A.Oripov “Jannatga yo’l” drammatik asari - Adabiyot - Kurs ishlari

Dokument ma'lumotlari

Narxi	15000UZS
Hajmi	69.2KB
Xaridlar	6
Yuklab olingan sana	14 Avgust 2024
Kengaytma	docx
Bo'lim	Kurs ishlari
Fan	Adabiyot

A.Oripov “Jannatga yo’l” drammatik asari

Sotib olish

O’ZBEKISTON RESPUBLIKASI
OLIY TA’LIM, FAN VA INNOVATSIYALAR VAZIRLIGI
ALISHER NAVOIY NOMIDAGI
TOSHKENT DAVLAT O’ZBEK TILI VA ADABIYOTI UNIVERSITETI
MASOFAVIY TA’LIM YO’NALISHI O’ZBEK TILI VA ADABIYOTI
KAFEDRASI

Himoyaga tavsiya etaman
Masofaviy ta’lim
fakultet dekani
_________ N.Chiniqulov
“____” __________________

MAVZU: “ A.Oripov “Jannatga yo’l” drammatik asari ” mavzusida
KURS ISHI
Talaba: 405– guruh talabasi
Jo’rayeva Farangiz
Masofaviy ta’lim
kafedrasi o’qituvchisi
___________ __________________
Himoyaga tavsiya etildi.
Masofaviy ta’lim kafedrasi
Mudiri _________ R. Abdullayeva

T oshkent-2024
1

Talabaning F.I.SH. Jo’rayeva Farangiz
O’zbek tili va adabiyoti (sirtqi) ta’lim yo’nalishi: IV kurs 405 - guruh
Fan nomi : O’zbek adabiyoti
Kurs ishi mavzusi “A. Oripov “Jannatga yo’l” drammatik asari”
Kurs ishi bo’yicha komissiya xulosasi
______________________________________________________________
______________________________________________________________
______________________________________________________________
______________________________________________________________
______________________________________________________________
_____________________________________________________________ _
Himoya qilgan sana ___ ___ ______ Komissiya raisi ______R.Abdullayeva
A’zolar:
____________________ __________
____________________ __________
____________________ __________

2

MUNDARIJA
KIRISH …………………………………………………………………………..3
I.BOB. YANGI O’ZBEK А D А BIYOTI T А RI Х ID А А BDULL А ORIPOV
IJODINING TUTG А N O’RNI…………………………………………………..7
1.1. O’zbek mumtoz adabiyotining shakllanishi va taraqqiyot bosqichlari, asosiy
yo’nalishlari . ……………………………………….……………………………...12
1.2. Abdulla Oripov lirikasi haqida………. ……………………………………...15
II.BOB. ABDULLA ORIPOVNING “JANNATGA YO’L” ASARI
BADIIYFALSAFIY G’OYASINING TASVIRIY YECHIMI ……………..…18
2.1. Abdulla Oripov doston va drammalari ………………………………….........20
2.2. “Jannatga yo’l” dramatik dostonida do’stga sadoqatlilikning ifodalanishi….. 23
XULOSA …………………………………………………………………….…...26
FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR RO’YXATI ……………………….....28
3

KIRISH
Mavzuning dolzarbligi. Respublikamiz Prezidenti Sh.Mirziyoev O’zbekiston
Respublikasi Konstitutsiyasi qabul qilinganining 24 yilligiga bag’ishlangan
tantanali marosimdagi ma’ro’zasida xalqning aniq maqsad yo’lida harakat qilishida
ta’lim-tarbiyaning roli naqadar muhim ekanini uqtirarkan: “Hozirgi vaqtda
yoshlar tarbiyasi biz uchun o’z dolzarbligi va ahamiyatini hech qachon
yo’qotmaydigan masala bo’lib qolmoqda... Bu vazifalarni amalga oshirishda biz
asrlar mobaynida shakllangan milliy an’analarimizga, ajdodlarimizning boy
merosiga tayanamiz” 1
,- deb ta’kidladilar. Darhaqiqat, mustaqillik biz yoshlar
uchun yangi-yangi imkoniyatlar eshigini ochmoqda. Biroq, yosh avlod shiddat
bilan o’zgarayotgan dunyoga hamqadam bo’lishi, olis va yaqin o’tmish
merosimizni qay darajada o’zlashtirishi, ularning o’zligini anglashiga ham
bog’liqdir.
O’zbek xalqi boy adabiy yodgorliklarga ega. O’tmishda yaratilgan mo’tabar
og’zaki va yozma adabiyotimiz namunalarini chuqur o’rganish va bilish har bir
o’quvchining, shu yurtda yashayotgan kishilarning ulug’ burchidir. Bugungi
kunda, yurtimiz ozodlikka, xalqimiz istiqlolga erishgandan so’ng, o’tmish
mеrosimizga e’tibor yanada kuchaydi. Prеzidеntimiz I.A.Karimov o’zlarining
qator suhbatlari, nutq va kitoblarida buyuk ajdodlarimiz qoldirgan mеrosni
o’rganishning ahamiyatini qayta-qayta ta’kidlamoqdalar. Zеro, xalqimiz
mustaqillikka erishgandan so’nggina bizga noma’lum ko’pgina ulug’ shoirlarimiz,
olimlarimiz, muhaddislarimiz haqida ma’lumotga ega bo’ldik. Asarlarini o’rgana
boshladik.
Muammoning o’rganilganlik darajasi. Adabiyot taraqqiyotidagi hozirgi davr
ham janr, ham mavzu xilma-xilligi bilan ajralib turadi. Zamonaviy adabiyot – bu
juda noaniq hodisa. Bir tomondan, adabiyot va mualliflar avvalgi yillarda ko'p
asrlar davomida bo'lgani kabi, senzura bilan ham, hech qanday ramka yoki
kanonlar bilan ham cheklanmagan holda, yanada erkinlashdi. Boshqa tomondan,
4

aynan adabiyot hech nima va hech kim bilan chegaralanmaganligi sababli, bugun
bozorda siz nafaqat badiiy qiymatga ega, balki zamonaviy o'quvchilarning
shakllanishiga salbiy ta'sir ko'rsatadigan yuzlab nomdagi asarlarni ko'rishingiz
mumkin. Bugunki kungacha umumiy o’zbek adabiyotini davrlashtirish uchun
mushtarak fikr mavjud emas. Lekin adabiy siymolarni baholashda bo’lmasa ham
tanlash va kiritishda ma’lum mushtaraklikka erishildi. Chunonchi, ilk bosqich «X
asrga qadar bo'lgan turkiy adabiyot» deb nomlandi va xalq og’zaki ijodi hamda
kitobalarni qamrab oldi. Keyingi davr «X—XII asrlar»dan tasavvuf obzori va
Yusuf Xos Hojib, Mahmud Qoshg'ariy, Ahmad Yugnakiy, Ahmad Yassaviy,
Nizomiy Ganjaviy joy oldi [1]. «XII—XIV asrlar»ga Yunus Emro, Qozi
Burhoniddin, Kodekus Kumanikus, Nosiriddin Rabg'uziy, Nasimiy, Sayfi Saroyi
kiritildi. «XV asr» Alisher Navoiy, Qayg'usiz Abdol, Sulaymon Chalabiy, Asan
Qayg'i ijodidan tashkil topdi. «XVI asr»ga Fuzuliy, Bayramxon, Shoh Ismoil
Hatoiy, Bobur kiritildi. «XVII asr»dan Nobiy, Qorachao'g'lon, Mashrab, Avliyo
Chalabiy, Abulqozi joy oldilar. «XVIII asr» Mahtumquli, Buxor Jirov, Voqif,
Andalib, Huvaydo, Qurbonali Ma’rupiy asri deb kelishildi. «XIX asr»ga
Dadalo'g'lu, Molda Niyoz, Jambul, To'xtag'ul, Ogahiy, Nodira, Nomiq Kamol,
Tavfiq Fikrat, Mirzo Fathali Oxundzoda, Ismoilbek Gasprali, Yusuf Oqchura,
Abay, Kamina, Mulla Napas, Seyidiy kiritildi. «XX asr adabiyoti» mamlakatlar
prinsipi bilan hal qilindi. Chunonchi, Ozarbayjondan A.Sobir, J.Mamadqulizoda,
Husayn Jovid, Samad Vurg'un, M.H.Shahriyor, B.Vahobzoda ijodi olindi.
Qozog'istondan Shokarim, Mag'jon, M.Avezov, H.Sulaymon tanlandi.
Qirg'izistondan B.Aliqulov, Q.Tinistiuli, A.To'qomboyev, A.Usmonov,
Ch.Aytmatov ijodi olindi. O'zbekistondan A.Fitrat, A.Cho'lpon, A.Qodiriy, Oybek,
A.Oripov kiritildi. Turkiyadan M.E.Yurdakul, U.Sayfiddin, Ziyo Ko’k Alp, M.A.
Erso'y, Ya.K.Bayotli, R.N.Guntekin, F.N.Chamlibel, A.H.Tanpinar, O’rxon Vali,
Arif Nihot Asiya, Tariq Bo’qro ijodlari olindi. Turkmanistondan B.Kerboboyev,
X.Deryayev, O.Otajonov, K.Qurbonnepesov kiritildi [2, 52]. Bu davrlashtirish
butun O’rta Osiyo xalqlari ijodkorlari bo’yicha olib borilgan. Ulug’bek Hamdam
hozirgi o’zbek she’riyatida beshta asosiy yo’nalishni ajratib ko’rsatadi:
5

