Информация о документе

Цена 50000UZS
Размер 340.3KB
Покупки 0
Дата загрузки 30 Май 2025
Расширение docx
Раздел Курсовые работы
Предмет Литература

Продавец

Amriddin Hamroqulov

Дата регистрации 23 Февраль 2025

19 Продаж

Abayning Yoshlikdan bilim izlab hamda Avaz O'tarning Har tilni biluv emdi she'rlarini interfaol usullar orqali o'rgatish metodlari kurs ishi

Купить
1ANDIJON DAVLAT PEDAGOGIKA INSTITUTI FILOLOGIYA FAKULTETI “O ZBEK TILI VA ADABIYOTI” KAFEDRASI ʻ “O zbek tili va adabiyoti” yo nalishi 301-guruh ʻ ʻ talabasi Familyasi To'lqinova Ruxshona Rustamjon qizining Adabiyot o’qitish metodikasi fanidan “Abayning "Yoshlikdan bilim izlab " hamda Avaz O'tarning " Har tilni biluv emdi" she'rlarini interfaol usullar orqali o'rgatish metodlari.” mavzusidagi KURS ISHI Ilmiy rahbar:Saidxonova Sh . Bajaruvchi: To'lqinova R . ANDIJON -2025 2 Kurs ishi Andijon davlat pedagogika instituti o zbek tili va adabiyotiʻ kafedrasida bajarilgan. Ilmiy rahbar: Saidxonova Sh . Himoya 2025-yil ___________oyining _____kun soat_____da Andijon davlat pedagogika instituti O zbek tili va adabiyoti kafedrasida kurs ishlari ʻ himoyasi yig‘ilishida o tkazildi. ʻ Manzil: ______________________________________ Kurs ishi 2025-yil __________oyining _____kunida kafedraga topshirildi. Kurs ishi bilan Andijon davlat pedagogika instituti O zbek tili va adabiyoti ʻ kafedrasida tanishish mumkin. Manzil: _______________________________________ Yig‘ilish kotibi:____________________________ MUNDARIJA 3Kirish ……………………………………………………………………… 4 I BOB. MAKTAB ADABIYOT TA’LIMIDA INTERFAOL USULLAR VA ULARNING O‘RNI 1.1. Adabiyot darslarida interfaol ta’lim usullarining mazmuni va tasnifi … 1.2. Interfaol metodlarning adabiy materialni chuqur o‘zlashtirishdagi roli . 1.3. Adabiyot darslarida o‘quvchi faolligini oshirishda innovatsion yondashuvlar ………………………………………………………………. II BOB. ABAY VA AVAZ O‘TAR SHE’RLARINI INTERFAOL USULLAR ORQALI O‘RGATISH METODIKASI 2.1.Abayning “Yoshlikdan bilim izlab” she’rini o‘rgatishda qo‘llaniladigan interfaol metodlar ………………………………………..… 2.2. Avaz O‘tarining “Har tilni biluv emdi” she’rini tahlil qilishda samarali usullar ………………………………………………………………………. Xulosa ………………………………………………………………………. Foydalanilgan adabiyotlar ro‘yxati ………………………………………… Kirish Kurs ishi mavzusining dolzarbligi Zamonaviy ta’lim tizimida o‘quvchilarning bilim olish jarayonidagi faolligi va mustaqil fikrlash 4ko‘nikmalarini shakllantirish dolzarb vazifa sifatida qaralmoqda. Ayniqsa, adabiyot darslarida interfaol o‘qitish usullarini qo‘llash orqali o‘quvchilarni o‘zlashtirishga jalb qilish, ularning adabiy asarlarni chuqur anglashini ta’minlash mumkin. Abayning “Yoshlikdan bilim izlab” she’ri va Avaz O‘tarining “Har tilni biluv emdi” she’ri milliy adabiyotimizning yorqin namunalaridan bo‘lib, ular o‘quvchilarda vatanparvarlik, ma’naviy-axloqiy qadriyatlarni tarbiyalashda katta ahamiyatga ega. Shu she’rlarni interfaol metodlar yordamida o‘rgatish o‘quvchilarning faolligini oshirib, dars jarayonini yanada qiziqarli va samarali qiladi. O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti Shavkat Mirziyoyev ta’lim sohasida: “Yurtimizda ta’lim-tarbiya sifatini oshirish, yoshlarimizning zamonaviy bilim va ko‘nikmalariga ega bo‘lishini ta’minlash eng ustuvor vazifamizdir 1 ” — deb ta’kidladi. Shu nuqtai nazardan, interfaol usullarni qo‘llash orqali adabiyot darslarini yanada samarali va qiziqarli qilish hozirgi ta’lim tizimining ustuvor yo‘nalishlaridan biridir. Ta’lim jarayonida o‘quvchilarning ijodkorligini va mustaqil fikrlash qobiliyatlarini rivojlantirish, ularni faollikka undash Prezidentimiz belgilagan maqsadlar qatoriga kiradi.Bu esa o‘z navbatida, ta’lim sifatini yaxshilashga xizmat qiladi. Bugungi kunda ta’lim jarayonining samaradorligini oshirish uchun faqat an’anaviy metodlarga tayanish yetarli emas, yangi pedagogik yondashuvlar — ayniqsa interfaol usullar — jadal rivojlanmoqda. Shu sababli, Abay va Avaz O‘tar she’rlarini interfaol metodlar yordamida o‘rgatish metodikasini o‘rganish va takomillashtirish mavzusi ta’lim sohasida katta ahamiyat kasb etadi. Mazkur mavzu o‘quvchilarning adabiyotga bo‘lgan qiziqishini oshirish, ularning ma’naviy barkamolligini shakllantirish, shuningdek, zamonaviy pedagogika talablariga javob beradigan metodlarni rivojlantirishga xizmat qiladi. Shu bilan birga, interfaol usullarni qo‘llash orqali darslarning sifatini va samaradorligini 1 Mirziyoyev Sh.M. O‘zbekiston Respublikasining Prezidentining 2017-yil 22-maydagi “Yangi O‘zbekiston taraqqiyot strategiyasi” nomli ma’ruzasi. — Toshkent, 2017. 5oshirishga ko‘maklashadi. Shu sababli, ushbu mavzu maktab adabiyoti ta’limida yangi pedagogik yondashuvlarni joriy etishda dolzarb ahamiyatga ega. Kurs ishi mavzusining o‘rganilganlik darajasi Adabiyot ta’limida interfaol usullarni qo‘llash mavzusi so‘nggi yillarda pedagogika ilmiy tadqiqotlarida keng yoritilmoqda. Turli olimlar interfaol ta’lim usullarining ta’lim sifatiga ta’siri, o‘quvchilarning bilim olishdagi faolligi va ijodkorligini oshirishdagi roli haqida izlanishlar olib borishgan. Interfaol usullar o‘quvchilarni faollikka undash, ularda mustaqil fikrlash va ijodiy yondashuvlarni rivojlantirishda muhim vosita hisoblanadi. Shu bilan birga, ko‘plab ilmiy asarlar interfaol metodlarni ta’lim jarayonida qanday samarali qo‘llash mumkinligini o‘rganishga qaratilgan. Ammo, aynan Abayning “Yoshlikdan bilim izlab” hamda Avaz O‘tarining “Har tilni biluv emdi” she’rlarini interfaol usullar orqali o‘rgatish metodikasi haqida tizimli va keng qamrovli tadqiqotlar nisbatan kam. Bu esa ushbu mavzuni ilmiy-amaliy nuqtai nazardan yangi bosqichga olib chiqish zaruratini ko‘rsatadi. Shu sababdan, kurs ishida mazkur masalalarni chuqur o‘rganish, interfaol ta’lim metodlarining she’rlarni o‘rgatishda samaradorligini oshirishga qaratilgan ilmiy asoslangan yondashuvlarni ishlab chiqish nazarda tutiladi. Bundan tashqari, mavjud ilmiy manbalar tahlili kurs ishiga ilmiy asos beradi va ta’lim jarayonida yangi pedagogik yondashuvlarni joriy etish imkonini yaratadi. Shu bois, mazkur mavzuni o‘rganish ta’lim sifatini oshirishga sezilarli hissa qo‘shadi va pedagogika sohasida yangicha yondashuvlarni rivojlantirishga yordam beradi. Kurs ishi mavzusining obyekti - maktab adabiyot ta’limida o‘quvchilarning she’rlarni o‘zlashtirish jarayoni va interfaol o‘qitish usullari ko‘zda tutiladi. Kurs ishi mavzusining predmeti - Abayning “Yoshlikdan bilim izlab” va Avaz O‘tarining “Har tilni biluv emdi” she’rlarini interfaol metodlar yordamida o‘rgatishning metodik asoslari va samaradorligi o‘rganiladi. 6Kurs ishi mavzusining maqsadi – maktab adabiyot darslarida Abay va Avaz O‘tar she’rlarini interfaol usullar orqali o‘rgatish metodikasini ishlab chiqish va uning samaradorligini oshirish yo‘llarini aniqlashdan iborat. Kurs ishi mavzusining vazifalari Interfaol ta’lim usullarining adabiyot darslaridagi mazmuni va tasnifini o‘rganish; Abay va Avaz O‘tar she’rlarini o‘rgatishda qo‘llaniladigan interfaol metodlarni aniqlash; Mazkur she’rlarni o‘rgatish uchun dars ishlanmalari va amaliy tavsiyalar ishlab chiqish; Interfaol usullar yordamida o‘quvchi faolligini oshirish usullarini tahlil qilish. Kurs ishi mavzusining nazariy va amaliy ahamiyati Kurs ishi nazariy jihatdan interfaol ta’lim usullarining adabiyot darslaridagi o‘rni va pedagogik asoslarini chuqurroq ochib beradi. Amaliy ahamiyatiga esa o‘quv jarayonida ushbu usullarni samarali qo‘llash, o‘quvchilarni faol ishtirok etishga jalb qilish, dars samaradorligini oshirish kiradi. Shu bilan birga, ishlab chiqilgan metodik tavsiyalar pedagoglar uchun amaliy qo‘llanma vazifasini bajaradi. Kurs ishi mavzusining metodlari pedagogik adabiyotlarni tahlil qilish, taqqoslash va umumlashtirish; interfaol o‘qitish usullarini o‘rganish; she’rlarni tahlil qilish; dars ishlanmalari ishlab chiqish; metodik tavsiyalar tayyorlash. Kurs ishi mavzusining tuzilishi Kurs ishi kirish, ikki bob va xulosa hamda foydalanilgan adabiyotlar ro‘yxatidan iborat. Birinchi bobda maktab adabiyot ta’limida interfaol usullar va ularning o‘rni tahlil qilinadi. Ikkinchi bobda Abay va Avaz O‘tar she’rlarini interfaol usullar yordamida o‘rgatish metodikasi bayon etiladi. Yakunda xulosa va takliflar keltiriladi. 