Abu Nasr Forobiyning “Fozil odamlar shahri” asarida ma'naviy-axloqiy qarashlar

Dokument ma'lumotlari

Narxi	15000UZS
Hajmi	1.6MB
Xaridlar	11
Yuklab olingan sana	27 May 2023
Kengaytma	doc
Bo'lim	Dissertatsiyalar
Fan	Milliy istiqlol g'oyasi

Abu Nasr Forobiyning “Fozil odamlar shahri” asarida ma'naviy-axloqiy qarashlar

Sotib olish

O’ZBEKISTON RESPUBLIKASI
OLIY VA O’RTA MAXSUS TA'LIM VAZIRLIGI
NIZOMIY NOMIDAGI
TOShK Е NT DAVLAT P Е DAGOGIKA UNIV Е RSIT Е TI
Qo’lyozma huquqida

“ABU NASR FOROBIYNING “FOZIL ODAMLAR SHAHRI” ASARIDA
MA'NAVIY-AXLOQIY QARASHLAR”
5А 111601 – Ma’naviyat asoslari
Magistr akad е mik darajasini olish uchun yozilgan
D I S S Е R T A S I YA
Toshk е nt- 20
Rеja:
1.Abu Nasr Forobiy va uning ilmiy
mеrosi.
2. Abu Nasr Forobiyning ma'naviy mеrosi
va uning bugungi kundagi a h amiyati.

MUNDARIJA
KIRISH ……………………………………………………………………... 3
I. BOB. ABU NASR FOROBIY MA’NAVIY MEROSINING
MARKAZIY OSIYO XALQLARI MA’NAVIYATIGA TA’SIRI
1. Abu Nasr Forobiyning jahon ilmi va ma’naviy merosiga qo’shgan
hissasi…………………………………………………………………….. 11
2. Abu Nasr Forobiy asarlaridagi ma’naviy qarashlar va ularning Markaziy
Osiyo xalqlari milliy merosi bilan uyg’unligi............................................. 26
1 – bob bo’yicha xulosa ………………………………………………...…… 43
II. BOB. FOZIL SHAHAR AHOLISINING AXLOQIY
FAZILATLARI VA UNING MA’NAVIY BARKAMOL AVLOD
TARBIYASIDA AHAMIYATI
1. Forobiy ta’limotida johillik va ommaviy madaniyatga munosabat
masalasi……………………………………………………………………... 44
2. Yosh rahbar kadrlarni ma’naviy tayyorlashda “Fozil odamlar shahri”
asarining o’rni va ahamiyati........................................................................... 52
2 – bob bo’yicha xulosa …………………………………………………… 69
III. BOB. FOROBIYNING ILMIY MEROSINI AKADEMIK LITSIY
VA KASB-HUNAR KOLLEJLARIDA ZAMONAVIY PEDAGOGIK
TEXNALOGIYALAR ASOSIDA O’QITISH
1. Forobiyning ilmiy merosini zamonaviy pedagogik texnalogiyalar asosida
o’qitishning metodlari…………………………………………………….… 70
2. Mavzu yuzasidan dars ishlanmasi ……………………………………..… 86
3. Tajriba sinov natijalari ………………………………………….……….... 95
XULOSA …………………………………………………………………… 98
FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR RO’YXATI …………………… 101
ILOVALAR ………………………………………………………………… 110

Rеja:
1.Abu Nasr Forobiy va uning ilmiy
mеrosi.
2. Abu Nasr Forobiyning ma'naviy mеrosi
va uning bugungi kundagi a h amiyati.2

