Dokument ma'lumotlari

Narxi 9000UZS
Hajmi 252.1KB
Xaridlar 2
Yuklab olingan sana 15 Sentyabr 2023
Kengaytma docx
Bo'lim Kurs ishlari
Fan Iqtisodiyot

Sotuvchi

Bohodir Jalolov

Aksiyadorlik jamiyatlarida moliyaviy menejmentni tashkil etishning o‘ziga xos xususiyatlari

Sotib olish
A ksiyadorlik jamiyatlarida moliyaviy menejmentni tashkil etishning o‘ziga xos xususiyatlari Reja: Kirish 1. Aksiyadorlik jamiyatini tashkil etish, xususiyatlari va rivojlanish bosqichlari 2. Aksiyadorlik jamiyatida moliyaviy menejmentni tashkil etishning nazariy asoslari va rivojlanish bosqichlari 3. Aksiyadorlik jamiyatida moliyaviy menejmentning huquqiy- me’yoriy asoslari va xalqaro amaliyoti (modellari) Xulosa Foydalanilgan adabiyotlar ro’yxati Ilovalar KIRISH Mavzuning asoslanishi va uning dolzarbligi. O’zbekiston Respublikasida aksiyadorlik jamiyatlarida samarali boshqarish tizimini tashkil etishda moliyaviy menejmentni takomillashtrish yo’llari, va korporativ boshqaruv standartlarini kiritishda rag’batlantirish masalalariga alohida e’tibor qaratilmoqda. Jumladan, mamlakatimizda amalga oshirilayotgan tarkibiy o’zgarishlar va yuksak texnologiyalarga asoslangan zamonaviy korxonalarni yanada rivojlantirish dasturidagi vazifalaridan kelib chiqqan holda aksiyadorlik jamiyatlariga zamonaviy texnologiyalarni keng joriy etish, investitsiyalarni jalb etish, innovatsion jarayonlarni rivojlantirish korporativ boshqaruv tizimini yanada takomillashtirish zarurligini ko’rsatmoqda. Kurs ishining obyekti va predmeti. Aksiyadorlik jamiyatlarida moliyaviy menejmentni tashkil etish borasidagi munosabatlar va ularni takomillashtirish yo’nalishlari Kurs ishi predmeti bo’lib xizmat qildi. Kurs ishi obyekti sifatida “O’zpaxtasanoat”aksiyadorlik jamiyati olingan. Kurs ishi maqsadi va vazifalari. Korporativ boshqaruv tizimini takomillashtirishda boshqaruv usullaridan samarali foydalangan holda yirik turdagi korporativ boshqaruv tizimlarini tashkil etish va boshqarish jarayonida qo’l keladigan taklif va tavsiyalarini ishlab chiqishdan iborat. - Korporativ tuzilmalar faoliyatida korporativ boshqaruv tizimini asoslab berish; - Paxta sanoat korxonalarida korporativ boshqaruv jarayoniga optimal innovatsion strategiyalarni joriy etish orqali investitsiyalarni samarali jalb qilish yo’llarin tadqiq etish; - Moliyaviy menejmentni takomillashtirishning huquqiy asoslari ilmiyligini o’rganish; - Korporativ boshqaruv tizimida jahon tajribasining maqsadga muvofiq jihatlarini ko’rsatib berish; - Aksionerlik jamiyatlarida moliyaviy menejmentni takomillashtirish yuzasidan amaliy asoslangan taklif va tavsiyalarni ishlab chiqish. - Korxonada mavjud boshqaruv tizimining tashkil etilishi va uni o’ziga xos jihatlari o’rganildi; - Korxonada samarali dividend siyosatini amalga oshirishning uslubiy asoslari ishlab chiqildi; Kurs i sh tuzilmasining tavsifi: kurs ish kirish, uch reja , xulosa va foydalanilgan adabiyotlar ro’yxatidan iborat 1. Aksiyadorlik jamiyatini tashkil etish xususiyatlari va rivojlanish bosqichlari O’zbekistonda mustaqillikning dastlabki yillaridan boshlab amalga oshirilayotgan iqtisodiy islohotlarning asosiy negizini mulkni davlat tasarrufidan chiqarish va uni xususiylashtrish tashkil etadi. Uning maqsadi - bozor iqtisodiyotining vujudga kelishi uchun zarur bo’lgan asosiy sharoitlarni yaratish (xususiy mulk institutini shakillantirish, iqtisodiy va huquqiy bazani hamda ularsiz iqtisodiyotnig xususiy sektori faoliyat ko’rsata olmaydigan institutsional tuzilmalarni barpo etish)dan iborat. Aksiyadorlik jamiyatlari bugungi kunda mamlakat iqtisodiyotining ko’plab sohalarida etakchi mavqeni egallagani holda, keng tarqalgan, boshqaruv, kuzatuv va ijro organlari orqali korporativ munosabatlarga faol kirishadigan yuridik shaxslar hisoblanadi. Aksiyadorlik jamiyatlari dastlab XVII asrda Evropada dengiz orqali savdo-sotiq sohasida faoliyat yuritgan mulkdorlar o’rtasida tashkil etilgan. Aksiyadorlik jamiyatlari faoliyatiga doir huquqiy normalar ilk bor 1808 yilda Frantsiya savdo kodeksida belgilangan. Mazkur faoliyatning qonuniy ne giziga ko’ ra mamlakatimizda bunday jamiyat yuridik shaxsni ta’sis etish yoki qayta tashkil etish (qo’shib yuborish, bo’lish, ajratib chiqarish, o’zgartirish) yo’li bilan tashkil etilishi mumkin . Jamiyatni ta’sis etish yo’li bilan tashkil etish muassislarning qaroriga ko’ra amalga oshiriladi. 2 Aksiyadorlik jamiyat yuridik shaxsni ta’sis etish yoki qayta tashkil etish (qo’shib yuborish, bo’lish, ajratib chiqarish, o’zgartirish) yo’li bilan tashkil etilishi mumkin. Jamiyatni ta’sis etish to’g’risidagi qaror ta’sis yig’ilishi tomonidan qabul qilinadi. Jamiyat bir muassis tomonidan ta’sis etilgan taqdirda jamiyatni ta’sis etish haqidagi qaror shu muassis tomonidan yakka tartibda qabul qilinadi.Jamiyatning muassislari uni tashkil etish to’g’risida o’zaro ta’sis shartnomasini tuzadilar, shartnomada ularning jamiyatni ta’sis etishga doir birgalikdagi faoliyatni amalga 2 Ўзбекистон Республикасининг “Акциядорлик жамиятлари ва акциядорларнинг ҳуқуқларни ҳимоя қилиш тўғрисида”ги қонун. 2–боб, 9 модда. -Т.26.04.2016 oshirish tartibi, jamiyat ustav fondining (ustav kapitalining) miqdori, muassislar o’rtasida joylashtirilishi lozim bo’lgan aksiyalarning turlari, ular uchun to’lanadigan haqning miqdori va uni to’lash tartibi, muassislarning jamiyatni tashkil etishga doir huquq va majburiyatlari belgilanadi. Jamiyatni ta’sis etish to’g’risidagi qaror muassislarning ovoz berish natijalarini hamda jamiyatni ta’sis etish, uning ustavini tasdiqlash, jamiyatning boshqaruv organlarini shakllantirish masalalari yuzasidan muassislar qabul qilgan qarorlarni aks ettirishi kerak. Jamiyatni ta’sis etish, uning ustavini tasdiqlash to’g’risidagi va muassis tomonidan jamiyatning aksiyalari haqini to’lash uchun kiritilayotgan qimmatli qog’ozlarning, o’zga mulkiy huquqlarning yoki pulda ifodalanadigan bahoga ega bo’lgan boshqa huquqlarning pulda ifodalangan bahosini tasdiqlash haqidagi qarorlar muassislar tomonidan bir ovozdan qabul qilinadi. Chet ellik investorlar ishtirokidagi jamiyatni tashkil etish O’zbekiston Respublikasining qonun hujjatlariga muvofiq amalga oshiriladi. Davlat tashkiloti aksiyadorlik jamiyati etib o’zgartirilayotganda aksiyadorlik jamiyatini ta’sis etish to’g’risidagi qaror davlat mulkini tasarruf etishga vakolatli organ tomonidan qabul qilinadi.Jamiyat muassislari va aksiyadorlarining soni cheklanmaydi. Jamiyatni tashkil etish to’g’risidagi ta’sis shartnomasini imzolagan yuridik va jismoniy shaxslar jamiyatning muassislari (muassisi) deb e’tirof etiladi. Agar qonunda O’zbekiston Respublikasi Prezidentining yoki O’zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining qarorida boshqacha qoida belgilanmagan bo’lsa, davlat organlari jamiyatning muassislari (aksiyadorlari) bo’lishi mumkin emas. 3 Jamiyat muassislari jamiyatning tashkil etilishi bilan bog’liq majburiyatlar yuzasidan jamiyat davlat ro’yxatidan o’tkazilguniga qadar javobgar bo’ladi. Jamiyat muassislarning jamiyatni tashkil etish bilan bog’liq majburiyatlari yuzasidan 3 “O’zbkeiston Respublikasining “Aksiyadorlik jamiyatlari va aksiyadorlarning huquqlarni himoya qilish to’g’risidagi”gi qonun 26.04.2016 y.N 223-I(Yangi tahriri ) Mazkur Qonunga quyidagilarga muvofiq o’zgartirishlar kiritilgan. O’zR 20.08.2015 y. O’RQ-391-son Qonuni,O’zR 29.12.2015 y. O’RQ-396-son Qonuni. muassislarning harakatlari keyinchalik aksiyadorlarning umumiy yig’ilishida