7I BOB. MAKTAB ADABIYOT TA’LIMIDA INTERFAOL USULLAR VA ULARNING O‘RNI 1.1. Adabiyot darslarida interfaol ta’lim usullarining mazmuni va tasnifi Zamonaviy ta’lim jarayonida o‘quvchilarning faolligini oshirish va ularning mustaqil fikrlash, tahlil qilish, ijodkorlik qobiliyatlarini rivojlantirish ta’lim sifatini oshirishda muhim omil hisoblanadi. Ayniqsa, adabiyot darsi kabi nozik va chuqur tafakkur talab qiluvchi fanlarda o‘quvchilarning faolligi dars samaradorligini belgilovchi asosiy mezonlardan biridir. Interfaol ta’lim usullari aynan shu maqsadlarni amalga oshirish uchun mo‘ljallangan bo‘lib, o‘quvchilarning nafaqat bilim olish, balki uni amaliy qo‘llash, o‘z fikrini erkin ifoda etish, hamfikrlar bilan muloqot qilish ko‘nikmalarini shakllantiradi. Interfaol ta’lim kontseptsiyasi o‘quvchilarni passiv tinglovchidan faol ishtirokchiga aylantirishga xizmat qiladi. Bu ta’lim shakli o‘quvchilarni faqat ma’lumotni qabul qiluvchi emas, balki ma’lumot almashuvchi, muhokama qiluvchi va yaratuvchi sifatida ko‘radi. Shuning uchun adabiyot darslarida interfaol metodlarni qo‘llash darsni qiziqarli, mazmunli va samarali o‘tkazish imkonini beradi. Interfaol usullar orqali o‘quvchilar o‘z fikrini ishonch bilan bayon qilishi, boshqalar fikrini tinglashi, tanqidiy fikrlashni rivojlantirishi, adabiy asarlarni chuqur tahlil qilishi mumkin. Bu esa o‘z navbatida o‘quvchilarning madaniy-ma’naviy saviyasini oshirishga xizmat qiladi. 2 Adabiyot darslarida interfaol ta’lim usullarining asosiy mazmuni o‘quvchilarning darsga faol jalb etilishi, ularning ijodiy va tanqidiy fikrlash ko‘nikmalarini shakllantirishdir. Bu usullar o‘quvchilarning o‘zaro munosabatini kuchaytiradi, dars muhitini jonlantiradi va darsdan yuqori natijalar olish imkonini yaratadi. Interfaol metodlar turli shakllarda namoyon bo‘ladi. Masalan, guruhlarda ishlash – o‘quvchilar kichik jamoalarga bo‘linib, o‘rganilayotgan mavzuni birgalikda tahlil qilishga asoslangan usuldir. Bu usul 2 Karimov Akbar. Boshlang‘ich sinflarda adabiyot darslarini tashkil etish . – Toshkent: O‘qituvchi, 2017. — 110 bet 8o‘zaro fikr almashish, hamkorlikda qaror qabul qilish, mas’uliyatni bo‘lishish kabi ko‘nikmalarni rivojlantiradi. Guruhda ishlash o‘quvchilarda ijtimoiy ko‘nikmalarni oshiradi, shu bilan birga adabiy materialni chuqur o‘zlashtirishga yordam beradi. Bahs-munozaralar metodi o‘quvchilarga o‘z fikrini dalillar bilan asoslash, boshqalar fikrini tinglash va konstruktiv bahs olib borishni o‘rgatadi. Adabiy asarlarning asosiy mavzulari, qahramonlarning xarakteri yoki muallif g‘oyalari yuzasidan olib boriladigan bahs-munozaralar o‘quvchilarning tahliliy fikrlashini rivojlantiradi. Shuningdek, rolli o‘yinlar metodikasi o‘quvchilarning adabiy qahramonlarni chuqur anglashiga xizmat qiladi. O‘quvchilar rolli o‘yinlar orqali asardagi voqealarni jonlantiradi, qahramonlarning qarorlarini o‘rganadi, ularning hissiyotlarini his etadi. Bu usul darsni yanada jonli va esda qolarli qiladi. Loyihalar bajarish usuli esa o‘quvchilarning mustaqil ish olib borish qobiliyatlarini oshiradi. Ular adabiy mavzu bo‘yicha izlanish olib borib, o‘z fikrlarini ijodiy shaklda bayon etadilar. Loyihalar darsni o‘quvchilar uchun qiziqarli va samarali qiladi, o‘quvchilarda mas’uliyat hissini kuchaytiradi. 3 Klaster metodikasi mavzuni tizimli o‘rganishga xizmat qiladi. O‘quvchilar asosiy g‘oya va tushunchalarni grafik tarzda tartibga solib, mavzuni yaxshiroq anglaydilar. Bu usul ta’limni vizual va tizimli qiladi, murakkab mavzularni soddalashtirish imkonini yaratadi. Vizual taqdimotlar, multimediya vositalari, video va audio materiallar ham interfaol ta’limda keng qo‘llaniladi. Ular o‘quvchilarning diqqatini jalb qiladi, matn mazmunini yanada ravshanroq tushunishga yordam beradi. Adabiyot darslarida interfaol usullarni qo‘llash orqali nafaqat bilim darajasi, balki o‘quvchilarning madaniy-ma’naviy salohiyati ham oshadi. Bunday ta’lim shakli o‘quvchilarda o‘z fikrini shakllantirish, muammolarni hal qilish va ijodiy yondashuv ko‘nikmalarini shakllantirishga yordam beradi. Shuningdek, interfaol usullar o‘qituvchining darsdagi vazifalarini ham o‘zgartiradi, uni faqat ma’lumot beruvchi emas, balki 3 Saidova Guli. She’rlarni o‘qitishda interfaol metodlar . – Samarqand: Universitet nashriyoti, 2020. — 115 bet 9yo‘l-yo‘riq ko‘rsatuvchi, rahbar sifatida faol qiladi. Natijada dars jarayoni yanada samarali, qiziqarli va mazmunli bo‘ladi. Bugungi kunda ta’lim jarayonida interfaol metodlarning ahamiyati tobora ortib bormoqda. Ayniqsa, adabiyot darslarida ular o‘quvchilarning o‘ziga xos fikrlash usullarini rivojlantirishda, ularni har tomonlama rivojlantirishda muhim vosita hisoblanadi. Shu bois, maktab adabiyoti ta’limida interfaol usullarni tizimli ravishda qo‘llash zarurati mavjud. Bu esa o‘z navbatida dars samaradorligini oshiradi, o‘quvchilarning adabiy tafakkurini kengaytiradi, madaniyati va ma’naviyatini boyitadi. adabiyot darslarida interfaol ta’lim usullari nafaqat o‘quvchilarning bilim olishdagi faolligini oshirish, balki ularni mustaqil fikrlashga, ijodkorlikka undashda muhim vosita hisoblanadi. Bu usullar darsni jonlantiradi, o‘quvchilarni faol muloqotga jalb qiladi va ularning adabiy asarlarni chuqur tushunishlariga yordam beradi. Shuning uchun maktablarda adabiyot darslarida interfaol usullarni keng joriy etish va ularning samaradorligini oshirish ustuvor vazifa sifatida ko‘rilishi lozim. 4 Jadval Adabiyot darslarida interfaol ta’lim usullarining mazmuni va tasnifi № Interfaol ta’lim usuli Mazmuni Adabiyot darsidagi o‘rni va afzalliklari 1 Guruhlarda ishlash O‘quvchilar kichik guruhlarga bo‘linib, birgalikda mavzuni o‘rganish, tahlil qilish va muhokama qilish. O‘zaro fikr almashish, hamkorlikda qaror qabul qilish, mas’uliyatni bo‘lishish ko‘nikmalarini rivojlantiradi. 2 Bahs- munozaralar O‘quvchilar o‘z fikrlarini dalillar bilan asoslab, boshqalar fikrini tinglab, Tanqidiy fikrlashni rivojlantiradi, adabiy asar mavzusini chuqurroq 4 Normurodova Zulfiya. Innovatsion pedagogika va o‘qitish texnologiyalari . – Toshkent: Ta’lim, 2019. — 140 bet 10bahs olib borish. o‘rganishga yordam beradi. 3 Rolli o‘yinlar O‘quvchilar adabiy qahramonlarni jonlantirib, ularning xarakteri va vaziyatlarini o‘rganadi. Emotsional va ijtimoiy tajriba orttirish, asardagi voqealarni yaxshiroq tushunish imkonini yaratadi. 4 Loyihalar bajarish Mustaqil yoki guruhda adabiy mavzuga oid izlanish olib borish, ijodiy ishlanmalar yaratish. Mustaqil ish va ijodkorlik ko‘nikmalarini oshiradi, darsni qiziqarli va samarali qiladi. 5 Klasterlash (grafik tasvirlash) Mavzuni grafik shaklda tartibga solish, asosiy g‘oya va tushunchalarni ko‘rsatish. Mavzuni tizimli o‘rganishga yordam beradi, murakkab tushunchalarni soddalashtiradi va vizual o‘rganishni ta’minlaydi. 6 Multimedia vositalari Video, audio, prezentatsiyalar va boshqa texnologik vositalardan foydalanish. Diqqatni jalb qiladi, matn mazmunini yanada ravshanroq anglash imkonini yaratadi, darsni qiziqarli qiladi. 7 Savol-javob metodikasi O‘qituvchi va o‘quvchilar o‘rtasida savol-javob shaklida faol muloqot olib borish. Bilimlarni mustahkamlash, tezkor fikrlash va o‘zaro muloqotni rivojlantirish uchun qulay vosita. 8 Brainstorming (fikrlar sochilishi) O‘quvchilar erkin fikr bildirish orqali yangi g‘oyalar yaratish va muammoni hal qilish. Ijodiy fikrlashni rag‘batlantiradi, guruh a’zolari o‘rtasida hamkorlikni kuchaytiradi. 111.2. Interfaol metodlarning adabiy materialni chuqur o‘zlashtirishdagi roli Adabiyot darslarida o‘quvchilarning faolligini oshirish, ularning mustaqil fikrlash va tahlil qilish qobiliyatlarini rivojlantirish bugungi ta’limning asosiy vazifalaridan biridir. Bu maqsadga erishishda interfaol ta’lim usullari muhim vosita bo‘lib xizmat qiladi. Interfaol metodlar o‘quvchilarning faolligini oshirishga, ularni faol ishtirok etishga undashga qaratilgan. Bu usullar yordamida o‘quvchilar dars jarayonida nafaqat ma’lumotlarni qabul qiluvchi, balki faol izlovchi, fikr almashuvchi, tahlilchi va ijodkorga aylanadilar. Adabiy materialni chuqur o‘zlashtirishda interfaol metodlarning o‘rni beqiyosdir. An’anaviy darslarda o‘quvchilar ko‘pincha faqat tinglovchi bo‘lib qoladi, bunda ularning darsga bo‘lgan qiziqishi pasayadi. Interfaol metodlar esa o‘quvchilarning diqqatini jamlab, ularni asar mazmunini o‘rganishga faol jalb qiladi. Shu bois interfaol yondashuv orqali o‘rgatilgan adabiy asarlar o‘quvchilar ongida chuqurroq iz qoldiradi. 