uni kelgusi ishda qatnashishi yoki qatnashmasligini ko'rib chiqishga to'g'ri keladi. Beshinchidan, “Guruhda nima sodir bo'lsa o'z joyida qolish” qoidasi, guruhda etik talablar, ruhiy xolatlarni vujudga keltirish uchun guruhda sodir bo'ladigan noo'rin, noto'g'ri fikrlar tanqid ostiga olinmasligi, muhokama qilinmasligi juda muhimdir. Nimaiki aytilsa va gapirilsa guruhda qolib ketishi kerak. Treningni tashkil etish va o'tkazishda shunday metodlar mavjudki ular universal xarakterga ega. Masalan, guruhiy munozaralar, o'yin asosidagi metodlar, vaziyatlarni modullashtirish, inson sezgilarini rivojlantirish texnikalari, mediativ texnikalar va boshqalardir. Lekin biror maqsadni ko'zda tutadigan treninglarning o'ziga xos metodlari ham mavjud. Guruhli-munozara bu metod muammoli savollarni hamkorlikda muhokama etishda qatnashchilarni nazariy va strategiyalari asosida kechadi. Bunday metodlar masalaning yechimiga turli tomonlardan qarashga mo'ljallanadi, masalani yechimiga har bir ishtirokchi alohida fikr bildiradi va shular asosida qandaydir yechimga olib kelinadi. Trener munozarani turli savollarni qo'yish asosida boshqaradi va ularni yechimi sari boshlaydi. Agar guruh a'zolari biror savolni o'rtaga tashlasalar, boshqaruvchisiz o'zlari yechimini izlab topishlari ham mumkin. Birorta ta'lim tashkilotida komandani tashkil etish maqsad qilib olishi ham mumkin. Trening qoidani tashkil etish bo'yicha munozara o'tkazish bilan boshlanishi, komanda deganda nimani tushuniladi, komandaning shakllanishi qaysi mezonlar asosida shakllantiriladi kabi savollar muhokamasi bilan yakunlanishi mumkin. Bunda komandaning shakllanishi turlicha bo'lishi mumkin. Shunday guruhlar 18 shakllanishi mumkinki ular shaxsiy tarkibda samarali ishlashni yoqlab chiqishlari mumkin. Bunday munozaralar komanda tuzishda diagnostika rolini o'ynashi va trening oldiga aniq maqsadlarni qo'yishga yordam berishi mumkin. Trening o'tkazishning didaktik vaziyati, ijodkorlik, faoliyatini tashkil etish, imittsiya, ishchanlik, o'yinli metodlarga bo'lishi mumkin. Treninglarni o'yinli metodlar bilan o'tkazilishi juda sermahsul yo'ldir. Guruhlarda ishlash jarayonida ishtirokchilarni o'zaro tanishtirish, o'yinlari ular orasida tortishish zo'riqishlarning oldini olish, o'zini ruhiy himoyalashda katta rol o'ynaydi. O'yin faoliyatini tashkil etish guruh a'zolari orasida qiyinchilik, muloqotlarni olib borishdagi psixologik holatlarni yahshilaydi. Trening samarali kechishi, yangi ko'nikmalarni egallash, kasbiy mahoratlarni olish, ijodiy faoliyatning rivojlanishiga olib keladi. Tortinchoqlikdan holi bo'lish, ochiq-oydin fikr aytish holatlariga olib keladi. Vaziyatlarni modellashtirish. Treninglar jarayonida ishtirokchilarning o'zini qanday tutishi, qanday bir qolipdagi hulqi bilan ishtirok etilayotganligini tushinish, kuzatilishga to'g'ri keladi. Vaziyatni modellashtirishda ishtirok etuvchi jarayonning borishida o'ziga foyda yoki ziyon keltiradigan holatlarini ko'ra bilish, kuzatish va tahlil qilish orqali eng qulay tomonlarini ajrata bilishi zarur. Sensorik sezgilikni rivojlantirish texnikasi. Bu sezgirlik orqali ishtirokchilar boshqa ishtirokchini qabul qila olishi, tushinishi, sezishi va baholashga