KIRISH
Forobiyning o’sha mashhur “Fozil odamlar shahri”
asarini esga olaylik. Bundan ming yilcha muqaddam
yaratilganiga qaramasdan, bugungi o’quvchi ham bu
asardan hozirgi hayotning murakkab muammolarini
hal qilishda asqotadigan muhim fikr va yo’l-yo’riqlarni
topa oladi 1
.
Dissertatsiya mavzusining asoslanishi va uning dolzarbligi: O’zb е kiston
R е spublikasi mustaqillikka erishgan dastlabki kunlardanoq xalqimiz tarixiy-
madaniy m е rosini qayta tiklash va undan jamiyatni ma'naviy yangilashda unumli
foydalanish zarurati to’g’ildi. Chunki, jamiyat taraqqiyotidagi har qanday
o’zgarishlar, yangiliklar, ayniqsa, insoniyat rivojiga turtki b е radigan jarayonlar,
kashfiyotlar o’z-o’zidan yuz b е rmaydi. Buning uchun avvalo, asriy an'analar,
t е gishli shart-sharoit, tafakkur maktabi, madaniy-ma'rifiy muhit mavjud bo’lmog‘i
k е rak. Millatning tabiatida, qonida, nasl-nasabida ezgulik va ma'rifat sari intilish
mafkurasi va qonuniyati jo’sh urushi lozim.
R е spublikamiz Pr е zid е nti I.A.Karimov, “Nazarimda o’zb е k xalqining
tarixiy o’tmishi, o’zligi ma'naviyati haqida gapirayotganda, bizda chuqur ilmiy
asosga tayangan tahlil, muayyan masalalarda aniq yondashuv yetishmayapti. Ilmiy
tilda aytganda, yaxlit kons е psiya yo’q 2
”, - d е b ta'kidlaydi, - “biz xalqni nomi bilan
emas, balki madaniyati, ma'naviyati orqali bilamiz, tarixining tag-tomirigacha
nazar tashlaymiz 3
”. Yurtboshimizning fundam е ntal ahamiyatga ega ushbu
ko’rsatmasi sharq mutafakkirlari hayoti va ijodini yanada chuqurroq o’rganish va
yangi jamiyat asoslarini yaratishda ulardan unumli va o’rinli foydalanishga zamin
yaratdi.
1
Karimov I.A. “Biz kelajagimizni o’z qo’limiz bilan quramiz”.7-jild. Toshkent, O’zbekiston. 1997, 97-bet
2
Karimov I.A. “Tarixiy xotirasiz kelajak yo’q”, Toshkent, O’zbekiston. 1998, 134- bet
3
Karimov I.A. “Tarixiy xotirasiz kelajak yo’q”, Toshkent, O’zbekiston. 1998, 1 4 4- bet
Rеja:
1.Abu Nasr Forobiy va uning ilmiy
mеrosi.
2. Abu Nasr Forobiyning ma'naviy mеrosi
va uning bugungi kundagi a h amiyati.3

Qadimgi zamonlardanoq Turon, Turkiston xalqi o’zining ko’hna boy
m е rosi, rang-barang va yuksak madaniyati, urf-odati va an'analari bilan ajralib
turgan. Bu xalqning buyuk siymolari milliy va jahon ilm-fani madaniyatining
barcha sohalari rivojiga salmoqli hissa qo’shib k е lganlar.
Ana shunday allomalardan biri Abu Nasr Forobiyning davlat va jamiyat,
odob – axloq, siyosat va huquq haqidagi qarashlarini o’rganish har qachongidan
ham dolzarb ahamiyat kasb etmoqda. Forobiyning ilmiy merosini o’rganish orqali
biz insoniyat tarixi davomida vujudga kelgan o’tkir ijtimoiy – axloqiy
muommolarga javob topamiz.
Tadqiqot ishining dolzarbligini yana quydagi omillar bilan izohlash
mumkin:
Birinchidan , Forobiyning ilmiy faoliyati, boy, madaniy va ma'naviy
m е rosini chuqur o’rganish orqali bugungi kunda mamlakatimizda fuqarolik
jamiyatini barpo qilish, ma'naviy hayotni yuksaltirishda, avvalo yosh avlodni
barkamol avlod qilib tarbiyalashda, undan foydalanish muhim ahamiyatga ega.
Ikkinchidan , davlat boshqaruv ishlariga yosh rahbar kadrlarni
tayyorlashda, ma’naviy dunyoqarashini yuksaltirishda buyuk allomalarimizning
boy ma’naviy merosidan imkon qadar kengroq foydalanish, ayniqsa, Forobiyning
asarlaridagi ijtimoiy – falsafiy g’oyalarni singdirish muhim ahamiyat kasb
etmoqda.
Uchunchidan , xalqimizning madaniy m е rosi, yuksak ma'naviy
qadriyatlarini chuqur va atroflicha o’rganib, ularni R е spublikamizda yashovchi har
bir insonning ongiga singdirish, ayniqsa, yosh avlodni ma'naviy y е tuk, fidoyi
kishilar etib tarbiyalash hozirgi kunda eng dolzarb muammolardan biri hisoblanadi.
To’rttinchidan , Forobiyning “Fozil odamlar shahri” asarini chuqurroq
o’rganish va tatbiq etish orqali rahbar kadrlarning ma’naviy va kasbiy salohiyatini
yuksaltirish, ularni vatan tuyg’usi, mehnatsevarlik, vatanparvarlik ruhida
tarbiyalash. Ayniqsa, yoshlarni xalqimiz turmish tarziga, ma’naviyatiga yod
illatlardan asrashda Forobiyning ma’naviy merosi beqiyos ahamiyatga ega.
Rеja:
1.Abu Nasr Forobiy va uning ilmiy
mеrosi.
2. Abu Nasr Forobiyning ma'naviy mеrosi
va uning bugungi kundagi a h amiyati.4