5 Interfaol metodlar yordamida o‘quvchilar adabiy asarning turli qirralarini o‘rganadilar. Masalan, rolli o‘yinlar yordamida o‘quvchilar qahramonlarni jonlantirib, ularning ichki kechinmalarini, xarakterini, voqealar rivojini o‘zlari boshdan kechiradilar. Bu esa nafaqat yodda qolish, balki hissiyotlar orqali chuqurroq anglashga xizmat qiladi. Shu tariqa, o‘quvchilar asar mazmunini faqat sirtqi darajada emas, balki teranroq tushunadilar. Guruhda muhokama va bahslar o‘quvchilarga o‘z fikrlarini erkin ifoda etish va boshqalar bilan fikr almashish imkonini beradi. Turli qarashlarni muhokama qilish, asoslash va tanqidiy tahlil qilish o‘quvchilar tafakkurini boyitadi, asarga nisbatan ko‘p tomonlama qarashni shakllantiradi. Bu esa adabiy materialni yanada chuqurroq o‘zlashtirishga olib keladi.Interfaol metodlar yordamida o‘quvchilar mustaqil ishlash ko‘nikmalarini ham rivojlantiradilar. Loyihalar, 5 Shomurodov Botir. Adabiyot darslarida o‘quvchi faolligini oshirish . – Toshkent: Ilm, 2016. — 125 bet 12ijodiy vazifalar, referatlar tayyorlash orqali o‘quvchilar o‘z bilimlarini mustahkamlaydi va ularni real hayotga tatbiq etishga o‘rganadilar. Bu esa ta’lim jarayonining samaradorligini oshiradi.Multimedia vositalari qo‘llanilganda, masalan, video, audio va prezentatsiyalar orqali adabiy material jonlanadi, o‘quvchilar diqqatini jamlash osonlashadi. Bu usullar yordamida o‘quvchilar asarning atmosferasini yanada yaxshiroq his qiladilar va asarga hissiy jihatdan ham bog‘lanadilar.Interfaol metodlar o‘quvchilarda ijodiy fikrlashni rivojlantiradi. Ular nafaqat o‘rganganlarini takrorlaydi, balki yangi g‘oyalar yaratadi, asar mavzusi va qahramonlari haqida o‘z fikrlarini bildiradilar. Bu esa o‘quvchilarni adabiyotga nisbatan mustaqil va faol munosabatda bo‘lishga undaydi. 6 O‘qituvchi interfaol metodlarni qo‘llashda o‘quvchilarni doimiy rag‘batlantiradi, ularning fikrlarini qadrlaydi va yangi bilimlarni o‘zlashtirishda yordam beradi. Bu jarayon o‘quvchilarni darsga yanada qiziqtiradi va ularning bilim darajasini oshiradi.Savol-javob usuli ham interfaol metodlarning muhim qismidir. Bu usul o‘quvchilarning fikrlash jarayonini faollashtiradi, ularning mustaqil fikr bildirish ko‘nikmalarini oshiradi va o‘rganganlarini mustahkamlashga yordam beradi. Klasterlash usuli orqali o‘quvchilar adabiy asar mazmunini tizimli ravishda o‘rganadilar. Asardagi asosiy fikrlarni, voqealar zanjirini va qahramonlarni grafik tarzda joylashtirish ularning xotirada saqlanishini yaxshilaydi.Shunday qilib, interfaol metodlar o‘quvchilarning faolligini oshirish, ularni ijodkorlikka undash va adabiy materialni chuqur o‘zlashtirishga xizmat qiladi. Bu usullar ta’lim jarayonini yanada samarali qiladi va o‘quvchilarning adabiyotga bo‘lgan qiziqishini oshiradi.Adabiyot ta’limida interfaol yondashuv nafaqat o‘quvchilarning bilim darajasini oshirish, balki ularning shaxs sifatida rivojlanishiga ham yordam beradi. Bu usullar yordamida o‘quvchilar boshqalar bilan samarali muloqot qilish, o‘z fikrini erkin 6 Tursunov Rustam. Ta’limda yangi pedagogik texnologiyalar . – Toshkent: Yoshlar, 2018. — 135 bet 13ifoda etish va tahlil qilishni o‘rganadilar.Interfaol metodlar yordamida o‘quvchilar o‘zlarining qiziqishlari va qobiliyatlariga mos keladigan turli metodlarni tanlash imkoniga ega bo‘ladilar. Bu esa ta’limni individualizatsiyalash va diferensial yondashuvni ta’minlaydi. Savol-javob usuli adabiyot darslarida eng samarali interfaol metodlardan biridir. Bu usul o‘quvchilarning fikrlash jarayonini jonlantiradi va ularni darsga faol jalb qiladi. Savollar o‘quvchilarning diqqatini jamlashga, matnni yaxshiroq tushunishga undaydi. Dars davomida beriladigan savollar turli darajada bo‘lishi mumkin: faktik, tahliliy, tanqidiy yoki ijodiy xarakterda. Masalan, o‘quvchilarga asardagi qahramonning xatti-harakatlarini tahlil qilish yoki voqealar rivojini prognoz qilish kabi savollar beriladi. Bu o‘quvchilarda mustaqil fikrlashni rivojlantiradi, ularni o‘z qarashlarini asoslashga va boshqalar fikrini tinglashga o‘rgatadi. Shu tariqa, savol-javob jarayoni o‘quvchilarni passiv tinglovchidan faol ishtirokchiga aylantiradi. Bundan tashqari, o‘qituvchi berilgan javoblar asosida darsni yanada qiziqarli va interfaol qiladi, talabalar qiziqishlarini oshiradi. Savol-javob usuli yordamida o‘quvchilar o‘rganganlarini takrorlab, mustahkamlaydi va bilim darajasini baholash imkoniyati yaratiladi. Shu bilan birga, bu metod o‘quvchilar o‘rtasida muloqot, hamkorlik va hamfikrlilikni kuchaytiradi, dars muhitini iliq va do‘stona qiladi. Bunday usul ta’limda o‘quvchilarning faolligini oshirishda, ularning ijodkorligini rag‘batlantirishda, shuningdek, axborotni chuqurroq qabul qilishida muhim rol o‘ynaydi. Klasterlash usuli esa adabiyot darslarida mazmunni tizimli o‘zlashtirish uchun samarali vosita hisoblanadi. Bu usulda o‘quvchilar adabiy asardagi asosiy g‘oyalar, voqealar ketma-ketligi, qahramonlar o‘rtasidagi munosabatlar va mavzularni grafik tarzda — klaster yoki diagramma shaklida ifodalaydilar. Bunday vizual tuzilma o‘quvchilarga murakkab matnni bosqichma-bosqich o‘rganish va tahlil qilish imkonini beradi. Klasterlash o‘quvchilarning fikrini tartibga soladi, ularni asosiy va qo‘shimcha ma’lumotlarni ajratishga o‘rgatadi. 14Grafik ko‘rinishda ma’lumotlarni joylashtirish xotirada saqlashni osonlashtiradi va asarni ko‘proq eslab qolishga yordam beradi. Bundan tashqari, bu metod o‘quvchilarning ijodiy fikrlashini rivojlantiradi, chunki ular ma’lumotlarni o‘zlari shakllantiradi va o‘zaro bog‘lanishlarni topadi. Klasterlash usuli yordamida o‘quvchilar matnni tahlil qilishda yanada mustaqil bo‘lib, o‘z fikrlarini asoslashda ishonch hosil qiladi. Shuningdek, bunday yondashuv guruhda muhokama qilishda ham samarali, chunki o‘quvchilar o‘z klasterlarini taqdim etib, boshqalar bilan fikr almashadilar. Shu tarzda, klasterlash nafaqat bilimlarni tizimli o‘zlashtirish, balki o‘quvchilar o‘rtasida muloqot va hamkorlikni rivojlantirishga xizmat qiladi. Bu usul orqali adabiy materialning mazmuni yanada yorqin va tushunarli bo‘lib qoladi. Umuman olganda, savol-javob va klasterlash usullari adabiyot darslarida o‘quvchilarning nafaqat bilim olish, balki ularni tahlil qilish, mustaqil fikr bildirish, hamda o‘zlashtirilganlarni amaliy qo‘llash ko‘nikmalarini shakllantirishda muhim rol o‘ynaydi. Bu interfaol metodlar ta’lim jarayonini qiziqarli va samarali qiladi, o‘quvchilarning darsga bo‘lgan motivatsiyasini oshiradi hamda adabiyot fanining chuqur va mazmunli o‘zlashtirilishiga zamin yaratadi. Bundan tashqari, interfaol metodlar yordamida o‘quvchilarda mustaqil fikrlash, mas’uliyat hissi va o‘zini rivojlantirishga intilish shakllanadi. Bu ko‘nikmalar ularni kelajakda har qanday sohada muvaffaqiyat qozonishlariga zamin yaratadi.Ko‘p hollarda, interfaol metodlar o‘quvchilarning motivatsiyasini oshiradi, dars jarayonida qiziqish uyg‘otadi va o‘quvchilarning o‘zlashtirish darajasini sezilarli darajada yaxshilaydi. adabiyot darslarida interfaol metodlarni qo‘llash o‘quvchilarning nafaqat bilim, balki ma’naviy- axloqiy rivojlanishiga ham xizmat qiladi. Bu usullar yordamida o‘quvchilar adabiyotdan nafaqat ma’lumot, balki hayotiy saboqlarni ham oladilar.Yuqorida aytib o‘tilgan barcha jihatlar interfaol metodlarning adabiy materialni chuqur 15o‘zlashtirishdagi o‘rni va ahamiyatini yaqqol ko‘rsatadi. Shu sababli, zamonaviy ta’lim jarayonida ularni keng qo‘llash talab etiladi. 1.3. Adabiyot darslarida o‘quvchi faolligini oshirishda innovatsion yondashuvlar Zamonaviy ta’lim jarayonida o‘quvchilarni darsga faol jalb qilish va ularning adabiy materialni chuqur anglashlarini ta’minlash muhim ahamiyat kasb etadi. Ayniqsa, adabiyot darslari o‘quvchilarning tafakkurini, hissiy dunyosini va badiiy didini shakllantirishga xizmat qiladi. Shuning uchun bu fan darslarida o‘quvchi faolligini oshirish uchun innovatsion yondashuvlarni qo‘llash zarurati kundan-kunga ortib bormoqda. Innovatsion yondashuvlar – bu an’anaviy ta’lim usullaridan farqli o‘laroq, o‘quvchilarning fikrlash, ijodiy qobiliyat va mustaqil ishlash ko‘nikmalarini rivojlantirishga qaratilgan yangi pedagogik texnologiyalar, metod va usullardir. Adabiyot darslarida o‘quvchi faolligini oshirishda eng samarali innovatsion yondashuvlardan biri interfaol ta’lim texnologiyalaridir. Interfaol usullar yordamida o‘quvchilar faqat passiv tinglovchi sifatida qolmay, balki darsning faol ishtirokchilariga aylanadi. Misol uchun, guruhlarda ishlash, muhokama va munozaralar, rolli o‘yinlar, loyihalar yaratish kabi metodlar o‘quvchilarni bir- birlari bilan fikr almashishga, o‘z qarashlarini himoya qilishga va boshqalar fikrini tinglashga undaydi. Bu esa o‘quvchilarning muloqot qobiliyatini oshirish bilan birga, adabiy materialni yanada chuqurroq tushunishga imkon beradi. Yana bir muhim innovatsion yondashuv – axborot-kommunikatsiya texnologiyalaridan (AKT) foydalanishdir. Zamonaviy maktablarda multimedia vositalarini qo‘llash, elektron darsliklar, interaktiv taxta, video va audio materiallarni taqdim etish darsni yanada qiziqarli va jonli qiladi. Masalan, Abay yoki Avaz O‘tar she’rlarini o‘rgatishda ular haqidagi video ma’ruzalar, qo‘shiqlar, animatsiyalar yordamida o‘quvchilarning diqqatini jalb qilish mumkin. Shuningdek, onlayn viktorinalar, testlar va interfaol mashqlar o‘quvchilarning bilimlarini sinash va mustahkamlash uchun yaxshi imkoniyat 16yaratadi. Bu texnologiyalar o‘quvchilarni mustaqil ishlashga va o‘zlashtirganlarini amalda qo‘llashga undaydi. Innovatsion yondashuvlarda o‘quvchilarning individual va guruhdagi faoliyatini muvozanatli tarzda tashkil etish muhimdir. O‘quvchilar individual ishlashda o‘zining qobiliyatlari va qiziqishlariga mos vazifalarni bajarishi, shu bilan birga guruhda birgalikda muammolarni hal qilish, fikr almashish jarayonida ham o‘zini namoyon eta olishi kerak. Bunday yondashuv o‘quvchilarni o‘zaro hurmat, hamkorlik va mas’uliyatni oshirishga o‘rgatadi. Misol uchun, she’r tahlili bo‘yicha klasterlar tuzish, esa rolli o‘yinlar orqali qahramonlarning obrazini jonlantirish o‘quvchilarning faolligini yanada kuchaytiradi. Shuningdek, loyihalar asosida ta’lim – innovatsion yondashuvlarning yana biri bo‘lib, bu usul o‘quvchilarga mustaqil ravishda mavzuni chuqur o‘rganish, tahlil qilish va natijalarni boshqalar bilan baham ko‘rish imkonini beradi. Masalan, Abay yoki Avaz O‘tar ijodini o‘rganishda o‘quvchilar turli guruhlarga bo‘linib, har biri muayyan mavzu bo‘yicha loyiha yaratadi – she’rlar tahlili, muallifning hayoti va ijodi haqida taqdimotlar, yoki she’rlarni sahnalashtirish. Bu jarayon o‘quvchilarni faol o‘qishga, ijodiy fikrlashga va jamoaviy ishlashga o‘rgatadi. 7 Adabiyot darslarida o‘quvchilarni faollashtirishda tanqidiy fikrlash ko‘nikmalarini shakllantirish ham muhim ahamiyatga ega. O‘quvchilarni faqat matnni yodlashga emas, balki uni tanqidiy tahlil qilishga, muallifning fikrlarini baholashga, o‘z fikrlarini asoslashga o‘rgatish kerak. Buning uchun munozaralar, debatlar, erkin yozuv va prezentatsiyalar kabi metodlardan foydalanish mumkin. Bu usullar o‘quvchilarda mustaqil fikr va fikr almashish madaniyatini rivojlantiradi.Shuningdek, innovatsion yondashuvlarda o‘quvchilarning didaktik o‘yinlar, viktorinalar, testlar orqali bilimlarini mustahkamlash juda samarali hisoblanadi. O‘yinlar yordamida o‘quvchilar o‘zlashtirgan bilimlarini amalda qo‘llaydi, ijodiy va tanqidiy fikrlashlari 7 Umidov Dilmurod. O‘zbek adabiyoti va metodikasi . – Toshkent: Fan, 2014. — 160 bet 17rivojlanadi, dars muhitida raqobat ruhiyati paydo bo‘ladi, bu esa faollikni oshiradi. Masalan, she’rning asosiy g‘oyalarini topish yoki muallif hayoti haqida tezkor savol-javob o‘yinlari darsni qiziqarli va samarali qiladi. Bundan tashqari, o‘quvchilarning hissiy faolligini oshirish uchun san’at va madaniyat elementlarini darsga kiritish muhimdir. Drama va teatr elementlari yordamida she’rlarni jonlantirish, qahramonlarni sahnalashtirish o‘quvchilarda ijodiy qiziqish uyg‘otadi, ularni his-tuyg‘ularini ifoda etishga undaydi. Shuningdek, musiqiy asarlar, qo‘shiqlar orqali adabiy materialni o‘rganish darsni yanada esda qolarli qiladi. Yana bir innovatsion yondashuv – reflektiv faoliyatni joriy etish. Dars oxirida o‘quvchilardan o‘rganganlarini, yangi bilimlarini va yuzaga kelgan savollarni yozma yoki og‘zaki tarzda ifodalash talab qilinadi. Bu usul o‘quvchilarni o‘z o‘rganish jarayonlarini anglashga, mustaqil baholashga va o‘z-o‘zini rivojlantirishga o‘rgatadi. Refleksiya orqali o‘quvchilar darsdagi faol ishtirokini oshiradi, o‘zining kuchli va zaif tomonlarini aniqlaydi. Bo‘limiga oid jadval: Innovatsion yondashuvlar va ularning o‘quvchi faolligiga ta’siri Innovatsion yondashuv Tavsifi O‘quvchi faolligiga ta’siri Interfaol metodlar Guruh muhokamalari, savol- javob, rolli o‘yinlar O‘zaro muloqot, fikr almashish, materialni chuqur anglash Axborot- kommunikatsiya texnologiyalari (AKT) Video, audio, interaktiv darsliklar, testlar Darsni qiziqarli qilish, bilimni sinash va mustahkamlash Loyihalar asosida ta’lim Mustaqil izlanish, guruh loyihalari, taqdimotlar Mustaqil va jamoaviy ishlash, ijodkorlikni rivojlantirish Tanqidiy fikrlashni Debatlar, muhokamalar, erkin Matnni tahlil qilish, o‘z 18rivojlantirish yozuv fikrini asoslash Didaktik o‘yinlar va viktorinalar O‘yinlar, savol-javob viktorinalari Bilimlarni amalda qo‘llash, raqobat ruhini uyg‘otish Drama va teatr elementlari Sahnalashtirish, rolli o‘yinlar Hissiy faollik, ijodiy ifoda Reflektiv faoliyat O‘z-o‘zini baholash, fikr bildirish O‘quvchining o‘rganish jarayonini anglash va rivojlantirish O‘quvchi markazida ta’lim O‘quvchilarning ehtiyojlari va qobiliyatlariga moslashgan O‘quvchilar faol va mustaqil o‘rganadi Innovatsion yondashuvlarda o‘quvchi markazida ta’limni tashkil etish prinsipi asosiy o‘rin tutadi. Bu prinsipga ko‘ra, ta’lim jarayoni o‘quvchilar ehtiyojlari, qiziqishlari va qobiliyatlariga moslashtiriladi. O‘qituvchi faqat bilim beruvchi emas, balki rahbar, maslahatchi va hamkor sifatida ishtirok etadi. O‘quvchilar esa faol izlovchi va yaratuvchi bo‘lib, o‘z bilim va tajribalarini ta’lim jarayoniga faol jalb qiladi.Shunday qilib, adabiyot darslarida o‘quvchi faolligini oshirish uchun innovatsion yondashuvlar keng doirada qo‘llaniladi va ular ta’lim sifatini oshirishda muhim omil hisoblanadi. Bu yondashuvlar o‘quvchilarning faolligi, ijodkorligi va mustaqilligini rag‘batlantiradi, ularning badiiy tafakkuri va madaniy saviyasini yanada yuksaltiradi. Zamonaviy ta’limda bunday yondashuvlar doimiy ravishda yangilanib, o‘z samarasini ko‘rsatmoqda. Shu bois, pedagoglar uchun innovatsion metod va usullarni o‘zlashtirish va qo‘llash doimiy rivojlanish yo‘nalishi bo‘lishi lozim. 8 1-bob uchun xulosa 8 Fozilov Nodirbek. Interfaol usullar orqali adabiyotni o‘rgatish . – Toshkent: Ta’lim, 2021. — 100 bet 19Bugungi kunda maktab adabiyoti darslarida interfaol usullarni qo‘llashning ahamiyati tobora ortib bormoqda. Dars jarayonida o‘quvchilarning faolligini oshirish, ularni mustaqil fikrlashga, ijodkorlikka undash ayniqsa muhimdir.Interfaol metodlar o‘quvchilarning diqqatini jamlash, bilimlarni chuqurroq o‘zlashtirish va dars jarayonini yanada qiziqarli qilish imkonini beradi. Shu bilan birga, o‘qituvchi va o‘quvchilar o‘rtasidagi muloqot kuchayadi, bu esa ta’lim jarayonining samaradorligini oshiradi.Menimcha, zamonaviy ta’lim tizimida an’anaviy usullar bilan bir qatorda innovatsion va interfaol yondashuvlarni keng qo‘llash muhimdir. Bu nafaqat o‘quvchilarning adabiyotga bo‘lgan qiziqishini oshiradi, balki ularning fikrlash, tahlil qilish va muloqot qilish ko‘nikmalarini ham rivojlantiradi. Shuning uchun maktabda interfaol ta’lim usullarini joriy etish va takomillashtirish ustida ishlash ta’lim sifatini yaxshilashda muhim qadam bo‘ladi. II BOB. ABAY VA AVAZ O‘TAR SHE’RLARINI INTERFAOL USULLAR ORQALI O‘RGATISH METODIKASI 202.1. Abayning “Yoshlikdan bilim izlab” she’rini o‘rgatishda qo‘llaniladigan interfaol metodlar Abay Qunanbayevning “Yoshlikdan bilim izlab” she’ri har qanday yosh avlod uchun chuqur ma’no va tarbiyaviy ibratga ega asarlardan biridir. Ushbu she’rda shoir yoshlikda bilimga intilishning ahamiyati, bilim olishda kechikishning inson hayotiga ta’siri, shuningdek, oila va jamiyat oldidagi mas’uliyat kabi muhim masalalar ochib beriladi. Shu bois, o‘quvchilarni bu she’rni faqat yodlab qolish emas, balki uning mazmunini chuqur anglash, asosiy fikrlarni tahlil qilish va hayotiy saboqlarni olish uchun darslarda interfaol usullardan foydalanish zarur. Interfaol metodlar o‘quvchilarning darsdagi faol ishtirokini ta’minlashga qaratilgan. “Yoshlikdan bilim izlab” she’rini o‘rgatishda o‘quvchilar faqat tinglovchi emas, balki ma’ruza va tushuntirishlarga faollik bilan javob beruvchi, fikr almashuvchi, tahlilchi, va ijodkor bo‘lishlari lozim. Bu jarayon, birinchi navbatda, she’r mazmunining o‘zaro bog‘langan asosiy g‘oyalarini o‘quvchilarga tushunarli tarzda yetkazishga yordam beradi. 1. Mavzu va asosiy g‘oya: She’r yoshligidan bilim izlash, ta’lim olish va hayotdagi kechikishlar, afsuslar haqida. Shoir yoshlik davrida bilim olish uchun harakat qilmaganini, buning oqibatida keksa yoshida afsuslanishini ochiq-oydin ifoda etadi. Bu mavzu yosh avlodga bilimga qiziqishni, vaqtni qadrlashni va o‘zini rivojlantirish zarurligini ta’kidlaydi. 