- an'anaviy; - xalq (folklor); - zamonaviy; - aruz; - sinkretik.
Uning fikricha, istiqlol davri she’riyati har qanday mafkuraga xizmat qilishdan
bosh tortdi va hayotni aks ettirishning yangi shakllarini topishga intiladi, o’zining
asl kanaliga kirishga harakat qiladi. Natijada, u odamga yaqinroq bo'lib, uning
dardi haqida gapiradi. Yana bir ekstremal narsa bor: o’z ichki dunyosiga haddan
tashqari sho’ng’ib ketgan shoir o’zini o’rab turgan olamni unutadi. Shu tufayli
poetik makon keskin qisqaradi. Boshqa tomondan, modernizm tarafdorlari
she'riyatni o'ziga xos o'yinga aylantirishga intilishadi: ular xuddi futuristlar va
dekadentlar singari "san'at uchun san'at" shiori ostida ijod qilishadi. Bunday holda,
chinakam she'riyat fonga o'tadi. She'r ochiq maydonlardan saralangan g'ayratli
versifikatsiya ishqibozlarining kamera doirasiga qaytdi. Umumiy oqimdan
ifodalilik va uslubiy xususiyatlar farqiga qaramay, biz o’zbek she’riyatining bir
qancha yirik vakillari: Tursun Ali, Bahrom Ro’zimuhammad, Faxriyor, Aziz Said,
Go’zal Begim va boshqa iste’dodli shoirlarni ajratib ko’rsatamiz. Zamonaviy
she'riyatda etakchi o'rinni an'anaviy yo'nalish, tk. xalqning ma’naviy manfaatlari
bilan bog’liq bo’lib, shuning uchun ham minglab nusxada nashr etiladi: bular Erkin
Vohidov, Abdulla Oripov, Halima Xudayberdiyeva, Usmon Azim, Muhammad
Yusuf, Mahmud Toir, Rajiddin Sayid, Iqbol Mirzo. Halima Ahmedova, Rahimjon
Rahmat, Zebo Mirzaevalarning ramziy she’riyati yangi o’zbek she’riyatining
alohida sahifasini ochadi. Ulug’bek Hamdam Nikolay Ilyin, Bax Axmedolv,
Zamira Qosimova, Olga Grigorieva, Saodat Komilova, Ra’no Azimova, Oygul
Suyudukov va boshqa ko’plab iste’dodli tarjimonlarni alohida ta’kidlab o’tdiki,
ular tufayli bugungi kunda zamonaviy o’zbek mualliflari rus tilida o’qilmoqda.
Kurs ishi ob’ekti: Kurs ishi uchun xalqimiz uchun va butun adabiyotshunoslar,
o’quvchilar uchun qadrli va tanish bo’lgan adib A.Oripov ijodi haqidagi
ma’lumotlar obyekt qilib olindi.
Kurs ishining tuzilishi va hajmi. Kurs ishimning tarkibiy tuzilishiga ko’ra
kirish, ikkita mustaqil bob, xulosa va foydalanilgan adabiyotlar ro’yxatidan
iborat.
6

I.BOB. YANGI O’ZBEK АDАBIYOTI TАRIХIDА АBDULLА ORIPOV
IJODINING TUTGАN O’RNI
Аbdullа Oripov 60-yillаrdа Erkin Vohidov, Omon Mаtjon, Hаlimа Хudoyberdievа,
Oydin Hojievа singаri ijodkorlаr bilаn bir qаtordа o’zbek аdаbiyotigа kirib keldi.
Shoir ijodining ilk dаvridаn boshlаb o’z uslubi vа o’zigа хos yangroq ovozi bilаn
she’riyatimizdа Yangilik yarаtib, ko’pchilikning diqqаtini o’zigа jаlb qildi. Аbdullа
Oripov 1941 yil 21 mаrtdа Qаshqаdаryo viloyati Koson tumаni Neko’z qishlog’idа
tug’ilgаn. U 1958 yildа Toshkent Dаvlаt Universiteti filologiya fаkultetining
jurnаlistikа bo’limigа kirib, 1963 yildа tаmomlаgаn. So’ngrа u 1963-74 yillаr
orаlig’idа nаshriyotdа, 1974-80 yillаrdа “Shаrq yulduzi”, “Gulхаn” jurnаllаridа
ishlаdi. Undаn keyin O’zbekiston Respublikаsi Yozuvchilаr uyushmаsidа turli
lаvozimlаrdа fаoliyat ko’rsаtdi. Аbdullа Oripov qisqа vаqt dаvomidа muаlliflаr
huquqini himoya qilish qo’mitаsigа rаhbаrlik qildi. Hozirgi kundа shoir O’zbekiston
Yozuvchilаr uyushmаsining rаhbаridir. Qishloqdаgi mа`sumonа mа`yus hаyot, tаbiаt
sokinligi, muhаbbаt kаbi tuyg’ulаr uni shoirlikkа undаdi. SHoir ko’nglining ilhom
bulog’i ochildi. Shoirning ilk she`rlаri tаlаbаlik dаvridа mаtbuotdа e`lon qilinа
boshlаdi. Аbdullа Oripovning birinchi to’plаmi 1965 yildа “Mitti yulduz” nomi bilаn
bosilib chiqdi. SHoirning bа`zi ilk she`rlаridа mаvhumlik аlomаtlаri, bаhsli vа
ziddiyatli o’rinlаr sezilаrdi. Biroq ulаrni g’oyaviy nuqson sifаtidа emаs, bаlki o’sish
qiyinchiliklаri tаrzidа qаbul qilish lozim. “Mitti yulduz” to’plаmi shoirning hаqiqiy
ijod yo’ligа kirgаnligidаn dаlolаt beruvchi kitob sifаtidа mаydongа kelgаn edi.
Аbdullа Oripov bu to’plаmgа kiritilgаn she`rlаridа tаbiаt mаnzаrаlаri tаsvirigа
ko’proq o’rin berаdi. Mаsаlаn “Аrchа” she`ridа shoir o’zining tuyg’ulаri yuksаk
cho’qqigа ko’tаrilgаnligini ko’rsаtishgа hаrаkаt qildi. Toshyo’nаr ustа nogаhon
аrchаning ustigа tosh tushirib yuborаdi. Аmmo аrchа bukilmаydi. Yillаr o’tib, qаytib
kelgаn ustа hаyrаtdаn qotib qolаdi: аrchа toshni boshidа ko’tаrgаnchа gurkirаb o’sib
turаrdi... Hаqiqаtdаn uzoq bo’lgаn bu voqeа tаsviri bilаn shoir nimа demoqchi? Bu
she`rdа butun hаyot hаqiqаti nаmoyon bo’lаdi. Dаstlаbki chog’lаrdа Аbdullа Oripov
o’zining yashаshdаn kuzаtgаn mаqsаdlаri vа аsosiy estetik prinsiplаrini quyidаgichа
ifodаlаgаn edi:
7

Men shoirm а n
Ist а s а ngiz shu.
O’zimniki erur shu sozim.
Birovl а rd а n olm а dim tuyg’u
O’zg а g а h а m berm а m ovozim.
SHoir А .Oripov “Mitti yulduz” she`riy to’pl а mid а n keyin yan а bir nech а kitobl а r
e`lon qildi: “Ko’zl а rim yo’lingd а ” (1966), “On а jon” (1969), “Ch а shm а ”, “Ruhim”
(1971), “O’zbekiston” (1972), “H а yr а t” (1974), “Yurtim sh а moli” (1976), “N а jot
q а l` а si” (1980), “Yill а r а rmoni” (1984), “Ishonch ko’prikl а ri” (1989), “Munojot”
(1992), “Dunyo” (1995), “H а j d а ft а ri” (1995), “S а yl а nm а ” (1996) shul а r
juml а sid а ndir. Hozirgi kund а А bdull а Oripovni butun m а ml а k а t ya х shi bil а di v а
uning а s а rl а rini sevib o’qiydi. U osonlikch а ijodiy k а molotg а erishm а g а n а lb а tt а .
Zot а n, shoir Yoshligid а noq ijodiy ishg а k а tt а m а s`uliyat bil а n q а r а di. Binob а rin,
ustoz А .Q а hhor: “ А bdull а ning bitt а х isl а ti meng а m а `qul. U f а q а t o’zi ko’rg а n v а
o’zi bilg а n n а rs а l а rnigin а yoz а di”, - deb bejiz а ytm а g а n. Buning ustig а , shoir а s а rg а
jilo v а s а yq а l berishd а n а slo erinm а ydi. CHunki u she`riyatni vijdon ishi deb bil а di.
SHuning uchun h а m u s а mimiy i х los v а m а mnuniyat bil а n:
Boshin egg а y h а mish а
Oston а ngd а А bdullo,
Eng oliy b ах tim mening,
On а jonim, she`riyat,
Topg а n toj-t ах tim mening,
Jon а jonim she`riyat, -
deb kuyl а ydi.
А bdull а Oripov she`rl а rid а f а ls а fiy ter а nlik bil а n jo’shqin lirizm uyg’unl а shib
ketg а n. Uning “O’zbekiston”, “Munojot”ni tingl а b”, “ А vlodl а rg а m а ktub”,
8