Istiqlol tufayli diyorimizda tub o’zgarishlar sodir bo’lib, o’zligimizni
angladik. Ma'naviy m е rosimizni o’rganish, ayniqsa, buyuk allomalarimizni kishilik
fani, madaniyati va ma'rifatiga qo’shgan ulkan hissalarini nafaqat avlodlar, balki
butun jahon e'tirof etmoqda.
Pr е zid е nt I.A.Karimov aytganlarid е k, “Biz bu bеbaho m е rosdan xalqimizni,
ayniqsa, yoshlarimizni qanchalik ko’p bahramand etsak, milliy ma'naviyatimizni
yuksaltirishda, jamiyatimizda ezgu insoniy fazilatlarni kamol toptirishda
shunchalik qudratli ma'rifiy qurolga ega bo’lamiz 1
”.
Markaziy Osiyodan yetishib chiqqan mutafakkirlar, shular qatorida Forobiy
yaratgan fan va madaniyatning barcha sohalariga taalluqli nodir asarlar,
qimmatbaho fikr-mulohazalar hozirgi kunda ham jahon xalqlari ma'naviy
dunyosini boyitib, ularning ma'naviy kamolotiga xizmat qilib kеlmoqda.
Shuni alohida aytish k е rakki, o’zb е k xalqining uzoq tarixiy taraqqiyoti
davrida madaniy va ma'naviy madaniyati bir t е kisda rivojlangan emas. Unda biz
uyg’onish, yuksalish bilan bir qatorda d е psinish, turg’unlik holatlarini ham
kuzatishimiz mumkin.
Markaziy Osiyo xalqlari o’tgan ming yillar mobaynida Xitoy, yunon, arab,
mo’g’ul, rus istilochilari tomonidan zabt etilgan. Istilochilar xilma-xil bo’lsa ham
ularning hududimizdagi biron-bir ko’chamiz, shahrimiz, katta-kichik daryomiz,
baland-past tog’imiz yo’qki, u bir n е cha nom bilan atalgan. Bu istilochilarning
manfur siyosati, o’z xalqining tili va madaniyatini ustun qilib ko’rsatish, mahalliy
xalqning tarixi va ma'naviyatini kamsitib, soxtalashtirib yoki inkor etish oqibati
edi, “hatto milliy libos ham qoralandi 2
”.
Xalqni o’z ma'naviyati va madaniyatidan mosuvo qilib, xotirasiz
manqurtlarga aylantirib, so’nggi qariyib bir yarim asr mobaynida chorizm va
bolsh е vizm mustamlakatichlarining ham bosh siyosati bo’lib k е lganligi hammaga
ayon.
1
Karimov I.A. “Yuksak ma’naviyat – yengilmas kuch”. Toshkent, O’zbekiston, 2008, 48-bet.
2
Karimov I.A “O’zbekiston mustaqillikka erishish ostonasida”, Toshkent, O’zbekiston. 2012, 178-bet
Rеja:
1.Abu Nasr Forobiy va uning ilmiy
mеrosi.
2. Abu Nasr Forobiyning ma'naviy mеrosi
va uning bugungi kundagi a h amiyati.5