o'rganadilar, o'zini-o'zligini, guruhni tushunib boradilar. Maxsus mashqlar orqali, verbal va noverbal axborotlarni olish orqali, boshqa odamlar uni qanday qabul qilayotganliklarini bilish orqali ishtirokchi o'z qarashiga ega bo'ladi, tashqi qiyofadan shaxsiy qarashlar shakllanishini tushunib boradi. Xulosa o'rnida shuni aytish kerakki, treningda metodlar quyidagicha bo'lishi mumkin. Komanda bo'lib ishlash, kichik guruhlarga bo'linib ishlash, rolli o'yinlar, mini ma'ruzalar (15- minutgacha), ular trening a'zolariga o'quv-metodik qo'llanma materiallar tarqatish orqali amalga oshiriladi. Treninglarning mazmun jihatidan yo'nalishlari: - treninglarga ehtiyojni o'rganish bo'yicha foks-guruhli ishini tashkil etish, bunda tashkilotni o'rganayotganida trening rolm va uni bilish; - trening maqsadini belgilash va uni himoyachi bilan kelishishi. O'quv maqsadiga qarab trening turini 19 tanlash; - treningning mazmuniga, kutilayotgan natijalariga qarab uning davomiyligi belgilash, vaqt hisobini olish; - trening korporativ xususiyati, tayyorgarlik fazolari va o'tkazish jarayonini belgilash; - treningga tayyorgarlik – “nimaga”, “kim”, “nimani”, “qachon” va “qaerda”ligining hisobini olish; trening qatnashuvchilaridan tahminiy anketalar olish; - trening dasturi va o'quv-metodik meyoriy hujjatlarni tayyorlash; - korporativ treninglar porodokslarini olib borish, baholashni oldindan ko'ra bilish; - trening olib borishda o'quv jarayoniga ketadigan taxminiy vaqt, ishtirokchilarni joylashtirish, o'tiladigan joyni tartibga keltirish; - treningning boshlanishi (ochilishi) va tugallanishi (yakunlanishi); - tabriknoma, tanishish, o'quv jarayoniga ishtirokchilarni jalb etish metodlarini ishlab chiqish.(Ularning o'zaro muloqotini tashkil etish); - treningdan kutilmagan natijalarni aniqlashtirish. Ishtirokchilar bilan treningning so'ngi dasturini kelishib olish, trening jarayonidagi o'zaro munosabatlar qonun-qoidalarini kelishish “o'yin qoidalari”; - murakkab xarakterli ishtirokchilar bilan ish yuritish, o'ziga xos shtirokchilarning tiplarini, konfliktli vaziyatlarni oldindan ko'ra bilish, ularni vaqtida bartaraf etish. - tadqiqot va qayta aloqa o'rnatish, trening yakunida trening ishtirokchilaridan anketa olish. Trening o'tkazishning tuzilishi; - maqsadni belgilash, o'qitiladigan dasturning mazmunini belgilash; - ishtirokchilarning kasbiy tayyorgarlik darajasini diagnostic tahlil qilish; - programma mazmunini muhitga moslashtirish va trening o'tkazish metodlarini belgilash; - trening o'tkazish jarayoni; - trening natijasida olgan bilimlarini baholash. Trener kimyo U nima bilan shug'ullanadiyo Trener o'quv dasturi, trening mazmunini, trening faoliyatini olib borish, trening natijalarini baholash bilan shug'ullanadi. Uning bosh maqsadi mavjud bo'lgan yangi metodlarni, interfaol usullarini o'quvchilarga o'rgatish orqali 20 ularda yangi sharoitda, ehtiyoji mo'ljallangan ta'lim jarayonini olib borish ko'nikmalarini shakllantiradi. Shu bilan barcha o'quvchilarning interfaol usullarga, metodlarga bo'lgan ehtiyojini o'rganib boradi. Shu asosda treninglarni ehtiyojlarga moslab, loyihalash ishlarini olib boradi. Shu bilan birgalikda trener o'quv kursi dasturini, mazmunini shakllantiradi, u