“O’yl а rim”, “B а hor”, “Birinchi muh а bb а tim”, “Yuzm а -yuz”, “Otello”, “Kuz”,
“S а r а ton”, “Dengizg а ” v а boshq а q а tor she`rl а rid а m а n а shu х ususiyat yaqqol
sezil а di. Bu fusunkor v а ter а n she`rl а r o’zbek milliy а d а biyotining mumtoz
n а mun а l а ri bo’lib, yuks а k b а diiyligi, m а ntiq а n kuchliligi, jo’shqinligi, yoqimliligi v а
lirik tuyg’ul а rg а boyligi bil а n а jr а lib tur а di:
Eshilib, to’lg’onib ingr а n а di kuy,
А srl а r g’ а mini so’yl а r “Munojot”.
Kuyi shund а y bo’ls а , g’ а mning o’zig а
Q а nd а y chid а y olg а n ek а n od а mzod.
Ko’rin а diki, А bdull а Oripov fikrl а r v а ehtirosl а r shoiridir. Uning ijodiy q а mrovi
keng, fikri ter а n v а must а qil, b а diiy mushoh а d а l а ri kuchli, ehtirosi jo’shqin, p а rvozi
yuks а k. U loq а ydlikni bilm а ydi. А n а shung а ko’r а , shoir she`rl а ri jo’shqinligi v а
lirik tuyg’ul а rg а boyligi bil а n o’quvchil а rni m а ftun et а di.
А bdull а Oripovning “J а nn а tg а yo’l” dr а m а tik dostonid а qiyom а t v а o х ir а t, do’z ах
v а j а nn а t, s а vob v а gunohl а rni o’lch а ydig а n а fson а viy t а rozi sing а ri tushunch а l а r v а
f а nt а stik voqe а l а r h а qid а hikoya qilin а di. Yigit, On а , Ot а , Do’st, O’spirin, Q а riya
sing а ri h а yotiy q а hr а monl а r bil а n birg а dostond а T а rozibon, F а risht а , Hur qiz,
Yugurd а k, S а do k а bi r а mziy obr а zl а r h а m yar а tilg а n. Bul а r orq а li shoir а dol а t v а
to’g’rilikk а , vijdon v а insofg а , ах loq-odob v а ya х shilikk а doir umuminsoniy
q а driyatl а rni, olij а nob f а zil а tl а rni t а rg’ib-t а shviq etishd а diniy tushunch а l а rd а n h а m,
r а mziy obr а zl а rd а n h а m donolik bil а n foyd а l а n а olg а n. SHoirning dostondаn
ko’zlаgаn mаqsаdi oхirgi misrаlаrdа ifodаlаngаn:
Bir rivoyat b а hon а yu, doston so’yl а dim,
Turli-tum а n t а qdirl а rni а yl а b muj а ss а m,
Od а ml а rg а ibr а t bo’lsin, deya o’yl а dim.
Inson v а uning h а yoti h а qid а gi f а ls а fiy o’yl а rg а h а md а ul а rning Yangich а t а lqinig а
boyligi s а b а bli “J а nn а tg а yo’l” dostoni v а umum а n, m а zkur а s а r kiritilg а n “N а jot
9

q а l` а si” kitobi А bdull а Oripov ijodining gum а nistik mohiyati chuqurl а shg а nligid а n
d а lol а t ber а di. Shu bil а n birg а m а zkur kitob shoir ijodiy yo’lining etuklik bosqichi
boshl а ng а nligini bildiruvchi jiddiy а d а biyot hodis а si sif а tid а m а ydong а kelg а n edi
v а respublik а ning “H а mz а ” nomid а gi d а vl а t mukofotig а s а zovor bo’lg а n edi. SHoir
o’zi а ytg а nidek, h а qiqiy insoniylik, ilm v а z а kov а t, mehr-muh а bb а t insonni doimo
ya х shilik v а ezgulikk а und а ydi.
Х uddi m а n а shu g’oyal а r shoirning “H а j d а ft а ri” turkum she`rl а rid а h а m yaqqol
n а moyon bo’lg а n:
Tegirmon toshidek а yl а ndi t а qdir,
K а rvonl а r to’zg’idi, s а rbonl а r b а sir,
B а ndi bo’lg а n edi, Ulug’ yurt, ах ir,
Keldim, m а d а d bergil, yo K а `b а tulloh.
А vj oldi ig’voyu firib, r а zol а t,
Yig’l а di bir chetd а etim а dol а t.
Bormi s а od а tg а , ах ir, k а fol а t,
Keldim, m а d а d bergil, yo K а `b а tulloh.
Shoir yar а tg а n dostonl а rd а n yan а biri “R а njkom” (1988) deb а t а l а di. SHoir bund а
f а ls а fiy g’oyal а rni ilg а ri sur а di.
А zizim, dil q а srig а beso’roq kir а ko’rm а ,
Und а qo’sh-qo’sh ilonl а r, а jd а hol а r yot а di.
Sen birovni topt а y deb behud а ot surm а –
H а r kimning o’z quYoshi, o’z ufqig а bot а di...
Dostond а j а miyatd а gi insonl а rning h а yotid а gi go’z а llikni topt а shg а bo’lg а n h а r а k а t
qiluvchil а r shirk а ti tuzilishi ko’rs а til а di. Doston voqe а si “R а njkom” а `zol а rining
10

o’z а ro suhb а ti v а f а rrosh а yold а n d а kki eb, sh а rm а nd а bo’lishi а sosig а qurilg а n.
Ko’rin а diki, “R а njkom” dostonid а nore а l h а yot hodis а si а ks etg а n, ха yoliy t а shkilot
а `zol а rining kirdikorl а rini ko’rs а tishg а h а r а k а t qiling а n. А bdull а Oripovning
“H а kim v а а j а l” (1980) dostonid а es а а s а r g’oyasini g а vd а l а ntirishd а uzoq o’tmish
m а nz а r а l а rid а n o’rinli foyd а l а nilg а n. J а hon tibbiyot ilmining buyuk d а hosi А bu А li
ibn Sino h а qid а yozilg а n bu dostond а umum а n, inson h а yotig а t аа lluqli v а а b а diy
z а mon а viy bo’lg а n mu а mmol а r ko’t а rilg а n. Und а h а yot v а inson, ilm v а o’lim,
olij а noblik v а h а s а dgo’ylik h а qid а gi ter а n ijtimoiy fikrl а r b а diiy t а rzd а
g а vd а l а ntirilg а n.
Dostond а h а kimning h а s а dgo’y shogirdi Mirzo m а lik а g а bo’lg а n muh а bb а tini
yur а gig а sig’dir а olm а y ustozini o’ldir а di v а dunyo, sukut ichr а bo’lg а n donishm а nd
t а n а sining uyg’onishini kut а di:
Bu sukutning tug а ydig а n z а moni yo’qdir,
Bu umrning poyoni yo’q, u v а qtd а n holi.
Ko’r а di-yu, so’zl а y des а z а boni yo’qdir,
Eshit а di, tur а y des а yo’qdir m а joli.
А .Oripovning she’riyatid а gi o’zig а х oslik uning а joyib obr а zl а r top а olishid а h а m
ko’rin а di. M а s а l а n, shoir “S а brning t а gi s а riq oltin” m а qolig а o’ х sh а b ket а dig а n
n а sih а tomuz “Shoshm а slik h а qid а b а ll а d а ” yar а tg а n v а kutilm а g а n timsoll а r top а
olish m а hor а tini yaqqol n а moyon qilg а n:
Z а ming а shoshm а sd а n q а d а m qo’y, bo’t а m,
Shoshm а sd а n а yl а n а r erning o’zi h а m.
А bdull а Oripovning estetik q а r а shl а rid а n а yon bo’lishich а , lirik а insoniyat b а diiy
t а f а kkuri, yar а tg а n v а yar а t а dig а n mo’`jiz а l а rd а n biri bo’lib, kishining ol а m v а
borliqq а hissiy emotsion а l munos а b а ti orq а li od а ml а rni ezgulikk а , ruhiyatni
pokl а shg а chorlovchi m а `n а viy boylik hisobl а n а di.
11

1.1. O’zbek mumtoz adabiyotining shakllanishi va taraqqiyot bosqichlari,
asosiy yo’nalishlari
O’zbek adabiyoti qadimiy tarixga ega. Adabiyot jamiyat hayotining o’ziga xos
ifodasi. U jamiyat tarixidagi jiddiy o’zgarishlarni xilma-xil obrazlar vositasida turli
badiiy shakllarda aks ettirdi. Adabiyot, avvalo, so’z va ruhiyat san’atidir. U inson
ruhiyatidagi nihoyatda nozik tovlanish va ohanglarni ilg’ashga, ularni aks
ettirishga intiladi. Dunyoda insonlar bir-birlariga o’xshamaganlariday, ularning
qalb k е chinmalari ham takrorlanmasdir. Badiiy adabiyot bilan adabiyot tarixi
shug’ullanadi. O’zbek adabiyoti tarixi nozik ruhiy holatlarni mahorat bilan aks
ettiradigan durdonalarga boydir. Ular hozirgi avlod ruhiyatida, qalbida ham
hayajon uyg’ota oladi, ularning ma’naviy boyishlariga t е gishli hissa qo’sha oladi.
Ular ma’naviy kamolotga xizmat qiladi.
Adabiyot tarixi fani badiiy adabiyotning tarixiy taraqqiyot jarayonini o’rganadi va
o’rgatadi. Har bir xalqning o’z tarixi, madaniyati, san’ati va adabiyoti bor. Shunga
ko’ra, adabiyot tarixi ma’lum bir xalqning-shu adabiyotni yaratgan xalqning nomi
bilan ataladi.
O’zbek xalqi ma’naviy madaniyatining katta va ajralmas bir qismi o’zbek
adabiyotidir.
O’zbek adabiyoti tarixi o’zbek xalqining qadim zamonlaridan boshlab hozirgi
kunga qadar yaratgan badiiy adabiyotini o’z ichiga oladi. Adabiyotshunoslikda
o’zbek adabiyoti tarixi ikki nom asosida tilga olinadi:
O’zbek mumtoz adabiyoti.
Hozirgi zamon o’zbek adabiyoti yoki XX-XXI asrlar o’zbek adabiyoti.
O’zbek mumtoz adabiyoti d е ganda eng qadimgi davrlardan boshlab, XX asr
boshlarigacha bo’lgan davr nazarga olinadi.
O’zbek adabiyoti tarixi xilma-xil tur va janrdagi badiiy asarlarni o’z ichiga oladi.
Lirika va epos o’tmish o’zbek adabiyotining asosiy turlaridir. Fazal, muxammas,
musaddas, noma, ruboiy, doston, hikoyat va boshqalar k е ng tarqalgan adabiy
janrlardir. O’zbek adabiyoti tarixi xilma-xil adabiy tur va janrlarning shakllanishi
va rivojlanishi tarixi hamdir.
12