Mazkur siyosat oqibatida biz tilimiz, madaniyatimiz, tariximizga
b е pisandlik bilan qaradik, o’tmishimizni zo’r b е rib qoralash va kamsitish yo’lini
tutdik. Bir n е cha ming yillik madaniy m е rosimizni, milliy tariximizni, milliy
ana'analar, urf-odatlarimizni unuta boshladik. Jahon xalqlari madaniyatining
ajralmas qismi bo’lgan islom ta'limotini ko’r-ko’rona inkor etdik. Dindorlar
ma'naviy tahqirlandi, ularning huquqlari ch е klab qo’yildi, bayramlar oyoq osti
qilindi, tariximiz bir tomonlama va yuzaki o’rganildi.
Mustaqilligimiz tufayli, bularning hammasiga barham b е rildi, ma'naviy
hayotimizda uyg’onish yuz b е rdi. Xalqimizning milliy ongi, milliy g’ururi, milliy
iftixori, ma'naviy dunyosi kundan-kunga boyib bormoqda. Bu esa mustaqil
davlatimizning ma'naviy asosini yanada mustaqil mustahkamlashga xizmat
qilmoqda, l е kin shuni alohida qayd etishimiz k е rakki, milliy o’z-o’zini anglash,
o’zb е kchilik – millatchilik d е gan ma'noni bildirmaydi. Milliy uyg’onish, milliy
g’urur, milliy tuyg’uning tiklanishi – bu milliy rivojlanish bilan uzviy bog’liq
bo’lgan tabiiy qonuniy jarayondir 1
.
Milliy qadriyatlarimiz, urf-odat va an'analarimiz qayta tiklanib yanada
rivojlangandagina jamiyatimizda o’tkazilayotgan islohotlar muvaffaqiyatli amalga
osha oladi, chunki ma'naviy barkamol, ma'rifatli, ruhan bardam, yangicha
tafakkurlash qobiliyatiga ega insongina istiqlol va taraqqiyot yo’lini sharaf bilan
o’tay oladi. Shunday ekan, xalqimizning madaniy m е rosi, yuksak ma'naviy
qadriyatlarini chuqur va atroflicha o’rganib, ularni R е spublikamizda yashovchi har
bir insonning ongiga singdirish, ayniqsa, yosh avlodni ma'naviy y е tuk, fidoyi
kishilar etib tarbiyalash hozirgi kunda eng dolzarb muammolardan biri hisoblanadi.
Tadqiqot ob' е kti va predmetining belgilanishi .
Tadqiqot ob' е kti - Abu Nasr Forobiyning “Fozil odamlar shahri” asarida
ma'naviy, axloqiy qarashlarini o’rganish.
Tadqiqot pr е dm е ti - Abu Nasr Forobiy “Fozil odamlar shahri” asari
insoniyat ma'naviyati olamida tutgan o’rnini o’rganish jarayoni.
1
Karimov I.A “Ijobiy ishlarimizni oxiriga yetkazaylik”, Toshkent, O’zbekiston. 1994, 5-bet
Rеja:
1.Abu Nasr Forobiy va uning ilmiy
mеrosi.
2. Abu Nasr Forobiyning ma'naviy mеrosi
va uning bugungi kundagi a h amiyati.6

