Aholi daromadlari va uning tabaqalanishi - Iqtisodiyot - Slaydlar

Dokument ma'lumotlari

Narxi	15000UZS
Hajmi	956.0KB
Xaridlar	0
Yuklab olingan sana	25 Sentyabr 2024
Kengaytma	pptx
Bo'lim	Slaydlar
Fan	Iqtisodiyot

Aholi daromadlari va uning tabaqalanishi

Sotib olish

AHOLI DAROMADLARI VA
UNING TABAQALANISHI

RE J A :

Aholi daromadlari va uning tarkibi. Aholi
turmushbdarajasi va uning ko‘rsatkichlari

Daromadlar tengsizligi va uning darajasini aniqlash

Daromadlar tengsizligi va uning darajasini aniqlash


Bu bobda Aholi guruhlari bo‘y icha daromadlar
t aqsimlanishi dinamik asini t aqqoslash,
ist e’molchilik by udjet i asosida amalga oshirilishi
k o’rsat ilgan. Qat or ist e’molchilik by udjet lari
mav jud bo‘lib, ulardan o‘rt acha oila uchun, y uqori
darajada mo‘l-k o‘l by udjet , minimal moddiy
t a’minlanganlar by udjet i, nafaqaxo‘rlar v a
aholining boshqa ijt imoiy guruhlari by udjet i k o’rib
chiqilgan.

AHOLI DA ROMA DLARI VA UNING TARKIBI. AHOLI
TURMUSH DARA J ASI VA UNING KO‘RSATKICHLARI

Aholi daromadlari ma’lum vaqt oralig‘ida (masalan, bir yilda) ular tomonidan olingan
pul va natural shakldagi tushumlar miqdorini anglatadi.
Iqtisodiy adabiyotlarda aholi daromadlarining tarkibiy tuzilishi turlicha ko‘rsatiladi.
Jumladan , V.I.Vidyapin va boshqalarning umumiy tahriri ostidagi «Iqtisodiyot
nazariyasi» darsligida bu tarkibiy tuzilish quyidagi jadval ko‘rinishida keltirilgan.
Aholining moliya-kredit tizimi orqali olinadigan pul daromadlari quyidagilardan iborat: -
davlat sug‘urtasi bo‘yicha to‘lovlar; - shaxsiy uy qurilishiga va matlubot jamiyati
a’zolariga bank ssudalari; - jamg‘arma bankidagi omonatlar bo‘yicha foizlar; - aksiya,
obligatsiya qiymatining o‘sishidan olinadigan daromad va za ѐ m bo‘yicha
to‘lovlar; - lotereya bo‘yicha yutuqlar; - tovarlarni kreditga sotib olish natijasida paydo
bo‘ladigan vaqtincha bo‘sh mablag‘lar; - har xil turdagi kompensatsiya to‘lovlar va h.k.


Prezidentimiz I.Karimov ta’kidlab o‘tganlaridek:
«mustaqillik yillarida odamlarimizning tafakkuri,
dunyoqarashi , hayotga bo‘lgan munosabati ham
tubdan o‘zgaradi.
Aholi turmush darajasining BMT tomonidan tavsiya
etilgan ko‘rsatkichlari tizimi o‘z ichiga quyidagi
guruhlarni oladi:
1) tug‘ilish va o‘lish darajasi hamda boshqa demografik
ko‘rsatkichlar;
2) ha ѐ t kechirishning sanitar-gigiena jihatidan
sharoitlari ;
3) oziq-ovqat tovarlarini iste’mol qilish;
4) turar joy sharoitlari;
5) aholining daromadlari va xarajatlari;


6) ha ѐ t kechirish qiymati va iste’mol narxlari;
7) transport vositalari;
8) dam olishni tashkil etish;
9) ijtimoiy ta’minot;
10) inson erkinligi.

Bu asosiy ko‘rsatkichlardan tashqari yana ba’zi bir
axborotga oid ko‘rsatkichlar ham ajratib ko‘rsatiladi:
aholi jon boshiga to‘g‘ri keluvchi YAIM, aholi jon
boshiga to‘g‘ri keluvchi milliy daromad , aholi jon
boshiga to‘g‘ri keluvchi iste’mol hajmi va boshqalar.