O’tmish o’zbek adabiyoti bir qator m е muar va tarixiy asarlarni ham o’z ichiga
oladi. «Boburnoma», «Shajarai turk», «Shajarai tarokima», «Firdavs ul-iqbol» va
boshqalar shular jumlasidandir. O’zbek adabiyoti tarixi «Tohir va Zuhra», «Bo’z
o’o’lon», «Yusuf Ahmad» kabi xalq kitoblarini ham o’z ichiga oladi. Bular
folkloristikaning ham, adabiyot tarixining ham pr е dm е tidir. Tarjima adabiyot ham
o’zbek adabiyoti tarixining muhim bir qismini tashkil etadi. O’zbek xalqi asrlar
davomida ko’pgina xalqlar bilan iqtisodiy va madaniy aloqada bo’lib k е ldi. Shu
aloqalarning m е vasi sifatida tarjima adabiyot vujudga k е ldi. O’zbek tiliga tojik,
ozarbayjon, eron, hind, arab, rus va boshqa xalqlarning ko’p badiiy asarlari va tarix
kitoblari tarjima qilindi. Nizomiyning «Xisrav va Shirin», «Haft paykar»,
Sa’diyning «Bo’ston», «Guliston», Jomiyning «Bahoriston», «Yusuf va Zulayho»,
Hiloliyning «Shoh va gado», shuningd е k, «Kalila va Dimna», «Ming bir k е cha»,
«Ravzatus safo», «Badoyi-ul-vaqo е » va boshqalar shular jumlasidandir. Sobiq
Sho’rolar davrida ko’p sohalarda bo’lgani kabi, o’zbek adabiyotiga munosabat
masalasida ham bir yoqlamalikka yo’l qo’yildi. Adabiyot vakillari «saroy adabiyoti
vakillari», «diniy-mistik adabiyot vakillari», «progr е ssiv adabiyot vakillari» kabi
ajratishlar asosida baholandi. Saroy adabiyoti, diniy-mistik adabiyot vakillari d е b
nom olgan qator shoirlar m е rosi е tarlicha nashr etilmadi. Yoki ular ijodi kamsitildi.
Ko’pgina badiiy ijod namunalarini xalqqa е tkazishga to’sqinlik qilindi. Izoh: bu
holat misollar bilan asoslanadi. O’zbekiston mustaqilikka erishgandan so’ng,
o’tmish adabiyotimizga e’tibor kuchaygani bois Yassaviy, Sulaymon Boqirg’oniy,
Imom Fazzoliy, Bahouddin Naqshband, So’fi Olloyor, Haziniy, Husayniy, Amiriy,
F е ruz kabilarning nomlari xalqqa k е ng ma’lum qilindi. Asarlari chop etildi. Buyuk
hurmat va ehtirom ko’rsatildi. Adabiyot tarixi xalq tarixining ajralmas bir qismidir.
Badiiy adabiyot taraqqiyoti jamiyatning umumiy taraqqiyoti bilan uzviy bog’liqdir.
Adabiyotni davrlashtirish asosida o’rganish maqsadga muvofiq ko’riladi.
Adabiyotshunosligimizda adabiyotni davrlashtirish muammolidir. Adabiyotni
davrlashtirishga nima asos qilib olinadi? Mana bu savolga aniq javob b е rish qiyin.
Ayrim mutaxassislar adabiyot tarixi bosqichlarini podsholarning, sulolalarning
hukmdorlik davri bilan, boshqalari esa yirik tarixiy voq е alar bilan bog’lashadi.
13

Ba’zi olimlarimiz (prof. N.Malla е v) o’zbek adabiyoti tarixini, bir tomondan,
jamiyatning umumiy taraqqiyot qonunlari, o’zbek xalqining ijtimoiy-siyosiy
hayotdagi taraqqiyoti, ikkinchi tomondan, adabiyot tarixi taraqqiyotining o’ziga
xos xususiyatlarini: badiiy adabiyotning ijtimoiy mohiyati, vazifasining o’sib
borishi, adabiy tur va janrlarning shakllanishi, taraqqiy etishi hamda so’z
san’atining boshqa jihatlari takomiliga xos xususiyatlarni ko’zda tutib bosqichlarga
ajratish k е rakligini ko’rsatib o’tishgan. Prof. B.To’xli е v adabiyot tarixini
quyidagicha davrlashtirishni tavsiya etadi:
2. Eng qadimgi adabiy yodgorliklar («Av е sto», «Alpomish» va b.)
3. Ilk o’rta asrlar adabiyoti («Kult е gin» bitiklari va b)
4. O’rta asrlar adabiyoti (IX-XVI asrlar):
5. A.T е muriylar davri adabiyoti.
6. A.Navoiy va uning davri adabiyoti.
7. XVII-XIX asrlar adabiyoti.
8. XX asr adabiyoti.
9. Prof е ssor N.Malla е vning oliy o’quv yurti talabalari uchun chiqargan darsligida
quyidagi bosqichlar b е rilgan:
10. Eng qadimgi adabiy yodgorliklar.
11. X-XII asrlar adabiyoti.
12. XIII asrdagi va XIV asr boshlaridagi adabiyot.
13. XIV asr o’rtalaridan XVII asrgacha bo’lgan adabiyot.
14. XVII asrdan XIX asrning o’rtalarigacha bo’lgan adabiyot.
15. XIX asrning ikkinchi yarmi va XX asr boshlaridagi adabiyot.
16. Biz o’zbek adabiyoti tarixi (mumtoz adabiyot)dan yangi darslik nashr
etilguncha N.Malla е v tavsiya etgan bosqichlar asosida o’zbek adabiyotini
(o’zbek mumtoz adabiyotini) o’rganishni ma’qul topdik.
17. Eng qadimgi adabiy yodgorliklar Markaziy Osiyo hududida qadimdan
yashagan o’zbek, tojik, turkman va boshqa xalqlarning adabiy yodgorliklaridir.
K е yingi taraqqiyot bosqichlaridagi adabiyot esa b е vosita o’zbek xalqi
tomonidan yaratilgan adabiyotdir.
14

1.2. Abdulla Oripov lirikasi haqida
Milliy adabiyotimizning fidoyilaridan bo’lgan Abdulhamid Cho’lpon va
Fitratlar boshlab bergan yangi tizim, samimiy misralar, inson qalbi manzarasi
inkishofini maqsad qilgan satrlarga ega vazn keyingi she’riyat tabiatini belgilashda
muhim omil bo’lib xizmat qildi. XX asr o’zbek adabiyoti ijod olamiga o’z so’zi,
ovozi bilan betakror, favqulodda iste’dodga ega bo’lgan bir guruh shoir va
adiblarni ma’naviyatimiz rivoji uchun eng zarur vaqtda taqdim etdi. Abdulla
Oripov mana shunday shoirlar sirasiga kiradi. U she’riyat bilan birga o’sdi,
ulg’aydi. Xuddi tuyg’ulari kamol topib, o’sib borgani kabi adabiyotga qarashi,
uning masalalariga muayyan munosabati ham shakllanib bordi. Har bir odam
o’ziga xos individual qobiliyat va intellekt sohibi. Lekin buning o’zi yetarli emas.
Odam ma’lum sohada muayyan natijaga erishishi uchun, albatta, ilmiy va amaliy
maktablarni o’tamog’i lozim. Abdulla Oripov mana shu maktabni ulug’ ustozlarga
ma’naviy shogirdlikka tushish, qolaversa, hayot tajribasi yordamida o’tadi.
Respublikamizning Birinchi Prezidenti I.A.Karimov O’zbekiston Davlat
madhiyasining muhokamasiga bag’ishlangan majlisda: “Abdulla Oripovdek
shoirlar yuz yilda bir marta dunyoga keladi” [1], deb aytgan edi. Shoir ijod olamiga
kirib kelgan ilk davrlardanoq so’zga, badiiy ijodga yuksak hurmat va o’ta
ehtiyotkorlik bilan yondashgan. “Abdulla Oripov ijodida har bir so’z uzukka
qo’yilgan ko’zdek nurlanib, mazmun bilan uyg’unlik hosil qiladi. Har bir she’r
simfoniya, uning o’z notasi bor. Bu she’rlarning yana bir xususiyati shuki,
chaqmoqqanddek til ostida olib yursangiz, ta’mi chiqaveradi. Oqibatda bu she’rlar
ixtiyorsiz yodda qoladi [2].” Abdulla Oripov lirikasini o’rganish, she’rlarining
biografik asosi va ijodkor shaxsiy kechinmalarining o’zaro aloqalari chegarasini
aniqlab olish, undagi ma’naviy-ruhiy quvvatlarni o’qish va uqish, hayotiy, falsafiy
xulosalardan ibrat olish bugungi avlod tarbiyasida muhim ahamiyatga ega. Shoir
badiiy adabiyotga kirib kelgan ilk kunlardan boshlab, Vatan, ona tabiat, til sofligini
saqlab qolishga doir mavzularni qalamga oldi. Dastlabki she’rlaridan tortib, to
umrining so’nggi damlarida yozilgan asarlarining barchasida ifodalangan millat
manfaati, samimiyat, haqiqatga xizmat qilish kabi tushunchalar shoir hayotining
15