ma’qullangan taqdirdagina javobgar bo’ladi. Davlat tashkiloti aksiyadorlik jamiyati etib o’zgartirilayotganda davlat mulkini tasarruf etishga vakolatli organ jamiyatning muassisi bo’ladi. Jamiyat muassislari o’rtasida aksiyalarni taqsimlash ta’sis hujjatiga muvofiq amalga oshiriladi. Ta’sis yig’ilishi:jamiyatni ta’sis etish to’g’risida qaror qabul qiladi va uning ustavini tasdiqlaydi;ta’sis etish jarayonida muassislar tomonidan tuzilgan shartnomalarni tasdiqlaydi;muassislar tomonidan aksiyalar haqini to’lash tartibini belgilaydi;chiqariladigan aksiyalarning turlarini va sonini belgilaydi; jamiyatning kuzatuv kengashini, taftish komissiyasini (taftishchisini) saylaydi; jamiyatning ijroiya organini tuzadi (saylaydi, tayinlaydi). Ta’sis yig’ilishida ovoz berish muassislar kiritadigan ulushlarga muvofiq o’tkaziladi. Ta’sis yig’ilishi qarorlarni oddiy ko’pchilik ovoz bilan qabul qiladi, bundan ta’sis shartnomasini o’zgartirish to’g’risidagi qarorlar qabul qilinadigan hollar mustasno bo’lib, buning uchun barcha muassislarning roziligi talab etiladi. Ta’sis yig’ilishining qarorlari jamiyatning barcha muassislari tomonidan imzolanadigan bayonnoma bilan rasmiylashtiriladi. Davlat tashkilotini aksiyadorlik jamiyati etib o’zgartirish davlat mulkini tasarruf etishga vakolatli organ tomonidan qabul qilinadigan qaror asosida ta’sis yig’ilishini o’tkazmasdan amalga oshiriladi.Bir muassisdan iborat bo’lgan jamiyatda ta’sis yig’ilishi o’tkazilmaydi. Ustav jamiyatning ta’sis hujjati bo’lib, unda quyidagi ma’lumotlar bo’lishi kerak: jamiyatning to’liq (agar bo’lsa qisqartirilgan) firma nomi, joylashgan eri (pochta manzili) va elektron pochta manzili; faoliyatining sohasi (asosiy yo’nalishlari) va maqsadi; ustav fondining (ustav kapitalining) miqdori; jamiyat aksiyalarining soni, nominal qiymati, turlari (oddiy, imtiyozli); jamiyat boshqaruvining tuzilmasi, jamiyat kuzatuv kengashining, taftish komissiyasining va ijroiya organining a’zolari soni, bu organlarni shakllantirish tartibi, ularning vakolatlari. Jamiyat ustavida jamiyatning ustav fondidagi (ustav kapitalidagi) bitta aksiyadorga tegishli bo’lgan ulushning eng ko’p miqdoriga cheklovlar belgilanishi mumkin. Davlat tomonidan jamiyatni boshqarishda ishtirok etishga bo’lgan maxsus huquq ("oltin aksiya") joriy etilayotgan jamiyat ustavida davlatning mazkur maxsus huquqdan foydalanishi to’g’risidagi qoidalar ko’rsatilishi kerak. Jamiyatni tashkil etishning qonunda belgilangan tartibini buzish yoki uning ustavi qonunga muvofiq emasligi davlat ro’yxatidan o’tkazishni rad etishga olib keladi. Jamiyatni tashkil etish maqsadga muvofiq emas degan vajlar bilan uni davlat ro’yxatidan o’tkazishni rad etishga yo’l qo’yilmaydi. Davlat ro’yxatidan o’tkazishni rad etish, shuningdek ro’yxatdan o’tkazish muddatlarining buzilishi ustidan sudga shikoyat qilinishi mumkin. Jamiyat davlat ro’yxatidan o’tkazilgan sanadan e’tiboran ko’pi bilan uch oy muddatda aksiyadorlarning umumiy yig’ilishi to’g’risidagi, jamiyatning kuzatuv kengashi, ijroiya organi haqidagi (tegishincha direktori, boshqaruvi, ishonchli boshqaruvchi to’g’risidagi) va taftish komissiyasi (taftishchisi) to’g’risidagi ularning faoliyat tartibini, huquq va majburiyatlarini, shuningdek jamiyatning mazkur organlari tomonidan qarorlar qabul qilish tartib-taomilini belgilovchi nizomlarni tayyorlashi hamda aksiyadorlarning umumiy yig’ilishida tasdiqlashi shart. Aksiyadorlik jamiyatini boshqarish –bu uning ishtrokchilarining o’zaro hamkorlik qilish mexanizmi yoki tizim va ular yordamida ishtirokchilar o’z manfaatlarini namoyon qiladigan usullardir. Biroq ushbu tizim mulkchilikning boshqa shaklidagi korxonalarni boshqarishdan farq qiladi, chunki aksiyadorlik jamiyatining mol-mulki ko’pchilik aksiyadorlarning ulushlaridan hosil bo’ladi. Aksiyadorlik jamiyatini boshqarish tizimi jamiyat faoliyatining asosiy vazifalarini hal etishda aksiyadorlarning xohish-istaklari bildirilishini nazarda tutadi. U mulkdorning fikrini bayon etadi va ularning manfaatlarini himoya qiladi 4 . Aksiyadorlik jamiyati (korporatsiya) investorlar (aksiyadorlar) kapitalini birlashtirish yo’li bilan tashkil qilinadigan hamda o’z aksiyadorlari foydasi manfaati 4 Ҳодиев Б.Ю., Беркинов Б.Б. Корпоратив бошқарув, ўқув қўлланма Т.:2010 йил. 128 –б. yo’lida tadbirkorlik faoliyatini amalga oshiradigan tijorat tashkilotining tashkiliy- huquqiy shaklini bildiradi. Shuningdek, aksiyadorlik jamiyatida iqtisodiy faoliyatning shart-sharoitlari shaffof bo’lishi, boshqaruvchilar va boshqa ijro etuvchi xodimlarning aksiyadorlar oldida tegishli ravishda hisob berib turishlarini ta’minlash maqsadga muvofiq. Mulkdorlar (aksiyadorlar) ularning aktivlaridan samarali foydalanilishi hamda foyda adolatli taqsimot bo’yicha kafolatga ega bo’lishi zarur. Ya’ni aksiyadorlar bo’sh turgan mablag’larini ishlab chiqarishga yo’naltirish natijasida ma’lum miqdorda daromad olishi maqsadga muvofiq. Aksiyadorlar qoldiq mulk egalari sifatida o’z zimmalariga olayotgan tavakkalchilik xatari evaziga muayyan kafolatlangan haq- huquqlarga ega bo’lishlari shart. Mulkka daxldorlik, aksiyalarni o’tkazib berish huquqi, foydadan o’z ulushini olish va muhim korporativ qarorlar qabul qilinishida ishtirok etish huquqlarini shu jumlaga kiritish mumkin. Aksiyadorlik jamiyatida boshqaruv organi rahbari va ijro tarkibi tanlovini shunday asosda olib borish kerakki, bunda shaxsning malakasi ham, fe’l-atvori ham uning aksiyadorlik jamiyati strategik vazifalarini amalga oshirish bo’yicha bajaradigan ish harakteriga mos bo’lishi lozim. Aksiyadorlik jamiyatining turli toifadagi rahbarlari, etakchi mutaxassislari va xodimlari mehnatini eng yangi texnologiyalarni, shuningdek, hisoblash texnikasini qo’llash orqali maksimal darajada mexanizatsiyalash va avtomatlashtirish zarur. Boshqaruvning oliy va ijro organlari, shuningdek, aksiyadorlik jamiyati menejeri va xodimlari o’z vazifalarini bajarishida bir-birini amalda takrorlashiga yo’l qo’ymaslik, ayni chog’da, ular o’zaro bir-birini almashtira olishi darajasining yuksakligini ta’minlash muhimdir.Bunda ularni rag’batlantirishning ijobiy vositalari (mukofotlash, imtiyozli aksiyalarni ajratish, xorijiy safarlarga malaka oshirishga yuborish va hokazolar)dan faol foydalanish yaxshi samara beradi.Aksiyadorlik jamiyatini boshqarishdagi tavakkalchilik ustidan nazoratni kuzatuv kengashi a’zolari tomonidan chuqur anglash darajasi mazkur yo’nalishda olib borilayotgan ishlarning tarkibiy qismi bo’lib qolishi zarur. Ushbu masalalarni hal etish uchun aksiyadorlik jamiyatida tavakkalchilik darajasini nazorat qilishda kuzatuv kengashining ahamiyati bayon etilgan qoidalarni, korporativ boshqaruv darajasini baholash mezonlarini, moliyaviy menejmentni samarali olib borishga qaratilgan ichki hujjatlarni hamda korporativ boshqaruv tizimida tanglik vaziyatlari vujudga kelganda ko’riladigan chora-tadbirlar taktikasini ishlab chiqish va tartibga solish talab etiladi.Bu borada aksiyadorlik jamiyatlarini qayta tashkil etishda ularning joylashtirilish usullaridan samarali foydalanishni yuzaga keltiradi (1-chizma). 