• Всего документов: 5844
  • Число пользователей: 15251

Информация о документе

Цена 50000UZS
Размер 351.7KB
Покупки 0
Дата загрузки 26 Апрель 2025
Расширение docx
Категория Пищевая технология

Продавец

Xonzodabegim Abduraufova

Дата регистрации 17 Март 2024

16 Продаж

Aholi punkitining gaz ta’minotini aniqlash

211-rasm. Yirik gaz ta’minoti quvurlari Mamlakatimizning gaz ta’minoti tizimidagi muammo shundaki, birinchi va ikkinchi guruhga mansub turdagi gaz konlariga ega bo‘lsakda, ushbu gazlarning aralashmasidan ishchi gaz sifatida foydalanmay kelyapmiz. Aslida Standart holatiga keltirilgan ishchi gazdan foydalanish ko‘zda tutilgan. Bu ishchi gazning GOST 5542- 2014 ga binoan temperaturasi 293 o Kelvin +20 ℃ , birinchi bochqichdagi tezlik kattaligi 10,0*10 -6 m 2 /s etib belgilangan. Ishchi gazni bunday standartga keltirish uchun bir jinsli gazlarning bir necha turidan molyar ulush olib, ulardan hosil bo‘lgan aralashma gazlarni quvurga qo‘yish kerak. . Shunda ishchi gazning tezligi barqarorlashadi. Ammo bugungi kunda normativ sifatida belgilangan gazning ichki temperaturasi 273 o Kelvindan xam pastrog‘ini tashkil qilyapti. Bu kabi quruq va oriq gazdan foydalanishning esa xam ijobiy, xam salbiy tomonlari mavjuddir. Quyida ularni tahlil qilib chiqamiz (2-jadval). 2- jadval. Quruq va oriq gazdan foydalanishning esa xam ijobiy, xam salbiy tomonlari 21kerakli resurslarni tejash imkonini yaratadi.  Atrof-muhitni himoya qilish: Gaz taminoti tizimining samarali ishlashi ekologik jihatdan ham foydali bo‘ladi, chunki bu tizimni modernizatsiya qilish va energiya tejash, resurslarni oqilona ishlatish bilan bog‘liq. Gazdan samarali foydalanish karbon izini kamaytiradi va ekologik yukni yengillashtiradi.  Energiya samaradorligi: Gaz tizimlarining samaradorligini oshirish, energiya tejash va gaz yo‘qotishlarini kamaytirish orqali, umumiy energiya sarfini kamaytirish mumkin. Bu, nafaqat iqtisodiy, balki ekologik jihatdan ham muhim.  Texnik rivojlanish: Yangi texnologiyalarni joriy etish va tizimni optimallashtirish orqali O‘zbekiston hududidagi gaz tarmoqlarining samaradorligini oshirish va mustahkamlash mumkin. Bu esa gaz yetkazib berish tizimining barqarorligini ta’minlaydi. Kurs ishi hajmi : Kurs ishi uch bob 4 paragraf xulosa va foydalanilgan adaiyitlardan iborat bo ’ lib jami 30 betni tashkil qildi 21Kurs ishi vazifasi: aholi punktlari uchun gaz taminoti tizimini hisoblash va uning samaradorligini tahlil qilishdan iborat. U quyidagi asosiy vazifalarni o'z ichiga oladi:  Aholi punktlarining gazga bo‘lgan ehtiyojlarini hisoblash va tizimning to‘g‘ri ishlashi uchun zarur bo‘lgan parametrlarni aniqlash.  Gazni taqsimlash tizimini hisoblash (quvur diametrlarini, bosimni va oqim tezligini hisoblash).  Gaz tizimining samaradorligini oshirish uchun optimallashtirish va energiya tejash usullarini o‘rganish.  Aholi punktlaridagi gaz iste’molchilarining ehtiyojlarini tahlil qilib, tizimni yaxshilash yo‘llarini taklif qilish.  Amaliy misollar yordamida tizimning ishlashini va energiya samaradorligini tahlil qilish.  Gaz tizimi uchun zarur bo‘lgan texnik va iqtisodiy parametrlarni belgilash, texnologik yondashuvlar va usullarni qo‘llash. Kurs ishining predmeti – bu aholi punktlarini gaz bilan ta’minlash tizimining hisoblash usullari . Bu tizimning o‘z ichiga quyidagilarni oladi:  Gaz taqsimlash tarmog‘i: Gazni manbalardan iste’molchilarga etkazib berish jarayoni va shu jarayonda yuzaga keladigan texnik, iqtisodiy va ekologik muammolar.  Gazni hisoblash: Aholi punktlarining gaz iste’mol miqdorini aniqlash, quvur tarmoqlarining diametrlarini va bosimlarni hisoblash.  Gazning oqishi va bosimi: Gaz tizimi orqali gazning oqish tezligini, bosimni va yo‘qotishlarni hisoblash.  Optimallashtirish: Gaz tarmoqlarining samaradorligini oshirish uchun usullar va texnologiyalarni tahlil qilish. Kurs ishining ahamiyati quyidagilarda namoyon bo‘ladi:  Iqtisodiy ahamiyat: Gazni samarali va iqtisodiy jihatdan foydali tarzda ta’minlash tizimni optimallashtirish orqali energiya resurslaridan tejamkor foydalanishga yordam beradi. Bu esa aholi va sanoat ehtiyojlarini qondirish uchun 21Kran va zadvijkalar gorizontal tarmoqlarga vertikal yo‘nalgan shpin dellar bilan, vertikal yo‘nalgan tarmoqlarga esa devorga 45 darajali burchak ostida yoki devorga parallel o‘rnatiladi. Yig‘ishdan oldin kran va zadvijkalarning germetikligini tekshirish, ularni qismlarga ajratish, artish va mireral moy yoki tavot bilan moylash kerak. Past bosimli gaz quvurlarning zadvijkalari bosimi 1 kgk/sm2 bo‘lgan suv yoki havo bilan mustahkamlikka, zatvor esa zatvorning qarama-qarshi tomoniga bo‘r surkalib, kerosin qo‘yish yo‘li bilan zichlikka sinaladi. Agar 10 min mobaynida krosin silqimasa, zadvijkalar gaz quvur tarmoqlariga o‘rnatish uchun yaroqli hisoblanadi. Past bosimli gaz quvurlarga o‘rnatiladigan kranlar 1 kgk/sm2 bo- simli suv bilan mustahkamlikka, kopus, zatvor va boshqa elementlar esa bosimi 2000 mm suv ust.li havo bilan zichlikka sinaladi. Kranlarni zichlikka sinash paytida zichlash sirtlari yaxshilab ishqalab moslangan bo‘lishi, 5 min mobaynida bosim pasayishi, 10 mm suv ust. dan oshmasligi lozim. Normal moylangan zichlash sirtlarida bosim pasayishiga yo‘l qo‘yilmaydi. Gaz jihozlarini o‘rnatishda quyidagi asosiy shartlar bajarilishi kerak: plita korpusining orqa devori bilan xonaning yonmaydigan devori orasidagi masofa kamida 50 mm bo‘lishi lozim. Suvalgan yog‘och devorli oshxonalarda bu masofa 100 mm bo‘lishi kerak. Agar plita orqasidagidevorga asbestli tunuka qoplangan bo‘lsa, bu masofa qisqartirilishi mumkin. Oqova gaz suv isitgichlarini yonmaydigan materialdan qilingan devorlarga o‘rnatish kerak. Suv isitgichlar o‘rnatiladigan xonalarga havo kirib turishi uchun eshikning tagiga yoki devorning pastki qismiga panjara o‘rnatish ko‘zda tutilishi yoki eshik bilan pol orasida tirqish qoldirilishi lozim. Havo kiradigan teshikning yuzasi kamida 0,02 m2 bo‘lishi kerak. Yig‘ilgan gaz