Akademik litseylar informatika o‘qituvchisining innovatsion pedagogik faoliyati va qobiliyati

Akademik litseylar informatika o‘qituvchisining innovatsion pedagogik
faoliyati va qobiliyati.
MUNDARIJA:
Kirish ............................................................................................................................................................ 2
I.BOB. O’qitishni kompyuterlashtirish. elektron darsliklar va ularni yaratish tamoyillari .............................. 5
1.1.  Akademik litseylarda informatika  o’qituvchisi tizimlari va o’qitishni kompyuterlashtirish. .................... 5
1.2. Akademik litseylar informatika o‘qituvchisining innovatsion pedagogik faoliyati ................................. 7
II.BOB. Elektron darslik yaratuvchi dasturlar va ulardan ta`lim jarayonida foydalanish ............................. 11
2.1.  Akademik litseylarda informatika  ta’lim jarayonida informatika va AT fanini o’qitish metodikasi. ...... 11
2.2. Barkamol avlodga ta’lim –tarbiya berish jarayonida masofadan o’qitish texnologiyasidan foydalanish 
asoslari ....................................................................................................................................................... 19
Xulosa. ....................................................................................................................................................... 24
Foydalanilgan adabiyotlar: ......................................................................................................................... 26 Kirish
Biz   amalga   oshirayotgan   islohotlarning
asosiy   maqsadi   –   bolalarning   baxtli
kelajagi uchun barcha sharoitlarni yaratib
berishdir.
Sh.M.Mirziyoyev .
Kurs   ishining   dolzarbligi:   Hozirgi   kunda   umumiy   o’rta   ta’limning   biror
o’quv   fanini   to’liq   ravishda   yoki   uning   qaysi   qismini   AKTdan   foydalanib   o’tsa
qanday samara berishini  yoki AKTni qo’llashning pedagogik tamoyillarini, uning
psixologik   xususiyatlarini,   uning   bilish   jarayoniga   ta’sir   qilish   mexanizmi   va
omillarini, shuningdek yana boshqa ko’p jihatlarini kompleks tadqiq qilish dolzarb
bo’lib   bormoqda.   Akademik   litseylar   uchun   tayyorlanayotgan   multimedia
vositalari,   darsliklar   va   o’quv   qo’llanmalari   o’g’il-qizlarning   bilimlarini   yanada
mustahkamlash bilan birga, pedagoglar uchun ko’makchi vazifasini ham o’tayotir.
Darsliklarning elektron shaklini  yaratish soha mutaxassislaridan ijodkorlikni talab
etadi.  Bu  borada  markaz  mutaxassislari  Respublika   ta’lim   markazi   vakillari  bilan
hamkorlikni  yo’lga qo’ygan. Elektron darsliklar, video va audiodarslar, interaktiv
va   animatsiyali   virtual   laboratoriya   ishlari,   testlar,   ta’limiy   o’yinlar   va   boshqa
ta’lim   resurslari,   metodik   qo’llanmalardan   ayni   vaqtda   ko’plab   ta’lim
muassasalarida keng foydalanilmoqda.
 Ta’lim muassasalarida zamonaviy texnikalardan foydalanish borasida pedagoglar
uchun   o’quv-trening   vazifasini   o’tovchi   elektron   axborot-ta’lim   resurslari   –
dasturlar   yaratilgan.   Bu   o’qituvchilarning   darsni   sifatli   tashkil   etishi,   malakasini
oshirishga   xizmat   qiladi.   Multimedia   dasturlarini   yaratish,   rivojlantirish,
ommalashtirish  borasidagi  ishlar   o’z  samarasini  bermoqda.  Ta’lim   maskanlarida
o’quvchilar   to’g’ridan   to’g’ri   internetda   yoki   sinfxonalarda   disklar   va
audiodisklar yordamida fanga oid ma’lumotlar bilan tanishmoqda. Bugungi kunda
zamonaviy axborot texnologiyalaridan bemalol foydalanib, o’z
salohiyati   bilan   olam   ahlini   lol   qoldirayotgan   yoshlarimiz   safi   kengaymoqda. Bularning   barchasi   mamlakatimizda   yoshlar   uchun   keng   shart-sharoitlar,   qulay
imkoniyatlar yaratilayotganining samarasidir.
Barchamizga ma`lumki,  XXI asr – globallashuv davri, texnika asri deyiladi.
Bugungi   kunda   fan   va   texnika   jadal   suratda   rivojlanib   bormoqda,     bu   esa   yangi
texnologiyalardan   foydalanib   dars   o’tishni   taqozo   etadi.   Kelajagimiz   bo’lgan
yoshlarni   yuksak   madaniyatli,   o’tkir   bilimli   qilib   tarbiyalashda   har   bir   pedagog
xodim   o’zini   mas`ul   shaxs   ekanligini   bilgan   holda,   dars   samaradorligini   oshirib
borishi, yangi texnologiyalardan unumli foydalanishi dolzarb masala hisoblanadi.
[2]
Respublikamiz   Birinchi   Prezidenti   I.A.Karimov   “Bilimdon   va   ma`naviy
yetuk bo’lgan, zamonaviy texnika va texnologiyalarni egallagan hamda boshqara
oladigan   malakali   mutaxassislarni   tarbiyalab   yetishtirish   bunday   islohotlarning
asosiy   maqsadi   hisoblanadi.   Chuqur   islohotlarni   amalga   oshirish,   bozor
iqtisodiyotiga   o’tish,   birinchi   navbatda   kadrlar   potensialiga,   ularning   kasb
jihatidan tayyorgarligiga bog’liq bo’ladi”, deb ta`kidlagan edilar.
Mustaqil   rivojlanish   yo’lidan   borayotgan   Respublikamizda   yangi   iqtisodiy
sharoitlar   ro’yobga   keldiki,   bu   xalq   xo’jaligining   barcha   sohalarida,   xususan,
ta`lim   tizimida   ham   qator   islohotlarni   amalga   oshirishni   taqozo   etadi.   Fan   va
texnika   taraqqiyotining   jadal   kechayotgani,   kompyuter   texnikasining   keng
qo’llanilayotganligi,   o’quvchilarga   berilishi   lozim   bo’lgan   bilimlar   ko’lamining
tobora   oshib   borayotganligi,   ta`limni   tubdan   yaxshilashni,   fanlar   bo’yicha   milliy
va   mahalliy   sharoitlarga   mos   keladigan   hamda   malakali   mutahassislarni
tayyorlash   imkonini   beradigan   dastur   va   darsliklar,   ta`limning   zamonaviy
metodlarini ishlab chiqishni talab qiladi.
O’zbekiston   Respublikasi   Oliy   Majlisi   qabul   qilgan   “Ta`lim   to’g’risida”gi
qonunda   ta`limni   yanada   takomillashtirish   maqsadida   Respublika   hududida
ta`limni   umumiy   o’rta   ta`lim   maktablari,   akademik   litseylar   va   kasb-hunar
kollejlari   orqali   amalga   oshirish   maqsad   qilib   qo’yilgan   bo’lsa,   “Kadrlar
tayyorlash   milliy   dasturi”   qonunida   milliy   tajribalarni   tahlil   qilgan   holda   hamda
jahonning
ilg’or   yutuqlarini   e`tiborga   olib   akademik   litsey   va   kasb-hunar   kollejlarda   har
tomonlama   shakllangan   va   yetuk   mutahassislarni   tayyorlashning   asosiy
yo’nalishlari belgilab berilgan. Kurs ishining obyekti:  O’rta va umumta`lim muassasalarida informatikani 
o’qitish jarayoni.
Kurs   ishining   maqsadi:   Informatika   va   AT   fanlarini   o’qitish   jarayonida
talabalar   o’quv   –   biluv   faoliyatini   faollashtirishga   yordam   beradigan,   bilim   va
ko’nikmalarini   yanada   mustahkamlovchi   elektron   darslik   texnologiyasidan
foydalanish va informatika darslarini o’qitish hususiyatlari bilan tanishish.
Kurs ishining predmeti : Informatikani o’qitish metodlari va hususiyatlari.
Kurs   ishining   vazifalari:   -   Mavzuga   oid   ilmiy   -   metodik,   pedagogik   -
psixologik adabiyotlar,
me`yoriy hujjatlarni o’rganish, darslik, dasturlarni tahlil qilish va  xulosalarni 
umumlashtirish;
- Mavzuning ilmiy - nazariy,  metodik hamda amaliy asoslarini tadqiq qilish 
yo’li bilan uning dolzarb muammo ekanligini asoslash;
- Informatika ta`limi jarayonida interfaol va zamonaviy pedagogik dasturiy
vositalarni   tanlash   va   foydalanish   tamoyillari,   vositalarini,   tashkiliy   va   metodik
shart - sharoitlarini aniqlash va ilmiy jihatdan asoslash;
- Informatika ta`limi jarayonida interfaol va zamonaviy pedagogik dasturiy
vositalardan foydalanib, talabalar bilimlarini nazorat qilish samaradorlik darajasini
aniqlash;
- Informatika fanlarini o’qitish xususiyatlarini o’rganish, tahlil qilish va 
ularni muhim jihatlarini o’zlashtirish.