1-chizma. Aksiyadorlik jamiyatini qayta tashkil qilishdagi joylashtirish usullari 5 Ta’kidlab o’tish kerakki, korporatsiya tushunchasi hozirgi sharoitlarda yana bir o’ziga xos jihatni kasb etmoqda. Undagi bir nechta yuridik shaxslar tomonidan tashkil etilgan xo’jalik subyektini belgilash uchun foydalanilib, ularning har birini boshqa mulkiy munosabatlar, birgalikda biznes yuritish, umumiy maqsadlar va manfaatlar, umumiy tashkiliy struktura bilan bog’liq mustaqil iqtisodiy subyekt sifatida ko’rib chiqish mumkin. Shunday qilib, O’zbekistonad korporatsiya mustaqil aksiyadorlik jamiyati bo’lishi mumkin. Xo’jalik faoliyatini korporativ tashkil qilishning keng imkoniyatlari ularning afzalliklaridan foydalanishga asoslanib, korporatsiyalar yaratish variantlaridan foydalangan holda firmalararo munosabatlarni modellashtirish uchun keng imkoniyatlar ochib beradi. Ularning asosiylari sifatida quyidagilarni ajratib ko’rsatamiz: 5 Matnga muvofiq muallif tomonidan tuzildi.Ajralish orqali paydo bo‘lgan aksiyadorlik jamiyatlariaksiyalani sotib olish Davlat korxonalari negizida tashkil qilingan aksiyadorlik jamiyatlarni qimmatmi qog‘ozlarini sotib olishQayta tashkil qilingan jamiyatlar qimmatli qog‘ozlarini ayriboshlash Qayta tashkil etilayotgan jamiyatdagi ulushlarni yangi qimmatli qog‘ozlarga ayriboshlash 1. Aksiyalar chiqarish orqali pul mablag’lari jalb qilish qobiliyati cheklanmagan sonli investorlarning mablag’larini jamlash imkonini va bu investorlarga jamiyatni boshqarishda ishtirok etishda ma’lum bir tanlov huquqini beradi. 2. Boshqariluvchanlik muammosini hal etilishi engillashadi. Tashiliy rasmiylashtirishning tugallanganligi, vakolatlar va javobgarliklarni aniqlashda reglamentga rioya qilish nazorat funksiyalarini aksiyadorlik jamiyati boshqaruv organlari o’rtasida taqsimlash imkonini beradi, bu esa boshqaruv jarayonini professionallash imkoniyatini anglatadi. 3. Aksiyadorlar tarkibiga kirish va chiqishning soddalashtirilgan tarkibi manfaatdor shaxslarning o’rnini almashtirish uchun keng imkoniyatlar va mos ravishda, investitsiya taklifi dinamikasi yuqori bo’lgan sharoitlarda yuqori moslashuvchanlikni ta’minlaydi. 4. Cheklangan javobgarlik tamoyili risklarni kamaytirishga imkon beradi. Cheklangan javobgarlik tamoyilining qo’llanilishi risklarni aksiyadorlar va boshqaruvchilar o’rtasida taqsimlash orqali yirik korporatsiyalar yaratish imkoniyatini vujudga keltiradi 6 . 2-chizma Korporativ muxit 7 6 Ҳодиев Б.Ю., БеркиновБ.Б. Корпоратив бошқарув, ўқув қўлланма Т.:2010 йил, 22-б 7 Б.Ю.Ходийев, Р.Х.Карлибайева, Н.И.Акрамова 10 бет Тошкент –2011.й Маъруза И.И.Корпоративнъй менежмент Омга –Л. 2010 -41. б AksiyadorlarMahalliy aholi KORPORATSIYA Iste’molchilarTashqi muxitXizmatchilar Mol yetkazib beruvchilarJamiyat Tadbirkorlik korporatsiyalari foyda olish uchun yaratiladi. Bular jumlasiga quyidagilar kiradi: - AQShda korporatsiyalar faqat aksiyadorlik kapitali asosida tuziladi; - Evropada ma’suliyati cheklangan jamiyat, shirkatlar, kooperativlar, ochiq aksioner jamiyatlari, yopiq aksionerlik jamiyatlari. Tadbirkorlik korporatsiyasi sifatida quyidagilar bo’lishi mumkin: - alohida tijorat tashkiloti; - integratsiyalangan korporativ tuzilma (kontsern, xolding va boshqalar). 3 - rasm .O’zbekiston milliy korporativ boshqaruv modeli tuzilmasi 8 O’zbekiston Respublikasi 2016 yili 26 aprelda qabul qilingan “Aksiyadorlik jamiyatlari va aksiyadorlarning huquqlarini himoya qilish to’g’risida”gi qonuniga binoan O’zbekiston milliy korporativ boshqaruv modeli tuzilmasi quyidagi rasmda izohlanadi(1.1.2-chizma) . Mulkchilikning aksiyadorlik shaklini korporativ boshqarish usullarini joriy etishda ko’rsatib o’tilgan jihatlarning mavjudligi korporativ hamjamiyatning turli ishtirokchilari manfaatlarining uyg’unligini va bozor talablari asosida aksiyadorlik korxonalarini rivojlantirishning 8 B.Yu.Hodiev, R.X.Karlibayeva, N.I.Akramova. Toshkent – 2011. 15 bAksiyadorlar umumiy yig‘ilishi Ijroiya organi Oddiy personal Korxona aktivlari Ichki audit hizmatiKorporativ maslahatchi Kuzatuv kengashi qoshidagi qo’mitalar Auditor tashkilotiTaftish komissiyasiKuzatuv kengashi Sanoq komissiyasiReyestr saqlovchi Aksiyadorlar raqobatbardosh strategiyalaridan foydalanishni taqozo etuvchi sifat jihatdan yangi menejmentni shakllantirishni talab etadi. Aksiyadorlik jamiyatlari o’z aksiyadorlari bilan yollangan menejrlar o’rtasida o’zaro mafaatlar mosligi muammosi yuzaga keladi.Bu o’z zimmasiga aksiyadorlik kapitalidan samarali foydalanish, foyda darajasini oshirib borish majburiyatini olgan menejerlarning korxonani samarali boshqarishini ta’minlashi va yollangan menejerlarni aksiyadorlar manfaatlarini inkor etib o’z shaxsiy manfaatlari yoki korxonani malakasiz boshqarish yo’liga o’tish bilan tavsiflanadi va shu bosi ixtilofli vaziyatlar yuzaga kelishi mumkin .Ana shu manfaatlarning mos kelishini ta’minlash aksiyadorlik jamiyatlarida korporativ boshqaruv tizimi orqali amalga oshiriladi. 2. Aksiyadorlik jamiyatida moliyaviy menejmentni tashkil etishning nazariy asoslari va rivojlanish bosqichlari O’zbekiston Respublikasi mustaqillikni qo’lga kiritgach, iqtisodiy o’sishning yuqori sur’atlarini hamda jamiyatning barqaror rivojlanishini ta’minlay oladigan ko’p ukladli iqtisodiyot va raqobat muhitini shakllantirishning huquqiy va tashkiliy asoslarini yaratish ustuvor vazifa etib belgilandi. Shunday vazifalardan biri korxonlarda moliyaviy menejmentni shakllantirishda iborat edi “Moliyaviy menejmentni ng asosiy mazmuni aksiyadorlik jamiyatining faoliyatga jalb etilgan turli shaxslar mafaatlari muvozanatini o’rnatishdan iborat.” 9 Korporatsiya (lotincha corporatio – birlashish) – bu umumiy maqsadlarga erishish, birgalikda faoliyat ko’rsatish uchun birlashgan va huquqning mustaqil subyektini – huquqiy shaxsni tashkil qilgan jismoniy va huquqiy shaxslar birlashmasidir. Moliyaviy menejmentni ng maqsadi aksiyadorlik jamiyatiga jalb qilingan turli shaxslar guruhlari (aksiyadorlar, menieijerlar, mehnat shartnomasi a’zolari, 9 Хашимов А.А Ўзбекистонда интеграциялашган корпоратив тузилмаларни бошқариш метадологиясини такомиллаштриш: Иқтисод фанлари доктори илмий даражаси учун дисс.иши-Т.: 2017. Б-338. mahalliy hokimiyat organlari, kredit beruvchi banklar, etkazib beruvchilar va h.k) manfaatlarining o’zaro uyg’unligiga rioya etishdan iborat. Ma’lumki, moliyaviy menejmentni ng vujudga kelishi mulkka egalik qilish va uni bevosita boshqarish vazifalarining bir-biridan ajralib chiqishiga bog’liq. Bunday ajralish natijasida aksiyadorlik jamiyati faoliyatini bevosita boshqaruvchi yollanma rahbar (menejer)ning ahamiyati oshadi.Pirovardida o’zaro munosabatlarda ishtirok etuvchi turli guruhlar paydo bo’lib, ularning har biri o’z manfaatlarini ko’zlab ish yuritadi. Shu munosabat bilan aksiyadorlik jamiyatida moliyaviy menejmentni ng bosh vazifasi jamiyatning barcha aktivlaridan samarali foydalanishdan iborat bo’ladi. Moliyaviy menejmentni ng murakkab va ziddiyatli tabiatini e’tiborga olib, mamlakatimizda aksiyadorlik jamiyati aksiyadorlari uchun korporativ hamjamiyatining har xil qatnashchilari bilan uning faoliyatini boshqaruvchi turli organlari o’rtasidagi kelishuvlar va ziddiyatlarni hal etish mexanizmini shakllantirish muammosi alohida ahamiyat kasb etadi. Shu munosabat bilan korporativ xatti-harakat mexanizmini tartibga soluvchi turli ko’rinishdagi kodekslar, xususan, aksiyadorlar manfaatlarini ta’minlash masalalari, boshqaruvchining aksiyadorlik jamiyatining umumiy yig’ilishi oldida hisob berishi masalalarini ifodalovchi qoidalar ishlab chiqilishi zarur. Aksiyadork jamiyatlari moliyaviy menejmentni tashkil etishda kuzatuv kengashining funksiyalari qo’yidagicha: - har bir jamiyatda kengash maqsadi, vazifasi, vakolati va javobgarligi ta’riflangan hamda o’ziga quyidagi asosiy qoidalarni olgan xujjatning bo’lishi tavsiya