Дата регистрации 05 Декабрь 2024
9 ПродажAhmad Yugnakiyning "Hibbat ul-haqoyiq asarida insoniy fazilatlarning ulug'lanishi
![I. BOB. “HIBBAT UL HAQOYIQ” AHMAD YUGNAKIY
IJODINING ENG SARA ASARI
Uzoq va boy tarixga ega bo’lgan turkiy adabiyotda didaktik yoki pand -
nasihat ruhidagi asarlar alohida mavqega ega ekanligi sir emas. Islomdan oldingi
davrlarga mansub bo’lgan qadimgi og’zaki va yozma ijod namunalarida ham inson
xulqi va ma’naviyatiga oid qarashlar turli shakllarda o’z ifodasini topganligi shu
davr adabiyotiga oid manbalarda qayd etilgan. Xususan, Mahmud Koshg’ariyning
“Devonu lug’otit turk” asari tarkibida keltirilgan ko’plab adabiy parchalarda pand-
nasihat mazmuni ifodalanganligi, ularning aksariyati islomdan oldingi davrlarning
ijodiy mahsuli ekanligi bir qator ilmiy tadqiqot va o’quv adabiyotlarda e’tirof
etiladi [5, 6].
Biroq tan olish lozimki, turkiy adabiyotda tom ma’nodagi didaktik
adabiyotning shakllanishi bu tilda so’zlovchi xalqlar orasida islom madaniyatining
yoyilishi bilan bog’liqdir. Qur’on oyatlari hamda Payg’ambar (a.s.) hadislarining
mazmun-mohiyatini sharhlash, keng jamoatchilikka yetkazish, tafakkuriga
singdirish, shu yo’l bilan mukammal axloq egasini tarbiyalashning asosiy
vositalaridan biri sifatida pandnoma ruhidagi adabiyot X-XI asrlarda madaniyat
tarixining o’ziga xos hodisasi sifatida shakllandi va rivojlandi. Bu borada tasavvuf
ta’limotining turkiyzabon xalqlar madaniyatiga kirib kelishi ham muhom omil
vazifasini bajardi. XI-XII asrlar turkiy adabiyotning yirik namoyandalari bo’lgan
Yusuf Xos Hojib, Ahmad Yugnakiy hamda Ahmad Yassaviy adabiy-ma’rifiy
me’rosi pandnoma ruhidagi adabiyotning eng muhim obidalari sanaladi. Bular
orasida Adib Ahmad Yugnakiyning «Hibat ul-haqoyiq» dostoni o’ziga xos o’ringa
egadir.
Turkiy didaktik adabiyotning ilk namoyandalaridan biri, “...mavoizu
nasoyih”ga to’la hikmatlari bilan “xeyli elning muqtadosi” bo’lgan [53. 426] Adib
Ahmad o’zining axloqiy-tarbiyaviy va ijtimoiy-falsafiy qarashlari bilan o’rta asr](https://docx.uz/documents/95a0ae5f-86d9-4efb-89e8-1083ecbb13c1/page_5.png?v=1)
![lug’at va sharhlar bilan nashr ettirdi. Mazkur tadqiqot 1992 yilda qayta bosmadan
chiqdi.
Usmonli turk adabiyotshunosligining yana bir vakili Banarli Nihad Samining
“Resimli Turk Edebiyati Tarihi. Destanlar devrinden zamonamiza kadar”nomli
asarida Adib Ahmad haqida ham yirik maqola mavjud bo’lib, unda Ahmad
Yugnakiy yashagan davr, ijodkor shaxsiyati, “Hibat ul-haqoyiq” dostoni, asarning
keyingi davr adabiyotiga ta’siri kabi masalalar o‘rin olgan.
Banarli Nihad Sami Adib Ahmad haqida dastlabki ma’lumotlar xalq og‘zaki
ijodiga borib taqalishini e’tirof etib, Alisher Navoiyning “Nasoyim ul-muhabbat”
asariga murojaat etadi.