quvur quyidagi talablarga javob berishi shart: – ustunlar vertikal o‘tkazilishi, gorizontal uchastkalar esa zarur qiyalikda bo‘lishi kerak; – quvur ilgaklar, xomutlar va hokazolar bilan puxta biriktirilishi lozim; 211- rasm. Turar joy gaz quvur loyihasi: a – uchastka rejasi; b – birinchi qavat rejasi; d – yuqori qavat rejasi; e – gaz quvuri sxemasi. Loyihada shartli belgilar, ekspluatatsiya beriladi.Gaz quvur tarmoqlari industrial usulda yig‘iladi. Gaz quvurlar SZMda o‘lchov eskizlari yoki o‘lchov- montaj kartalari (2- rasm)bo‘yicha qora rangli suv-gaz quvurlaridan tayyorlanadi.Gaz quvurlar ruxlanmagan po‘lat quvurlardan yig‘iladi va armatura hamda jihozlarga rezba yordamida yoki payvandlab ulanadi. Ustunlarning orayopmalardan o‘tadigan joylariga quvur bo‘laklaridan gilzalar qo‘yiladi. Gilza sof pol belgisidan 50 mm va ship sirtidan 5 mm chiqib turishi kerak. Rezbali birikmalarda zichlash materiali sifatida qo‘rg‘oshin surik zamazkaning tabiiy alif moyga yoki ruxli belilarga aralashtirib tayyorlangan moddaga shimdirilgan zig‘ir tolalari yoki «FUM» lentasi ishlatiladi. Quvur va armaturaning birikish joylari ko‘zdan kechirish uchun qulay bo‘lishi kerak, shuning uchun birikmalarni qavatlararo ora yopmalar, devorlar va pardevorlarga joylashtirishga ruxsat berilmaydi. Har bir qavat yoki qavat oralitib, shuningdek, magistralda ketgan har bir tarmoqdagi ustunlar asosiga sgonlar o‘rnatish lozim. 21 21 21quvurlarini yerto‘la, texnik qavatlardan o‘tkazish mumkin emas.Bino ichida gaz quvurlari kapital devorlarni hamda qavatlar orasidagi yopmani teshib o‘tganda, gaz quvurlari po‘lat quvurdan tayyorlangan g‘ilof ichidan o‘tkaziladi. G‘ilofning uchi devordan hamda poldan ikki tarafga 5 sm chiqib turishi kerak. G‘ilof ichidagi gaz quvurida payvand choki bo‘lmasligi lozim. Uy ichi gaz quvurining minimal balandligi poldan 2 m bo‘lishi kerak. Gaz quvurining har bir xonadonga kirish joyida berkituvchi kran bo‘lishi zarur. Kran, asosan, zinapoya xonasiga o‘rnatiladi. Har bir gaz jihozining oldida poldan 1,5 m balandlikda berkituvchi kran qo‘yilishi kerak.Uy ichi gaz quvuri bilan elektr simi orasidagi masofa kamida 25 sm bo‘lishi kerak (agarda sim ochiq bo‘lsa). Devor ichidan o‘tgan sim bilan gaz quvuri kesishgan joyda oralig‘i kamida 1 sm bo‘lishi kerak. Agarda bino qavatlar soni to‘rtdan kam bo‘lsa, gaz tik quvurining asosiga kran qo‘yilmaydi, undan ko‘p bo‘lsa, qo‘yiladi. Uy ichi gaz quvurlari temir qoziq yordamida devorga mahkamlanadi. Qoziqlar orasidagi masofa gaz quvuri diametriga bog‘liq bo‘lib,u d sh =25 mm bo‘lsa, masofa – kamida 3,5 m, d sh =20 mm bo‘lsa – 3 m, d sh =15 mm bo‘lsa – 2,5 m, d sh =50 mm da 5 m bo‘ladi. Uy ichi gaz quvurlarini yotoqxona, mehmonxona va boshqa yashash xonalarida gaz jihozlari bo‘lmasa, ular orqali o‘tkazish mumkin emas.Turar joy gaz quvuri loyihasi quyidagi asosiy elementlardan iborat:– uchastka rejasi (3. 1- a rasm) 1:200 yoki 1:500 masshtabda chiziladi; unda binolarning joylashishi, uchastka chegaralari, shahar va hovli gaz tarmoqlarining joylashishi, binoga kirish quvurlarining o‘rni ko‘rsatiladi; – birinchi qavat rejasi ( 1- b rasm) 1:100 yoki 1:200 masshtabda chiziladi; unda binoga kirish quvurining o‘rni va diametri, ichki tarmoqning joylashishi va diametrlari, gaz jihozlari yoki gaz o‘lchagichlarning o‘rni ko‘rsatiladi; – yuqori qavat rejasi (1- d rasm) xuddi birinchi qavat rejasidagidek masshtabda chiziladi; unda ichki tarmoqlar, jihozlar va gaz o‘lchagichlarning o‘rni ko‘rsatiladi; – gaz quvur sxemalari (1- e rasm) quvurlar va ularning diametric ko‘rsatilgan masshtabda chiziladi. 21I. Bob Gazlashtirish tarmoqlarining aholi yashash punktlari rejasida joylashishi bo‘yicha tasnifi 1.1 Gazlashtirish tizimlarining tuzilishi va ularni o‘tkazish usullari Rejada joylashishi bo‘yicha gazlashtirish tizimlari ikki turga bo‘linadi: halqasimon, boshi berk yoki tarmoqlangan tizimlar. Halqasimon tizimlar o‘zaro bog‘liq bo‘lgan tutash, halqasimon gaz quvurlaridan iborat bo‘ladi. Bunday tizimning asosiy afzalligi ularning ishonchligidir. Chunki gazlashtirish tizimining biron-bir uchastkasida avariya sodir bo‘lib, gaz oqimi berkilib qolsa, avariya bo‘lgan uchastkadan keyin joylashgan (gaz oqimi bo‘yicha) iste’molchilarga gaz qo‘shni halqasimon quvur orqali yetib boradi va iste’molchilarning gazsiz qolishga yo‘l qo‘yilmaydi. Lekin bunday tizimlarning kamchiligi ulardagi gaz quvurlari umumiy uzunligining kattaligi va natijada qurilishga ko‘p kapital mablag‘ talab qilishidir. Tarmoqlangan boshi berk tizimlar shaharning har tarafiga tarmoqlangan boshi berk gaz quvurlaridan iborat bo‘ladi. Quvurlarning oxirgi uchastkalari o‘zaro tutashmagan. Shuning uchun bunday tizimlarga kamroq kapital mablag‘ sarf bo‘lib, qurilish arzonga tushadi. Lekin bunday tizimlarning biror joyida avariya bo‘lsa, o‘sha joydan keyin joylashgan (gaz oqimi bo‘yicha) iste’molchilar gazsiz qoladi. Shuning uchun shaharlarda gaz ta’minotining ishonchliligini oshirish maqsadida kapital xarajatlar ko‘proq bo‘lsa ham, halqasimon tizimlar qo‘llaniladi. Tarmoqlangan boshi berk tizimlar kichik aholi punktlarida, sanoat korxonalari hududida hamda biror shaharni gazlashtirish jarayoni boshlanishida qo‘llanilishi mumkin. Bunda avval shaharning har tomoniga boshi berk asosiy gaz quvurlari o‘tkazilib, asosan, gaz iste’molchilari birinchi navbatda ta’minlanadi, keyinchalik esa gazlashtirish rivojlantirilib, boshi berk gaz quvurlari o‘zaro tutashtiruvchi gaz quvurlari bilan ulanib, halqasimon gazlashtirish tizimlarini hosil qilishi mumkin. Shuning uchun boshi berk tizimlar kelajakdagi halqasimon gazlashtirish tizimlarining asosini tashkil qilishi mumkin. Shahar gaz quvurlari murakkab muhandislik inshootlari bo‘lib, 21Energetik tizimning xam, mamlakatimizning iqtisodiy jixatdan yuksalishining xam bosh asosi - Gaz Ta’minoti Tizimi soxasi bo‘lib qolaveradi. Gaz ta’minoti tizimini tahlil qilish jarayonida mamlakatimizning gaz zaxiralari tarixiga quyidagi jadval orqali nazar solsak, O‘zbekistonning Gazli gaz konlaridan topilgan gaz zaxirasi dastlab 517 milliard kub metr miqdorida ekanligi qayd etilgan. 