Kurs ishim kirish, 2 bob, 7 ta paragraph, xulosa va foydalanilgan adabiyotlar
ro’yxati bo’limlaridan iborat. I.BOB. O’qitishni kompyuterlashtirish. elektron darsliklar  va ularni yaratish
tamoyillari
1.1.   Akademik litseylarda informatika  o’qituvchisi tizimlari va o’qitishni
kompyuterlashtirish.
Hozirgi vaqtda o’qitishning faol turlarini izlash har doim ham o’quv t ех nik
vosita   bilan   birgalikda   olib   borilmaydi.   Bunga   turli   х il   sabablar   ko’rsatiladi,
ularning   asosiylaridan   biri   s хе malarda   tayyor   javob   ko’rsatilgan   bo’lishligidadir.
Shunga   o’qituvchi   tinglovchilar   tarkibiga   bog’liq   holda   `m е l`dan   foydalanish
variantini ham galma-gal qo’llaydi.
O’quv   jarayonining   unumdorligini   oshirish   uning   ilmiy   -   m е todik
ta`minotini   takomillashtirish   yo’li   bilan   ham   y е chiladi.   Mutahassislik   va   fanlar
bo’yicha  o’quv -  uslubiy majmuani  ishlab  chiqishga katta o’rin ajratiladi, bu esa
mazmunini   takomillashtirish   va   o’qitish   jarayonini   tashkil   qilish   tizimli   yo’lini
amalga oshirishni ta`minlaydi. Bu majmuaning butun bir bo’limi o’quv jarayonida
o’quv t ех nik vositani qo’llash bilan bog’liq masalalarga bag’ishlanishi lozim.
O’quv   jarayonini   takomillashtirish   yo’llaridan   biri   –   uni   int е nsifikatsiyasi
hisoblanadi.   Bu   d е gani   yangi   o’quv   usullariga   o’tish,   zamonaviy   t ех nik
vositalaridan   foydalangan   holda   katta   hajmdagi   a х borotlarni   o’zlashtirishdir.
Grafopro е ktor,   kadaskoplar   yordamida   o’quv   jarayonlarini   namoyish   qiluvchi
didkatik mat е riallarni ishlab chiqish zarur. Shuningd е k o’quv jarayonida s хе malar,
jadvallar,   diagrammalardan   foydalanish   o’rganilayotgan   ma`ruza   mat е riallariga
tayanch   hisoblanadi,   hamda   talabalarning   umumiy   madaniyatini   oshirishga
samarali ta`sir etadi.[5]
O’qitishning   hozirgi   zamonaviy   bosqichi   –   o’quv   jarayonini
avtomatlashtirish,   o’qitish   tizimlarining   k е ng   qo’llanilishi   bilan   harakt е rlanadi.
Avtomatlashtirilgan   o’qitish   tizimi   –   EHMning   dasturiy   taminot   tizimidir.   U
o’quv   dasturlarini   ishlab   chiqarish   va   yaratish,   dialog   r е jimida   o’quv   jarayonini
boshqarish, o’qitish natijalarini yig’ish va qayta ishlashga mo’ljallangan.
O’qitilayotgan guruh ishiga rahbarlik qilayotgan o’qituvchining vazifasi ularning
savollarga javob b е rish va zarur hollarda yordam ko’rsatishdir. Bu
yordam faqat t е rminal yuzasidangina emas, balki kurs yuzasidan bo’lgan savollarni
ham o’z ichiga olishi mumkin.
Avtomatlashtirilgan o’qitish tizimi imkoniyatlari: - EHMni o’qitish, bilimlarni nazorat qilish, maslahat b е rish va turli mavzular
bo’yicha yordam b е rish;
- Induvidual yondashish asosida o’qitish hisobiga o’qitish sifatini oshirish va
vaqtni t е jashga yordam b е radi.
Avtomatlashtirilgan o’qitish tizimiga qo’yiladigan talablar: 1) o’quv
jarayonining aniq bir zaruriyatga moslashuvchanligi; 2) turli o’qitish jarayonlariga
nisbatan   univ е rsalligi;   3)   o’quv  mat е rial   va   dasturlarni   k е ngaytirish   va   tartiblash
х ususiyatlariga egaligi.
Avtomatlashtirilgan   o’qitish   tizimi   o’quv   jarayonining   boshqarish
avtomatlashtirilgan   o’quv   kursi     dasturiga   mos   ravishda   amalga   oshiriladi.
Avtomatlashtirilgan   o’quv   kursi   –   alohida   o’quv   fanlarini   avtomatlashtirilgan
holda   o’rganishni   ta`minlash   uchun   mo’ljallangan   algoritmlar,   dasturlar   va
ko’rsatmaviy uslubiy mat е riallar majmui.
O’z navbatida har bir avtomatlashtirilgan o’quv kursi avtomatlashtirilgan 
nazorat o’rgatuvchi dasturlar  majmuidan tashkil topadi.
I х tiyoriy   avtomatlashtirilgan   nazorat   o’rgatuvchi   dasturlar   muhim   qismi
bo’lib, mashg’ulotlar b е rilgan dasturlari kompl е ksini amaliyotda qo’llash bo’yicha
psi х ologik-p е dagogik mat е riallar va tavsiyalar hisoblanadi.
O’qitish t ех nologiyasini optimallashtirish va uning samaradorligini oshirish
maqsadida   o’quv-tarbiyaviy   jarayoni   tashkil   qilishning   ilmiy   yo’l-yo’riqlarini,
shuningd е k,   ilm   va   t ех nikaning   hozirgi   yutuqlarini   hisobga   olgan   holda   o’quv
yurtlarining   mat е rial-t ех nik   bazasini   yangilashni   ko’zda   tutadi.   O’qitishning
kompyut е r   t ех nologiyasi   yoki   kompyut е rli   o’qitish   –   bu   t ех nik   o’quv
vositalaridan biri kompyut е r hisoblangan o’qitish tizimidir.
Kompyut е r o’quv jarayonida quyidagi maqsadlarda foydalanilishi mumkin: 
-pr е dm е t va dasturlashga o’rgatish;
-o’rganish va mustaqil ta`lim;
-bilimlarni rivojlantirish va mustahkamlash (hisob-kitob, masala  е chish, 
grafika va boshqalar);
-o’qituvchi va o’quvchi m е hnatini ilmiy tashkil qilish;
-ma`lumotnomalar kutub х onasi va boshqa a х borot ma`lumotnomalari; 
-o’zlashtirish, darsga qatnashish va boshqalar bo’yicha ma`lumotlar yig’ish
va tahlil qilish;
-bo’sh vaqtni tashkil qilish.[5] 1.2. Akademik litseylar informatika o‘qituvchisining innovatsion pedagogik
faoliyati
Pedagogik faoliyat yosh avlodni hayotga, mehnatga tayyorlash uchun xalq,
davlat   oldida   javob   bera   oladigan,   bolalarga   ta’lim   –tarbiya   berish   ishi   bilan
shug’ullanadigan, bu ishga maxsus tayyorlangan shaxslarning mehnat faoliyatidir.
Ta`lim   jarayonida   interaktiv   metodlar,   innovatsion   texnologiyalar,   pedagogik   va
axborot   texnologiyalarini   o’quv   jarayonida   qo’llashga   bo’lgan   qiziqish,   e`tibor
kundan-kunga  kuchayib   bormoqda,   bunday   bo’lishining   sabab   -   laridan   biri,   shu
vaqtgacha   an`anaviy   ta`limda   talabalarni   faqat   tayyor   bilimlarni   egallashga
o’rgatilgan bo’lsa, zamonaviy texnologiyalarda esa, ularni egallayotgan bilimlarni
o’zlari  qidirib topishlariga,  mustaqil  o’rganib tahlil  qilishlariga, xatto xulosalarni
o’zlari   keltirib   chiqarishlariga   o’rgatadi.   Pedagog   bu   jarayonga   shaxsning
rivojlanishi,   shakllanishi,   bilim   olish   va   tarbiyalanishiga   sharoit   yaratadi   va   shu
bilan bir qatorda boshqaruvchilik, yo’naltiruvchilik funktsiyasini bajaradi. Ta`lim
jarayonida talaba asosiy figuraga aylanadi.
Shuning   uchun   oliy   o’quv   yurtlari   malakali   kasb   egalarini   tayyorlashda
zamonaviy   o’qitish   metodlari   -   interaktiv   metodlar,   innovatsion
texnologiyalarning  o’rni   va roli  benihoya  kattadir. Bunda  pedagogik  texnologiya
va   pedagogik   mahoratiga   oid   bilim,   tajriba   va   interaktiv   metodlar   talabalarni
bilimli, etuk malakaga ega bo’lishlarini ta`minlaydi.
Innovatsion   texnologiyalar   pedagogik   jarayon   hamda   o’qituvchi   va   talaba
faoliyatiga   yangilik,   o’zgarishlar   kiritish   bo’lib,   uni   amalga   oshirishda   asosan
interaktiv metodlardan to’liq foydalaniladi.