qilinadi: - kengashning o’zak g’oyasi – jamiyat va uning faoliyati bilan ishbilarmonlik va boshqa o’zaro munosabatlardan holi, mulk egalari (aksiyadorlar) va boshqa manfaatdor shaxslar nomidan nazorat ishlarini olib boruvchi shaxslar guruhining shakllanishidir. - kengashning missiyasi aksiyadorlar qo’ygan ulush qiymatining maksimal o’stirilishidir. Kengash faoliyati asosida aksiyadorlar maqsadlari va manfaatlari yotishi zarur. - Kengashning vazifasiga aksiyadorlar nomidan Jamiyat faoliyatiga rahbarlik qilish va uning oliy menejerlari (Boshqaruv, Bosh direktor) faoliyatini nazorat qilish kiradi. To’g’ridan-to’g’ri xorijiy investitsiyalarni keng jalb etish, aksiyadorlik jamiyatlari faoliyatining samaradorligini tubdan oshirish, bo’lajak investorlar uchun ularning ochiqligi va jozibadorligini ta’minlash, zamonaviy korporativ boshqaruv uslublarini joriy qilish, korxonalarni strategik boshqarishda aksiyadorlar rolini kuchaytirish uchun qulay sharoitlar yaratadi 10 . Shularndan kelib chiqib, quyidagilar korporativ boshqaruv tizimini yanada rivojlantirishning asosiy yo’nalishlari etib belgilangan: - xalqaro tajribani chuqur tahlil qilish va shu asosda zamonaviy korporativ boshqaruv uslublarini joriy etish, ishlab chiqarish, investitsiya, moddiy-texnik, moliyaviy va mehnat resurslaridan foydalanish samaradorligini oshirish chet el kapitali ishtirokida aksiyadorlik jamiyatlarini tashkil etish, aksiyadorlik jamiyatlariga xorijiy investitsiyalarni keng jalb qilish uchun qulay sharoitlar yaratish; - eski bo’linmalar va lavozimlarni tugatish, zamonaviy xalqaro standartlar va bozor iqtisodiyoti talablariga mos yangi bo’linma va lavozimlarni joriy etishni inobatga olgan holda, aksiyadorlik jamiyatlarini boshqarish tuzilmasini tubdan qayta tashkil etish aksiyadorlik jamiyatlarini strategik boshqarish, boshqaruv xodimlarining samarali faoliyatini nazorat qilishni ta’minlashda aksiyadorlar, jumladan, minoritar aksiyadorlar rolini oshirish; - aksiyadorlik jamiyatlari faoliyatlari samaradorligini oshirish va korporativ boshqaruv tizimini takomillashtirish; 10 O’zbekiston Respublikasi Prezidentining «Aktsiyadorlik jamiyatlarida zamonaviy korporativ boshqaruv uslublarini joriy etish chora-tadbirlari to’g’risida»gi Farmoni. 2015 yil 24 aprel’ P F -4720. - moliyaviy menejmentni ng ilg’or uslublarini joriy etish bo’yicha tavsiyalar, jumladan, uzoq muddatli istiqbolda rivojlanish strategiyasi va vazifalari, ichki nazorat tizimlari va ijro organining aksiyadorlar hamda investorlar bilan samarali o’zaro hamkorlik mexanizmlarini belgilash; aksiyadorlik jamiyatlari faoliyatining ko’lami, tarmoq xususiyatlari va yo’nalishlarini inobatga olgan holda, namunaviy tashkiliy tuzilmani joriy qilish;. - xalqaro tajribani chuqur tahlil qilish va shu asosda zamonaviy korporativ boshqaruv uslublarini joriy etish, ishlab chiqarish, investitsiya, moddiy-texnik, moliyaviy va mehnat resurslaridan foydalanish samaradorligini oshirish; - chet el kapitali ishtirokida aksiyadorlik jamiyatlarini tashkil etish, aksiyadorlik jamiyatlariga xorijiy investitsiyalarni keng jalb qilish uchun qulay sharoitlar yaratish; - eski bo’linmalar va lavozimlarni tugatish, zamonaviy xalqaro standartlar va bozor iqtisodiyoti talablariga mos yangi bo’linma va lavozimlarni joriy etishni inobatga olgan holda, aksiyadorlik jamiyatlarini boshqarish tuzilmasini tubdan qayta tashkil etish; - aksiyadorlik jamiyatlarini strategik boshqarish, boshqaruv xodimlarining samarali faoliyatini nazorat qilishni ta’minlashda, aksiyadorlar rolini oshirish; - yetakchi xorijiy ta’lim muassasalari bilan hamkorlik asosida boshqaruv xodimlarini tayyorlash va ularning kasb darajasini oshirish, shuningdek aksiyadorlik jamiyatlarida rahbarlik lavozimlariga chet ellik yuqori malakali menejerlarni jalb qilish. O’zbekistonda olib borilayotgan islohotlar jarayonining muhim yo’nalishlaridan biri davlat tasarrufida bo’lgan korxonalarni aksiyadorlik jamiyatlariga aylantirish orqali xususiylashtirish va yangi iqtisodiy munosabatlarga xos boshqaruv mexanizmni yaratishdir. Ma’lumki, korporativ - boshqaruv bozor iqtisodiyoti qonunlari, talab va takliflari asosida tashkil etiladigan boshqaruv usullaridan biridir. Ishlab chiqarish darajasini korporativ asosda rivojlantirish O’zbekiston Respublikasi uchun yangi, o’rganilmagan muammo bo’lib uni o’rganishda xorijiy davlatlarda moliyaviy menejmentni tashkil etish, uning jabhalari va mexanizmlarini, korporatsiyalar tashkiliy tarkiblari, boshqaruv texnologiyasi, strategik rivojlantirish va korporativ aksiyadorlar mablag’larini boshqarishni tashkil etish sohalaridagi mavjud tajribalaridan keng foydalanishimiz lozim. Moliyaviy menejmentni ng samarali natijasi faqat boshqaruvni yaxshi tashkil qilinishi bilangina ta’minlanmaydi. Moliyaviy menejmentni ng samarali bo’lishi, milliy iqtisodiyotning hozirgi holatiga, institutsional boshqaruvni tashkil etish darajasiga iqtisodiy va ijgimoiy holatdan kelib chiqqan holda takomillashtirilishiga davlatni bu yo’nalishda tutgan siyosatiga va menejerlarning boshqaruvni tashkil etish salohiyatlariga ko’p jihatdan bog’liqdir. Moliyaviy menejmentni ng murakkab va ziddiyatli tabiatini e’tiborga olib, mamlakatimizda aksiyadorlik jamiyati aksiyadorlari uchun korporativ hamjamiyatining har xil qatnashchilari bilan uning faoliyatini boshqaruvchi turli organlari o’rtasidagi kelishuvlar va ziddiyatlarni hal etish mexanizmini shakllantirish muammosi alohida ahamiyat kasb etadi. Shu munosabat bilan korporativ xatti-harakat mexanizmini tartibga soluvchi turli ko’rinishdagi kodekslar, xususan, aksiyadorlar manfaatlarini ta’minlash masalalari, boshqaruvchining aksiyadorlik jamiyatining umumiy yig’ilishi oldida hisob berishi masalalarini ifodalovchi qoidalar ishlab chiqilishi zarur.Aksiyadorlik jamiyati faoliyatiga ana shunday kodekslarning tatbiq etilishi xorijda keng yo’lga qo’yilgan bo’lib, davlat organlari hamda nohukumat tashkilotlar tomonidan korporativ xatti- harakat kodekslari, korporativ axloq va ishchanlik aloqalari masalalari yuzasidan uslubiy qo’llanmalar va tavsiyalar ishlab chiqilgan. Iqtisodiyotning barqaror ,rivojlanishini taminlash faqat rivojlangan, davr talabiga javob bera oladigan, yuqori darajada madaniylashgan boshqaruvga asoslangan korporativ munosabatlarning shakllanishiga bog’liq. Shuningdek milliy mentalitetga asoslangan, madaniylashgan korporativ munosabatlarni shakllantirish sobiq totalitar, markazlashtirilgan byurokratik boshkqaruv tizimini tubdan o’zgartirish va ishlab chiqarish faoliyatlarida qatnashayotgan mehnat resurslarini, mehnat qilish darajalarini, ularning ixtisosligi darajalarini e’tiborga olgan holda ijtimoiy himoya qilishni amalga oshirilishi bilan xam bog’likdir. Korporativ mulkchilik, moliyaviy menejmentni ng rivojlanishi korporativ aksiyalar narxlariga ham ta’lluqlidir. Moliyaviy menejmentni ng asosiy vazifalariga quyidagilarni kiritish mumkin: - samarali tahlil, joriy va strategik boshqaruv mexanizmini yaratish va uning ishini ta’minlash,boshqaruv qarorlarni qabul qilish va jamiyat faoliyati ustidan nazoratni o’rnatish; - barcha aksiyadorlar (shu jumladan mayda va xorijiy aksiyadorlar)ga adolatli munosabatni hamda barcha aksiyadorlarning ular xuquqlari buzilganda samarali himoya usullaridan foydalanishi imoniyatlarini ta’minlash; Aksiyadorlik jamiyatining aksiyadorlari, menejerlari, xodimlari, mijozlari, xamkorlari va etkazib beruvchilari, ya’ni manfaatdor shaxslari. davlat va jamiyat manfaatlarini o’zaro muvofiqlashtirish orqali faoliyat olib boradi. Korporativ birlashmalar turlari: xo’jalik uyushmasi, kontsern, konsorsium, konglomerat, trest, xolding. Moliyaviy menejmentni ng kelib chiqishi va rivojlanishini bir nechta bosqichga bo’lish mumkin: 1. XVII asrda Ost - Ind (East India Company) kompaniyasi 24 a’zodan iborat bo’lgan direktorlar kengashini tashkil qildi. Birinchi marta mulkchilik va boshqaruv vazifalari bo’lib olindi. 