1- jadval. Ayrim konlar tabiiy gazlarining o'rta tarkibi va xususiyatlari Ushbu jadvaldan ko‘rinib turibdiki, O‘zbekiston Gazli gaz konlaridan topilgan gazning tarkibi quruq va yengil bo‘lganligi uchun, o‘zining tarkibi bo‘yicha gazsimon (gazovoye) sifatida baholangan. Tabiatdan olinadigan barcha gazlar - tabiiy gazlar deb ataladi. Tabiiy gazlar 3 ta guruhga bo‘linadi: Birinchi guruh. Toza gaz konlaridan kavlab olinadigan gazlar. Ular asosan metandan tashkil topgan bo‘lib, oriq va quruq gazlar tarkibida og‘ir uglevodorodlarning ulushi 1 m 3 uchun 50 grammdan kam miqdorni tashkil etadi. Quruq gazlar xavodan yengil bo‘ladi. Bu o‘rinda O‘zbekistonning Gazli gaz konlaridan kavlab olinayotgan, xamda bugungi kunda O‘zbekiston Gaz Ta’minoti Tizimi foydalanib kelayotgan gazlarni misol qilib keltirish mumkin. Tarkibi – 98- 21P – 4 – 1 plita gorelkasi (4- rasm) quyidagicha ishlaydi. Gorelka so‘radigan havo teshik(1) orqali kiradi. Bu teshik buriladigan disk bilan berkitiladi. Gaz kran (4) korpusidagi kanal teshigi orqali kiradi va gorelka aralashtirgichi (2) da havoga aralashadi. Gorelkaning usti qalpoqcha (3) bilan berkitilgan. Unda pastdan havo keladigan teshik bor. Suyuq gazli qurilmalarda ballondan gaz plitasigacha kamida 1,5 m,isitish radiatorigacha yoki boshqa isitish jihozlarigacha kamida 1 m masofa bo‘lishi lozim. Ballonni qizishdan saqlaydigan ekran o‘rnatib, bu masofani qisqartirish mumkin. Ekrandan ballongacha kamida 100 mm masofa bo‘lishi kerak. Ballonlar devorga maxsus xomutlar yoki tasmalar bilan mahkamlanishi lozim. Bo‘ylama harakatlanuvchi va hajimli suv isitgichlar. Bu suv isitgichlarning ko‘rinishi issiqlik almashinuvchi qurilmalarga o‘xshash bo‘lib, mahalliy sharoitda issiq suv bilan ta’minlash uchun xizmat qiladi. Bo‘ylama issiq suv ta’minlovchi uskunalarning ish tartibi suvning sarflanish ish tartibiga mos kelishi kerak. Ularda suvning harorati 50 – 60°C bo‘lib, bu haroratni uskuna ishga tushgandan so‘ng 1 – 2 daqiqadan keyin tayyorlab beradi. 4- rasm. P – 4/1 va P – 2/1 plitalarining gorelkalari: 1 – havo so‘rish uchun teshik, 2 – aralashtirgich, 3 – qopqoqcha, 4 – gorelka kraniBu uskuna ko‘pincha tez harakatlanuvchi (ishlovchi) suv tayyorlagich deb ham aytiladi. Suv isitgichlar quyidagi talablarga javob berishi kerak: 1. FIK 82% dan kam bo‘lmasligi, suv isitgich suv tarmog‘ining bosimi 0,05 dan 0,6 MPA gacha oraliqda ishlashi kerak. 2. Suv isitgich asosiy va yondiruvchi (uchqunli) gorelkalar bilan ta’minlangan bo‘lishi kerak. Gorelka gazning ishonchli yonishini ta’minlashi kerak 2144,6% ni tashkil qilgan bo‘lsa (2- rasm), 2008- yilga borib u 83,4% gacha yetkazildi, shu jumladan, shahar aholisi uchun – 94,2% va qishloq aholisi uchun – 76,4%. Bunday yuqori ko‘rsatkichlarga erishish uchun respublikada jami 121,9 ming km gaz tarmoqlari qurilgan (3- rasm), shundan yuqori bosimli – 12,5 ming km, o‘rta bosimli – 26,5 ming km va past bosimli – 82,9 ming km. O‘zbekiston bo‘yicha hozirgi davrda bir yilda 60,5 mlrd m3 dan ortiq tabiiy gaz qazib olinadi, ya’ni 1992- yilga qaraganda 1,4 barobar ko‘p. Muborak, Sho‘rtan va Ko‘kdumaloq asosiy konlar hisoblanadi, bulardan tashqari, boshqa kichik konlar ham mavjud. 21Gaz ustunlari ruxlanmagan po‘latdan yasalgan suv-gaz quvurlaridan rezba yordamida yoki payvandlash yo‘li bilan yig‘iladi. Ustunlar oradan o‘tadigan joylarga kattaroq diametrli quvur bo‘laklaridan gilzalar qo‘yiladi, gilzaning pastki uchi ship sathida bo‘lishi kerak. Gilza poldan 50 mm chiqib turishi lozim, aks holda, polni yuvish paytida gilzaga suv kirib ketishi mumkin. Gilza bilan quvur orasidagi bo‘shliqqa smolalangan tolalar tiqiladi, qolgan 10 mm joyiga esa bitum qo‘yiladi. G‘ilofda rezbali yoki payvand birikmalar bo‘lmasligi kerak. Xonadonlarning joylashishiga qarab, gaz ustunlari bir qavatdagi bir yoki bir necha xonadonga gaz beradigan qilib o‘rnatiladi. Xonadonga boradigan har qaysi tarmoqqa tiqinli kran, krandan keyin sgon o‘rnatiladi. Binolarda gaz quvurlarni ochiq o‘tkazish tavsiya qilinadi. Gaz quvurlarni devordagi ariqlardan o‘tkazib, ustiga osongina olinadigan to‘siq qo‘yishga yo‘l qo‘yiladi. Kanallarda ventilatsiya bo‘lishi lozim.Gaz quvurlar deraza, eshik o‘rinlarini kesib o‘tmasligi kerak. Odam o‘tadigan joylarda gaz quvurlar poldan kamida 2 m baland bo‘lishi kerak. Qurilish joylari, tarmoqlar va armatura yaqiniga tayanch o‘rnatish lozim. Gaz quvurlarini ventilatsiya kanallari, shaxtalar va dudburonlar orqali o‘tkazishga yo‘l qo‘yilmaydi. Gaz quvurlari va elektr simlari yoki kabellarni xona ichida o‘zaro joylashtirishda quyidagi shartlarga rioya qilish kerak: – parellel o‘tkazilganda ochiq joylashgan elektr simi yoki kabeldan gaz quvur devorigacha kamida 250 mm masofa bo‘lishi kerak; – elektr simi yashirin yoki quvur ichiga olib o‘tkazilganda bu masofa 50 mm gacha qisqartirilishi mumkin (devordagi ariqcha yoki quvur devoridan hisoblanganda); – gaz quvur elekr simi yoki kabel bilan kesishadigan joylarda ular orasidagi masofa kamida 100 mm bo‘lishi kerak; – turar joy va jamoat binolari uchun tarmoq simlarining gaz quvur bilan zararsiz kesishishi ko‘zda tutiladi. Lekin bunda elektr simi rezina yoki ebonit quvur ichiga olinishi, rezina yoki ebonit quvur gaz quvurning ikki tomoniga 100 21Aholi punkitining gaz ta’minotini aniqlash Mundarija: KIRISH I. Bob Gazlashtirish tarmoqlarining aholi yashash punktlari rejasida joylashishi bo‘yicha tasnifi I.1 Gazlashtirish tizimlarining tuzilishi va ularni o‘tkazish usullari I.2 Gaz tarmog‘ini o‘tkazish II. Bob Aholi punkitlarini gaz taminoti tizimini aniqlash 2.1. Maishiy gaz asboblari 2.2 O‘zbekiston gaz ta’minotining muammolari, tahlil va yechimlar XULOSA FOYDALANILHAN ADABIYTLAR RO’YXATI 21bosimining beqarorligi deyiladi va bu beqarorlikni barqarorlashtirish uchun mo‘ljallangan maxsus rezervuarlarning yo‘qligi, quvurlar