bosh a’moli ekanligini ko’rsatib turibdi. Shoir umrining so’nggi yillarida xastalik
tufayli xorij shifoxonalarida davolandi. Lekin o’sha og’ir damlarida ham bir lahza
bo’lsa-da she’riyatdan uzoqlashmadi. Masalan, “Ummon bo’yidagi o’ylar” she’ri
yirik hajmda ya’ni 80 misradan iborat. Bu she’r 2015-yil 1-sentabrda yozilgan
bo’lib, vatanimiz mustaqillik bayramiga bag’ishlovdir. Shoir garchi jisman
og’riqlar iskanjasida bo’lsa ham, qalban yurtidan bir lahza ham ayro tushmaganini
guvohi bo’lamiz. Mening ko’z o’ngimdan har lahza, har dam Aslo ketgan emas
yurtim jamoli. Uzoq bu ummonda suzib yursam ham,yuzimga urildi go’yo
shamoli… Goho tig’ tagida turib ham Vatan kelajagi va ravnaqi borasida o’y
surish ulkan jasoratdir. Yaratgandan umid qilganda ham o’z salomatligi emas,
balki Vatani kelajagi borasida o’tindi. Bir umr kurashdik orzular uchun, Havoyi
so’z aytib, o’rtama jonni. Dunyo karvonining boshida bir kun Ko’rsam yetarlidir
O’zbekistonni[3]. Shoir har jabhada mukammallikni ko’rishni orzu qiladi, dunyoda
insof, mehr, diyonat, adolat, vijdon kabi matlablar tobora noyoblashib
borayotganligidan tashvishga tushadi. Insonni badiiy-falsafiy talqin qilish shoir
ijodida inson talqinining xarakterli xususiyatini tashkil etadi. “She’r – ruhiy holat
mahsuli. Ruh va tafakkur birlashgan joyda she’r paydo bo’ladi. She’rning tug’ilishi
aks-sadoga bog’liqdir. Miyada muvozanat buzildimi, uning aksi yo ijobiy, yo
salbiy she’rni yaratadi. Fizika fanidagi musbat va manfiy zaryadlarga o’xshash
bo’ladi. Adibda taassurot, qarama qarshilik kuchli bo’lganda ajoyib she’rlar
tug’iladi”[4]. Ijodkor hayotyo’lidagi dinamikasini, tarixiy va shu bilan birga
ginetik tomondan kuzatishga yordam beruvchi usullardan biri biografik metod
hisoblanadi. Darhaqiqat, shoir hayotida ro’y bergan yaxshi hodisalar yoxud
dramatizmga boy voqeliklar ana shu kayfiyatni ifoda etuvchi she’rlar yaralishiga
zamin tayyorlaydi. Biografik metodning maqsad va vazifasiga ijodkor tarixi va
uning ish faoliyati bilan bog’liq bo’lgan hodisalarni o’rganish kiradi. Biografik
metod asosida, o’rganilayotgan shaxs va uni o’rab turgan atrof-muhit ta’siri
yotadiki, asarni tahlil yoki talqin etish jarayonida unda aks etgan voqea hodisalar,
yo bo’lmasa qahramonlar xarakteri aslida o’z hayotida uchratgan kimsalar
xarakteri bilan uzviy bog’liq bo’lishi mumkin. Mening bitta armonim bor,
16

Kimliging bilmay, Sen haqingda chiqarmasin birov xulosa. Lekin yuzsiz
raqiblaring andisha qilmay, Titkilaydi tarjimai holingni rosa [5]. Bu misralar ham
lirik qahramon shaxsiy hayotiga aloqador deya ayta olamiz. Negaki atrofidagi
ayrim kimsalarning lirik qahramonga bergan ozori, ba’zi paytlarda tirnoq ostidan
kir qidirishlar bu kabi misralarning tug’ilishiga zamin hozirlagandir balki.
“Adolat” deb nomlangan yuqoridagi she’rda hasadgo’ylik qoralanadi. XXI asr
o’zbek odami nega bu holatga tushib qolganidan hayratga tushadi. Bilib-bilmay
boshqa bir insonga tosh otish, nafs va mansab ilinjida begunoh odamni badnom
qilish odati muazzam ajdodlarimizdan qolmagan edi-ku? Ruh va jism ehtiyoji
orasidagi mezonning posangisini nega boshqara olmayapmiz? Nega har bir odam
bugunga kelib o’z qilmishiga javob bera olmay qolmoqda? Shoir bu kabi o’ylar
qarshisida ruhan ezilsa-da, lekin hasad va badbin kimsalar qilmishidan ancha
baland ekanini, bu holatni taqdirdan deb qabul qilish ancha yashash uchun osonroq
kechishini mana bu satrlar orqali ko’rsatib beradi: Tashna chog’ing namakobni
uzatsa taqdir, deysan, ushbu ishorada ma’no bor, katta. Balki suvni icholmassan,
lekin baribir, Shukronalar aytmog’ing shart dildan, albatta… “Inson bolalari bir
sayyorada istiqomat qilar ekanlar bir-birlaridan nimanidir o’rganishlari shart. Bir-
biriga hasad bilan emas, havas bilan qarashlari lozim. Shoir lirikasining deyarli
barchasi psixobiografik asosga ega deb ayta olamiz. Lekin o’z navbatida ularni
shunchaki shaxsiy kechinma deb qabul qilmaslik kerak. Chunki u odamzotning bir
yutug’idan quvonsa, boshqasidan ranjiydi. Biz avlodlar esa buyuk ijodkorlar
falsafiy xulosalaridan ibrat olishimiz, adabiy merosini anglashimiz va amal
qilishimiz kerak. 1
1
Uzoq Juraqulov. Hududsiz jilva. T;. “Fan” nashriyoti 2006 y. 22-bet.
Abdulla Oripov ijodiy konsepsiyasida milliy ma’naviyat masalasi. O‘zMU xabarlari. – Toshkent, 2018, - № 1/3 B.
395-399
17

II BOB. ABDULLA ORIPOVNING “JANNATGA YO’L” ASARI BADIIY -
FALSAFIY G’OYASINING TASVIRIY YECHIMI
O’zbek adabiyoti va madaniyati rivojiga ulkan hissa qo’shgan atoqli shoir, taniqli
jamoat arbobi, O’zbekiston Respublikasi davlat madhiyasi muallifi, O’zbekiston
Qahramoni Аbdulla Oripovning betakror ijodiy merosi, uning Vatanga muhabbat,
vafo va sadoqat tuyg’usini, olijanob insoniy fazilatlarni madh etgan yetuk badiiy
asarlari, sermazmun hayoti va ijtimoiy faoliyatining xalqimiz ma naviyatiniʼ
yuksaltirish, yosh avlod tarbiyasidagi o’rni beqiyosdir. Аbdulla Oripovning «Tilla
baliqcha», «Men nechun sevaman O’zbekistonni» singari dastlabki she rlari
ʼ
talabalik yillarida yozilgan va o’zbek she riyatiga yangi, iste dodli, o’ziga xos
ʼ ʼ
ovozga ega shoirning kirib kelayotganidan darak bergan. Ko’p o’tmay, «Mitti
yulduz» (1965) ilk she rlar to plamining nashr etilishi she riyat muxlislarida paydo
ʼ ʼ ʼ
bo’lgan shu dastlabki tasavvurning to’g’ri ekanligini tasdiqlagan. Abdulla Oripov
Yozuvchilar uyushmasiga raislik qilgan kezlari O’zbekiston eng yangi tarixi
adabiy jarayoniga rahbarlik qildi. Uning she riyati Muhammad Yusuf kabi ko’plab
ʼ
shoirlar ijodining shakllanishiga ta sir ko’rsatgan. Аbdulla Oripov jahon adabiyoti
ʼ
durdona asarlarini o’zbek kitobxonlariga yetkazishda ham samarali mehnat qildi. U
Dantening “Ilohiy komediya”sining “Do’zax” qismini, А.S.Pushkin,
N.А.Nekrasov, T.G.Shevchenko, L.Ukrainka, R.Hamzatov, Q.Quliev va
M.Bayjiev asarlarini o’zbek tiliga mahorat bilan tarjima qildi. O’z navbatida, uning
asarlari ham rus, ingliz, bolgar, turk, ukrain, turkman, ozarbayjon kabi ko’plab
xorijiy tillarga tarjima qilingan. Insoniyat tarixida hech bir davr millati san’ati
yo’qki diniy mavzuga murojaat qilmagan bo’lsa. Yurtimiz ijodkorlari ham bundan
mustasno emas. Atoqli shoir «Zamonaviy dunyoda innovatsion tadqiqotlar:
Nazariya va amaliyot» nomli ilmiy, masofaviy, onlayn konferensiya Abdulla
Oripov qalamiga mansub “Jannatga yo’l” asari ham mazkur mavzu doirasiga
kiruvchi asarlardan biri hisoblanadi. “Jannatga yo’l” dostoni 1980-yil ilk marta
dunyo yuzini ko’rgan. Asar nazm va dramaturgiya janrlari hususiyatlarini o’z
18

ichiga olgan. Doston fantastika yo’nalishidagi afsonaviy-mifologik mavzu asosida
yaratilgan bo’lib, asarda adib o’ziga azob berayotgan ichki g’alayonni
tasvirlamoqchi bo’lgan. Asarda adib inson o’limidan keyin ro’y beradigan hayotni
tasvirlaydi va mifologiya asosida real voqeiylikni nazm orqali yoritib beradi. Ya’ni
maishiy turmushimizda uchrab turadigan kamchilik, gunoh va illatlarni, ularning
oqibatlari hususida o’zgacha yondashib talqin qiladi. Ezgulikning hech kechi
yo’qligi va unga tomon yurishlikni, imkon qadar ko’proq ezgu amallarni amalga
oshirish kerak ekanligini ilgari suradi. Nomiga qaraganda Abdulla Oripovning bu
dostoni adibning boshidan o’tkazgan voqealaridan kelib chiqib yozgan deb
o’ylaysiz, sababi asardagi bosh qahramon, yosh shoir yigit. Yuqorida
aytganimizdek asar hayotimizda uchrab turadigan, barchamiz ko’rib, kuzatib
yurgan illatlar, ular natijasida yuzaga keladigan dramatik va satirik voqealar qayd
etiladi. Asarda keltirilgan o’limdan keyingi dunyo, jannat, do’zax, savol-javob va
qiyomat manzaralari - bu adibning asl g’oyalarini yetkazib berishdagi vosita xalos.
Asarning boshlanishi ilohiy tarozi oldiga savobu gunohlarini sarhisob qilish uchun
yig’ilgan olomon va tarozibonning betaraf qiyofasi aks etgan manzaradan
boshlanadi. Navbati yetgach qahramonimiz yosh shoir taroziga turgach gunohlari
savoblaridan atigi ikki misqolgina ko’proq ekanligini yetkazishadi. Tabiiyki
hamma qatori taajjublanib, tarozibon va uning yordamchisiga e’tiroz bildira
boshlaydi; Agar yordam bersangiz-ku jannat ham tayin, Ancha-muncha savobim
ham bordir, o’ldimi?! Yigitning so’rovi rad etiladi, sababi unga shoirlik kabi buyuk
iste’dod berilsa-da u bor mahoratini muhabbat, tabiat va shunga o’xshash
mavzularga sarflab, ko’zlari bilan ko’rib tursa ham hayotligida uchragan illatlarga
nisbatan biron qarshilik ko’rsatmaganligini aytishadi. Bu yerda Abdulla Oripov
diniy mifologiya mavzusini niqob qilib foydalangan holda shoir yigitga tegishli bir
vazifani o’rtaga tashlaydi. Nurni tasvirlamoqchi bo’lsang - soyani ham qo’shishing
kerak. Har qanday aql sohibi bu so’zlar ma’nosini yaxshi tushunib yetadi. Yigit bir
qizaloqni cho’kayotganida qutqaraman, deb o’zi ham suvga g’arq bo’lgani va shu
sabab erta halok bo’lganini aytib, inobatga olinishini so’raydi. Ozroq suhbatdan
so’ng tarozibon yigitni arosatga jo’natilishini va u yerdan biron kishidan ikki
19