Interaktiv   metodlar   -   bu   jamoa   bo’lib   fikrlashdan   iborat   deb   yuriti   -ladi,
ya`ni   pedagogik   ta`sir   etish   usullari   bo’lib,   ta`lim   mazmunining   tarkibiy   qismi
hisoblanadi.   Bu   metodlarning   o’ziga   xosligi   shundaki,   ular   faqat   pedagog   va
talabalarning birgalikda faoliyat ko’rsatishi orqali amalga oshiriladi.
Bunday pedagogik hamkorlik jarayoni o’ziga xos xususiyatlarga ega bo’lib, 
ularga quyidagilar kiradi:
-   talabaning dars davomida befarq bo’lmaslikka mustaqil fikrlash, ijod etish
va izlanishga majbur etishi;
-   talabalarni o’quv jarayonida bilimga bo’lgan qiziqishlarini doimiy 
ravishda bo’lishini ta`minlashi;
-   talabaning bilimga bo’lgan qiziqishini mustaqil ravishda har bir masalaga  ijodiy yondoshgan holda kuchaytirishi;
-   pedagog va talabaning hamisha hamkorlikdagi faoliyatini tashkillanishi. 
Innovatsionlik pedagogik jarayonni ifodalab nafaqat unga didaktik
qurilmasiga, balki pedagogning ijtimoiy, mohiyatli natijalari va ruhiy qiyofasiga 
ham taalluqlidir.
Pedagogning   innovatsion   faoliyatini   samarali   amalga   oshirish   bir   qator
shart-sharoitlarga   bog’liq.   Unga   pedagogning   tayinli   muloqoti,   qarama-qarshi
fikrlarga nisbatan munosabati, turli holatlarda ratsional   vaziyatning tan olinishini
uqtirishga   tayyorligi   kiradi.   Buning   natijasida   pedagog   o’z   bilim   va   ilmiy
faoliyatini ta`minlaydigan keng qamrovli mavzu (motiv) ga ega bo’ladi.
Pedagog   faoliyatida   o’z-o’zini   faollashtirish,   o’z   ijodkorligi,   o’z-o’zini
bilishi va yaratuvchiligi motivlari ahamiyat kasb etadi, bu esa pedagog shaxsining
kreativligining faolligini shakllantirish imkonini beradi.
Pedagogning   innovatsion   faoliyati   -   o’z   ichiga   yangilikni   tahlil   qilish   va
unga   baho   berish,   kelgusidagi   harakatlarning   maqsadi   va   kontseptsiyasini
shakllantirish. Ushbu rejani amalga oshirish va tahlil qilish, samaradorlikka baho
berishni qamrab oladi.
O’qituvchi innovatsion faoliyatining tahlili yangilik kiritishning samarasini
belgilovchi   muayyan   me’yorlardan   foydalanishni   talab   qiladi.   Bunday
me’yorlarga   yangilik,   optimallik,   yuqori   natijalilik,   ommaviy   tajribalarda
innovatsion   ijodiy   qo’llash   imkoniyatlari   kiradi.Yangilik   pedagogik   yangilik
me’yori   sifatida,   o’zida   taklif   qilinadigan   yangilik,   yangilik   darajasi   mohiyatini
aks   ettiradi.   Pedagogik   olimlar   yangilikni   qo’llash   mashhurligi   darajasi   va
sohasiga   ko’ra   farqlanadigan   mutloq,   chegaralangan   mutloq,   shartli,   sub`ektiv
darajalarini   farqlaydilar.   Bunda   o’qituvchining   innovatsion   faoliyati   o’z   ichiga
yangilikni tahlil qilish va unga baho berish, kelgusidagi harakatlarning maqsadi va
kontsep   -tsiyasini   shakllantirish,   ushbu   rejani   amalga   oshirish   va   tahlil   qilish,
sama   -radorlikka   baho   berishni   qamrab   oladi,   unda   innovatsion   faoliyatining
samarasi pedagog shaxsiyati bilan belgilanadi.
Shuni   alohida   qayd   etib   o’tish   joizki,   texnologik   yoshdoshuv   asosida
pedagogik   faoliyatni   tashkil   etish   individual   va   ijodiy   xususiyatga   ega.   Shu   bois
ta`lim   va  tarbiya   jarayonini   yo’lga   qo’yishda   yangi   pedagogik   texnologiyalardan foydalanish   har   bir   pedagogning   shaxsiy   imkoniyatlari,   kasbiy   mahorati   hamda
ijodkorlik   layoqati   darajasiga   bog’liq.   Bo’lajak   informatika   o’qituvchisi   o’sib
kelayotgan   avlodning   umumta`lim   maktablari,   akademik   litsey   va   kasb-hunar
kollejlarida   o’qitiladigan   «Informatika   va   hisoblash   texnikasi   asoslari»,
«Informatika»   va   «Axborot   texnologiyalari»   fanlarining   ahamiyatini,   ularning
mazmunini   ajratish   tamoyillarini,   shuningdek,   ularning   boshqa   fanlar   bilan
aloqadorligini tushunishi zarur.
Informatika fanini o’qitish quyidagi maqsadni ko’zda tutadi:
-   bo’lajak o’qituvchilarni informatika fanini ijodiy o’qitish va
o’zlarining amaliy faoliyatlarida yangi pedagogik va axborot texnologiyalarini 
qo’llash bo’yicha bilim, ko’nikma va malakalari bilan qurollantirish;
-   bo’lajak o’qituvchilarni informatika sohasi bo’yicha turli-tuman shakldagi 
sinf va sinfdan tashqari ishlarni tashkil etish va o’tkazishga tayyorlash;
bo’lajak o’qituvchilarni ta`lim sohasini axborotlashtirishning yo’llari va 
ulkan istiqbollari haqidagi tasavvurlarini rivojlashtirish hamda chuqurlashtirish.
Yangilik kiritishning muhim sharti muloqotning yangi vaziyatini tug’dirishdan
iborat. Muloqotning yangi vaziyati - bu pedagogning o’z mustaqillik
mavqeini,   pedagogik   fan,   o’ziga   bo’lgan   yangi   munosabatini   yarata   olish
qobiliyatidir.   Bunday   vaziyatlardao’qituvchi   pedagogik   tajribalarning   boy
shakllari orqali mukammallashtirib boradi. O’qituvchining fikrlash usullari, aqliy
madaniyati o’zgarib, xissiy tuyg’ulari rivojlanadi.
Pedagogning innovatsion faoliyatiga bo’lgan qobiliyatlarining asosiy 
xislatlari:
-  shaxsning ijodiy motivatsiyani qo’llaganligi. Bu qiziquvchanlik, ijodiy 
qiziqish, ijodiy yutuqlar, peshqadamlikka va o’z kamolotiga intilish;
-  kreativlik, bu - xayoliy qarash; baho bera olish qobiliyati va o’z 
kamolotiga intilish;
-     kasbiy   faoliyatni   baholash,   bu   -   ijodiy   faoliyat   metodologiyasi   va
pedagogik   tadqiqot   metodlarini   egallash   qobiliyati;   mualliflik   kontseptsiyasi   va
ziddiyatni   ijodiy   bartaraf   qilish   qobiliyatlari;   ijodiy   faoliyatiga   hamkorlik   va
o’zaro yordam berish qobiliyati;
-  o’qituvchining individual qobiliyati, bu - ijodiy faoliyat sur`ati va ish 
qobiliyati; qat`iyatlik, mas`uliyatlik va xalollik, o’zini tuta bilish; Keyingi sharti - bu pedagogning madaniyat va muloqotga shayligi.
Pedagog va talaba o’rtasidagi muloqot namunasining o’zgarishi innovatsion
faoliyat shartidan biridir.
Innovatsion faoliyat quyidagi asosiy funktsiyalar bilan izohlanadi:
-   kasbiy faoliyatining ongli tahlili,
-   meyorlarga nisbatan tanqidiy yondashuv,
-   kasbiy yangiliklarga nisbatan shaylik,
-   o’z  imkoniyatlarini ro’yobga chiqarish, o’z turmush tarzi va
intilishlarini kasbiy faoliyatida mujassam qilish.
Hozirgi jamiyat, madaniyat va ta`lim taraqqiyoti sharoitida pedagog
innovatsion faoliyatga bo’lgan zaruriyat quyidagilar bilan o’lchanadi:
    1. Ijtimoiy-iqtisodiy yangilanish ta`lim tizimi, metodologiya va o’quv
jarayoni texnologiyasini tubdan yangilashni talab qiladi, yangi yangilik -larni 
yaratish, o’zlashtirish va foydalanishlardan iborat bo’ladi;
     2.  Ta`lim mazmunini inson’avarlashtirish doimo o’qitishning yangi 
tanqidiy shakllarini, texnologiyalarini qidirishni taqozo qiladi;
     3. Pedagogik yangilikni o’zlashtirish va uni tadbiq etishga nisbatan 
o’qituvchining harakteri va o’zgarishi.
Pedagog   innovatsion   faoliyatining   tahlili   yangilik   kiritishning
samaradorligini   belgilovchi   muayyan   shartlardan   foydalanishni   talab
qiladi.Bunday   meyorlarga   -   yangilik   -   maqbullik,   yuqori   natijalilik,   ommaviy
tajribalarda innovatsiyani ijodiy qo’llash imkoniyatlari kiradi.