ichida chiziqli tezlikni oshirib beruvchi Raynolds sonlaridan foydalanishning imkonini bermaydi. Bunday holat sodir bo‘lmasligi uchun asosiy GTSlar (Gaz Taqsimlash Stansiyalari)da xech bo‘lmaganda Releya sonlarini oshirishning imkoniyatini paydo qilish kerak. Releya sonlari quyidagi formula orqali topiladi (1): Bu yerda: g – erkin qulashning tezligi; L– suyuqlik xududining xarakterli o‘lchami; T–devor va suyuqlik orasidagi o‘zgaruvchan temperatura; v– suyuqlikning kinematik uzviyligi; x- suyuqlikning issiqlik o‘tkazuvchanligi; β – suyuqlikning issiqlik oqibatida kengayish koeffisiyenti. Gaz Taqsimlash Stansiyalarida Issiqlik Almashinuvi Qurilmalarini (Teploobmennik) qurish orqali Releya sonlarini oshirishning imkoni paydo bo‘ladi. Bunday qurilmalar yozda gazni 70% gacha sovutadi va bosimni Standart ko‘rsatkichlariga nisbatan ortib ketishidan asraydi, shuningdek, isitish mavsumida 30% ga isitib, absolyut uzviylik hosil bo‘lish jarayonini ta’minlaydi. Ayni paytda gaz tarkibining o‘zgarib ketganligi va GTS larda ushbu qurilmaning yo‘qligi sabab, quvurlarda xarakatlanayotgan gaz bosimi beqarorligini barqarorlashtirishning imkoni mavjud emas. Chunki, quruq va yengil bo‘lgan gaz tezligining xaddan tashqari ortib ketishi, quvur ichidagi gazning ishqalanish koeffisiyentini bir necha marotabaga ko‘tarib yuboradi va gaz uzatishning birinchi bosqichida laminar oqimni belgilovchi Raynolds sonlari avtomatik ravishda 2300 tadan yuqori bo‘lib ketadi. 21iste’molchilarni gaz bilan xavfsiz va uzluksiz ta’minlashga xizmat qiladi. Gazlashtirish tizimlarining ishonchli ishlashi loyihalash davrida qabul qilingan gaz taqsimlash sxemasining konstruktiv to‘g‘ri hal qilinganligiga hamda bajarilgan qurilish-montaj ishlarining sifatiga bog‘liq. Shaharlarda gaz quvurlari, asosan, yer osti usuli bo‘yicha o‘tkaziladi. Yer usti o‘tkazish usuli kam qo‘llanilib, asosan, tabiiy va sun’iy to‘siqlarni kesib o‘tishda hamda ayrim iste’molchilar hududida mahalliy sharoitga ko‘ra yer osti usulini qo‘llash mumkin bo‘lmasa yoki iqtisodiy tomondan maqsadga muvofiq bo‘lmasa, yer usti usuli qo‘llaniladi. Shahar gazlashtirish tizimlari po‘lat quvurlardan quriladi. Chunki ularning uzunligi katta, bir-biriga ulash payvandlash bilan bajariladi va buning natijasida ulangan joylarning zichligi ta’minlanadi. Yer osti gaz quvurlarini korroziyadan (chirishdan, yemirilishdan) saqlash maqsadida ularga korroziyaga qarshi qoplama (izolatsiya) o‘raladi. Sovuq kunlarda gaz tarkibidagi suv bug‘lari kondensatsiya bo‘ladi. Kondensat quvurlarning eng past joylarida yig‘ilib, gaz yo‘lini to‘sib qo‘yishi mumkin. Buning oldini olish maqsadida quvurlar, albatta, nishab qilib yotqiziladi hamda ularning eng past joylarida kondensat yig‘gichlar o‘rnatiladi va ular orqali yig‘ilgan kondensat vaqti-vaqti bilan chiqarib tashlanadi. Gaz quvurlarining ayrim bo‘laklariga yoki iste’molchilarga gaz be-rishni to‘xtatish uchun gaz quvurlariga kran yoki zadvijkalar, yoki past bosim gaz quvurlariga gidrozatvorlar o‘rnatiladi. Yer osti quvurlaridan gaz chiqayotganini aniqlash uchun nazorat naychalari hamda yer osti quvurlari izolatsiyasining ahvolini tekshirish, elektr toklarining yo‘nalishi va kuchlanishini aniqlash uchun nazorat punktlari o‘rnatiladi. Bino ichidagi gaz quvurlarining tuzilishi . Gaz quvurlari gazni binoning ichidagi gaz jihozlariga yetkazib beradi. Uyga kelayotgan gaz quvuriga bino devoridan 2 m dan ko‘proq masofada gaz yopish uskunasi qo‘yilishi kerak. Lekin ko‘pincha kran chiqish gaz quvuriga yerdan 1,8 m balandlikda o‘rnatiladi. Binoga kiritiladigan gaz uvurlari, asosan, odam yashamaydigan xonalardan,ya’ni zinapoya xonasi, yo‘lak hamda oshxona orqali kiritilishi mumkin. Suyultirilgan gaz 21Gaz plitalarining tuzilishi va ularni o‘rnatish. Gaz plitalarini o‘rnatish uchun oshxonalarning ichki hajmi quyidagi miqdordan kam bo‘lmasligi lozim:– ikki konforkali gaz plitalarini o‘rnatishda 8 m3; – uch konforkali gaz plitalarini o‘rnatishda 12 m3; – to‘rt konforkali gaz plitalarini o‘rnatishda 15 m3. Gaz plitasi o‘rnatiladigan oshxonaning balandligi kamida 2,2 m bo‘lishi lozim, oshxonada fortochkali deraza va so‘rma ventilatsiya kanali bo‘lishi shart. Barcha gaz-gorelka qurilmalari uchun asosiy talab gazning to‘liq yonishi, ya’ni yonish mahsulotlarida yonuvchan yoki zaharli gazlarning bo‘lmasligi hisoblanadi. Gaz-gorelka qurilmalari uchun karbonat angidrid (SO) miqdori hajm bo‘yicha 0,02 % dan oshmasligi (agar gazplitalarida yonish mahsulotlari dudburonga chiqib ketmasa) va agar yonish mahsulotlari dudburonga chiqib ketsa, ya’ni vanna kolonkalari, suv isitgich va hokazolarda 0,1% dan yuqori bo‘lmasligi lozim. PG – 4, P – 4/1 kabi to‘rt konforkali hamda PG – 2 va P – 2/1 – 1 kabi ikki konforkali gaz plitalari eng keng tarqalgan. PG – 4 to‘rt konforkali gaz plitasining korpusi (3. 3- rasm) yupqa list po‘latdan tayyorlangan va ustiga emal qoplangan. Plitaning yuqori qismida cho‘yan rama (4) bo‘lib, unda cho‘yan konforkalar (6) uchun teshiklar bo‘ladi. Plitaning yuqori qismida gorelkalar tagida so‘rish poddoni (3) bor. Ramaga yon tokchalar (5) mahkamlanadi, ular plita yuzasini kengaytiradi. Uning pastki qismida eshikcha (1) bilan berkitiladigan dimlash shkafi (9) bor. Plitaning old qismida taqsimlash quvuri – ramkasi (8) bor. Undan gorelkalarga gaz keladi. Ramkada rezbali beshta teshik bo‘lib, ularga tiqinli kranlar buraladi: to‘rttasi konforka gorelkalari (7)ga, bittasi dimlash shkafi gorelkasi (10)ga tegishli. RaMPa taqsimlash shiti bilan berkitilgan. Dimlash shkafi gorelkasini yoqish uchun tuynuk (11) bor.Dimlash shkafi gorelkasini GOSTi (12) bilan burish mumkin. Gaz plitasining barcha oyoqlari polda turishi lozim. 21Gaz plitasi korpusining orqa devori bilan plita o‘rnatiladigan xona devori orasidagi masofa kamida 75 mm bo‘lishi kerak. Suvalmaganyog‘och devorli oshxonalarda plitani devordan izolatsiyalash ko‘zda tutilishi lozim, ya’ni devor suvalishi, asbofaner yoki qalinligi 3 mm li asbest listi ustidan tunuka qoplanishi kerak. Gaz plitasini o‘rnatishda devor poldan boshlab izolatsiyalanishi va plita chetlaridan har tomonga 100 mm va yuqoriga kamida 800 mm chiqib turishi kerak. 