Bozor tizimi iste’molni ta’minlashning eng samarali usullarini
yaratib ayni vaqtda aholi daromadlarini oshirib borishga
keng yo‘l ochib beradi.
Aholi daromadlari deyilganda ularning ma’lum vaqt
davomida (masalan, bir yilda) pul va natural shaklda olgan
barcha daromadlari miqdori tushuniladi.
Aholi iste’mol darajasi to‘g‘ridan-to‘g‘ri ularning daromadlari
darajasiga bog‘liq bo‘ladiki, bu uning aholi turmush
darajasidagi rolini belgilab beradi.
Aholi pul daromadlari ish haqi, tadbirkorlik faoliyatidan
olinadigan daromad, nafaqa, pensiya, stipendiya shaklidagi
barcha pul tushumlarini, mulkdan foiz, dividend, renta
shaklda olinadigan daromadlarni, qimmatli qog‘ozlar,
ko‘chmas mulk, qishloq xo‘jalik mahsulotlari ,
hunarmandchilik buyumlarini sotishdan va har xil xizmatlar
ko‘rsatishdan olinadigan pul mablag‘lardan iborat bo‘ladi.


Natural daromad mehnat haqi hisobiga olinadigan
va uy xo‘jaliklarining o‘z iste’mollari uchun ishlab
chiqargan mahsulotlardan iborat bo‘ladi. Jamiyat
a’zolari daromadlari darajasi ular turmush
farovonligining muhim ko‘rsatkichi hisoblanib, shu
bilan birga alohida shaxslarning dam olishi, bilim
olishi, sog‘ligini saqlashi, eng zarur ehtiyojlarini
qondirishi imkoniyatlarini belgilab beradi. Aholi
daromadlari darajasiga bevosita ta’sir ko‘rsatuvchi
omillar orasida ish haqidan tashqari chakana narx
dinamikasi, iste’molchilik bozorining tovarlar bilan
to‘yinganlik darajasi kabilar muhim o‘rin tutadi.


Prezidentimiz I.Karimov ta’kidlab o‘tganlaridek: «mustaqillik
yillarida odamlarimizning tafakkuri, dunyoqarashi, hayotga
bo‘lgan munosabati ham tubdan o‘zgaradi. Turmush darajasi,
oilasining farovonligi, eng avvalo, o‘ziga bog‘liq ekanligini
tushunib etayotgan odamlar tobora ko‘payib bormoqda». 1

Aholi daromadlari darajasiga baho berish uchun nominal,
ixtiyorida bo‘lgan va real daromad tushunchalaridan
foydalaniladi. Nominal daromad – aholi tomonidan ma’lum
vaqt davomida olingan pul daromadlari miqdori hisoblanadi.
Ixtiyorida bo‘lgan daromad – shaxsiy iste’mol va jamg‘arma
maqsadlarida foydalanish mumkin bo‘lgan daromad. Bu
daromad nominal daromaddan soliqlar va majburiy to‘lovlar
miqdoriga kam bo‘ladi.
Real daromad – narx darajasi o‘zgarishini hisobga olib,
aholining ixtiyorida bo‘lgan daromadga sotib olish mumkin
bo‘lgan tovar va xizmatlar miqdorini ko‘rsatadi.


Aholining nominal pul daromadlari turli manbalar
hisobiga shakllanadi va ulardan asosiylari quyidagilar
hisoblanadi:
a) ishlab chiqarish omillari hisobiga olinadigan
daromad;
b) davlat yordam dasturlari bo‘yicha to‘lov va
imtiyozlar shaklidagi pul tushumlari ;
v) moliya-kredit tizimi orqali olinadigan pul
daromadlari.


O‘zbekistonda aholining pul daromadlari tarkibida
sotsial-transfert daromadlari 12,7% ni tashkil qiladi. MDX
mamlakatlari ichida faqatgina Belorussiyada bu
ko‘rsatkich O‘zbekistonnikidan yuqori (18,8%), boshqa
MDX davlatlarida esa u 8% dan oshmaydi.
Aholi turmush darajasi tushunchasini ularning hayot
kechirishi uchun zarur bo‘lgan moddiy va ma’naviy
ne’matlar bilan ta’minlanishi, hamda kishilar ehtiyojining
bu ne’matlar bilan qondirilishi darajasi sifatida aniqlash
mumkin.
Shu sababli, aholi turmush darajasi va sifatini baholashda
aholi jon boshiga to‘g‘ri keladigan daromad bilan bir
qatorda, ular hayot darajasini belgilaydigan bir qator
muhim ko‘rsatkichlar hisobga olinadi.


Bular quyidagilar:

yashash sharoitlari va standartlari;

qulay va zamonaviy uy – joylar bilan ta’minlanganligi;

kishilar yashash muhiti rivojlanganligi va obodonlashtirilganligi;

zaruriy infratuzilma mavjudligi va uning samarasi;

aholining sifatli iste’mol tovarlari, xususan mamlakatda ishlab
chiqarilgan tovarlar bilan ta’minlanganligi;

zamonaviy ta’lim hamda sog‘liqni saqlash tizimidan bahramand
bo‘lishi.