2. 1776 yili Adam Smit o’zining “Halqlar boyligining sabablari va tabiatlari xaqidagi Kurs ishi lar” asarida ta’kidlaydiki: “Tashlab qo’yilgan mulklar boshqaruv uchun muammolarni keltirib chiqaradi”, ya’ni boshqaruv va menejerlarni nazorat qilish uchun salbiy mexanizm hisoblanadi. 3. 1844 yilda birinchi marta aksionerlik jamiyatlari haqida qonun qabul qilindi. Qonunchilikka mulkchilikning yangi javobgarligi shaklidagi majburiyatlari joriy etildi. 4. 1931 yilda A. Berli va G. Minzlar «Zamanoviy korporatsiya va xususiy mulkdor» nomli maqolasini nashrdan chiqardi (AQSh). Unda birinchi marta mulkchilik vazifalarini nazorat vazifalaridan to’la to’kis farqi ajratib berildi. 5. 1933-1934 yillarda AQShda qimmatbaho qog’ozlar haqida qonun qabul qilindi, 1933yilda qabul qilingan ushbu qonun fond bozorini tartibga soldi. Ushbu bosqichda “Qimmatbaho qog’ozlar va birjalar to’g’risida”gi (1934y) aktga asosan axborotlarning ochiq berilishi imkoni mavjud bo’ldi va ushbu yili qonunlarni bir tartibda nazorat qiladigan, qimmatbaho qog’ozlar bozori va birjalar faoliyati bo’yicha komissiya tuzildi. 6. 1968 yilda Evropa Ittifoqi «Kompaniyalar to’g’risida» qonun qabul qildi. 7. 2010 - yillarning boshida – tadbirkorlik imperatsiyasi inqirozga uchradi. Buyuk Britaniyada kelishmovchiliklar yuzaga keldi: bir qator kompaniyalar (Polly Peck, BCCI, Maxwell), aksiyadorlarni aldash bilan shug’ullanganliklari moliyaviy menejmentni ng amaliyotda investorlarni himoyalashni takomillashtirish kerakligini ko’rsatdi. 8. 2012 yil. Kedberi qo’mitasi birinchi marta moliyaviy menejmentni ng moliyaviy jihatlari bo’yicha kodeksni nashr etdi. (Buyuk Britaniya). 2013 yildan boshlab Buyuk Britaniya fond birjasidagi listingga kirgan kompaniyalar kodeks qanday bajarilayotganligi haqida hisobot bera boshladi. 11 9. 2012 – 2013 yillarda korporativ boshqaruv bo’yicha qator ma’ruzalar qabul qilindi. Aksiyadorlik jamiyatida boshqaruv organi rahbari va ijro tarkibi tanlovini shunday asosda olib borish kerakki, bunda shaxsning malakasi ham, fe’l - atvori ham uning aksiyadorlik jamiyati strategik vazifalarini amalga oshirish bo’yicha bajaradigan ish harakteriga mos bo’lishi lozim. Aksiyadorlik jamiyatining turli toifadagi rahbarlari, etakchi mutaxassislari va xodimlari mehnatini eng yangi texnologiyalarni, shuningdek, hisoblash texnikasini qo’llash orqali maksimal darajada mexanizatsiyalash va avtomatlashtirish zarur. Boshqaruvning oliy va ijro organlari, shuningdek, aksiyadorlik jamiyati menejeri va xodimlari o’z vazifalarini bajarishida bir-birini amalda takrorlashiga yo’l qo’ymaslik, ayni chog’da, ular o’zaro bir-birini almashtira olishi darajasining yuksakligini ta’minlash muhimdir. Bozor iqtisodiyoti sharoitida aksiyadorlik jamiyatlarida xo’jalik yuritish 11 Хессель, Мейерс. Корпоративное управление. Владельцы, директора и наемные работники акционерного общества. -М.: Партнер, 2014. -49 с. amaliyotida moliyaviy menejmentni ng keng tarqalganligi u yoki bu mamlakatning ochiqlik hamda rivojlanish darajasini tavsiflovchi muhim ko’rsatgichlardan biridir. 3. Aksiyadorlik jamiyatida moliyaviy menejmentni ng huquqiy- me’yoriy asoslari va xalqaro amaliyoti (modellari) O’zbekistonda aksiyadorlik jamiyatlari va aksiyadorlarning huquqlarini himoya qilish masalalari Fuqarolik kodeksi, «Aksiyadorlik jamiyatlari va aksiyadorlarning huquqlarini himoya qilish to’g’risida»gi, «Qimmatli qog’ozlar bozori to’g’risida»gi va boshqa qonunlar, Prezident farmonlari va qarorlari, hukumat qarorlari, idoraviy normativ-huquqiy hujjatlar, shuningdek, aksiyadorlik jamiyatlarining ichki hujjatlari bilan tartibga solinadi. Korporativ munosabatlar ishtirokchilarining huquq va majburiyatlarini obyektiv hisobga olish, ularni to’g’ri muvofiqlashtirish va “umumiy mahraj”ga keltirish lozim. Bunda, korporatsiya – bu o’z maqomiga, maqsadlari va vazifalariga ega bo’lgan yuridik shaxs ekanini va ular korporatsiya faoliyatida ishtirok etayotgan shaxslar va bu shaxslar guruhlarining holatiga har tomonlama mos kelavermasligini unutmaslik darkor. Bank, investitsiya va sug’urta faoliyati sohalarida, shuningdek davlat tashkilotlarini xususiylashtirishda aksiyadorlik jamiyatlarini tashkil etishning va ular huquqiy holatining o’ziga xos xususiyatlari qonun hujjatlari bilan belgilanadi. Agar O’zbekiston Respublikasining xalqaro shartnomasida O’zbekiston Respublikasining aksiyadorlik jamiyatlari va aksiyadorlarning huquqlarini himoya qilish to’g’risidagi qonun hujjatlarida nazarda tutilganidan boshqacha qoidalar belgilangan bo’lsa, xalqaro shartnoma qoidalari qo’llaniladi. Mamlakat qonunchiligida “korporatsiya” tushunchasi yuridik jihatdan mustahkamlab quyilmaganligi sababli bu tushunchani talqin qilishda ikki xil ma’no kuzatiladi. Ayrim belgilar bo’yicha korporatsiyalar qatoriga tijorat tashkilotlari hisoblangan va a’zolikka asoslangan barcha xo’jalik subyektlari, boshqa belgilar bo’yicha esa – faqat aksiyadorlik jamiyatlari kiritiladi. 12 12 Суюнов Д. Корпоратив бошқарув механизми: муаммо ва ечимлар. Монография. - Т.: Академия, 2017. -319 б. Chunonchi rivojlangan mamlakatlar qonunlari korporatsiya maqomini muayyan tashkiliy tuzilmaga, huquq va majburiyatlarga ega va haqiqiy mavjud bo’lgan yuridik shaxs sifatida belgilab bir vaqtning o’zida korporativ hamjamiyat ishtirokchilari o’rtasidagi o’zaro munosabatlarni boshqarishning asosiy me’yorlari va mexanizmlarini ham belgilab beradi. Moliyaviy menejmentni ng mexanizmlari davlat tartibga solish organlari, sud organlari va ishbilarmonlar doiralarida ishlab chiqilgan ma’lum bir qoida, me’yor va andozalari asosi va doirasida ishlaydi. Ushbu qoida, me’yor va andozalarning majmuasi moliyaviy menejmentni ng institutsional asoslarini tashkil qiladi. Moliyaviy menejmentni ng me’yorlari quydagilarni o’z ichiga oladi. I. Maqomiy huquqning me’yor va qoidalari – davlat tomonidan ishlab chiqarilib, aksiyadorlik jamiyatlari faoliyatini tartibga soladi (markazlashgan me’yorlar). Ularga kompaniyalar haqida qonunlar, qimmatli qog’ozlar haqidagi qonunchilik, aksiyadorlar huquqlarini va investitsiyalarni ximoya qilish qonunlari, iqtisodiy nochorlik, soliq qonunchiligi va boshqalar kiradi. II. Aksiyadorlik jamiyatlar tomonidan kuchga kiritiladigan va uning ichki hayotini tartiblashtiradigan me’yorlar (aksiyadorlik korporativ me’yorlar): moliyaviy menejmentni ng ixtiyoriy qabul qilingan andozalari haqidagi o’zaro kelishuv va kompaniya darajasida ularni amalga oshirilish tartibini belgilaydigan ichki me’yorlar (korporativ qimmatli qog’ozlar listingiga talablar, kodekslar va korporativ boshqaruv bo’yicha tavsiyalar). III. Tashkiliy deb nomlanuvchi shartnomalarda, ya’ni boshqa tomonlar bilan ish aloqalarini o’rnatish, davom ettirish, to’xtatish (bir so’z bilan aytganda tashkil qilishga) qaratilgan kelishuvlarda berilgan me’yorlar. IV. Umumjamiyat amaliyoti va biznes yuritish madaniyati. Korporativ huquq bu – korxonada ishlab chiqilgan qoidalar tizimi bo’lib, manfaatdor tomonlarning irodasini ifodalaydi