3- rasm. PG – 4 gaz plitasi: 1 – dimlash shkafining eshigi; 2 – plita kojuxi; 3 – poddon; 4 – cho‘yan rama; 5 – yon tokchalar; 6 – olinadigan konforkalar; 7 – konforka gorelkalari; 8 – taqsimlash quvuri ramkasi; 9 – dimlash shkafi; 10 – dimlash shkafining gorelkalari; 11 – gorelkani yoqish uchun teshik; 12 – gorelkalar GOSTi; 13 – termometr. Plita dimlash shkafining izolatsiyalanmagan yon devoridan ichki mebelning yog‘och ele mentlarigacha kamida 150 mm masofa bo‘lishi lozim. Dimlash shkafli ikki, uch va to‘rt konforkali plitalarga gaz 20 mm diametrli quvurlarda, dimlash shkafisiz ikki konforali plitalarga va taganlarga diametri 15 mm li quvurlarda keltiriladi. Quvur plitaga burchakli va sgon yordamida ulanadi. Tiqinli kran plitkaga gaz keladigan quvurning vertikal qismi poldan 1100 mm balandlikka o‘rnatiladi. 21KIRISH Kurs ishi mavzusi dolzarbligi. Hozirgi vaqtda aholini issiqlik, gaz va suv bilan uzluksiz ravishda sifatli ta’minlashga respublikamizda juda katta e’tibor berilmoqda. Shu bois mamlakatimizda iqtisodiy islohotlarni amalga oshirishda mazkur soha yettinchi, ustuvor yo‘nalish etib belgilangan. Gaz ta’minoti xalq xo‘jaligining yirik tarmog‘idir. Birlamchi energiya resurslarning orasida tabiiy gazning iste’moli (1- rasm) O‘zbekiston Respublikasida birinchi o‘rinda turadi (83%). O‘zbekistonda tabiiy gazdan foydalanish 1943- yildan Hojiobod – Andijon gaz quvuri qurilishi bilan boshlandi. Gaz sanoatining rivojlanishida O‘zbekistonda ochilgan Setolantepa (1953- yil), Gazli (1962- yil) va boshqa gaz konlari katta rol o‘ynadi. Bu gaz konlari asosida elliginchi-oltmishinchi yillarda katta diametrdagi (700 mm) Buxoro – Samarqand – Toshkent – Frunze – Olmaota, Buxoro – Ural va O‘rta Osiyo – Markaz magistral gaz quvurlari qurilib ishga tushirildi. Hozirgi kunda turli xil diametrli magistral quvurlarning umumiy uzunligi 13,0 ming km dan oshib ketgan. Ularda 25 ta kompressor stansiyalari va uchta yer osti omborlari (Shimoliy Sox, Hojiobod va Gazli) ishlatilmoqda, Toshkent shaharining gaz ta’minotini yaxshilash maqsadida Olimkent yer osti omborini qurish rejalashtirilgan. 1991- yilda aholini tabiiy gaz bilan ta’minlash darajasi jami 2199% Metan (SN 4 ) ; Shuning uchun Gazli Gaz Omborida dunyo miqyosida eng past bosimga ega bo‘lgan gaz saqlanadi. Ikkinchi guruh. Neft skvajinalaridan ajralib chiquvchi gazlar – yo‘lakay (poputnыy) gazlar hisoblanadi. Ularning tarkibida metandan tashqari yana og‘ir uglevodorodlar xam bor. Bu kabi uglevodorodlarning ulushi 1 m 3 gaz tarkibi uchun 150 grammdan yuqori bo‘lsa, bunday gazlar og‘ir va semiz gazlar deyiladi. Bunday gazlarning tarkibiga quruq gazlarning aralashmasi, propan-butan fraksiyasi va gazli benzin kiradi. Bu kabi gazlar uglevodorodlarning ulushiga nisbatan xavodan yoki og‘ir, yoki unga teng bo‘ladi. Dunyoning ba’zi gaz konlaridan chiquvchi bunday gazlar o‘zining tarkibi jihatidan noqulay hisoblanadi, chunki ularning molyar massasi og‘ir, shuning uchun bunday tarkibli gazlarni qayta ishlov berib tozalash va quvurda yurgazish birmuncha qiyinchilik tug‘diradi. Shu sababli bunday gazlardan asosan SSTG, ya’ni Sovutilgan Siqilgan Tabiiy Gazlar shaklida foydalaniladi. Ularni eksport qilishda asosan tankerlar xizmat ko‘rsatadi va manzilga yetkazib berilgandan so‘ng, xavosiz regazifikasiya qilib iste’molga kiritiladi. Uchinchi guruh. Tabiiy gazlarning yana bir turi – gaz kondensatli konlardan qazib olinuvchi gazlardir, bunday gazlarning tarkibiga quruq gazlarning aralashmasi va kondensat bug‘lari kiradi. Bu gazlarning asosiy e’tibor tortadigan jixati shuki, bosim pasayganda kondensant bug‘lari kondensatlanishning teskari jarayonini boshidan kechiradi. Kondensant bug‘larining tarkibiga S 5 va undan yuqori bo‘lgan benzin, ligroin, kerosin kabilarning aralashmasidan iborat og‘ir uglevodorodlar kiradi. Bu kabi gaz kondensatiga ega bo‘lgan gaz koni xam O‘zbekistonda mavjud. U Qarshida joylashgan. Shu o‘rinda ta’kidlab o‘tish kerakki, gaz konlari borasida O‘zbekiston juda xam omadli mamlakatlar ro‘yxatiga kiradi, chunki bu mamlakatda iqtisodiyotning yuksalishida asosiy vazifani bajarib beruvchi Gaz konlarining xar ikki turi xam mavjuddir. Quyidagi xaritada O‘zbekistonning asosiy magistral quvurlari ko‘rsatilgan: 21 Foydalanilgan adabiyotlar ro‘yxati: 1. O‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining 12.01.2018- yildagi «Elektr energiyasi va tabiiy gazdan foydalanish tartibini takomillashtirishga doir qo‘shimcha chora-tadbirlar to‘g‘risida»gi 22-son qarori; 2. QR 05.02-23 “Gaz ta’minoti tizimlari va tarmoqlari” qurilish reglamentini tasdiqlash to‘g‘risida Qarori 2023 yil 3. Rashidov Yu. K. Gaz ta’minoti. O‘quv qo‘llanma. Toshkent arxitektura qurilish instituti. – Toshkent, 2000. 4. Rashidov Yu. K., Saidova D. Z. Issiqlik, gaz ta’minoti va ventilatsiya tizimlari. O‘quv qo‘llanma. Toshkent arxitektura-qurilish instituti. – Toshkent, 2002. 5. Rashidov Yu.K. Issiqlik, gaz ta’minoti va ventilatsiya tizimlari. 5580400 – muhandislik kommunikatsiyalari qurilishi va 5140900 – kasb ta’limi (5580400 – muhandislik kommunikatsiyalari qurilishi) ta’lim yo‘nalishlari uchun darslik. – Toshkent: Cho‘lpon, 2009. 6. Rashidov Yu.K. Gazdan foydalanish. O‘quv qo‘llanma. Toshkent arxitektura-qurilish instituti. – Toshkent, 2003. 7. А libekov J., А ymatov R., М irmuhammedov R. Suyultirilgan uglevodorodli gazlardan motor yonilg‘isi sifatida foydalanish. Texnika xavfsizligi. – Samarqand, 2006. 8. Korroziyadan himoya qilish: O‘quv qo‘llanma/ Kamalov S. K.,Habibullayev S. Sh. – Toshkent: ToshDTU, 2006. 9. Ионин А. А. Газоснабжения. – М. Стройиздат, 1989. 10. Кязимов К. Г., Гусев В. Е. Устройство и эксплуатация газового хозяйства. – М.: Колос, 1997. 