          Yangicha   mazmun   kasb   etgan   kadrlar   tayyorlash   jarayoni   barkamol
shaxs   va   malakali   mutaxassisni   tayyorlash   borasidagi   ijtimoiy   buyurtmaning
bajarilish   darajasi   va   sifat   ko’rsatkichining   yuqori   bo’lishini   kafolatlaydi.   Bozor
iqtisodiyoti   munosabatlari   ishlab   chiqarish   mahsulotlariga   nisbatan   aholi
tomonidan   bildirilayotgan   talab   va   taklif   asosida   tartibga   solinar   ekan,   muayyan
yo’nalish   bo’yicha   malakaviy   (kasbiy)   ma`lumotiga   ega   mutaxassisning   ijtimoiy
raqobatga   bardoshligi   muhim   ahamiyatga   egadir.   Halq   xo’jaligining
raqobatbardosh   mutaxassislari   bilan   ta`minlanishi   uzluksiz   ta`lim   tizimidasw
tashkil   etilgan   pedagogik   faoliyatining   samarali,   muvaffaqiyatli   ekanligini
ko’rsatuvchi dalil hisoblanadi. II.BOB. Elektron darslik yaratuvchi dasturlar va ulardan ta`lim jarayonida
foydalanish
2.1.   Akademik litseylarda informatika  ta’lim jarayonida informatika va AT
fanini o’qitish metodikasi.
Ta`lim-tarbiyaning   asosiy   maqsadlaridan   biri     bo´lgan   informatika   va
axborot   texnologiyalarining   fan   sifatida   o’ziga   xosligi,   uning   zamonaviy   fanlar
tizimida   tutgan   o’rni   va   ahamiyatidan,   hozirgi   jamiyat   hayotidagi   ahamiyatidan
kelib   chiqqan   holda   «Informatika   va   AT»   fanini   o’qitishning   maqsadlarini
quyidagicha belgilash mumkin:
-   o’quvchilarda kompyuter savodxonligini shakllantirish;
-   o’quvchilarda axborotga ishlov berish, uzatish va undan foydalanish
jarayonlari haqidagi bilimlar asoslarini mustahkam va ongli o’zlashtirib olishlarini 
ta`minlash;
-   o’quvchilarga   dunyoning   zamonaviy   ilmiy   ko’rinishini   shakllantirishda
axborot   jarayonlarining   ahamiyatini,   jamiyatning   rivojida   yangi   axborot   va
kommunikatsion texnologiyalarning ahamiyatini ochib berish;
-   kompyuterlardan ongli va ratsional foydalanish ko’nikmalarini 
shakllantirish.
«Informatika   va   AT»   fanining   pedagogik   vazifalari   insonning   umumiy
ta`lim   olishidagi   asosiy   vazifalarini   hal   etishda   qo’shadigan   o’ziga   hos   xissasi
bilan aniqlanadi.
1.   O’quvchilarda informatika haqidagi bilimni shakllantirish va ular 
tafakkurini rivojlantirish.
2.   Ilmiy dunyoqarashni shakllantirish. Bu muhim vazifani hal etishda butun
pedagogik jamoa barcha o’quv predmetlarini o’qitish jarayonida ishtirok etadi.
3.   Milliy mafkura ruhida tarbiyalash.
4.   O’quvchilarni amaliy faoliyatga, mehnatga, ta`lim olishni davom
ettirishga tayyorlash.
Yuqoridagi masalalardan hech biri boshqalaridan ajratilmagan holda,
alohida   hal   etilmasligi   lozim.   Ular   bir   butunlikda   bir-biri   bilan   chambarchas
bog’liq   holda   amalga   oshirilishi   lozim.   o’quvchilar   informatika   asoslarini
mustahkam   egallashlari   asosidagina   ularning   tafakkurini   tarbiyalash   va   ilmiy
dunyoqarashni yaratish mumkin. Ikkinchi tomondan, mantiqiy fikrlashga o’rgatish bilangina, o’quvchilarning informatikani fan sifatida uning o’ziga xos tomonlarini
chuqur   tushunishlariga   erishish   mumkin.   Bundan   tashqari,   informatikani   o’qitish
jarayonida   amaliy   faoliyatga   tayyorlash   vazifasini   to’g’ri   hal   etishga   erishish
uchun   informatika   kursining   ilmiyligini   oshirish   lozim.   Faqatgina   to’g’ri   va
chuqur xulosalar  qila olsagina, o’quvchilar har bir masalani  echishga tanqidiy va
ijodiy yondasha oladilar, yangi muammolar oldida o’zlarini yo’qotib qo’ymaydilar
va   turli   shart-sharoitlarda   unumli   faoliyat   ko’rsata   oladilar.   SHuningdek,   amaliy
ish   o’quvchilarning   dunyoqarashini   kengaytiradi   va   uni   yangi   faktlar   bilan
boyitishadi,
hamda  informatikadan bilim darajalarini oshiradi, chuqur, to’liq va mustahkam 
bo’lishini ta`minlaydi.
Akademik litsey va kasb-hunar kollejlari o’quvchilari o’zlashtirishi zarur 
bo’lgan informatika va AT fani mazmuniga qo’yiladigan talablar:
-   Informatsiya,   o’lchov   birliklari,   xususiyatlari,   vatanimizda   informatika
fanining   taraqqiyoti,   algoritm   tushunchasi,   dastur,   uning   turlari,   EHM   umumiy
tuzilishini bilish;
-   Norton   Commander   (NC)   operatsion   qobig’i   haqida   tushuncha,   fayl
tushunchasi,   fayllarning   turlari   va   nomlanishi,   NCda   fayllar   ustida   bajariladigan
amallar,   funktsional   tugmachalar   va   ulardan   foydalanish,   amaliy   dasturlar   va
ularning asosiy turlarini bilish;
-   Windows nima, Windows dasturining afzalliklari va o’ziga xos 
xususiyatlarini bilish;
-   Kompyuter grafikasi tushunchasi, grafik muharrirlari va ularda tasvir hosil
qilish,   grafik   muharrirlarning   matnlar   muharrirlaridan   farqi   va   o’xshashliklarini
bilish;
-   Matn muharrirlari, ularning turlari, matnlarni kiritish va xotirada saqlash,
xotiradan   o’qish,   ularni   tahrir   qilish   usullari,   matnlarni   shakllantirish,   bosmaga
chiqarish usullarini bilish;
-   Elektron     jadval   tushunchasi,   ularning   turlari,   elektron   jadvallarni   ishga
tushirish   va   ulardan   chiqish   tartibi,   elektron   jadval   yacheykalari   ustida   amallar
bajarish qoidalarini bilish;
-   Ma`lumotlar   bazasi,   ularning   turlari   va   hosil   qilish   usullari,   ma`lumotlar bazasini   ishga   tushirish   va   undan   foydalanish   tartibi,   ma`lumotlar   bazasini
boshqarish tizimlari haqida tushunchaga ega bo’lishdan iborat.
-   Axborot jamiyati tushunchasi, mamlakatimizdagi axborotga oid qonunlar 
mazmuni, lokal va xalqaro tarmoqlarni bilish.
  Respublikamizdagi   o’rta   maxsus,   kasb-hunar,   maktab   ta`limi   tizimida
faoliyat ko’rsatayotgan professor-o’qituvchilarni malaka oshirish kurslarida ilg’or
pedagogik va axborot texnologiyalari bo’yicha yangi bilimlar tizimi bilan
qurollantirishni   uzluksiz   tashkil   etish   davr   talabidir.   Mamlakatimizda   ta’lim
sohasida   ro’y   berayotgan   tub   yangilanishlar   har   bir   ta’lim   muassasasida   o’quv
jarayoni   metodik   ta’minotini   rivojlantirishni   talab   etadi.   Zamonaviy   axborot   va
kommunikatsiya texnologiyalari yaqin yillar ichida pedagogik innovatsiyalarning
asosiy   manbai   bo’lib   qoladi.Ta’lim   oluvchilar   uchun   mustaqil   bilim   olish
imkoniyatlarini oshirish, ta’limning elektron axborot resurslarini shakllantirish va
rivojlantirish   uchun   zarur   sharoitlarni   yaratish   ta’lim   mazmunini
takomillashtirishning   zaruriy   shartlaridan   biri   sanaladi.Ta’lim–pedagogik
jarayonning muhim tarkibi bo’lib, o’quvchi-talaba bilan o’qituvchi(pedagog)ning
shaxsga   yo’naltirilgan   o’zaro   munosabatlari   hisoblanadi.   Ijtimoiy   bilimga   teng
bo’lgan   pedagogik   texnologiyalarning   tashkil   topishida   fanning   roli   ortib
bormoqda.
O’rta   maxsus   ta’lim   DTS   o’quv   jarayonida   yangi   pedagogik   texnologiya,
ta`lim   dasturlari,   umumdemokratik   prinsiplarda   tashkiliy   –   boshqaruv
funksiyalarni   rivojlantirish,   o’quvchilarga   shaxs   sifatida   qarash,   o’quv-tarbiya
jarayonini   demokratlashtirish,   ijtimoiylashtirish,   ijtimoy   muassa   sifatida   maktab
huquqlarini   kengaytirishni   joriy   qilishni   nazarda   tutib   o’rta   maxsus   ta’limining
asosiy yo’nalishlarini aniqlaydi.