Mazkur tadqiqotning muhim jihatlaridan biri shundaki, unda “Hibat ul-
haqoyiq” dostonining boblarga bo’linishi masalasida e’tiborli mulohazalar
bildirilgan. Dostonning kotib tomonidan o‘n to‘rt bob qilib ko‘chirilganligi yoki
tuzilganligi ta’kidlangan bo’lsa-da, bir qator olimlarning fikricha, hozirgi holatda u
o‘n bir bobdan iborat bo‘lib qolgan. Bu holat kotiblar (xususan Abdurazzoq
Baxshi) tomonidan kiritilgan o‘zgarish, ya’ni ayrim bob nomlarining tushirib
qoldirilishi va bir-biriga yaqin mazmunli boblarning qo‘shilib ketishi sifatida
izohlanadi: «Mutaxassislarning fikricha, bunday tafovut kotiblar tomonidan ayrim
boblarni ko‘rsatuvchi sarlavhalarning tushirib qoldirilishi oqibatida sodir bo‘lgan
bo‘lishi mumkin» [17. 87]. Nihad Samining mazkur kitobida asar 14 bo‘lim (bob)
deb ko‘rsatiladi hamda uning mundarijasi beriladi. Biroq, qayd etish joizki, olim
tomonidan taqdim etilgan mundarija doimo ham matndan kelib chiqmagan bo’lib,
bu haqda keyingi bobda mulohaza yuritiladi.
Turk olimi Najib Osimning 1915-16 hamda 1925-yillardagi nashrlari haqida
bir qator olimlar taqrizva munosabat bildirgan. Jumladan, rus olimi
I.V.Radlov va T.Kavalskiy, ingliz olimi J.Deni va hokazo. Yugnak shahrining
geografik joylashuvi haqida V.V.Bartold (Samarqand yaqinidagi qishloq),
Y.E.Bertels (Farg’ona viloyati) kabi olimlar munosabat bildirdi. Y.E.Bertels,](https://docx.uz/documents/95a0ae5f-86d9-4efb-89e8-1083ecbb13c1/page_9.png?v=1)
![shuningdek, asar tilining eski o’zbek tiliga munosabati haqida ham o’z qarashlarini
o’rtaga tashladi.
O‘zbekistonda yugnakiyshunoslikni Abdurauf Fitrat boshlab berdi, desak
xato bo’lmaydi. Uning 1927-yilda nashr ettirilgan “O’zbek adabiyoti namunalari”
antologiyasida “Hibat ul-haqoyiq” dostonidan ilk marotaba parchalar e’lon qilindi.
Fitratning “Maorif va o’qitg’uchi” jurnalida e’lon qilingan “Aybatul haqoyiq”
nomli maqolasida olim asar muallifi va bosh qa shaxslarning izohlaridan
foydalangan holda o’zbek kitobxonlari uchun ilk marotaba Adib Ahmad Yugnakiy
shaxsiyati va asari haqida tarixiy va nazariy ma’lumotlarni yetkazdi. Fitrat o’z
maqolasida Alisher Navoiyning “Nasoyim ul-muhabbat” tazkirasiga murojaat etib,
unga tanqidiy munosabat ham bildiradi. Uning fikricha, Adib Ahmadning Imom
A’zamdan saboq olganligi haqidagi ma’lumotni tarixiy asosga ega bo’lmagan
“afsonaviy xabar”dir.
Asarning ayrim boblari turli yillarda nashr ettirilgan majmua-
xrestomatiyalarda, xususan, Oybek va P.Shamsiyev tahriri ostida 1941-yilda nashr
ettirilgan “O’zbek adabiyoti tarixi xrestomatiyasi” kitobining I tomida [64. 24-
31], 6
1960 yilda bosmadan chiqqan «O‘zbek adabiyoti» xrestomatiyasining 1-
tomida berilgan.
“Hibat ul-haqoyiq” dostonining til xususiyatlari bo’yicha bir necha yillar
davomida ilmiy tadqiqot olib brogan olim Q.Mahmudov 1971 yilda dostonning
to‘liq nashrini amalga oshirdi. 7
Biroq mazkur nashrda ayrim kamchiliklar ham
mavjud bo‘lib, ulardan ba’zilari adabiyotshunos va matnshunos Q.Tohirov
tomonidan 1972 yilda yozilgan taqrizda ham qayd etilgan edi. 8
Quyida mazkur
taqrizning mavzuga aloqador muhim nuqtalarini keltiramiz:
6
Kitobda negadir shoirning nisbasi Yunakiy tarzida berilgan. Qarang: O’zbek adabiyoti tarixi xrestomatiyasi. I tom. -
Toshkent: Uzped-nashr, 1941. 24-bet.