2. She’riy obrazlar va til: Abay o‘zining samimiy, soddaroq tili bilan yoshlarni ogohlantiradi. “Qo‘lim qurug‘” degan misra bilimsiz qolishni, hech narsa qila olmaslikni ramziy ifodalaydi. “Qadri topolmay, yig‘layman jim” satrida esa shoirning ichki alamini his qilish mumkin. Tilining oddiyligi va ta’sirchanligi o‘quvchilar uchun tushunarli bo‘lib, ular bilan to‘g‘ridan-to‘g‘ri muloqot qiladi. 3. She’rning tuzilishi: She’r to‘rtliklardan tashkil topgan, har bir to‘rtlikda mavzu yanada rivojlanadi. Dastlab yoshligida bilim izlamaganligi ta’kidlanadi, 21so‘ngra bu holat uchun o‘zini ayblashi, oxirida esa o‘z xalqining yoshlari uchun ogohlantirishga aylanadi. 4. Ma’naviy-axloqiy mazmun: She’rda bilimga bo‘lgan munosabat, vaqtni behuda o‘tkazmaslik haqida chuqur ma’naviy saboq berilgan. Bu yoshlar uchun namuna bo‘lib xizmat qiladi. Shoir ta’limni faqat manfaati uchun emas, balki o‘zini rivojlantirish uchun qilish kerakligini ta’kidlaydi. 1. Savol-javob usuli Savol-javob usuli dars jarayonida o‘quvchilarning faolligini oshirish, ularning bilim darajasini aniqlash va o‘zlashtirilgan materialni mustahkamlash uchun keng qo‘llaniladi. Abayning “Yoshlikdan bilim izlab” she’rini o‘rgatishda savol-javob usuli o‘quvchilarga she’r mazmunini chuqur anglashga yordam beradi. Masalan, o‘qituvchi she’rning har bir satriga oid savollar berib, o‘quvchilarni fikr yuritishga, o‘zlarining fikrlarini ifoda etishga rag‘batlantiradi. Bu usul o‘quvchilarda muloqot madaniyatini shakllantiradi va ularning tanqidiy fikrlash qobiliyatini rivojlantiradi. Savollar ochiq va yopiq shaklda bo‘lishi mumkin. Ochiq savollar o‘quvchilarga o‘z fikrlarini erkin bildirishga imkon yaratadi, masalan, “Nega shoir bilim izlashni yoshligidan boshlashni tavsiya qilgan?” Yopiq savollar esa ma’lum bir javobni aniqlash uchun beriladi, masalan, “She’rda nechta misra bor?” yoki “Shoir kimga murojaat qilmoqda?” kabi. Ushbu usul yordamida o‘quvchilar faqat bilimlarni yodlamay, balki ularni tahlil qilishga ham o‘rgatiladi. Savol-javob usuli o‘qituvchiga ham o‘quvchilarning bilim darajasini baholash imkonini beradi. O‘quvchilarning javoblari orqali ularning mavzuni qanchalik tushunganini aniqlash mumkin. Shuningdek, bu usul darsni jonlantiradi, charchoqni kamaytiradi va o‘quvchilar orasida o‘zaro hamkorlikni rivojlantiradi. 2. Klasterlash usuli 22Klasterlash usuli – bu o‘quvchilarga ma’lumotlarni tizimli tarzda tartibga solish, ularni grafik shaklda tasvirlash imkonini beruvchi interfaol metoddir. Abayning “Yoshlikdan bilim izlab” she’rini o‘rgatishda klasterlash usuli orqali o‘quvchilar she’rning asosiy g‘oyalarini, voqealar zanjirini va qahramonlarni aniqlab, ularni bo‘limlarga ajratishadi. Bu jarayon o‘quvchilarning fikrini tizimlashtirishga, mantiqiy bog‘lanishlarni ko‘rishga yordam beradi. Masalan, o‘qituvchi darsda katta varaq yoki doskada “Bilim”, “Vaqt”, “Orzular”, “Jamiyat roli” kabi asosiy klasterlarni chizadi va o‘quvchilar o‘z fikrlarini shu toifalarga joylashtiradi. Bu usul nafaqat o‘quvchilarning xotirasida ma’lumotlarni uzoq saqlashga yordam beradi, balki ularning tahlil qilish, saralash va umumlashtirish ko‘nikmalarini rivojlantiradi. Klasterlash usuli ko‘pincha guruh yoki juftlik ishida qo‘llanadi, bu esa o‘quvchilar o‘rtasida muloqot va hamkorlikni kuchaytiradi. Bundan tashqari, o‘quvchilar grafik ko‘rinishda fikrlarini ifodalash orqali darsni yanada qiziqarli qiladi. Klasterlarni tayyorlash jarayoni ijodiy fikrlashni rag‘batlantiradi, chunki o‘quvchilar qanday ma’lumotlarni qaysi guruhga kiritish haqida qaror qabul qiladilar. 3. Rolli o‘yinlar usuli Rolli o‘yinlar usuli o‘quvchilarning mavzuga chuqurroq kirib borishini ta’minlaydi, ularni hissiyotga chulg‘ashga, o‘zlarini she’r qahramonlari o‘rniga qo‘yishga imkon beradi. Abayning “Yoshlikdan bilim izlab” she’rini o‘rgatishda rolli o‘yinlar usuli o‘quvchilarning ma’naviy-axloqiy qadriyatlarini shakllantirishda samarali bo‘ladi. Masalan, darsda o‘quvchilar shoir rolida, ota-ona yoki jamiyat vakili sifatida o‘z fikrlarini ifodalashlari mumkin. Bu jarayon o‘quvchilarda empatiya – boshqalarning his-tuyg‘ularini tushunish qobiliyatini rivojlantiradi. Shu bilan birga, rolli o‘yinlar o‘quvchilarning nutq madaniyatini oshiradi, ularda o‘z fikrini ifoda etish, munozara olib borish ko‘nikmalarini shakllantiradi. 23Rolli o‘yinlarni o‘tkazishda o‘qituvchi oldindan stsenariy yoki vazifalar tayyorlaydi, o‘quvchilar esa guruhlarga bo‘linib, turli rollarni ijro etadi. Bu metod o‘quvchilarning darsga bo‘lgan qiziqishini oshiradi, ular bir-biridan yangi narsalarni o‘rganadi va dars jarayoni yanada jonli bo‘ladi. 4. Muammoli vazifalar usuli Muammoli vazifalar usuli o‘quvchilarda tanqidiy fikrlashni rivojlantirish, bilimlarni amaliyotga tatbiq etish va o‘z-o‘zini boshqarish ko‘nikmalarini shakllantirishga yordam beradi. Abayning “Yoshlikdan bilim izlab” she’ri asosida berilgan muammoli vazifalar o‘quvchilarni mavzuni chuqurroq tahlil qilishga undaydi.Masalan, o‘qituvchi o‘quvchilarga “Agar inson yoshlikda bilim izlashni kechiktirsa, uning kelajagi qanday bo‘ladi?”, “Nima uchun bilim izlash doimiy jarayon bo‘lishi kerak?”, yoki “Bilimga bo‘lgan mehr qanday shakllanadi?” kabi savollar beradi. Bu savollar o‘quvchilarda muammolarni aniqlash, ularni yechish bo‘yicha o‘z fikrlarini bildirishga olib keladi. Muammoli vazifalar guruh yoki yakka tartibda bajarilishi mumkin. Bu metod o‘quvchilarni mustaqil izlanishga undaydi, o‘z nazariy bilimlarini amaliyotga tatbiq qilishga imkon yaratadi. Shuningdek, muammoli vazifalar orqali o‘quvchilar mavzuga yangi yondashuvlarni o‘rganadi va o‘z fikrini asoslash qobiliyatini oshiradi. 5. Guruh ishlari Guruh ishlari o‘quvchilar o‘rtasida muloqot va hamkorlikni rivojlantirish uchun samarali vositadir. Abayning “Yoshlikdan bilim izlab” she’rini o‘rgatishda guruh ishlari o‘quvchilarni bir-biri bilan fikr almashishga, muammolarni birgalikda yechishga rag‘batlantiradi.Dars davomida o‘quvchilar kichik guruhlarga bo‘linib, she’rning mazmuniy qirralarini tahlil qiladi, asosiy fikrlarni ajratib oladi va guruhda kelishilgan xulosalarni sinfga taqdim etadi. Bu jarayon o‘quvchilarning mas’uliyatini oshiradi, ularning o‘zaro ishonchini mustahkamlaydi va ijtimoiy ko‘nikmalarni rivojlantiradi. 24Guruh ishlari o‘quvchilarning o‘z fikrini bayon qilish va boshqalar fikrini tinglash madaniyatini shakllantiradi. Shuningdek, bu usul o‘quvchilarga turli nuqtai nazarlarni ko‘rib chiqish, fikrlarni taqqoslash imkonini beradi, bu esa tafakkur ko‘lamini kengaytiradi. 1. Yoshliqdan bilim izlab yugurmading; Bu satrda Abay yoshligida bilim olishga yetarlicha intilmaganini ochiq tan oladi. U yoshlik vaqtida bilimga qanchalik ahamiyat bermaslik, o‘z imkoniyatlarini to‘liq ishlatmaslik haqida gapiradi. Bu har bir yosh uchun ogohlantiruvchi saboq bo‘lib, vaqtni behuda o‘tkazmaslik, erta harakat qilish lozimligini eslatadi. 2. Xayrin bildim, biroq, yuz o‘girmadim. Bu yerda shoir o‘zining kechikkanini tushungan, lekin keyinchalik ham o‘zgarish qilmaganini bildiradi. “Yuz o‘girmadim” deganda amaliy harakatlarga o‘tmaganini tushunish mumkin. Bu esa bilim olishda faollik va tashabbusning zarurligini anglatadi. 3. Ulgayganda qarasam qo‘lim quruk, Keksayganda, hayotning oxirida o‘zini ko‘rib, hech narsa qila olmaganini, bilimdan quruq qolganini anglaydi. “Qo‘lim quruk” iborasi – hech qanday natija, amaliy ish qilmaganlik belgisi. Bu satr yoshlarni vaqtni qadrlashga, kechikmaslikka undaydi. 4. Kechikib qo‘l cho‘zdimu, ulgurmadim. Shoir oxirgi imkoniyatlarni qo‘ldan boy bergani, ko‘p narsaga kech qolganini anglatadi. Bu yerda “kechikish” ko‘proq hayotiy tajriba va bilimga murojaat qiladi. Bu holat yoshlarni harakatni kechiktirmaslik, vaqtni qadrlashga chaqiradi. 5. Bilimsiz qolganimga kim gunohkor? Shoir o‘zining bilimga kech kirishining sababini aniqlamoqchi bo‘ladi. Bu savol – o‘zini tanqid qilish, javobgarlikni o‘z zimmalariga olish, xatolarni 25ko‘rib chiqish uchun kerak. Shu bilan birga, yoshlarni ham bilim olishda faollikka chaqiradi. 6. Izlasam bo‘larmidim muncha hor? Shoir bu yerda o‘zining bilimga yetarli darajada intilmagani uchun o‘zini “hor” (ya’ni past nazar bilan qaralgan) deb hisoblaydi. Bu satrda o‘z-o‘zini tanqid qilish, lekin shu bilan birga imkoniyatlarni boy bermaslik kerakligi haqida fikr mavjud. 7. Odamzod tasallisi farzand ekan. Shoir insonning xatolar qilishi tabiiy, uni kechirish lozimligini bildiradi. Bu yerda farzand atamasi o‘quvchilar uchun ham tushunarli bo‘lib, har kim xato qilishi mumkinligini, lekin muhim narsa xatolardan saboq olish ekanini anglatadi. 