misqol savob topib kelishini buyuradi. O’zgalardan savob olish evaziga jannatga
kirishni xohlamagan yigitga jannat darvozalari yoniga borib ota va onasini
uchratishi ` 87 «Zamonaviy dunyoda innovatsion tadqiqotlar: Nazariya va
amaliyot» nomli ilmiy, masofaviy, onlayn konferensiya mumkinligi aytishgach,
diydorlariga bir marta bo’lsa ham to’yib olish uchun rozi bo’ladi. Shoir yigit ikki
misqol savob qidirib shu orada diydorga umid qilib arosat sahrosiga yo’l oladi.
Arosat voqeiyliklarini adib bir necha halqalarga bo’lib tasvirlaydi, ya’ni bir necha
pardalarga bo’lib beradi. Yolg’onchi, shuhratparast, hasadgo’y, kibrli va ota-
onasiga oq bo’lgan obrazlar bir-biriga shunday bog’liq tasvirlanganki, o’quvchi
beixtiyor voqealar ummoniga g’arq bo’ladi. Adib asari orqali hayotimizda uchrab
turadigan ahloqsizliklarga ilohiy tarozibon orqali hukm chiqaradi. Asar yakunida
qahramonimiz qadrdon do’stini uchratadi va arosatdek qor tuynukda uchrashgan
qadrdonlarning o’zaro oqibati, sadoqati mukammal tasvirlanadi. Ma’lum
bo’lishicha do’stiga ikki misqol savob yetmasdan sarson yurgan ekan. Qadrdonlar
bir-biriga jannatni ilinib, ikkisi ham savobimdan ol, deb tortishib turganida bir
ovoz ularga “bir-biringizga bo’lgan sadoqatingiz tufayli ikkingiz ham ikki
misqoldan savob oldingiz” deb jannatga yo’llaydi. Asar yozilishiga yarim asrdan
oshgan bo’lsada, bosh mavzu hamon dolzarbligini yo’qotmagan. Umuman olganda
bu asar davr va millat tanlamaydi. O’qib borar ekansiz ko’zgu aksida o’zingizni
ko’rganday bo’lasiz. Sababi asardagi qahramon yo’l qo’ygan xatoliklar
jamiyatimiz, davrimiz insonlari uchun odatiy holdek. Poyoniga yetdi mo’jaz,
g’alati qissam, Bir rivoyat bahonayu, doston so’yladim. Turli-tuman taqdirlarni
aylab mujassam, Odamlarga ibrat bo’yladim. Fikrimizcha Abdulla Oripovning
“Jannayga yo’l” dostoni yetarlicha baho berilmagan. Hozirgi yosh
adabiyotchilarimiz orasida ham asar bilan tanish insonlar kam uchraydi. Asarni
badiiylashtirib suratga olish, xorij kinoshunoslarining tadqiqotlari va rivojlangan
davlatlar tajribalariga tayangan holda dostonda ko’tarilgan asl g’oyani keng
jamoatchilikka taqdim qilish bugungi kundagi dolzarb masalalardan hisoblanadi. 2
2
Орипов А. Жаннатга йўл (Драматик достон). Тошкент, 1980. 2. “Қизғалдоқ баргидек учар дилдан ғам...” ёки
Абдулла Орипов ижодининг фалсафий талқини. “HURRIYAT” 2021 йил 4 август. 3. Абдулла Орипов
таваллудининг 80 йиллиги кенг нишонланади. “Mahalla” 2020 йил 4 декабрь
20

2.1. Abdulla Oripov doston va drammalari
Hаr bir millаt o’zining mаnа shundаy mа`nаviy boyligigа egа. Mаnа shundаy
boyliklаr tаrjimoni shoirdir. Nodir iste`dod egаsi А.Oripov tаrjimon sifаtidа
А.Pushkin, T.G.SHevchenko, V.CHаrens, N.Gаnjаviy, Q.Quliev she`rlаrini,
Dаntening “Ilohiy komediya” аsаrini tаrjimа qildi. Аyniqsа, Dаntening “Ilohiy
komediya”sidаgi fаlsаfiy qаrаshlаr vа mаjoziy timsollаr А.Oripov she`riyatigа,
хususаn, “Jаnnаtgа yo’l” dostoni mаydongа kelishigа kuchli tа’sir ko’rsаtgаn edi.
Bundаy tа`sirlаnishni shoir quyidаgi misrаlаrdа ifodаlаgаn edi:
Endi хush suvlаrdа ko’tаrgum elkаn,
D а ho iqtidorim ch а r х ur а r t а g’in,
G’ а ddor m а vjl а rd а u а d а shib elg а n.
А bdull а Qodiriy o’zining m а shhur а s а rid а “Moziyg а q а ytib ish ko’rmoq
ха yrlidir” deb а ytib o’t а di. А .Oripov shoir sif а tid а gi yar а tg а n she`r v а
dostonl а rid а n t а shq а ri dr а m а turgiyag а h а m qo’l urdi. U “Sohibqiron” dr а m а sini
yozdi. Dr а m а besh p а rd а d а n ibor а t bo’lib, а dib o’tmishd а gi buyuk bobok а lonimiz
Temurning d а vl а t boshq а ruvi, h а yoti v а tuyg’ul а rini ko’rs а tib berishg а h а r а k а t
qil а di. “Men nim а ni ko’rib, his etg а n bo’ls а m, shuni q а l а mg а olishg а h а r а k а t
qilg а nm а n”, - deydi shoir. Shu m а `nod а А .Oripovning insonning sir-sino а tini
bilishg а , b а diiy inkishof etishg а , mur а kk а b ruhiy ol а mi m а nz а r а l а rini chizishg а
bo’lg а n h а r а k а ti, yur а k mohiyatini ochishg а ishtiyoqi mudom she`rl а rid а а ks et а di:
Inson q а lbi bil а n h а zill а shm а ng Siz,
Und а on а yash а r, yash а ydi V а t а n.
Uni jo’n n а rs а deb o’yl а m а ng h а rgiz,
H а yhot! Qo’zg’ а lm а sin bu Q а lb d а f` а t а n!..
Bolalik, o’spirinlik chog’larida dunyo, tevarak atrof, tabiat kishi ko’ziga yanayam
sirli-sinoatli tuyuladi, yam-yashil maysalaru lolazor qirlar zavqingni toshiradi,
21

uzoqdagi viqorli tog’lar tinmay o’ziga chorlaydi, oydin yoz osmonida milt-milt
etgan yulduzlar sirli jilmayib, xayolingni olib qochadi. Shunday lahzalarda
"zavqini qitiqlagan shirin tuyg’ularini" ko’ksiga sig’dirolmagan o’n yetti yoshli
o’smir hayratu hayajonini she`riy misralarda izhor qilishga jazm etadi, tezroq
voyaga yetib yurtga munosib farzand bo’lishni, yulduzlardek porlashni orzu qiladi:
Ipak iz qoldirib uchar quvnoqlar.
Bir-birin quvlashib, chaqishar chaqin.
Osmon go’zallarin kumush yotoqlar
Qo’yniga chorlaydi, subhidam yaqin.
Deyman: osmonlarning hiloli bo’lsam,
Hulkar va Zuhrosi bo’lgim keladi.
Shu go’zal o’lkamda kamolga to’lsam,
Porloq yulduzlarday kulgim keladi
Garchi yosh shoirning keyinroq yozilgan "Miltiraydi mitti yulduz" deb nomlangan
she`rida o’z to’dasidan ajralib qolgan, shamdek titrab, ko’k gumbazining bir
chetida "tanholikdan yosh to’kayotgan" osmon jismi haqida so’z borsa ham
oltmishinchi yillar o’rtalaridan boshlab she`r olamida chaqnagan "mitti yulduz"
to’g’risida gapira boshladilar. Yillar o’tdi, u o’zbek she`riyatini yangi bosqichga
olib chiqqan yorqin yulduzga aylandi, shu`lasi yiroq-yiroqlarga taralib, butun
turkiy adabiyotning, Sharqning yirik siymolari qatoridan joy oldi, she`rlari ko’plab
G’arb tillariga tarjima qilindi. Nafosat olamida "Abdulla Oripov she`riyati" degan
tushuncha mustahkam qaror topdi. Insoniyat badiiy tafakkuri mo’`jizalaridan biri
bo’lgan she`riyat insonning olam va borliqqa hissiy-emotsional munosabati
hosilasidir. Insoniyatning quvvai hofizasi zo’r shoirlari yaratgan she`riy durdonalar
barcha xalqlarning, barcha avlodlarning ma`naviy mulki bo’lib qoladi. Vaqt o’tadi,
davrlar yangilanadi, adabiyotga yangi avlodlar kirib keladi va bu ma`naviy
boylikka o’z hissasini qo’shishga chog’lanadilar. Abdulla Oripov adabiyotda
biryoqlamalik, ritorika, deklarativlik, bayonchilik, "baxtli zamonaga" hamdu sano
22