7
Ahmad Yugnakiy. Hibat ul-haqoyiq (nashrga tayyorlovchi va so‘z boshi muallifi Q.Mahmudov). - T.: Badiiy adabiyot,
1971.
8
Tohirov Q. «Hibat ul-haqoyiq» dostoni nashri xususida. «Lenin yo‘li» ro‘znomasi, 1972 yil. 14-iyun.](https://docx.uz/documents/95a0ae5f-86d9-4efb-89e8-1083ecbb13c1/page_10.png?v=1)
![Nashrga tayyorlovchi... boshdan oxir tekstning hammasini masnaviy
formasida bergan va sharhlagan (sharhlash deganda biz tekst ma’nosini hozirgi
o‘zbek tilida izohlab berishni nazarda tutayapmiz). Achinarlisi shundaki, 74 va 88-
betlarda ikki to‘rtlik asossiz baytlarga bo‘linib, boshqa- boshqa sarlavhalar ostida
berilgan.
Masalan, 74-betda:
Musulmong‘a mushfiq bo‘lub mehrubon,
Sanga sondug‘ingni musulmong‘a son
baytining davomida bo‘lgan:
Jafo qildachingg‘a yonut qil vafo,
Arimas necha yuvsa qon birla qon,- bayti keyingi boshqa sarlavha ostiga o‘tib
ketgan.
To‘rtliklarning masnaviy formasida baytlarga bo‘lib berilishi, birinchidan,
ayrim to‘rtliklarning boshqa boshqa sarlavhalar ostiga tushib ketishiga sabab
bo‘lsa, ikkinchidan, ko‘pgina to‘rtliklar mazmunining noto‘g‘ri chiqishiga olib
kelgan. Jumladan, 79-betdagi to‘rtlik ikki baytga bo‘lib sharhlangani uchun
birinchi baytning birinchi misrasi keyingi bayt bilan bog‘lanmay, mazmunning
buzilishiga sabab bo‘lgan.
Agar shoir bu baytning birinchi misrasida, kishi qanchalik tadbirli va tetik
bo‘lmasin, biror xato qilib qo‘yishi mumkin, shuning uchun (keyingi baytda)
birgina ayb bilan bosh kesiladigan bo‘lsa, dunyoda tirik odamlar qolmaydi,
demoqchi bo‘lsa, nashrga tayyorlovchi shu birinchi misrani «ko‘p tadbirli, tetik
kishilarning qo‘lidan biror saxovat keladi» deb tushuntiradi. 9
67-betda esa
«ulug‘lik mening, siz olinmang tedi» misrasi ham «u ulug‘likni mensiz olishga
urinmang dedi» deb aytgan» tarzida izohlangan. Aslida bu misrada «Ulug‘lik
menga xos, siz ulug‘lik da’vo qilmang dedi» degan ma’no ifodalangan...
Q.Mahmudovning 1972 yilda nashr ettirilgan «Ahmad Yugnakiyning «Hibat
ul-haqoyiq» asari haqida» nomli monografiyasida [25] dostonning filologik tahlili
bilan birga arab yozuvidagi tanqidiy matni, uning kirill yozuvidagi transkripsiyasi
9
Ta’kidlash joizki, mazkur xato dostonning 1972 yildagi nashrida tuzatilgan.](https://docx.uz/documents/95a0ae5f-86d9-4efb-89e8-1083ecbb13c1/page_11.png?v=1)
![hamda hozirgi o‘zbek tilidagi sharhi e’lon qilindi. 10
Mazkur tadqiqotning biz
uchun eng qimmatli tomoni dostonning arab yozuvida berilgan tanqidiy matnidir.
Zero, unda hijriy 884 (m. 1479) yilda Abdurazzoq Baxshi tomonidan Istambulda
ko‘chirilgan nusxa asos qilib olingan bo‘lsa-da, dostonning boshqa nusxalari,
shuningdek, Najib Osim va Arat Rahmatiy nashrlari bilan farqli o‘rinlari ham satr
osti (snoska) yozuvlarida ko‘rsatilgan.
1986 yilda nashr etilgan «Navoiyning nigohi tushgan» kitobida 11
dostonning asosiy qismidan 187 bayt, aniqrog‘i, 92 ta to‘rtlik to‘liq va uchta
to‘rtlikning yarmi kiritilgan. Bu kitobning Q.Mahmudov nashridan birgina
afzalligi shundaki, unda doston baytlar shaklida emas, to‘rtlik shaklida nashr
etilgan va sharhlangan.