va tashkilot faoliyatining turli tomonlarini tartibga soladi. Korporativ huquqning belgilari: - korporativ huquq me’yorlardan, ya’ni umumiy xarakterga ega bo’lgan o’zaro munosabatlar qoidalaridan tarkib topgan; - korporativ huquq o’zi bilan tashkilot faoliyatining barcha tomonlarini tartibga soluvchi me’yorlar tizimini tashkil qiladi; - korporativ me’yorlar tashkilotning har bir a’zosi, korxonaning har bir xodimi uchun majburiydir; - korporativ me’yorlar, odatda, yozma shaklda ifodalanadi va ularni o’rnatish shakli sifatida korporativ hujjatlar xizmat qiladi; - korporativ me’yorlar korxonada qabul qilinadi va alohida mustaqil birlashma jamoasining irodasini ifodalaydi; - korporativ me’yorlar buzilganda, majbur qilish yo’li bilan ta’minlanadi. Aksiyadorlar qoldiq mulk egalari sifatida o’z zimmalariga olayotgan tavakkalchilik xatari evaziga muayyan kafolatlangan haq-huquqlarga ega bo’lishlari shart. Mulkka daxldorlik, aksiyalarni o’tkazib berish huquqi, foydadan o’z ulushini olish va muhim korporativ qarorlar qabul qilinishida ishtirok etish huquqlarini shu jumlaga kiritish mumkin. Agarda aksiyadorlarga erkin huquq berilmasa, ular tez orada jamiyatga bo’lgan ishonchini yo’qotadi. Bu jamiyatga investitsiya jalb etish imkoniyatini mushkullashtiradi hamda butun faoliyat barqarorligini xavf ostiga qo’yadi. Moliyaviy menejmentni ng murakkab va ziddiyatli tabiatini e’tiborga olib, mamlakatimizda aksiyadorlik jamiyati aksiyadorlari uchun korporativ hamjamiyatining har xil qatnashchilari bilan uning faoliyatini boshqaruvchi turli organlari o’rtasidagi kelishuvlar va ziddiyatlarni hal etish mexanizmini shakllantirish muammosi alohida ahamiyat kasb etadi. Shu munosabat bilan korporativ xatti-harakat mexanizmini tartibga soluvchi turli ko’rinishdagi kodekslar, xususan, aksiyadorlar manfaatlarini ta’minlash masalalari, boshqaruvchining aksiyadorlik jamiyatining umumiy yig’ilishi oldida hisob berishi masalalarini ifodalovchi qoidalar ishlab chiqilishi zarur. Aksiyadorlik jamiyati faoliyatiga ana shunday kodekslarning tatbiq etilishi xorijda keng yo’lga qo’yilgan bo’lib, davlat organlari hamda nohukumat tashkilotlar tomonidan korporativ xatti-harakat kodekslari, korporativ axloq va ishchanlik aloqalari masalalari yuzasidan uslubiy qo’llanmalar va tavsiyalar ishlab chiqilgan. Korporativ me’yoriy hujjatlar quyidagi talablarga javob berishi shart: - obyektiv haqqoniylikni aks ettirishi; - amaldagi qonunchilikka zid kelmasligi; - kompaniyaning barcha a’zolari va xodimlari uchun tushunarli bo’lishi; - me’yorlarning betartib to’plamini tashkil qilmasdan, balki ma’lum bir tuzilmaga ega bo’lishi; - barcha zarur rekvizitlarga ega bo’lishi. Korporativ boshqaruv kodeksi – ixtiyoriy belgilanuvchi andozalar va ichki me’yorlar yig’indisi bo’lib, korporativ munosabatlarning tartibini o’rnatadi va tartibga soladi. Kodeks korporatsiyadagi moliyaviy menejmentni ng barcha muhim elementlariga taaluqli bo’lgan asosiy me’yorlardan va tavsiyalardan tarkib topishi kerak. Emitentlarning Kodeks qoidalariga rioya qilishidan asosiy manfaatdorligi qimmatli qog’ozlar bozori orqali ularning investitsiyalarni jalb qilishga intilishidir. Korporativ boshqaruv tizimi amal qilayotgan xar bir davlatda o’ziga xos hususiyatlaridan kelib chiqqan holda ,ijtimoiy – iqtisodiy holatiga mos ravishda turlicha bo’ladi. Mamlakatda moliyaviy menejmentni ng rivojlanganlik darajasi aksiyadorlarning huquqlari ,ularning kapitali va aksiyadorlik jamiyatlarining rivojlanganlik holati bilan bevosita bog’liqdir. Hozirgi davrda jahon amaliyotida moliyaviy menejmentni ng Amerika Germaniya va Yaponiya modellarini ko’rish mumkin. Bu modellarga mamlakatimizda moliyaviy menejmentni rivojlantirishga o’z hissasini qo’shayotgan yosh olimlaridan D.Suyunov o’z fikr – mulohazalarini berib o’tgan. Jumladan , Amerika modelining asosida har bir fuqaroni shaxsiy boylikka ega bo’lishini ta’minlash yotadigan bo’lsa, Germaniya modelining asosida esa har bir fuqaroning iqtisodiy xavfsizligini ta’minlash masalasi yotadi. Mustaqil direktorlar yo‟qligi . Kengashning barcha a‟zolari boshqaruv organi vakili hisoblanadi. Aktsiyadorlik sarmoyani yirik investorlar egallagan . 4.Yagona sanoat guruhiga a‟zolik keng tarqalgan. 5. A‟zo kompaniyalarYaponiyada korporativ boshqaruv modeli Germaniya va Amerika modellari orasidagi model’ bo’lib ,bunda ikkala mamlakat boshqaruv modelining elementlari ishtirok etadi. Bu modellarning qiyosiy tahlil quyidagicha aks ettirilgan. (3.1.1.- rasm) Moliyaviy menejmentni ng Amerika modeli bevosita AQShda aksiyadorlik mulkining tizim xususiyatlariga bog’liqdi. 4 - rasm Korporativ boshqaruv modellari 13 Korporativ boshqaruvning Amerika modeli. Moliyaviy menejmentni ng amerika tizimi xususiyatlari AQShda aksiyadorlik mulkchilikning 13 С.Д. Корпоратив бошқарув механизми: Муаммо ва ечимлар. Моногирафия –Т .Академия, 2017 – 103 бBoshqaruvning yagona organi mavjud. Aktsiyadorlik kapitalining katta qismi mayda investorlar sarmoyasidan iborat. 3.Aktsiyalar instittsional investorlar qo‟lida jamlangan. 4.Samarali va likvidli qimmatli qog‟ozlar bozori. 5. Minoritar aktsiyadorlar hquqi yuqori darajada himoyalanadi.Unitar model (AQSh, B.Britaniya) 1. Aniq ajralgan ikki pog‟onali boshqaruv organi mavjud: Kuzatuv kengashi; Ijroiya ogran; Korporativ nazorat bozori rivojlanmagan va past likvidli. Aktsiyalarga o‟zaro egalik qilish tizimi mavjud. Kuzatuv kengashida samarali vakillik tamoyli amal qiladi .Kontinental model (Germaniya) Tarmoq model (Yaponiya, Koreya)Korporativ boshqaruv modellari xususiyatlariga bevosita bog’liqdir. Xususan, amerika korporatsiyalariga boshqa investorlardan ko’ra o’z ta’sirini kuchliroq o’tkaza oladigan yirik investorlarning yo’qligi xosdir. Bu investorlar qo’llarida 50%dan oshiq kapitalni jamlar ekan, ko’proq moliyaviy menejer sifatida qatnashishga moyilroq bo’lib, direktorlar kengashi ishida qatnashishga intilmaydilar va odatda o’zlari yirik paketga egalik qilgan kompaniyalar uchun mulkchilik huquqidan kelib chiqadigan mas’uliyatni o’z zimmalariga olishdan o’zlarini olib qochadilar. Moliyaviy menejmentni ng tarmoq (yapon) modeli mazmuniga ko’ra Amerika modeliga ham, Germaniya modeliga ham o’xshamaydi, biroq ikkala modelning ayrim xususiyatlarini o’z ichiga olgan: - direktorlar kengashi tarkibida mustaqil Direktorlar bo’lmasdan, Kengashning barcha a’zolari yuqori boshqaruv organi vakillari yoki eski boshqaruvchilardir; - aksiyadorlik sarmoyasini asosan yirik investorlar tashkil qilib, yagona sanoat guruhiga a’zo bo’lgan kompaniyalarning o’zaro aksiyalariga egalik qilish holati muhim o’rin tutadi. - shaxslararo munosabatlar kuchli bo’lib muhim ahamiyatga ega; - insayderlarning etakchiligi. Moliyaviy menejmentni ng nemis modeli AQShdan farqli o’laroq, Germaniyada aksiyadorlik kapitalining katta qismi boshqa kompaniyalar egaligida turadi: barcha aksiyadorlik kapitalining yarmidan ko’pini bir-birining aksiyalariga egalik qilish tizimi o’z ichiga oladi. Shaxsiy investorlar Germaniyada ikkinchi yirik investorlar guruhini tashkil qilsa ham (nemis kompaniyalarining taxminan 16% aksiyasiga egalik qiladilar) ular aksiyalarining ko’p qismi taqdim etuvchiga sertifikati ko’rinishiga ega bo’lib, bu sertifikatlar ularning egalari topshirig’iga ko’ra, xususiy aksiyadorlar aksiyalarining juda katta qismi jamlangan banklar tomonidan boshqariladi. Shuning uchun, Germaniya kompaniyalarini erkin sotuvda bo’lgan aksiyalarining juda katta ulushi (90%dan