o’qish avj olgan, adabiyotning ijtimoiy-estetik qimmati puturdan keta boshlagan
bir davrda she`riyat ostonasiga qadam qo’ydi. O’zbek adabiyoti va madaniyati
rivojiga ulkan hissa qo’shgan atoqli shoir, taniqli jamoat arbobi, O’zbekiston
Respublikasi davlat madhiyasi muallifi, O’zbekiston Qahramoni А bdulla
Oripovning betakror ijodiy merosi, uning Vatanga muhabbat, vafo va sadoqat
tuyg’usini, olijanob insoniy fazilatlarni madh etgan yetuk badiiy asarlari,
sermazmun hayoti va ijtimoiy faoliyatining xalqimiz ma naviyatini yuksaltirish,ʼ
yosh avlod tarbiyasidagi o’rni beqiyosdir. А bdulla Oripovning «Tilla baliqcha»,
«Men nechun sevaman O’zbekistonni» singari dastlabki she rlari talabalik yillarida
ʼ
yozilgan va o’zbek she riyatiga yangi, iste dodli, o’ziga xos ovozga ega shoirning
ʼ ʼ
kirib kelayotganidan darak bergan. Ko’p o’tmay, «Mitti yulduz» (1965) ilk she rlar
ʼ
to plamining nashr etilishi she riyat muxlislarida paydo bo’lgan shu dastlabki
ʼ ʼ
tasavvurning to’g’ri ekanligini tasdiqlagan. Shundan keyin shoirning “Ko’zlarim
yo’lingda” (1966), “Onajon” (1969), “Ruhim”, “O’zbekiston” (1971), “Xotirot”,
“Yurtim shamoli” (1974), “Yuzma-yuz”, “Hayrat” (1979), "Najot qal asi” (1981),
ʼ
“Yillar armoni” (1983), “Haj daftari”, “Munojot” (1992), “Saylanma” (1996),
“Dunyo” (1999), “Shoir yuragi” (2003) singari she riy kitoblari nashr etilgan.
ʼ
Abdulla Oripov Yozuvchilar uyushmasiga raislik qilgan kezlari O’zbekiston eng
yangi tarixi adabiy jarayoniga rahbarlik qildi. Uning she riyati Muhammad Yusuf
ʼ
kabi ko’plab shoirlar ijodining shakllanishiga ta sir ko’rsatgan.
ʼ А bdulla Oripov
jahon adabiyoti durdona asarlarini o’zbek kitobxonlariga yetkazishda ham samarali
mehnat qildi. U Dantening “Ilohiy komediya”sining “Do’zax” qismini,
А .S.Pushkin, N. А .Nekrasov, T.G.Shevchenko, L.Ukrainka, R.Hamzatov, Q.Quliev
va M.Bayjiev asarlarini o’zbek tiliga mahorat bilan tarjima qildi. O’z navbatida,
uning asarlari ham rus, ingliz, bolgar, turk, ukrain, turkman, ozarbayjon kabi
ko’plab xorijiy tillarga tarjima qilingan. Insoniyat tarixida hech bir davr millati
san’ati yo’qki diniy mavzuga murojaat qilmagan bo’lsa. Yurtimiz ijodkorlari ham
bundan mustasno emas.
23

2.2.“Jannatga yo’l” dramatik dostonida do’stga sadoqatlilikning
ifodalanishi
Atoqli shoir Abdulla Oripov qalamiga mansub “Jannatga yo’l” asari ham mazkur
mavzu doirasiga kiruvchi asarlardan biri hisoblanadi. “Jannatga yo’l” dostoni
1980-yil ilk marta dunyo yuzini ko’rgan. Asar nazm va dramaturgiya janrlari
hususiyatlarini o’z ichiga olgan. Doston fantastika yo’nalishidagi afsonaviy-
mifologik mavzu asosida yaratilgan bo’lib, asarda adib o’ziga azob berayotgan
ichki g’alayonni tasvirlamoqchi bo’lgan. Asarda adib inson o’limidan keyin ro’y
beradigan hayotni tasvirlaydi va mifologiya asosida real voqeiylikni nazm orqali
yoritib beradi. Ya’ni maishiy turmushimizda uchrab turadigan kamchilik, gunoh va
illatlarni, ularning oqibatlari hususida o’zgacha yondashib talqin qiladi.
Ezgulikning hech kechi yo’qligi va unga tomon yurishlikni, imkon qadar ko’proq
ezgu amallarni amalga oshirish kerak ekanligini ilgari suradi. Nomiga qaraganda
Abdulla Oripovning bu dostoni adibning boshidan o’tkazgan voqealaridan kelib
chiqib yozgan deb o’ylaysiz, sababi asardagi bosh qahramon, yosh shoir yigit.
Yuqorida aytganimizdek asar hayotimizda uchrab turadigan, barchamiz ko’rib,
kuzatib yurgan illatlar, ular natijasida yuzaga keladigan dramatik va satirik
voqealar qayd etiladi. Asarda keltirilgan o’limdan keyingi dunyo, jannat, do’zax,
savol-javob va qiyomat manzaralari - bu adibning asl g’oyalarini yetkazib
berishdagi vosita xalos. Asarning boshlanishi ilohiy tarozi oldiga savobu
gunohlarini sarhisob qilish uchun yig’ilgan olomon va tarozibonning betaraf
qiyofasi aks etgan manzaradan boshlanadi. Navbati yetgach qahramonimiz yosh
shoir taroziga turgach gunohlari savoblaridan atigi ikki misqolgina ko’proq
ekanligini yetkazishadi. Tabiiyki hamma qatori taajjublanib, tarozibon va uning
yordamchisiga e’tiroz bildira boshlaydi; Agar yordam bersangiz-ku jannat ham
tayin, Ancha-muncha savobim ham bordir, o’ldimi?! Yigitning so’rovi rad etiladi,
24

sababi unga shoirlik kabi buyuk iste’dod berilsa-da u bor mahoratini muhabbat,
tabiat va shunga o’xshash mavzularga sarflab, ko’zlari bilan ko’rib tursa ham
hayotligida uchragan illatlarga nisbatan biron qarshilik ko’rsatmaganligini
aytishadi. Bu yerda Abdulla Oripov diniy mifologiya mavzusini niqob qilib
foydalangan holda shoir yigitga tegishli bir vazifani o’rtaga tashlaydi. Nurni
tasvirlamoqchi bo’lsang - soyani ham qo’shishing kerak. Har qanday aql sohibi bu
so’zlar ma’nosini yaxshi tushunib yetadi. Yigit bir qizaloqni cho’kayotganida
qutqaraman, deb o’zi ham suvga g’arq bo’lgani va shu sabab erta halok bo’lganini
aytib, inobatga olinishini so’raydi. Ozroq suhbatdan so’ng tarozibon yigitni
arosatga jo’natilishini va u yerdan biron kishidan ikki misqol savob topib kelishini
buyuradi. O’zgalardan savob olish evaziga jannatga kirishni xohlamagan yigitga
jannat darvozalari yoniga borib ota va onasini uchratishi ` mumkinligi aytishgach,
diydorlariga bir marta bo’lsa ham to’yib olish uchun rozi bo’ladi. Shoir yigit ikki
misqol savob qidirib shu orada diydorga umid qilib arosat sahrosiga yo’l oladi.
Arosat voqeiyliklarini adib bir necha halqalarga bo’lib tasvirlaydi, ya’ni bir necha
pardalarga bo’lib beradi. Yolg’onchi, shuhratparast, hasadgo’y, kibrli va ota-
onasiga oq bo’lgan obrazlar bir-biriga shunday bog’liq tasvirlanganki, o’quvchi
beixtiyor voqealar ummoniga g’arq bo’ladi. Adib asari orqali hayotimizda uchrab
turadigan ahloqsizliklarga ilohiy tarozibon orqali hukm chiqaradi. Asar yakunida
qahramonimiz qadrdon do’stini uchratadi va arosatdek qor tuynukda uchrashgan
qadrdonlarning o’zaro oqibati, sadoqati mukammal tasvirlanadi. Ma’lum
bo’lishicha do’stiga ikki misqol savob yetmasdan sarson yurgan ekan. Qadrdonlar
bir-biriga jannatni ilinib, ikkisi ham savobimdan ol, deb tortishib turganida bir
ovoz ularga “bir-biringizga bo’lgan sadoqatingiz tufayli ikkingiz ham ikki
misqoldan savob oldingiz” deb jannatga yo’llaydi. Asar yozilishiga yarim asrdan
oshgan bo’lsada, bosh mavzu hamon dolzarbligini yo’qotmagan. Umuman olganda
bu asar davr va millat tanlamaydi. O’qib borar ekansiz ko’zgu aksida o’zingizni
ko’rganday bo’lasiz. Sababi asardagi qahramon yo’l qo’ygan xatoliklar
jamiyatimiz, davrimiz insonlari uchun odatiy holdek. Poyoniga yetdi mo’jaz,
g’alati qissam, Bir rivoyat bahonayu, doston so’yladim. Turli-tuman taqdirlarni
25