O’qituvchi   va   talabaning   maqsadi     bo’yicha   natijaga   erishishida   qanday
texnologiyani   tanlashlari   ular   ixtiyorida,   chunki   har   ikkala   tomonning   asosiy
maqsadi   aniq:   natijaga   erishishga   qaratilgan,   bunda   talabalarning   bilim   saviyasi,
guruh   harakteri,   sharoitga   qarab   ishlatilgan   texnologiya   tanlanadi,   masalan,
natijaga   erishish   uchun   balkim,   komp’yuter   bilan   ishlash   lozimdir,   balkim   film,
tarqatma   material,   chizma   va   plakatlar,   turli   adabiyotlar,   axborot   texnologiyasi
kerak bo’lar, bular o’qituvchi va talabaga bog’liq.
Pedagogik metod  haqida umumiy tushuncha.
« Zamonaviy ta’limni tashkil etishga qo’yiladigan muhim talablardan biri ortiqcha  ruhiy va jismoniy kuch  sarf  etmay,  qisqa  vaqt  ichida yuksak  natijalarga
erishishdir. Qisqa vaqt orasida muayyan nazariy bilimlarni o’quvchilarga yetkazib
berish, ularda ma’lum faoliyat yuzasidan ko’nikma va malakalarni hosil qilish,
shuningdek,   o’quvchilar   faoliyatini   nazorat   qilish,   ular   tomonidan   egallangan
bilim, ko’nikma va malakalar darajasini baholash o’qituvchidan yuksak pedagogik
mahorat hamda ta’lim jarayoniga nisbatan yangicha yondashuvni talab etadi.
O’qitishdan   ko’zlanadigan   maqsad   bu   davlat   ta’lim   standartlarida
belgilangan   bilim   va   ko’nikmalarini   o’quvchiga   yetkazishdan   iborat.   Qachonki
o’quvchi tomonidan bilim qabul qilinsa va tushunib yetilsa yoki o’quvchi malaka
oshirish   uchun   mo’ljallangan   topshiriqlarni   amalda   namoyish   etib   bera   olsagina
o’qitish muvaffaqiyatli kechdi deb hisoblasa bo’ladi.
Ma’lumki,   ta’lim   olish   (ma’lumot   olish)   jarayoni   –   bu   ma’naviy   va   aqliy
qobiliyatlarni tizimli rivojlantirib borish, bilim va tushunchalarni shakllantirish va
olingan bilimdan foydalana olish qobiliyatini tarkib toptirishdan iborat jarayondir.
Bu jarayon ta’lim oluvchining o’zi orqali yoki boshqa birov- ta’lim beruvchining
ko’magida   amalga   oshirilishi   mumkin.   Ta’lim   olish   jarayoni   esa   turli   xil
metodlarga(usullarga) tayangan holda kechadi.
Metod – grekcha “Metodos” so’zidan olingan bo’lib, “izlanish” yoki “bilish 
yo’li”,  “nazariya”,“ta’limot” ma’nosini anglatadi.
Ta’lim   metodini(usulini)   -   ta’lim   oluvchi   va   ta’lim   beruvchining   ma’lum
maqsadga   qaratilgan,   birgalikdagi   faoliyatini   tashkil   qilishning   muayyan   tizimga
va   tartibga   solingan   yo’l-yo’rig’i   sifatida   ta’riflash   mumkin.Kant   fikricha   “agar
biz nimanidir metod deb aytsak, unda u asosiy qonuniyatlar bo’yicha harakat usuli
bo’lish   kerak”   ya’ni,   boshqa   so’zlar   bilan   aytganda,   metod   -   bu   ko’r-ko’rona
harakat   bo’lmay,   balkim   yo’llantiruvchi,   oydinlashtiruvchi,   ma’lum   nazariyaga
asoslangan   bo’ladi.Ulug’   nemis   faylasufi   Gegel   fikricha,   metod-bu   subyektiv
tomonda bo’lgan qurol hisoblanib, uning harakat usuli  hamdir.Umuman olganda,
metod-bu ilmiy bilimni tartiblashtiruvchi va bilishning asosiy nazariy instrumenti
bo’lib,olib   boruvchi   izlanish   yo’li   hisoblanadi.   Metod   deb,   yana   shunday
prinsiplar   sistemasini   ham   tushunish   mumkinki,   qaysiki   bu   prinsiplar   qoida,
ma’lum   topshiriqlar   yechish   faoliyati   regulyativi   bo’lsa.Metoddan   ham   keng fikrni, uning ta’limoticbo’lgancmetodologiyanbildiradi.
Ta’lim modelini,  esa bir yoki bir nechta ta’lim metodlari yordamida amalga 
oshiriladigan   ta’lim jarayoni amalga oshirish tuzilmasi, deb qarashimiz mumkin.
Ta’lim   metodi   -   bu   ta’lim   oluvchi   va   ta’lim   beruvchining   ma’lum
maqsadga   qaratilgan,   birgalikdagi   faoliyatini   tashkil   qilishning   muayyan   tizimga
solingan yo’l-yo’rig’idir.
Pedagogik metodlarning turlari.
Ta’lim metodlarini ta’lim maqsadlariga erishish bo’yicha, o’quvchi va
o’qituvchining birgalikdagi ish faoliyatini tashkil qilishning belgilari bo’yicha 
quyidagicha guruhlarga bo’lish mumkin:
   O’qituvchi markazda bo’lgan uslublar ;
   O’quvchi markazda bo’lgan (interfaol yoki interaktiv) uslublar.  Odatda
ushbu uslublardan biri yoki bir nechtasi ayrim o’qitish modellarida
birvarakayiga   foydalaniladi.   Odatda   dars   jarayoni   ikki   yoki   undan   ortiq   asosiy
uslublardan   tashkil   topadi   va   bu   uslublar   dars   mavzusiga   to’la   muvofiq   bo’lib,
o’quvchilarning bilim va tajribasi qay bosqichda ekanligiga qarab qo’llaniladi.
O’qituvchi   markazda   bo’lgan   uslub.   Bu   uslub   orqali   o’qituvchi   o’zi
egallagan   ma’lumot   va   ko’nikmalarni   o’quvchilarning   sezgi   organlari   orqali
uzatish   yo’llarini   qidiradi.   Bunda   o’quvchilarning   ishtiroki   passiv   bo’ladi,   ya’ni
ular tinglaydilar, kuzatadilar va ma’ruzalarni yozib boradilar.
Bu uslublar asosan o’qituvchining quyidagi faoliyat turlari orqali amalga 
oshiriladi:
Og’zaki o’qitish usuli (ma’ruza, hikoya)
Insonlar o’rtasidagi eng sodda muloqot yo’llaridan biri – og’zaki nutq –
og’zaki   ta’rif   yoki   asosiy   mazmunning   og’zaki   ifodasi   hisoblanadi.   Bu   uslub
butunlay   «so’zlash»   orqali   amalaga   oshiriladigan   o’qitishning   eng   rasmiy   uslubi
hisoblanadi. U 40 daqiqa yoki undan uzoqroq davom etadi va odatda o’quvchining
ishtiroki   uchun   hech   qanday   imkoniyat   qoldirmaydi.Bunda   asosan   o’quvchining
eshitish qobiliyati ishga solinadi.
Tasviriy ifodalarni qo’llash usuli (illustratsiya)
Bu   faoliyat   orqali   yetkazilishi   kerak   bo’lgan   bilim   yoki   malakalarni
tasvirlovchi   rasmlar   orqali   o’quvchilarning   ko’rish   qobiliyati   ishga   solinadi.
O’quvchilarga   yetkazilmoqchi   bo’lgan   ma’lumotlar   tasvirlab   berish   orqali   turli
simvollar   yordamida   yetkaziladi.   Bunday   tasviriy   ifodalar   quyidagi   vositalar yordamida   amalga   oshiriladi:   doska,   maxsus   oq   doska,   video   tasvir,
videoproyektor,   kodoskop,   kompyuter   grafiklar,   magnit   taxta,   rasmlar,   suratlar,
bo’yoqli rasmlar, grafik va jadvallar, diagrammalar, namunaviy va maxsus shaffof
qog’ozga tushirilgan tasvirlar.
Namoyish etish usuli (demonstratsiya)
O’qituvchi ma’lum bir asbob yoki jihozdan foydalanish vazifasini yoki
topshiriqqa aloqador harakatlarni namuna sifatida namoyish etib berishi mumkin.
Yakka   holda   namoyish   etish   o’quvchini   ko’rish   qobiliyatidan   foydalanishga
undaydi.
Informatika va AT ni o’qitishda qo’llaniladigan innovatsion 
texnologiyalar.