11. Алимова, Д., & Асқаров, А. (2004). Ўзбекистон Миллий 21sabablar quyidagilar:a) idish yuzasining harorai pastligi ta’sirida gazning to‘liq yonishiga erishilmaydi, natijada SO (uglerod oksidi) va qurum paydo bo‘ladi; b) ejektorning bo‘ylama qismida birlamchi havo bilan gazning qoniqarsiz aralashuvi natijasida; d) atrof-muhitdan havoning yaxshi yetarli darajada berilmasligi va tutun gazining to‘liq olib chiqib ketmasligi natijasida. Bunday kamchiliklarni tuzatish uchun gaz plitalaridagi gaz gorelkasi qurilmalarini (GTS) shunday loyihalash kerakki, buning uchunquyidagi shartlar bajarilishi zarur: a) gorelka yuqori qiymatdagi birlamchi havo bilan ishlasin. Havo har qanday ishlab chiqarish quvvatida alanganing ishonchli (mustahkam) ishlashi ta’minlansin; b) gorelka o‘rnatilgan qism bilan idishning pastki (mustahkam) qismi orasidagi masofa shunday bo‘lishi kerakki, tutun gazi to‘liq o‘z issiqligini bersin va erkin harakatlansin, ichki yonuvchi alanga bilan idishning pastki qismi orasida alanganing ishonchliligi ta’minlansin; d) gorelka bilan idishning past qismi orasidagi optimal masofa saqlanishi kerak, masofaning kattalashuvi ortiqcha havoning chiqishiga va FIK kamayishiga olib keladi, masofaning qisqarishi esa gazning to‘liq yonmasligiga sabab bo‘ladi; e) ejektor bo‘ylama qismining optimal konstruksiyasi (tuzilishi) saqlanishi kerak; f) tutun gaz chiqib ketishi uchun ishchi stol bilan (gaz plitasida) idishning past qismi orasidagi masofa 8 mm dan kam bo‘lmasligi kerak. 21 1.2 Gaz tarmog‘ini o‘tkazish Gaz taqsimlash punktlaridan chiqib, gaz kirish quvurlari orqali binoga kiradi. Turar joy binolari uchun gaz quvurlar sokol orqali zina katagi yoki oshxonaga kiritiladigan qilib loyihalanadi. Sokoldan o‘tkaziladigan quvur devorining minimal qalinligi qizdirib, dumalatib tayyorlangan 3,5 mm li choksiz po‘lat quvurlardan yig‘iladi.Tashqi gaz quvuri yerdan o‘tkazilganda, zadvijka yer sathidan ko‘pi bilan 1500 mm baland o‘rnatilib, osma metall shkaf ichiga olinadi.Quvurlar binoning tashqi devoridan o‘tkazilib, sokol orqali kiritilganda ham, zadvijka shunday balandlikka o‘rnatiladi, lekin metall shkaf qilinmaydi. Zadvijka shpindelining kallagi hovli qoplamasi sathiga chiqariladi va metall qalpoq ichiga olib qo‘yiladi. Shpindelni shikastlanishdan saqlash uchun unga quvur g‘ilof kiydiriladi. Kiritish quvurining diametri iste’mol qilinadigan gaz miqdoriga qarab tanlanadi. Eng kichik diametr – 50 mm, quvurlar tashqi magistral tomonga kamida 0,003 m qiyalikda o‘tkaziladi. Gaz tarmog‘i quvurlari bilan suv tarmog‘i, issiqlik tarmog‘i hamda kanalizatsiya magistrallari orasidagi masofa – vertikal bo‘yicha kamida 0,15 m, gaz quvurlar bilan elektr va telefon kabellar orasidagi masofa kamida 0,5 m bo‘lishi lozim. Yerga yotqiziladigan po‘lat gaz quvurlarni korroziyadan saqlash uchun izolatsiya qoplash kerak. Quvurning ayrim uchastkalari presslab ulanadi. Gaz quvur sinalgandan so‘ng, payvandlab ulangan joylar bevosita transheyaning o‘zida izolatsiyalanadi. Turar joy va jamoat binolariga kiritiladigan gaz quvurlarni ko‘zdan kechirish qulay bo‘lgan, odam yashamaydigan xonalarga (zina kataklari, oshxonalar, dahlizlarga) o‘rnatish kerak. Gaz quvur boshqa kommunikatsiyalar bilan birga o‘tkazilganda, uni boshqa quvurlardan pastroq yoki ular bilan bir sathda joylashtirish, shu bilan birga, barcha quvurlarni ko‘zdan kechirish va ta’mirlash qulay bo‘lishi kerak.Gaz quvur ustunlari va ichki tarmoqlarni turar joy xonalaridan o‘tka-zishga yo‘l qo‘yilmaydi. 21 21va issiqlik miqdorining 0,2 dan 1,25 oraliqdagi o‘zgarishida alanganing o‘chishi va uzilishi bo‘lmasligi lozim. 3. Har bir suv isitgich saqlovchi va blokirovkali (qo‘riqlovchi) qurilmalar bilan jihozlangan bo‘lishi zarur, bu esa kerakli miqdordagi gaz bilan ta’minlaydi. Bo‘ylama suv isitgichlar quyidagi asosiy qismlardan tashkil topgan: Gaz uskunalarining o‘rnatilishi. Gaz uskunalarini o‘rnatishda QMQ 2.04.08 – 96 va gazdan foydalanish qoidalariga rioya qilinishi kerak. Gaz plitalarning o‘rnatilishi ulardagi konforkalar soniga qarab quyidagicha bo‘ladi: 1. To‘rt konforkali gaz plitalari uchun oshxonaning hajmi 15m3 dan kam bo‘lmasligi kerak. 2. Uch konforkali gaz plitalari uchun – 12 m3. 3. Ikki konforkali gaz plitalari uchun – 8 m3. 4. Gaz plitalarni oshxonalarda o‘rnatishda ko‘rsatilgan yong‘in va texnika xavfsizliklariga rioya qilinishi shart. Gaz bilan isitish. Isitish pechlari va gaz bilan isitiluvchi uskunalar. Gaz bilan isitiluvchi qurilmalarga quyidagilar kiradi: 1. Gaz bilan isitish pechlari. 2. Gaz bilan isitiluvchi mahaliy uskunalar. 212.2 O‘zbekiston gaz ta’minotining muammolari, tahlil va yechimlar O‘zbekiston hududidagi aholi punktlariga gaz taminoti tizimini hisoblash uchun amaliy misollar keltiramiz. Gazni iste’mol qilish miqdorini va tizimning samaradorligini hisoblash uchun avvalo, ma'lum bir aholi punktining shart- sharoitlarini aniqlashimiz kerak bo‘ladi. O‘zbekiston o‘zining mustaqillik yillarida har jabhada dolzarb ravishda rivojlanish strategiyasini ilgari surdi, shu sababli, eng avvalo aholining maishiy hayot tarzini yaxshilash, yangi ish o‘rinlarini yaratish, aholini, ayniqsa yoshlarni ishga joylashtirish, tadbirkorlikning har qanday turini rivojlantirish, chet el investitsiyalarini jalb qilish orqali qo‘shma korxonalar tashkil etish, Energetik tizimda qayta tiklanuvchi energiya manbalaridan foydalanishni kengaytirish, energiya samaradorligini oshirish dasturlarini ishlab chiqish uchun e’lon qilingan Prezident Farmonlari va shunga o‘xshash juda ko‘plab xayrli ishlar amalga oshirilmoqda. Gaz ta’minoti tizimida xam qator ijobiy o‘zgarishlar kuzatilyapti, jumladan, aholi xonadonlariga bepul qo‘yilayotgan elektron aqlli gaz xisoblagichlari chakana iste’molchilarning billingdagi debitorlik ko‘rsatkichlarini yagona Markaziy Bazaga joylanishiga xizmat qilmoqda. Shuningdek, yildan yilga ko‘payib borayotgan iste’molchilarning gaz yoqilg‘isiga bo‘lgan talablarini qondirish uchun Respublika raxbariyati, xamda shu soxaga mas’ul bo‘lgan Tizim xodimlari o‘zlari uchun yuklatilgan ma’suliyatga xar doim eng dolzarb vazifa sifatida qarab kelmoqdalar. Chunki, 21XULOSA O‘zbekiston quvurlarida gaz xujayrasining vazni belgilangan me’yordan kichik bo‘lgani uchun birinchi bosqichning o‘zidayoq kritik rejim yuzaga kelmoqda. Shu tufayli gaz yo‘qotishlari miqdori belgilanganidan 21– rezbali birikmalar yaxshi qotirilgan bo‘lishi va ulardan zig‘ir tolalar chiqib qolmasligi kerak; – yig‘ilgan tarmoq va o‘rnatilgan jihozlarning tashqi ko‘rinishi ko‘rkam bo‘lishi lozim. Gaz quvurni yig‘ishda ham xuddi sanitariya texnikasi tizimlarini yig‘ishda, boshqa ishlarni bajarishda rioya qilingan xavfsizlik texnikasi qoidalarini bajarish kerak. 