8. Farzandimni bilimga qo‘ymadim eor... Shoir ota-ona sifatida o‘z farzandlariga bilim olish uchun yetarlicha e’tibor bermaganini ochiq tan oladi. Bu satr ota-onalarni bolalar tarbiyasida bilim va ta’limga katta ahamiyat berishga chaqiradi. 9. Madrasaga berdim men adab uchun, Shoir o‘z farzandini madrasaga yuborganini, faqat adabiyot, ya’ni madaniy va ma’naviy bilim uchun ekanligini bildiradi. Bu satr ilm va madaniyatga muhabbat, uni faqat martaba uchun emas, balki qalb va ruh uchun o‘rganish kerakligini ko‘rsatadi. 10. Bilim uchun, nainki mansab uchun! Bu yerda Abay bilim olishning asl maqsadi pul va mansab emasligini, bilimning o‘zi qimmatli ekanligini ta’kidlaydi. Bu fikr yoshlarni to‘g‘ri maqsadlar bilan bilim olishga undaydi. 11. Uzim ham yuksaklarga qanot qo‘qdim, Shoir o‘zining ham hayotda yuqori marralarga intilganini, orzu qilganini bildiradi. Bu satr insonning o‘z maqsadlariga erishish uchun harakat qilishi zarurligini ko‘rsatadi. 2612. Ayb bo‘lmas orzu uchun — talab uchun... Orzu qilish ayb emas, aksincha, har kimning o‘z hayotidagi talablar, maqsadlar bo‘lishi tabiiydir. Bu yerda Abay yoshlarni orzu qilishga, intilishga undaydi. 13. Kim aytar: yomon bo‘ldim, yo‘ldan qaytdim? Shoir o‘z hayotini yomon deb hisoblamaydi, hech qachon noto‘g‘ri yo‘lga bormaganini ta’kidlaydi. Bu satr o‘zligiga sodiqlik va g‘urur ifodasidir. 14. Qozoqqa shirin-shirin ulan aytdim: Shoir o‘z xalqiga mehr-muhabbat bilan murojaat qilganini, ularni ma’naviy jihatdan boyitishni istaganini bildiradi. Bu satr milliy o‘zlik, madaniyatni qadrlashni ko‘rsatadi. 15. Ulanda hech kim menga teng kelmadi. Shoir o‘zining noyobligini, hech kim unga teng bo‘la olmasligini aytadi. Bu g‘urur va o‘ziga ishonch ramzi. 16. Lekin, qadri topolmay, yig‘layman jim... Ushbu so‘zlar bilan shoir o‘zining chinakam qadriyatlari va o‘zligining yetarlicha tan olinmasligidan ich-ichidan dard chekayotganini bildiradi. Bu insoniy zaiflik va mehr-muhabbatning kuchini ko‘rsatadi. Abayning “Yoshlikdan bilim izlab” she’ri o‘zida chuqur falsafiy ma’no va hayotiy tajribani mujassam etgan asardir. Shoir yoshlikda bilimga nisbatan beparvolik, kechikish va natijada o‘z-o‘zini tanqid qilish hissiyotlarini ochiq va samimiy ifoda etadi. She’r yoshlarni vaqtni behuda o‘tkazmaslik, erta bilim olishga intilish va hayotdagi imkoniyatlarni boy bermaslik haqida ogohlantiradi. Dastlabki satrlarda Abay yoshligida bilim izlashga yetarlicha intilmaganligini tan olib, kechikkanidan afsuslanadi. Bu holat har qanday inson hayotida yuz berishi mumkin bo‘lgan xatolik sifatida ko‘rsatiladi. Shoir o‘zining kechikishi natijasida “qo‘li quruk” qolganini ta’kidlab, vaqt va imkoniyatlarning qadrini yosh avlodga tushuntiradi. Bu fikr yoshlarga hayotda harakatni erta boshlash, o‘z bilim va malakalarini imkon qadar erta oshirish zarurligini anglatadi. 27Keyingi satrlarda Abay o‘zini va boshqalarni tanqidiy baholash, o‘z xatolarini ko‘rish va javobgarlikni o‘z zimmasiga olish muhimligini ta’kidlaydi. “Bilimsiz qolganimga kim gunohkor?” degan savol shoirning o‘zini anglash jarayonini ko‘rsatadi. Bu savol yoshlarni ham o‘z hayotlari uchun mas’uliyatni anglashga chaqiradi. Shoir, shuningdek, ota-onalar va jamiyatning farzand tarbiyasidagi roli haqida ham fikr bildiradi. “Farzandimni bilimga qo‘ymadim eor...” degan satr ota-onalarning tarbiyaviy mas’uliyatini eslatadi, bolalarga ta’lim berishning qanchalik muhimligini ta’kidlaydi. Bu jihat she’rni faqat shaxsiy tanqid emas, balki keng ijtimoiy masalaga aylantiradi. Madaniyat va ma’naviyatga bo‘lgan muhabbat ham she’rning asosiy mavzularidan biridir. Shoir madrasaga farzandini adabiyot uchun yuborganini ta’kidlab, bilimning faqat tashqi muvaffaqiyatlar, mansab uchun emas, balki ruhiy kamolot uchun zarurligini ko‘rsatadi. Bu fikr o‘quvchilarga haqiqiy ma’naviy qadriyatlar asosida bilim olishning ahamiyatini anglatadi. Abay o‘zining yuqori maqsadlari, orzulari haqida ham gapiradi. Shoir orzu qilishni, intilishlarni ayb deb hisoblamaydi, aksincha, bu hayotiy kuch va ilhom manbai sifatida ko‘rsatadi. “Kim aytar: yomon bo‘ldim, yo‘ldan qaytdim?” satri shoirning o‘z hayotiga ishonchi va to‘g‘ri yo‘lda ekanligini bildiradi. She’r milliy g‘urur va o‘zlikni anglashni ham o‘z ichiga oladi. Shoir o‘z xalqiga bo‘lgan muhabbatini, ularni tarbiyalashdagi maqsadini ochiq ifoda etadi. “Qozoqqa shirin-shirin ulan aytdim...” degan satrda o‘z millatiga mehr bilan murojaat qilgani ko‘zga tashlanadi. Bu esa o‘quvchilarda milliy ong va madaniyatga hurmat tuyg‘usini uyg‘otadi. So‘nggi satrlar esa shoirning ichki dardini, qadriyatlarini to‘liq tushunmaslik, qadrlanmaslikdan keladigan og‘irlikni bildiradi. Bu insoniy zaiflik, lekin shu bilan birga samimiylik va yurakdan kelgan dard ifodasi.Umuman olganda, “Yoshlikdan bilim izlab” she’ri yosh avlodni bilimga muhabbat va intilishga, vaqtni qadrlashga, o‘zligini anglashga, hamda milliy va ma’naviy qadriyatlarni 28hurmat qilishga undaydi. Bu she’r o‘quvchilarda o‘qish, ilm olishga bo‘lgan ehtirosni uyg‘otadi, shuningdek, o‘z hayotini anglash va xatolardan saboq olishga rag‘batlantiradi. Shu sababli, darslarda ushbu she’rni o‘rgatishda interfaol metodlardan foydalanish o‘quvchilarning faolligini oshirib, ularning ijodiy fikrlashini rivojlantirishga xizmat qiladi. 2.2. Avaz O‘tarining “Har tilni biluv emdi” she’rini tahlil qilishda samarali usullar Avaz O‘tarining “Har tilni biluv emdi” she’ri milliy til, madaniyat va bilimga bo‘lgan chuqur hurmatni ifodalaydi. Bu asar o‘quvchilarda tilga, adabiyotga bo‘lgan qiziqishni uyg‘otish, ularni til o‘rganishga va madaniy merosga hurmat bilan qarashga o‘rgatishda katta o‘rin tutadi. Shu bois, bu she’rni darslarda o‘rgatishda samarali interfaol usullarni qo‘llash zarur, chunki bunday usullar o‘quvchilarni faollashtiradi, ularning fikrlash va tushunish qobiliyatini oshiradi. Har tilni biluv emdi bani odama jondur, Til vositai robitai olamiyondur. G‘ayri tilini sa’y qiling bilgani, yoshlar, Kim ilm-u hunarlar bilonki ondin ayondur. Lozim siza har tilni biluv ona tilidek, Bilmakka oni g‘ayrat eting foida kondur. Ilm-u fan uyig‘a yuboringlar bolangizni, Onda o‘qug‘onlar bori yaktoyi zamondur. Zor o‘lmasun onlar dog‘i til bilmay Avazdek, Til bilmaganidan oni bag‘ri to‘la qondur. 1. Har tilni biluv emdi bani odama jondur Bu satrda shoir tilni inson joniga qiyoslaydi. Til insonning hayotiy asosiy belgisi sifatida tasvirlangan. Ya’ni, til bilish odamga jon baxsh etadi, uni haqiqiy jonli inson qiladi. Til insonning fikrini, ruhini ifodalash vositasi ekanligi tushuniladi. Agar til bo‘lmasa, insonning ruhiy hayoti zaiflashadi, u 29“jonidan ayrilgan”, “ruhidan mahrum” kabi bo‘ladi. Shoir bu misol bilan tilni nafaqat aloqa vositasi, balki hayotning ajralmas qismi sifatida ko‘rsatmoqda. 2. Til vositai robitai olamiyondur Bu yerda tilning asosiy vazifasi – odamlar va dunyo o‘rtasidagi bog‘lovchi vosita ekanligi ta’kidlanadi. “Vosita” so‘zi orqali shoir tilning aloqa vositasi ekanligini aniq ko‘rsatadi. Til orqali insonlar o‘z fikrlarini ifodalaydi, bilimlarni uzatadi, dunyoni idrok qiladi. Aynan til tufayli insonlar o‘zaro muloqotda bo‘lib, jamiyat shakllanadi, madaniyat rivojlanadi. Bu satrda tilning ahamiyati kengroq kontekstda ochib berilgan. 3. G‘ayri tilini sa’y qiling bilgani, yoshlar Shoir yoshlarni boshqa tillarni o‘rganishga, ilm olish uchun til bilishni intilishlariga chaqiradi. “G‘ayri til” – ya’ni ona tilidan boshqa tillar. Yoshlar uchun dunyo darvozasi ochadigan kalit – ko‘p tillarni o‘rganish. Bu satrda til o‘rganishning nafaqat zarurati, balki majburiyati va shuningdek, yoshlarning kelajagi uchun muhimligi ta’kidlanadi. Bu yosh avlodning dunyoqarashini kengaytirish, ilm-fan va madaniyatga kirish imkoniyatlarini oshirish yo‘lidagi chaqiriqdir. 4. Kim ilm-u hunarlar bilonki ondin ayondur Til bilish orqali odam ilm va hunarga ega bo‘lishi mumkin. Bu satrda “ilm-u hunar” so‘zlari orqali shoir bilim va kasb-hunarlarni anglatmoqda. Ilm va hunar insonni yuksaltiradi, uning shaxsiy rivojlanishiga yordam beradi. Til esa shu ilm va hunarning asosiy ochilishi, o‘zlashtirilishi uchun kalit hisoblanadi. Bu yerda til – insonning bilim va ko‘nikmalariga eshikdir. 5. Lozim siza har tilni biluv ona tilidek Bu satrda shoir til o‘rganish jarayonining mohiyatiga urg‘u beradi. Har bir tilni ona til kabi chuqur va mukammal bilish kerak. Faqat sirtqi, yuzaki o‘rganish emas, balki har tilni o‘z ona tili kabi yaxshi bilish lozimligi ko‘rsatib o‘tiladi. Bu til o‘rganishga bo‘lgan yondashuvni belgilaydi – til faqat so‘zlarni 30yodlash emas, balki uning madaniyati, ohanglari, ifoda vositalarini o‘zlashtirishdir. 