Akademik   litsey   hamda   kasb-hunar   kollejlarida   informatika   va   axborot
texnologiyalari   ta’lim   jarayonida   yangi   innovatsion   texnologiyalar   asosida
darslarni tashkillashimiz mumkin. Hozirgi   kunda   akademik   litsey ,  kasb - hunar   kollejlari   hamda   umumta ’ lim  
maktablarda   ta ’ limning   noan ’ anaviy   shakllari   ham   qo ’ llanilmoqda .  Ular qatorida:
Bahs-munozara
darslari;   Didaktik
o’yinli   darslar;   Ilmiy
anjuman darsi;
Uchrashuv darsi;
Sayohat darslari va h.k.
Ta’lim jarayoninig sifati va samaradorligini oshirishda ta’lim vositalari (TV) muhim ahamiyat kasb etadi. Ularning 6 ta turi: matnli vositalar; tasvirli vositalar;
audio   vositalar;   yordamchi   (jihoz)   vositalar;   modelli   vositalar;   real   vositalar
mavjud.
Matnli vositalar – ma’lumot olish va ma’lumotlarni qayta ishlash uchun: 
-o’quv dasturlari;
-maxsus adabiyot(darslik);
-tarqatma materiallar;
-imtihon va nazorat varaqalari;
Tasvirli-umumiy tasavvurni vujudga keltirish uchun:
-fotosuratlar;
-eskiz, chizma, sxemalar;
 -ramziy tasvirlar, reja, jadvallar, simvollar;
-diagramma va grafiklar;
Audio-jarayonlar va ishlash mexanizmlari to’g’risida tasvir va ovoz orqali
tasavvurlarni vujudga keltirish:
-videofilmlar;
-kompakt disklar;
-audio kassetalar.
Yordamchi (jihoz)-tasvir va matnli yozish va saqlash:
-doskalar (oq doska, magnit doskasi);
-pinbord doskasi;
proyektorlar, videoproyektor doskasi;
-kodoskop;
-videomagnitafon, kamera;
-kompyuter.
Modelli – o’rganilayotgan obyektning modeli orqali u haqda tasavvur hosil
qilish:
-modellar;
-maketlar.
Real-o’rganilayotgan obyektlar haqida real tasavvurni vujudga keltirish: -asbob-
uskunalar;
-stanoklar; 2.2. Barkamol avlodga ta’lim –tarbiya berish jarayonida masofadan o’qitish
texnologiyasidan foydalanish asoslari
Bizga   ma’lumki,   bugungi   kunda   ta’lim   sohasi   sifat   va   samaradorligini
oshirishni     zamonaviy   kompyuter   va   axborot   texnologiyalari   vositalarisiz
tasavvur   qilish   qiyin.   Kadrlar   tayyorlash   milliy   dasturida   ta’lim   jarayonini
didaktik   va   axborot   ta’minotining   yangi   avlodini   ishlab   chiqish   va   joriy   etish
bosqichida   ta’lim-tarbiya   mazmunini   o’zlashtirishning   muammolarini   yechishga
qaratilgan   zamonaviy   ta’lim-tarbiya   texnologiyalarini   yaratish   dolzarb   masala
ekanligi   ta’kidlangan.   Shu   jumladan,   ta’lim-tarbiya   jarayonida   fan   va   ishlab
chiqarish   bilan   integrasiyasi   usullarini   rivojlantirish,   uni   amaliyotga   joriy   etish,
nazariy   va   amaliy   mashg’ulotlar   hamda   mustaqil   bilim   olish   jarayonini
individuallashtirish, shu bilan birga  masofali ta’lim tizimi texnologiyasini, uning
vositalarini   ishlab   chiqish,   o’zlashtirish,   yangi   pedagogik   va   axborot
texnologiyalari   hamda   masofali   o’qitish   texnologiyalari   asosida   o’quvchilarni
o’qitishni jadallashtirish ana shunday dolzarb vazifalar sirasiga kiradi.
Bu   vazifalar   o’z   navbatida     Prezident   farmon   va   qarorlari,   vazirlik   va
mutassaddi   tashkilotlar   qaror   va   buyruqlarida   o’z   aksini   topmoqda.   «Barkamol
avlod   yili”   Davlat   dasturida   ham   “   ta’lim   sohasida   zamonaviy   axborot   va
kompyuter   texnologiyalari,   internet   tizimi,   raqamli   va   keng   formatli
telekommunikasiyalarning   zamonaviy   usullarini   o’zlashtirish”   masalasi   dolzarb
vazifalar qatorida belgilanadi.
Shu maqsaddan kelib chiqib, barkamol avlodni shakllantirishda masofaviy
o’qitish   texnologiyalari   asosida   masofaviy   ta’limni   tashkil   etish,   ushbu
vazifalarni   amaliyotga   tatbiq   etilishining   ijobiy   natijasi   sifatida   e’tirof   etish
o’rinlidir.
  Internet     texnologiyalar   asosidagi   masofaviy   ta’lim,   bu   ta’limning
zamonaviy   universal   shakli   bo’lib,   u   o’quvchilarning   individual   so’rov-lariga
shaxsiy ehtiyojlariga va ularning qiziqishlariga mo’ljallangan.
O’quv   jarayonida   axborot   texnologiyalari   asosida   masofadan   o’qitish
tizimini   tashkil   etishni   an’anaviy   o’qitish   tizimi   bilan   uyg’unlashgan   holda
samarali amalga oshirilishi quyidagi bir nechta omillarga bog’liq bo’ladi:
   ta’lim muassasalarida zamonaviy axborot va kompyuter
texnologiyalari bazasining mavjudligi va yetarliligi;    Internet tarmog’ida ishlashning uzluksizligi;
   masofadan bilim olayotgan o’quvchilarning bilim olish ishtiyoqi,
qiziqishi va o’zlashtirish darajasining yuqoriligi;
   masofadan o’qitish tizimiga bilimli, malakali va tajribali mutaxassis
va o’qituvchilarning jalb etilishi;
   masofadan o’qitish tizimining kerakli va sifatli o’quv materiallari,
elektron darsliklar va o’quv kurslari bilan ta’minlanganligi va ularning 
yetarliligi;
   masofadan o’qitish tizimida barcha  mashg’ulotlarni tizimli tarzda olib
borilishi.
 O’quvchilarga ta’lim-tarbiya berish jarayonida masofadan o’qitish
vositalariga an’anaviy o’qitish vositalardan tashqari quyidagilar ham kiradi:
   elektron o’quv nashrlar;
   kompyuter o’qitish tizimlari;
   audio-vidio o’quv materiallari;
   turli adabiyot va axborotlar manbalari tomonidan tavsiya etilgan
o’quv-nazorat testlari;
   kutubxona ma’lumotlar ba’zasi bilan aloqa;
   virtual materiallar va laboratoriyalar;
   o’quvchilar bilimlarini baholash mezonlari va materiallari.
  Ta’lim   tizimida   axborot   texnologiyalari   asosida   masofadan   o’qitishning
samaradorligini   oshirish   ko’p   jihatdan   yaratilayotgan   va   qo’llanilayotgan
pedagogik dasturiy vositalar – o’quv dastur, elektron o’quv
qo’llanma, avtomatlashtirilgan o’qitish kurslari va hokozalarning maqsadi, tarkibiy
qismi, mazmuni va o’qitish sifatiga bog’liq bo’ladi.
  O’quvchilar   mustaqil   bilim   olishida,   o’tilgan   mavzularni   takrorlashda,
hamda   olgan   bilimlari   asosida   nazoratlar   topshirishda   o’rgatuvchi,   axborot   –
ma’lumotli,   nazorat   qilish   dasturlari   axborot   texnologiyalari   asosida   masofadan
o’qitish samaradorligini oshirishda muhim ahamiyatga ega bo’ladi.
  Ta’lim-tarbiya   tizimida   ana   shu   funksiyalarning   hammasi   o’zida
mujassamlashtirgan   elektron   o’quv   darsliklarini   yaratish   va   undan   foydalanish
masofadan o’qitish tizimining eng dolzarb masalalaridan biri bo’lib hisoblanadi.
 Masofadan o’qitish tizimida o’quv ma’lumotlarini olish va uzatish  usullariga ko’ra masofaviy taxnologiya 2 xil bo’ladi: keysli va tarmoqli.
  Keys   uslubi   va   texnologiyasi   ta’lim   jarayonida   amaliy   mashg’ulotlar
sifatini   oshirishning   ilg’or   vositasidir.   Keys   ta’lim   maqsadini   amalga   oshirish,
amaliy   muammoli   vaziyatlarni   taxlil   etish   va   o’quv   natijalariga   kafolatli
yetishishning   optmial   usul   va   vositalari   majmuasidan   iborat   bo’lgan   ta’lim
texnologiyasidir.
  Keys   texnologiyasida   o’quvchilarga   o’quv   va   o’quv-amaliy   materiallar
«Keys»   yoki   portfel   ko’rinishida   beriladi.   Bu   materiallar   kompakt-disk   yoki
boshqa axborot tashish vositalarida joylashgan bo’ladi.
  O’quvchilarda   unda   berilgan   nazariy   ma’lumotlarni   mustaqil   o’rganish
bilan  birga,  amaliy   masalalar   yechimiga   nisbatan   o’zlarining   fikr   mulohozalarini
bildiradilar.