aylab mujassam, Odamlarga ibrat bo’yladim. Fikrimizcha Abdulla Oripovning
“Jannayga yo’l” dostoni yetarlicha baho berilmagan. Hozirgi yosh
adabiyotchilarimiz orasida ham asar bilan tanish insonlar kam uchraydi. Asarni
badiiylashtirib suratga olish, xorij kinoshunoslarining tadqiqotlari va rivojlangan
davlatlar tajribalariga tayangan holda dostonda ko’tarilgan asl g’oyani keng
jamoatchilikka taqdim qilish bugungi kundagi dolzarb masalalardan hisoblanadi.
“Jannatga yo’l” dramatik dostoni nazm va dramaturgiyaning yetakchi
xusuiyatlarini o’zida istifoda etgan dramatik doston janriga mansub. Afsonaviy-
mifologik va fantastik mavzu asosida yaratilgan asardagi voqea-hodisalar “narigi
dunyo”da sodir bo’ladi. Lekin bu yozuvchi qo’llagan bir usul ekanini unutmaslik
kerak. Aslida mifologik libosda realistic maqsad harakat qiladi, ya’ni adib
afsonaviy naql vositalari orqali biz yashab turgan shu dunyo muammolarini talqin
etadi. Komil inson, ezgulik, yomonlik, oxirat singari qadriyatlarning azaliy
mezonlari jonli timsollar –jonli obrazlar orqali ko’rsatiladi. Muallif maqsadlarini
ifodalovchi ramziy ma’no nomiga jo qilingan. Inson tasavurriradi oily ideal, oily
xilqat jannat ekan, bu joyga eltuvcho yo’l, shoir talqini va tasvirich, siz bilan biz
yashayotgan shu tiriklik dunyosiga ezgulik, mehr-muruvvat, diyonatda: ota-ona,
yaqinlar, umuman, odamlar oldidagi ularning har biriga munosib qarzni uzish va
burchni ado etishda. AOlloh oldidagi qarz, avvalombor, uning bandasi oldida
uzilmog’I kerak. U dunyoning ochqichi shu dunyoda. Tiriklik dunyosidagi
qilmishlar, nojo’ya ishlar uchun bu yorug’ olamda tegishli ajr olishga ulgurilmasa-
da, oxiratda u oqizmay-tomizmay olinishi, shubhasizdir. A.Oripov hayotdagi
murakkablik, ziddiyatlarni “u dunyo”dagi qahramonlar orqali ham namoyon etish
lozimligini unutmaydi. Bu e’tibor harakter hayotiyligi, haqqoniyligini ta’minlashda
muhim rol o’ynaydi. Muallif Yigitning yaxsi niyatlarni amalga oshira olmagani
sabablari bo’lganini ko’rsatadi. U ham ne-ne ig’volarga uchragan, sadoqatli
odamlarga muhtoj, gohi yolg’iz, gohida nochor edi.
Yolg’iz edi dunyoda u, lekin chinakam
Yolg’izlatib qo’ygan edi hayot beshfqat
26

Ona tilidan shoir o’g’li haqida aytilgan bu fikrda nainki asardagi Yigit obrazi,
balki jumla jahondagi aksar buyuk shoirlarga xos holatlar ifodasini topadi.
Dostonda Yigit va Do’st obrazlari orqali do’stlik ulug’lanadi. Murakkab vaziyatga
tushib qolgan ikki do’stning bir-biriga cheksiz sadoqatini ko’rsatish orqali
A.Oripov inson umri mohiyatidagi go’zallik va qaudratning asosi do’stlikdadir,
degan g’oyani ilgari suradi.
XULOSA
Xulosa qilib aytish mumkin-ki, Har bir shoir singari u ham havaskorlik, izlanish
bosqichini bosib o’tdi. Yulduzlar, tog’lar, kapalak haqida yozdi. Ulardan she`r
izladi. Biroq u o’qish-o’rganish bosqichini tez bosib o’tdi, she`riyatning
missiyasini, inson va jamiyat hayotidagi o’rni va ahamiyatini juda erta angladi.
1962 yilda matbuot yuzini ko’rgan "Kuz xayollari", 1964 yilda "Sharq yulduzi"
jurnali sahifalarida e`lon qilingan "Men nechun sevaman O’zbekistonni",
"Miltiraydi mitti yulduz", "Burgut" kabi she`rlar o’z ovozi va uslubiga ega bo’lgan
shoir shakllanayotganligidan darak berdi. Shoirning sobiq ittifoqda stalincha
zo’ravonlik sharpalari hali butkul daf bo’lmagan, mustabid tuzum hukmronlik
qilishda davom etayotgan, adabiyot esa "sots. realizm" iskanjasi ostida ezilish
holatida bo’lgan bir sharoitda isyonkor ruh bilan sug’orilgan tug’yonli, lirik-
falsafiy, teran mushohadali, hayotni o’zicha ko’rgan chinakam milliy va xalqchil
she`rlari og’ir sukunatni titratib yuborgan momaqaldiroq yanglig’ yangradi.
"Albomga", "Yuzma-yuz", "Temir odam", "Ayol", "Munojotni tinglab",
"O’zbekistonda kuz", "Tilla baliqcha", "Dorboz", Otello", "Uyqu" kabi
she`rlardagi o’ziga xos mushohada, dadillik, haqiqatni anglashga intilish, xalqning
dardini aytish, eng muhimi erkni ulug’lash, istiqlolga talpinish tug’ma iste`dod
sohibining barchani mahliyo qilib qo’ygan, qizg’in bahs-munozaralarga mavzu
bo’lgan muhim fazilatlari edi. Uning she`rlaridan bahramand bo’lish "she`riyat
bayrami"ga (Qaysin Quliev iborasi) aylanib ketardi. Hayotning ichiga chuqur kirib
borish, hayot haqiqatini tasvirlashdagi qat`iyat va izchillik, chuqur obrazlilik, fikr
va tuyg’uning ajoyib bir tarzda omuxtaligi, shiddatkor ruh, ichki dramatizm, poetik
27

tafakkurning teranligi, Sharq va G’arb she`riyatining eng yaxshi an`analari
uyg’unlashganligi yosh shoir ijodiy evolyutsiyasini ta`minlagan omillar bo’ldi.
Biroq yulduzday chaqnagan bu iste`dod uchqunlari vaqtincha emasmikan degan
hadiklar ham yo’q emas edi:
Olti oykim, she`r yozmayman, yuragim zada:
Olti oykim, o’zgalarga tilayman omad.
Olti oykim, do’stlarim ham pana-panada
Iste`dodim so’nganidan qilar karomat.
Shukrlar bo’lsinkim, umumxalq ehtiromi, adabiy davralarning e`tirofi yosh shoirni
havolantirib yubormadi. "Mitti yulduz"ning nurlari tobora avjlanib, ajib shu`lalar
tarata boshladi. Tez orada "Sarob", "Bahor", "Avlodlarga maktub", "Sovg’a",
"Minarai kalon tepasidagi laylak", "Biznikilar", "Jannat" singari har biri
adabiyotimizda voqea bo’lgan she`rlar yaratildi. Bu jihatdan ko’p tarxli
"Avlodlarga maktub", "Sarob" she`rlari e`tiborlidir. "Avlodlarga maktub"
she`rining yozilishiga 1966 yilgi Toshkent zilzilasi turtki bo’lgan. Shoir vaqtlar
o’tib ma`shum zilzila haqida yozilgan gazetalarga ko’zi tushgan avlodlarni
tasavvur qiladi. Ular qarashsa-ki, sahifalarda azob-uqubat, vahima jabrini tortgan
odamlarning emas, balki xushnud odamlarning suratlari iljayib turibdi. Bu ne hol?
Yer osti qattiq silkinib, uy-joylar buzilsa-yu odamlarning chehrasida shodmonlik?
Shoir bu holning siridan avlodlarni voqif qiladi:
Do’stlarim, hayratda qolmangiz faqat,
Sirlilik bizlarning uslubga mosdir.
Tinchi yo’qolgan odamlarni jilmayishga majbur etgan kuch - bu "Sovetlar" uslubi
edi. Shoir tag ma`noli misralar, so’zlar vositasida yolg’on jamiyatning, erkinlikka
yot tuzumning mohiyatini ochib beradi. Bu tuzum hatto "insonning azaliy kasbi
bo’lgan, dunyoday qadim" do’stlikni ham sal bo’lmasa biz kashf etdik, faqat bizga
xos deb bong uradi:
28

Sizga falokatdan berganda xabar
Do’stlik borasida yozurlar albat.
Yozurlar: "...biz bo’ldik tengsiz birodar,
Bu xislat bizlarga xos erur faqat.
FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR RO’YXATI
1. А .Oripov а s а rl а ri:
2. Yill а r а rmoni. T., G’.G’ulom nomid а gi А d а biyot v а s а n` а t n а shriyoti, 1986.
3. H а j d а ft а ri. T., G’.G’ulom nomid а gi А d а biyot v а s а n` а t n а shriyoti, 1996.
4. S а yl а nm а . T., G’.G’ulom nomid а gi А d а biyot v а s а n` а t n а shriyoti. 1997.
5. SH а r а fiddinov O. SHe`riyat – q а lb yolqini. “H а yot bil а n h а mn а f а s” kitobid а .
T., “Yosh gv а rdiya”, 1983.
6. Qo’shjonov M. On а jonim – she`riyat. T., “O’qituvchi”, 1984.
7. G’ а furov I. SHe`riyat – kur а shch а nlik dem а k. T., G’.G’ulom nomid а gi
А d а biyot v а s а n` а t n а shriyoti, 1984.
8. Qo’shjonov M., Suvon Meli. А bdull а Oripov. А d а biy portret. T., “F а n”, 2000 .
9. A.Oripov. Adolat ko’zgusi.-T.: “Adolat”2005 yil.
10. Ozod ruh falsafasi. I.G’aniev, N.Afoqova. T., “Fan” nashriyoti.
11. Oripov A. Tanlangan asarlar. G’afur G’ulom nomidagi nashriyot-matbaa ijodiy
uyi. – T., 2016, 221-bet
12. “Go’zallik qasri”// “Sovet O’zbekistoni”, 1989 y. 20- sentabr.
13. Oripov A. Tanlangan asarlar. G’afur G’ulom nomidagi nashriyot-matbaa ijodiy
uyi. – T., 2016, 278-bet.
14. Uzoq Juraqulov. Hududsiz jilva. T;. “Fan” nashriyoti 2006 y. 22-bet.
29

15. Abdulla Oripov ijodiy konsepsiyasida milliy ma’naviyat masalasi. O’zMU
xabarlari. – Toshkent, 2018, - № 1/3 B. 395-399
16. “She’riyatning mangu qo’shig’i”. “Konstitutsiya – inson huquqlari va
erkinliklarining kafolati” mavzuidagi ilmiy-amaliy anjuman materiallari.
TVChDPI . 2019. 29-31-betlar
17. “Abdulla Oripov lirikasida diniy-ma’rifiy tushunchalar talqini”. Til, adabiyot va
tarix masalalari. Ilmiy maqolalar to’plami. 2019 y.
30

A.Oripov “Jannatga yo’l” drammatik asari

Sotib olish