21Ijobiy tomonlari Salbiy tomonlari Oriq va quruq gazlar xavo xarorati 0 dan +4 ga ℃ ℃ ko‘tarilishi xamon tez gibridlanish xususiyatiga ega. Shu tariqa xavo xarorati iliq va issiq bo‘lganda gaz quvurlarida tez va oson ravishda gaz bosimini xosil qiladi. Chunki ularning zichligi juda kam, tezligi o‘ta yuqoridir Tarkib jixatidan oriq va quruq gazlar isitish mavsumida xavo xarorati 0 dan ℃ pastlaganda juda tez fursatda o‘z bosim darajasini pastlatib yuboradi. Chunki resursi juda kam bo‘ladi. Temperatura pastlashi oqibatida gazning suyulib ketishi esa muammoni yanada chigallashtiradi. Ushbu jarayonda gazning absolyut uzviyligida katta o‘zgarishlar yuz beradi, ya’ni suyuq fazaning absolyut uzviyligi ortib, quruq fazaniki kamayib ketadi va xujayralarning og‘ir qismi cho‘kindi sifatida ajralib chiqadi. Ya’ni, aerodinamik xududdagi uzviylik bilan gidrodinamik xududdagi uzviylik absolyut uzviylikni hosil qilmay qo‘yadi. Gazlarning uzviyligi(ichki ishqalanishi- yopishqoqligi) bu shunday xossaki, uning sharofati bilan gazlarning turli qatlamlaridagi tezlik barqarorlashadi, ya’ni turli xil gaz qatlamlari quvur ichida bir- birlarining tezligini o‘rin almashtirish orqali barqarorlashtirib boradi va absolyut uzviylik-yopishqoqlikni xosil qiladi Magistral gaz quvurlarining nihoyasida joylashgan O‘zbekistoning ayrim xududlarida isitish mavsumida gaz bosimi pasayib ketishi hollari kuzatilyapti. Bu esa o‘z navbatida aholining issiqlikka bo‘lgan ehtiyojini qoplashda muammolarni keltirib chiqaryapti. Shuningdek quvurlar nihoyasida gazning akkumulyasiyasi uchun maxsus rezervuarlar xam mavjud emas. Gaz xujayralari tinimsiz betartib xarakat qiladi, bu esa bosim o‘ynoqiligini keltirib chiqaradi. Bunday holat gaz 214. Energiya tejamkorligi va ekologik omillar: Gaz taminoti tizimining samarali ishlashi, energiya tejash va atrof-muhitga zarar etkazmaslikni ta’minlash bilan bog‘liq. Tizimdagi yo‘qotishlar va energiya sarfini kamaytirish uchun zamonaviy texnologiyalarga asoslangan tizimlar va boshqaruv strategiyalaridan foydalanish muhimdir. 5. Amaliy misollar va o‘zgarishlar: Amaliy misollarda ko‘rsatilganidek, tizimning o‘zgarishlarni hisoblashda to‘g‘ri yondashuvlar yordamida aholi punktlarining ehtiyojlariga mos tizimlar ishlab chiqilishi mumkin. Masalan, kichik aholi punktlari uchun gaz quvurlari diametrini tanlashda hisob- kitoblar va tizim samaradorligini baholash katta ahamiyatga ega. Kelajakdagi istiqbollar:  O‘zbekistonning aholi punktlari va sanoatlari uchun gaz taminoti tizimini modernizatsiya qilish va energiya samaradorligini oshirish bo‘yicha qo‘shimcha tadqiqotlar va innovatsiyalar zarur.  Gaz tarmoqlarida avtomatizatsiya va raqamli texnologiyalardan foydalanish, gaz tizimlarining monitoringi va boshqaruvini takomillashtirish, shuningdek, qayta tiklanadigan energiya manbalaridan foydalanishni joriy etish istiqbolli yo‘nalishlar bo‘ladi. Aholi punktlarini gaz taminoti tizimi samarali ishlashi uchun qat’iy hisob- kitoblar, to‘g‘ri rejalashtirish va texnologik yondashuvlar talab etiladi. Tizimni optimallashtirish va innovatsion usullarni joriy etish orqali, O‘zbekiston hududidagi gaz tarmoqlarining samaradorligini oshirish mumkin. Bu, o‘z navbatida, aholi va sanoatning gazga bo‘lgan ehtiyojlarini to‘liq qondirishga va iqtisodiy rivojlanishga yordam beradi. 21 21mm chiqib turishi lozim. – gaz quvurning taqsimlash yoki kommutatsiya elektr shiti, yoki shkaf devoridan uzoqligi kamida 500 mm bo‘lishi kerak. – kuchlanish 100 V gacha bo‘lganda, xonalar ichida gaz quvur bilan ochiq tok simlarining tokli qismlari orasidagi masofa kamida 1000 mm bo‘lishi kerak. – gaz quvur suv tarmog‘i, kanalizatsiya va boshqa quvurlar bilan kesishganda quvurlar orasidagi masofa kamida 20 mm bo‘lishi kerak. Quritilgan gaz quvurlarini bino ichidan qiyalatmay o‘tkazish mumkin. Zarur hollarda sanoat korxonalarining sexlaridan o‘tkaziladigan taqsimlash gaz quvurlarida kondensat yig‘gichlar yoki kondensat to‘kiladigan shtutserlar ko‘zda tutilishi lozim.Poydevorlar, orayopmalar, zinapoya maydonchalari, shuningdek, devor va pardevorlar tutashgan joylardagi gaz quvurlarning po‘lat quvurlardan qilingan g‘iloflar ichidan o‘tadigan joylarida uchma-uch tutashmalar bo‘lmasligi kerak. Gaz quvur bilan g‘ilof orasidagi bo‘shliqqa smolalangan kanop losi tiqiladi va bitum qo‘yiladi. G‘ilofning uchi qurilish konstruksiyalaridan 50 mm chiqib turishi lozim.Tarmoqning ayrim uchastkalarini va gaz jihozlarini ulash uchun gaz quvur tarmog‘iga konussimon tiqinli bronza gaz kranlari o‘rnatiladi. Kirish quvurlariga, ustunlardan xonadonlarga yuboriladigan tarmoq larga cho‘yan kranlar o‘rnatishga ruxsat beriladi.Tiqinli kran korpusining yuqori qismida tiqin konusining yuqori qismiga buralgan shpilka uchun o‘yiq bo‘ladi. Shpilka cheklagich vazifasini o‘taydi. U kran tiqinini faqat 90 darajaga burishga yo‘l qo‘yadi.Tiqinning kvadrat kallagi uchida chiziqcha bor. Agar chiziqcha quvur o‘qiga bo‘ylama tursa, kran ochiq, agar quvur o‘qiga ko‘ndalang kelsa, kran berk bo‘ladi. 21II. Bob Aholi punkitlarini gaz taminoti tizimini aniqlash 2.1. Maishiy gaz asboblari Gaz uskunalari. Binolarni gaz bilan ta’minlovchi asosiy uskunalarga: gaz plitalari, issiq suv tayyorlovchi suv isitgichlar, qozonlar va boshqalar kiradi. Gaz uskunalarini xarakterlovchi asosiy ko‘rsatkichlar quyidagilardir: 1. Issikliq ishlab chiqaruvchi quvvati. 