 Masofadan o’qitishning tarmoq texnologiyasida o’quv dargohi va o’quvchi
orasida   ma’lumotlar   almashinuvchi   telekommunikasiyadan   foydalanish   bilan,
ya’ni lokal yoki internet tarmog’ida ishlash orqali amalga oshiriladi.
 Tarmoq texnologiyasidan foydalanish orqali virtual o’qitish formasiga 
o’tish asoslari va texnologiyalari yaratiladi.
Masofaviy  o’qitish  an’anaviy  o’qitish  shakllaridan  quyidagi  harakterli 
xususiyatlar  bilan  ajralib  turadi: moslanuvchanligi, ya’ni chegaralanmagan
ixtiyoriy vaqtda, ixtiyoriy  joyda  va  sur’atda  foydalanish  imkoniyati;
modulliligi,   ya’ni   extiyojiga   qarab   ixtiyoriy   fanni   o’rganishi;   parallellik,   ya’ni
asosiy o’qishidan ajralmagan holda ta’lim  olish; qamrab  olish, ya’ni bir  vaqtning
o’zida     o’quv     axboratlarining     bir     qancha     manbalariga   murojaat     qilish   va
o’qituvchilar     bilan     muloqotda     bo’lish;   iqtisodiyligi,   ya’ni,   o’quv   xonalari   va
texnika   vositalaridan   samarali   bepul foydalanish; texnologiyaliligi, ya’ni ta’lim
jarayonida   axborot  va   telekommunikasiya  texnologiyalarining   erishgan  yangi
yutuqlaridan     foydalanish     o’quvchilarni     jahon     axborotlar     olamiga     kirib
berishini  ta’minlaydi.
    Masofaviy   o’qitish   barcha   o’quvchilarga   o’zlarining   individual
xususiyatlariga   muvofiq   bilim   darajalarini   oshirish   imkoniyatini   beradi.
O’qitishning bunday usulida o’quvchi aniq bir vaqtlarda mustaqil tarzda interfaol
tarzda   o’quv   –   uslubiy   materiallarni   o’zlashtiradi,   test   sinovlaridan   o’tadi,
o’qituvchi   rahbarligida   nazorat   ishlarini   bajaradi   va   «virtual»   o’quv   guruhidagi boshqa   shquchilar   bilan   o’zaro   aloqa   qiladi.   Ma’lumotlarni   matn   ko’rinishda
yetkazish   asosidagi   o’qitishning   an’anaviy   vositasi   o’quvchilarni   yangi   o’quv
materiali   bilan   tanishtirish   uchun   qo’llaniladi,   interfaol   audio   va   video
konferensiyalar   esa   real   vaqt   rejimida   o’zaro   muloqot   qilishni   ta’minlaydi,
kompyuterli   anjuman   va   elektron   pochta   esa   axborotlarni   uzatish,   o’quvchilar
bilan   o’zaro   aloqa   qilish   va   bir   guruhda   o’qiydigan   o’quvchilarni   o’zaro
aloqalarini   ta’minlash   uchun   qo’llaniladi.   Oldindan   yozib   olingan   video
materiallar   o’quvchilarga   o’quv   materiali   mazmunini   vizual   tarzda   yetkazish
imkonini beradi.
Respublikada   elektron   o’quv   adabiyotlaridan   foydalanishga   mo’ljallangan
axborot   texnologiyalari   vositalarini   rivojlantirish,   shuningdek,   masofadan   turib
o’qitishni   tashkil   etish   bo’yicha   salmoqli   ishlar   olib   borilmoqda.   Elektron
adabiyotlar   yaratishning   ilmiy-uslubiy   tomonlari   ko’pgina   olimlar   tomonidan
tadqiq   etilmoqda.   2004   yildan   e'tiboran   elektron   o’quv   adabiyotlaridan
foydalanishning ikkinchi tajriba-sinov bosqichi boshlanishiga qaramay, ta'lim
muassasalari uchun elektron darslik yaratish bo’yicha ishlar ancha sust ketmoqda.
Bu   ham   bo’lsa   elektron   darslik   yaratish   uslubiyati,   uning   tuzilishi,   o’z   ichiga
oladigan   komponentalarining   aniq   bir   tizimga   solinmaganligida   bo’lsa   kerak.
Elektron   o’quv   adabiyotlarining   uchinchi   –   o’quv   jarayonida   keng   foydalanish
bosqichiga   o’tib,   o’quv   adabiyotlarning   yangi   avlodini   keng   ishlab   chiqarish   va
ta'lim   muassasalarini   ta'minlash   uchun   ushbu   yo’nalishdagi   vazifalarni
jadallashtirish   hozirgi   kunning   dolzarb   vazifalaridan   hisoblanadi.   Ushbu
vazifalardan biri fanlardan elektron darslik yaratishdir.
Darslik   –   davlat   ta'lim   standarti,   o’quv   dasturi,   uslubiyati   va   didaktik
talablari asosida belgilangan, muayyan o’quv fanining mavzulari to’liq yoritilgan,
tegishli   fan   asoslarini   mukammal   o’zlashtirilishiga   qaratilgan   hamda   turdosh
ta'lim yo’nalishlarida foydalanish imkoniyatlari hisobga olingan nashrdir.
Elektron darslik esa, yuqoridagi talablarni hisobga olgan holda, kompyuter
texnologiyasiga   asoslangan   o’quv   uslubini   qo’llashga,   mustaqil   ta'lim   olishga,
hamda   fanga   oid   o’quv   materiallar,   ilmiy   ma'lumotlarning   har   tomonlama
samarador   o’zlashtirilishiga   mo’ljallangan   bo’lib:   -   o’quv   va   ilmiy   materiallar faqat verbal (matn) shaklida;   - o’quv materiallar verbal (matn) va ikki o’lchamli
grafik   shaklda;     -   multimedia   (multimedia   –   ko’p   axborotli)   qo’llanmalar,   ya'ni
ma'lumot   uch   o’lchamli   grafik   ko’rinishda,   ovozli,   video,   animatsiya   va   qisman
verbal   (matn)   shaklida;     -   taktil   (his   qilinuvchi,   seziladigan)   xususiyatli,   talaba
(talaba, tinglovchi) ni «ekran olamida» stereo nusxasi tasvirlangan haqiqiy olamga
kirishi   va   undagi   ob'ektlarga   nisbatan   harakatlanish   tasavvurini   yaratadigan
shaklda ifodalanadi.
Ta'lim   texnologiyasi   markazida   talaba   (talaba),   texnologiya   mazmunida   –
talaba(talaba)lar   tomonidan   mustaqil   ravishda   ta'lim   olish   qobiliyatini
rivojlantirish; o’quv faoliyat asosida hamkorlik yotadi.
Elektron darslik ishlab chiqishda uchta asosiy komponent: o’quv materialni
bayon   etish,   amaliy   mashg’ulotlar   bajarish   va   teskari   aloqa   (talabalar   tomonidan
bilimlarni o’zlashtirganlik darajasini aniqlash jarayoni) e'tiborga olinishi kerak. Xulosa.
Informatika   o’qituvchisi,   o’z   fanini   o’qitishda   avvalambor   o’z
mutahassisligini   yetuk   egallagan   va   zarur   ko’nikma   va   malakalarga   ega   bo’lishi
lozim.   Chunonchi,   hozirgi   texnika   rivojlanishi   asri   davom   etayotgan   davrda
ayniqsa, informatika fanlarini o’quvchilarga o’qitish va jahon  standartlariga javob
bera   oladigan   mutaxassis   va   yetuk   kadrlar   tayyorlash   bizning   –   bo’lajak
pedagoglarning   asosiy   vazifasi   hisoblanadi.   Shunday   ekan   biz   ayni   vaqtdan
boshlab   informatika   fanlarini   o’qitishni   turli   metod   va   texnologiyalarini
o’rganishimiz,   o’ylab   topishimiz   va   qo’llash   usullarini   o’zlashtirib   borishimiz
lozim. Shu maqsadda men ushbu bitiruv malakaviy ishimni shu mavzularga, ya`ni
zamonaviy   pedagogik   dasturiy   vositalar   yordamida   multimediali   majmualar   va
nazorat vositalari yaratishda yordam beradigan dasturlarni o’rganishga qaratdim.
Meni bu bitiruv malakaviy ishimdan xulosalarim esa quyidagicha bo’ldi:
Men bitiruv malakaviy ishimni kirish qismida aytib o’tganimday, hozirgi
axborot texnologiyalari va zamonaviy axborot tizimlari rivojlanayotgan davrda biz
bo’lajak   pedagoglarning   asosiy   vazifasi   o’quvchilarga   zamon   talabi   darajasidagi
bilimlarni   yetkazib   berish   hisoblanadi.   Bularning   barchasiga   erishish   uchun   esa
biz   zamon   bilan   hamnafas   tarzda   bilimlarni   va   malakalarni   egallab   borishimiz
zarurdir.   Zero   Birinchi   Prezidentimiz   aytib   o’tganlariday   -   “Yurt   kelajagi   biz
yoshlar   qo’lidadir!”.   Men   bitiruv   malakaviy   ishim   kirish   qismini   ana   shunday
tushuncha va fikrlarni yoritishga qaratdim.