ortig’i) tashkilot-investorlar tomonidan boshqariladi (o’zlari aksiya egalari bo’lmasa ham). Nemis kompaniyalarining aksiyadorlik kapitali yirik aksiyadorlar qo’lida kuchli darajada jamlangan. Natijada, amerikalik kasbdoshlariga nisbatan nemis mulkdorlari va ular kapitalini boshqaruvchi moliya institutlari o’z kompaniyalari bilan ancha yaqin ish munosabatlarida bo’ladilar. Har bir modelning asosiy belgilari yoki unsurlari - bu aksiyadorlik jamiyati yoki korporatsiyaning asosiy ishtirokchilari, muayyan modelda aksiyalarga egalik qilish tartibi, kuzatuv kengashining tarkibi, qonunchilik doiralari, listinga kiritilgan korporatsiyalar uchun axborotning oshkor etilishiga nisbatan qo’yiladigan talablar,aksiyadorlarning ma’qullashini talab qiluvchi korporativ xarajatlar; 5 -jadval Korporativ boshqaruv modellarining qiyosiy xususiyatlari 14№ Modellarning xususiyatlari Ingliz-Amerika modeli Nemis modeli Yapon modeli 1 Ijtimoiy qadriyatlar tizimi Shaxsiyatparastlik, tanlov erkinligi Ijtimoiy hamkorlik Hamkorlik va ishonch 2 Mehnat jamoasining roli Passiv Faol Faol ishtirokchilik 3 Moliyalashtirishning asosiy usuli Fond bozori Banklar Banklar 4 Axborot nomutanosibligi Menejment Menejment, «uy» banki Bosh bank 5 Investitsiyalash muddatlari Qisqa muddatli Uzoq muddatli Uzoq muddatli 6 Kapitalning qiymati Yuqori O’rta Past 7 Kapital bozori Yuqori likvidli Likvidli Nisbatan likvidli 8 Asosiy iqtisodiy birlik (yirik biznesda) Kompaniya Xolding Moliya-sanoat guruhi 9 Menejmentga haq to’lash Yuqori O’rta Past 10 Aksiyadorlik kapitalining tuzilmasi Sochilgan nisbatan jamlangan Jamlangan 14 6 Б.Ю.Ҳодиев,Р.Х.Карлибаева,Н.И.Акрамова. Тошкент-2011 – 47 б O’zbekisttonda korporativ boshqaruv tamoyillarini joriy etish jarayoniga ta’sir etuvchi omillar ichida millat mentaliteti muhim ahamaiyatga egadir. Millat mentalitetini tashkil etuvchi elementlar (bilim salohiyati,ilmiy tafakkuri maqsad salohiyati, ijtimoiy muhit, qadriyat, an’analar, madaniyat, siyosiy muhit, iqtisodiy psixologiya, huquqiy ong va h.k.) iqtisodiy tizim va uni boshqarishga bevosita bog’liq omillar majmui hisoblanadi. Millatning mentaliteti, millatning shakillanish tarixi , uning qadriyatlari va bilim salohiyati kabilar asosida vujudga keladi. Boshqaruv organlari tuzilmalari va ular faoliyatini tashkil qilishning turli modellarini baholashda, har bir model o’zining kuchli va zaif tomonlariga ega ekanligini tushunish muhimdir. Ushbu tizimlarning har biri ham samarali bo’lishi mumkin, agar ular mos ravishdagi boshqaruvi bilan o’zlari joylashgan ayni bir ijtimoiy tizimning huquqiy, madaniy va ijtimoiy-iqtisodiy mohiyatiga monand bo’ladi . Shunday tizimni tanlash kerakki, mazkur tizim aynan O’zbekiston uchun o’ziga xos echimni ifodalashi va boshqa davlatlarda ishlatilayotgan modellarning shunchaki nusxasi bo’lmasligi kerak. Boshqaruvga nozik yondashuvni qo’llab- quvvatlash kerak bo’lib, mos ravishdagi boshqaruv modeli nafaqat har bir kompaniyada turlicha bo’ladi, balki ayni bir kompaniyaning turli yashash davrlarida ham o’zgartirib boradi. Yangi korporativ boshqaruv tizimni qo’lagan xolda texnologiyalar rivoji va iqtisodiyotning globallashuvini kompaniyalarning qayta tashkil qilinish sur’atlari o’sishiga va korporativ tuzilmalarning tubdan o’zgarishlariga ta’sirini inobatga olganda yanada to’g’riroq bo’ladi. Kompaniyalar o’z holatiga eng mos keladigan, biroq investorlar tomonidan samarali qaror qabul qilinishiga olib boradigan va axborotlarning muvofiq oshkora qilinishini ta’minlaydigan samarali tamoyillar asosida qurilgan korporativ amaliyotni qabul qilish mas’uliyatini o’z zimmalariga olishlari kerak. XULOSA 1. Boshqaruv muammolari murakkablashuvidagi sifat bosqichi ko’p sonli aksiyadorlarga va murakkab tarkibga ega bo’lgan yirik kompaniyalar (aksiyadorlik jamiyatlari, xoldinglar, moliya-sanoat guruhlari)ning shakllanishi natijasida yuz berdi. Aksiyadorlik jamiyat yuridik shaxsni ta’sis etish yoki qayta tashkil etish (qo’shib yuborish, bo’lish, ajratib chiqarish, o’zgartirish) yo’li bilan tashkil etilishi mumkin. 2. Jamiyatni ta’sis etish, uning ustavini tasdiqlash to’g’risidagi va muassis tomonidan jamiyatning aksiyalari haqini to’lash uchun kiritilayotgan qimmatli qog’ozlarning, o’zga mulkiy huquqlarning yoki pulda ifodalanadigan bahoga ega bo’lgan boshqa huquqlarning pulda ifodalangan bahosini tasdiqlash haqidagi qarorlar muassislar tomonidan bir ovozdan qabul qilinadi. Kompaniya mulkdorlari sifatida mulkni joriy boshqarishda bevosita shaxsiy ishtirok etishdan voz kechgan ipvestitsiya va pensiya fondlari, sug’urta kompaniyalari singari yirik sarmoyadorlar paydo bo’ldi. Shuning uchun professional yollanma boshqaruvchilar kompaniyalarni boshqarishda muhim rol o’ynay boshladi. Bundan tashqari, so’nggi vaqtlarda korporativ mulkdan foydalanish jarayonida mulkdori bo’lmagan, lekin u yoki bu tarzda unga aloqador shaxslar va tashkilotlar (kompaniya xodimlari, xududiy hokimiyat va b.) faol rol o’ynashga urinmoqda. 3. Moliyaviy menejmentni ng asosiy mazmuni aksiyadorlik jamiyatining faoliyatga jalb etilgan turli shaxslar mafaatlari muvozanatini o’rnatishdan iborat. Moliyaviy menejmentni ng murakkab va ziddiyatli tabiatini e’tiborga olib, mamlakatimizda aksiyadorlik jamiyati aksiyadorlari uchun korporativ hamjamiyatining har xil qatnashchilari bilan uning faoliyatini boshqaruvchi turli organlari o’rtasidagi kelishuvlar va ziddiyatlarni hal etish mexanizmini shakllantirish muammosi alohida ahamiyat kasb etadi.Zamonaviy korporatsiyalarda aksiyadorlar aksiyalarni xarid qilib, mablag’larini korporatsiya ixtiyoriga topshiradigan va ushbu sarmoyadan foydalanish samaradorligi bilan bog’liq xatarni o’z zimmasiga oladigan vaziyat yuzaga keldi. Ayni paytda, aksiyadorlar kompaniya faoliyatini joriy boshqarish vazifalarini hal etishda qatnashmaydilar va tashqi tashkilotlar bilan o’zaro munosabatlarda uni namoyon qilmaydilar. Korporatsiyani joriy boshqarish bo’yicha qarorlarni qabul qilish huquqi aksiyadorlar tomonidan yollanma menejerlarga topshiriladi. 4. Moliyaviy menejmentni ng mexanizmlari davlat tartibga solish organlari, sud organlari va ishbilarmonlar doiralarida ishlab chiqilgan ma’lum bir qoida, me’yor va andozalari asosi va doirasida ishlaydi. Ushbu qoida, me’yor va andozalarning majmuasi moliyaviy menejmentni ng institutsional asoslarini tashkil qiladi. Rivojlangan mamlakatlar qonunlari korporatsiya maqomini muayyan tashkiliy tuzilmaga, huquq va majburiyatlarga ega va haqiqiy mavjud bo’lgan yuridik shaxs sifatida belgilab bir vaqtning o’zida korporativ hamjamiyat ishtirokchilari o’rtasidagi o’zaro munosabatlarni boshqarishning asosiy me’yorlari va mexanizmlarini ham belgilab beradi. 5. Kompaniya menejerlari va uning egalari (aksiyadorlar, sarmoyadorlar), shuningdek, boshqa manfaatdor tomonlar o’rtasidagi kompaniyaning samarali faoliyatini taminlashga yo’naltirilgan o’zaro munosabatlar tizimi korporativ boshqaruv tizimi hisoblanadi. Xususan, korporativ boshqaruv - asosiy manfaatdor shaxslarning kompaniyani samarali boshqarishni tashkil etishdagi manfaatlari birlashtiriladigan tashkiliy, huquqiy va iqtisodiy chora-tadbirlar majmui bo’lib qoladi. 6. Korxona samaradorligini yaxshilash, shuningdek sof foyda miqdorini oshirish uchun davr harajatlari, ma’muriy harajatlar singari harajatlarni kamaytirish hamda asosiy vositalardan foydalanish samaradorligini oshirish maqsadida asosiy fondlarni yangilash, texnologik qayta jihozlash maqsadga muvofiq hisoblanadi. FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR RO’YXATI I. Normativ-xuquqiy xujjatlar va metodologik ahamiyatga molik nashrlar 1.1. O’zbekiston Respublikasining Konstitutsiyasi.