bir vaqtning o'zida trening qatnashchilari hisobini olib, jarayonni tashkil etish instruktsiyasi, talab etilgan barcha o'quv materiallari, tarqatma materiallari, zaruriy texnik jihozlarning hisobini qiladi. Trener faoliyatidagi eng muhim davr trening jarayonini tashkil etish va olib borishdir. U o'quv kursining taqdimotidir. Amaliy sessiyalar menejmenti, munozaralar olib borish, qatnashchilardan olingan javoblarni koordinatsiya qilish, qayta aloqani o'rnatish, har bir borayotgan jarayonni nazorat etish, vaqtida dam berish, ularni o'quv jarayonida ruhiy va ijtimoiy himoya qilish talab etiladi. Trenerlar trening materiallarini to'plash, tanlash, taqdim etishga yuborish kasbiy mahoratini namoyon etishi kerak. Ular juda oson muloqatga kirishuvchi suhbatdosh va tashkilotchi, kamtar inson bo'lmog'i lozim. Albatta trening yakunida trenerdan olingan natijani tahlil qila olish, baholash kerak. Tahlillar har doim sistemali bir tizimda tashkil etilishi kerak. Trenerdan treninglarning tashkiliy muammolarini hal qilishi, tajribasiga suyanishi, maslahat berib borishi talab etiladi. Trener yuksak kasb egasi, kommunikativ ko'nikma, yuqori malakali o'qituvchi, liderlik funktsiyasini bajara oladigan, menedjerlik darajasida rivojlangan shaxsdir. So'zsiz aytish mumkinki, o'qituvchilarni yangi talablar asosida ishlashga o'rgatishda trenerning o'rni va roli beqiyosdir. Ta'lim sifati va samaradorligini oshirish trenerlarning ish faoliyatiga ko'p jihatdan bog'liqdir. Interfaol metodlarni maktab ta'limiga kiritishdan oldin qilinadigan ish o'qituvchilarni shu jarayonga tayyorlash va malakasini oshirishdan boshlanadi. Uning uchun o'qituchilarni tayyorlashda interfaol seminar, trening, maxsus maqsadli kurslarda, doimiy harakatdagi o'quv kurslarida ayrim hollarda shaxsiy dastur asosidagi mustaqil malaka oshirish jarayonida amalga oshiriladi. Ularning interfaol metodlarni o'zlashtirishlari maxsus o'quv guruhlarida shakllanali. Guruhlar va trenerlar bilan yonma-yon fasilitatorlar ish yuritadilar. Shu munosabat bilan fasilitator kimyo Uni 21 funktsiyalari nimalardan iborat degan savolga javob berish zaruriyati tug'iladi. FASILITATOR – davra suhbatlarini, munozara, mushoira, debat, seminar, treninglarni olib boruvchining yordamchisidir. Uning maqsadi – guruhda guruh a'zolarini qo'llab-quvvatlash, oldida turgan vazifani bajarishga yo'naltirishdir. U guruh a'zolarining shaxsiy va kasbiy rivojlanishlariga qulay muhit yaratib beruvchi shaxs. Fasilitator guruhlarda o'zaro borayotgan muloqot jarayonini olib boruvchidir. Fasilitator guruhda ishni tashkil etishda, olib borishda jarayonning samaradorligini ta'minlaydi. Uning vazifasi guruhda hamkorlikni, hamfikrlikni, ijodiy muhitni yaratish, guruhni jipslashtirish va vaqt reglamentini boshqarish. Fasilitator guruhlarni bir-birini qo'llab-quvvatlashga, o'zaro yordam berish muhitida ish yuritishga yo'llovchidir. Guruhlardagi ishning muvaffaqiyatli kechishi, sessiyalarda ishning jonli muloqotlarga boy bo'lishi fasilitatorning faolligi yoki befarqligi bilan belgilanadi. Guruhlarda sessiyalarni olib borishda ko'p qirrali ishlar yo'lga qo'yilishi kerak, ruhiy holatni boshqarish, vaziyatlardan chiqa olish, ko'pchilikning diqqat-e'tiborini yo'naltira olish bilan belgilanadi. Guruhlarda ish olib borish jarayonida ishning muvaffaqiyatli kechishga olib keladigan fasilitator funktsiyalari quyidagicha bo'lishi kerak: 1.Fasilitator ushbu faoliyatga dirijyorlik qiladi. U guruhdagi har bir a'zoni payqash, rivojlantirish, eng kichik g'oya o'rtaga tashlansa ham darhol uni qo'llash kerak. E'tiborni kam tashabbusli a'zoga qaratib hammani shu g'oyani rivojlantirish, xulosalarga kelishga undaydi. 