O‘zbekistonda hozirgi paytda barcha oilalarning 97 foizi o‘z
uyiga ega, aholining 90 foizi uzoq muddat foydalaniladigan
barcha asosiy tovarlar bilan ta’minlangan, har uch oiladan
biri shaxsiy engil avtomobilga ega , aholi iste’mol
mahsulotlari bilan etarli darajada ta’minlab kelinadi. 88

Kishilar ehtiyojlarini qondirish darajasi jamiyat a’zolarining
alohida olgan va oilaviy daromadlari darajasiga bog‘liq.
Turmush darajasini mamlakat darajasida butun aholi uchun
va tabaqalashgan mikro darajada aholining alohida guruhi
uchun qarab chiqish mumkin. Birinchi yondashuv turli
mamlakatlarda aholining turmush darajasini aholi jon
boshiga to‘g‘ri keladigan ichki milliy mahsulot ko‘rsatkichi
bo‘yicha aniqlab, qiyosiy tahlil qilish imkonini beradi.


Real daromad – narx darajasi o‘zgarishini hisobga olib, aholining ixtiyorida
bo‘lgan daromadga sotib olish mumkin bo‘lgan tovar va xizmatlar miqdorini
ko‘rsatadi.
Aholi guruhlari bo‘yicha daromadlar taqsimlanishi dinamikasini taqqoslash,
iste’molchilik byudjeti asosida amalga oshiriladi. Qator iste’molchilik byudjetlari
mavjud bo‘lib, ulardan o‘rtacha oila uchun, yuqori darajada mo‘l-ko‘l byudjet,
minimal moddiy ta’minlanganlar byudjeti, nafaqaxo‘rlar va aholining boshqa ijtimoiy
guruhlari byudjeti, shular jumlasidandir.

Farovonlikning eng quyi chegarasini oila daromadining shunday darajasi bilan
belgilash mumkinki, undan keyin ishchi kuchini takror hosil qilishni ta’minlab
bo‘lmaydi. Bu daraja moddiy ta’minlanganlik minimumi yoki kun kechirish darajasi
ya’ni qashshoqlikning boshlanishi sifatida chiqadi.


Bozor iqtisodiyoti sharoitida o‘rtacha daromad «o‘rtacha
sinf» deb ataladigan tabaqalar daromadlari bo‘yicha
aniqlanadi. Bunday guruh iste’molchilik savati to‘plamiga uy,
avtomashina , dala hovli, zamonaviy uy jihozlar, sayr qilish va
bolalarini o‘qitish imkoniyati, qimmatli qog‘ozlar va zebu
ziynatlar kiradi.

O‘tkazilgan so‘rovlarga ko‘ra, hozirgi paytda
mamlakatimiz aholisining 50 foiziga yaqini o‘zini o‘rta toifaga
mansub deb biladi. Holbuki, 2000 yilda atigi 24 foiz aholi
o‘zini shu toifaga mansub deb hisoblagan. 89

Bozor iqtisodiyoti aholining yuqori ta’minlangan yoki “boy”
qatlami mavjud bo‘lishini taqozo qilib, ularga aholining
yuqori sifatli tovarlar xarid qilishga layoqatli bo‘lgan juda oz
qatlami kiradi. AQSHda aholi bu qismining shaxsiy imkoniyati
8 -10 mln. dollar deb baholanadi.


O‘zbekistonda amalga oshirilayotgan islohatlar
muvaffoqiyati, aholi turmush darajasi va hayot sifatini
oshrish bo‘yicha erishilgan yutuqlar etakchi xalqaro
tashkilot hamda ekspertlar tomonidan xolisona
baholangan. 2012 yilda Buyuk Britaniyaning xalqaro
miqyosda tan olingan Legatum instituti o‘zining farovonlik
va rivojlanish indeksida O‘zbekistonni dunyo mamlakatlari
orasida 64 o‘ringa kiritgani e’tiborga loyiqdir.
Prezidentimiz I.A. Karimov qayd qilganidek ijtimoiy
farovonlik, jumladan , umr ko‘rish davomiyligi, oilalarning
tinchligi va osoyishtaligi, ishsizlik darjasining pastligi,
ijtimoiy infratuzilmadan foydalanish darjasi bo‘yicha ham
O‘zbekiston jahon hamjamiyatida havas qilarli o‘rinni
egallab turibdi.

Aholi daromadlari va uning tabaqalanishi

Sotib olish