6. Bilmakka oni g‘ayrat eting foida kondur Bu satr o‘rganishga intilish va g‘ayratning zarurligini ta’kidlaydi. Tilni bilishga bo‘lgan harakat va istak – bilimlarni chuqurroq egallash uchun zarur. “Foida kondur” degan ifoda orqali, bu harakatlarning inson hayotiga, uning bilim darajasiga katta foyda keltirishini ko‘rsatadi. Bu satr yoshlarni bilim olish yo‘lida mashaqqatlarga sabr qilishga, qattiq mehnat qilishga undaydi. 7. Ilm-u fan uyig‘a yuboringlar bolangizni Bu satrda ota-onalarga murojaat bor. Shoir bolalarni ilm va fan o‘quv yurtlariga, maktablarga yuborish kerakligini ta’kidlaydi. Bu orqali bolalar bilim olish imkoniga ega bo‘lishadi. Bu satrda ota-ona mas’uliyati, yosh avlodning bilim olishdagi ahamiyati ko‘rsatib o‘tiladi. Ota-ona bolalarining kelajagi uchun ilm olishga yo‘l ochishi kerakligi bildirilyapti. 8. Onda o‘qug‘onlar bori yaktoyi zamondur Bugungi zamon ilm-fan va bilimga asoslangan zamondir. Har kim ilm olishni davom ettirishi, bilim sohasida faol bo‘lishi zarur. “Yaktoyi zamondur” degani – yorqin, nurli zamon, ya’ni bilim va ma’rifat davri. Shoir yoshlarni bilimga intilishni davom ettirishga undaydi, chunki bu zamonning talabidir. 9. Zor o‘lmasun onlar dog‘i til bilmay Avazdek Bu satrda shoir o‘zini misol qilib keltiradi. “Dog‘i” – qiyinchilik, azob, iztirob ma’nolarida ishlatilgan. Shoir til bilmaslik ruhiy azoblarga olib kelishini aytadi. Til bilmaslik insonning yashashiga salbiy ta’sir qiladi, uni ruhiy zaiflikka soladi. Bu satr shoirning tilni chuqur qadrlashini va uning yo‘qligida yuzaga keladigan azoblarga e’tibor qaratishini ko‘rsatadi. 10. Til bilmaganidan oni bag‘ri to‘la qondur Til bilmaslik insonni cheklaydi, uni ruhiy qiynoqda, azobda qoldiradi. “Bag‘ri to‘la qondur” ifodasi inson qalbining og‘rig‘ini anglatadi. Til bilmaslik nafaqat bilim olishni to‘xtatadi, balki insonning ichki dunyosiga zarar 31yetkazadi. Shoir tilni bilishning nafaqat intellektual, balki ruhiy jihatdan ham inson uchun zarur ekanligini bildiradi. Avaz O‘tar she’rida tilning ahamiyati juda chuqur va keng qamrovli tasvirlangan. Til insonning joni, hayot manbai, bilim va madaniyat kaliti sifatida qaraladi. Shoir yoshlarni ko‘p tillarni o‘rganishga, ilm-fan sari intilishga chaqiradi. Ona tilini chuqur bilish bilan birga, boshqa tillarni ham o‘rganish zarurligi ta’kidlanadi. Shuningdek, ota-onalarga bolalarni ilm olishga rag‘batlantirish vazifasi yuklanadi. Til bilmaslik esa ruhiy azob, cheklanish va bilimdan mahrumlik ekanligi qayd etiladi. Shoir bu she’r orqali tilni o‘rganish – odam bo‘lishning, jamiyatga moslashishning eng muhim omili ekanligini ta’kidlaydi. Mavzuga mos samarali o‘qitish usullari 1. Savol-javob usuli Savol-javob usuli – bu o‘quvchilarning faolligini oshirish, diqqatini jamlash va she’r mazmunini yaxshiroq tushunishga yordam beruvchi samarali o‘qitish vositasidir. Bu usulda o‘qituvchi she’rning har bir satrini yoki bo‘limini alohida ajratib, o‘quvchilarga unga oid savollar beradi. Masalan, she’rning birinchi qatorida shoir tilni odam joniga qiyoslaydi. Bu qatorni o‘qib, o‘qituvchi savol beradi: “Nega shoir tilni odam joniga qiyoslagan? Til nima uchun shunchalik muhim?” Ushbu savol orqali o‘quvchilar tilning odam hayotidagi o‘rni, ahamiyati haqida o‘ylashga undaladi.Shuningdek, o‘qituvchi savollar orqali she’rda tilning dunyo bilan bog‘lanish vositasi ekanligi, yoshlarni yangi tillarni o‘rganishga chaqirishi, ilm va hunarning ahamiyati kabi fikrlarni bosqichma- bosqich tahlil qiladi. Masalan: “Til nima uchun olam bilan bog‘lanish vositasi deb ataladi?”, “Nega yoshlar boshqa tillarni o‘rganishga intilishlari kerak?”, “Ilm va hunarning hayotdagi roli qanday?” kabi savollar o‘quvchilarni mavzu bo‘yicha fikr yuritishga va darsga faol qatnashishga undaydi. Bu usul o‘quvchilarda tanqidiy fikrlashni shakllantiradi, ularni mustaqil ravishda fikr bildirishga va o‘z fikrlarini asoslashga o‘rgatadi. Savol-javob 32orqali o‘quvchilar she’rning mazmuniy qatlamlarini chuqurroq tushunib, so‘zlarning ma’nosini hayotiy misollar bilan bog‘lab olishadi. Shu bilan birga, o‘qituvchi o‘quvchilarning bilim darajasini aniqlab, qayerda tushunmovchilik borligini aniqlash imkoniyatiga ega bo‘ladi. 2. Klasterlash usuli Klasterlash usuli — bu mavzuni grafik tarzda tasvirlash orqali o‘quvchilarning fikrlarini tizimli shaklda tashkil etishga yordam beruvchi samarali metoddir. She’rda ko‘tarilgan asosiy fikrlar — til, ilm, bilim, ota-ona, yoshlar — har biri alohida klaster yoki guruh sifatida ajratiladi va ularning o‘zaro bog‘liqligi ko‘rsatiladi. Dars davomida o‘qituvchi doskaga yoki katta varaqga markaziy mavzu sifatida “Til va uning ahamiyati”ni yozadi. So‘ngra, atrofida asosiy fikrlarni ko‘rsatadigan shoxchalar chiziladi: “Til – jon”, “Til – aloqa vositasi”, “Ilm va hunar”, “Yoshlar uchun til o‘rganish”, “Ota-onaning roli” va boshqalar. Har bir shoxchaga o‘quvchilar o‘zlarining fikrlarini yoki she’rda uchragan misollarni qo‘shadilar.Bu usul o‘quvchilarga she’r mazmunini ko‘rish va uni tushunishda grafik yordam beradi, fikrlarni tartibga soladi, mavzuga yanada chuqurroq kirib borish imkonini beradi. Shuningdek, klasterlash o‘quvchilarning mantiqiy fikrlashini rivojlantiradi va ular o‘rganayotgan materialni yodda saqlashni osonlashtiradi. Klasterlash yordamida o‘quvchilar she’rda til bilishning ahamiyati, ilm olish uchun tilning o‘rni, ota-onaning bolalarni ilm olishga undashi, yoshlarning yangi tillarni o‘rganishga intilishi kabi fikrlarni yanada ravshan va esda qolarli tarzda ko‘rishlari mumkin. 3. Rolli o‘yinlar usuli Rolli o‘yinlar usuli — o‘quvchilarni faoliyatga jalb qilish, mavzuni yanada jonli va tushunarli qilish uchun juda samarali vositadir. Ushbu usulda o‘quvchilar she’r mazmunidagi fikrlarni hayotiy vaziyatlarda namoyish etadilar. 33Masalan, “Til bilmaslik qiyinchiliklari” yoki “Ilm uchun til o‘rganish” mavzularida kichik rolli sahnalar, dramatizatsiyalar tayyorlash mumkin. O‘qituvchi avval she’r mazmunini tahlil qilib, keyin o‘quvchilarni guruhlarga bo‘lib, har bir guruhga mavzu bo‘yicha vazifa beradi. Masalan, bir guruh til bilmaslik oqibatlarini ko‘rsatadigan mini-dramani tayyorlasa, boshqa guruh ilm olish uchun til o‘rganishning ahamiyatini ko‘rsatadi. O‘quvchilar bu rolli o‘yinlarda aktyorlik qobiliyatlarini namoyon etishadi va mavzuga chuqurroq kirib boradilar. Bu usul nafaqat mavzuni tushunishni osonlashtiradi, balki o‘quvchilarning muloqot va ijodkorlik qobiliyatlarini rivojlantiradi. Shuningdek, ular darsga qiziqishini oshiradi va mavzuga nisbatan ijobiy munosabat uyg‘otadi. 4. Ijodiy yozish usuli Ijodiy yozish usuli — o‘quvchilarning o‘z fikrlarini erkin ifodalashga, til boyligini oshirishga va mavzuni chuqurroq anglashga yordam beradi. She’r mavzusida o‘quvchilardan qisqa insho yoki fikr-mulohaza yozib berishni so‘rash mumkin.Masalan, “Til inson hayotida qanday o‘rin tutadi?”, “Nima uchun ilm olishda tilni yaxshi bilish muhim?”, “Siz uchun til bilishning qanday foydalari bor?” kabi mavzularda yozma ish topshirig‘i beriladi. O‘quvchilar o‘z fikrlarini yozma ravishda bayon etar ekan, mavzuga oid so‘z va iboralarni qo‘llashni o‘rganadilar.Ijodiy yozish nafaqat tilni o‘rganish jarayonini mustahkamlaydi, balki o‘quvchilarning mustaqil fikrlash va ijodiy fikr bildirish qobiliyatlarini ham rivojlantiradi. Shu tariqa ular mavzuni o‘z nuqtai nazaridan ko‘rib chiqishadi va uni boshqalar bilan bo‘lishish imkoniga ega bo‘ladilar. 5. Multimedia vositalari Multimedia vositalari – video, audio, prezentatsiyalar va boshqa vizual ko‘rgazmalar yordamida darsni yanada qiziqarli va tushunarli qilish imkonini beradi. She’r matni asosida tayyorlangan video yoki audio materiallar o‘quvchilarga matnni tinglash va ko‘rish orqali yaxshiroq tushunishga yordam beradi.Masalan, she’rning har bir qatori uchun qisqa video kliplar yoki 34animatsiyalar tayyorlash mumkin. Bu orqali o‘quvchilar tilning odam joniga o‘xshashligi, tilning olam bilan bog‘lanish vositasi ekanligi kabi fikrlarni vizual tarzda ko‘rib o‘rganadilar. Audio materiallarda esa she’rni professional tarzda tinglash, talaffuzni o‘rganish imkoniyati yaratiladi.Bundan tashqari, interaktiv prezentatsiyalar yordamida mavzuga oid savollar, testlar, klasterlar ko‘rsatilishi mumkin. Multimedia usullari dars jarayonini yanada jonli, qiziqarli va esda qolarli qiladi, o‘quvchilarning e’tiborini oshiradi hamda yangi texnologiyalarni qo‘llash orqali ta’lim sifatini yaxshilaydi. Dars rejasi Mavzu: She’rni tushunishda samarali o‘qitish usullari Maqsad: O‘quvchilarga she’r mazmunini chuqurroq anglashda yordam berish; Til, ilm, bilim, ota-ona va yoshlar haqidagi fikrlarni o‘zlashtirish; Fikr yuritish, ijodiy fikr bildirish, muloqot ko‘nikmalarini rivojlantirish. Dars turi: Yangi mavzuni o‘rgatish va mustahkamlash Sinfi: Boshlang‘ich sinf Davomiyligi: 40 daqiqa 1. Kirish (5 daqiqa) O‘qituvchi mavzuni e’lon qiladi, darsning maqsadini tushuntiradi. She’r matni qisqacha o‘qiladi yoki tinglanadi. 