2.Bu faoliyat fasilitatordan “bashorat” qila olish qobiliyatini talab etadi. Ya'ni, guruhdagi tug'ilayotgan vaziyatni payqay olish, qisqa vaqtda masalani yechimi tomon borish. Erkin fikr yuritishga, tortinmasdan o'z g'oyalarini ayta olishga yo'llaydi. 3. Fasilitator vaqt kelganda (raqqos) o'yinchi hamdir. Ya'ni, guruh ishini dadil, qo'rqmasdan o'z ortidan ergashtirish kerak. Guruhdagi vaziyatni sekinlashtirish, tezlashtirish, jonlantirish, goho ilgari ko'zda tutilgan stsenariyadan chiqishga ham borishi mumkin. Tinib-tinchimay olg'a bosish uning shioriga aylanmog'i zarur. 4. Tinib-tinchimaydigan, izlanuvchan fasilitator tajriba-sinov ishlarini yo'l- 22 yo'lakay yecha oluvchi, kerak bo'lsa ilgari uchramagan, ko'zda tutilmagan yo'llarni izlab topib nostandart yo'llar bilan mantiqan o'ylab katta g'oyalar yechimini topa oluvchidir. 5. Olmosdek qayralgan inson sifatida guruhdagi ish jarayonini biror kichik g'oya tanlash, kutilmagan biror savol tashlash orqali sifatli, samarali kechishga yo'naltiradi, maqsadga erishadi. Guruhda ijodiy innovatsion faoliyat yarata oladi. 2.3. Interfaol metodlar va ulardan ta'lim jarayonida foydalanish. Zamonaviy ta'limni tashkil etishga qo'yiladigan muhim talablardan biri ortiqcha ruhiy va jismoniy kuch sarf etmay qisqa vaqt ichida yuksak natijalarga erishishdir. Bugunki kunda bir qator mamlakatlarda o'quvchilarning o'quv va ijodiy faolliklarini oshiruvchi hamda ta'lim tarbiya jarayonini samaradorligini kafolatlovchi interfaol metodlarni qo'llash borasida katta tajriba to'plangan bo'lib, ushbu tajriba asoslarini tashkil etuvchi metodlar I N T YE R F A O L M YE T OD lar nomi bilan kiritilmoqda. Quyida ta'lim amaliyotida foydalanilayotgan interfaol metodlardan bir nechtasining mohiyati va ulardan foydalanish borasida so'z yuritamiz: Interfaol asosida dars jarayonini tashkil etilganda: 1. O'quvchining o'zaro faolligi oshadi, hamkorlik, ijodkorlikda ishlash ko'nikmalari shakllanadi. 2. O'quv, reja, dastur, darslik, standart. meyor, qo'llanmalar, mavzu mazmuni bilan ishlash malakalari shakllanadi. 3. Ta'lim mazmunini, ma'ruzasini mustaqil mutoola qilish, ishlash, o'zlashtirish kundalik shaxsiy ishlariga aylanadi. 4. O'quvchi erkin fikr bildirish, o'z fikrini himoya qilish, isbotlay olish, tasdiqlay olishga odatlanadi. 