-T., O’zbekiston, 2013. - B.16-18. 1.2. O’zbekiston Respublikasining Fuqarolik kodeksi.-T., Adolat, 2016. - B.76-82. 1.3. Aksiyadorlik jamiyatlari va aksiyadorlar huquqlarini himoyalash to’g’risida O’zbekiston Respublikasining Qonuni. 2016 yil. 26 apr. // O’zbekiston Respublikasi Oliy Majlisining axborotnomasi. -2013. -№5-6. -B.64-126. 1.4. Qimmatli qog’ozlar bozorining faoliyat ko’rsatish mexanizmi to’g’risida O’zbekiston Respublikasining Qonuni. 2016 yil 25 aprel // O’zbekistonning Yangi qonunlari. Son-13, T.: Adolat, 2016. -B.39. 1.5. Chet el investitsiyalari to’g’risida O’zbekiston Respublikasining Qonuni // Xalq so’zi, 2018 yil 20 may. 1.6. Investitsiya faoliyati to’g’risida O’zbekiston Respublikasining Qonuni // Xalq so’zi, 2019 yil 12 yanvar. 1.7. Qimmatli qog’ozlar bozorida investorlarning huquqlarini himoya qilish to’g’risida O’zbekiston Respublikasining Qonuni // Xalq so’zi, 2011 yil 19 sentyabr. 1.8. Davlat tasarrufidagi korxonalarni aksiyadorlik jamiyatlariga aylantirish va qimmatli qog’ozlar bozorini takomillashtirish to’g’risida O’zbekiston Respublikasi Prezidentining Farmoni. №PF-1164. 2015 yil. 1 iyul // O’zbekiston Respublikasining axborotnomasi. -2015. -№8. -B.78-85. 1.9. Iqtisodiyot real sektori korxonalarining moliyaviy barqarorligini yanada oshirish chora-tadbirlari to’g’risida O’zbekiston Respublikasi Prezidentining Farmoni. PF-4053-sonli. 2018 yil 18 noyabr. 1.10. Davlat korxonalarini ochiq aksiyadorlik jamiyatlariga aylantirishga oid tashkiliy chora-tadbirlar to’g’risida O’zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining 2015 yil 15 iyun 221-sonli Qarori // Xalq so’zi. 2015 yil 16 iyun. 1.11. Aksiyadorlik jamiyatlarini boshqarish tizimini takomillashtirish chora- tadbirlari to’g’risida O’zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining 2018 yil 22 avgust 361- sonli Qarori // Xalq so’zi. 2018 yil 25 avgust. 1.12. 2013-2014 yillarda korxonalarni davlat tasarrufidan chiqarish va xususiylashtirish dasturi to’g’risida O’zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining 2013 yil 17 apr. Qarori // Xalq so’zi. 2013 yil 17 aprel. 1.13. Xususiylashtirilgan korxonalarni korporativ boshqarishni takomil- lashtirish chora-tadbirlari to’g’risida O’zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining 2013 yil 19 apr. Qarori // Xalq so’zi. 2013 yil 20 aprel. 1.14. O’zbekiston Respublikasi Prezidentining Aksiyadorlik jamiyatlarida zamonaviy korporativ boshqaruv uslublarini joriy etish chora-tadbirlari to’g’risidagi 4720-sonli Farmoni. 2015 yil 24aprel’. 1.15. “O’zpaxtasanoat” aksiyadorlik jamiyatini tashkil etish to’g’risida”. O’zbekiston Respublikasi Prezidentining PF-4761 sonli Farmoni. 2015 yil 27 oktyabr. 1.16. Islom Karimov. Demokratik islohotlarni yanada chuqurlashtirish va fuqarolik jamiyatini shakllantirish. 19-jild. 2010 yil. 1.17. Karimov I.A. Ona yurtimiz baxtu iqboli va buyuk kelajagi yo’lida xizmat qilish – eng oily saodatdir. – T.:O’zbekiston, 2015, 304 b. 1.18. Karimov I.A. Jahon moliyaviy-iqtisodiy inqirozi, O’zbekiston sharoitida uni bartaraf etishning yo’llari va choralari. – T.:O’zbekiston, 2019, -40 b. 1.19. Karimov I.A. Mamlakatimizda demokratik islohotlarni yanada chuqurlashtirish va fuqorolik jamiyatini rivojlantirish kontseptsiyasi. T.: O’zbekiston, 2010. -56 b. 1.20. Karimov I.A. Barcha reja va dasturlarimiz vatanimiz taraqqiyotini yuksaltirish, xalqimiz farovonligini oshirishga xizmat qiladi. T.: O’zbekiston, 2011. -48 b. II. Monografiya, ilmiy maqola, patent, ilmiy to’plamlar 2.1 Абдуллаев Ё., Шоҳаъзамий Ш. Қимматли қоғозлар. -Т.: Меҳнат, 2017. -20 б. 2.2 Абдуразақов Ш., Корпоратив бошқарувни такомиллаштирайлик // Р. Биржа. -2016. №38.-Б.9. 2.2. Агрин Г., Ритчи Д.Ж., Моди К. Организация производства и управления в амерканских корпорациях / Пер. с англ. -М.: ЮНИТИ, 2014. - 245 с. 2.3. Ансофф И. Новая корпоративная стратегия. - СПб: Издательство “Питер”, 2012. -416 с. 2.4. Бандурин А.В. Деятельность корпораций. М.: БУКВИЦА, 2019. -560 с. 2.5. Беркинов Б., Корпоратив бошқарув: мақсад ва вазифалар // Р. Халқ сўзи.-2014. №102.-Б.2. 2.6. Беркинов Б.Б. Корпоративные структуры (Основы создания и управления). -Т.: Изд-во Нац.б-ки Узбекистана, 2015. -132 с. 2.7. Бутабоев М., Корпоративное управление национальный рейтинг // Ж. Бозор, пул ва кредит.-2016. №3. -Б.22-26. 2.8. Вахабов А., Иброҳимов А. Молиявий таҳлил. Дарслик. Т.: Шарқ, 2012. -224 б. 2.9. Гречникова И.Н. Менеджмент: Учеб. - М.: ЮНИТИ, 2010. -485 с. 2.10. Гулямов С.С.. Развитие законодательство об акционерных общес- твах в системе корпоративных отношений и проблемы его совершен- ствования: Автореф. дис. на соискание степени доктора юридических наук. - Т.: ТГЮИ, 2015. -43 с. 2.11. Дафт Р.Л. Менеджмент. -СПб.: Питер, 2011. -832 с. 2.12. Дости А., Чен И., Надеждина М., Ўзбекистонда корпоратив бошқарув: муаммолар ва ҳал этиш йўллари // Ж. Экон. обозрение.- 2013.- №2.-Б.60-61. 2.13. Зайнутдинов Ш.Н., Рахимова Д.Н. Корпоратив бошқарув асослари. - Т.: Академия, 2017. -188 б. 2.14. Зайнутдинов Ш.Н., Муркаев И.У., Ларина С.А. Основы менеджмента. -Т.: Ўқитувчи, 2016. -177 с. 2.15. Карнаухов С. Эффективность корпоративных структур // Ж. Риск. - 2014. -№1-2. С.4. 2.16. Ла Порта Р., Лопес-де-Силанес Ф., Шлейфер А. Корпоративная собственность в различных странах мира // Российский журнал менеджмента, 2015. -№ 3, -148 с. 2.17. Мансуров О., Республикада корпоратив бошқарувнинг шаклланиши ва ривожланиш хусусиятлари // Ж. Бозор, пул ва кредит.-2016. -№5. -Б.26-28. 2.18. Мансуров О.М. Бозор иқтисодие?ти шароитида корпоратив бошқаруви. –Т.: Молия, 2018. -142 б. 2.19. Мескон М.Х., Альберт М., Хедору Ф. Основы менеджмента. - М.: Дело, 2010. -564 с. 2.20. Мирзаев А. Акциядорлик жамиятларида корпоратив бошқарув // Ж. Бозор, пул ва кредит. -2015. -№3. -Б.66-67. 2.21. Мирзакузиев З., Законодательные основы корпоративного управления // Ж. Бозор, пул ва кредит.-2014. №3. -Б.65-66. 2.22. Отахонов Ф.Х. Акционерлик жамиятлари: Саволлар ва жавоблар. - Т.: Адолат, 2016. -172 б. 862.23. Проблемы внедрения корпоративного управления в Узбекистане. Т.: Центр экономических исследовании, 2016. -С.26. 2.24. Радыгин А.Д., Энтов Р.М., Межераупс И.В. Особенности формирования национальной модели корпоративного управления. - М.: ИЭПП, 2013. -86 с. 2.25. Рудник Н.Б., Семеникова Е.В. Рынок корпоративного контроля: слияния, жесткие поглощения и выкупки долговым финансированием. - М.: Финансы и статистика, 2014. -21 с. 2.26. Сабирджанова Д., Туляганова Ш., Совершенствование корпоративного управления // Ж. Бозор, пул ва кредит.-2014. №3. - Б.62-64. 2.27. Султонова Л.Ш. Рынок ценных бумаг и особенности его становления в странах с переходной экономикой.: Дисс. канд.наук. -Т.: 2010. -178 с. 2.28 Суюнов Д.Х. Бизнес муҳитнинг ривожланишига корпоратив бошқарув механизмини жорий этишни такомиллаштириш.: Иқтисод фанлари доктори дисс. автореф.-Т.: 2018. -45 б. 2.29. Суюнов Д. Корпоратив бошқарув механизми: муаммо ва ечимлар. Монография. - Т.: Академия, 2017. -319 б. III. Foydalanilgan boshqa adabiyotlar 3.1. http://www.norma.uz 3.2. http://www.soliq.uz 3.3. http://www.paxta.uz 3.4. http://www.mygov.uz 3.5. http://www.mv.uz

Aksiyadorlik jamiyatlarida moliyaviy menejmentni tashkil etishning o‘ziga xos xususiyatlari

Sotib olish