1987 yilda nashr qilingan «Qadimiy hikmatlar» kitobida dostonning hozirgi
o‘zbek tilidagi tabdili ayrim qisqartirishlar bilan Q.Mahmudov tadqiqoti asosida
qayta e’lon qilindi. 12
Va nihoyat, 2003 yilda nashr etilgan «O‘zbek mumtoz adabiyoti namunalari»
majmuasida (Tuzuvchilar N.Rahmonov, H.Boltaboev) Q.Mahmudov tuzgan
tanqidiy matn va tabdil yana qayta nashr ettirildi. 13
Adib Ahmad hayoti va dostonning g’oyaviy-badiiy xususiyatlari asosan
darslik va boshqa o’quv adabiyotlari doirasida tadqiq va tahlil etildi. Bu borada
N.Mallayevning OTM uchun yaratgan “O’zbek adabiyoti tarixi” darsligi (birinchi
kitob) alohida ahamiyatga ega [23].
Yuqoridagilardan ma’lum bo‘ladiki, dostonning O‘zbekistondagi barcha
nashrlarida Q.Mahmudov tayyorlagan tanqidiy matn va sharh asos vazifasini
bajardi. Bu borada biron bir jiddiy o‘zgarish, tahrir sezilmaydi.
O‘tgan asrning 90-yillari matbuotida Ahmad yugnakiyning yashagan davriga
oid qizg’in munozaralar kechganligini ham eslatib o’tish lizim. Taniqli
10
Mahmudov Q. Ahmad YUgnakiyning «Hibat ul-haqoyiq» asari haqida. - T.: Fan, 1972. 177- 241-betlar.
11
Navoiyning nigohi tushgan. - T.: Badiiy adabiyot, 1986. 13-38-betlar.
12
Qadimiy hikmatlar. - T.: Adabiyot va san’at, 1987. 414-428-betlar.
13
O‘zbek mumtoz adabiyoti namunalari. - T.: Fan, 2003. 196-223-betlar.](https://docx.uz/documents/95a0ae5f-86d9-4efb-89e8-1083ecbb13c1/page_12.png?v=1)
![adabiyotshunos f.f.d. M.Imomnazarovning “Adib Ahmad qachon yashagan?”
nomli maqolasi sabab bo’lgan bu munozarada Q.Mahmudov (“Manbalarni
qaytadan ko’rmoq kerak”), E.Umarov (“Tili ham qadimiy”),
I.Haqqul (“Ahmad Yugnakiy Imom A’zamga zamondosh bo’lganmi?”),
G.Boltaboyev (“Butun ehtimollarning kuchlisi...”), H.Rajabov (“Hibat ul-
haqoyiq” qachon yozilgan”) kabi adabiyotshunos, tilshunos va munaqqidlar
ishtirok etdi.
Biroq tilga olingan manbalar Adib Ahmad haqida umumiy tasavvur hosil
qiluvchi o‘quv adabiyotlari yoxud uning yashagan davri haqidagi munozaralardan
iborat edi. Ularda yugnakiyshunoslikning eng muhim muammolaridan biri, ya’ni
doston matni bilan jiddiy shug‘ullanish kuzatilmaydi.
Bu masalada 2001 yilda «Hibat ul-haqoyiq» poetikasi» mavzusida nomzodlik
dissertatsiyasini yoqlagan yosh olima G.Xo‘janovaning ishlarini istisno tarzida
alohida qayd etish lozim. Olima Ahmad Yugnakiyning yashagan davri bilan
bog’liq masalalardan tashqari, dostonning g’oyaviy- badiiy xususiyatlari,
poetikasiga doir jiddiy kuzatishlar olib borganligi, shuningdek, doston matni bilan
bog‘liq ayrim izlanishlari tahsinga loyiq.
Mana bir misol:
«Hibat ul-haqoyiq»ning « В » va « С » nusxalarida shunday bayt bor:
Bilik bil o‘sanma bil ul haq rasul,
Bilik kimda ersa siz arqang tedi
Mazmuni: Bilimli bo‘l, hech qachon erinma, Haq rasuli (payg‘ambar) kim
ilmli bo‘lsa, uni siz maqtang deb aytdi.
Asarning «A» nusxasida ushbu bayt quyidagi tarzda berilgan:
Bilik bil o‘sanma bil ul haq rasul,
Bilik Chinda ersa siz arqang tedi.