5. Eng muhimi o'quv jarayonida didaktik motivlar vujudga keladi. Ya'ni, o'quvchining ehtiyoji, hoxish-istagi qondiriladi. O'quv-biluv jarayonida o'quvchining manfaatdorligi oshadi. Bu holat o'quvchini o'quv 23 maqsadlariga erishishda yuqori bosqichga ko'taradi. Darsni interfaol metodlarda tashkil etishning qanday afzalliklari mavjud. O'qitish mazmuni yahshi o'zlashtirishga olib keladi. “O'z vaqtida o'quvchi-o'qituvchi-o'quvchilar orasida ta'limiy aloqalar o'rnatiladi”. O'qitish usullari ta'lim jarayonida turli xil ko'rinishlarda kechadi. O'quv jarayonida o'quv ehtiyojini qondirish bilan birgalikda yuqori motivatsiyaga ega bo'ladi. O'quvchilarda o'zaro axborot berish, olish, qayta ishlash orqali o'quv materiali yahshi o'zlashtiriladi. O'quvchida o'zaro muloqotga kirishish, fikr bildirish, fikr almashinish ko'nikmalari shakllanadi. O'quv jarayonida – o'quvchining o'z-o'ziga baho berishi, tanqidiy qarashi rivojlanadi. O'quvchi uchun dars qiziqarli va mazmunli o'qitilayotgan fanga aylanadi, o'qish jarayoniga ijodiy va mustaqil yondashishga harakat qiladi va har bir daqiqani g'animat deb biladi. Muhimi o'quvchilarda: - o'quv mehnatiga o'zida hoxish-istak uyg'ota olishga; - har qanday vaziyatda faollik ko'rsata olishga; - ayniqsa, hozirgi tezkor axborot manbalaridan unumli foydalana olishga kunikmalari shakllanadi. Shuning uchun ham, hozirgi kunda o'quvchining o'z-o'zini rivojlantirish texnologiyasini yaratish pedagogika va didaktika fanlari oldida o'z yechimini kutayotgan dolzarb muammolardandir. Barkamol shaxs ta'limoti tadriji. Komil inson, barkamol shaxsni har tomonlama kamol toptirish muammosi ko'pgina tadqiqotlarning predmeti bo'lib kelgan. Ayrim tadqiqotchilar –komil inson muammosini hozirgi davrda o'rganish mumkin emas degan qarashlari, tasavvuf tariqasi namoyondalari komil inson “Ollohning diydoriga erishgan, buyuk shaxs” degan xulosaga kelganlar. Barkamol shaxsni shakllantirish ta'limoti bir necha yillik tarixga ega. Komil inson, avvalo, qahramonlik eposlarida, ertaklarda, xalqning ideali orzusi sifatida ifodalanadi. Ularning badiiy obrazi tasvirlanadi, ya'ni xalq pedagogikasida barkamol shaxs metodi atroflicha o'z aksini topgan. Lekin, mavjud real shaxsni har tomonlama kamol toptirish, barkamol shaxs sifatida shakllantirish muammosi ilmiy jihatdan hal etilmog'i lozim. 24 Barkamol shahsning shakllantirish borasidagi ilmiy manbalar eng qadimgi yozma yodgorliklardan bo'lmish “Avesto” da o'zining dastlabki ifodasini topgan. U ko'p asrlar davomida ilmu ma'rifatni o'rgatish, axloq- odob fazilatlarini tarbiyalashda dasturilamal vazifasini bajargan. Jumladan, yahshilik va ezgulikni ulug'lab “Yahshilik va ezgulik yaratish uchun kishi tinmay mehnat qilishi, o'z qo'llari bilan noz-ne'matlar yaratishi lozim”. “Mehnat qilmaydigan odam! Sen haqiqatdan ham tilanchilar qatorida yot eshiklarga ta'zim qilib, abadul-abad bosh egib turursan” deb dangasalik va ishyoqmaslikni qattiq qoralaydi. “Avesto”dagi urf-odatlar, rasm-rusmlar, tabiatni e'zolash, atrof-muhitni pok saqlash borasidagi fikrlar diqqatga sazovor bo'lib, ular inson kamoloti uchun “ahloq kodeksi” vazifasini bajaradi. Komil inson ta'limoti tadrijida jahon pedagogikasi, falsafa fanida tan olingan qadimgi boshqa mamlakatlar faylasuflarining qarashlari ham o'ziga xos ahamiyatga ega. Biz O'zbekistonda komil inson ta'limotining rivojlanishi mintaqa xususiyatidan kelib chiqadigan barkamol shaxsni shakllantirish muammosini o'rganishni – maqsad qilib qo'ydik. Chunki, ta'lim- tarbiya tizimini takomillashtirish, uni amalga oshirishda barkamol shaxs – modelini aniqlash muhimdir. Shuning uchun, barkamol shaxs ta'limoti taraqqiyotining har bir bosqichini tahlil