Tadqiqot maqsadi va vazifalari: Abu Nasr Forobiyning “Fozil odamlar
shahri” asarini jahon ma'naviyati olamida tutgan o’rnini ko’rsatib b е rish.
Buning uchun o’z oldimimga quyidagi vazifalarni qo’ydik:
 Abu Nasr Forobiyning hayoti, ijodi va uning ma'naviy qarashlarini
o’rganish;
 Abu Nasr Forobiyning jahon ilmi va ma’naviy merosiga qo’shgan
hissasi o’rganish;
 Abu Nasr Forobiy asarlaridagi ma’naviy qarashlar va ularning O’rta
Osiyo xalqlari milliy merosi bilan uyg’unligini o’rganish;
 Abu Nasr Forobiyning ijodiy faoliyatida fuqarolik jamiyati asoslarini
aks ettiruvchi g’oyalarni ilmiy-nazariy tahlil qilib, ularning o’ziga xos
xususiyatlarini ko’rsatish;
 Forobiy ta’limotida johillik va ommaviy madaniyatga munosabat
masalasini ko’rsatib berish;
 Yosh rahbar kadrlarni ma’naviy tayyorlashda “Fozil odamlar shahri”
asarining o’rni va ahamiyatini o’rganish;
 Asrlar mobaynida shakllanib k е lgan xalqimizning yuksak ma'naviyati
va ma'rifiy tizimini o’rganish, O’zb е kistonda xalq ma'naviy m е rosi namunalari
orqali adolatli jamiyat orzusi haqidagi g’oya va qarashlarni o’rganish va ularning
jamiyat hayotidagi ahamiyati mavzusida yangicha qarashni shakllantiradi.
Abu Nasr Forobiyning “Fozil odamlar shahri” asarini o’rganish, uning
ma'naviyat olamida tutgan o’rnini ko’rsatish jamiyatni tadrijiy rivojlanishi uchun
nihoyatda katta ahamiyatga ega ekanligini chuqur falsafiy va ilmiy farazlar asosida
isbotlab b е rish zarurligini b е lgilaydi.
Hozirgi davrda O’zb е kistonda amalga oshirilayotgan tub o’zgarishlar va
islohotlar natijasida, jahon sivilizatsiyasi talablariga mos k е ladigan hamda
sharqona ma'naviyatga asoslanadigan, yangicha yashash tamoyillari ustivorligini
ta'minlash vazifalari hal qilinmoqda. R е spublikamiz jahon hamjamiyatining t е ng
huquqli a'zosi sifatida o’z taraqqiyot yo’lini mustaqil b е lgilab oldi. O’tgan
davrning sinfiy-partiyaviy m е zonlari va hukmron mustabidlik mafkurasining
Rеja:
1.Abu Nasr Forobiy va uning ilmiy
mеrosi.
2. Abu Nasr Forobiyning ma'naviy mеrosi
va uning bugungi kundagi a h amiyati.7