Ma’lum bo‘layotirki, mazkur baytda shoir Hazrati payg‘ambarning «Garchi
Xitoyda bo‘lsa ham ilmga intilinglar, chunki ilm olishga harakat qilish har bir
mo‘minga farzdir» degan hadisidan foydalangan va uni «ilmni Chinda bo‘lsa ham
izlangiz» tarzda ixchamlashtirgan» [39. 14].](https://docx.uz/documents/95a0ae5f-86d9-4efb-89e8-1083ecbb13c1/page_13.png?v=1)
![misol bilan ham ishonch hosil qilish mumkin:
O‘chukturma erni tilin, bil bu til,
Bashaq tursa butmas, butar o‘q bashi.
1- sharh: Kishini o‘chakishtirma (uning) tilini bil, bu til yaralasa,
tuzalmaydi, o‘q jarohati esa bitib ketadi. 18
2- sharh: Kishini o‘chakishtirma (uning) tilini bil, bu til yaralansa,
tuzalmaydi, yarasi esa bitib ketadi. 19
E’tibor berilgan bo‘lsa, ikala misolda ham birinchi misraning sharhi bir xil.
«O‘chukturma erni tilin bil» jumlasi «Kishini o‘chakishtirma, tilini bil» tarzida
tushunilgan. Natijada ikkinchi misra sharhida tushunmovchilik yuzaga kelmoqda:
1- sharhda: «til yaralasa, tuzalmaydi»;
2- sharhda: «til yaralansa, tuzalmaydi».
1- sharhda: «o‘q jarohati bitib ketadi»;
2- sharhda: «(til) yarasi bitib ketadi».
S.Tohirovning fikriga ko’ra “Bu har xillikning asl sababi aynan birinchi
misrada. Aniqrog‘i, «tilin» so‘zida bo‘lib, uni «tilini» tarzida emas, «til bilan»
tarzida tushunish lozim. Binobarin, misraning tabdili «Kishilarni til bilan
o‘chakishtirma» bo‘lishi kerak”.
Yuqoridagi mulohazalardan kelib chiqib, mazkur doston tuzilishi matni va
sharhlari bilan bog‘liq masalalarni qaytadan jiddiy tarzda o‘rganish ehtiyoji
seziladi [34. 13].
Olim shunday haqli savolni o’rtaga tashlaydi: “Tasavvur qiling, o‘quvchida
shunday savol tug‘ildi: - Asarda «Odam Ato va Momo Havodan ibrat olish
haqida», degan sarlavha mavjud. Biroq nima uchundir, bu sarlavha ostidagi
to‘rtliklarda bu zotlar tilga olinmagan yoki ularga aloqador fikr, jumla yo‘q.
Bu savolning javobini biron bir darslik yoki qo‘llanmadan topib bo‘lmaydi”.
Tilga olingan tadqiqotning ahamiyatli tomonlaridan yana biri, unda “Hibat ul-
18
Mahmudov Q. Ahmad YUgnakiyning «Hibat ul-haqoyiq» asari haqida. - Toshkent: Fan, 1972. 235-bet.
19
Adabiyot (Majmua). 10-sinf uchun. - T.: O’qituvchi, 2004. 124-bet.](https://docx.uz/documents/95a0ae5f-86d9-4efb-89e8-1083ecbb13c1/page_16.png?v=1)
![haqoyiq” dostoninig matni isloh qilingan holda ilova qilingan [34. 57-95]. Biz
keying boblarda doston matniga murojaat etishda shu manbaga tayanishni
maqsadga muvofiq deb topdik.
Ko’plab tadqiqotlarda Alisher Navoiyning Adib Ahmad haqidagi
ma’lumotlarga murojaat etiladi va turlicha munosabat bildiriladi. Bu esa buyuk
mutafakkirning birgina asari tarkibida keltirilgan mu’jazgina ma’lumot
adabiyotshunoslik uchun nechog’li ahamiyat kasb etishini yaqqol namoyon etadi.
1.1. Adib Ahmad shaxsiyati va adabiy merosini o’rganishda Alisher
Navoiy asarlarining o’rni.