etish muhim ahamiyatga ega. Bu borada Sharq Renessanssining birinchi bosqichi IX-XII asrda Farobiy, Al-Farg'oniy, Ahmad ibn Abdulloh at-Termiziy (IX asr), Beruniy, Ibn Sino, Yusuf Hos Xojib (IX asr) larning ta'limoti alohida o'rin tutadi. Bu davrda barkamol shaxs modeli o'ziga hos kontseptsiyasida ifodalanadi. Forobiy barkamol shaxsda aqliy, estetik, jismoniy, mehnat fazilatlari uyg'unligini asoslaydi. O'zida 12 ta tug'ma hislatni mujassamlashtirishgan kishigina ahloqiy komil inson bo'lishi mumkinligini ta'kidlab, ularni birma-bir sanab o'tadi. U “Fozil jamoa”, “Fozil shaxar” barpo etishning mumkin sharti – bilimlarni egallashdan iborat deb biladi va bilimlarni – til ilmi, tibbiyot ilmi, mantiq ilmi, matematika ilmi, siyosiy bilimlarga ajratadi. Shuningdek, ta'lim-tarbiyaning mohiyatini, bir-biridan farqini “Ilmlar tasnifi” asarida insonni o'rganishni birinchi o'ringa qo'yadi. Insondagi bioquvvatlar tizimini beradi. Abu Nasr Forobiy barkamol shaxsda kasb tarbiyasi yetakchilik qilishi 25 “tarbiyaning raisi” bo'lishini ta'kidlaydi. Beruniy esa barkamol shaxsni shakllantirishni butun borliq, koinot bilan bog'liq holda o'rganishni tavsiya etadi. U insonning ahloqiy kategoriyalari haqida “To'g'rilik va haqiqat”, “Yahshilik va yomonlik” “Rostlik va yolg'onchilik”, “Fahrlanish va g'amginlik”, “G'azab va ilmsizlik”, “Halollik va haromlik”, “Do'stlik va dushmanlik”, “Xalqlar do'stligi va tinchligi uchun kurash” va boshqa xususiyatlarni kishilarning tabiati bilan bog'laydi. U o'zining “Qadimgi xislatlari: taqvodorlik, to'g'rilik, o'zini saqlash, dindorlik, odillik, insoniy kamtarlik, latofat, sobitqadamlik, ehtiyotkorlik, sahiylik, muloyimlik, siyosat va boshqarish ishlarida bilimdonlik, tadbirkorlik, to'g'ri taxmin qila bilish va bulardan boshqa aqlga sig'maydigan kishi bayon etib tugata olmaydigan (yahshi) sifatlardan iboratdir” deydi. Shuningdek, ushbu asarda ko'pgina xalqlarning urf-odatlarini tahlil etadi Buyuk tabib va olim Ibn sino insonni jismoniy va ma'naviy uyg'unlik qonuniyatlari nuqtai nazardan o'rganadi. Uning tib, mantiq, hikmat, falakiyat va boshqa qator ilmlarga doir asarlari asrlar davomida o'sha insonning jismoniy va ma'naviy kamoloti uchun xizmat qilib kelmoqda. Uning asarlarida buyuk hakim kishilardagi mehr-shavqat, sahovat, sabr- toqat, qat`iyat, jasorat, tirishqoqlik, mehnatsevarlik, ahdga vafo, ziyraklik, kamtarlik, shirinso'zlik, burch, ishonch, sadoqat kabi ezgu sifatlarni talqin qilingan, insonlarning bu sifatlarga erishish yo'llari ilmiy va amaliy jihatdan tahlil qilingan. Alloma “Tib qonunlari” asarida insonni tug'ilgandan boshlab tarbiyalash lozimligi haqidagi fikrni tibbiy nuqtai nazardan asoslab berish bilan birga, bu tarbiyani qay yo'sinda va qanday yo'nalishlarda olib borish kerakligini batafsil bayon qiladi. Yuqoridagi mavzuni o'quvchilar turli interfaol metodlar orqali mustaxkamlab borishi maqsadga muvofiqdir. O'zbekiston Respublikasi mustaqillikka erishgan kundan boshlab xalq milliy ta'lim-tarbiyasiga juda katta e'tibor berib kelinmoqda. Kasb- hunar kollejlari va akademik litseylar amaliyotida buning yaqqol namunasini ko'rish mumkin. Davlatning bu boradagi sa`y harakatlarining ijobiy natija berishi esa muayyan darajada mazkur muassasalarda o'qitiladigan umumiy o'rta ta'lim o'quv fanlarini o'qitish saviyasi, darajasi va samaradorligiga bog'liq. Zero, kadrlar jamiyat taraqqiyotining asosiy omilidir. 