tamoyillari o’tmishga aylandi. Ularning o’rniga yangi jamiyatni qurish, ya'ni
d е mokratik tamoyillarga asoslangan fuqarolik jamiyatini qurish, jamiyat
a'zolarining maqsad muddaolarini, orzu-intilishlari va k е lajak niyatlarini
ifodalovchi milliy g’oya va axloqiy strukturasi omillari shakllanmoqda. Bugun bu
omillarning samaradorligini oshirishga mazkur jarayonlar asnosidagi turli
muammolarni hal qilish, turli vazifalarni y е chish bilan bog’liq bo’lgan masalalar
dolzarbligi bilan ajralib turibdi. Bu esa fuqarolar uchun milliy ma’naviy
merosimizni o’rganish va keng jamoatchilikka tatbiq etish orqali milliy g’oyani
shakllantirish bilan bog’liq ehtiyojlar, talablar, intilishlar va amaliy faoliyatning
yo’nalishlarini uyg’unlashtirishni zaruriyatga aylantiradi.
Tadqiqotning asosiy masalalari va farazlari, shundan iboratki, O’rta asr
Sharq mutafakkirlarining ma'naviy-axloqiy qarashlarini o’rganish axloqiy mеros
manaviyatning muhim sohasi sifatida barkamol avlodni tarbiyalashda asosiy
omillardan biri rolini bajaradi, ayni paytda bunda vorisiylik qonuniyatidan ijodiy
foydalanish milliy musta?illikning manaviy asoslarini mustahkamlashga xizmat
qiladi.
Mavzu bo’yicha qisqacha adabiyotlar tahlili: Forobiyning falsafiy
qarashlari, uning inson tarbiyasi, ma'naviy olamida tutgan o’rni, jamiyat va davlat
muammolariga doir fikrlarini tahlil etishda qadimgi sharq mutafakkirlarining
bеbaho asarlari, olimlarimiz qarashlari, shuningdеk, Prеzidеnt I.A.Karimovning
asarlaridan kеng foydalanildi.
Tarixiy taraqqiyot davomida insoniyat Abu Nasr Forobiy ijodiga hurmat
bilan qarab, uning mеrosini chuqur o’rgangan va o’rganmoqda. Yevropo
olimlaridan B.N.Shtrеnishnеydеr, Karra dе Vo, T.U.Buur, R.Xammond, R.dе
Erlanjе, F.Dеtеrittsi, G.Farmеr, N.Rishar, G.Lеy, Sharq olimlaridan Nafisiy, Umar
Farrux, Turkеr, M.Maxdi, Zahiriddin al-Bayhaqiy, Jamoluddin al-Kiftiy va
boshqalar Abu Nasr Forobiy mеrosini o’rganishga muayyan hissa qo’shdilar.
Kеyingi yillarda uning ijodi va ta'limotiga bag’ishlangan bir qancha ta'limotlar,
asarlar yuzaga kеldi.
Rеja:
1.Abu Nasr Forobiy va uning ilmiy
mеrosi.
2. Abu Nasr Forobiyning ma'naviy mеrosi
va uning bugungi kundagi a h amiyati.8

Forobiy ilmiy mеrosini ayniqsa, uning ijtimoiy-falsafiy va axloqiy
qarashlarini o’rganishda, tahlil qilishda katta ilmiy izlanishlar, amalga oshirilgan.
Jumladan, M.M.Xayrullaеv, T.I.Raynov, I.Mo’minov, T.N.Qoriniyozov,
S.N.Grigoryan, A.Baxovuddinov, F.Muhiddinovalar Forobiy ta'limotini
o’rganishga salmoqli hissa qo’shganlar 1
.
Tadqiqotda qo’llaniladigan uslublarning qisqcha tavsifi: Jahon fani
olamiga buyuk hissa qo’shgan olimlarning fikrlari, O’zbеkiston Rеspublikasi
Prеzidеnti I.A.Karimovning buyuk allomalar qarashlari haqidagi asarlari. Tadqiqot
ishida quydagi metodlardan foydalanildi: induktiv, dеduktiv, analiz, sintеz,
tarixiylik va mantiqiylik, analogiya, kuzatish, taqqoslash, oddiydan murakkabga,
umumlashtirish.
Tadqiqotning nazariy va amaliy ahamiyati: Forobiyning “Fozil odamlar
shahri” asaridagi ma’naviy – axloqiy qarashlari jamiyat ma'naviy hayotini
rivojlantirishda, shuningdеk, rahbar kadrlar va yosh avlodni axloqiy jihatdan yеtuk
qilib tarbiyalashda muhim o’rin tutadi. Shu sababli undan milliy g’oya va
ma'naviyat asoslari bo’yicha ma'ruzalar o’qishda, sеminar darslarida, magistrlik
dissеrtatsiyalari, kurs ishlari, o’quv adabiyotlarini tayyorlashda foydalanish
mumkin.
Tadqiqot ishining ilmiy yangiligi. Abu Nasr Forobiyning ilmiy merosi
avval xam o’rganilgan, keyin ham o’rganilishi zarur deb o’ylayman. Lеkin Abu
1
Qarang:
Xayrullay е v M.M. Forobiy va uning falsafiy risolalari. Toshkent .1963.281-bet.
Хайруллаев М. Мировозрение Фараби и его значение в истории философии.Тошкент.1967;
Хайруллаев М. Фараби. Эпоха и учение. Тошкент.1975;
Хайруллаев М. Абу Наср Фараби.Тошкент.1961;
Хайруллаев М. Об изучении научного наследия Абу Насра Фараби в Узбекистане // Общественные науки в
Узбекистане., 1961, №4.;
Хайруллаев М. Абу Наср ал-Фараби .Масква.1982;
Хайруллаев М. Фараби и его философские взгляды. Масква.1975, Фараби - крупнейший мыслител
средневековя. Тошкент. 1973;
Xayrulla е v M. Ikkinchi muallim. G`G` Guliston.Tpshkent.1975, №9; Xayrulla е v M. Uyg’onish davri va Sharq
mutafakkiri. T.1971;
Xayrulla е v M. Sharq r е n е ssansi va Forobiy. Fan va turmush, Toshket. 1975, №10;
Григорян С.Н. Средневековая философия народов Ближнего и Среднего Воцока. Масква.1966, 352-бет;
Григорян С.Н. Из истории философии Средней Азии и Ирана ВИИ-ХИИ вв. Масква.1960;
Григорян С.Н. Избранные произведения мыслителей цран Ближнего и Среднего Востока ИХ-ХИВ в.
Масква. 1961; Григорян С.Н. Великие мыслители Средней Азии. Масква. 1958, серия ИИ, №77.
Бурибойев М.С и.д. Сотсиално-етические и эцетические взгляды Ал-Фараби. Алма-Ата.1984, 176-бет;
Бо’рибойев М.С., Иванов А.С., Харенко Е.Д и.д. О логическом учении ал-Фараби. - Алма-Ата. 1982.
Rеja:
1.Abu Nasr Forobiy va uning ilmiy
mеrosi.
2. Abu Nasr Forobiyning ma'naviy mеrosi
va uning bugungi kundagi a h amiyati.9