2. Foydali ish qiymati (FIK), ya’ni ishlab chiqarish quvvatining issiqlik ishlab chiqarish quvvatiga nisbati. 3. Ishlab chiqarish yoki foydali issiqlik miqdorining jismni isitish uchun berilishi. Gaz uskunalarning kommunal quvvati deb shunday quvvatga aytiladiki, bunda gaz uskunasi eng foydali ishlaydi. FIK yuqori bo‘ladi,gazning chala yonishi esa kam bo‘ladi. Yuqori ishlab chiqarish quvvati deb shunday quvvatga aytiladiki, kommunal quvvatidan 20% ko‘p bo‘ladi. Gaz uskunasi bunday quvvatda ishlaganda uning ko‘rsatgichi kamaymasligi kerak. Turar joy binolarida, umumiy foydalanish binolarida past bosimdagi gaz quvurlari qo‘llaniladi, shuning uchun bunday holatda gaz uskunalari, asosan, ejeksiyali atmosfera ko‘rinishdagi gorelkalarga o‘rnatiladi. Xonadonlarda ishlatiladigan gaz plitalari ikki, uch va to‘rt konforkali qilib tayyorlanadi. Isitgich shkaflari bilan va ularsiz bo‘lishi mumkin. Ular quyidagi qismlardan iborat bo‘lishi mumkin: qopqoq, konforka o‘rnatilgan ishchi stol, duxovka qutichasi, gaz gorelkasi, gaz taqsimlovchi qurilma va kran. Aholi turmushida ishlatiladigan gaz plitalari o‘tga, korroziyaga (zanglashga) chidamli va mustahkam materiallardan tayyorlanadi. Bu gaz plitalarida atmosfera gorelkasi ishlatiladi, tutun gazlari oshxonaning o‘zidan shamollatgich shaxtalar orqali chiqariladi. Bu gorelkalarda havoning bir qismi (birinchi havo) yonish uchun kerak bo‘lgan havo elektor yordami bilan suriladi. Qolgan qismi (ikkinchi havo) alangalanishda to‘g‘ridan-to‘g‘ri atrof- muhitdan keladi. Konforkali gorelkalarda gazning to‘liq yonmasligiga asosiy 21ko‘ra bir necha marotabaga balanddir. Salbiy oqibatlardan yana biri – yozda to‘fon tezligidan xam yuqori tezlikda xarakatlanuvchi gaz bosimi gaz quvurlarining devorlarini kafolat muddatidan ancha avval yemirilib, yupqalashib ketishiga olib kelayapti. Bu kabi salbiy oqibatlarning oldini olish uchun, mamlakatimizda maxsus rezervuarlar barpo etilishi va unda Gaz tarkibini aditivlik holatiga bo‘ysundirilishi, ya’ni bir jinsli gazning bitta turi bilan ishlashni to‘xtatib, ishchi gazning Standartda belgilangan me’yoriy ko‘rsatkichlariga – belgilangan molyar og‘irligiga keltirilishi bugunning dolzarb vazifasidir. Aholi punktlarini gaz taminoti tizimini hisoblash va loyihalash jarayoni murakkab va ko‘p jihatli muammo bo‘lib, uning samarali ishlashi uchun bir qator omillarni hisobga olish zarur. O‘zbekiston kabi rivojlanayotgan mamlakatda, gaz taminoti tizimining samarali tashkil etilishi va uning optimallashtirilishi iqtisodiy va ekologik jihatdan katta ahamiyatga ega. Asosiy natijalar: 1. Gazni iste’mol qilishning o‘sishi: O‘zbekiston hududida aholi punktlarining yiriklashishi va sanoatning rivojlanishi bilan gaz iste’moli tobora ortmoqda. Gaz taminotini ta’minlash tizimi yirik aholi punktlari va sanoat obyektlari uchun doimiy ravishda kengaytirilishi kerak. 2. Tizimni hisoblashda yondashuvlar: Gazni taqsimlash tizimini hisoblashda gaz iste’molchilarining ehtiyojlarini to‘g‘ri aniqlash muhimdir. O‘rtacha va maksimal gaz iste’molini hisoblashda qish mavsumidagi ehtiyojlar hamda gazni etkazib berishdagi yo‘qotishlarni inobatga olish kerak. Bu bilan tizimning ishlash samaradorligi ta’minlanadi. 3. Gaz quvurlarining diametrini va bosimini aniqlash: Gaz taqsimlash tizimining samaradorligini oshirish uchun quvur diametri va bosimi to‘g‘ri tanlanishi zarur. Quvurlar orqali gazning oqish tezligi va gazning yo‘qotishlaridan kelib chiqqan holda optimallashtirishlar amalga oshirilishi kerak. 212- rasm. Gaz quvur bo‘yicha o‘lchash montaj kartasi: a – sxema; b – reja. Odatda, ichki gaz quvurlar ustun tomonga 0,003 m qiyalikda ochiq o‘tkazilishi lozim. Gaz quvurlar suv tarmog‘i, kanalizatsiyasi va boshqa tarmoq bilan tutashgan joylarda quvurlar orasida kamida 20 mm, elektr simlari yoki kabel bilan tutashgan joylarda 100 mm masofa bo‘lishi lozim.Tarmoqning ayrim uchastkalarini va gaz jihozlarini uzib qo‘yish uchun gaz quvur tarmog‘iga tiqinli gaz kranlari o‘rnatiladi. Ustunlardan xonadonlarga ketadigan tarmoqlarga va ustunlarga tiqinli cho‘yan kranlar o‘rnatishga ruxsat beriladi. Agar bitta kirish quvuridan ikki va undan ortiq ustun qilish ko‘zda tutilsa va har bir ikkidan ortiq qavatdagi iste’molchilarni gaz bilan ta’minlashi lozim bo‘lsa, gaz quvurlari va jihozlarni uzib qo‘yish uchun quyidagi joylarga berkitish qurilmalari o‘rnatish ko‘zda tutiladi: – har bir ustunga; – gaz o‘lchagichlar oldiga; – har bir gaz jihozi, isitish pechi yoki gaz bilan yoqishga o‘tkaziladigan boshqa agregatlar oldiga; – pechlar yoki jihozlarga boradigan tarmoqlarga. Gaz kranlarida kran tiqinining 90 darajali burchak chegarasida burilishini cheklaydigan cheklagich bo‘lishi, tiqinning kvadrat kallagida chiziqcha bo‘lishi lozim. Chiziqcha quvur o‘qi yo‘nalishida tursa, kran ochiq, quvur o‘qiga ko‘ndalang tursa, kran berk bo‘ladi. 21Энциклопедияси. Т.:“Ўзбекистoн миллий энциклопедияси” Давлат илмий нашриёти, 8. 12. Ситников, П. Д. (2019). Газоснабжение города и рgонной котельной. 13. Бобокулова, О. С., Тожиев, Р. Р., Усманов, И. И., & Мирзакулов, Х. Ч. (2015). Разработка технологии производства гидроксида и оксида мnния из рапы озер Kараумбет и Барсакельмес. Химическая промышленность, 92(6), 272- 279. 14. Тожиев, Р. Р., Мирзакулов, Х. Ч., & Джураева, Г. Х. (2009). Влияние нормы дистиллерной жидкости–отхода Кунградского содового завода на процесс обессульфачивания рапы озера Караумбет. Химия и химическая технология, (2), 2-5. 15. Tojiev, R. R., Mirzakulov, H. C., & Boboqulova, O. S. (2020). Processing lake karaumbet's brushes in magnesium and sodium chloride with the past production of calcium sulphate and carbonate. Scientific-technical journal, 24(2), 74-79. 16. Безверхая, Е., Виниченко, Т., Морозова, Е., Нухаев, М., & Азеев, А. (2021). Основы разработки и эксплуатации нефтегазовых месторождений. Litres
Купить