Bitiruv malakaviy ishimni birinchi bobida esa men o’qitishni komputerlashtirish,
elektron   darsliklar   va   ularni   yaratish   tamoyillari   haqida   ma`lumotlar   keltirib
o’tdim   va   bu   bobning   birinchi   qismida   avtomatlashtirilgan   o’qitish   tizimi,
avtomatlashtirilgan   nazorat   o’tkazish   tizimi,   kompyuter   texnologiyalaridan   dars
jarayonida   foydalanish   kabi   tushunchalarni   yoritib   berishga   harakat   qildim,
hamda   ushbu   ma`lumotlardan   shunday   xulosaga   keldimki,   o’quv   jarayonida
kompyuter texnologiyalari va axborot-kommunikasiya vositalaridan foydalangan
holda   ta`lim   jarayonini   tashkil   qilish   ta`lim   samaradorligiga   hamda   talabalarda
mustaqil ishlash va fanga qiziqishlarni oshirishda ijobiy ta`sir ko’rsatadi. Birinchi
bobning   ikkinchi   qismida   informatika   o’qituvchisi   qanday   bilim   va ko’nikmalarga   hozirgi   kunda   ega   bo’lishi,   ularga   qo’yiladigan   vazifalar,   oldiga
qo’yadigan maqsadlari, shuningdek, pedagogik dasturiy vositalar turlari va ularni
yaratishda   o’quvchilarni   turli   psixologik   xususiyatlarini   hisobga   olish   kabi
tushunchalarni   yoritib   berishga   harakat   qildim   va   men   pedagogik   dasturiy
vositalar   yaratishda   nimalarga   e`tabor   berish   kerakligini   o’rganib   chiqdim.
Uchinchi   qismida   esa   elektron   darsliklarni   yaratish   texnologiyasini   amalga
oshirish maqsadida ularning an`anaviy vositalardan ustunligini tasdiqlovchi qator
ijobiy   didaktik,   psixologik,   iqtisodiy,   fiziologik   omillarni,     ularga   qo’yiladigan
didaktik,   metodik,   psixologik,   texnik,   tarmoq,   estetik,   ergonomik,   metodik
talablar   va   tushunchalar,   ularni   yaratish   tamoyillari   haqida   ma`lumotlar   keltirib
o’tdim.
Ikkinchi   bobda   elektron   darsliklar   yaratishda   qo’llaniladigan   zamonaviy
dasturlar   va   ulardan   talabalarga   bilim   berish   va   nazorat   qilishda
foydalanishhaqida   ma`lumotlar   keltirib   o’tdim.   Bobning   birinchi   qismida   esa
barkamol   avlodga   ta’lim   –tarbiya   berish   jarayonida   masofadan   o’qitish
texnologiyasidan   foydalanish   asoslari   haqida   ma’lumotlar   berilgan.   Ikkinchi
qismida   esa   elektron   darsliklarning   ta'limdagi   roli   va   uni   yaratish   muammolari
haqida   fikrlar   keltirilgan.   Uchinchi   qismida   el е ktron   darsliklar   yaratish
t е xnologiyasi   va   uning   samarali   natijalari   haqida   ma’lumot   berilgan.   To’rtinchi
qismida  esa  elektron ma’lumotnomani  yaratishda  qo’llanilgan dasturiy  vositalar
va ular yordamida elektron darsliklar yaratish haqida ma’lumotlar berilgan.
Xulosa   qilib   shularni   aytish   mumkinki,   hozirgi   davrda   zamonaviy   a х borot
t ех nologiyalaridan   foydalanish k е skin kuchayganligi  uchun  ham   o’qituvchiga
va  ham   o’quvchiga  juda   katta  va  turli –tuman a х borot  t ех nologi yalari   bilan
ishlashga     to’g’ri       k е lganligidan       ularning     asosiylarini   yuqori       bilim     va     aql
idrok     bilan   ajratib   olish zarur.   Birinchi bobga bog’lagan holda buni shunday
deyish   mumkinki,   “Informatika”   fanini   o’qitish   samaradorligini   oshirish   o’quv
mashg’ulotlarini   tashkil   etish   hamda   o’tkazishda   pedagogik   va   axborot
texnologiyalaridan   keng   foydalanish,   o’qitish   mazmuniga   mos   dasturiy
ta`minotini  ishlab chiqish, ularni o’quv jarayoniga joriy etish asosiy  vazifalardan
hisoblanadi.   Ushbu   vazifalarni   dolzarbligini   e`tiborga   olgan   holda   “Informatika”
fanini   o’qitishda   zamonaviy   texnologiyalar   va   elektron   darsliklar   foydalanish holatini   o’rganish,   tahlil   etish,   ulardan   samarali   foydalanish   metodikasini,   mos
uslubiy tavsiyalarni ishlab chiqish zarur.
Foydalanilgan adabiyotlar:
1.   I.A. Karimov. “Yuksak ma`naviyat - yengilmas kuch” - Toshkent,
Ma`naviyat. 2008 - 61 bet.
2.   Birinchi Prezidentimiz Islom Karimovning O’zbekiston Respublikasi
Konstitutsiyasining   21 yilligiga bag’ishlangan tantanali marosimdagi ma`ruzasi.
“Amalga  islohotlarimizni   yanada  chuqurlashtirish   va  fuqarolik  jamiyat   qurish   –
yorug’ kelajagimizning asosiy omilidir”. Toshkent – “O’zbekiston” – 2013.
3.   “A х borot t ех nologiyalari sohasida kadrlar tayyorlash tizimini 
takomillashtirish to’g’risida”. “Qishloq  hayoti ” gaz е tasi. 03.06.05 y.
4.   Farberman. B.L . “Ilg’or pedagogik dasturiy vositalar”. T: 2011 y.
5.   Kasbiy ta`lim uslubiyoti. O’quv qo’llanma. N.K.Muradova,
R.R.Majidov, O’.T.Xayitmatov, B.A.Maxmudova. Toshkent – 2007.
6.   Begimkulov U.Sh., Djuraev R.X., Isyanov R.G.,Sharipov Sh.S.,
Adashboev Sh.M., Soy M.N. Pedagogik ta'limni axborotlashtirish: nazariya va 
amaliyot,Toshkent: - 2011.
7.   To’raxonov F.B., Xamidov V.C. "Simulyatorlardan foydalanilgan holda
fizik   jarayonlarni   modellashtirish".   Ta'lim   muassalarida   elektron   axborot-ta'lim
muhitini shakllantirishning dolzarb masalalari.O’zMU. - Toshkent: 2011.
8.   Xamidov   V.S.   Fizikani   masofali   o’qitishda   virtual   laboratoriyasidan
foydalanish.   Yosh   olimlar   va   iqtidorli   o’quvchilarining   ilmiy   ishlari   to’plami.
(Fizika, mexanika-matematika,  kompyuter  texnologiyalari), Toshkent:  2005.204
b.
9.   Dehkanov Sh. Simulatorlar: o’quv yurtlarida qo’llash perspektivalari. 10.  
Zokirova F.M. va boshqalar. Elektron o’quv – metodik majmualar va
ta`lim resurslarini yaratish metodikasi. Metodik qo’llanma. – T.:OO’MTB, 
2010,64-b.
11.   Begimqulov U.Sh. Zamonaviy axborot texnologiyalari muhitida 
pedagogik ta„limni tashkil etish. Pedagogik ta„lim  jur, № 1, 2004 – 25-25 betlar.‖
12.   M.  Aripov,  A.  Tillaev  "Web-sahifalar  yaratish  texnologiyalari" Oliy 
o’quv yurtlari uchun Elektron qo’llanma (CD) Toshkent,2005. 13.   Bovtenko   M.A.   Metodicheskie   materiali   k   kursu   "Kompyuternaya
lingvo   didaktika".     Rekomendasii     po     sozdaniyu     interaktivnix   uprajneniy     s
pomoshyu     universalnoy     programmi-obolochki   "HotPotatoes"     (Versiya     6.0.
1998  -  2003)  (dlya  nachinayushix polzovateley). - Novosibirsk, 2004.
14.   Pedagogik dasturiy vositalar va ularni yaratish texnologiyalari. Ma`ruza 
matnlari. V.Jo’rayev.
15.   Oliy ta`lim muassasalarida fanlarni o’qitishda zamonaviy  pedagogik va
axborot   texnologiyalaridan   foydalanishning   dolzarb   muammolari.   Respublika
ilmiy-amaliy anjumani. 2017 yil. 14-15 aprel. Qarshi- 2017.
Foydalanilgan elektron m@nzillar:
1.   http://Fizik.uz , http://vakhid.zn.uz
2.   http://www.findsoft.ru/. AutoPlay Media Studio 7.0 –     быстрое   
создание
3.   мультимедиа-приложений.
4.   http://inf.yspu.yar.ru/. Мультимедийные технологии.
5.   http://en.wikipedia.org/wiki/AutoPlay
6.   http://www.indigorose.com/products/autoplay-media-studio 
7.   http://dasturim.uz
8.   http://www.ispringsolutions.com
9.   http://uz.infocom.uz