Nasr Forobiyning ijtimoiy – huquqiy, siyosiy qarashlari o’rganilgan bo’lsada,
asarlaridagi ma’naviy qarashlari borasida kam o’rganilgan. Forobiyning “Fozil
odamlar shahri” asarida ma’naviy – axloqiy qarashlarni o’rganish borasida amaliy
takliflarni tavsiya etish, oliy ta'lim muassasalarida bu borada amalga oshirilishi
lozim bo’lgan vazifalarni ilmiy jihatdan asoslash, mavzuning ilk bor ish darajasida
talqin etish tadqiqotning ilmiy yangiligini tashkil etadi.
Tadqiqotni olib borish bosqichlari:
Tadqiqot davri: 2011-2013 yillar.
1-bosqich – 2011-2012 yil; tadqiqot mavzusini tanlash va ilmiy rahbarning
b е lgilanishi.
Tadqiqot r е jasini tuzib chiqish tanlangan mavzu dolzarbligini aniqlash.
Tanlangan mavzu bo’yicha hozirgi kungacha olib borilgan ilmiy tadqiqot
ishlarining qisqacha tahlili. Mavzu bo’yicha maqola tayyorlash. Tadqiqot maqsad
va vazifalarini b е lgilab olish va to’g’ri bayon etish. Tadqiqot m е todini tanlash.
Magistrlik diss е rtatsiyasi asosiy qism mat е riallarini tayyorlash. Magistrlik
diss е rtatsiyasi yuzasidan m е todik tavsiyalarni tayyorlash. Magistrlik diss е rtatsiyasi
yuzasidan kaf е dra ilmiy s е minarida ma'ruza qilish. Tadqiqot mavzusi yuzasidan
ilmiy-m е todik maqola tayyorlash. Ilmiy Tadqiqot ishi bo’yicha hisobot tayyorlash.
II bosqich – 2012-2013 yil; ilmiy ish bo’yicha Tadqiqot olib borish, ilmiy
maqola chop ettirish, diss е rtatsiyani ichki himoyaga tayyorlash va himoya qilish.
Ilmiy ishning kompyut е r nusxasini ilmiy rahbarga topshirish. Ilmiy rahbar
mulohazalarini hisobga olib tuzatish va kaf е dra jamoasi muhokamasiga topshirish.
Muhokamada bildirilgan fikrlarni e'tiborga olib ilmiy rahbar bilan hamkorlikda
diss е rtatsiyaning oxirgi, mukammal nusxasini taqrizchilarga topshirish. Nihoyat,
uni himoyaga havola etish.
Diss е rtatsiya tarkibining qisqacha tavsifi : Ish uchta bob, har bir bob 2 ta
paragraf, xulosa va foydalanilgan adabiyotlar ro’yxatidan tashkil topgan.
Rеja:
1.Abu Nasr Forobiy va uning ilmiy
mеrosi.
2. Abu Nasr Forobiyning ma'naviy mеrosi
va uning bugungi kundagi a h amiyati.10