2. Asosiy qism 2.1. Savol-javob usuli (10 daqiqa) Maqsad: O‘quvchilarning she’r mazmunini tushunishini aniqlash, tanqidiy fikrlashni rivojlantirish. Vositalar: She’r matni, doska, daftar. Jarayon: O‘qituvchi she’rning har bir satridan so‘zma-so‘z tushuntirish uchun savollar beradi. Masalan: 35“Nega shoir tilni odam joniga qiyoslagan?” “Til nega olam bilan bog‘lanish vositasi deb ataladi?” “Yoshlar ilm olishda tilni qanday qo‘llaydi?” O‘quvchilar javob beradi, fikrlar muhokama qilinadi. Zarur bo‘lsa, tushuntirish qo‘shimchalari beriladi. 2.2. Klasterlash usuli (8 daqiqa) Maqsad: She’rning asosiy fikrlarini grafik tarzda tashkil etish, mavzuni tizimli o‘zlashtirish. Vositalar: Doska, markerlar yoki katta qog‘oz va markerlar, stikerlar. Jarayon: O‘qituvchi doskada markazda “Til va uning ahamiyati” mavzusini yozadi. Atrofida asosiy fikrlarni: til, ilm, bilim, ota-ona, yoshlar kabi shoxchalar hosil qiladi. O‘quvchilar fikrlarini qo‘shadilar, har bir shoxcha ostida asosiy g‘oyalarni tushuntiradi. Klasterni muhokama qilish orqali mavzuni yanada chuqurroq o‘rganadilar. 2.3. Rolli o‘yinlar usuli (10 daqiqa) Maqsad: She’r mazmunini hayotiy vaziyatlarda jonlantirish, muloqot va ijodkorlikni rivojlantirish. Vositalar: Rolli o‘yin uchun kichik ssenariylar, sahna bezaklari (agar imkon bo‘lsa). Jarayon: O‘quvchilar kichik guruhlarga bo‘linadi. Har bir guruhga mavzuga mos rol yoki vazifa beriladi: “Til bilmaslik qiyinchiliklari” “Ilm uchun til o‘rganish” Guruhlar mini-dramalar tayyorlaydi va namoyish etadi. O‘qituvchi va sinf guruhlarning chiqishlarini muhokama qiladi. 2.4. Ijodiy yozish usuli (5 daqiqa) 36Maqsad: O‘quvchilarning fikrlarini yozma ravishda erkin ifodalashini ta’minlash, mavzuni chuqurroq anglash. Vositalar: Daftar, qalam. Jarayon: O‘quvchilardan she’r mavzusida qisqa insho yoki fikr-mulohaza yozish so‘raladi. Masalan: “Til inson hayotida qanday o‘rin tutadi?”, “Men uchun til bilishning foydalari” kabi mavzular beriladi. O‘quvchilar yozadi, keyin o‘z fikrlarini o‘qib berishadi yoki o‘qituvchi yig‘ib keyingi darsda muhokama qilishi mumkin 2.5. Multimedia vositalari (7 daqiqa) Maqsad: She’r mazmunini audio va video materiallar orqali yanada tushunarli qilish, e’tiborni oshirish. Vositalar: Kompyuter, proyektor, audio/video materiallar. Jarayon: She’r matni asosida tayyorlangan video yoki audio kliplar namoyish etiladi. O‘quvchilar tinglab, ko‘rib, savollar bilan faol ishtirok etadi. Vizual ko‘rgazmalar orqali she’rning asosiy fikrlari takrorlanadi va mustahkamlanadi. 3. Yakuniy qism (5 daqiqa) O‘qituvchi dars davomida o‘rganilgan asosiy fikrlarni takrorlaydi. O‘quvchilarga qisqa savollar berilib, bilimlari tekshiriladi. Uyga vazifa berilishi mumkin: she’r bo‘yicha kichik yozma ish yoki klaster yaratish. 4. Baholash O‘quvchilarning savol-javobdagi faol ishtiroki. Rolli o‘yinlarda ijodkorlik va mavzuni anglash darajasi. Ijodiy yozishdagi fikrlarning to‘g‘riligi va izchilligi. Klaster va multimedia materiallarga e’tibor. 37 2-bob xulosa Abayning “Yoshlikdan bilim izlab” va Avaz O‘tarining “Har tilni biluv emdi” she’rlarini interfaol usullar orqali o‘rgatish metodikalari batafsil tahlil qilindi. Ushbu she’rlar orqali til, ilm va ma’naviyat masalalari yoritilib, o‘quvchilarning bilimga va tillarga bo‘lgan qiziqishini oshirish yo‘llari ko‘rsatildi. Interfaol metodlar — savol-javob, klasterlash, rolli o‘yinlar va ijodiy faoliyat — dars jarayonini jonlantirib, o‘quvchilarni faol ishtirok etishga undaydi. Bu usullar she’rlarni chuqur anglash, fikr yuritish va o‘zaro muloqotni rivojlantirishga xizmat qiladi. Shuningdek, o‘quvchilarda til va ilmga hurmat ruhini shakllantirishda muhim o‘rin tutadi. Natijada, interfaol yondashuvlar ta’lim samaradorligini oshiradi va o‘quvchilarning bilim darajasini yanada mustahkamlaydi. 38 Xulosa Men kurs ishida Abayning "Yoshlikdan bilim izlab" hamda Avaz O'tarning "Har tilni biluv emdi" she’rlarini interfaol usullar orqali o’rgatish metodlarini chuqur o‘rganib, tahlil qildim. Mazkur she’rlar yosh avlodda tilga, bilimga va ilmga bo‘lgan hurmat hamda qiziqishni shakllantirishda muhim ahamiyatga ega ekanligini angladim. Interfaol o‘qitish usullari — savol-javob, klasterlash, rolli o‘yinlar, ijodiy yozish va multimedia vositalari — o‘quvchilarning faolligini oshirib, ularni bilimlarni chuqurroq anglashga, mustaqil fikrlashga va ijodiy izlanishga rag‘batlantiradi. Shu orqali dars jarayoni nafaqat samarali, balki o‘quvchilar uchun qiziqarli bo‘lib qoladi. Men uchun eng muhim jihati shundaki, bu metodlar nafaqat nazariy bilimlarni berish, balki o‘quvchilarning shaxs sifatida yetilishi, ma’naviy va axloqiy qadriyatlarini rivojlantirishda ham katta o‘rin tutadi. Til bilishning inson hayotidagi o‘rni, ilmga intilishning ahamiyati she’rlarning asosiy mazmuni sifatida ifodalangan.Shunday qilib, interfaol usullar yordamida o‘rgatish zamonaviy ta’lim jarayonining ajralmas qismiga aylanishi, o‘quvchilarda bilimga bo‘lgan ishtiyoqni yanada kuchaytirishi va ularni kelajakda bilimli, erkin fikrlovchi shaxslar bo‘lib voyaga yetishiga yordam berishi aniqlandi. Ushbu kurs ishini tayyorlash jarayonida men ko‘plab yangi ma’lumotlar va o‘qitish metodlarini o‘rgandim hamda amaliyotda qo‘llash uchun zarur bilimlarni hosil qildim. Shu bois, bu ish mening pedagogik faoliyatimda muhim ahamiyat kasb etadi. 39Foydalanilgan adabiyotlar Normativ-huquqiy hujjatlar 1) O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining 2017-yil 21-fevraldagi PF-4947- sonli "Milliy ta’lim tizimini yanada takomillashtirish chora-tadbirlari to‘g‘risida" farmoni — Bu hujjat ta’lim sifatini oshirish va o‘quvchilarning o‘ylash, tafakkur qobiliyatini rivojlantirishga urg‘u beradi. 2) O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining 2019-yil 5-martdagi PF-5766- sonli "O‘zbek tilini davlat tili sifatida rivojlantirish bo‘yicha qo‘shimcha chora-tadbirlar to‘g‘risida" farmoni — Bu farmonda o‘zbek tilini rivojlantirish va ta’lim jarayonida ona tilining o‘rni haqida so‘z boradi. 3) Sobirov Sh. Ona tili darslarida tasavvurni rivojlantirish metodikasi. Toshkent: “Sharq”, 2015. – 256 bet. 4) Mirziyoyev Sh. M. Erkin va farovon, demokratik O‘zbekiston davlatini birgalikda barpo etamiz. – Toshkent: O‘zbekiston, 488 bet. – 2016. 5) Mirziyoyev Sh. M. Buyuk kelajagimizni mard va oliyjanob xalqimiz bilan birga quramiz. – Toshkent: O‘zbekiston, 584 bet. – 2017. Ilmiy adabiyotlar 1) Abay Qunanbayuli. Tanlangan she’rlar. – Almaty: Zhazushy, 2001. — 120 bet 2) Avaz O‘tar. Tanlangan asarlar. – Toshkent: Sharq, 2010. — 95 bet 3) Abdullaeva Mavluda. Adabiyotni o‘qitish metodikasi. – Toshkent: O‘zbekiston, 2015. — 150 bet 4) Islomov Sobir. Interfaol o‘qitish usullari. – Toshkent: Fan, 2018. — 130 bet 5) Karimov Akbar. Boshlang‘ich sinflarda adabiyot darslarini tashkil etish. – Toshkent: O‘qituvchi, 2017. — 110 bet 6) Normurodova Zulfiya. Innovatsion pedagogika va o‘qitish texnologiyalari. – Toshkent: Ta’lim, 2019. — 140 bet 7) Saidova Guli. She’rlarni o‘qitishda interfaol metodlar. – Samarqand: Universitet nashriyoti, 2020. — 115 bet 408) Shomurodov Botir. Adabiyot darslarida o‘quvchi faolligini oshirish. – Toshkent: Ilm, 2016. — 125 bet 9) Tursunov Rustam. Ta’limda yangi pedagogik texnologiyalar. – Toshkent: Yoshlar, 2018. — 135 bet 10) Umidov Dilmurod. O‘zbek adabiyoti va metodikasi. – Toshkent: Fan, 2014. — 160 bet 11) Fozilov Nodirbek. Interfaol usullar orqali adabiyotni o‘rgatish. – Toshkent: Ta’lim, 2021. — 100 bet 12) Xolmurodova Lobar. Yoshlar adabiyoti va ta’lim. – Samarqand: Universitet, 2017. — 90 bet 13) Yusufova Saida. Ta’lim jarayonida ijodiy usullar. – Toshkent: O‘qituvchi, 2019. — 105 bet 14) Zokirov Olim. O‘quvchilarni faol o‘qitish metodlari. – Toshkent: Fan, 2020. — 120 bet 15) Shayh-zoda To‘lqin. Interaktiv o‘qitish texnologiyalari. – Toshkent: Ta’lim, 2018. — 110 bet

Abayning Yoshlikdan bilim izlab hamda Avaz O'tarning Har tilni biluv emdi she'rlarini interfaol usullar orqali o'rgatish metodlari.

Купить