Ma’lumki, Adib Ahmad Yugnakiy shaxsiyati uchta manba asosida yoritiladi:
1. Shoirning o’zi tomonidan keltirilgan ma’lumotlar.
2. Asar qo’lyozmasida Amir Sayfiddin (E.Rustamovning ma’lumot
berishucha, Amir Temurga xizmat qilgan va turkiy hamda forsiyda Sayfi taxallusi
bilan she’rlar yozgan), hamda Arslon Xoja Tarxon tilidan keltirilgan matnlar.
3. Alisher Navoiyning “Nasoyim ul-muhabbat” tazkirasidagi ma’lumotlar.
“Hibat ul-haqoyiq” dostonining xotimasida bevosita muallif qalamiga
mansub bo’lgan beshta to’rtlik mavjud bo’lib, ularning ayrimlari xasbi hol
xususiyatiga ega. Ularda jumladan quyidagi misralar ham mavjud:
Adib Ahmad otim adab pand so‘zum,
So‘zum munda qolur, borur bu o‘zum.
( Otim Adib Ahmad, so‘zim pand-nasihat, so‘zim bu dunyoda qolib, o ‘zim u
dunyoga ketaman).
Qolgan misralarda muallif asarning mohiyati haqida fikr yuritadi.
Ikkinchi manba haqida fikr yuritishdan oldin ta’kidlash joizki, uning muallifi
va sarlavhada tilga olingan shaxslar haqida ixtilofli fikrlar mavjud. Jumladan
yuqorida ham tilga olganimizdek, E.Rustamov bu misralarning muallifi Amir
Sayfiddin va Arslon Xoja Tarxon deb hisoblaydi: “Doston matnining ilovasida
Adib Ahmad va uning dostoniga bag’ishlangan eski o’zbek tilidagi she’r berilgan.](https://docx.uz/documents/95a0ae5f-86d9-4efb-89e8-1083ecbb13c1/page_17.png?v=1)
![Ulardan birining muallifi Temurga xizmat qilgan va turkiy hamda forsiyda Sayfi
taxallusi bilan she’rlar yozgan amir Sayfiddin Barlos bo’lsa, ikkinchisi Arslon
Xoja Tarxondir” 20
Biroq dostonning tanqidiy matnini tayyorlagan Q.Maxmudov
bu shaxslarning matn bilan aloqasi yo’q, deb hisoblaydi. Bunday fikr hozirga
qadar o’quv adabiyotlarida takrorlanmoqda. Jumladan, R.Vohidov va
H.Eshonqulov tomonidan yaratilgan “O’zbek mumtoz adabiyoti tarixi” o’quv
qo’llanmasida shunday deyiladi: “Aytish joizki, bu baytlarda sarlavha sifatida
qo’llangan Arslonxo’ja Tarxon va Amir Sayfiddin ta’riflarining o’sha misralarga
mutlaqo aloqasi yo’q. Nazarimizda, bu satrlar kotiblar qalamiga mansubdir. Mana
o’sha hasbi hol (?) ahamiyatiga molik misralar” [17. 84].
Avvalambor ta’kidlash lozimki, bu yerda ko’zda tutilgan matnlar bir
kishining qalamiga mansub, deb hisoblash, nazarimizda noo’rin. Zero Amir
Sayfiddin tilidan keltirilgan matn ikkita to’rtlikdan iborat, ikkinchisi esa, besh
baytlik masnaviydir.
Ikkinchidan, bu misralarni hasbi hol deb hisoblash tamoman mantiqqa ziddir.
Zero ularda uchinchi shaxs haqida gapiriladi:
Tug'a ko'rmas erdi adibning ko'zi,
Tuzattim bu o'n to'rt bob ichra so'zi. [56. 95]
(Adibning ko ’zi tug ’ma ko ’rmas edi. Men uning so ’zlarini o ’n to ’rt bob qilib
tuzdim).
20
Rustamov. E.R. Uzbekskaya poeziya v pervoy polovine XV veka. - M.: Nauka, 1963. 35-bet.](https://docx.uz/documents/95a0ae5f-86d9-4efb-89e8-1083ecbb13c1/page_18.png?v=1)
Ahmad Yugnakiyning "Hibbat ul-haqoyiq asarida insoniy fazilatlarning ulug'lanishi
MUNDARIJA
I. BOB. “HIBBAT UL HAQOYIQ” AHMAD YUGNAKIY IJODINING ENG SARA ASARI 5
II. BOB. “HIBBAT UL-HAQOYIQ” asarida ma’rifat g’oyalari 21