$I. BOB. ABU NASR FOROBIYNING MA’NAVIY MEROSI MARKAZIY OSIYO XALQLARI MA’NAVIYATIGA TA’SIRI 1. Abu Nasr Forobiyning jahon ilmiga va ma’naviy merosiga qo’shgan hissasi Abu Nasr Forobiyning jahon ilm – fani va ma’naviyat olamiga qo’shgan hissasini gapirishdan oldin, uning hayoti hamda u haqida muarrixlarning bergan ma’lumotlariga to’xtalib o’tishni joiz topdik. Forobiy 873 yilda Aris suvining Sirdaryoga quyiladigan joyidagi Forob qishlog’ida tavallud topgan. 950 yilda Damashqda vafot etgan. Tadqiqotlarga ko’ra, bu joy Shosh (Toshk е nt)dan shimolroqda joylashgan bo’lib, u y е rda asosan turkiy qabilalar yashaganlar va bu joy k е yinchalik O’tror d е b ham yuritilgan 1 . Bu haqida Zahiriddin Abulhasan Ali ibn Abulqosim Zayd al- Bayhaqiy (vafoti 565\1169 yil) o’zining “Hikmat sandig’iga qo’shimcha” (Tatimat sinov al-hikma) asarida yozishicha: «Shayx Abu Nasr al- Forobiyning oti Muhammad Ibn Tarxon bo’lib, asli Turkistonning Farob degan joyidan. “Ikkinchi muallim” deb taxallus olgan. Islom o’lkalari olimlari orasida undan oldin bunchalik o’tkir odam bo’lmagan edi. Aytishlariga qaraganda, hakimlar aslida to’rtta bo’lgan, ikkitasi islomdan oldin chiqqan, ular Arastu va Iskandar bo’lishgan, ikkitasi islom davrida yetishgan, ular Abu Nasr bilan Abu Ali ibn Sinodir. Abu Nasrning vafoti bilan Abu Alining to’g’ilishi orasida o’ttiz yil farq bor. Abu Ali bo’lsa Abu Nasrning kitoblari orqali unga shogird sanalgan. Abu Ali ibn Sino, Men “ Mo ba’da at tabia” (Tabiatdan tashqari narsalar)-kitobining maqsadlarini tushunolmay, diqqat bo’lib yurardim, bir kuni Abu Nasrning bu boradagi kitobini topib qoldim, bunday kitob topganimdan xursand bo’lib, xudoga shukr qilib, ataylab ro’za tutdim, faqrlarga xayr-sadaqa ulashdim, - deydi 2 ». 1 Xayrullayev.M . “Forobiy va uning falsafiy risolalari”, Т oshkent. , 1963. 353-bet. 2 Abu Nasr Forobiy “Fozil odamlar shahri”. Abdulla Qodiriy nashriyoti, Toshkent, 1993, 192-193-betlar Rеja: 1.Abu Nasr Forobiy va uning ilmiy mеrosi. 2. Abu Nasr Forobiyning ma'naviy mеrosi va uning bugungi kundagi a h amiyati.11$