26 XULOSA Shuni ham ta‘kidlash lozimki, hozirda axborot sohasini rivojlantirish va faoliyatini yaxshilash bo'yicha ham O'zbekistonda bir qator Prezident Farmonlari va qonun hujjatlari ishlab chiqilmoqda. Bular esa o'z navbatida aholi ongini oshirish va malakali servis xizmatni tashkil qilishga qaratilgandir. Xulosa qilib aytganda, hozirgi kunda axborotni istalgan vaqtda va ishonchli manba orqali qabul qilish va undan samarali foydalanish eng asosiy masaladir. Ayniqsa, ommalashib borayotgan mobil texnologiya sohasida. Yurtimizdagi mobil texnologiya sohasidagi o'zgarishlarni olib qarasak, boshqa hech bir davlatdan qolishmagan holda endilikda O'zbekistonda ham Android operatsion tizimida o’quvchilarga bilim va malaka o’rgatishni ta’minlab beradi. Kelajakda o’quvchilarning darslarini Android telefonlar orqali o’qish va kerakli resusrslarni o’rganib olishga kata hissa qo’shadi. Interfaol darslarda o quv-biluv faoliyatiniʼ guruhlarda tashkil etishning o ziga xos hususiyatlari, interfaol metodlar va ʼ ularning turli usullari trening asosida o rganilgan. Interfaol metodlarni ta lim ʼ ʼ jara ѐ U nlarida qo llash, avvalo o qituvchilarni shu jarayonga tayyorlash va ʼ ʼ malakasini oshirishdan boshlanadi. Uning uchun o qituvchilarni tayyorlashda, ʼ interfaol seminar,trening, maxsus maqsadli kurslar, doimiy xarakatdagi ta lim ʼ jarayonlarini tashkil qilish orqali amalga oshirish maqsadga muvofiqdir. 27 ADABIYOTLAR RO’YXATI 1) Mirziyoyev Sh. M. “Tanqidiy taxlil, qat`iy tartib-intizom va shaxsiy javobgarlik - har bir rahbar faoliyatining kundalik qoidasi bo`lishi kerak”. T: O`zbekiston, 2017 2. Karimov I. A. ―Jahon moliyaviy-iqtisodiy inqirozi, O'zbekiston sharoitida uni bartaraf etishning yo’llari va choralari ― O'zbekiston, 2009. 3. O’zbekiston Respublikasining «Ta’lim to’g’risida»gi Qonuni. Barkamol avlod O’zbekiston taraqqiyotining poydyevori. - Toshkyent.: 1997. 4. O’zbekiston Respublikasining «Kadrlar tayyorlash milliy dasturi». Barkamol avlod O’zbekiston taraqqiyotining poydyevori. -T.:1997. 5. Isoqov I., Qulmamatov S.I. “Informatikani o qitishda innovatsion ʻ texnologiyalar fanidan ma’ruza matnlari, Guliston sh., 2014 y. ˮ 6. Qosimov S. S ― А xborot texnologiyalari texnika OO'Yu talabalari uchun o'quv qo'llanma - Toshkent 2006. 7. Abduqodirov A. Umumiy o’rta ta’lim maktablarida yangi axborot texnologiya-laridan foydalanish muammolari .Uzluksiz ta’lim jarayoni.- 2002. № 4 8. « Pedagogika » V.A.Slastenin, I.F.Isayev, A.I.Mihyenko, Y.N.Shiyanov. Moskva . Shkolnaya pressa. 2004 . 9. Pedagogika professionalnogo obrazovaniya. Pod. red . V.A.Slastenina. Moskva . Akademiya. 2003 . 10. Abduqodirov A.A., Pardayev A.X. Masofali o‘qitish nazariyasi va amaliyoti. -T.: Fan, 2008. 11.Платонов К. К. Краткий словарь сист ѐмы психологич ѐских понятий. М., “Высшa школа”, 1981. 12. С ѐлѐвкэ Г. К Совр ѐмѐнны ѐ образоват ѐльны ѐ тѐхнологии. М., “Народно ѐ образовани ѐ”, 1998. 28

 7-sinf Informatika va axborot texnologiyalari fanidan elektron o‘quv-uslubiy majmua yaratish metodikasi

Купить